T.C. ATİNA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

Transkript

1 T.C. ATİNA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ YUNANİSTAN IN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ (2011) Mayıs, 2012 ATİNA

2 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ SOSYAL ve EKONOMİK GÖSTERGELER Ülke Kimliği Sosyal Göstergeler Ekonomik Göstergeler COĞRAFİ BİLGİLER VE DEMOGRAFİ Coğrafi Konumu Demografi İşgücü İnsani Gelişme Endeksi GENEL EKONOMİK DURUM Genel Durum Ekonomik Kriz Öncesi Durum Kriz Dönemi Ekonomik Göstergeler Tarım Sanayi Ulaştırma Karayolları Demiryolları Gemicilik Havayolları Telekomünikasyon Ticaret ve perakende piyasası Hizmetler Turizm İnşaat Bankacılık Sigortacılık Enerji Rüzgar Enerjisi Güneş Enerjisi Doğal Kaynaklar ve Madencilik Özelleştirme DIŞ TİCARET Genel Durum Dış Ticaret Mevzuatı Tarife Dışı Engeller Anti-Damping Uygulamaları Dış Ticaret İstatistikleri Atina Ticaret Müşavirliği 2

3 5.5.1 Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret (1000 Euro) Ülke Grupları ve Ekonomik Topluluklara Göre Dış Ticaret Dış Ticaretin Sektörel Dağılımı Başlıca Maddelere Göre İthalat* Başlıca Maddelere Göre İhracat* Mal ve Hizmet İhracat ve İthalatı (Milyon Euro) BÖLÜM II TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ Ticari İlişkilerin Genel Durumu Ticari İlişkilerin Gelişimi İkili Anlaşma ve Protokoller, KEK Toplantıları FARKLI SINIFLANDIRMALAR BAZINDA DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ Sektörel İhracat/İthalat ($) ISIC Sınıflandırmasına Göre İhracat ISIC Sınıflandırmasına Göre İthalat Taşıma Şekline Göre İhracat/İthalat (Euro) TİCARİ İLİŞKİLERDE BİLİNMESİ GEREKEN KONULAR Genel Bilgiler Ticari Engeller (Sektörel) İthalat Mevzuatı İşyeri Açma ve Şirket Kuruluşu Ticarette Uygulanan Standartlar Reach (Avrupa Kimyasallar Düzenlemesi) Serbest Bölgeler ve İlgili Mevzuatı Yatırım Teşvikleri YIL İÇİNDE AÇILAN FUARLAR BAŞLICA EKONOMİK VE TİCARİ KURULUŞLAR SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE FAYDALI BİLGİLER Tespitler ve Görüşler İş Görüşmesi Yaparken () Faydalı Bilgiler Hava Durumu Tatil Günleri ve Çalışma Saatleri Vize ve Seyahat Başlıca Gazete ve Dergiler Kambiyo Denetimi Avukatlar ve Hukuk Büroları Tercümanlar Adresler ve Haberleşme Danışmanlık ve Pazar Araştırması Yapan Şirketler () Atina Ticaret Müşavirliği 3

4 Bakanlıklar ve Adresleri Yararlı Olabilecek Diğer Telefonlar Çeşitli Bağlantılar Atina Ticaret Müşavirliği 4

5 BÖLÜM I 1.GİRİŞ 1980 lerin başı Türkiye ve Yunanistan ın siyaset ve ekonomisi için bir anlamda milat olarak kabul edilmektedir. Türkiye 24 Ocak 1980 de ithal ikamesine dayalı kalkınma modelinden vazgeçerek ihracata dayalı büyüme stratejisini uygulamaya koymuştur. Yunanistan ise, askeri cuntanın izleri henüz silinmeden 1981 yılında AB ye tam üye olmuş ve gerek siyasi gerekse ekonomik anlamda yeni bir dönem başlamıştır. İki ülke arasında devam eden anlaşmazlıkların çözümü için Davos görüşmeleri de dahil olmak üzere yapılan çeşitli girişimler uzunca süre sonuçsuz kalmış, olumlu ilişkiler ancak 1999 dan sonra başlamıştır. Yaklaşık 12 yıl sonra gelinen noktada mevcut sorunların çözüldüğü gibi bir iddia ne kadar gerçekçi olmayacaksa sorunların bir anlamda buzdolabına kaldırıldığı da o kadar kabul gören bir görüştür. İki ülke arasındaki ticaretin 2008 sonunda 3.5 Milyar $ ı, 2009 ve 2010 da düşmekle beraber 2011 yılında tekrar yükselerek 4 Milyar $ ı aşması, her yıl yarım milyon Yunanın, başka bir ifade ile nüfusun % 5 inin Türkiye yi ziyaret etmesi, Türkiye deki Yunan yatırımlarının 7 Milyar $ a yaklaşması, Yunan Milli Bankası nın Finansbank ı satın almak için gerçekleştirdiği sermaye ihracının Yunanistan tarihinin en büyük rakamı olması, her iki ülke başbakanının 2010 yılında karşılıklı ikişer ziyareti ve çoğaltılabilecek benzeri örnekler hem ilişkilerin geldiği yer açısından hem de sorunların uzun bir müddet daha buz kalıplarında tutulacağına ilişkin beklentilerin önemli göstergeleridir yılı itibariyle ülkemiz, ihracat büyüklüğüne göre Yunanistan ın İtalya ve Almanya dan sonra 3. sıradaki partneri olurken; Yunanistan, ülkemizin 23.sıradaki partneri konumundadır. Ayrıca, ilgi çeken bir gelişme, geleneksel olarak bu ülkeye karşı dış ticaret fazlası veren ülkemizin (2008 yılında bu ülkeye karşı 1.3 Milyar $ civarında ticaret fazlası verilmiştir.), 2010 yılından itibaren dış ticaret açığı vermeye başlamasıdır. (2011 yılında bu ülkeyle yapılan ticarette yaklaşık 1 Milyar $ dış ticaret açığı verilmiştir.) Ülkede yaşanan ağır ekonomik kriz Yunanistan ın ülkemizle olan ticaret akışını tersine çevirmiş gözükmektedir. ABD de özellikle konut kredilerinin geri dönüşlerinde yaşanan sorunlarla başlayan, bir anlamda güvensizlik boyutuna dönüşerek 1929 ekonomik buhranı ile dahi mukayese edilen finansal kriz, uluslararası piyasalarda olduğu gibi Yunanistan da da dalgalanmalara ve yeni risklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur sonunda Yunanistan Hükümetinin açıkladığı borç ve bütçe açığına ilişkin rakamlar ülkenin bir iflasla karşı karşıya olduğu gerçeğini ortaya çıkarmış, bütün ülkeler gibi krizden zaten etkilenen Yunanistan ın CDS leri peşpeşe rekorlar kırmış, uluslararası derecelendirme kuruluşları ardı ardına keskin not indirimlerine gitmiştir. Gittikçe hızlanan bir şekilde düşmeye başlayan Yunan ekonomisi, 2008 yılında %0.2, 2009 yılında % 3.3, 2010 yılında %3.4 ve 2011 yılında %6.9 oranında küçülmüştür yılına ilişkin de bir toparlanma beklenmeyip Yunan ekonomisinin küçülmeye devam edeceği tahmin edilmektedir. Ülkenin kamu borcunun gayri safi milli hasılasına (GSMH) oranı %165.3 gibi olağanüstü yüksek seviyelere çıkmış olup, bu seviyelerde sürdürülemeyeceği aşikar olduğundan, kreditor ülke ve kurumlarla yapılacak yeni borç yapılandırmasıyla bu oranın kısa vadede %130 civarına indirilmesi planlanmaktadır. Ancak bu borç yapılandırmasının ülkenin uluslararası kredi piyasalarındaki kredibilitesini daha da düşüreceği, tekrar büyümeye geçebilmek için katlanacağı kredi maliyetlerinin çok daha yüksek olacağı, hatta bir süre bu piyasalardan borçlanmasının mümkün olamayacağı, dolayısıya ancak üyesi olduğu AB nin finansal yardım fonlarından yararlanarak Atina Ticaret Müşavirliği 5

6 birşeyler yapabileceği öngörülmektedir. Elbette birçok üyesi finansal sıkıntılar yaşayan AB nin eskisi kadar Yunanistan a eli açık davranamadığı, verdiği destekler karşısında ülkeden birçok yapısal reform talep ettiği bilinen bir gerçektir. Talep edilen reformların ülkede yarattığı gerginlik ve bu reformları hayata geçirebilecek siyasi iradenin zayıflığı halen ülke için en büyük tehdit olarak görülmektedir. Özellikle AB içindeki en büyük finansal güç olan Almanya nın bu reformların gerçekleştirilmesi konusunda gösterdiği hassasiyet, ülkeyi bir yol ayrımına taşımaktadır. Ülke, ya Troyka nın talep ettiği acı reçeteyi içerek, büyük siyasi çalkantı ve gerginliklere rağmen reformları gerçekleştirecek ve bu reformlarla tekrar büyümeye geçmeyi bekleyecek veya erken havlu atıp Avrupa para birliğinden çıkarak yeni bir finansal sistem içinde hayatta kalmaya çalışacaktır. Hangi opsiyonun ülke için daha avantajlı olduğu uzun bir süredir ülke içi ve dışındaki ekonomi çevrelerince tartışılmakta olup, ülke içindeki baskın görüş para birliğinden çıkılmaması yönündedir. Yunan halkının büyük çoğunluğu Euro da kalınmasını savunurken, bu birlikteliği devam ettirmek için ülkeden talep edilen reformlara karşı çıkmakta, dolayısıyla ülkenin para birliği içindeki geleceği bir muammaya dönüşmektedir. Bu raporda Yunanistan ın sosyal, ekonomik ve ticari konumunu ve Türkiye ile olan ekonomik ve ticari ilişkilerini başta ihracatçılarımız olmak üzere ilgili kesimlere aktararak karar alma sürecine katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Raporun hazırlanmasında mümkün olduğu kadar 2011 yılına ait veriler kullanılmaya çalışılmış, ancak bazı başlıklarda bu güncellikteki veriler bulunamadığından en yakın tarihli veriler kullanılmıştır. AB üyesi olmakla beraber istatistiki veri temini konusunda yaşanan güçlükler ve elektronik ortamda sunulan verilerin birçoğunun Yunanca olması nedeniyle sunulan bilgilerin okuyucular için önemli bir rehber olduğu düşünülmektedir. Son olarak raporda yer almayan hususlar için bağlantısında yer alan bilgiler incelenmeli ve ihtiyaç duyulması halinde e-posta yoluyla (dtati@otenet.gr veya atina@ekonomi.gov.tr) Müşavirliğimize başvurulmalıdır. Atina Ticaret Müşavirliği 6

7 2. SOSYAL ve EKONOMİK GÖSTERGELER 2.1 ÜLKE KİMLİĞİ Devletin Adı Başkent Yönetim Biçimi Resmi Dil Dini Yunanistan Atina Parlamenter Cumhuriyet Yunanca Ortodoks Hıristiyanlık Para Birimi Euro ( ) Üyesi Olduğu Başlıca Uluslararası Kuruluşlar / $ Paritesi 1,42 (Nisan 2011) Yüzölçümü 131,957 km 2 EU,UN,NATO,OECD, BSEC, EBRD, FAO, IFC, ILO, IMF, IEA,UNESCO,HO, WTO, INTERPOL, IBRD, OSCE Coğrafi Konum Komşuları Sınır Uzunluğu doğu boylamı ve kuzey enlemi Türkiye, Bulgaristan, Makedonya ve Arnavutluk 1,180 Km ( Türkiye Km) Kıyı Uzunluğu 13,676 Km (Adalar Dahil ) Nüfus (2011) (EUROSTAT) Nüfus Dağılımı (2011) Nüfus Yapısı (2010) Toplam Kadın Erkek 11.3 milyon 5.7 milyon 5,6 milyon 0-14 Yaş % Yaş % ve Üzeri % 19.2 Yıllık Nüfus Artışı (2010 dan 2011 e) % 0.04 % 75 Kent, % 25 Kır Nüfus Yoğunluğu (2011) 86 kişi / km 2 Mesai Saatleri ve Günleri Büyük Kentler Büyük Limanlar Zaman Dilimi Haftalık Çalışma Saati 40 Resmi Tatil Günleri (2011) Telefon Kodu :30 15:00 ; Pazartesi - Cuma Atina,Selanik, Patra, Irakliyon,Volos ve Larissa Pire, Selanik, Patra, Lavrio, Volos, Korfu, Dedeağaç, Elefsina, GMT+ 2 (Türkiye ile aynı) 1 Ocak,6 Ocak,7 Mart, Nisan (Paskalya), 1 Mayıs,13 Haziran (değişiyor), 15 Ağustos, 28 Ekim, 24-26,31 Aralık Ölçü Birimi HDI (İnsani Gelişme Endeksi ) Metrik Sıra Atina Ticaret Müşavirliği 7

