T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM FEN VE MATEMATİK ALANLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI FİZİK EĞİTİMİ BİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM FEN VE MATEMATİK ALANLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI FİZİK EĞİTİMİ BİLİM DALI ORTAÖĞRETİMDE GÖREV YAPAN FİZİK ÖĞRETMENLERİ İÇİN DÜZENLENEN HİZMETİÇİ EĞİTİM PROGRAMLARININ ETKİNLİĞİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Uygar KANLI Tez Danışmanı Prof. Dr. Rahmi YAĞBASAN Ankara 2001

2 Uygar KANLI tarafından hazırlanan ORTAÖĞRETİMDE GÖREV YAPAN FİZİK ÖĞRETMENLERİ İÇİN DÜZENLENEN HİZMETİÇİ EĞİTİM PROGRAMLARININ ETKİNLİĞİ adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Tez Yöneticisi Prof Dr. Rahmi YAĞBASAN Bu çalışma jürimiz tarafından Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü Fizik Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Mustafa TAN Üye : Prof. Dr. Rahmi YAĞBASAN (Danışman). Üye : Yrd. Doç Dr. Neşe TERTEMİZ.. Bu tez, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygundur.

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No: ÖZET:... I ABSTRACT:. III TEŞEKKÜR:. IV TABLOLAR LİSTESİ:. V GRAFİKLERİN LİSTESİ VIII SİMGELER Ve KISALTMALAR:. IX BÖLÜM-1 GİRİŞ: Problem Durumu: Problem Cümlesi: Alt problemler: Hipotezler: Sınırlamalar: Sayıltılar: Tanımlar: Araştırmanın Amaçları ve Önemi:.. 5 BÖLÜM-2 İLGİLİ YAYINLAR VE ARAŞTIRMALAR: Hizmetiçi Eğitim Kavramı: Hizmetiçi Eğitim Nedir? Ne Değildir?: Hizmetiçi Eğitimin Tarihçesi: Yaşam Boyu Eğitim ve Hizmetiçi Eğitimin Önemi: Neden Devamlı Bir Eğitim? Neden Hizmetiçi Eğitim?: Neden Öğretmenler Hizmetiçi Eğitime Gereksinim Duyarlar?: Fizik Öğretmenlerinin Hizmetiçi Eğitimi: Niçin Fizik Öğretmenleri Hizmetiçi Eğitime Gereksinim Duyarlar?:. 25

4 2.2.2.Ülkemizde Fizik Öğretmenlerine yapılan Hizmetiçi Eğitim Programları: Bazı Dış Ülkelerdeki Hizmetiçi Eğitim Programları ve Ülkemizdeki Uygulamalar İle Karşılaştırılması: İlgili Araştırmalar: 38 BÖLÜM-3 METODOLOJİ: Araştırmanın Yöntemi: Araştırmanın Evreni: Örneklem: Araştırmada Kullanılan Bilgi Toplama Araçları: Verilerin Analiz Teknikleri:. 45 BÖLÜM-4 BULGULAR DEĞERLENDİRİLMESİ : Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum: Hipotez 1 in Test Edilmesi: İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum: Anket sorularının Değerlendirilmesi: Hipotez 2 in Test Edilmesi: Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum: Hipotez 3 ün Test Edilmesi: Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum: BÖLÜM-5 SONUÇ VE ÖNERİLER: Sonuçlar: Öneriler: 81 KAYNAKLAR: 83 EKLER: ÖZGEÇMİŞ:.. 121

5 ÖZET Bu çalışmada; ortaöğretimde görev yapan fizik öğretmenleri için düzenlenen hizmetiçi eğitim programlarının etkinliği incelenmiştir. Bunun için M.E.B. Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı tarafından 1999 yılında Mersin Hizmetiçi Eğitim Enstitüsü nde düzenlenen Fizik Öğretim Metodları ve Fizik Laboratuvar Araçlarını Kullanma Kursu ile 2000 yılında Ankara Fen Lisesi nde düzenlenen Fizik Laboratuvar Araçlarını Kullanma ve Formatörlük Kursu na araştırmacı-gözlemci olarak katılarak, öğretmenlerin hizmetiçi eğitim kurslarının etkinliği hakkındaki görüş ve önerileri uygulanan anket formları ile tespit edilmiştir. Düzenlenen her iki kursun; öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmedeki etkinliği, kursun başında ve sonunda uygulanan başarı testi ile belirlenmiştir. Ayrıca öğretmenlerin kursta kazandığı bilgi ve becerileri görev yaptıkları okullarında uygulama imkanı bulup bulamadıklarını tespit etmek için, kursiyerlerin adreslerine birer anket formu gönderilmiştir. Bu anket formları tekrar toplanarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: yılında Mersin de düzenlenen kursa katılan öğretmenler yapılan uygulamayı yeterince etkili bulmazken, 2000 yılında Ankara daki kursa katılan öğretmenler uygulamayı bazı noktalar dışında (yeme-içme, dinlenme ve çalışma vb.) etkili bulmuşlardır. 2. Öğretmenlere uygulanan ön-test ve son-testin sonuçları t-testi ile test edildiğinde, Mersin Hizmetiçi Eğitim Enstitüsün de düzenlenen kursta anlamlı bir artış olmadığı; Ankara Fen Lisesin de düzenlenen kursta ise anlamlı bir artışın olduğu tespit edilmiştir. Bu farkılılığın sebepleri öğretmen görüşleri ve yapılan gözlemlerden faydalanılarak araştırılmıştır. 3. Öğretmenlerin kursta kazandığı bilgi ve becerileri görev yaptıkları okullarında yeterince uygulamaya geçiremedikleri tespit edilmiştir. Uygulanan likert tipi anketin verilerinden, Mersin deki kursa katılan öğretmenlerin kursta kazandığı

6 bilgi ve becerileri çok az; Ankara daki kursa katılan öğretmenlerin ise kısmen uygulamaya geçirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçları mevcut sistem değerlendirilerek incelenmiş, çözüm yolları ve öneriler getirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Fizik Eğitimi Hizmetiçi Öğretmen Eğitimi

7 ABSTRACT In this study, efficiency of in-service education programs which is arranged for secondary school physics teachers. For this purpose by MEB In-service Education Department Presidency gave a course about Physics Teaching Methods and Using of Laboratory Equipment at Mersin Institute of In-service Education in 1999 also, In 2000 at Ankara Science High-school Using of Physics Laboratory Equipment and Formation course were participated as researcher and observer to determine idea and recommend of teachers about in-service education courses efficiency by inquiry forms. Both programs were stated about participants efficiency of developing their knowledge and ability by the achievement test at the beginning and the end. To evaluate whether they could use these knowledge and abilities at school where they work an inquiry form had been sent to their addresses. These forms had been gathered and turned to account. As a result of collected data, following consequences are obtained. 1. Although participants of Mersin in 1999 hardly accepted the efficiency of the program, the latter had good idea about the program except for some points (food, resting and working). 2. When results of pre and post tests are assessed by t-test. It is achieved that there was no important increase in the program in Mersin unlike that in Ankara. The causes of the difference were searched by using teachers ideas and observation done. 3. There was an inadequacy of the teachers about their knowledge and abilities in usage at school. From Likert type inquiry information, it is observed that the program in Ankara was more efficient than that in Mersin about application of their knowledge and abilities.

