GENEL JEOLOJİ Prof. Dr. Şükrü ERSOY MİNERALLER

Transkript

1 GENEL JEOLOJİ Prof. Dr. Şükrü ERSOY MİNERALLER Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

2 - ATOMLAR - KRİSTAL ve KRİSTAL SİSTEMLERİ - MİNERALLER VE FİZİKSELÖZELLİKLERİ

3 Mineraller kristallerden oluşur Kristallerin jeometrik yapısı düzenli bir yapıyı gösterir.

4 ATOMDAN KAYAÇLARA OLUŞUM DÜZENİ Atomlardan Kayaçlara Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi

5 Mineral nedir? Oluşumu doğal İnorganik Genellikle katı Belli bir kimyasal bileşimi olan kristalli (kendi iç düzeni olan)

6

7 Simetri Kristaller simetrilerine göre sınıflandırılabilir. Simetri ile bir dönüşüm veya işlem sonrasında nesnenin değişmemesi anlaşılır. Kristaller, sahip oldukları simetri işlemlerine göre sınıflandırılır.

8 Simetri İşlemleri Simetri İşlemleri Bir nesnenin hareket ettirilmesi ile orijinal halinden fark edilemez durum doğar. Simetri Elemanı Bir nokta, bir doğru veya bir düzleme göre bir jeometrik yapıya simetri işlemi uygulanır.

9 Simetri Merkezi (Sm) Kristalin bir tarafındaki yüzeyin karşısındaki benzer bir yüzey üzerine getirtilmesini sağlar.

10 Simetri Ekseni (Se) Seçilen bir eksene göre 2, 3, 4 veya 6 katlı dönme işlemi ile nesnenin orinal halini koruması sağlanabilir.

11 Kübik Sistemde Birim Hücre Simetrileri 4 lü Dönme Ekseni (karşılıklı yüzlerin merkezlerinden geçen ve hücre eksenine paralel olan eksenler TOPLAM = 3 Adet

12 Kübik Sistemde Birim Hücre Simetrileri 4 lü dönme eksenleri TOPLAM = 3 Adet 3 lü dönme eksenleri (kübün uzay köşegenlerinden geçer) TOPLAM = 4 Adet

13 Kübik Sistemde Birim Hücre Simetrileri 4 lü dönme eksenleri TOPLAM = 3 Adet 3 lü dönme eksenleri TOPLAM = 4 Adet 2 li dönme eksenleri (diyagonal kenar merkezlerden geçer) TOPLAM = 6 Adet

14 Kübik Sistemde Ayna Düzlemleri 3 eşdeğer düzlem 6 eşdeğer düzlem

15 Simetri Düzlemi (Sd) Bir görüntü düzlemi cismi ikiye böler ve bir tarafın görüntüsü diğerin üzerine yansıtılır. Böyle birden fazla simetri düzlemi vardır. Örneğin, bir küpte dokuz simetri düzlemi vardır.

16 Ayna Simetrisi Kristalin ayna simetrisiyle değişmez kalması mümkündür. Bunu sağlayan düzleme ayna düzlemi denir.

17 Kristal Sistemleri 1- Küp ya da Kübüsal Sistem 2- Tetragonal Sistem 3- Rombusal (Ortorombik) Sistem 4- Monoklinal Sistem 5- Triklinal Sistem 6- Heksagonal Sistem

18 1- Küp (Kübüsal) Sistem Kübusal sistem Simetri unsurları : 9 simetri merkezi, 13 simetri ekseni ve simetri merkezi var Sözgelimi, magnetit, lösit, kaya tuzu, elmas bu sistemde kristallenir

19 Küp Sisteminin Bazı Şekilleri

20 2- Tetragonal Sistem Simetri unsurları simetri düzlemi, 5 simetri ekseni ve simetri merkezi var. Sözgelimi, zirkon, rutil, vezüvyan bu sistemde kristallenir

21 3- Rombusal Sistem Rombusal sistem Simetri unsurları : 3 simetri düzlemi, 3 simetri ekseni ve simetri merkezi var Sözgelimi, kükürt, aragonit ve topaz mineralleri bu sistemde kristallenir.