8 Dış Ticaret (Mal- Hizmet 2011) Eurostat GSYİH Sektörel Paylar (2010) Bin Kişide / Bin Kişiye Düşen 2.2 SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama 79.9 Ortalama Ömür (CIA WorldFactbook) Kadın 82.6 Erkek 77.4 Okuma Yazma Oranı (UNDP Report 2011) % 97,2 Hastane ve Klinik Sayısı (EL.STAT.,2009) 313 (142 Devlet, 171 Özel) Doktor Başına Nüfus 411 (2009 yılı verilerine göre) Otomobil 388 Sabit Telefon Hattı 560 Mobil Telefon Hattı 1070 Televizyon 1000 Bilgisayar 90 Internet Kullanan 230 Geniş Internet Bağlantısı 90 Gelen Turist Sayısı (2011) 16.4 Milyon (UN World Tourism Organization, ELSTAT) Karayolu Uzunluğu 117,533 Km Demiryolu Uzunluğu 2,576 Km Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi 5,363 kwh Aylık Asgari Ücret (Eurostat, 2011 Sonu) 876 Euro (Net) 2.3 EKONOMİK GÖSTERGELER GSYİH ( )(Cari Fiyatlarla) Milyar (Eurostat) GSYİH ($) (SAGP) 294 Milyar $ (IMF Estimate for 2011) Reel GSYİH Artış Oranı ( ) - % 6.9 Tarım % 3.8 Sanayi % 14.4 Hizmetler % 81.8 Kişi Başına Gelir (SAGP) 26,294 $ Enflasyon Oranı (TÜFE-Dönem Sonu Fiy) % 2.2 İşgücü (Eurostat) 4,967.7 Milyon İşsizlik Oranı (Eurostat) % 17.7 İşsiz Sayısı (Eurostat) 877,000 İhracat 51.6 Milyar Euro İthalat 67.7 Milyar Euro Denge Milyar Euro Atina Ticaret Müşavirliği 8

9 Bütçe (2011) Eurostat Türkiye İle Ticareti (2011) PEA Toplam Milyar Euro İhracat / İthalat % 34.1 İhracat / GSMH % 24.0 İthalat / GSMH % 31.5 Dış Ticarette İlk Beş Ülke-2011 Almanya, İtalya, Rusya,Türkiye, Fransa İhracatta İlk Beş Ülke 2011 İtalya,Almanya,Türkiye, GKRY,Bulgaristan İthalatta İlk Beş Ülke Almanya,Rusya, İtalya, Çin ve Hollanda İhracat 1,752 Milyon $ İthalat 1,150 Milyon $ Denge 602 Milyon $ Toplam 2,902 Milyon $ Cari İşlemler Dengesi (Bank of Greece) 21.1 Milyar Euro Cari İşlemler / GSMH % 9.6 Kamu Borç Stoku (Eurostat) Milyar Euro Kamu Borç Stoku/GSYİH % D. Net Yabancı Sermaye Girişi 1.3 Milyar Dolar (Invest in Greece) D.Yabancı Sermaye Stoku 48,1 Milyar Dolar (CIA World Factbook) Giderler Milyar Euro Gelirler 88.1 Milyar Euro Denge Milyar Euro Açık / GSYİH % 9.2 Turizm Gelirleri Milyar Euro Petrol İthalatı (Elstat) 11.4 Milyar Euro Petrol İhracatı 2011 (Elstat) 6.4 Milyar Euro 3. COĞRAFİ BİLGİLER VE DEMOGRAFİ 3.1 Coğrafi Konumu doğu boylamı ve kuzey enleminde yer alan Yunanistan ın yüzölçümü 131,957 km 2 dir. Bu alanın yaklaşık 25,000 km 2 si, bir başka ifade ile % 20 si; sayıları 2000 i bulan adalardan oluşmakta ve 200 e yakınında yerleşim bulunmaktadır. Sahil şeridi yaklaşık 15,000 km, toplam sınır uzunluğu 937 km si kara, 217 km si nehir ve 26 km si göl olmak üzere 1,181 km dir. Pazarkule, Uzunköprü ve İpsala Türkiye ile Yunanistan arasındaki üç sınır kapısıdır. Yunanistan ın Sınırları (Km) Ülkeler Toplam Kara Nehir Göl Türkiye Bulgaristan Atina Ticaret Müşavirliği 9

10 Makedonya Arnavutluk Toplam 1, Yunanistan'ın yaklaşık % 80'i dağlık arazidir, 2000 m yüksekliği aşan 30 dolayında dağ bulunmaktadır. En yüksek noktası 2904 m ile Olympus Dağı'dır. Smolikas, Grammos, Voras, Ghiona ve Tymfi yüksekliği 2500 metreden fazla olan diğer dağlardır. Az sayıdaki ovalar ülkenin kuzeyinde toplanmıştır. Thesalya, BAŞLICA ADALAR 1. Girit Makedonya, Trakya, TÜRK-YUNAN SINIR KAPILARI 2. Eğriboz Viotia ve Kuzeydoğu 3. Midilli Mora başlıca ovalardır. 4. Rodos 5. Korfu Tarıma elverişli 6. Zakintos arazinin toplam 7. Samos içindeki payı % 30 lar civarında olup, 8. Kefalonia yarısına yakın 9. Kos bölümünde düzenli ekim yapılmaktadır. 10. Lefkada göldür. En uzun nehirleri Aliakmon (297 km), Achelos (220 km), Pinios (205 km) ve Meriç tir (204 km). Toplam uzunluğu 490 km olan Meriç nehri aynı zamanda Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınırı ayırmakta olup 204 km lik kısım Yunanistan topraklarındaki uzunluktur. Yunanistan da nehirlerden sulama ve kısmen enerji üretimi için istifade edilmekte olup nehirler taşımacılık için uygun özelliklere sahip değildir. Ülkenin elektrik ihtiyacının büyük bölümü termik santrallerle karşılanmaktadır. Yüzölçümü 10,000 km 2 den büyük 16 adet göl bulunmaktadır. Trichonida (96,228 km 2 ), Volvi (70,443 km 2 ), Vegoritida ( 54,473 km 2 ), Vistonida ( 44,860 km 2 ) ve Koronia (46,539 km 2 ) ilk beş büyük Bitki örtüsü, ülkenin güney ve orta bölümünde tipik Akdeniz bitki örtüsü şeklinde iken, kuzey ve dağlık bölgelerde Avrupa türüne dönüşmektedir. Ancak, son yıllarda sıkça karşılaşılan orman yangınları bu yapıyı büyük ölçüde bozmaya başlamıştır. Son dönemlerde yılda ortalama 700 orman yangını neticesinde hektarlık bir orman alanı yok olmuştur. % 22 olan orman oranının bu nedenle % 17 ye düştüğü tahmin edilmektedir. Yunanistan Avrupa kıtasında sismik hareketlerin en yoğun yaşandığı ülkedir. 856 yılında Korint te yaşanan büyük depremde 45,000 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. Atina da 1999 yılında yaşanan depremde yaklaşık 150 kişi hayatını kaybetmiştir. Girit, Eğriboz, Midilli ve Rodos sırasıyla 1,000 km 2 den büyük dört adadır. Bu dört adanın toplam yüzölçümü 14,955 km 2 dir. Türkiye ye en yakın başlıca büyük adalar Ayvalık karşısında Midilli, Çeşme karşısında Sakız, Kuşadası karşısında Sisam, Bodrum karşısında Kos ve Marmaris karşısındaki Rodos adalarıdır. Adaların, ileride daha detaylı olarak aktarılacaktır, Yunanistan ın turizm gelirlerinde çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Atina Ticaret Müşavirliği 10

11 Yunanistan genelinde Akdeniz iklimi hakim olmakla beraber ülkenin coğrafi yapısı nedeniyle değişik bölgelerde farklı özellikler arz etmektedir. Kuzeyde iklim biraz daha Akdeniz dağ iklimine ve karasal özelliklere yakın olup kışın yoğun kar yağışları görülmektedir. Yunanistan ın kuzeydoğusunda iklim Türkiye de Trakya bölgesi ile benzerlikler göstermektedir. Başkent Atina da kışın sıcaklık ortalaması 5-6 iken yazın bu değer 30 yi aşmaktadır. Atina dan güneye inildikçe özellikle yazın hava sıcaklığı 35 leri aşmaktadır. Özellikle yazın öğle saatlerinde güneş ışınlarından kaçınılması gerekmektedir. Yağış miktarının genel olarak düşük olduğu Yunanistan da batı sahilleri ve kuzey bölgeleri daha çok yağış almaktadır. Kıt doğal kaynaklara sahip olan Yunanistan da öne çıkanlar demir cevheri ve boksit madenleridir. Ege denizinde Tasos adası civarında zengin petrol yatakları olduğu iddia edilmektedir. Linyit, kurşun, magnezit ve tuz diğer doğal kaynaklardır. Özellikle linyit elektrik üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Az sayıdaki kok kömürü yataklarındaki kalite düşüktür. Krom, bakır ve uranyum rezervlerinin ekonomik olmadığı ifade edilmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 11

12 Atina Ticaret Müşavirliği 12

13 3.2 Demografi % 98 i Ortodoks olan Yunanistan da 2011 yıl ortası nüfus tahminine göre 11.3 milyon insan yaşamaktadır. Batı Trakya da ise önemli sayıda Müslüman azınlık bulunmaktadır. Son dönemlerde yaklaşık 800,000 i Arnavutlardan olmak üzere sayıları bir milyona yaklaşan göçmen ve mülteci (bazı kaynaklara göre yaklaşık yarım milyon kaçak göçmenin ilavesiye bu sayının 1.5 milyonu aştığı iddia edilmektedir) Yunanistan a yerleşmiş bulunmaktadır. Diğer taraftan 6 milyondan daha fazla olduğu tahmin edilen Yunan kökenli nüfus, başta ABD olmak üzere çeşitli ülkelerde yaşamakta ve Yunan ekonomisine ve dış politikasına önemli katkı sağlamaktadır. Yunanistan ve Türkiye nin Nüfus Verileri Toplam Nüfus (1,000 Kişi) Dünya Sıralaması Yunanistan 8,792 9,642 11,310 11,371 11, Kaynak: EUROSTAT 1980 yılında AB üyesi olan Yunanistan; 500 Milyon nüfusa yaklaşan 27 üyeli birliğin nüfus sıralamasında dokuzuncu sırada yer almaktadır. AB-27 içerisinde 2011 yılı verilerine göre 12 ülkenin nüfusu 10 Milyondan daha fazladır. Nüfus Kompozisyonu Yaş Aralığı Yıllar Yunanistan (%) Yunanistan 2,198 1,627 6,171 7,505 1,263 2,177 Şehirler Nüfus Atina 3,187,734 Selanik 800,764 Patras 185,668 Iraklion 144,642 Volos 124,639 Larissa 124,394 Khania 80,909 Akharnai 75,329 Ioannina 75,179 Chalkida 67,091 Toplam (1,000) Yunanistan ın genç nüfus oranı % 16 olan AB ortalamasının altındadır. Buna mukabil 65 ve üzeri yaş grubunda yer alanların oranı gelişmiş ülkeler ortalamasının üzerindedir. 13 coğrafi bölge ve 51 il şeklindeki idari yapılanmanın başkenti Atina dır. Toplam nüfusun yaklaşık % 30 u başkent Atina da yaşamaktadır. Selanik nüfus açısından ikinci büyük şehirdir. 100 Binden fazla nüfusu olan şehir sayısı sadece 6 dır Milyonun % 75 ini kentsel, % 25 ini ise kırsal nüfus oluşturmaktadır. Müslüman nüfusun toplam içindeki payı % 1.3 e yakındır. Yunanistan da km 2 başına düşen nüfus 86.2 dir. Bebek ve çocuk ölüm oranlarında gelişmiş ülkeler ortalaması yakalanmıştır. Yunanistan da nüfus artış hızı 2011 yılında ciddi şekilde düşmüş olup % 0.01 seviyelerine inmiştir, projeksiyonlar önümüzdeki 10 yılın sonunda Yunanistan ın nüfusunun göç almadığı takdirde azalacağını göstermektedir yılına kadar kentlere doğru göç nedeniyle kırsal kesim nüfusunda gerileme olurken, 2010 yılından itibaren bu akımın çok düştüğü, hatta 2011 yılı itibairyle tersine bir akımın başladığı görülmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 13