8 The result of research was studied by utilizing present system, the ways of solutions were recommended. Keywords: Physics Education In-Service Teacher Training

9 TEŞEKKÜR Tez çalışmamın gerçekleşmesinde, yapıcı eleştirileri ve olumlu katkılarıyla bana yol gösteren, değerli bilgi ve tecrübelerini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Rahmi Yağbasan a, Düzenlenen hizmetiçi eğitim kurslarına katılamam için gerekli izni veren M.E.B. Araştırma, Planlama Ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı ile Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı na, Anketleri ve testleri titizlikle cevaplandıran tüm öğretmenlere, aileme, Bana her türlü maddi ve manevi desteği veren, canımdan çok sevdiğim Ve bu araştırmayı yaparken fikir alışverişinde bulunduğum tüm uzmanlara, hocalarıma ve arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

10 TABLOLARIN LİSTESİ Tablo Sayfa Tablo 2.1. Yaşam Boyu Eğitim Tablo 2.2. Son Beş Yılda Fizikte Yapılan Hizmetiçi Eğitim Kursları. 28 Tablo 2.3. Fizikte Yapılan Hizmetiçi Eğitim Programlarının İçerikleri Tablo 4.1. Mersin İlinde Düzenlenen Kurs İçin Verilerin Değerlendirilmesi. 50 Tablo 4.2. Ankara İlinde Düzenlenen Kurs İçin Verilerin Değerlendirilmesi. 52 Tablo 4.3. Programın içeriğini nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna ilişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı Tablo 4.4. Programdaki deneylerin seçimini nasıl buldunuz? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı 55 Tablo 4.5. Yapılan deneyleri ögretim metodları açısından nasıl değerlendiriyorsunuz? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı.. 56 Tablo 4.6. Deneylerde kullanılan araç ve gereçler yeterli miydi? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 57 Tablo 4.7. Programdaki deneylerin hepsi yapıldı mı? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı Tablo 4.8. Yapılan deneyleri okullarınızda uygulama fırsatı bulabiliyor musunuz? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı Tablo 4.9. Program süresince derslere devam nasıl kontrol edildi? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı 61 Tablo Programın organizasyonunu nasıl buldunuz? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı Tablo Programda karşılaştığınız sorunlar hangileridir? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı Tablo Katıldığınız programın öğretici kadrosu iyi seçilmis miydi? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 64 Tablo Sizce öğretim üyeleri ile kursiyerler arasındaki diyalog nasıldı? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 65

11 Tablo Sayfa Tablo Bu programa nasıl katıldınız? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 66 Tablo Sizce öğretmenler bu programa isteyerek katılıyorlar mı? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 67 Tablo Sizce ögretmenlerin bu programa katılmalarındaki amaçları nelerdir? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 68 Tablo Ögretmenlerin bu tür programlara katılmak istememesinin nedeni ne olabilir? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Dağılımı. 69 Tablo Bir daha bu tür bir fizik programına katılmak ister misiniz? Sorusuna İlişkin Öğretmen Görüşlerin Dağılımı 70 Tablo Likert Tipi Anket İçin Görüşlere Ait Aralıklar Tablo Öğretmenlere Gönderilen Anket Formunun Değerlendirilmesi. 73

12 GRAFİKLERİN LİSTESİ Grafik Sayfa No: Grafik-I- Mersin İlinde Düzenlenen Kursun Sonuçları Grafiği Grafik-II-. Ankara İlinde Düzenlenen Kursun Sonuçları Grafiği. 52 Grafik-1- Soru 1 İçin Seçeneklerin Grafiği. 54 Grafik-2- Soru 2 İçin Seçeneklerin Grafiği. 55 Grafik-3- Soru 3 İçin Seçeneklerin Grafiği. 56 Grafik-4- Soru 4 İçin Seçeneklerin Grafiği. 57 Grafik-5- Soru 5 İçin Seçeneklerin Grafiği. 59 Grafik-6- Soru 6 İçin Seçeneklerin Grafiği. 60 Grafik-8- Soru 8 İçin Seçeneklerin Grafiği. 62 Grafik-9- Soru 9 İçin Seçeneklerin Grafiği. 63 Grafik-10- Soru 10 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-11- Soru 11 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-12- Soru 12 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-13- Soru 13 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-14- Soru 14 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-15- Soru 15 İçin Seçeneklerin Grafiği Grafik-16- Soru 16 İçin Seçeneklerin Grafiği... 70

13 SİMGELER ve KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılan bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler f % X S t α =0,05 n 1 n 2 p Açıklama Frekans Yüzde Aritmetik oratalama Standart sapma t- değeri Anlamlılık düzeyi 1. grubun birey sayısı 2. grubun birey sayısı olasılık Kısaltmalar M.E.B. T.E.D Milli Eğitim Bakanlığı Türk Eğitim Derneği

14 BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem Durumu Değişme ve gelişme, çağımızın en belirgin özelliğidir. Bugün dünyanın neresinde olursanız olunuz gelişmelerin ve değişmelerin dışında kalma olanağı ortadan kalkmıştır. Bir yerde meydana gelen herhangi bir sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik değişiklik ve gelişme başka bir yerde çok kısa bir zamanda etkisini göstermektedir (Aslangil,1993). Geçmişin deneyim ve birikimlerinin ürünü olan bu büyük gelişmeler 21. yüzyılın arifesindeki son on yılda umuda dönüşerek ivme kazanmış, ülkeler ve toplumlar; tarihin kaydedemediği hızda bilimsel ve teknolojik ilerlemelere, sınır tanımaz ekonomik ve sosyal gelişmelere, akıl almaz siyasal değişikliklere, beklenmedik, sanatsal ve kültürel oluşumlara sahne olmuş ve 21. yüzyıl bu değişimin öne çıkardığı yenilik ve değerlerle başlamıştır. Ancak yeni yüzyılın değişen şartlarına ayak uydurabilme, öne çıkardığı değerlere sahip çağdaş bir toplum olarak yaşayabilmek için, sadece okur-yazar olmak bile yeter sebep olmaktan çıkmıştır. Dolayısıyla 21. yüzyılda eğitimin önemi daha da artacaktır. Zira rekabete dayalı yeni dünya düzeninde eğitime en fazla yatırım yapan ve eğitilmiş insan gücüne sahip ülkeler avantaj sağlayacaktır. Böylece eğitim, her zaman olduğu gibi 21. yüzyılda da etkinliğini sürdürecektir (Turgut,1997). Eğitimin işleyen dişlileri olan öğretmenler bu değişimi topluma yansıtmakla yükümlüdürler. Eğitimde aldığı rol gereği öğretmenler, öğrencilerin davranışlarının mimarıdır (Başaran, 1991). Öğretmenin, eğitimin temel öğelerinden birini oluşturduğu yaygın kabul görmektedir. Çünkü öğretmen, kendine verilen imkanları belli ölçüde örgütleyip işe koşarak ülke hedefleri doğrultusunda öğrenciye istendik

15 davranışları kazandırma gibi önemli bir görevi yerine getirmekle yükümlüdür (Budak, 1997). Araştırma sonuçlarına göre; geliştirilen devletin eğitim politikasını uygulamaya koyan, uygulama sonuçları ile bu politikayı etkileyen ve toplumun istediği aydın tipinin oluşturulması işinin sorumluluğunu üzerine alan meslek grubunu öğretmenlerin oluşturduğu tespit edilmiştir (Şişman,1999). Türkiye de eğitimin asıl amacı, Türk milletini modern dünyanın yapıcı, yaratıcı ve seçkin üyelerinden biri haline getirmek için bir taraftan Türk milletinin ve toplumunun refah seviyesini yükseltirken, diğer taraftan da milli birlik ve beraberlikteki ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimi desteklemek ve hızlandırmaktır (M.E.B.,1994). İşte bu amaca ulaşmanın yolu öğretmen eğitimine vereceğimiz önem sayesinde olacaktır. Okullardaki müfredat değiştirilebilir, daha fazla araç-gereç alınabilir, fiziksel çevre yenilenebilir, okul saatleri uzatılabilir, ama; iyi öğretmenler olmadan değişiklikler istenilen etkiyi yaratmaz. Öğretmenlerimizin 21. yüzyılın çağdaş ilkeleri gereğince, devamlı eğitilmelerini göz önünde bulundurmak gerekir. Devamlı eğitimin en önemli kısımlarından biri de hiç şüphesiz ki; hizmetiçi eğitimdir. Öğretmen eğitimi ülkemizde ve dünyada sürekli tartışılan ve araştırılan bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğretmen eğitimi denildiğinde ülkemizde genelde öğretmenlerin hizmet-öncesi eğitimi gündeme gelmektedir (Azar&Çepni, 1999). Halbuki içinde bulunduğumuz bilgi çağının getirdiği yeniliklerde göz önünde bulundurulursa; öğretmenlerin mesleki gelişimleri, yani hizmetiçi eğitimleri büyük bir öncelik taşımaktadır. Şüphesiz ki; hizmetiçi eğitim her meslek için gereklidir. Ancak öğretmenler için hizmetiçi eğitimin ayrı bir önemi ve yeri vardır. Bu araştırmada belirlenen problem durumu için; M.E.B Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı tarafından, fizik öğretmenleri için düzenlenen hizmetiçi eğitim kurslarının etkinliği incelenmiştir yılında Mersin de ve 2000 yılında Ankara da