22 4- Monoklinal Sistem Simetri unsurları : 1 simetri düzlemi, 1 simetri ekseni ve simetri merkezi var Sözgelimi, jips, ortoklas ve ojit mineralleri bu sistemde kristallenir.

23 5- Triklinal Sistem Simetri unsurları : simetri düzlemi, simetri ekseni ve simetri merkezi var Sözgelimi, albit, kalkopirit mineralleri bu sistemde kristallenir.

24 Triklinal Sistemde kristallenen bazı mineraller

25 6- Heksagonal Sistem Simetri unsurları : 7 simetri düzlemi, 7 simetri ekseni ve simetri merkezi var Sözgelimi, kalsit, kuvars, beril, apatit ve turmalin mineralleri bu sistemde kristallenir.

26 Heksagonal Sistem

27 MİNERALLER

28 Mineralleri arazide tanımanın yolu fiziksel özelliklerini bilmektir. Ancak şu hatırdan çıkarılmamalıdır: istisnai haller dışında hiçbir jeolog arazide uzun uzun fiziksel özelliklerini kontrol ederek mineral tayini yapmaz. Minerale şöyle bir bakan tecrübeli jeolog onun ne olduğunu bilir. Çünkü pek çok örneğini daha önce görmüştür. Dolayısıyla arazide başarılı mineral tayininin anahtarı bol bol mineral görmüş olmaktır! Mineral görmenin iki safhası vardır. Önce iyi örnekleri tek tek görmek, sonra bunları doğal kayaç ortamında görmek gerekir.

29 MİNERALLERİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ

30 Minerallerin bazı tanıtıcı özellikleri Parlaklık (Luster) Sertlik (Hardness) Klivaj/kırılma yüzeyi (Cleavage/Fracture) Renk (Color) Çizgi rengi (Streak) Asite karşı tepkisi (Reaction with acid) Diğer özellikleri: Yoğunluk,Magnetizma, Florensans, Koku, tat (Density, Magnetism, Fluorescence, Smell, Taste, etc.)

31 Malzeme Davranışı (Tenacity) Gevreklik (Brittleness): Kolay kırılan veya pudralaşan mineraller gevrektir. Ör. Nâbit bizmut (Bi). Dövülebilirlik (Malleability): Çekiçle dövülerek ince tabakalar haline getirilebilen mineraller dövülebilirdir. Ör: Nâbit demir (Fe) Traşlanabilirlik (Sectility): Bir bıçakla kıyılabilme özelliğine sahip mineraller traşlanabilirdir. Ör. Lületaşı (Sepiolit: Mg 2 (SiO 4 O 10 )(OH) 8 ) Sünümlülük (Ductility): Bir tel gibi çekilebilen mineraller sünümlüdür. Ör: Nâbit bakır (Cu), nâbit altın (Au), nâbit gümüş (Ag). Bükülebilirlik (Flexibility): Bükülebilen, fakat büküldükten sonra eski halini alamayan minerallere bükülebilir denir. Ör: Grafit (C). Esneklik (Elasticity): Büküldükten sonra bırakıldığında eski haline dönebilen mineraller esnektir. Ör: Orpiment (As 2 S 3 ).

32 Pek çok mineral birden fazla davranış gösterebilir. Sözgelimi, Talk hem gevrek hem tıraşlanabilirdir. Muskovit, hem bükülebilir, hem esnektir. Nâbit altın, bakır ve gümüş hem sünümlü hem dövülebilirdir. Bazı mineral aileleri içerisinde çok çeşitli davranış görülebilir. Muskovit ve biyotit bükülebilir ve kısmen elastik oldukları halde, klorit ne bükülür ne de elastiktir.