14 Yurt Dışındaki Yunan Nüfus- Başlıca Ülkeler ABD 3,000,000 Kazakistan 50,000 GKRY 700,000 Fransa 35,000 Avustralya 700,000 Brezilya 25,000 Almanya 355,000 Bulgaristan 25,000 Kanada 350,000 Belçika 25,000 Ukrayna 250,000 İtalya 21,000 İngiltere 220,000 Arjantin 20,000 Rusya 150,000 İsveç 20,000 G.Afrika 120,000 Ermenistan 15,000 Gürcistan 120,000 Romanya 15,000 Yunanistan ın yaşam süresi beklentileri Dünya Bankası na göre ortalama 79.4 olup, gelişmiş ülkeler ortalamasının biraz üzerindedir. Bu süre kadınlarda 82; erkeklerde ise 77 dir yılında 550 bin civarında olan göçmen sayısı 2000 yılından sonra artmaya başlamış, özellikle Balkan coğrafyasındaki gelişmelerin etkisiyle 2007 ye geldiğinde 1 milyonu yakalamıştır. Bir başka ifade ile son 10 yılda göçmen nüfusu ikiye katlanmıştır. Göçmen nüfusun yarısından fazlası Arnavutlardır. Daha önce de ifade edildiği gibi sayıları 6 Milyon dan az olmayan bir Yunan vatandaşı veya Yunan kökenli nüfus yurt dışında yaşamaktadır. Bunların yarısına yakını ABD de, % 20 ye yakın bir kısmı da Avrupa da ve Avustralya da yaşamaktadır. Almanya ve İngiltere de yaşayan Yunanlı nüfusun toplamı 500,000 den fazladır. 3.3 İşgücü Çalışabilecek nüfus olarak nitelendirilen arası yaş grubunda Yunanistan da 7.2 Milyon kişi bulunmaktadır sonu itibariyle toplam işgücü yaklaşık 5 Milyon kişiden oluşmaktadır. Aynı dönem sonunda Yunanistan da çalışan sayısı 4 Milyon dur. İşgücünün yaklaşık % 40 ı ilköğretim, % 35 i lise ve % 20 si üniversite mezunlarından oluşmaktadır. Aşağıdaki tablolar ait olduğu yıla ait son çeyrek (4.çeyrek) rakamları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Toplam İşgücü ve İşsiz Sayısı Toplam İşgücü (1000) Çalışan Sayısı (1000) İşsiz Sayısı (1000) İşsizlik Oranı (%) Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu-EUROSTAT (2011 için) İşgücünün sektörlere dağılımına bakıldığında yarısından fazlasının hizmetler sektöründe çalıştığı görülmektedir. Tarım ve imalat sektörlerinde çalışanların sayısı 500,000 den biraz fazla olup, toplama oranı % 12 ler seviyesindedir. Aşağıdaki tabloda çalışanların yaş gruplarına göre başlıca sektörlere dağılımı sunulmaktadır. Çalışanların Yaş Gruplarına Göre Başlıca Sektörlere Dağılımı-2011 (1,000 Kişi) Sektörler Toplam Toplam 3,932,8 18,4 142,3 401,8 1,772,2 1,530,7 67,4 Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Atina Ticaret Müşavirliği 14

15 Elektrik,Gaz ve Su 26,2 0 0,8 1,4 12,1 11,8 0 İnşaat ve Bayındırlık İşleri Su Tedariki, Kanalizasyon ve Atık Yönetimi 25,8 0 0,4 0,7 9,5 14,4 0,7 İnşaat 227 1,4 10,2 28,8 103,1 81,5 2,1 Toptan ve Perakende Ticaret 723,4 3, ,8 346,2 238,9 9,7 Ulaştırma ve Depolama 192,9 0 3,3 17,1 82,9 88,1 1,6 Lokanta ve Oteller 286,8 3, , ,3 5,3 İletişim ve Kominikasyon 68,2 0 1,1 9,9 38,4 18,7 0,2 Bankacılık, Sigortacılık 116,8 0 2,2 11,9 64,8 37,4 0,4 Bilim ve Teknik 216 0,3 2,9 27,9 104,8 77 3,1 Emlakçılık Faaliyetleri 7,1 0 0,3 0,5 3,2 2,9 0,2 Profesyönel, Bilimsel ve Tekniksel Aktiviteler 216 0,3 2,9 27,9 104,8 77 3,1 Yönetim ve Destek Hizmetleri 71,9 0,7 2,6 8,6 34,5 25,3 0,2 Kamu Yönetimi ve Savunma 341,8 0,2 9,8 31,3 161,8 136,7 1,9 Eğitim 303,3 0,3 3,6 24,2 132,8 140,4 1,6 Sağlık 234,3 0,2 7 20, ,1 3,4 Sanat ve Eğlence ,5 3,7 22,3 16,8 0,6 Diğer Servisler 82,4 1,4 7,5 12,3 35,5 23,7 2 Ev İşlerinde Çalışanlar 63,2 0,1 1,6 4,7 27,2 29,1 0,6 Uluslararası Kurum ve Örgütler ,5 0,5 0 Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Çalışanların Eğitim Seviyelerine Göre Dağılımı-2011 Toplam Çalışan İşsiz Eğitim Durumu (1000 kişi) İşgücü Sayısı Sayısı Doktora ve Yüksek Lisans Üniversite İki Yıllık Teknik Okul Lise Orta Okul İlkokul İlkokul Terk Okula Gitmeyenler TOPLAM ,933 1,026 Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Atina Ticaret Müşavirliği 15

16 Cinsiyet ve Eğitime Göre İşsizlik Oranları(%) Eğitim Durumu Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Doktora ve Yüksek Lisans Tamamlamış Olan Üniversite Mezunu İki Yıllık Teknik Yüksek Okul Mezunu Lise Mezunu Orta Okul Mezunu İlkokul Mezunu İlkokul Terk Okula Gitmeyenler TOPLAM Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranları (%) Yaş Grupları Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam TOPLAM Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Atina Ticaret Müşavirliği 16

17 2011 yılı 1. yarısı için Yunanistan da net asgari ücret 863, 2. yarısı için 877 civarındadır. (Öte yandan burada belirtilmesi gereken önemli bir nokta çalışanlara bir yıl içinde 14 maaş ödemesinin yapıldığıdır ve yukarıda belirtilen asgari ücretler bu 14 maaş üzerinden hesaplanmıştır.) Haftalık çalışma saatinin 40 olduğu Yunanistan da Sosyal Güvenlik Kurumuna (İKA) 2 sene prim ödeyenler işsizlik sigortasına hak kazanmakta olup, İKA 12 ayla sınırlı olmak kaydıyla ayda asgari 300 işsizlik primi ödemektedir. Genişleme öncesinde; AB-15 üyesi ülkeler arasında bir değerlendirme yapıldığında 1981 yılı itibariyle birlik üyeliğine kabul edilen Yunanistan, üyelik sonrası en fazla işçilik maliyeti artışı olan ülkedir. BAZI ÜLKELERDE AYLIK ASGARİ ÜCRET-2011 (EURO) Atina Ticaret Müşavirliği 17

18 3.4 İnsani Gelişme Endeksi Birleşmiş Milletler Teşkilatı Kalkınma Programı (UNDP); ülkelerin gelişmişliğinin sadece kişi başına düşen milli gelirle değerlendirilmemesi gerekçesi ile okuma yazma oranı, okullaşma ve beklenen yaşam süresi gibi eğitim ve sağlık standartlarını da dikkate alarak bir model oluşturmuş ve İnsani Gelişme Endeksi ni (İGE) geliştirmiştir ile 2010 arasında Yunanistan ın bu endeksteki yeri yıllara göre 20 ila 25 arasında değişmiştir. Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere Yunanistan ın son yıl verisine göre dünya sıralamasındaki yeri 29.luk olmuştur. İGE bileşenleri incelendiğinde ise Yunanistan ın eğitim ve sağlık göstergelerinin kişi başı milli gelir endeksinin önünde olduğu görülmektedir. İGE Değerleri (Türkiye ve Yunanistan) Endeks Değeri Yunanistan Türkiye Yunanistan Dünya Sıralamasındaki Yeri Türkiye Kaynak : Human Development Report GENEL EKONOMİK DURUM 4.1 GENEL DURUM Genel durum ekonomik kriz öncesi ve kriz dönemi olarak iki ayrı dönemde incelenmiştir Ekonomik Kriz Öncesi Durum Yunanistan da 1950 li yıllara kadar tarıma dayalı bir ekonomi hüküm sürmüştür. Tütünün en önemli ihraç maddesi olduğu 20. yüzyılın ilk yarısında gemi inşa ve taşımacılığından elde edilen gelirler ve yurt dışında yaşayan Yunanların ülkeye gönderdikleri döviz uzun bir süre ödemeler dengesindeki en önemli kalemler olarak yer almıştır. II.Dünya Savaşı sonrasında başlayan sanayileşme çalışmaları, 1949 da sona eren iç savaştan sonra yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye sınırlı olmakla birlikte ilgisinin artması ile hız kazanmış ve ekonominin bileşenlerinde değişim yaşanmıştır. Yaklaşık 15 yıl süren sanayileşme hareketleri, arasındaki askeri cunta yönetimi esnasında kesintiye uğramış ve siyasi istikrarsızlığın doğal sonucu olarak ekonomi sıkıntılı bir dönemden geçmiştir. Cuntanın yüksek gümrük duvarları ile korumacı bir politika benimsemesi iç pazara yönelik üretim yapan sanayiyi göreceli olarak dış etkilerden uzak tutmuş buna mukabil rekabetçi yapının oluşmasını da engellemiştir li yılların sonlarına doğru AB üyeliği öncesinde Yunanistan da korumacı politikalar terk edilmeye başlamış ve dışa açık bir model benimsenmiştir. 1 Ocak 1981 tarihinde AB üyeliği ile birlikte hem siyaset hem de ekonomi alanında yeni bir dönem başlamıştır. Bütçe açığı, kamu borç stoku, kamuya ait şirketlerin bütçeye getirdiği yük, yabancı yatırımların ülkeye istenen düzeyde çekilememesi ki bu sorunların bir bölümü 25 yıl sonra hala konuşulmaktadır; dönemin en önemli sorunları olarak görülmektedir. 80 li yıllarda kırılgan ekonomik yapının devam etmesi nedeniyle 1985 yılında iki yıllık bir istikrar paketi için AB den 1.7 Atina Ticaret Müşavirliği 18

