YEMİN METNİ. 26 / 08 / 2010 Kürşat Özgür ÖZDEN

Transkript

1 YEMİN METNİ Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum Ticari Bankalarda Kredilendirme Süreci ve Kredi Riski Yönetimi adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 26 / 08 / 2010 Kürşat Özgür ÖZDEN i

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi Ticari Bankalarda Kredilendirme Süreci ve Kredi Riski Yönetimi Kürşat Özgür ÖZDEN Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonometri Anabilim Dalı Ekonometri Programı Finansal sistem içerisinde bankalar; gerek ellerinde bulundurdukları pay, gerekse üstlendikleri fonksiyonlar açısından oldukça önemli bir yere sahiptirler. Özellikle gelişen ekonomik koşullar nedeniyle bankacılık sektöründe artan rekabet ve daralan kâr marjları karşısında, toplanan kaynakların kredilendirme yoluyla isabetli plâse edilebilmesi günümüz bankacılığının temel problemlerini oluşturmaktadır. Bankacılık, doğası gereği, geniş ölçüde risk alınmasını gerektiren bir faaliyettir. Günümüzde bir bankanın faaliyet gösterdiği sektördeki başarısının en önemli ölçütleri arasında; maruz kaldığı riskleri ne ölçüde yönetebildiği, çalkantılı dönemlerini zarara uğramadan ne derece atlatabildiği, değişen koşullara hangi hızda ayak uydurabildiği gibi doğrudan risk yönetimi ile bağlantılı konular ön plâna çıkmaktadır. Kredilendirme nin klasik bankacılığın temel fonksiyonlarından birisi olması nedeniyle, bankaların maruz kaldıkları en önemli risklerden biri de kredi riskidir. Bu doğrultuda, bankaların üstlendikleri kredilerdeki risk düzeyi, sahip oldukları kredilerin kalitesiyle doğrudan ilişkili olduğundan, alınacak kredilendirme kararları bankalar için stratejik önem taşımaktadır. Hayatımızın her alanında olduğu gibi, günümüz ekonomilerinin temel taşlarından biri olan bankalarda da maruz kalınan risklerin yönetilmesi konusu hayatî bir öneme sahiptir. Bankalarda kredilendirme kararları alınırken, ne ölçüde titizlik gösterilirse gösterilsin, kredi riskini tümüyle ortadan kaldırmak mümkün değildir. Kredilendirme sürecinde risk; bir kredinin banka için yarattığı tehlikeyi, diğer bir ifadeyle kredinin geri dönmemesi nedeniyle bankanın uğrayacağı muhtemel zararların toplamını ifade etmektedir. ii

3 Nitekim günümüzde banka kredilerinin bir bölümünün donuk hale gelmesi, bir bölümünün de tahsilinde karşılaşılan güçlükler, bu çalışmanın temel konusunu oluşturan kredi riski yönetiminin bankacılık açısından önemini somut bir şekilde ortaya koyduğu gibi, konuya güncellik de kazandırmaktadır. Anahtar Kelimeler: Bankacılık, Kredi, Kredilendirme Süreci, Risk Yönetimi, Kredi Yönetimi, Kredi Riski Yönetimi. iii

4 ABSTRACT Master Thesis Credit Process and Credit Risk Management in Commercial Banks Kürşat Özgür ÖZDEN Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Department of Econometrics Econometrics Program Banks have an important place in terms of both their share holding in the financial system and functions undertaken. The fundamental problem of banking consists of felicitous placing of collected resources by means of credit facility toward incresaing competition and narrowing profit margins in the banking sector particularly due to evolving economic conditions. Banking, by its nature, is an activity required to take risk to a large extent. Today, the subjects directly related to risk management such as to which extent it manages exposed risks, in which degree they overcome their unsettled periods without suffering loss, and at which pace they can keep up with changing conditions come into prominence among most important criteria of success of any bank in the sector it operates. One of the most important risks exposed by banks is credit risk, since Credit Facility is one of the basic functions of classical banking. In this direction, as risk level in credits undertaken by banks is directly related to quality of their credits, credit decisions to be taken is of strategic importance for banks. As in every area of our lives, the subject of manage risks exposed at banks being one of the cornerstones of today s economy is of vital importance. It is unlikely to completely eliminate credit risk, no matter how much diligence is shown when decisions of credit facility are taken at banks. In the process of credit facility, risk means the danger of a credit for the bank, in other words the sum of possible losses incurred by bank because of failure to return credit. Indeed, inactivity of some part of bank credits and difficulties encountered in collection of some part today are somehow revealed the importance of credit iv