33 Sertlik Mineral yüzeyinin çizilmeye karşı gösterdiği dirençtir. Bu direnç, mineral yapısının strese karşı kırılma olmaksızın gösterdiği reaksiyondur. Sertlik mineral yapısındaki zayıf bağların tayin ettiği bir özelliktir. Örneğin SiO 4 tetrahedronlarının çeşitli düzenlerde bir araya gelmesiyle oluşan silikat grubu minerallerinde sertlik çok değişkendir (talk: 1, kuvars: 7, topaz: 8...). Öyleyse bu çeşitlilik Si ve O arasındaki bağların değil, mineral yapısındaki diğer bağların bir fonksiyonudur. Bir mineralin sertlik derecesi, bir başka mineral ile çizilip çizilmediğine bakılarak, mukayese ile anlaşılır.

34 Mohs Sertlik Skalası (F. Mohs, 1824) 1. Talk 6. Ortoz 2. Jips 7. Kuvars 3. Kalsit 8. Topaz 4. Florit 9. Korund 5. Apatit 10. Elmas Yaygın cisimler ve Sertlik değerleri Tırnak Metal para Cam Çelik bıçak

35 Elmas: 44.5 karat

36 Elmas ile Grafit Kristal Yapıları Sertlik : 10 Sertlik : 1-2 From:

37 Tırnak sertliği (2.5) Jips in sertliğini (2) çizer

38 Kırılma Bazi minerallerde iç yapıyı oluşturan bağların dayanıklılığı her yönde aynıdır; bu nedenle kırılma belli bir kristalografik yönü izlemez. Mineraldeki klivaj veya ayrılma yüzeyleri gibi süreksizliklere bağlı olmayan bu tür kırılmanın farklı çeşitleri vardır.. Konkoidal : Bir kabuğun iç yüzeyini andıran düzgün satıhlı, eğrisel kırılmalardır. İğsi (Fibrous and splintery): İnce uzun parçalara ayıran türde kırılmalardır. Testere dişi şeklinde (Hackly) Düzensiz (Uneven or irregular): Düzensiz yüzeyler oluşturan kırılmalardır.

39 Camdaki Konkoidal Kırılma

40 Obsidyen deki Konkoidal Kırılma

41 Kırık yüzeyleri Kırılma: mineral düzensiz yüzeyler boyunca kırılır Chert Rose quartz Orthoclase feldspar

42 Klivaj Minerallerin iç yapılarında bulunan atomik düzlemlere paralel olarak kırılma eğilimleridir. Bu düzlemlerin arasında kalan levhalar içinde atomlar güçlü kovalent bağlarla bir arada bulunurken, düzlemlerin kendileri levhalar arasındaki zayıf Van der Waals bağlarını karakterize ederler. Çekim kuvvetleri levhaları birbirlerine yeterince yakın tutamadığı için, zayıf bir bağ aynı zamanda levhalar arası bir boşluk olarak da düşünülebilir. Bu nedenle kırılma bir mineralde önce bu boşluklar boyunca gelişir. Klivaj bazı minerallerde çok iyi gelişmişken (mika, piroksen), bazılarında oldukça zayıftır (beril, apatit), bazılarında ise hiç görülmez (kuvars).

43 Mikanın Düzlemsel Klivajı

44 Düzlemsel klivaj boyunca zayıf bağ yapıları vardır Zayıf bağlanmadan dolayı mika sadöviçler arasında kolayca ayrılır Silikat tabakası İki silikat tabakası arasında sandöviçlenmiş pozitif iyonlar

45 Amfibol Klivajı ~120/60

46 Klivaj (düzgün kenarlardan kırılma)

47 Kalsitteki Romboeder klivajı

48 Bağıl Yoğunluk (Spesifik Gravite) Bir maddenin ağırlığı ile ona eşit hacimde ve 4 o C sıcaklıkta olan suyun ağırlığı arasındaki orandır. Örneğin bağıl yoğunluğu 2 olan bir mineral kendisi ile aynı hacimdeki suyun 2 katı ağırlığa sahiptir. Mineralin bağıl yoğunluğu onun iki özelliğine bağlıdır. 1. Bileşim: Minerali oluşturan atomların cinsi, atom ağırlıklarına bağlı olarak yoğunluğa da etki eder: Mineral Katyonun Atomik Ağırlığı Bağıl Yoğunluk Aragonit (CaCO 3 ) Strontianit (SrCO 3 ) Vitherit (BaCO 3 ) Cerussite (PbCO 3 )

