6. OTURUM. Oturum Başkanı: Prof. Dr. Emine AĞAR (İTÜ Ulaştırma Ana Bilim Dalı Başkanı)

Transkript

1 6. OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Emine AĞAR (İTÜ Ulaştırma Ana Bilim Dalı Başkanı) Ağırlıklı Siyah Çizgi Metodu ile Yol Projelendirmede Toprak İşleri Optimizasyonu Ahmet Burak GÖKTEPE, Abdullah Hilmi LAV, Selim ALTUN Esnek Üstyapılarda Taban Zemini Dinamik Özelliklerinin Geosentetiklerle İyileştirilmesi A. Burak GÖKTEPE, Selim ALTUN, Abdullah Hilmi LAV Çok Şeritli Dönel Kavşaklar Üzerinde OD Matrisinin Etkisi Tuna AYDEMİR, Serhan TANYEL Toplulaştırılmış Logit Türel Dağılım Modeli Kalibrasyonu: İstanbul için Bir Değerlendirme Hilmi Berk ÇELİKOĞLU

2 Say n kat l mc lar; bildirilerin sunumu bitmifl oldu. Sorular n z bekliyoruz. Say n Burak Göktepe ye bir soru yöneltmek istiyorum: Birinci bildirisiyle ilgili, toprak iflini minimum yapmaya yönelik bir çal flma oldu u görülüyor. Tabii, burada maliyet dikkate al nacak olursa, sadece kaz n n veya dolgunun az olmas yeterli de il, bunlar n tafl nma mesafeleri de tabii ki toprak ifli maliyetinde etkili olan bir husus. Çal flmada sadece kaz n n ve dolgunun birbirini dengelemesi esas al nm fl anlad m kadar yla, bir tafl ma yönü dikkate al nmam fl gibi geldi bana. Buyurun. SALONDAN- Genellikle uygulamalarda, yarmalarla dolgular n pek birbirini dengelemedi i durumlarda karfl lafl yoruz. Yarmadan ç kan kaz larda, kullan lmas mümkün olanlar için bir düzeltme katsay girdi, fakat dolgular için bir aç klama gelmedi. Baz yerlerde zemin kötülü ü nedeniyle dolgu yapaca n z yeri viyadükle geçmek durumunda kal yorsunuz, yani dolgu yap lmas ortadan kalk yor. kincisi, baz düz arazilerde yolun büyük bir bölümünü dolguyla geçmesi gerekiyor, yani yarma olmuyor. Diyelim, Konya Ovas na bir yol yap yorsan z, pek yarmayla karfl - laflmazs n z. Ço unlu u dolguda geçmek durumunda. O halde dolguyu da, ekonomik yerlerden ariyetlerle temin etmeniz laz m. Diyelim ki, uzun bir yolun uygun bir ocak bulacaks n z, o ocakta belli bir yere yapacaks n z. Ama daha ilerdeki bir yerde de, baflka bir ocakta oray yapman z ekonomik olabilir. Dolay s yla, sadece yarma, dolma fleklinde de il, yan ariyetlerle beraber hepsini düflünmek gerekir diye düflünüyorum. Ben uygulay c y m, uygulay c olarak bizim karfl laflt m z durumlar bunlard r. NAfi T YILMAZTÜRK- Say n bildirici arkadafl ma teflekkür ediyorum. Bizim de kafam za tak lan baz noktalar, bunlardan biri, teknolojinin geliflmesi, mesela dolgu yerine ayakl viyadükler, köprüler 89

3 yapmak, üstelik tüneller yapmak, metrolar gibi. Bunlar hesap esaslar nda k rm z hatt ve siyah hatt etkileyebilir mi? kincisi; elastiki yap da bu örgü, geoteknik örgüden bahsettiniz, tabii deprem kuvvetlerinin bunlar nas l etkiledi i, bu örgü, iri dane boyutlar n n ne oldu u, katran cinsten, kimyevi cinsten mi, yoksa tafl cinsinden mi bir örgünün söz konusu oldu unu ö renmek istiyorum. Teflekkür ediyorum. Biz teflekkür ederiz. Buyurun. SMA L fiah N- Dönel kavflaklardaki bu yönteminizi veya benzer yöntemleri, belediyeler kavflaklar tasarlarken günümüzde ne ölçüde kullan yor? Bu tür yöntemlerin kullan lmas na yönelik sizin ne gibi tavsiyeleriniz olabilir? SADETT N ÖZEN- Benim sorum her iki konuflmac ya ayr ayr olacak. Birincisi, Tuna Han ma bir sorumuz var: OD orijinli demek mecburiyetinde miyiz, yani yönler say s yeterli de il midir? OD, trafi in esas itibariyle bafllang ç noktas ve son noktas kapsam nda ele al nmas ; bu fevkalade