Rıza Tevfik

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Rıza Tevfik"

Nesrin Çakır
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 70 Rıza Tevfik

Rıza Tevfik ve... Uçun Kuşlar, Fikret in Necîb R uhuna Rıza Tevfik 'e göre Şair, insanlığın ve kendi nefsinin en mühim yanlarını gösteren, ağlamanın ve gülmenin hiçemini öğreten adamdır.

w Insan ruhu ne söylemek istiyorsa, onu en içten ve en güzel ifade edebilen şairlerimizin başında Rıza Tevfik gelir.

Şairimiz, aruz ölçüsünün şiirde uyumu sağlayan unsur olduğuna kesin gözle bakıldığı bir dönemde, hece ölçüsüyle de harikalar yaratılabileceğini bizlere göstermiştir.

İster doğa deyin, ister sevgiliye duyulan duygular deyin, isterseniz B ir Y a za r B ir Öyküsü Demir A yta ç vatan özlemine bakın, şairimiz için şiir yazmak tümüyle külfetsiz ve zahmetsiz, adeta bir

2 Rıza Tevfik ve... Uçun Kuşlar, Fikret in Necîb R uhuna Rıza Tevfik 'e göre Şair, insanlığın ve kendi nefsinin en mühim yanlarını gösteren, ağlamanın ve gülmenin hiçemini öğreten adamdır. Alim, bilmek istediği şeyi bir oyuncak gibi kırar parçalarken, şair bütün varlığın ahenk ve manasını sezen bir ruh olmalıdır. w Insan ruhu ne söylemek istiyorsa, onu en içten ve en güzel ifade edebilen şairlerimizin başında Rıza Tevfik gelir. Kanımca Rıza Tevfik in ince ruhu ve duyarlılığı edebiyatımızda pek az şairde göitilmektedir. Filozofluğuna, doktorluğuna, bektaşiliğine karşın Rıza Tevfik en büyük başarısını şiirde göstermiştir. Şairimiz, aruz ölçüsünün şiirde uyumu sağlayan unsur olduğuna kesin gözle bakıldığı bir dönemde, hece ölçüsüyle de harikalar yaratılabileceğini bizlere göstermiştir. Rıza Tevfik şiire aruz ile başlamış ancak en güzel yapıtlarını hece ile bizlere sunmuştur. İster doğa deyin, ister sevgiliye duyulan duygular deyin, isterseniz B ir Y a za r B ir Öyküsü Demir A yta ç vatan özlemine bakın, şairimiz için şiir yazmak tümüyle külfetsiz ve zahmetsiz, adeta bir çeşmenin musluğunu açmak denli kolay, kendi iç dünyasını ve gönlündeki fırtınayı yansıtmak, gündelik bir yazı yazmak denli akıcıdır. Hiç kuşkusuz ki, doğa manzaraları içerisinde bireyi etkileyen tablolardan en etkileyici olanı güneşin batışıdır. Dünyanın neresinde olursam olayım, her güneş batışında aklıma Rıza Tevfik in Şam-ı Gariban şiirindeki unutulmaz kıtası aklıma gelir: Nuşettim (içtim) güneşin akan rengini, Ruhumu haz ile yakan rengini, Ufukta görünce o kan rengini Felekler ben gibi dilhundur (yüreği kanlı) sandım... " 71

B ü tü n D ü n ya S k im 2 0 0 3 Rıza Tevfik döneminde, aruza karşın hece ölçüsüyle yazılmış şiirler Milli Edebiyat taraftarlarının şiirde adeta duyurmak istedikleri bir ses, başarabilmek için

İşte, hece ölçüsüyle, anladığımız anlamda, ilk güzel yapıtlar sunabilen ve hece ölçüsünü hak ettiği yere taşıyan, sevdiren şair Rıza Tevfik tir.

Türkçesi nin ilk güzel örneklerinin Rıza Tevfik ile başladığını kabul etmek bir zaruret olur demiştir.