16 düzenlenen kurslara araştırmacı-gözlemci olarak katılarak; kurslara katılan öğretmenlerin kurslar hakkındaki görüşleri ve önerileri tespit edilmiştir. Daha etkili hizmetiçi eğitim kursları yapılabilmesi için çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır. Ayrıca kursa katılan fizik öğretmenlerinin kazandığı bilgi ve becerileri görev yaptıkları okullarında uygulama imkanı bulup bulamadıkları araştırılmıştır Problem Cümlesi Ortaöğretim kurumlarında görev yapan fizik öğretmenleri için düzenlenen hizmetiçi eğitim kursları öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmede ve bunları uygulamaya geçirmede etkili midir? 1.3. Alt Problemler 1. Hizmetiçi Eğitim kursları öğretmenlerin bilgi ve becerilerini geliştirmeye katkıda bulunmakta mıdır? nelerdir? 2. Öğretmenlerin hizmetiçi eğitim kurslarının etkinliği hakkında görüşleri 3. Öğretmenler; Hizmetiçi Eğitim kurslarında kazandıkları bilgi ve becerileri görev yaptıkları okullarda uygulama fırsatı bulabiliyorlar mı? 4. Öğretmenlerin hizmetiçi eğitim kurslarının daha etkin hale getirilmesi hususunda önerileri nelerdir?

17 1.4. Hipotezler 1.Hizmetiçi eğitim yaz kursları öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmede etkilidir. 1.a. Mersin deki kursta uygulanan ön-test ve son-test sonuçları arasında anlamlı bir ilişki yoktur. 1.b. Ankara daki kursta uygulanan ön-test ve son-test sonuçları arasında anlamlı bir ilişki yoktur. 2. Mersin deki kursa katılan fizik öğretmenleri ile Ankara daki kursa katılan fizik öğretmelerinin katıldıkları hizmetiçi eğitim kursu hakkındaki görüşleri arasında bir fark yoktur. 3. Fizik öğretmenleri kursta kazandığı bilgi ve becerileri görev yaptıkları okullarında uygulama fırsatı bulabilmektedirler Sınırlamalar Bu araştırma, ortaöğretimde görev yapan fizik öğretmenleri için, 1999 Yılında Mersin Hizmetiçi Eğitim Enstitüsünde ve 2000 yılında Ankara Fen Lisesinde düzenlenen hizmetiçi eğitim yaz kurslarına katılanlar ile sınırlı tutulmuştur Sayıltılar 1. Araştırmanın kuramsal çevresini oluşturmak için taranan kaynaklar güvenilir ve yeterli bilgi vermektedirler. 2. Her iki kursa katılan öğretmenlerin bilgi seviyeleri yaklaşık olarak biribirine denk kabul edilmiştir.

18 3. Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılan anket formları ve testlerden elde edilen verilerin geçerlilik ve güvenirlik derecesi yüksek olmuştur. Çünkü veri toplama araçları tez danışmanının tam bir gözetiminde ve uzmanların görüşleri alınarak hazırlanmıştır ve istatistik işlemlerle incelenmiştir. 4. Anket formlarına öğretmenlerin objektif cevap verdikleri kabul edilmiştir Tanımlar Hizmetiçi Eğitim; özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitim (Taymaz,1997) Araştırmanın Amaçları ve Önemi Toplumların çağa uyum sağlaması için, öncelikle yeterli nicelik ve nitelikli insan gücüne sahip olması gerekir. Her alanda yeterli bireyler yetiştirmek isteniyorsa eğitime büyük önem verilmesi gerekmektedir. Eğitim hangi düzeyde olursa olsun, kalitesi ve başarısı; iyi yetişmiş bir öğretmenin kalitesi ve başarısı ile paralellik gösterir. Nitekim yapılan birçok araştırmada; öğrenci başarısına en büyük etkenin öğretmenin mesleki bigi ve becerisinin yeterliliği olduğu belirtilmiştir. Eğitimin kalitesini yükseltmek için yapılması gereken en önemli işlevlerden biri de; etkili öğretmenler yetiştirmek ve onların yaşamboyu mesleki gelişimlerini sağlamaktır. Hizmet-öncesinde yetiştirilen öğretmenlerin, göreve başladıktan sonra da hizmetiçi-eğitimlerinin etkili bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bilim ve teknolojideki gelişmeleri okullara aktarırken yapılan düzenlemelerin merkezinde öğretmenler bulunmaktadır. Öğretmenlerin bu gelişmeleri kavrayıp

19 eğitim ortamına aktarabilmeleri kolay değildir. Öğretmenler için devamlı eğitim veya yaşamboyu eğitim artık vazgeçilmez bir kavramdır. Devamlı eğitimin en önemli aşamalarından biri olan hizmetiçi eğitim, önemi her geçen gün artan önemli bir olgudur. Ülkemizde Fizik öğretmenlerinin hizmetiçi eğitimlerine ilişkin programların etkinliğini inceleyen bu araştırmanın amaçları aşağıda belirtilmiştir: i-) Fizik öğretmenleri için 1999 yılında Mersin ilinde ve 2000 yılında Ankara da düzenlenen hizmetiçi eğitim programları için bir durum tespiti yapmak, ii-) Kursa katılan Fizik öğretmenlerinin günümüzde uygulanmakta olan hizmetiçi eğitim programlarının etkinliği konusundaki görüşlerini ve önerilerini saptamak, iii-) Kurslara katılan fizik öğretmenlerinin, edindikleri bilgi ve becerileri okullarında uygulayıp uygulayamadıklarını tespit etmek, iv) Fizikte yapılan hizmetiçi eğitim programları hakkında amaç ve hedeflere uygun etkili öneriler getirmek.