ifli teferruatland rmak ve gereksiz teferruatland rma biçiminde görünüyor. Bir de, kavflaklarda prensip olarak, amaç fonksiyonu birim saatte geçirilebilecek tafl t say s d r. Buna ba l olarak, dönel kavflaklarda bir iflletim prensibi olmal. Bu konularda nas l tespitleriniz oldu? Burak Beye sormak istedi im flu: Esas olarak, gerek demiryolu ulaflt rmas nda, gerek karayolu ulaflt rmas nda, netice itibariyle s f r poligonu bazl k rm z çizgi araflt rmas konular n n ana amac, ana nedeni, iki zorunlu noktalar n belirli e ilimlerle geçirilmesidir. Tabii, bu çal flmay belirli e imlere ba layarak yapmak daha inflaat mühendisli i ve yol mühendisli i aç s ndan, geçki planlamas aç s ndan faydas olabilecektir. Bu konularda ne dersiniz? kincisi; bu son y llarda art k bu tür geçki araflt rmalar, özellikle önemli ana hatlardaki, yollardaki geçki araflt rmas, bu bilgisayar ve elektronik, yani compitep dizayner sistemleriyle olmakta. Bu çal flman z bu ba lamda nas l böyle araflt rma çal flmalar na entegre edebilirsiniz? Teflekkür ederim. Baflka soru yok zannediyorum. Bu durumda Say n Göktepe den bafllayal m. BURAK GÖKTEPE- Say n Baflkan, de erli dinleyiciler; san r m, ilk üç sorunun cevab n n bafllang c ayn flekilde bafll yor. Ben hatta bir soru soray m, mesela burada benim anlatmad m bir k - s m, biz a rl kl siyah çizgiyle hayali bir siyah çizgi çizdik. Bundan sonra k rm z çizgiyi, k rm z çizgi geçilmesini nas l yapaca z veya plan üzerinde, Sadettin hocam n 90

4 söyledi i gibi, s f r poligonu gibi bir referans poligon ya da geçkiyi uygun yapma yöntemi nedir? Ben bu bildiride a rl kl siyah çizgi yönteminin temel felsefesini anlatmaya çal flt m. Bunun üzerine, bu yöntemdeki bu mant kullanarak, dört yay n daha yapt k. Bunlar gönderdik, bunlardan sonuç bekliyoruz. Bunlar n içerisinde Say n Emine hocam n ve Sadettin Beyin söyledi i konular da var. fiöyle ki, bir kere bu yöntemin temel yaklafl - m, e er biz eksen kotlar n bol kesitte gösterirsek, bu bize do ru bir referans vermiyor. Bunun yerine hayali bir kot, yani optimizasyon seviyesini gösteren bir kot göstermek, her durumda faydal, yani hiç kimse k z l olgu dengelemesini yapan ve toplam toprak iflini minimize eden bir kotu bol kesit üzerinde görmemek istemez diye düflünüyorum. kincisi, brükner veya tafl malar n yap lmas yla ilgili. Bunu yapan flu anda bir tek Sait Elsan n 1988 de yazd bir makale var. Bunu lineer programla problemi olarak çözdü. Fakat bu yine dedi im gibi, ikisini senkronize olarak da düflünmek mümkün, ama k rm z çizgiyi geçirdikten sonra bizim depo ve ödün yerlerimize göre, nakliye mesafelerini hesaplay p, buna göre bunda bir modifikasyon yap yor. Fakat bu a rl kl siyah çizgi yöntemini do rudan etkileyen bir fley de il. Bizim buradaki önerimiz, eksen kotlar yerine, bunun gözükmesi çok önemli farkl l klara yol aç yor. kincisi, bir lineer programlama problemi olarak ekleyip, yani biz k s tlar m z, depo yerlerimizi, ödünç yerlerimizi ve bunlar n mesafelerini koyup, bunu modifiye edebiliyorsunuz. Ama bu a rl kl siyah çizgi yaklafl m n, felsefesini de ifltirmiyor. Devam ediyorum, bundan sonra bizim gönderdi imiz di er bir makalede, k rm z çizgi geçirmesini optimize ettik, yani elimizde bu a rl kl siyah çizgi var ve e itim k s tlar m z ve geometrik k s tlar m z var, düfley kurplarla ilgili vesaire, görüfl mesafelerimizle ilgili, bunlar düflünerek, en uygun k rm z çizgimiz ne olacak? Art, parabolik veya dairesel düfley kurplar