3 B ü tü n D ü n ya S k im Rıza Tevfik döneminde, aruza karşın hece ölçüsüyle yazılmış şiirler Milli Edebiyat taraftarlarının şiirde adeta duyurmak istedikleri bir ses, başarabilmek için üzerinde çok uğraş verdikleri bir konuydu. İlk denemelerinde bu çok yerinde olan akım ne yazık ki, heceyi sevdirebilecek örnekler sunmaktan çok uzaktaydı. İşte, hece ölçüsüyle, anladığımız anlamda, ilk güzel yapıtlar sunabilen ve hece ölçüsünü hak ettiği yere taşıyan, sevdiren şair Rıza Tevfik tir. Şiirlerinde temiz bir İstanbul Tiirkçesi kullanan ve başta Faruk Nafiz olmak üzere kendinden sonraki kuşağın üzerinde büyük etkisi olan şairimiz için Kenan Akyüz, Bu bakımdan, şiirimizde, İstanbul Türkçesi nin ilk güzel örneklerinin Rıza Tevfik ile başladığını kabul etmek bir zaruret olur demiştir. Ahmet Haşim ise, şairin hece konusundaki başarısını, Hece ölçüsüyle benim anladığım milli şiiri yalnız iki kişi yazmıştır. Filozof Rıza Tevfik Bey ve İhsan Raif Hanımefendi diyerek paylaşmıştır. Rıza Tevfik, Tanzimatçılardan Abdülhak Hamid in, Serveti Fünunculardan Tevfik Fikret in ve Halk Edebiyatı ndan da Yunus Emre nin etkisindedir. Birçok edebiyatçımız, Rıza Tevfik i Serveti Fününcular arasında konumlandırmazken, kimileri de şairimizi Fikret edebiyatının parlak bir sayfası olarak kabul etmektedirler. Fikret ve Cenap yollu çalışmaları göz önünde tutulursa, bu ikinci görüşe hak vermek daha doğru olur. Rıza Tevfik fırtınalı bir yaşam 72 geçirmiştir. Çok iyi bir eğitim görmesine karşın, defalarca kayıt olduğu okullardan kovulmuş, birden fazla yabancı dili çok iyi bilmesi ona konudan konuya atlama olanağı sağlamış, felsefe ile çok yakından ilgilenmesi onun Filozof Rıza olarak ün yapmasına neden olmuş, sonunda tıp eğitimini tamamlamış ve doktor olmuş; ancak yaşamının en mutlu limanı şiir ve doğa olmuştur. Büyük şair, ne acıdır ki, Milli Mücadele döneminde Türk ün ölüm fermanı Sevr Anlaşması na imza atan kişilerdendir. Sevr e imzası sonucunda da, cumhuriyet döneminde yurt dışına sürülen 150 kişinin arasındadır. Rıza Tevfik in yirmibir yıllık sürgün yaşamının büyük bir bölümü Ürdün ve Lübnan da geçmiştir. Af kanunu üzerine yurda dönmüş, yaşamının son yıllarını çok sevdiği ülkesinde geçirebilmiştir. Sürgün yılları Rıza Tevfik i daha büyük bir şair yapmıştır. Benim öksüz ruhum yasa bürünür Hamzabey koynunda gezer, sürünür Safvetinde yalnız vatan görünür Gözümde titreyen bir damla yaşın. diyen Rıza Tevfik, vatandayken de sürgündeyken de, bu ülkeyi çok sevmiştir. Vatan için şair sürgünde olduğu yıllarda, Bütün o yerlerin miidafası uğrunda ömrünü telef eden ecdadım ve anam babam, kardeşlerim onun sinesinde yatıyorlar. Ben o yerlere çocukluğumdan beri âşık olmasaydım şair olmazdım demiştir. Rıza Tevfik, Bir An-ı Meyusiyet adlı şiirini 1930 Eylül ünde Amman da yazmıştır. Son yaz

R ız a T e v fik v e... "U çun K u şla r" " F ik r e t in N ecib R u h u n a " dığı şiirlerinden olan bu koşmada, Rıza Tevfik samimiyetinin zirvesindedir.