19 Milyar ECU kaynak sağlanmış; ancak bu iki yıl sonunda da istenen düzeyde başarı sağlanamamıştır arasında büyüme yıllık bazda % 1.7 civarında seyretmiştir arasında enflasyon AB-15 ortalamasının üzerinde seyretmiştir arasında fiyatlar ortalama % 14 civarında artmış, 1990 yılında ise en yüksek seviyeye; % 20.5 e ulaşmıştır. Dış borçlar 1990 sonrasında da artan kamu açıklarının finansmanında yoğun olarak kullanılmaya devam etmiştir ye gelindiğinde dış borçların GSYİH ya oranı % 100 lere ulaşmıştır yılındaki AB üyeliği Yunanistan ın ekonomi ve siyasi tarihinde milat olmuştur arasında ekonomik büyüme yine AB ortalamasının gerisinde; % 1.2 lerde kalmıştır yılında AB de yaşanan ekonomik durgunluk Yunanistan ı diğer üye ülkelerden daha fazla etkilemiştir. 90 lı yıllarda başta enerji, ulaştırma ve telekomünikasyon olmak üzere bir çok sektörde tekel konumundaki kamu iktisadi teşekküllerinin ekonomi içindeki payı % 75 ler civarında seyretmiştir. Kamu sektörü bu yıllarda mal ve hizmet sağlamanın dışında politik amaçlara hizmet için hükümetler tarafından yoğun bir şekilde araç olarak kullanılmıştır. Bankacılık sektörünü elinde tutan kamu, bu yıllarda ülkedeki bir çok endüstriyi kontrol etmeye devam etmiştir yılına kadar kamu sektörünün tekel gücünü azaltmak için çok küçük çapta değişiklikler yapılmış fakat teknolojik gelişmeler, küreselleşmenin hızlanması ve Avrupa Birliği ne verilen taahhütler nedeniyle kamu sektörü reformları öncelikli bir politika durumuna gelmiştir yılında hükümet Avrupa Para Birliği ne (EMU) katılım kararıyla kapsamlı bir özelleştirme programını başlatmıştır. İstatistikler; Yunanistan ekonomisinin ancak 1995 yılından sonra diğer AB üyesi ülkelerden daha hızlı büyüdüğünü göstermektedir arasında büyümede % 3.5 ortalaması yakalanmıştır. Yukarıda da ifade edildiği gibi, AB üyeliği sonrasında Yunanistan da ciddi değişimler yaşanmıştır. AB den sağlanan fonlar ekonomiye büyük katkı sağlamış ve sağlamaya da devam etmektedir arasında AB Topluluk Destek Çerçeve Programı 2. Paketi ile her yıl Yunanistan a GSYİH sının % 3.5 ila % 4.0 ü aralığında fon aktarılmıştır arasında 3. Pakette bu oran % 3 olmuştur. Yunanistan 1 Ocak 2001 de Avrupa Para Birliği ne (EMU) dahil olmuş ve bu tarihten itibaren para ve faiz politikaları Avrupa Merkez Bankası nca tespit edilmeye başlamıştır. Enflasyonun ortalaması % 4.9 iken; 2001 de % 2 ye düşmüş ancak kamu borç stokunun GSYİH ya oranı % 100 ün üzerinde seyretmeye devam etmiştir. Ülkenin EMU ya dahil olmasından sonra ekonomik büyüme hızlanarak devam etmiştir arasında Euro Bölgesinde ortalama büyüme % 1.4 iken Yunanistan ekonomisi aynı dönemde ortalama % 4.4 büyüme göstermiştir yılında işbaşına gelen Yeni Demokrasi Partisi (YDP) önceki hükümet (PASOK) döneminde bütçe hesaplarında hata yapıldığını ileri sürerek düzeltme çalışmaları başlatmıştır. Bu çalışma daha önce EMU ya geçiş için gerekli kriterlerin sağlanıp sağlanmadığını izlemekle yükümlü olan AB İstatistik Kurumu EuroStat ı harekete geçirmiştir. EuroStat 1997 yılı verilerine kadar geri giderek bir inceleme başlatmış ve yeniden yapılan hesaplamalar neticesinde Yunanistan ın Euro ya geçiş için gerekli ekonomik kriterlerden bir kısmına sahip olmadığını tespit etmiştir. EuroStat 1997 de bütçe açıklarının GSYİH ya oranını daha önce açıklanan % 3.9 dan % 6.4 e çıkarmıştır. Aynı şekilde 1998 rakamı % 2.5 yerine % 4.1; 1999 rakamı ise % 1.6 yerine % 3.4 olarak değiştirilmiştir. Değişen rakamların Euro ya geçiş için gerekli rasyolar olmadığı anlaşılmış, ancak geriye dönüşün; yani Yunanistan ın Euro Bölgesinden çıkartılmasının yaratacağı tahribat göz önüne alınarak, AB Komisyonunda bu yönde bir karar alınmamıştır. Komisyon bundan böyle bu göstergelerin dikkatle izleneceğini ve artan bütçe açığının disipline edilerek 2006 sonuna kadar % 3 ün altına düşürülmesini ve 2012 ye gelindiğinde sıfırlanması gerektiğini bildirmiştir. Yunanistan ile AB ni ekonomik göstergeler konusunda karşı karşıya getiren ikinci gelişme 2007 yılında yaşanmıştır. Milli gelire ilişkin hesaplamalarda özellikle kayıt dışı ekonomi ve askeri Atina Ticaret Müşavirliği 19

20 harcamaların hesaplara aktarılmasında hata yapıldığını iddia eden YDP hükümeti yapılan çalışma sonunda % 25 civarında bir artış öngörmüştür. EuroStat ile koordineli olarak yapılan değerlendirmeler neticesinde varılan mutabakatla 2000 yılından başlamak üzere GSYİH yaklaşık % 10 oranında artış yönünde revize edilmiştir. Bu revize; ilgili hesapların ve oranların tamamına yansıtılmıştır. Yunanistan ekonomisi 2006 da % 4.5 oranında büyüme göstermiştir. Yatırım harcamalarındaki % 10 civarındaki artış bu büyümede önemli rol oynamıştır yılında doğrudan yabancı sermaye girişi 4.3 milyar Euro olmuştur. Harcanabilecek gelirdeki % 5 civarındaki reel artış büyümeye % 6.7 katkı sağlamıştır. Diğer taraftan özel sektörün kredi kullanımındaki % 20 lik artış yatırımlara kaynak aktarımını sağlamıştır arasında % 4 civarındaki ortalama büyüme Euro bölgesinde yer alan ülkeler içindeki en yüksek büyüme oranıdır. Ancak kamunun toplam borç stoku ekonomi için önemli bir problem olmaya bu dönemde de devam etmiştir. Konsolide borç stokunun GSYİH ya oranı 1981 de % 27.1 iken 1996 da % olmuş ve geçen 10 yıl süresince kayda değer bir iyileşme olmamıştır sonundaki % 96 lık oran (daha önce % olan oran milli hesaplarda yapılan revizeden sonra değişmiştir) % 61.7 olan AB ortalamasının çok üstündedir yılında büyüme oranı % 4.0 olmuştur. GSYİH nın büyük bölümünü oluşturan harcamalarda büyüme % 4.5 olarak gerçekleşmiştir. İlk üç çeyrekte yatırımlarda % 5 ten fazla büyüme olmuş ancak yılın son üç aylık döneminde ivme tersine dönmüştür nin son çeyreğinden itibaren yatırımlar 2011 un sonuna kadar onaltı çeyrektir daralma göstermiştir. Burada bir dipnot olarak AB Yapısal Fonları 4 üncü Paketinde Yunanistan a arasında yaklaşık 21 Milyar ayrıldığının da belirtilmesi gerekmektedir. Ancak Yunanistan gerek hükümet gerekse özel sektörden AB normlarına uygun proje geliştiremediği için bu fonların tamamını kullanamamaktadır in 2. yarısından itibaren global krizin boyutları değişmiş ve birçok ülke ekonomisinin resmen resesyona girdiği kabul edilmiştir. Emtia talepleri tüm dünyada büyük bir gerileme göstermiş ve fiyatlar hızla inişe geçmiştir. Temmuzda 150 doları test eden petrol fiyatı aralık başında 50 dolarında altına düşmüştür. Çeşitli ülkelerde banka ve şirket iflasları (sadece ABD de 90 dan fazla batmıştır), finansal piyasalarda yaşanan büyük dalgalanmalar önümüzdeki döneme ilişkin sağlıklı öngörü yapılması engellemeye devam etmektedir. Özellikle bankacılık sisteminin içine düştüğü kriz nedeniyle kredi arzının kapanması reel sektörü menfi yönde etkilemektedir. Daralan iç ve dış talep, artan işsizlik rakamları, kredi temininde yaşanan güçlükler içinde bulunduğumuz dönemin en belirgin özellikleri olarak karşımıza çıkmaktadır un özellikle ilk altı ayında tüm dünya ekonomilerinde peşpeşe alınan ekonomik destek, önlem ve istikrar paketleri gündemden düşmemiştir. Tüm bu gelişmeler Yunanistan ekonomisininde kendini belirgin şekilde hissettirmiş, daha önce 2008 için % 3.8 civarında olması beklenen ekonomik büyüme Ekonomi Bakanlığı tarafından % 3.2 olarak revize edilmiştir in son çeyreğinde büyüme rakamı % 2.4 de kalmış, yıllık bazda ise büyüme bir önceki seneye göre 1.1 puan azalarak % 2.9 olmuştur. Yatırım harcamalarındaki % 5 civarındaki gerileme 2008 de en çok dikkat çeken değer olarak karşımıza çıkmaktadır de % 3.9 olan tüketim harcamaları artışı 2008 de 1.5 puan azalmış ve % 2.4 de kalmıştır yılında % 6.7 artış gösteren mal ve hizmet ithalatı 2008 de % 4.4 daralmıştır. Aynı dönemde mal ve hizmet ihracatındaki artış oranı % 2.2 dir. GSYİH 2008 yılında 250 Milyar Euro barajını aşamamıştır. Açıklanan verilere göre cari fiyatlarla GSYİH 239 Milyar seviyesinde kalmıştır. Yunanistan da tarım, ormancılık ve balıkçılığın GSYİH ye katkısı son yıllarda azalmaya devam etmekle beraber, bu sektörlerin GSYİH ye katkısı 2006 ve 2007 yıllarında sırasıyla AB ortalamasının (% 2.5) üzerinde % 4.1 ve % 3.8 şeklinde olmuştur. Sanayinin diğer AB üyesi ülkelerine oranla ekonomideki payı daha sınırlıdır. Bu pay son 5 yıl içinde % 13 ler seviyesinde seyretmeye devam etmektedir yılında sanayinin (enerji dahil- Atina Ticaret Müşavirliği 20

21 inşaat hariç) GSMH içindeki payı AB Resmi İstatistiklerine göre % 13.7 olmuştur. Aynı oran 2007 yılında % 13.3; 2008 de ise % 13.6 şeklinde gerçekleşmiştir. Hizmetler sektörünün GSYİH ye katkısı çoğu gelişmiş ülkede olduğu gibi önemli yer tutmaktadır. Sektörün düşük katma değerli yapısı finansal sistemin 1990 lı yıllarda modernizasyonu ile değişmiştir. Turizmin milli gelirde önemli bir payı bulunmakta ve sektör ülkenin ödemeler dengesi için hayati önem taşımaktadır. Finans sektörünün büyümesi ve telekom pazarının serbestleştirilmesi ile ulaştırma ve iletişim sektörlerinin önemi artmıştır. GSYİH içindeki pay arasındaki son 6 yılda 80 ler seviyesinde seyretmektedir. Hizmetler sektörünün payı 2008 de 0.2 puanlık bir artışla % 83.1 olarak gerçekleşmiştir. GSYİH bileşenleri içinde tarımın payının düşmeye devam ettiği görülmektedir. Son 5 yılda tarımın payında 2 puana yakın bir azalış mevcuttur. Tarım sektörünün GSYİH içindeki payı 2008 de yaklaşık 0.4 puanlık bir gerileme ile % 3.3 e düşmüştür. Buna karşılık sanayinin payında 2008 de % 13.6 ya doğru hafif bir artış olduğu görülmüştür Kriz Dönemi 2007 yılının sonlarında ABD de konut kredilerinin geri dönüşlerinde yaşanan sorunlarla başlayan ve takip eden dönemde Avrupa ve Asya ya sirayet ederek sınırlarını genişleten ekonomik kriz, özellikle 2008 in son çeyreğinde yeni bir boyut kazanmıştır. ABD de önde gelen yatırım bankalarından Lehman Brothers ın iflası ile başlayan bu süreçte bir çok ülkeden banka ve şirket iflas haberleri peşpeşe gelmiştir. Tüm AB üyesi ülkeler gibi Yunanistan da da ekonomik krizin etkileri kendini hissettirmiştir. Özellikle cari açığın finansmanında en önemli kalemler olan turizm ve gemicilik gelirlerindeki düşüş kaygı uyandırmış, nitekim 2008 sonunda cari açık 50 Milyar doları aşmıştır. Faiz politikalarını Avrupa Merkez Bankasından bağımsız olarak belirleme şansı olmayan Karamanlis hükümeti, 20 Aralık 2008 de 28 Milyar Euro luk bir ekonomik destek paketi açıklamıştır. Bankaların riskli kredileri ve piyasanın canlandırılması için kullandırılacak paketle, daralan iç talebin artırılması ve banka-şirket iflaslarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Hükümetin aldığı bir diğer tedbir ise; Türkiye de cansuyu kredisi olarak adlandırılan ve vergi sicili temiz-son üç yıl kar etmiş olan şirketlerin nakit ihtiyacının faizsiz kredi kullandırarak karşılanmasına yönelik bir uygulama olmuştur. Mevduat hesaplarına 100 bin Euro ya kadar garanti getirilmesi, ödenemeyen konut ve araba kredilerinde 10 bin Euro olan haciz sınırının 20 bin euroya yükseltilmesi alınan diğer başlıca tedbirler olmuştur. Bununla birlikte Yeni Demokrasi Partisi (YDP) ile Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) arasında süregelen rekabet ülkenin ihtiyaç duyduğu reformların özellikle vergi reformunun sürekli ertelenmesine yol açmıştır. Son 80 yılda, bir başka ifade ile 1929 daki büyük buhrandan sonra yaşanan en büyük ekonomik krize iktidarda yakalanan YDP lideri Kostas Karamanlis krizle mücadele için hükümetin şimdiye kadar gerekli kararları aldığını ancak daha cesur adımlar atılmasının şart olduğunu ve yeni kararların her kesime fedakarlık yükleyeceğini ifade ederek uygulanacak program için güvenoyuna ihtiyaç olduğu gerekçesiyle ve partisinin etkileri hızla görülmeye başlanan ekonomik krizin sorumluluğunu daha fazla taşıyamayacak duruma gelmesiyle erken genel seçim kararı almıştır. 4 Ekim 2009 da yapılan seçimlerde PASOK iki dönem sonra beklentilerin de üzerinde ( % 43.9 ) oy alarak 160 milletvekilli ile tek başına iktidar olmuştur. Seçimlerden önce Karamanlis tarafından % 6.1 olarak açıklanan bütçe açık oranının PASOK tarafından % 12.7 olarak revize edilmesi ve merkezi hükümet konsolide borç stoğunun 275 Milyar Euro ya bir başka ifade ile GSYİH nın % sına ulaşması tüm dünyanın dikkatini bir anda Yunanistan a çekmiştir yılının son çeyreğinde gelişmiş ülke ekonomilerinin resesyondan çıkış sinyalleri vermesinin hatta krizle mücadelede etkin olarak kullanılan faizlerde 2010 yılının ikinci yarısından itibaren artışa gidilebileceğinin konuşulduğu günlerde, önce Dubai World ün yaklaşık 60 Milyar dolarlık borcunu erteleme talebi ve akabinde Yunanistan Atina Ticaret Müşavirliği 21