hesaplay p. Bunu da buna monte ettik, ama bu yine söyledi im yöntemi etkilemiyor, yani bu bir temel bununla ilgili. Bunun üzerine vertical alignment i veya depo ödünç tafl malar n monte etmek ayr parametrelerle yap l yor, yani bu bahsetti im k sma do rudan etkiyen bir fley de il. Dedi im gibi, bunlar yapt k, ama bunlar n hepsini bu kadar k sa sürede anlatmak ve henüz yay nlanmam fl fleyler üzerinde yorum yapmak istemedim. Do rusunu isterseniz, daha baflka birçok konu da var. S f r poligonuyla ilgili de ufak bir ekleme yapmak istiyorum: S f r poligon da maalesef, eksen de erlerini gösteriyor, fakat s f r poligonun yan taraf ndaki genifllikleri düflünürsek, s f r poligon da bizim için yan lt c olabiliyor. Biz s f r poligonu da geçirirken, yani üçboyutlu alignment ten bahsediyorsak e er, bunu bir grit fleklinde tan mlayarak yapmak ve daha sonra bu a rl kl siyah çizgilere uygulamak daha do rusu sonuç veriyor. Bununla ilgili de çal flma yapt k, ama dedi im gibi, yine bu anlatt m k sm do rudan etkilemiyor san r m. 91

5 Di er bir konuya gelece im: Ben konuflmam n bafl nda san r m belirtmifltim. Bak n, yol projesi yapmak asl nda çok basit gibi gözüken, fakat çok karmafl k bir problem asl nda. fiöyle ki, toprak ifli ne olursa olsun, siz oraya viyadük yapman z gerekebilir veya illa yolu bir yerden geçirmeniz gerekebilir. Zaten ben onu baflta da belirttim. Özellikle da l k k s mlarda veya baraj inflaat n n oldu u yerlerde, di er yerlerde de uygulanabilir, ama Konya Ovas nda de il, orada uygulayabilirsiniz, bunun bir sak ncas yok, dedi im gibi modeli tam olarak bitirdikden sonra. Mevcut yöntem, bu tip yerlerde çok ciddi hatalara yol aç yor. Zaten bu bir referans çizgisi, illa buna uymak zorunda da de ilsiniz. Baz yeri köprüyle geçiyoruz ki, bununla ilgili uzman sistem çözümleri var te F va n n yapt bir program var. O uygun tünel, yani otoyol kriterlerine göre, optimizasyonda bunlar n yer seçimini de belirliyor. Ama bunu da buna monte edebilirsiniz veya siz diyebilirsiniz ki, ben buradaki özel ekolojik koflullar sebebiyle ben buray böyle yapaca m, yani mühendislik bunun için var zaten. Bir algoritma veya bu flekilde bir yöntem bize yol gösteriyor, yard mc oluyor. lla bunun dedi i çözüm, her durumda bizim problemimizin çözümü olmuyor; bunu belirtmek istiyorum. Hocam, o konuda çok hakl s n z, biz çok k sa bir süre önce proje önerdik. Bunu flu an en geliflmifl program nroads dedi imiz, ama onda da bu mevcut de il. Buna entegre edip, her yerde kullan lmas na, yayg n bir flekilde kullan lmas na yol açacak ve herkesin çok daha kolayl kla bunu yapmas n sa layacak bir öneri verdik. E er kabul edilirse bu proje, bu söylediklerimin hepsini bunun içine monte edece iz ve o flekilde uygulayaca z. Dolay s yla, sanat yap lar da, san r m bu demin verdi im cevab n içerisinde yer al yordu. Bir soru daha vard ; örgülü ya da örgüsüz geotekstillerle ilgili siz, bunlar tafl m, kaya m? dediniz. Geotekstil biliyorsunuz, sentetik bir ürün, bunun örgülü flekilde dokunun, örgüsüz flekilde dokunmas yla ilgili ben onu tam olarak anlayamad m. Piyasada yayg n olarak kullan lan örgülü ve örgüsüz geotekstiller var. San r m, orada yanl fl anlafl lma oldu. San r m, baflka cevap vermedi im soru kalmad. Say n Göktepe ye teflekkür ederiz. fiimdi Serhan Beyden cevaplar alal m. SERHAN TANYEL- Teflekkür ederim hocam. Ben ilk önce Sadettin Beyin sorular na cevap vermek istiyorum, çünkü smail Beyin sorusuna biraz daha uzun cevap vermemiz gerekebilir. Dönel kavflaklar veya yurtd fl nda dönel kavflaklar iki türlü tan mlan yor. Bir eski tip, traffic surcel olarak adland r lan kavflaklar, bir de Raundabout olarak adland r lan kavflaklar var. Bizim burada kapasite hesap prensiplerini sundu umuz fleyler genelde Raundabout lar. smail Beyin sorusunu cevaplarken de, onun kullan labilirli i konusunda 92