20 BÖLÜM-II İLGİLİ YAYINLAR ve ARAŞTIRMALAR 2.1. Hizmetiçi Eğitim Kavramı Hizmetiçi Eğitim Nedir? Ne Değildir? Hizmetiçi eğitimin ifadesi için dünya literatüründe kullanılan birçok terim vardır. Bunlara örnek olarak; İşte Öğretim (On-job training) Personel Geliştirme (Staff development) Personel yetiştirme (Staff renewal) İnsan kaynaklarının geliştirilmesi (Human resource development) Profesyonel gelişme (Professional growth) Profesyonel ilerleme (Professional development) Örgüt yenileme (organizational renewal) Hizmetiçi eğitim (In-service training) terimleri sıralanabilir. Bu ve benzeri terimlerin kullanılması, hizmetiçi eğitimin günümüz örgütlerinin vazgeçilmez etkinliklerinden biri olduğunun göstergesidir (Özdemir,1997). Buna rağmen, Nichollsan ve Joyce a göre; hizmetiçi eğitim terimi artık yapılan işlevler bakımından eski popülaritesini kaybetmeye başlamıştır. Bu yüzden

21 bu terim yerine sürekli-devam eden personel gelişimi teriminin daha çok ilgi çekmeye başladığı ifade edilmiştir. Ryon a göre; hizmetiçi eğitimi tanımlamak yerine yapılan aktiviteleri listelemenin daha faydalı olacağı belirtilmiştir. Bu aktiviteleri ondokuz bölümde toplamıştır. Bunlar: Dersler ve kurslar (classes and courses); enstitüler (institutes); konferanslar (conferences); workshop lar (workshops); personel toplantıları (staff meetings); komisyon çalışmaları (committee work); mesleki okuma (professional reading); mesleki kurum çalışmaları (professional association work); kültürel deneyimler (cultural experiences); bireysel konferanslar (indivudual conferences); ziyaretler ve gösteriler (visits and demonstrations by outside parties), geziler (field trips), seyahatler (travel); kamplar (camping)), iş deneyimleri (work experiences), öğretmen değiş-tokuşları (teacher exchanges); araştırmalar (research); mesleki yazılar (professional writing); ve kurum organizasyon çalışmaları (community organization work)... (Ryan, 1987). Benzer faaliyeletleri göz önüne alan bir başka araştırmacı Harris e göre hizmetiçi eğitim; herhangi bir meslekteki personelin eğitimsel gelişimi için planlanan aktivitelerin tümü olarak ifade edilmiştir (Harris,1969). Bu konuda ülkemizde araştırma yapan eğitimcilere göre ise hizmetiçi eğitim birkaç değişik ifadeyle şöyle ifade edilebilir: Taymaz a göre hizmetiçi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir (Taymaz,1997).

22 Şahin e göre hizmetiçi eğitim, çalışan kişilere işleriyle ilgili beceri ve yeteneklerini geliştirmeye yarayacak yeni bilgileri sürekli bir program çerçevesinde, kazanmak fırsatı sağlayan etkinliklerdir (Şahin,1996). Küçükahmet e göre; Öğrenimini herhangi bir nedenle ( mezun olarak ya da okuldan ayrılarak ) noktalayan bir kişi iş hayatına atılmak zorundadır. Artık kendinden beklenen değişik bir hizmeti gerçekleştirecek, bu hizmetin karşılığını da maaş, ücret ya da benzeri bir yolla alacaktır. Kişinin bu yaşamı hizmet verdiği sürece devam edecektir. Ancak kişinin bir hizmete girmesi eğitiminin bitmesi anlamına gelmemektedir. Aksine eğitiminin değişik bir şekilde, hizmette iken sürmesi anlamına gelmektedir. Kişinin hizmette bulunduğu sürece gördüğü eğitime Hizmetiçi Eğitim denir (Küçükahmet,1996). M.E.B. kaynaklarına göre hizmetiçi eğitim; Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarında çalışan her seviyeden personele, işe başladıklarından emekli oluncaya kadar; mesleğe uyum ve verimliliklerini artırmak, bilgi ve görgülerini tazelemek, yeni gelişmelere uyumlarını ve ileri görevlere hazırlanmalarını sağlamak maksadıyla yaptırılan eğitimdir (M.E.B. Yayınları,1988). Bu ifadelerin ışığında; hizmetiçi eğitim; personelin mesleki bilgi, beceri, tutum ve başarısını geliştirmek amacıyla yapılan planlı eğitim eğitim faaliyetleri olarak tanımlanabilir (M.E.B.,1996). Hizmetiçi eğitimin bir bütün olduğu kavramını göz önünde bulundurarak; bu genel tanımlardan sonra öğretmenlere yönelik yapılan hizmetiçi eğitim ise birkaç değişik ifadeyle şöyle izah edilebilir: Hizmetiçi eğitim, öğretmenlerin mesleklerindeki gelişmelere uyum sağlayabilmeleri, verimli olabilmeleri, gelişmelerin gerisinde kalmamaları ve mesleki doyum alabilmeleri için verilen her türlü eğitimdir (Akyüz,1999).

23 Hizmetiçi eğitim; öğretmenlerin profesyonel olarak gelişmeleri ve okullarda verdikleri öğretimin kalitesini artırmaları için gördükleri eğitim ve öğretimi ifade eder (Apay,1998). Bu tanımları da göz önünde bulundurlarak, M.E.B tarafından belirlenen hizmetiçi eğitimin amaçları şunlardır: 1. Hizmet öncesinden gelen personelin kuruma uyumunu sağlamak, 2. Personele Türk Milli Eğitimininin, okulun, derslerin amaçlarını bir bütünlük içinde kavrama ve yorumlamada ortak görüş, uygulamada birlik kazandırmak, tamamlamak, 3. Mesleki yeterlilik açısından hizmetöncesi eğitimin eksikliklerini 4. Eğitim alanındaki yeniliklerin, gelişmelerin gerektirdiği bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak, 5. Personelin mesleki yeterlilik ve anlayışlarını geliştirmek, 6. İstekli ve yetenekli personelin, mesleklerinin üst düzeylerine geçişlerini sağlamak, 7. Değişik eğitim alanları için yan geçişler sağlayacak tamamlama eğitimi yapmak, 8. Türk Milli Eğitim politikasını algılamada bütünlük kazandırmak, 9. Eğitime ilişkin temel ilke ve teknikleri uygulama birliği sağlamak, 10. Eğitim sisteminin geliştrilmesine katkıda bulunmak,

24 11. Bilim, teknoloji, ekonomi ve giderek iş hayatında meydana gelen değişme, gelişmelere öğretmen ve uzmanların uyumunu sağlamak (M.E.B Yayınları,1988). Yine M.E.B tarafından hizmetiçi eğitimin hedefleri olarak belirlenen maddeler ise aşağıdaki gibi sıralanbilir: artırmak, Fertlerin mesleklerine uyumlarını temin etmek ve verimliliklerini Personeli bir üst göreve hazırlamak, daha büyük sorumluluklar üstlenmeye yöneltmek, Çalışanın kendine güvenini ve motivasyonunu artırmak, öğretmek, Hizmet öncesi eğitimde elde edemediği, yeni gelişen bilgileri Ferdin davranışlarına olumlu bir yön vermek, Fertlerin kabiliyet ve istidatlarını açığa çıkarıp geliştirmek ve en iyi şekilde faydalanmayı sağlamak (M.E.B Yayınları,1988). Hizmetiçi eğitim programlarının etkinliği şüphesiz belirtilen bu amaç ve hedeflere bağlı kalmakta yatmaktadır. Hizmetiçi eğitimin için tüm bu belirtilen amaç ve hedefler doğrultusunda acaba Hizmetiçi eğitim ne değildir? sorusuna cevap aramakta fayda vardır. Özdemir e göre;