22 ekonomisine ait açıklanan veriler yeni bir krizin tetikleyicisi olabileceğine ilişkin kaygıları artırmıştır. Ayrıca geçmişte Avrupa Birliği nin istatistik kurumu EuroStat la bir kaç kez karşı karşıya gelen Yunanistan ın Ekim 2009 da açıkladığı verilere politik müdahale olduğunun anlaşılması üzerine; ülkenin istatistiklerinin güvenilirliği çok daha ciddi şekilde sorgulanmaya başlanmıştır. Bu gelişmelerin ardından Fitch ve Standard & Poor s (S&P), sırasıyla 8 ve 16 Aralık 2009 tarihlerinde Yunanistan ın kredi notunu A- den BBB+ ya düşürmüştür. Fitch ve S&P nin sözkonusu kararlarını Moody s de izlemiş, A1 de tuttuğu kredi notunu 23 Aralık 2009 tarihinde A2 ye indirmiştir. Not indirimi yapan derecelendirme kuruluşları hükümetin alacağı kararları ve daha da önemlisi uygulayıp uygulamayacağını yakınen takip edeceklerini belirterek her an yeni bir not indirimine de gidebileceklerinin sinyallerini vermiştir. Moody s biraz daha ileri giderek Portekiz ve Yunanistan ın borçlarını ödeme konusunda hızlı davranmaması halinde ekonomilerinin yavaş bir ölüme doğru gidebileceğini vurgulamıştır. Yunanistan hazinesinin finansman ihtiyacı için gerekli borçlanmanın maliyeti artmış; 2009 sonunda Alman ve Yunan tahvilleri arasındaki fark 400 baz puanlara varacak şekilde dalgalanma göstermiştir. Yunanistan ekonomisinin yapısal zaaflarından kaynaklanan bütçe, borç, kamu harcamaları, sosyal güvenlik reformu, kamu teşekküllerinin bütçe üzerindeki yükü, yabancı sermaye ilgisizliği, işgücü maliyetleri gibi parametrelere ilişkin çekinceler ekonomistler tarafından uzunca bir süre dile getirilmiştir. AB den gelen fonlar ve sübvansiyonlarla günün kurtarıldığını ve popülist politikalarla yapısal değişimlerin sürekli ertelendiğini ifade eden bu kesim 2009 sonunda ülkenin kaçınılmaz olan krizle nihayet yüzyüze kaldığını ve geçmiş uyarılarının ne kadar haklı olduğunu iddia etmiştir. Bilindiği üzere Maastricht Kriterleri uyarınca Euro ya dahil olan ülkelerde bütçe açığının GSYİH ya oranının en fazla % 3 olması öngörülmektedir. Global kriz nedeniyle bir çok üye ülke bu performans kriterini karşılayamamakla birlikte Yunanistan da ulaşılan rakam son 16 yılın en yüksek rakamıdır. Borcun GSYİH ya oranının % 115 e dayanmasıyla ortaya tüm AB üyesi ülkeleri sıkıntıya düşüren bir tablo çıkmış ve Yunanistan ın sıkı bir denetim altına alınması ihtiyacı doğmuştur. Bir önceki hükümeti rakamlarla oynadığı gerekçesiyle suçlayan Başbakan Papandreu bu krizin atlatılması için toplumun tüm kesimlerinin gelir seviyesine göre belirli fedakarlıklara katlanmak zorunda olduğunu ifade etmiş, diğer taraftan 2010 yılı bütçe yasası ile dönemine ilişkin Gözden Geçirilmiş İstikrar ve Ekonomik Büyüme Programının hayata geçirileceğini ve 2012 sonunda bütçe açığının % 3 e düşürüleceğini açıklamıştır. Maliye Bakanı Papakonstantinou alınacak tedbirlerle 2010 yılı sonunda 4 puanlık bir düzeltme beklediklerini belirtmiştir. AB Komisyonuna sunulan program 4 Şubat 2010 da görüşülmüş ve her an yeni tedbirler alınması gerekebileceği ve uygulamaların yakınen takip edileceği şerhi ile kabul edilmiştir. Başbakan Papandreu tarafından açıklanan tedbirler gerek uluslararası kuruluşlar gerekse kredi derecelendirme kuruluşları tarafından genel olarak olumlu bulunmuştur. Ancak sosyal reaksiyonlarının hızı ve şiddeti ile bilinen Yunanistan da, fedakarlık beklenen halkın nasıl bir tepki vereceği ve bu tedbirlerin siyasi kararlılıkla sürdürülüp sürdürülemeyeceği ayrı bir soru işareti olarak kaygı uyandırmıştır. Ülkenin içinde bulunduğu krize rağmen kuzey Yunanistan daki çiftçilerin fedakarlık bir yana destek primi talebiyle traktörlerini kullanarak yaklaşık bir ay kadar Bulgaristan geçişi dahil ulaşımı engellemeleri bunun bir göstergesidir. Yunanistan hükümeti tüm finansman ihtiyacına rağmen 2010 yılı başlarında Almanya, Fransa veya diğer AB üyesi ülkelerden ve IMF den borç almak gibi bir niyetleri olmadığını, ülkeyi ziyaret eden IMF heyetinden de böyle bir talepte bulunmadıklarını sık sık dile getirmiş ve IMF den ancak yapılması öngörülen vergi reformu ile ilgili teknik destek isteyebileceklerini açıklamıştır. Diğer taraftan başta Almanya olmak üzere AB; Euro bölgesinden bir ülkenin IMF den borç para almasının Euro nun prestijinin sarsılması anlamına geldiğini ve kabul edilemez olduğunu sert bir şekilde dile getirmiştir. Bu açıklamalara rağmen Euro nun değer kaybının önüne geçilememiş ve Euro, Amerikan Doları karşısında son altı ayın en düşük seviyelerine gerilemiştir. Bu süreçte çarpıcı olan, mali entegrasyonun en başarılı kurumu olan EuroZone da yaşanan sorunların çözümü için AB nce çok detaylı kaleme alınan anlaşmaların içerisinde kriz yönetim stratejisinin bulunmamasıdır. Atina Ticaret Müşavirliği 22

23 Yukarıda da istatistiklerin güvenirliğine kısaca değinildiği üzere AB Komisyonu 11 Ocak 2010 da açıkladığı raporda Yunanistan İstatistik Kurumu (NSSG) ile değişik kamu kuruluşlarından temin edilen verilerin büyük fark arz ettiği, AB nin resmi istatistik kurumu EuroStat ın yönlendirme ve ısrarlarına rağmen benzer hataların yapılmaya devam edildiği ve özellikle Yunan Makamlarınca açıklanan finansal verilere güvenilmemesi gerektiği ifade edilmiştir. AB Maliye Bakanları ise Yunanistan ı yıllarca istatistiklerle oynamakla, politik müdahalelerde bulunmakla ve örneğin daha fazla tarımsal destek için rakamları şişirmekle suçlamış, 30 yıldır AB üyesi olan bir ülkenin istatistiklerinin AB standartlarının çok gerisinde kalmasının kabul edilemez olduğunu belirtmiştir. AB Komisyonu benzeri durumların tekrarından kaçınmak için EuroStat a denetim yetkisi verecek bir düzenlemeyi gündeme almıştır. Yunanistan ın en kötü senaryolar dahilinde iflas etmesi durumunda; iflası önleyen tek mekanizmanın Euro bölgesinde yer alması olduğu iddia edilmektedir, AB anayasası gereğince üyeliğinin sona ermesi veya AB organlarında oy hakkının dondurulması gibi bir durumun söz konusu olmadığının vurgulanması gerekmektedir yılında en az 50 Milyar Euro dış kaynağa ihtiyacı olan Yunanistan 25 Ocak tarihinde 5 yıl vadeli bir tahvil ihracı gerçekleştirmiştir. 25 Milyar Euro talep gelen sözkonusu ihalede Yunanistan 8 Milyar Euro değerinde tahvil ihraç etmiştir. Tahvil ihracına gelen talep nedeniyle 2010 yılı borç finansmanında sorun yaşanmayacağı ve krizin atlatılacağına ilişkin düzelen moraller Şubat ayı ortalarından itibaren yeniden alaşağı olmuştur. Yukarıda da daha önce belirtildiği gibi Başbakan Papandreu dönemine ilişkin Gözden Geçirilmiş İstikrar ve Ekonomik Büyüme Programının hayata geçirileceğini ve bütçe açığının her yıl en az 2 puan azaltılarak 2013 sonunda bütçe açığının % 3 e düşürülmesinin hedeflendiğini açıklamış ve bu amaç için çeşitli tedbirlerin uygulanacağını belirtmiştir. Papandreu tarafından açıklanan tedbirler başlangıçta olumlu olarak değerlendirilmekle beraber Yunanistan ın içinde bulunduğu durumdan çıkış için yeterli olmadığı yönünde görüş bildiren kesimlerin ve özellikle Almanya nın baskısı nedeniyle AB den beklenen destek Şubat ayında da alınamamıştır. Yunanistan krizinin tüm Avrupa yı etkisi altına alarak başta Portekiz ve İspanya olmak üzere diğer ülkelere sıçramasına ilişkin kaygılar ve euro nun değer kaybı; Yunanistan ın borçlanma maliyetlerini artırmış aslında ülkeyi bir anlamda borçlanamaz duruma getirmiştir. Mart ayı başında Başbakan Papandreu yeni tedbirlerle 5 Milyar Euro ya yakın ilave tasarruf sağlanacağını ifade ederek uluslararası camiaya yeni bir mesaj vermeye çalışmıştır. Ancak, alınan tedbirlere rağmen AB nden beklediği desteği bulamayan Yunanistan la ilgili gelişmeler artık günlük değil saatlik olarak takip edilmeye başlamıştır. Daha önce soğuk yaklaşılan IMF li çözüme de evet demek zorunda kalan Yunanistan a sağlanacak yardım konusunda uzunca bir süre görüş birliğine varılamamıştır. Ekonomi çevreleri tarafından 30 Milyar Euro ila 120 Milyar Euro arasında değişen rakamlar telaffuz edilmeye başlamış ancak özellikle Almanya nın, ki bunda yaklaşan seçimlerin de etkisi bulunmaktadır, örneğin 2 maaş ikramiyesinin kesilmesi gibi ilave tedbirler alınmasına yönelik tutumu Mayıs ayı sonunda yaklaşık 10 Milyar Euro borç geri ödemesi olan Yunanistan ı zor durumda bırakmaya devam etmiştir. 23 Nisan 2010 da Moody s in bir kademe not indiriminin ardından 27 Nisan da S&P, ülkenin kısa vadeli kredi notunu "A-2"den "B" seviyesine indirmiş ve not görünümünü negatif izlemeye almıştır. Kuruluş, not indiriminde kamu finansmanı, politik, ekonomik ve bütçe zorluklarını dikkate aldığını ifade etmiştir. Aynı gün AB Merkez Bankası (ECB) Başkanı Jean-Claude Trichet Yunanistan'ın borç sorunlarına çözüm getirmek için sürdürülen görüşmelerin de kısa sürede tamamlanacağını umduğunu ifade ederek AB ve IMF nin plan üzerinde çalıştıklarını söyleyerek piyasalara güven vermeye çalışmıştır. Euro bölgesi Maliye Bakanları Yunanistan ın borçlarını çevirebilmesi için ilerleyen üç yıl için 110 milyar Euro kredi öngören mekanizmayı 2 Mayıs 2010 da onaylamıştır. Yaklaşık 30 Milyar lık kısmı IMF tarafından karşılanacak olan kredinin 80 milyarlık kısmının da 15 AB ülkesi tarafından sağlanması planlanmıştır. Öte yandan, Yunanistan ın IMF den sağlayacağı kaynak için öngörülen faiz oranı ise % 2 civarındadır. Atina Ticaret Müşavirliği 23