49 2. Mineral Yapısı: Aynı bileşime sahip mineraller, bu sabit bileşimde yeralan atomların paketlenmesine bağlı olarak değişik yoğunlukta olabilirler. Örneğin Karbon dan oluşan elmasın atomları sıkı paketlendiği için yoğunluğu aynı bileşimdeki grafitten daha yüksektir. Mineral Bağıl Yoğunluk Elmas (C) 3,5 Grafit (C) 2,23

50 Elmas Elmas GRAFİT GRAFİT

51 Elmas: 44.5 karat

52 Elmas

53 Elmas Kimberlit ve lamproit bacaları elmasın yerin mantosundan yukarı çıkan kaynaklarıdır.

54 Elmas

55 Baca çevresinde yüzeye saçılmış elmaslar erozyon sonucu ikincil elmas yataklarını oluşturmaktadır. Nehir yatakları ve okyanus kıyıları dalga ve su hareketlerinin geçmişte ve günümüzde yoğun olduğu önemli elmas yataklarıdır. Buradaki elmas madenciliğinin yapılabilirliği yoğunluğa ve kaliteye bağlıdır. Elmas

56 Elmas Üretimi

57 Renk ve Parlaklık Gerçek renk: Başta değerli taşlar (gem stones) olmak üzere birçok mineral kendine özgü bir renge sahiptir ve ve ilk bakışta bu özellikleriyle ayırt edilebilirler. Çizgi rengi: Mineral, sertliği 7 olan parlatılmamış bir porselene sürtüldüğünde, porselenin üzerinde pudra gibi ince bir kalıntı bırakır. Bunun rengi o mineralin çizgi rengidir. Bu yöntemle ancak porselenden daha düşük sertliğe sahip minerallerin çizgi rengi görülebilir. Parlaklık: Mineral yüzeyinin ışık altındaki genel görünümüdür. Metalik (galen, pirit), camsı (kuvars), reçinemsi (sfalerit, sülfür), inci (talk), yağsı (nefelin), ipeksi (serpantin), elmas parlaklığı gibi türleri vardır.

58 Renk

59 Çizgi rengi (porselen üzerinde bıraktığı iz) hematit

60 Parlaklık Talk

61 Işık Yayma Özellikleri Lüminesans: Kuvvetli ışığa maruz bırakılan bazı minerallerin karanlıkta ışık yayma özellikleridir. Fluoresans: Ultraviyole, katot ve X ışınlarına maruz kalan bir mineralin, ışık kaynağının açık olduğu süre boyunca ışık yaymasıdır. Fosforesans: Işınına maruz kaldığı kaynak kesildiğinde de mineralin ışık yaymaya devam etme özelliğidir. Kalsit, aragonit, fluorit, sfalerit gibi mineraller lüminesan özelliğe sahiptirler. Termolüminesans: Minerallerin ısı etkisiyle ışık yayma özelliğidir (fluorit, kalsit, apatit, lepidolit). Tribolüminesans: Minerallerin kırılma, sürtünme ya da çizilme ile ışık yaymaya başlayan özelliğidir (fluorit, sfalerit, lepidolit)

62 Minerallerin özellikleri Kimyasal tepkime tat Magnetizma Radioaktivite

63 Magnetik Özellikler Mineraller magnetik alan etkisi altında gösterdikleri davranışlara göre sınıflandırılabilir: Diamagnetik mineraller (albit, kalsit, kuvars),: Bazı elementlerde atomlar, her bir yörüngede, birbirlerinin magnetik momentini ortadan kaldıran elektron çiftleri barındırdıkları için, bunların net magnetik momentleri sıfırdır. Dışarıdan uygulanan bir magnetik alan, bu tip elementleri içeren mineraller üzerinde çekim etkisine yol açmaz, aksine bunları hafifçe iter. Paramagnetik mineraller (olivin, ojit): Bu tür mineralleri oluşturan atomların bazı yörüngerinde tek elektronlar bulunduğu için, bu elektronların kendi çevrelerinde dönmesiyle (spinning) oluşan magnetik moment x10-24 Am 2 ) mineralin manyetik davranışını belirler. Mineralin yapısında bu tek elektronlardan ne kadar çok varsa magnetik moment de o kadar fazla olur. Paramagnetik mineraller manyetik alana maruz kaldıkları süre boyunca mıknatıslık özelliği kazanırlar, magnetik alan ortadan kalkınca bu özelliklerini korumazlar.