25 1-Hizmetiçi eğitim düzenlenen her alanda özellikle tatil amaçlı bir etkinlik gibi algılanmamalıdır. Kuşkusuz eğitim ortamlarının, katılımcıların her türlü ihtiyaçlarını karşılaması verimliliği önemli oranda artıracaktır. Fakat ülkemizde eğitim unutulmuş, hizmetiçi eğitimlerin sahil kenarlarında olabildiğince iyi ortamlarda düzenlenmesi ön plana çıkmıştır. Bu anlayış hizmetiçi eğitimin amaçlarına ters düşmektedir. Bu gibi programlarda tatil bir amaç değil araç olmalıdır. 2-Hizmetiçi eğitim programları sadece problemli veya yetersiz personel için gerekli bir etkinlik değildir. Tabii ki personel yeterli duruma getirilecektir. Fakat hizmetiçi eğitim tüm personel için gereklidir. 3-Hizmetiçi eğitim ihtiyaca yönelik değil de; verilen bir programın öğretim elemanları tarafından aktarılması olarak düşünülmemelidir. Hizmetiçi eğitim katılan personelin ihtiyaç ve beklentilerine yönelik olmalıdır. Aksi takdirde kursiyerleri orada tutmak da mümkün olmayacaktır. Motivasyon azalacak, iletişim süreci bozulacaktır. Her türlü hizmetiçi eğitim etkinliğinde programların analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirme süreçlerine titizlikle uyulmak zorunluluğu vardır. 4-Hizmetiçi eğitim sadece yaz aylarında ve kişilerin çalıştıkları yerlerin dışında düzenlenen programlar olarak düşünülmemelidir. Bu durum hem mahalli imkanların kullanımını zorlaştırmakta, hem maliyeti yükseltmekte hem de katılımı güçleştirmektedir (Özdemir,1997) Hizmetiçi Eğitimin Tarihçesi Öğretmenlerin nitelik bakımından gelişmeleri veya herhangi bir alanda ihtisas sahibi olmaları amacıyla gerek Osmanlı devrinde; gerekse Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında, çeşitli kurslar açılmıştır. Bu kurslar, dönemin gerektirdiği koşullar çerçevesinde öğretmenlerin bazı fonksiyonları yerine getirebilmeleri için, hizmetiçi

26 eğitimlerine önem verildiğini göstermektedir. Bu bölümde cumhuriyetin ilanından günümüze hizmetiçi eğitim hakkında bilgiler yer alacaktır. Atatürk ün 26 Ağustosta başlattığı Büyük Taarruz, Türk milletinin başarısıyla sonuçlandıktan sonra kalabalık bir öğretmen topluluğu, büyük zaferi kutlamak için İstanbul dan Bursa ya gelir. Bu öğretmen topluluğu karşısında duygulanan Atatürk, 27 Ekim 1922 tarihinde yaptığı konuşmada: Ordularımızın kazandığı zafer, sizin ve sizin ordularınızın zaferi için, yalnız ortam hazırladı. Gerçek zaferi siz kazanacak, siz yaşatacaksınız ve mutlaka başarıya ulaşacaksınız. Ben ve sarsılmaz inançla bütün arkadaşlarım, sizi izleyeceğiz ve sizin karşılaşacağınız engelleri ortadan kaldıracağız demiştir. Atatürk TBMM nin açılışında yaptığı bir konuşmada da şöyle demiştir: Baylar! Okullarda öğretim görevinin güvenli ellere verilmesini, yurt çocuklarının o görevi kendilerine hem bir meslek, hem bir ülkü sayacak saygıdeğer öğretmenlerden yetiştirilmesini sağlamak için, öğretmenlik; öteki serbest ve yüksek meslekler gibi ilerlemek zorundadır. Bu söylevlerden de anlaşılacağı gibi, Atatürk vatanın ve milletin gerçek kurtuluşunu öğretmenlerden bekliyordu. Bunun için de çok iyi yetiştirilmelerini istiyordu. Bu amaçla, henüz cumhuriyet kurulmadan önce, Anadolu onbeş okul bölgesine ayrılmıştır. 13 erkek, 7 kız öğretmen okulu faaliyete geçirilmiştir. Bu okulların eğitim ve öğretim kadroları, Türkiye nin en güçlü eğitimcilerinden oluşturulmuştur. İsmail Sefa nın Milli Eğitim Bakanlığı ( ) sırasında 69 öğretmen meslek kitabı yayınlanmış ve öğretmenlere parasız olarak dağıtılmıştır te Amerikalı Eğitimci John Dewey Türkiye ye davet edilmiştir. John Dewey, Türkiye Milli Eğitimi Hakkında Rapor vermiştir. Bu raporda,

27 öğretmenlerin hizmet öncesi ve hizmetiçi eğitimi, hizmetiçi eğitim için yaz okulları açılmasıyla ilgili önerilerde bulunmuştur (Tekışık,1996). Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati ( ), 125 öğretmen meslek kitabının, Maarif Vekaleti Mecmuası ve Terbiye Mecmuasının yayımlanmasını sağlamış ve gezici öğretmen kitaplıklarını kurmuştur öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsü ne bağlı olarak Pedagoji Şubesi açılmıştır. Meslekte yetenekli, tecrübeli ve başarılı olan ilkokul öğretmenleri, imtihan ve mülakatla seçilip pedagoji bölümüne alınmıştır. Bu yetenekli öğretmenler ilköğretim müfettişi ve öğretmen okullarına meslek dersi öğretmeni olarak yetiştirilmiştir. Maarif Vekaleti, ortaokullardaki fiziki ve tabii ilimler öğretimini, günün ihtiyaçlarına uydurmak ve bunları okutan öğretmenleri, bu öğretimin gelişmelerinden, uygulanan tecrübi ve tatbiki pedagojik metodlardan haberdar etmek amacıyla, 19 Temmuz 1931 de Gazi Terbiye Enstitüsünde, bir ay süreli bir kurs açmıştır. Kursta her gün öğleden sonra üçer saat ders yapılmıştır. İlmi mesainin nezareti Talim ve Terbiye heyeti üyelerinden Rüşdü Bey e yönetimi ise Vekalet müfettişlerinden Bedri Bey e verilmiştir. Kursa kadın ve erkek toplam 100 kişi katılmıştır (Öztürk,1996). Bu kursta öğretmenlere, fen dersleri deneyleri için gerekli basit aletleri ne şekilde yapacakları uygulamalı olarak öğretilmiştir. Kursa devam eden öğretmenler, her gün beş gruba ayrılmış; birinci grup tabiat deneyleri, ikinci grup fizik deneyleri, üçüncü grup kimya deneyleri, dördüncü grup tahta alet işleri ve beşinci grup demir atelye işleri ile meşgul olmuşlardır. Maarif Vekaleti, 8 Temmuz 1933 de Gazi Terbiye Ensititüsünde, ikinci defa bir Fiziki ve Tabii İlimler kursu açmıştır. Bu kursa ortaokul, lise ve öğretmen okulu öğretmenlerinden toplam 125 kişi katılmıştır. Kursta Fizik, Kozmoğrafya, Kimya, Biyoloji ve El İşleri dersleri verilmiştir. Bu kursta da her öğretmen, okul

28 laboratuarlarında yapılacak Fizik-Kimya ve tabii ilimlere ait konuları işlemiş ve bu konularla ilgili deneylerin uygulamalarını yapmıştır. Aynı şekilde 1931 deki kursta olduğu gibi, ders araç ve gereçleri yapımı ve bakımı da uygulamalı olarak gösterilmiştir (Öztürk,1996) lı yıllarda, eğitmenlerin ve köylerde çalışan öğretmenlerin hizmetiçi eğitimi için Gezici Başöğretmenler yetiştirilmiş ve eğitmenler için Eğitmen Kılavuzları yayınlanmıştır. Hasan Ali Yücel in Milli Eğitim Bakanlığı sırasında ilköğretim, teknik öğretim, beden eğitimi ve spor gibi meslek dergileri, meslek kitapları ve dünya klasiklerinden seçme 500 eserin yayınlanması sağlanmıştır. Özellikle öğretmen yetiştiren okullarda zengin kütüphaneler kurulmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı, 1950 li yıllarda Öğretmen Meslek Kitaplarının yayınını başlatmış ve Meslek İdare Kütüphanelerinin kurulmasını sağlamıştır. Öğretmen meslek kitaplarının yazımı 1970 li yıllara kadar devam etmiş ve sayısı 200 ü geçmiştir. Öğretmen Meslek Kitaplarının ve Meslek İdare Kütüphanelerinin öğretmenlerin hizmetiçi eğitiminde önemli rolü olmuştur yılında, Öğretmen Okulları Genel müdürlüğü ne bağlı olarak Öğretmeni İş Başında Geliştirme Bürosu kurulmuştur. Öğretmeni İşbaşında Yetiştirme Bürosu, birkaç yıl içinde çeşitli kurslar düzenlemiş, mahalli meslek kitabı yayınlamış ve radyoda Öğretmenin Sesi saatinde bir dizi konferans verilmesini sağlamıştır de kabul edilen 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun 43. maddesiyle öğretmenlere, iki aylık yaz tatili süresi dışında kalan tatil zamanlarında, meslekle ilgili çalışmalara katılma yükümlülüğü getirilmiştir.