24 Aynı gün Yunan Maliye Bakanı açıkladığı yeni tasarruf tedbirleri ile yaklaşık 36 Milyar Euro tasarruf sağlanacağını ve bütçe açığının % 3 ün altına indirileceğini belirtmiştir. Alınan yeni tedbirlerle Yunanistan ekonomisinde öngörülen daralmanın daha fazla olacağı ve 2010 da bu oranın - % 4; 2011 de ise - % 6.4 olacağı kaygıları dile getirilmiştir. Daha önce belirtildiği üzere hükümetlerin düzenlemelerine karşı sosyal reaksiyonların çok hızlı gelişebildiği ülkede alınan son tedbirlere sendikalar başta olmak üzere toplumun çeşitli kesimleri sert bir tepki vermişlerdir. 2 Mayıs 2010 tarihinde açıklanan tedbirlerle Atina ve Selanik te yoğun gösteriler meydana gelmiş, polisle çatışmalar yaşanmış ve göstericiler çeşitli binalara saldırılarda bulunmuşlardır. Meydana gelen olaylarda bir bankada mahsur kalan çalışanların üçü çıkan yangında hayatını kaybetmiştir. Nisan 2011 de Maliye Bakanı dönemine yönelik 26 milyar Euro tutarındaki mali uyum programını açıklamıştır. Başbakan Papandreu yaptığı açıklamalarda, yukarıda sayılan tedbirlerin de dahil olduğu orta vadeli kalkınma planının ana hedeflerinin aşağıdaki gibi olduğunu belirtmiştir: - Mali açığın kapatılmasına yönelik tedbirlerin yoğunlaştırılması - Kamu kurumlarının vatandaşa sağladıkları hizmetlerde kalitenin artması - Ekonomide kalkınmanın hızlandırılması - Sosyal devletin efektif hale getirilmesi 2011 yılında resesyon ilk başta öngörülenden daha derin olmuştur ve GSYiH nın yıllık ortalama azalması %6.9 oranında gerçekleşmiştir döneminde yıllık GSYiH nın kümülatif düşüşü %13.2 ye ulaşmıştır, 2007 nin dördüncü çeyreği ile 2011 in dördüncü çeyreği arasındaki azalma ise %17.2 oranında gerçekleşmiştir. İşsizlerin sayısı 1 milyon kişiyi aşmıştır. Devlet bütçe açığı, sürekli alınan fiskal önlemler ve hedefi sürekli yukarıya doğru revize etme girişimlerine rağmen, kriz ve gecikmelerden dolayı GSYiH nın %10.6 sına ulaşmıştır, ki bu rakam en son revize edilen hedeften 76 milyon Euro tutarında eksiktir. Olağan bütçenin birincil açığı 2010 yılına kıyasla 18 milyon Euro tutarında artmıştır. Bütün bu veriler ve göstergeler olumsuz bir psikolojiye yol açmış ve hedeflerin tekrar revize edilmesine yol açmıştır. Temmuz 2011 döneminde Avrupa Birliği Zirve toplantısında Yunanistan için bir Marshall Planı onaylanarak, yeni bir yardım paketi sunulmasına karar verilmiştir. Bunun öncesinde, olumsuz olan ortamı değiştirmek üzere, Yunan Başbakan Papandreou 17 Haziran itibariyle kabine değişikliğine gitmiştir. Ancak bütün bu değişikliklere ve çalışmalara rağmen, 2011 sonbaharına geldiğimizde, Yunan ekonomisinin yine iflasın eşiğinde olduğu anlaşılmıştır. Buna istinaden 26 Ekim 2011 de Avrupalı liderler tekrar toplanarak Yunan tahvillerinin değerinin %50 oranında indirilmesine ve bu şekilde Yunanistan ın borcunun yarısının silinmesine karar vermişlerdir. Akabinde başbakan Papandreu ya uygulanan yoğun baskılar sonucunda, kendisi istifa ederek geçici hükümetin kurulmasının önünü açmıştır. 11 Kasım 2011 tarihinde Loukas Papadimos başbakanlığında kurulan geçici hükümet döneminde, 21 Şubat 2012 de tahvil takası (PSI) mekanizması sayesinde Yunanistan ın 100 milyar Euro luk borcu silinmiş (borcunun nominal değerinin %53.5 oranına isabet etmektedir) ve 130 milyar Euro ilave yardım almasına karar verilmiştir. Tabii, bütün bunların koşulu olarak daha sıkı tedbirler alması gerekmiştir. Geçici hükümet, ana muhalefet partisi Yeni Demokrasi nin de baskılarıyla 6 Mayıs 2012 tarihinde genel seçim ilan etmiştir. Ancak 6 Mayıs tarihinde sandıktan beklenmeyen sonuçlar çıkmıştır. %18.88 oy oranıyla birinci parti olarak çıkan Yeni Demokrasi nin arkasından %16,76 oranında oy alarak ikinci parti haline gelen Syriza gerek Yunanistan ın aldığı borçlara, gerekse Euro para birimine karşı bir söylem takınarak koalisyon hükümeti kurulmasına yanaşmamıştır. Böylece 17 Haziran tarihinde ülke yeniden sandık başına gitmiştir. Her ne kadar geçici hükümet döneminde Atina Ticaret Müşavirliği 24

25 ekonomi bir nevi kontrol altına alınmış ve 2012 yılında da gerilemenin devam etmesi, ancak 2013 den itibaren ekonomide olumlu bir dönüş yaşanması beklenmektedir. Seçimlerden sonra kurulan YDP-Pasok-Dimar üçlü koalisyon hükümeti ekonomiyi yeniden rayına oturtmak için yoğun çalışmalara girişmiştir, ancak henüz2013 yılına ilişkin öngörüde bulunmak mümkün değildir. Öte yandan, Yunanistan ın önümüzdeki bir yıl içinde Euro para birimini terk ederek drahmiye dönüşü konuşulmaya devam etmektedir. 4.2 Ekonomik Göstergeler Yunanistan ın 2000 yılında Milyar Euro olan GSYİH sı 2009 sonunda yaklaşık % 70 artışla 232 Milyar Euro ya yaklaşmıştır (Yunanistan ın milli gelir hesapları başta kayıt dışı ekonominin hacmi ve askeri harcamaların muhasebeleştirilmesi sırasında hata yapıldığı gerekçesi ile 2000 yılından başlamak üzere % 10 artış yönünde revize edilmiştir) arasında büyümede yakalanan % 4.0 ortalaması; anılan tarih aralığı için Euro bölgesindeki ülkeler arasındaki en yüksek büyüme oranıdır yılındaki % 5.6 lık büyüme son 10 yıl içindeki en yüksek rakamdır. Öte yandan, son iki yıla bakıldığında, GSYiH 2010 yılında 227 Milyar Euro ya, 2011 yılında ise 215 milyar Euro ya gerilemiştir. Devlet bütçe açığı 2010 yılında 23.5 Milyar, 2011 yılında 19.5 milyar Euro olmuş, devlet borcu ise 2010 yılında 330 milyar Euro iken, bu rakam 2011 de 256 milyar Euro ya ulaşmıştır. Cari Fiyatlarla GSYİH GSYİH (Milyar ) GSYİH (Milyar $) Büyüme (%) Kaynaklar : Yunanistan İstatistik Kurumu Yunanistan İstatistik Kurumu verilerinin incelenmesinden 2011 yılındaki daralmanın en önemli nedenlerinin özetle üretimde düşüş, tüketim harcamalarındaki düşüş, azalan sabit yatırımlar ve daralan dış ticaret olduğu anlaşılmaktadır. Özel tüketimdeki daralma 2011 de % 7.1 olmuştur. GSYİH bileşenleri incelendiğinde tarımın payının düşmeye devam ettiği görülmektedir. Son 5-6 yılda tarımın payında toplamda 2 puan civarında bir azalış mevcuttur. Tarım sektörünün GSYİH içindeki payı 2011 sonunda %2.7 payla 2010 düzeylerinde kalmıştır. Sanayinin GSYİH içindeki payı 2010 yılında 2 puanlık bir artışla % 14.6 dan % 16.6 ya çıkmıştır sonunda bu pay % 15.9 a gerilemiştir. Hizmetler sektörünün GSYİH ye katkısı çoğu gelişmiş ülkede olduğu gibi önemli yer tutmaktadır. Hizmetler sektörünün düşük katma değerli yapısı finansal sistemin 1990 lı yıllarda modernizasyonu ile değişmiştir. Turizm, gemicilik, finans, inşaat ve telekom sektörün en önemli kalemleridir. İnşaat dahil hizmetler sektörünün GSYİH içindeki payı son 10 yıldır % 80 seviyelerinin üzerinde seyretmektedir yılında % 80.7 ye gerileyen hizmetler sektörünün GSYİH içindeki payı 2011 de % 81.4 olmuştur. GSYİH Sektörler (%) Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak : EuroStat Atina Ticaret Müşavirliği 25

26 GSYİH Bileşenlerinde Değişim Oranları (%) Nihai Tüketim Sabit Sermaye (Yatırım) Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu GSYİH Bileşenleri (Cari Fiyatlar) (Milyar Euro) Nihai Tüketim Sabit Sermaye (Yatırım) Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu GSYİH Sektörel Dağılım (Milyar Euro) Tarım Sanayi (Enerji Hizmetler Dahil) Vergiler Toplam Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Eurostat verilerine göre, ekonomik büyüklük açısından AB üyeleri arasında inceleme yapıldığında, 2011 yılı itibariyle Yunanistan ın 13. sırada yer aldığı görülmektedir. Birliğe sonradan üye olan ülkeler içinde sadece Polonya; Yunanistan ın önünde yer almıştır. Öte yandan, Türkiye nin AB üyesi olması durumunda sıralamada Birliğin 5. büyük ekonomisi olarak İtalya nın hemen ardından yer alacağı görülmektedir. İstatistik Kurumu verilerine göre, kişi başı gelir Yunanistan da civarındadır. Yunanistan 2011 yılında kişi başı gelir sıralaması açısından AB içinde İspanya, İtalya ve GKRY nin hemen ardından 15. sırada yer almıştır. AB içi sıralamada Lüksemburg ilk sırada yer almaktadır. Yunanistan ın Birliğe sonradan üye olan ülkelerin tamamının önünde yer aldığı sıralamada sadece Portekiz 17. sıraya gerilemiştir. Öte yandan, yeni üyelerden Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ise Yunanistan bir sıra üstünde, 14üncü sırada yer almaktadır. Sıralamanın sonunda yer alan iki ülke de Birliğe en son katılan Romanya ve Bulgaristan dır. Cari Fiyatlarla Kişi Başı (Euro) GSYİH 14,254 15,642 16,748 17,386 18,737 19,903 20,728 20,531 20,103 19,018 GSMH 14,291 15,553 16,629 17,133 18,329 19,342 20,052 20,030 19,555 18,412 Kaynak : Yunan İstatistik Kurumu Atina Ticaret Müşavirliği 26