64 Ferromagnetik mineraller (nâbit demir): Magnetik alan içerisinde, bu alana paralel mıknatıslık özelliği kazanırlar ve bu özellik magnetik alan ortadan kalktığında da devam eder. Ancak bu mineraller ısıtıldıklarında, belli bir sıcaklığın (Curie sıcaklığı) üzerinde magnetik alana paralel olan mıknatıslık özelliği tamamen kaybolur. Nâbit demir için Curie sıcaklığı: 770 o C Ferrimagnetik mineraller (hematit, manyetit, ilmenit): Bu minerallerin Curie sıcaklıkları daha düşüktür. Örneğin, Magnetit için: 580 o C.

65 Elektriksel Özellikler Piezoelektrik : Minerallerin basınç altında kutuplanma özelliğidir (kuvars ve turmalin). Piroelektrik : Minerallerin ısıtıldıklarında kutuplanma özelliğidir (kuvars).

66 SİLİKAT OLMAYAN MİNERALLER Yer kabuğunun % 5 ini oluşturur. Soy metaller : altın, gümüş, bakır Karbonatlar : kalsit Oksitler : hematit (demir madeni) Sülfitler : galenit (kurşun madeni) Sülfatlar : jips (alçı yapımında kullanılır)

67 Yerkabuğu içinde en çok bulunan Mineraller KUVARS (silica) SiO 2 KORUND (aliminyum) Al 2 O 3 HEMATİT Fe 2 O 3 KALSİT CaCO 3 DOLOMİT CaMg(CO 3 ) 2 JİPS CaSO 4 FLUORİT CaF 2 PİRİT FeS 2 OLİVİN (Mg,Fe) 2 SiO 4 PİROKSEN (Mg,Fe)SiO 3 AMFİBOL (Ca 2 Mg 5 )Si 8 O 22 (OH) 2 FELDSPAT Albit NaAlSi 3 O 8 Ortoklas KAlSi 3 O 8 Anortit CaAl 2 Si 2 O 8 KAOLİNİT Al 2 Si 2 O 5 (OH) 4

68 MİNERALLER MİNERALLER İKİ KATEGORİDEDİR SİLİKATLAR SİLİKAT VE OKSİJEN MOLEKÜLLERİ (SiO) İÇERİR SİLİKAT OLMAYANLAR (SiO YOK)

69 Karbonat Mineralleri Karbonatlar kıtaları kaplayan sedimenter kayaçları oluşturur. Kavkılar, mercanlar, iskletler kireçtaşını oluşturmak üzere birikirler. Karbonat negatif iyon içerir (CO 3 )- 2. Kalsit ya da kalsiyum karbonat : (CaCO 3 ) 2

70 Kalsit CaCO3

71 Karbonat Mineralleri Kalsit (CaCO 3 ) sedimenter kayaçların ana bileşenidir : kireçtaşı. Dolomit [CaMg(CO 3 ) 2 ] kalsitin bozuşmasıyla oluşur. Mg yer değiştirir.

72 Oksitler Oksitler : Oksijenle birleşen elementlerdir. Demir genellikle oksijenle bağlanır. Demir oksitler : Hematit (Fe 2 ) 3 ) ve Magnetit (Fe 3 O 4 ) demir çelik endüstrisinin önemli bir kaynağıdır.

73 Sülfidler Sulfidler : sülfür iyonuna sahip (S-2) Galenit (PbS) Pirit (FeS) bakır, kurşun, çinko kadmiyum ve civa genellikle sülfid oluşturmak üzere sülfide bağlanır.