.. diyen Bir An-ı Meyusiyet şiiri, bestekârımız Saadettin Kaynak tarafından bestelenmiş ve Türk sanat müziğinin klasikleri arasında yerini almıştır.

Sevgilinin gözlerinin etkisinde yazılmış Gözlerin şiirinde bile, Koyu menekşeye çalan ifadesinden başka tek bir satır benzetme sanatı bulamazsınız.

4 R ız a T e v fik v e... "U çun K u şla r" " F ik r e t in N ecib R u h u n a " dığı şiirlerinden olan bu koşmada, Rıza Tevfik samimiyetinin zirvesindedir. Ömrümün neşesiz geçti bahan Neyleyim baban gülsüz olunca. Bir tutsam gerektir yar-u ağyan Gurbet ellerinde öksüz olunca... diyen Bir An-ı Meyusiyet şiiri, bestekârımız Saadettin Kaynak tarafından bestelenmiş ve Türk sanat müziğinin klasikleri arasında yerini almıştır. Şairin kimi şiirlerinde tek bir satır benzetme sanatı bile bulamazsınız. O kadar yalın, o kadar sadedir. Sevgilinin gözlerinin etkisinde yazılmış Gözlerin şiirinde bile, Koyu menekşeye çalan ifadesinden başka tek bir satır benzetme sanatı bulamazsınız. İleriki sayfalarda sîzlere Rıza Tevfik in çok önemli, tanınmasını, yeni kuşakların öğrenmesini istediğim iki şiirini sunuyorum. Bunlardan birisi Uçun KuşlaT dır ve şairin çok sevdiğim şiirlerinin başında gelir. Sanatın gücüne bakın ki, sürgünde olduğu yıllarda bile, Uçun Kuşlar edebiyat kitaplarına girebilmiş, cumhuriyetin ilk yıllarında Kıraat larda yer almış, şiir defterlerine yazılmış ve Türkçe öğretmenlerimiz tarafından sınıflarında ısrarla okunmuş ve okutulmuştur. Ne acıdır ki, Uçun Kuşlar bugün, tam bir metin olarak ders kitaplarımızda yer almamakta ve yeni kuşaklar tarafından bilinmemektedir. İkinci şiir ise, bir şairin meslektaşına sunabileceği en güzel annağan olarak adlandıracağım, Tevfik Fikret in mezarını ziyaret ettiği gün duyumsadıklarını bizlerle paylaştığı şiiridir. Bu şiirleri okurken, insanı insan yapan sanatın edebiyat olduğunu birkez daha duyumsayacağınıza ve benimle birlikte Rıza Tevfik i saygıyla ve sevgiyle anacağınıza inanıyorum.» Rıza Tevfik in Yaşamından Notlar ve Yapıtları 1869 yılında Edirne de doğdu. İlköğrenimini İstanbul da bir Musevi okulunda tamamladı. Galatasaray Lisesi ve Mülkiye Mektebi nde okudu.»tıbbiye Mektebi ni bitirdi.»doktorlukyaptı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katıldı. Edirne den milletvekili seçildi. İttihatçılarla anlaşamadı, partiden aynldı. Bakanlık ve meclis başkanlığı yaptı.»sevr Anlaşması nı imzalayan delegeler arasında yer aldığı için yüzellilikler le birlikte yurt dışına sürgün edildi. 1939da yurda döndü. Önce aruz, sonra heceyle yazdı. Âşık, ve tekke şiiri geleneğinden yararlandı. Felsefeye ilgisi eğitim sistemimizde felsefenin yer alması çabalan, Darülfünûn d a felsefe hocalığı yapması nedeniyle Feylesof Rıza Tevfik olarak anılmıştır. 31 Aralık. 1949yılında yaşama veda etti. Zincirlikuyu Mezarlığı nda gömülüdür. Rıza Tevfik in çok az sayıda basılmış yapıtı vardır. Şiir Kitabi: Serâb-ı Ömrüm,1(1. basım 1934, Lefkoşe; 2. basım 1949İstanbul). Felsefe ve estetik üzerine yazdığı yapıtlan bulunmaktadır. 73