27 Selanik ve Atina altyapı yatırımlarının tamamlanmış olması nedeniyle endüstrinin yoğunlaştığı bölgelerdir. Adalar ile Makedonya ve Trakya gibi kuzeyde yer alan bölgelerdeki yetersiz altyapı ise hükümetin yerel yönetimleri güçlendirme çabalarını engellemektedir. Bölgenin AB Topluluk Destek Çerçeve Programı kapsamında sağlanan finansmanla kalkındırılması hedeflenmektedir. Öte yandan, AB fonlarının bir kısmı ile Balkanlardaki diğer ülkelerdeki alt yapı yatırımlarının da finanse edilecek olması bu beklentiyi güçlendirmektedir. Dışa açık bir ekonomi olan Yunanistan da, kamu sektörü; devam etmekte olan özelleştirme programına rağmen hala ekonomide en önemli aktör olma pozisyonunu sürdürmektedir arasında yaklaşık 7.5 Milyar Euro tutarındaki özelleştirmeye (% 75 i yabancı sermaye tarafından satın alınmıştır) rağmen devlet hala çok büyük bir işveren konumundadır. AB Ülkelerinde Kişibaşı GSYİH (Euro) Lüksemburg 78,100 80,800 75,200 79,500 82,700 Danimarka 41,700 42,800 40,600 42,500 43,100 Isveç 36,900 36,100 31,500 37,200 41,000 Hollanda 34,900 36,200 34,600 35,400 36,100 Irlanda 43,500 40,500 35,900 34,900 - Avusturya 33,000 33,900 32,900 34,100 35,700 Finlandiya 34,000 34,900 32,299 33,500 35,600 Belçika 31,600 32,299 31,600 32,600 33,500 Almanya 29,500 30,100 29,000 30,300 31,400 Fransa 29,600 30,100 29,200 29,900 30,600 Ingiltere 33,700 29,300 25,300 27,400 27,700 Italya 26,200 26,300 25,200 25,700 26,000 Ispanya 23,500 23,900 22,800 22,800 23,300 GKRY 20,500 21,500 20,600 20,600 20,600 Yunanistan 19,900 20,700 20,500 20,100 19,000 Slovenya 17,100 18,400 17,300 17,300 17,400 Portekiz 16,000 16,200 15,800 16,200 16,000 Malta 13,300 14,100 14,000 14,700 15,300 Çek Cumhuriyeti 12,800 14,800 13,500 14,200 14,700 Slovakya 10,200 11,900 11,600 12,100 12,700 Estonya 12,000 12,200 10,300 10,700 11,900 Macaristan 9,900 10,500 9,100 9,700 10,100 Polonya 8,200 9,500 8,100 9,300 - Letonya 8,500 9,700 8,000 8,400 9,500 Litvanya 9,200 10,100 8,200 8,000 9,700 Romanya 5,800 6,500 5,500 5,800 - Bulgaristan 4,000 4,600 4,600 4,800 - Kaynak : EuroStat Geçmişte yabancı sermayenin ilgisini çekmede başarısız olan Yunanistan a 2006 da daha önceki dönemlerin aksine ciddi yabancı sermaye girişi olmuştur. İstatistik Kurumu verilerine göre, 2006 yılındaki 6.2 Milyar $ doğrudan yabancı sermaye yatırımı Yunanistan tarihinde en yüksek sermaye girişinin olduğu yıldır ve 2009 yıllarında sırasıyla 3 ve 2.4 Milyar Euro yabancı sermaye girişi olmuş ve 2009 sonu itibariyle Yunanistan daki doğrudan yabancı sermaye stoğu 45 Milyar Euro ya yaklaşmış bulunmaktadır. Ancak 2010 ve 2011 yıllarında, ülkenin içinde bulunduğu kriz ortamından dolayı çok ciddi yatırımlar gerçekleşmemiştir (Yabancı sermayeye ilişkin ayrıntılı bilgi ayrı bir bölüm olarak sunulmuştur). Kamu sektöründe çalışanlara ödenen maaşlar enflasyonla mücadelede ve finansal istikrarın sağlanmasında EMU öncesinde olduğu gibi sonrasında da en önemli problemlerden birisi olarak görülmeye devam etmektedir yılında ülkedeki kriz nedeniyle önce maaşlara zam yapılmayacağı açıklanmış, Atina Ticaret Müşavirliği 27

28 ardında maaş ve primlerde kesintilere gidilmiştir. Enflasyon (%) TÜFE Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu Enflasyondaki artış eğilimi 2008 in başlarında Yunanistan da haklı bir tedirginlik yaratmış 2008 de enflasyon % 4.2 olarak gerçekleşmiştir da ise resesyon endişeleri ile birleşen ekonomik kriz neticesinde enflasyon % 1.4 seviyesinde kalmıştır yılında % 5.2 oranında gerçekleşen enflasyon, 2011 yılında da 2.4 e gerilemiştir. Yunanistan ın cari açığı ekonomi için tehdit oluşturmaya devam etmektedir te 10 Milyar Euro seviyelerinde olan cari açık sadece 4 yıl sonra 2008 de 35 Milyar $ a dayanmıştır. Ancak ekonomik kriz, petrol fiyatlarındaki düşüş ve ithalattaki ciddi daralma ile bu açık 2009 sonunda 25.8 Milyar Euro ya, 2010 sonunda 23 Milyar Euro ya ve 2011 sonunda 21.1 Milyar Euro ya düşmüştür. (EUROSTAT) YUNANISTAN Birim Cari Açık, ABD Doları Cinsinden Kaynak: IMF ABD Doları (Milyar) GSYIH'nın Yüzdesi Kamu borç stoğunun GSYİH ya oranı son on yıl % 90 seviyelerinin üzerinde seyretmiştir. (AB ülkeleri için öngörülen üst sınır Maastricht Kriterlerinde belirtilen % 60 tır.) 2008 yılından itibaren zaten yüksek olan bu oranın sürdürülemez seviyelere ulaşması ülkenin kırılganlığını arttıran önemli bir faktör olmuştur. Bu ülke için geliştirilen tüm kurtarma paketlerinin temel ayaklarından biri kamu harcamalarının kısılıp tasarrufların arttırılması üzerinedir. YUNANISTAN Units Kamu Borç Stoğu (General government gross debt) Kamu Borç Stoğu Kaynak: IMF GSYIH Yüzdesi EURO (Milyar) yılı bütçesi açıklanan verilere göre yaklaşık 20 Milyar Euro açık vermiştir. Merkez Bankası verilerine göre 2011 yılında gelirler toplamı 88 Milyar Euro iken giderler yaklaşık 108 Milyar Euro olmuştur. Gelir Gider Bütçe Rakamları EURO (Milyar) GSYIH Yüzdesi EURO (Milyar) GSYIH Yüzdesi Bütçe EURO (Milyar) Açığı GSYIH Yüzdesi Kaynak: IMF ve EUROSTAT Yunanistan ın ekonomi alanında önemli problemlerinden birisi biraz da tarihsel temelleri olan kayıt dışı ekonominin hacmidir. Euro Bölgesinde kayıt dışı ekonominin toplam GSYİH içindeki oranı % 10 larda seyrederken Yunanistan da bu oranın % 30 dan az olmadığı düşünülmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 28

29 4.3 TARIM Dünya Bankası istatistikleri toplam yüzölçümünün % 65 inin tarıma elverişli olduğunu göstermektedir. Ancak dağlık arazi yapısı nedeniyle toplam arazinin % 30 u, bir başka ifade ile yaklaşık 40,000 km2 lik bölümü, tarımsal faaliyetlere izin vermektedir. Yunanistan İstatistik Kurumu verilerine göre ise bu alan 35,000 km2 civarında olup yaklaşık 10,000 km 2 sini meyve ağaçları kaplamaktadır. Makedonya, Mora ve Merkez Yunanistan sırasıyla tarımsal üretimin en fazla olduğu bölgelerdir. Yunanistan ın milli hesaplarla ilgili yaptığı düzeltme neticesinde GSYİH içinde sektörlerin payında da değişiklikler olmuştur. Son hesaplamalar neticesinde tarımın GSYİH içindeki payı 2006 da % 4.1 seviyesine inmiştir ve 2008 yıllarında bu pay sırasıyla % 3.8 ve % 3.3 olmuştur yılında % 3.5 seviyesine yükselmiş, ancak 2010 ve 2011 yıllarında % 2.7 oranına gerilemiştir. Tarımsal ürünlerin toplam ihracat içindeki payı % 25 ler civarındadır. Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere tarımsal kesimde yaklaşık yarım milyon kişi çalışmaktadır. Bir başka ifade ile tarım kesiminde çalışanların toplam istihdam içindeki payı % 10 dan biraz daha fazladır. Yaş Gruplarına Göre Tarım Sektöründe Çalışanların Dağılımı-2009 (1,000 Kişi) Toplam Toplam 4, , , Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Bir çok üründe kendi ihtiyacını karşılayacak kadar üretime sahip olmakla birlikte et ve mandıra ürünlerinde önemli bir ithalatçı konumundadır. Bazı tahıl çeşitleri yine ithal edilen tarımsal ürün grubunda yer almaktadır. Dünya genelinde endüstriyel şeftali üretiminde lider ülkedir. Domates üretiminde de dünya sıralamasının önemli bir yerindedir. Pamuk, tütün ve şekerpancarı önemli ihracat kalemleridir. Bu ürünlere olan talebin azalmasına rağmen alternatif ekim konusunda henüz bir karara varılmamıştır. Öte yandan yeni tarımsal reformlar kapsamında kalitenin miktara nazaran öne çıkartılmasını öngören politikalar çiftçilikle uğraşan kesimlerin şiddetli protestolarına neden olmuştur. Yunanistan balıkçılık filosunda, AB fonlarından faydalanma amacıyla 1990 ların ortalarında rehabilitasyona gidilmiş ve 8,000 i aşan tekne sayısı 2004 sonunda 6,900 lara düşmüştür sonunda söz konusu tekneler tarafından 275 Milyon $ değerinde balık yakalandığı tahmin edilmektedir. Yunanistan balık çiftçiliği sektöründe Avrupa nın lideri konumunda olup, üretimin yaklaşık % 50 sini yapmaktadır. Bu çiftliklerde daha çok çipura, levrek ve kabuklu deniz ürünü üretimi yapılmaktadır. Sazan, alabalık ve yılanbalığı üretimi tatlı su balıkçılığında öne çıkanlardır. Öte yandan, son dönemlerde sektörün Türkiye de ciddi anlamda yatırım yaptığı görülmektedir. Son olarak, Yunanistan da 250,000 civarında traktör bulunmakta olup, her yıl yaklaşık 500,000 ton gübre tüketilmektedir. Hayvan Sayısı (1,000 Adet) Sığırlar Domuz 1, ,055 Koyun 8,144 8,692 9,124 9,058 9,000 8,827 8,744 9,031 Keçi 4,526 5,336 5,662 5,669 5,619 5,509 4,925 5,075 Bal Arısı 1,167 1,196 1,294 1,288 1,294 1,302 Atina Ticaret Müşavirliği 29