74 Sülfatlar Sülfat: sülfat iyonuyla birleşmiş elementtir. (SO 4 )- 2 JİPS Jips (CaSO 4 ) 2H 2 O Jips aynı zamanda alçı taşı olarak ta kullanılan bir madendir.

75 Halit (kaya tuzu) Halit: halojen elementleri içerir : Klorin (Cl- 1 ) ve fluorin (F- 1 ) Halit: (NaCl) ve fluorit (CaF 2 ) Halit minerali kaya tuzu madeni olarak kullanılır. Flourit mineraline ait küp kristalleri

76 Natif (Soy) Metaller Tek bir elementten oluşur. Altın, gümüş, platinyum

77 SİLİKAT MİNERALLERİ Yer kabuğunun % ini oluşturur. Pek çok kayacın önemli bileşenidir. --Kuvars (SiO 2 ) Feldispatlar Mikalar Piroksen Amfibol

78 SİLİKATLAR

79 Bowen ın Reaksiyon Serisi

80 Goldich Ayrışma Serisi Ayrışmaya en hassas olanlar Ayrışmaya en az hassas olanlar

81 oksijen silisyum oksijen oksijen tetraeder

82 e.v.=1 e.v.=1 e.v.=1 e.v.=1 Si +4 O 2- (SiO 4 ) 4-

83 NEZOSİLİKATLAR (SiO 4 ) 4-

84

85 Olivin Grubu (Mg,Fe) 2 SiO 4

86 Ca 2 SiO 4 CaMgSiO 4 Montisellit CaFeSiO 4 Kirştenit katı eriyik serileri Mg 2 SiO 4 Forsterit Fe 2 SiO 4 Fayalit

87 OLİVİN Olivin yapısı Spinel yapısı

88 Granat Grubu A 3 B 2 (SiO 4 ) 3 A: Ca +2, Mg +2,Fe +2, Mn +2 B: Al +3, Fe +3, Cr +3 Piralspit Ugrandit Pirop: Mg 3 Al 2 Si 3 O 12 Uvarovit: Ca 3 Cr 2 Si 3 O 12 Almandin: Fe 3 Al 2 Si 3 O 12 Grossular: Ca 3 Al 2 Si 3 O 12 Spessartin: Mn 3 Al 2 Si 3 O 12 Andradit: Ca 3 Fe 2 +3 Si 3 O 12

89 dodekahedron trapezohedron Hegzaoktahedron ALMANDİN

90

91 ANDRADİT (Asbest ile birlikte)

92 GROSSULAR

93 UVAROVİT

94 Zirkon Grubu ZrSiO 4

95 Fenasit Grubu Fenasit (Be 2 SiO 4 ) Willemit (Zn 2 SiO 4 )

96 Al 2 SiO 5 Grubu Disten: Al 6 Al 6 SiO 5

97 SiO 4 Silimanit: Al [4] Al [6] SiO 5 AlO 4

98 Andalusit: Al [5] Al [6] SiO 5

99 DİSTEN STAVROLİT Mikaşist üzerinde Disten ve prizmatik Stavrolit kristalleri

100 BASINÇ (Kb) Disten: Al [6] Al [6] SiO 5 Silimanit: Al [4] Al [6] SiO 5 Andalusit: Al [5] Al [6] SiO 5 SICAKLIK ( o C)

101 Topaz: Al 2 SiO 4 (F,OH) 2 Stavrolit: Fe 2 +2 Al 9 O 6 (SiO 4 ) 4 (O,OH) 2 TOPAZ STAVROLİT STAVROLİT

102 Humit Grubu Norberjit: Mg 3 (SiO 4 )(F,OH) 2 Mg 2 SiO 4. Mg(F,OH) 2 Kondrodit: Mg 5 (SiO 4 ) 2 (F,OH) 2 Humit: Mg 7 (SiO 4 ) 3 (F,OH) 2 Klinohumit: Mg 3 (SiO 4 ) 4 (F,OH) 2

103 SOROSİLİKATLAR (Si 2 O 7 ) -6

104 Yalnızca Si 2 O 7 içeren Sorosilikatlar Hemimorfit: Zn 4 (Si 2 O 7 )(OH) 2.H 2 O Lavsonit: CaAl 2 (Si 2 O 7 )(OH) 2.H 2 O