6 Türkiye de neler yap labilir veya ne yap l yor, o konuda cevap vermeye çal flaca m. Ama uluslararas platformlarda, özellikle Avustralya da, Fransa da, Almanya da, sveç te ve ngiltere de Raundabout lar tamam yla flu anda sinyalize kavflaklar n yerini almaya bafllam fl durumdalar. Yeni yeni son y llarda da sinyalize dönel kavflaklar olarak adland rd m z kavflaklar ortaya ç k yor. Bir nevi, tabii ki bulundu u yere ba l olarak birtak m seçim kriterleri var, fakat bu seçim kriterlerine, yani eflit flartlarda karfl laflt rd n zda, raundabout lar n sinyalize kavflaklardan daha yüksek bir performans sa land söyleniyor. Yaln z, bugüne kadar kabul gören kapasite hesap prensiplerinin önemli bir k sm nda, e er o hesap prensiplerini uygularsan z, bir yaklafl mdan kavfla a, e er kavflakta hiç araç olmamas durumunda, yani kavflakta dönüfl yapan araç say s minimum bir veya hiç olmamas durumunda, yan yoldan kavfla a girifl kapasitesinin sadece bir yaklafl m için araç civar na falan ç kt n görüyorsunuz. Fakat dört kollu bir kavfla bir bütün olarak inceledi inizde, bu maksimum kapasite de erinin düflme e ilimine girdi ini görüyoruz. Bu bizim çok önemli, çünkü sinyalize kavflaklarla e er biz dönel kavflaklar aras nda bir seçim yapmaya girdi imiz zaman, kapasite burada belirleyici bir etken olacaksa, sinyalize kavflaklarda biz sadece bir yaklafl m n gecikmelerini veya kapasite de erlerini dikkate almay z. Her bir yaklafl m için ayr ayr hizmet seviyesi belirleriz, ama sonuçta bütün kavflak için bir genel hizmet seviyesi öneririz. Son y llarda Rahmi Beyin, Rahmi Akçelik in Avustralya da, bir de çal flmalar n tamamlayan vefat eden sveçli Ola Hagring in çal flmalar var. Bunun d fl nda da ngiltere de simülasyon çal flmalar var. Amerika Birleflik Devletlerinde de tek fleritli dönel kavflaklar için original desination matrisine yönelik çok primatif çal flmalar var. Burada bütün bir kavflak için, bir dönel kavflak için bir hizmet seviyesi belirlemek istiyorsak, o zaman bütün yaklafl mlara bir arada ele alarak bunu yapmam z laz m, çünkü dönel kavflaklar özel bir kavflak türü. Genelde yap lan kabul, e er sinyalize bir kavflakta de il de, yol verme kontrollü bir kavflaktaysan z veya kontrolsüz, tamam yla iflaretsiz bir kavflaktaysan z, sa dan gelen araca öncelik verirsiniz. Halbuki, Raundabout lar n çal flma prensibi, kavflak içerisinde hareket eden araca öncelik verilmesine dayal d r ve bu bizim kanunumuzda da, bütün dönel kavflaklar için ayn flekilde geçer, bu Trafik Kanunu nun 53 üncü maddesinin b bendinde geçiyor. Dolay s yla, biz hesaplarda birtak m kar fl kl k yarat yormufluz gibi gözükse de, kavfla n gerçek performans n veya kapasitesini görebilmemiz aç s ndan çok büyük önem tafl yor ve bunu günümüzde art k bilgisayar programlar yla kolayca yapmam z ve çözüme ulaflt rmam z, basit. Elle çözmeye kalkarsan z da, gerçi her yaklafl m için ayr ayr çözüm yapman z gerekiyor. smail beyin sorusuna gelince, bundan iki hafta kadar evvel Say n Göktepe yle beraber zmir Belediyesi nde bir sunum yapt k, ben de dönel kavflaklarla ilgili bir sunum yapt m. Benim doktora tez konum ve yaklafl k 1997 den beri de bu konu üzerinde çal fl yorum. Son senelere kadar bizden, en az ndan benden, bu konuda herhangi bir bilgi isteyen hiç kimse olmam flt. Orada da belediyeden talep gelmedi, emniyet müdürlü ünden 93