Uf un Kuşlar Ucun kuşlar ucun doğduğum yere Şimdi dağlarında mor sümbül vardır.

O cay ağır akar, yorgun mu bilmem Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem Taslı gelin gibi mahzûn mu bilmem Yüce dağ

Orda geçti benim güzel günlerim O demleri anıp bugün inlerim Destân-ı ömrümü okur dinlerim ipimde oralı bir

5 Uf un Kuşlar Ucun kuşlar ucun doğduğum yere Şimdi dağlarında mor sümbül vardır. Ormanlar koynunda bir serin dere Dikenler ipinde sarı gül vardır. O cay ağır akar, yorgun mu bilmem Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem Taslı gelin gibi mahzûn mu bilmem Yüce dağ başında siyah tül vardır. Orda geçti benim güzel günlerim O demleri anıp bugün inlerim Destân-ı ömrümü okur dinlerim ipimde oralı bir bülbül vardır. Uçun kuplar uçun, burda vefa yok, Öyle akar sular, öyle hava yok, Feryadıma karşı aksiseda yok, Bu yangın yerinde siyah kül vardır. Hey Rıza! kederin başından aşkın Bitip tükenmiyor elem-i askın Sende, derya gibi, daima taşkın Daima çalkanır bir gönül vardır. Rıza Tevfik 74

Fikret in Necîb Ruhuna (Mezarına özel bir ziyaret) Dediler ki, ıssız kalan türbende Vahyi

.. Dediler ki, sana emel bağlayan, Kabrinde diz çöküp bir dem ağlayan, Bermurâd olurmuş!

Şu hicran yılının son baharında Jaleler titrerken pemenzârında, Gün doğmadan evvel, ben

Seni andım bütün gam pekenlerle Aşk-ı hak uğruna yaş dökenlerle, Sarı gönce veren şu

6 Fikret in Necîb Ruhuna (Mezarına özel bir ziyaret) Dediler ki, ıssız kalan türbende Vahyi güller açmış; görmeye geldim. O cennet bağının hakine ben de, Hasretle yüzümü sürmeğe geldim... Dediler ki, sana emel bağlayan, Kabrinde diz çöküp bir dem ağlayan, Bermurâd olurmuş!.. Ben de bir zaman Ağlayıp murada ermeğe geldim! Şu hicran yılının son baharında Jaleler titrerken pemenzârında, Gün doğmadan evvel, ben mezarında Matem fişekleri dermeğe geldim! Seni andım bütün gam pekenlerle Aşk-ı hak uğruna yaş dökenlerle, Sarı gönce veren şu dikenlerle Taşma bir çelenk örmeğe geldim! Tadın ölüm gibi bir sırrı mübhem Neşe-i sevda mı bu hissi elem?! Ruhumda ne füsûn eyledin bilmem?.. Bugün sana gönül vermeğe geldim! Rıza Tevfik Taha Toros Arşivi

Benzer belgeler

RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI - Genç Gelişim Kişisel Gelişim ( )

RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI - Genç Gelişim Kişisel Gelişim ( ) (1869-1949) Rıza Tevfik, şâir, felsefeci ve devlet adamıdır. 1869 da günümüzde Bulgaristan sınırları içinde bulunan o yıllarda ise Edirne vilayetine bağlı bir kaza olan Cesir-Mustafapaşa 'da doğdu. Babası