105 SiO 4 ve Si 2 O 7 içeren Sorosilikatlar Epidot Grubu X 2 Y 3 Si 2 O 7 X: Ca Y: Al (Klinozoisit) Al,Fe +3 (Epidot) AlO 6 zinciri SiO 4 tetrahedronu Al 4 (OH) 2 zinciri

106 Klinozoisit Ca 2 Al 3 O(SiO 4 )(Si 2 O 7 )(OH) Epidot Ca 2 (Fe +3,Al)Al 2 O(SiO 4 )(Si 2 O 7 )(OH) Allanit: (Ca,Ce) 2 (Fe +2,Fe +3 )Al 2 O(SiO 4 )(Si 2 O 7 )(OH)

107 EPİDOT (kuvars ile beraber)

108 SİKLOSİLİKATLAR (Si 6 O 18 ) -12

109

110 BERİL Be3Al2Si6O18

111 BERİL Be3Al2Si6O18

112 ZÜMRÜT AKUAMARİN

113 HELİODOR

114 GOŞENİT (Ortoklas ve Muskovit ile beraber)

115 MORGANİT

116 Turmalin: (Na,Cl)(Li,Mg,Al) 3 (Al,Fe,Mn) 6 (BO 3 ) 3 (Si 6 O 18 )(OH) 4

117 TURMALİN

118 TURMALİN

119 TURMALİN

120 İNOSİLİKATLAR (Tek Zincir) Piroksen Grubu: XYZ 2 O 6 X: Na +1,Ca +2,Mn +2,Fe +2,Mg +2,Li +1 Y: Mn +2,Fe +2,Mg +2,Fe +3,Al +3,Cr +3,Ti +4 Z: Si +4,Al +3 (Si 2 O 6 ) -4

121 Piroksenoyid Grubu Vollastonit:CaSiO 3 Rodonit:MnSiO 3 Pektolit:Ca 2 NaH(SiO 3 ) 3

122 VOLLASTONİT

123 RODONİT

124 Aralarında yaklaşık 90 o açı olan iki yönde klivaj

125

126 Enstatit: MgSiO 3 Ferrosilit: FeSiO 3 Diyopsit: CaMgSi 2 O 6 Hedenberjit: CaFeSi 2 O 6 Ojit: (Ca,Na)(Mg,Fe,Al)(Si,Al) 2 O 6 Jadeit: NaAlSi 2 O 6 Ejirin: NaFe +3 Si 2 O 6

127 DİYOPSİT

128 İNOSİLİKATLAR (Çift Zincir) Amfibol Grubu: W 0-1 X 2 Y 5 Z 8 O 22 (OH,F) 2 W: Na +1,K +1 X: Ca +2,Na +,Mn +2,Mg +2,Li + Y: Mn +2,Fe +2,Mg +2,Fe +3,Al, +3 Ti +4 (Si 4 O 11 ) -6 Z: Si +4,Al +3

129

130 Amfibol Klivajı ~120/60 Aralarında yaklaşık 120 o açı olan iki yönde klivaj

131

132 Antofillit: (Mg,Fe) 7 Si 8 O 22 (OH) 2 Tremolit: Ca 2 Mg 5 Si 8 O 22 (OH) 2 Aktinolit: Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2 Glokofan: Na 2 Mg 3 Al 2 Si 8 O 22 (OH) 2 Riebekit: Na 2 Fe 3 +2 Fe 2 +3 Si 8 O 22 (OH) 2 Hornblend: (Ca,Na) 2-3 (Mg,Fe,Al) 5 Si 6 (Si,Al) 2 O 22 (OH) 2