5 risk management, being main subject of this study, in terms of banking in concrete manner and it also provides to gain currency to the subject. Key Words: Banking, Credit, Credit Process, Risk Management, Credit Management, Credit Risk Management. v

6 TİCARİ BANKALARDA KREDİLENDİRME SÜRECİ VE KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ YEMİN METNİ ÖZET ABSTRACT İÇİNDEKİLER KISALTMALAR TABLO LİSTESİ ŞEKİL LİSTESİ i ii iv vi x xii xiii GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM KREDİ KAVRAMI 1.1. Kredinin Tanımı Kredi Kavramı ile İlgili Bazı Tanımlar Kredinin Unsurları Ekonomik Yaşamda Krediler Kredilerin Ekonomik Yaşamdaki Rolü ve Fonksiyonları Kredilerin Etkileri Kredi Gereksinimini Doğuran Etmenler Kredilerin Sınıflandırılması Nitelikleri Yönünden Nakdi Krediler Gayrinakdi Krediler Vadeleri Yönünden Teminatları Yönünden Teminatsız Krediler Teminatlı Krediler Yetkileri Yönünden Kaynakları Yönünden Banka Kaynaklı Krediler...20 vi

7 Yabancı Kaynaklı Krediler Para Cinsleri Yönünden Geri Ödeme Şekilleri Yönünden Kullanıldıkları İş Konuları Yönünden Ticari ve Sınaî Krediler İhracat Kredileri Bireysel Krediler Tüketici Kredileri Kredi Kartları Gayrimenkul Kredileri Tarım Kredileri Meslek Kredileri Ulaştırma İşleri Kredileri Bayındırlık İşleri Kredileri Menkul Değer Kredileri Kurye Kredileri Faiz Yapıları Yönünden Kullanım Amaçları Yönünden Kredi Kullandırımında Genel Sınırlar ve Kısıtlamalar Kredi Sınırları ve Kısıtlamalar Kredi Açma Yetkisi Bireysel Genel Kredi Sınırı Özel Kredi Sınırına Tabi İşlemler Banka Ortaklarına Yönelik Kredi Sınırı Bankaların Üst Yöneticilerine Yönelik Kredi Sınırı Kredi Sınırlamalarına Tâbi Olmayan İşlemler İKİNCİ BÖLÜM KREDİ YÖNETİMİ 2.1. Kredi Yönetimi Kredi Politikası...35 vii

8 Kredi Politikasının Konuları Kredilendirme İlkeleri Kredi Kültürü ve Bankalarda Kredi Kültürünün Geliştirilmesi Bankalarda Krediler Fonksiyonunun Organizasyon Yapısı...44 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KREDİLENDİRME SÜRECİ 3.1. Kredi Başvurusu Ön Görüşme Müşteri Ziyareti Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi Kredi Analizi Kredi Analizi İşlevinin Organize Edilmesi Kredi Analizinde Dikkate Alınacak Faktörler Kredi Analizi Kapsamında Yapılacak Çalışmalar Finansal Olmayan Analiz Bankacılıkta İstihbarat İstihbaratın Kapsamı İstihbaratın Kaynakları Finansal Analiz Finansal Analizin Önemi ve Kapsamı Finansal Analizin Amacı Finansal Analizin Türleri Finansal Analiz Teknikleri...99 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BANKACILIKTA RİSK YÖNETİMİ 4.1. Risk ve Risk Yönetimi Kavramları Risk ve Belirsizlik Risk Yönetiminin Gelişimi ve Önemi viii