29 1973 de yürürlüğe giren 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 48. maddesinde öğretmenlerin daha üst öğrenim görmelerini sağlamak üzere yaz ve akşam okulları açılır veya cemiyet içinde yetiştirilmeleri maksadıyla kurslar ve seminerler düzenlenir. hükmü yer almıştır. Öğretmeni İş Başında Yetiştirme Bürosu; 1966 da Eğitim Birimleri Müdürlüğü ne, 1975 te Hizmetiçi Eğitimi Genel Müdürlüğü ne, 1982 de tekrar Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı na dönüşmüştür (Tekışık,1998). Görüldüğü gibi ilk başlarda küçük gayretlerle başlayan öğretmenlerin hizmetiçi eğitimi, giderek kurumsallaşarak gelişmiş ve Milli Eğitimin vazgeçilmez bir kuruluşu olarak, önemi her geçen gün artmaya başlamıştır Yaşam Boyu Eğitim Ve Hizmetiçi Eğitimin Önemi Neden Devamlı Bir Eğitim? Yüzyılımızdaki hızlı gelişmeler, bir yandan var olan bilgilerin bir kısmını geçersiz hale getirirken, diğer yandan bilinmeyen pek çok şeyi açığa kavuşturmaktadır. Dünyamızdaki otomasyon iletişim araçları, bilgisayarlar, uluslararası ilişkiler, yeni buluşlar, fen ve teknik alanlardaki ilerlemeler gibi faktörler, kişileri bu dinamizme ayak uydurmaya zorlamaktadır. Bu hızlı gelişmelere uyum sağlamanın en etkin ve temel aracı şüphesiz eğitimdir. Belli bir yaşta eğitime başlayan çocuk ilk öğrenimini tamamladıktan sonra orta ve yüksek öğretim kurumlarına gidebilmektedir. Öğreniminin bitiminde belli bir göreve atanan kişi hizmet öncesi eğitimini tamamlamış sayılmaktadır. Çünkü artık kendisinden görevinin gerektirdiği işleri yapması, belli bir hizmeti yerine getirmesi

30 beklenmektedir. Tıp fakültesini bitiren kişi doktorluk, öğretmen yetiştiren bir kuruluştan mezun olan bir kişi öğretmenlik yapmaya başlayacaktır (Özyürek,1982). Mesleğe girdiği andan başlayarak öğrenimi sırasında edindiği bilgilerin uygulamada yetersiz olduğunu, ya da çalıştığı alanla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadığını veya öğrenimi sırasında edindiği bilgi ve becerilerin meslek yaşamında hızla değiştiğini gören kişi yaşam boyu, sürekli bir eğitime gereksinim duyacaktır. Sürekli Eğitim, Devamlı eğitim veya Yaşam Boyu Eğitim kavramları, çağdaş eğitimin temel ilkelerinden biri olup, önemi her geçen gün artmaktadır. Bilgi, 3-4 yılda ikiye katlanmaktadır. Herhangi bir alandaki gelişmeleri izlemek bir insan ömrüne sığmamaktadır. ABD de yapılan bir araştırmada, yüksek öğretimde edinilen bilgilerin yarısının 6 yıl içinde geçerliliğini yitirdiği saptanmıştır. Büyük bir ivme göstererek hızla ilerleyen teknolojiye ayak uydurabilmek için bütün dünyada devamlı eğitim, yaşam boyu eğitim deyimleri ile belirtilen üniversite sonrası eğitim, her alan için adım adım ve giderek artan bir hızla kurumsallaşmaktadır. Bugün özellikle gelişmiş ülkelerde sürekli eğitimden yararlanan üniversite mezunlarının sayısı, neredeyse üniversitede kayıtlı öğrenci sayısına yaklaşmıştır (Demirel,1995). Küçükahmet e göre; Yaşam Boyu Eğitim in aşamalarını gösteren bir tablo aşağıda verilmiştir. Bu tablo, dünya eğitimcilerinin sık sık üzerinde durduğu ve konferanslar düzenlediği bu kavramın, bireyin eğitiminin hangi meslekte olursa olsun bir ömür boyu sürdüğünü göstermektedir (Küçükahmet,1992).

31 TABLO-2.1. Yaşam Boyu Eğitim HİZMET ÖNCESİ EĞİTİM YÜKSEK ÖĞRETİM ORTAÖĞRETİM HİZMETE BAŞLAMA HİZMETİÇİ EĞİTİM HİZMETTEN AYRILMA HİZMET SONRASI EĞİTİM İLKÖĞRETİM Yine Küçükahmet in belirttiğine göre; yabancı kaynaklarda yaşam boyu eğitim şöyle tanımlanmaktadır: Graham; doğumdan ölüme kadar süren bir eğitim süreci, Orata; yaşam süresince herkes için ve yaşam için eğitim, Lauwerys; kişilerin herhangi bir yaşta kişisel mesleki ve toplumsal gereksinimlerini karşılayacak bilgi ve beceriyi kazanmak amacıyla katıldığı her türlü öğrenme etkinliği olarak tanımlamaktadır (Küçükahmet,1992). Yaşam boyu eğitimin tanımlarının sayısını artırmak olanaklıdır. Bu tanımların birleştiği tek gerçek; dünyadaki fiziksel, psikolojik, ekonomik, kültürel, sosyal ve diğer alanlardaki gelişmelerin örgün eğitim kurumlarında öğretilenlerin ötesinde, bu gelişmelere uygun eğitim gereksinimlerine yol açtığı bu olgunun yaşam boyu eğitimi bir seçenek olmaktan çıkarıp bir zorunluluk haline getirdiğidir (Küçükahmet,1992) Neden Hizmetiçi Eğitim?

32 Bir mesleğe girmek, insana o meslekte ilerlemek ve gelişmek mecburiyetini de yükler (Maaske, 1956). Bilim ve teknolojideki hızlı ve sürekli gelişme ve değişmeler, bunlara ayak uyduramayanları, yaşlarına ve yeteneklerine bakmadan, hemen eskitmekte ve personelin ayakta tuttuğu ve çalıştırdığı örgütleri başarısız kılmaktadır. Bu olumsuz durumları önleyici bir araca her zaman ihtiyaç duyulmaktadır. Bilindiği gibi eğitim, bu eskimeyi gideren, personeli bu değişmelerin etkileri ile uyum halinde tutan tek araçtır (Kalkandelen,1991). Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, insan ve toplum hayatını etkilerken, kurumların yapı ve fonksiyonu da değişmektedir. Bu değişiklikler bir yandan yeni ihtiyaçlar oluşturmakta ve bir yandan da bazı meslekleri yok etmektedir. Gelişen toplumlarda yeni teknolojinin öğretilmesi ve hayata uygulanmasında, hizmetöncesi eğitimin yetersiz kalması; planlı ve düzenli bir hizmetiçi eğitimi zorunlu hale getirmektedir. Özel ya da kamu kuruluşunda çalışan personelin hizmetöncesi eksikliğinin tamamlanmasında, eğitimden beklenen sürekliliğin sağlanmasında, değişik şartların hazırladığı yeniliklere uyum gösterilmesinde, mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerilerin kazandırılmasında hizmetiçi eğitimin önemli bir yeri vardır (Şahin,1996). Hızla değişen bir toplumun ve mesleğin koşullarını evvelce görmüş oldukları öğrenim ile karşılamakta zorluk çeken personelin hizmet içinde yetiştirilmesinin zorunluluğu gün geçtikçe artmaktadır. Aslında eğitimin amaçlarından biri, eğitimin sürekliliğini sağlamaktır. Bu açıdan bakıldığında hizmetiçi eğitimin Taymaz a göre gerekliliği aşağıdaki altı madde ile özetlenebilir. 1. Okul eğitimi, bireyin bütün yeteneklerini ortaya çıkartıp yönlendirmeye yeterli değildir. Bu nedenle birçok insanın işe başladıktan sonra gizli kalan yeteneklerini geliştirdikleri görülür. Bireyin bazı yetenekleri hizmet içinde geliştirilerek kendisine uygun olan işte çalışması ve başarısı sağlanır.