133 HORNBLEND (Ca,Na) 2-3 (Mg,Fe,Al) 5 Si 6 (Si,Al) 2 O 22 (OH) 2

134 AKTİNOLİT Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2

135 FİLLOSİLİKATLAR (Si 2 O 5 ) -2

136 Serpentin grubu: Antigorit, Krizotil, Lizardit: Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 Kil mineralleri grubu: Kaolin: Al 2 Si 2 O 5 (OH) 4 Talk: Mg 2 Si 4 O 10 (OH) 2 Pirofillit: Al 2 Si 4 O 10 (OH) 2 Mika grubu: Muskovit: KAl 2 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 Biyotit: K(Mg,Fe) 3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 Lepidolit: K(Li,Al) 2-3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2 Klorit grubu: Klorit: (Mg,Fe) 3 (Si,Al) 4 O 10 (OH) 2 (Mg,Fe) 3 (OH) 6

137 Serpentin Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 Serpentinler ultrabazik magmatik kayaçların hirotermal metamorfizmasıyla oluşmuş kayaçlardır. Serpentinler asbest ten serpentin mermer e kadar değişik formları vardır.

138 Serpentin Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 Serpentin mineral oluşturan önemli bir kayaçtır ve ayrışmış magmatik kayaç ve pekçok metamorfik kayaçta bileşen olarak bulunur. Sık sık yeşil renk tonlarındadır. Yeşil renk içeren pekçok kayaçta serpentin minerali içermektedir.

139 Killerin Genleşmesi kil minerali tabakası Su molokülleri kil minerali tabakası A- Kuru kil minerali B- suyu emdikten sonra genleşme

140 Krizotil Asbest Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 Demirli magnezyum hidrosilikatlı Serpentin mineral ailesine aittir.

141 PİROFİLLİT : Al2Si4O10(OH)2

142 MUSKOVİT : KAl2(AlSi3O10)(OH)2

143 BİYOTİT (demirli mika) K(Mg,Fe) 3 (AlSi 3 O 10 )(OH) 2

144 TALK Mg 2 Si 4 O 10 (OH) 2

145 TEKTOSİLİKATLAR (SiO 2 ) 0

146 SiO 2 grubu: α- Kuvars, β- Kuvars, Tridimit, Kristobalit, Koezit, Stişovit: SiO 2 Opal: SiO 2. n (H 2 O)

147

148 dumanlı Kuvars gül Kuvars Kuvars: Bowen reaksiyon dizisinin en sonunda yer alır. En son kristalleşir, en erken ergir.ayrışmaya çok dayanıklıdır.

149 KUVARS (SiO2)

150 KUVARS (SiO2)

151 Kuvars: (SiO 2 ) Citrine Amethyst

152 Yer kabuğunun en bol bulunan minerali : Feldispatlar

153 Feldspat grubu K-feldspatlar: KAlSi 3 O 8 Mikroklin Ortoklas Sanidin Plajiyoklaslar: Albit: NaAlSi 3 O 8 Anortit: CaAlSi 2 O 8

154 Feldispatları birbirinden ayırmak! FELDİSPAT Rengi kontrol et PEMBE AÇIK RENKLİ KOYU RENKLİ ORTAKLAS PLAJIOKLAS Çizgiselliğe bak ÇİZGİSELLİK YOK ÇİZGİLİ FELDİSPAT PLAJIOKLAS

155 ORTOKLAS KAlSi 3 O 8

156 MİKROKLİN KAlSi3O8

157 SANİDİN KAlSi3O8

158 ALBİT ANORTİT NaAlSi 3 O 8 CaAlSi 2 O 8

159 Zeolit grubu Natrolit: Na 2 Al 2 Si 3 O 10.2H 2 O Şabazit: CaAl 2 Si 4 O 12.6H 2 O Stilbit: NaCa 2 Al 5 Si 13 O 36.14H 2 O

160 NATROLİT ŞABAZİT Na 2 Al2Si 3 O10.2H 2 O CaAl 2 Si 4 O 12.6H 2 O

161 STİLBİT NaCa 2 Al 5 Si 13 O 36.14H 2 O

162 Vezüvyanit: Kontak Metamorfik Mineral Formül: Ca 10 (Mg,Fe) 2 Al 4 Si 9 O 34 (OH) 4 Sistem : Tetragonal Sertlik :

163 ELEMENTLERİN PERİYODİK TABLOSU