9 4.4. Risk Yönetiminin Kapsamı ve Amaçları Bankacılıkta Riskler BEŞİNCİ BÖLÜM KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ 5.1. Uluslararası Finansal Piyasalarda Yasal Düzenlemeler Uluslararası Ödemeler Bankası ve BASEL Komitesi Basel I ve Basel II Uzlaşıları Bankacılıkta Kredi Riski Temel Kredi Riski Piyasa Riski Kaynaklı Kredi Riski Kalıntı Risk Kaynaklı Kredi Riski Risk Yoğunlaşması Kaynaklı Kredi Riski Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler Kredi Riski Konusunda Uygun Ortamın Oluşturulması Güvenilir Kredi Verma İşlevinin Bulunması Kredilerin Uygun Yönetimi Ölçümü ve İzlenmesi Kredi Riskinin Uygun Kontrolünün Yapılması Denetim ve Gözetim Otoritesinin Rolü Kredi Riski Ölçümünde Kullanılan Temal Kavramlar Temerrüt Beklenen Kayıp Beklenmeyen Kayıp Kredi Risk Ölçüm Yöntemleri Kredi Riski Ölçümünde Geleneksel Yöntemler Ekspertiz Modelleri Kredi Skorlama Modelleri Lineer Olasılık Modeli Logit Model Probit Model Diskriminant Analizi Modeli ix

10 Uluslararası Kredi Risk Ölçüm Yazılımları CreditMetrics KMV CreditPortfolio Wiev CreitRisk Kredi Riski Açısından Basel II Uygulamaları Standart Yaklaşım İçsel Derecelendirmeye Dayalı Yaklaşım Türk Bankacılık Sektöründe Risk Yönetimi Risk Yönetimi Alanında Ypaılan Düzenlemeler Yeni Düzenlemelerin Etkileri SONUÇ 145 KAYNAKLAR 147 EKLER 151 x

11 KISALTMALAR ABD Amerika Birleşik Devletleri BCBS Basel Commitee on Banking Supervision BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BIS Uluslararası Ödemeler Bankası IMF International Monetary Fund İDDY İçsel Derecelendirmeye Dayalı Yaklaşım KOBİ Küçük ve Orta Boy İşletme OECD Organisation for Economic Co-operation and Development QIS Quantitative Impact Study RMD Riske Maruz Değer SYR Sermaye Yeterlilik Rasyosu TBB Türkiye Bankalar Birliği TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TSKB Türkiye Sınaî Kalkınma Bankası USD Amerikan Doları Bkz. Bakınız s. Sayfa Numarası v.b. Ve Benzeri xi

12 TABLO LİSTESİ Tablo 1: Kredi Türleri s. 13 Tablo 2: Ticari ve Sınaî Kredilerin Dağılımı s. 23 Tablo 3: Kredi Politikaları s. 38 Tablo 4: Karakter Yönüyle Değerlendirme Kriterleri s. 67 Tablo 5: Kapasite Yönüyle Değerlendirme Kriterleri s. 70 Tablo 6 : İş Koluna Ait Değerlendirme Kriterleri s. 75 Tablo 7: İstihbaratın Kaynakları s. 81 Tablo 8: Risklere İlişkin Olası Durumlar s.107 Tablo 9 : Finansal Krizlerin Maliyetleri s. 112 Tablo 10: Risk Yönetiminde Kâr Maksimizasyonu s. 114 Tablo 11: Riskler Evreni s 116 Tablo 12: Basel I ve Basel II Arasındaki Farklar s. 125 Tablo 13: Basel II Yapısal Blokları s. 125 xii

13 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Tüketici Kredileri Bakiyelerinde Yaşanan Değişim s. 25 Şekil 2: Tüketici Kredileri ve Kredi Kartlarında Yaşanan Değişim s. 27 Şekil 3: Bankalarda Krediler Fonksiyonunun Organizasyon Yapısı s. 55 Şekil 4: Kredi Analizi Kapsamında Yapılacak Çalışmalar s. 77 Şekil 5: Finansal Analizin Türleri s. 92 Şekil 6: Kredi Analizinde Kullanılacak Finansal Analiz Teknikleri s. 95 Şekil 7: Kredilendirme Süreci s. 102 Şekil 8: Risk ve Belirsizlik s. 105 Şekil 9: Finansal Krizler s. 111 Şekil 10: Bankacılıkta Riskler s. 117 Şekil 11: Kredi Riskini Doğuran etmenler s. 130 Şekil 12: Kredi Riskine Basel II Yaklaşımı s. 142 xiii