33 2. Her meslek alanında yalnız okulda kazandırılan bilgiler ile çözümlenemeyecek sorunlarla karşılaşılabilir. Bu gibi durumlarda kurumdaki işine uyum sağlayabilmesi için çalışan insan, eğitime gereksinim duyar. 3. Toplumun kültürel, sosyal, ekonomik yapısı sürekli olarak değişmekte ve gelişmektedir. İnsanın bu değişmelere uyumu eğitim yolu ile sağlanabilir. 4. Bilim ve teknolojik gelişmeler her meslek alanına yeni bilgi, teknik ve araçlar getirmekte, çalışanları bu bakımdan öğrenmeye yetişmeye zorlamaktadır. Bu zorlama kuşkusuz hizmetiçi eğitimi gerekli kılar. 5. Teknolojik yeniliklerin uygulandığı işletmelerde kol işçisinin yerini bilgi işçisi almaktadır. Bilgi işçisi gelişmiş toplumların ve ekonomilerin başarılı olmalarını sağlayan önemli bir üretim faktörüdür. Bilgiyi ve kavramsal düşünceleri kullanmayı bilen personel, daha etkili olabilmekte ve verimliliği artırmaktadır. 6. Çok pahalı olan makine ve cihazların kullanılmasını gerektiren bir yetiştirme programı, genellikle okullarda tam olarak sağlanamaz. Ayrıca üretim veya hizmet alanı tek ya da az olan endüstri ile ilgili bilgi ve beceri isteklerini karşılaşılayacak programlar örgün eğitim sisteminde yer almaz. Bu tür yetiştirme eksiklikleri hizmetiçi eğitim yolu ile giderilebilir (Taymaz,1997). Sonuç olarak; bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, birey ve toplum yaşamının dinamiklerini değiştirmektedir. Bu durum eğitim istem ve beklentilerini etkilemekte, dolayısıyla eğitim anlayış ve uygulamalarının yeniden düzenlenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu düzenlemenin sürekli bir biçimde uygulanması etkili bir hizmetiçi eğitim ile sağlanabilir.

34 Neden Öğretmenler Hizmetiçi Eğitime Gereksinim Duyarlar? Okuttuğundan çok okumayan bir öğretmen çabuk yıpranır, ihtiyarlar ve bezginlik getirir. Araştırmaya, incelemeye düşkün ak saçlı bir öğretmen, devamlı genç ve dinçtir Milli Eğitim Bakanı Mustafa NECATİ Yıllar öncesine dayanan bu anlamlı söz, geleceğin aydınlık nesillerini yetiştiren öğretmenlerimizin, kendilerini devamlı olarak yenilemeleri gerektiğini ortaya koyması bakımından oldukça anlamlıdır. Öğretmenler topluma faydalı olacak ve aynı zamanda topluma yön verecek bireyleri yetiştirmek görevini üstlenen eğitim sisitemimizin en önemli üyeleridir. Öğretmenler bu son derece önemli görevi topluma bilinçli, yaratıcı, sorumlu ve aynı zamanda beden, zihin, ahlak ve duygu bakımından dengeli yeni nesiller yetiştirmekle yerine getirir. Bu durum, onların ancak bir profesyonel öğretmen kimliği kazanmaları ile mümkündür. Bu bağlamdaki profesyonellik, öğretmenlerin hizmet-öncesi ve hizmet içi eğitim süreçlerinin bütünleşmesi ile gerçekleşir. Profesyonel bir öğretmen kimliğine sahip olmanın niteliklerini şöylece özetlemek mümkündür: Güçlü bir alan bilgisine sahip olmak, Zengin bir öğretim yöntemleri repertuarına sahip olmak ve böylece hangi öğretim metodunun hangi konuların işlenmesinde daha etkili olacağına karar vermek,

35 Çocuk gelişimi ve öğrenme teorileri hakkında bilgi ve anlayış sahibi olmak ve dolayısıyla sınıftaki öğrencilerin öğrenme tipleri konusunda duyarlı davranmak, Kendisinin zayıf ve kuvvetli olduğu noktalar, normlar ve değer yargıları konusunda iyi bir anlayışa sahip olmak, bulunmak. Okuldaki meslektaşları ile sağlıklı bir iletişim ve etkileşimde Açıkça görüleceği üzere, bu gibi niteliklerin geliştirilmesi ve öğretmenlik mesleği süresince korunması sadece hizmet-öncesi eğitim ile mümkün olamayacaktır (Saban, 2000). Öğretmenlerin hizmetiçi eğitimi; yeni durumlara ve koşullara uyum sağlamak üzere yapılan eğitim çalışmalarının büyük ve yaygın bir kısmı olarak tanımlanabilir. Yeni yapılanmada öğretmenler okulun kapasitesinin merkezidir. Yine ayrıca hiçbir politik reform yoktur ki; öğretmenler değişmedikçe etkili bir öğretim yapamaz. Avrupa ülkeleri için yapılan bir araştırmada, devamlı öğrenme ve hizmetiçi eğitim gerçeği, tıp ve mühendislik mesleklerinde olduğu kadar, henüz öğretmenlerin mesleki kariyerlerinde yüksek bir öncelikte yer almadığı tespit edilmiştir. Buna sebep olarak; öğretmenlerin hizmet-öncesinde tam olarak yetiştirilebilir yanlış anlayışının hakim olması gösterilmektedir (OECD,1998). Şişman a göre; öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimi kadar, öğretmen olarak mesleğe atandıktan sonra hizmetiçi eğitimi de önem taşımaktadır. Öğretmenlerin mesleğe başlamadan önce almış oldukları eğitim, öğretmen olarak atanabilmek için yeterli olabilmektedir. Ancak öğretmenlik eğitimi süresince edinilmiş olan kimi bilgiler kısa sürede işlevsiz hale gelebilmektedir (Şişman,1999).