7 geldi. Türkiye genelinde bakt m zda, bizim dönel kavflaklar kullanma yaklafl m m z çok yanl fl ve bilinmiyor. Bu ne karayollar taraf ndan biliyor, ne belediyeler taraf ndan biliniyor, yani flu anda kavflak projelendirmeleri yapan kifliler, Türkiye de bu kavflak türü ifllemez fleklinde bir önyarg ya sahipler. Dönel kavflaklar n en önemli özelli i, kapasitesinin d fl nda kaza oran n, özellikle ölüm ve yaralanmal kaza oran n düflürmesi. Bunun için de siz kavfla a giriflte araçlar n h zlar n kesmek zorundas n z. Bunu da yapabilece iniz en basit geometrik önlem, kavflak ada çap n optimum bir seviyede tutabilmek, yani çok büyük yaparsan z baflka problemler do uruyor, çok küçük yaparsan z, Türkiye de baflka problemler do uruyor. Ama belirli bir de erde yapt n zda, bu yaklafl k 25 ile 40 metre aras nda bir çap önerdi imizde, istenilen h z düflmelerine ulaflabilece inizi düflünüyoruz. Fakat bizde genelde yap - lan, direkt geçifl yapan araçlar n mümkün oldu unca h zl bir flekilde kavflaktan geçmesi istenir. O yüzden yuvarlak ada çap yeterli seviyede olsa bile, genelde uygulamac lar ilk yapt ktan sonra, direkt geçmek isteyen araçlar n h z düfltü ünde, orta ada çap n düflürtmek ve hatta dairesel fleklini bozmak, flekilsiz bir hale getirmek gibi önlemler al - yorlar. Bizim birinci derecedeki önerimiz flu oldu: stanbul veya zmir gibi, tarihsel bir dokuya sahip kentlerde arazi k s d bizim için önemli, dolay s yla her kavfla dönel kavflak yapman z mümkün de il, ama yeni yerleflim bölgelerinde, hem trafik kazalar n azaltmak, hem daha kontrollü bir geçifl sa layabilmek için, dönel kavflak uygulamalar - n yapmak yararl olabilir. kincisi; zmir de inceledi imiz dört kavflak, ço u yo un trafi in oldu u yerlerde. Bu yo un trafi in oldu u bölgelerde, bunlar n üçü tam yuvarlak ada kavflak olarak kabul edebilece imiz kavflaklar ve üçer dönüfl fleridi var. Sadece Cumhuriyet Meydan yar m bir dönel kavflak, orada da dönüfl fleridi iki fleride sahip. Bu kavflaklarda bizim gözlemledi imiz nokta flu: Sürücülerin, özellikle yan yoldan gelen sürücülerin agresif davran fllar olmad durumlarda, onlar da geçici süre ana ak m içerisinde birtak m beklemelere yol aç yorlar. Kavflaklar yüksek kapasiteli hizmet verebiliyor, ama yine tekrar ilk soruya geldi imizde, dengesiz ak mlar kavfla a girdi i andan itibaren, yine bizim bütün kavfla ele alarak, gecikmelerin veya dengesiz ak mlar n di er yaklafl mlar nas l etkiledi ini gerçekçi bir flekilde tan mlay p, kavflak seçim kriterlerini de ona göre belirlememiz laz m. fiu anda zmir Belediyesi bu ifle pek s cak bakm yor gibi, ama tam olarak bilemiyorum, belki konuflmam z etkili olabilir. Ama zmir Emniyet Müdürlü ü dönel kavflaklar n, özellikle kazalar n azalt lmas nda konusunda uygulamas n sonuna kadar destekliyor ve bu konuda ortak bir proje giriflimimiz olacak galiba. Say n Tanyel e teflekkür ediyoruz. De erli kat l mc lar, bu saate kadar kal p, katk lar sa lad n z için önce sizlere teflekkür etmek istiyorum. Tabii bildirileri haz rlayan ve sunan arkadafllar ma teflekkür ediyorum. Birde kongreyi düzenleyenler, kongrede görev alan tüm arkadafllara teflekkür ediyorum. Oturumu kapat rken, hepinize sayg lar sunuyorum. 94