36 Öğretmenler mesleki sorumluluklarını en iyi şekilde, kendilerini günün koşullarına göre yenilemekle yerine getirebilirler. Bilimdeki teknolojideki, kültürdeki ve sosyal yaşamdaki değişimler eğitim teorisini ve uygulamasını değiştirmektedir. Öğretmenlerin bu değişmelere etkin bir biçimde uyum sağlamaları gerekmektedir. Bu ise ancak öğretmenleri sürekli bir hizmetiçi eğitim programlarından geçirmekle olanaklıdır. Sürekli bir biçimde öğrenemeyen öğretmenin günün koşullarına uygun bir şekilde öğretim yapması beklenmemelidir. Bu nedenle öğretmenler için sistemli, fonksiyonel, etkin hizmetiçi eğitim programları uygulanması bir zorunluluktur. Küçükahmet e göre öğretmenlerin hizmetiçi eğitimden geçirilmesini gerektiren nedenler şöyle sıralanabilir: Bilimdeki değişmeler: Öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimde edindikleri bilgilerin pek çoğu bugün güncelliğini kaybetmiştir. Öğretmenlerin yeni bilgiler edinmeleri, hem kendilerinin sürekli bir fikri canlılık içinde olmaları, hem de öğrencilerine faydalı olabilmeleri için önemlidir. Toplumdaki değişmeler: Yüzyılımızdaki hızlı değişmeler yeni sorunları beraberinde getirmektedir. Bu sorunlara çözüm yolları getirebilmek için kişilerden bazı yeni istemlerde bulunulmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde toplumsal değişmeler için öğretmenler katalizör rolü oynamaya hazır hale getirilmelidir. Okullardaki değişmeler: Günümüzde okulların yapılarında da değişiklikler olmaktadır. Örneğin; klasik okullar yerini çok amaçlı okullara bırakmaktadır. Öğretmenler çok değişik yetenek gruplarındaki öğrencilerle yüz yüze gelmektedir. Öğretmenlerin kendilerinin değişmeleri: Hizmetiçi Eğitim için eskimişliği önleme haklı bir gerçektir. Öğretmenlerin sürekli olarak görev ve

37 fonksiyonları değişmektedir. Pek çok öğretmen yeni deneyimlerle değişik alanlarda değişik ilgiler geliştirmektedir. Öğretim süreçlerindeki değişmeler: Zaman süreci içinde yalnız bilgide değil, aynı zamanda öğretim süreçlerinde de değişiklikler olmaktadır. Yöntem değişiklikleri materyal sorununu çoğu zaman beraberinde getirmektedir. Öğretmenlere bir yandan eğitim teknolojisi olanakları sağlanırken, diğer yandan da onların bu olanaklardan nasıl yararlanacakları öğretilmelidir. Örneğin tepegöz, bilgisayar, internet vb... Öğretmenlerin hizmet-öncesi eğitimlerinden doğan eksiklikleri giderme: Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sosyal gelişmeleri karşılamak için yaygın olarak yürütülen eğitsel etkinlikler sırasında yeterli olmayan sertifikaya sahip ya da yetersiz biçimde kısaltılmış ve yoğunlaştırılmış programlardan geçirilerek sertifika elde eden kişiler öğretmenliğe atanmaktadır. Bu ve benzeri durumlarda öğretmenliğe atanan kişilerin hizmet öncesi eğitimlerinden doğan eksikliklerinin giderilmesi ancak hizmetiçi eğitim programları ile olanaklıdır. İletişimdeki boşlukların doldurulması zorunluluğu: Hizmetiçi eğitim programları, eğitim sistemlerinin geliştirilmesindeki iletişim kopukluklarının giderilmesi için bir araçtır. Yeni programlar ve yeni tutumlar bazı kuruluşlar ve kişiler tarafından yapılan araştırmalarla geliştirilmektedir. İşte bu teorik bilgi ile uygulama arasındaki uçurum, hizmetiçi eğitimle giderilebilmektir.(özyürek,1982). Nitekim Amerika da eğitimciler ve araştırmacılar son yıllarda öğretmen eğitiminde yüksek kaliteli mesleki gelişim (hizmetiçi eğitim) için yeni modeller ileri sürmektedirler. Bu modellerin içermesi gereken 6 önemli ana maddeyi şöyle sıralamaktadırlar: 1. Mesleki gelişim için düzenlenen kurslarda öğretmenler araştırmaya, denemeye ve sorgulamaya yönlendirilmeli ve böylece öğretimin araştırma modeli

38 oluşturulmalıdır. Methaven, bu tür programların öğretmenlere özel programı uygulamayı öğretmekten çok, öğrenci başarısında büyük bir etkisi olduğunu tespit etmiştir. 2. Öğretmenlerin mesleki gelişimi devamlı ve yoğun bir şekilde olmalıdır. Ulusal Fen Eğitimi Standartları (NRC) uzun dönemli ve tutarlı bir mesleki gelişim gerektiğini vurgulamaktadır. 3. Mesleki gelişim öğretmenleri somut öğretim görevlerinde vazifelendirmeli ve öğrencilerle birlikte öğretmenlerin deneyimlerini temel almalıdır. 4. Mesleki gelişim öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerilerini geliştirecek içerikte olmalıdır. 5. Mesleki gelişim, öğretmenlere öğrenci performansını geliştirmek için hangi öğretim stratejilerini kullanmaları gerektiğini gösterecek içerikte olmalıdır. 6. Okul başarısı ile mesleki gelişim arasında ilişki olduğu yapılan araştırmalarda tespit edilmiş; mesleki gelişimin okul gelişiminden ayrı tutulamayacağı belirtilmiştir (Jonathan&Herbert,2000) Fizik Öğretmenlerinin Hizmetiçi Eğitimi Niçin Fizik Öğretmenleri Hizmetiçi Eğitime Gereksinim Duyarlar? bilmezler... Öğretmenler sonsuzluğu etkilerler; bu etkilerinin nerede son bulacağını da Henry WARD

39 Sonsuzluk ve onu etkileyen öğretmenler!... Geleceğin nesillerini yetiştirmekle yükümlü olan öğretmenler, bu ağır vazifenin gereklerini yerine getirmek için çaba sarfetmektedirler. Fakat zaman o kadar hızlı akıyor ki; her geçen günün sonunda yeni bir şey bulunmasın veya keşfedilmesin. Üniversite hocalarımdan değerli bir öğretim üyesi, bir gün bizlere dört asır gördüğünü söylediğinde oldukça şaşırmıştık. Nasıl olur da; hocamız dört yüzyılı yaşadığını iddia etmekteydi. Hocamız gördüğünü iddia ettiği asırları birbir saymaya başladı: 1945 li yıllar atom çağı;1960 lı yıllar uzay çağı, 1975 li yıllar teknoloji çağı, 1990 lardan günümüze bilgisayar çağı...ve 21. yüzyıl ise (henüz adı konmamasına rağmen) genetik veya bilgi çağı... dolayısıyla hocamız dört çağ değil, tam beş çağ görmek üzere. Çok hızlı değişen bu dünyaya ayak uydurmak gerek...(soylu,1999). Bilim ve teknolojinin bu kadar hızlı gelişimine paralel olarak, Fen Bilimlerinin de her geçen gün değişerek geliştiğini söyleyebiliriz. Dolasıyla Fen Bilimlerinin ve onun eğitiminin önemi gittikçe artmaktadır. Teknolojik yarışta geri kalmak istemeyen ülkeler, çareyi fen bilimleri eğitimi-öğretimine çok önem verilmesinde ve yeni yaklaşımlarla çağdaş hale getirilmesinde bulmaktadırlar. Peki biz niçin Fen Bilimleri (fizik, Kimya...) öğretiyoruz? İnsan, tabiatın bir parçasıdır. İnsanların, tabiat kuvvetlerinden korkmaları veya onlara olan sevgi ve bağlılıkları, tabiat olaylarının nasıl ve niçin olduğunu merak etmeleri, yaşayabilmek için ondan faydalanmaları, varlıkların güzellikleri karşısında zevk alma isteği tabiatı incelemelerine sebep olmuştur. Bu incelemelerle başta fizik olmak üzere diğer Fen Bilimleri doğmuştur. Fizik bize Uydular nasıl hareket eder? Uzay mekiği nedir? gibi fen ve teknoloji ile ilgili, çevremizde yaşanan olaylarla ilgili birçok soruyu cevaplayabilme imkanı sağladığı gibi, olayları tahmin etme, düzenleme, anlama ve bilinmeyen olaylara doğru gitme gücü verir. Sorulara bulunan her yeni cevap karşımıza yeni