30 Başlıca Tarımsal Üretim (1,000 ton) ÜRÜNLER Buğday 2,084 2,076 1,725 1,712 1,698 1,779 1,651 2,102 Mısır 2,035 2,163 2,314 2,451 2,547 2,351 2,396 2,891 Pamuk 1,210 1, ,173 1,241 1,040 1, Şeker Kamışı 2,882 2,713 2,204 2,208 2,603 1, Domates 1,820 1,574 1,700 1,932 1,705 1,568 1,461 1,379 Portakal 1,022 1, Limon Mandarin Elma Şeftali Patates Karpuz ve Kavun Tütün Pirinç Arpa Zeytinyağı Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu 4.4 SANAYİ Yunanistan da sanayi sektörünün GSYİH içindeki payı yıllarında % 12.7 ila % 13.7 arasında seyretmiş, 2009 sonu itibariyle bu pay % 27.7 olmuştur da %27, 2011 de ise %25.5 oranında gelişmiştir. Toplam işgücünün % 15 ine yakını imalat sektöründe istihdam edilmektedir. İmalatçı firmaların geneli küçük aile işletmeleridir. Sanayi Üretim Endeksleri Yunanistan Ulusal İstatistik Hizmetlerinin (NSSG) en son yaptığı sanayi araştırmasında listelenen Sanayi Üretim Endeksi ,717 kuruluşun % 92.5 i on kişiden az işçi ve yalnızca % 0.5 i 100 den fazla işçi İmalat Sanayi çalıştırmaktadır. Madencilik En geniş ve genel olarak en karlı sektörler özellikle hammaddelerini yerel kaynaklardan Elektrik / Gaz sağlayan yiyecek, içecek ve tütün gibi tüketim malları sanayiidir. Giyecek ve ayakkabı endüstrisinde, düşük ücretli Asya ve Doğu Avrupa ülkeleriyle yapılan rekabet nedeniyle son yıllarda gerileme görülmüştür. Bazı Yunan şirketleri, özellikle tekstil-konfeksiyon sektöründe çalışanlar, iş yoğunluklarını Balkan ülkeleriyle sınırlandırmışlardır lerde Avrupa ile artan ekonomik ilişkiler sonucu, 1950 li ve 1960 lı yıllarda kurulan düşük teknolojiyle çalışan ve daha çok ithalata dayanan sanayi şirketlerinin sayısı azalmıştır. Üreticiler, artan ücret maliyetleri sebebiyle, daha yüksek katma değer sağlayan malların araştırmasına girmişlerdir. Ekonomik kriz Yunanistan da sanayi üretimini etkilemeye devam etmektedir. Tablodan da görüleceği üzere 2008 yılında başlayan düşüş ilerleyen yıllarda azalarak devam etmiştir. Açıklanan verilere göre, 2010 un sonunda sanayi üretimindeki kümülatif gerileme % 5.9 civarında olmuş, 2011 yılında daralma % 8.4 a ulaşmış, imalat sanayindeki daralma % 9.5 Atina Ticaret Müşavirliği 30

31 olmuştur. Madencilikteki yavaşlama 2010 da % 6.5, 2011 de ise sabit kalmıştır, elektrik/gaz da ise her iki yılda % 9 civarında gerçekleşmiştir. 4.5 ULAŞTIRMA Karayolları Yunanistan da uluslararası standartlara sahip iki otobanın inşaatı tamamlanma aşamasındadır. Her iki proje de Trans-Avrupa ulaşım ağı (TENs) programına dahil edilmiş olup maliyetin yaklaşık % 60 ı AB den sağlanan fonlarla finanse edilmektedir. Bunlardan ilki Patra-Atina-Selanik istikametini takip eden projedir. İkincisi ise Egnatia projesi olarak da adlandırılan ve İgumenitsa Selanik Türkiye sınırını takip eden 680 km lik güzergahtır. Büyük bölümü tamamlanmış durumda olan Egnatia projesi ile Türkiye sınırından giriş yapan bir araç yaklaşık 6 saat sonra Adriyatik kıyılarına ulaşabilmektedir. Daha önce bu yolun 11 saatten az olmadığı düşünüldüğünde Trans- Avrupa ulaşım ağındaki önemi ortaya çıkmaktadır. Atina yı Elefsina nın endüstri merkezine ve yeni havaalanına bağlayan BOT projesi kapsa-mındaki karayolu inşası Yunanistan- Fransa konsorsiyumuyla yapılmıştır. Antik Olympia Atina arasındaki kısmın büyük bir bölümü 2004 deki olimpiyatlar öncesinde tamamlanmıştır. Dünya Bankası verilerine göre Yunanistan da toplam karayolu uzunluğu 115,000 km ye yaklaş-maktadır Demiryolları Yunan Demiryolu Kurumu (OSE) uzun zaman önce kurulmuş olmasına rağmen ülkenin zorlu arazisi nedeniyle demiryollarının gelişmesi diğer ülkelerle mukayese edildiğinde yetersiz kalmıştır. OSE nin gerek coğrafi şartlar gerekse kaynak eksikliği nedeniyle sadece 2007 de yaklaşık 2 Milyar $ olmak üzere toplam zararı 7.5 Milyar $ ı aşmıştır. Başbakan Karamanlis Eylül 2008 de OSE nin rehabilitasyonu için bir program hazırlandığını ve şirketin dörde ayrılacağını (TraiOSE- EDISY-ErgOSE-GAİOSE) açıklamıştır. Atina Ticaret Müşavirliği 31

32 2011 yılının başlarında açıklanan rehabilitasyon programı dahilinde kurumun yeniden yapılandırılması planlanmaktadır yılı başlarında eski yan şirketi olan EDISY A.E. ile birleşen OSE halen 546 milyon Euro toplam bütçeye sahip olan 33 proje yürütmektedir ve bunlar özellikle taşradaki demiryollarında restorasyon ve iyileştirme çalışmalarıdır. Yunan ekonomisinde önemli yeri olan güneydeki limanlardan kuzey Yunanistan ve güneydoğu Avrupa ya uzanan demiryolu hattının yetersiz olması nedeniyle demiryolu ile taşımacılık tercih edilmemektedir. AB tarafından Trans-Avrupa ulaşım ağına (TENs) dahil edilmiş bulunan demiryolu sisteminde yenileme ve genişleme yatırımları başlatılmış bulunmaktadır. Bu çalışmalarla ana hatlarda elektrifikasyon ve çift raylı sisteme geçilerek saatte 200 km hıza ulaşım hedeflenmektedir. Proje kapsamında lokomotiflerin bir bölümü satın alınmış olup engebeli araziler ve dağlık alanlardaki hatların tamamlanması beklenmektedir. Demiryollarının rehabilitasyonunda bir diğer öncelik batıdaki Patra Limanı ile Atina arasında yük ve yolcu taşımaya elverişli hatta verilmiş bulunmakta ve 2010 itibariyle tamamlanması hedeflenmektedir. Ülkenin ikinci büyük şehri olan Selanik Balkanlar ve Avrupa ya çıkış için önemli bir merkez konumundadır. Önemli demiryolu hatlarının bağlantısı Selanik üzerinden yapılmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre Yunanistan daki demiryollarının toplam uzunluğu 2,576 km dir. 18 istasyonlu Atina metrosu 2000 yılında çalışmaya başlamıştır. Ancak metro hatlarının çeşitli banliyölere ulaşım sağlayacak şekilde genişletilmesine ilişkin çalışmalara ve 24 yeni istasyonun inşaatına devam edilmektedir. Yunanistan da Demiryolu Hatları Atina Ticaret Müşavirliği 32

33 4.5.3 Gemicilik Yunanistan coğrafi konumu itibari ile tarih boyunca denizle iç içe yaşamış bir ülkedir. 200 den fazlasında yerleşim olan 2000 civarındaki ada denizcilik sektörünün gelişmesindeki en temel tarihsel gerekçedir. Yunanlılar adalarla iletişimde kazandıkları tecrübelerini ticarete aktarmayı başararak bugün dünyanın en büyük gemicilik filosuna sahip olmuşlardır. Özellikle II.Dünya Savaşından sonra modernize edilmeye başlayan sektöre 60 lı yıllarda Onassis ve Niarchos tarafından yapılan yatırımlarla hacim ikiye katlanmıştır. Yunanistan daki limanlardan yük ve yolcu taşımacılığı AB üyesi ülkelerle rekabete açık olmakla birlikte Adriyatik te Yunanistan-İtalya arasındaki seferlerin çoğunluğu ve Ege deki hatların hemen hemen tamamı Yunanlı şirketler tarafından gerçekleştirilmektedir. AB mevzuatı gereğince kıyı taşımacılığı ve kruvaziyer seferleri 1 Ocak 1999 da AB üyesi ülkelere açılmış, feribot trafiği ise 1 Ocak 2004 de açılması gerekirken açılmamıştır. AB Komisyonunun konuyu Adalet Divanı na götürmesi ve Adalet Divanı nın Yunanistan ı mahkum etme riski hükümetin feribot seferlerinde kısmen de olsa rekabete izin veren bir düzenleme yapmasına neden olmuştur. (Deniz Ticaret Bakanlığı, Mayıs 2006 da (iki şirket tarafından yılda 300 bin veya üstü sayıda yolcu veya tek şirket tarafından yılda 150 bin veya üstü sayıda yolcu taşınan hatlarda) feribot seferleri ve tarifelerinde serbestleştirmeye gitmiştir.) Gemi taşımacılığının Yunanistan ekonomisi için hayati bir yeri bulunmaktadır. Sektörün geliri ile ilgili net rakamlara ulaşmak kolay olmamakla birlikte 2011 yılında bu değerin 14 Milyar Euro yu aştığı tahmin edilmektedir. Bir başka ifade ile sektör ticari açığın %51 ini karşılamaktadır. Diğer taraftan bu rakam sadece Yunan bayraklı gemilerden ve limanlardan elde edilen gelirdir. Gemi sahiplerinin Yunan ekonomisine bir diğer katkısının Yunan hükümetlerinin yeni mevzuat düzenlemelerinin ardından gemicilikten kazandıkları ile başka alanlarda yatırım yapmaları olarak beklenmektedir. Yunanlı armatörlere ait olan gemiler her tür deniz taşımacılığında, yıllık deniz ticareti içinde çok önemli bir payına sahiptir. Yunanlı armatörler toplamda gemiye sahiptir ve bunların tanesi Yunan bandıralıdır. Toplam gemi 227 milyon dwt kapasiteye sahip olup, sürekli modernize edilmektedir ve ortalama 10.5 yaşa sahiptir. Yabancı bandıralı gemi bulundurmalarının en önemli nedenleri ise; bir geminin Yunan bayrağı taşıması durumunda belirli sayıda Yunanlı mürettebatın istihdam edilmesi zorunluluğu (Yunanlılara ödenen ücretler maliyetleri artırmaktadır) ve tonaja bağlı olarak artan vergi oranlarıdır. Başlıca Limanlar 1. Pire 2. Selanik 3. Patra 4. Lavrio 5. Volos 6. Korfu 7. Dedeağaç 8. Elefsina 9. İgumenitsa Elde edilen en son verilere göre, dünya üzerindeki gemilerin % 16.5 ine, kuru yük filosunun yaklaşık % 25 ine, petrol tanker filosunun % 20 sine ve kimyasal madde tanker filosunun % 10 una Yunanlı armatörler sahiptir. Yunanlı gemicilere ait tüm gemilerin % 95 i yük gemilerinden kalan kısım ise kruvaziyer, kıyı yolcu ve ticaret gemilerinden oluşmaktadır. Son yıllarda Yunanistan da yaşanan borç krizi, Avrupa bankalarından finansman arayışı ve piyasada halen mevcut olan aşırı tonaj, yeni siparişlerin finansmanını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla yakın gelecekte gemi fiyatlarında önemli düşüşlerin kaydedilmesi beklenmektedir. Buna ilaveten, 2012 yılında 42 milyon dwt kapasiteye ulaşması beklenen yoğun hurdaya çıkarma çalışmaları (scrapping) sayesinde, piyasanın hızla kalkınması beklenmektedir. Tabii, bu durumda düşük borçlanma ve yüksek likiditesi olan işletmelerin faydalanması beklenmektedir. 10. Kavala Gemicilik sektöründeki liderliği uzunca bir süre devam ettirmek isteyen Yunanistan buna bağlı olarak demiryolu taşımacılığı ve limanlar gibi yatırımlarına da devam etmektedir. Hükümet; arasında 10 yıl sürecek ve yaklaşık maliyeti 6 Milyar Euro olan limanlardaki altyapının iyileştirilmesine yönelik bir proje başlatmıştır. Limanlarda verilen bazı hizmetlerin özelleştirilmesi kararı ülkenin en büyük limanı Pire de işçilerin muhalefeti ile karşılaşmıştır. Sendikalar 2006 Kasımından itibaren Ocak 2007 sonuna kadar iş yavaşlatma kararını uygulamıştır. Ancak İsrail, Çin ve BAE den çeşitli şirketlerin Atina Ticaret Müşavirliği 33

34 ilgilendiği özelleştirme süreci hükümetin bu konudaki kararlı tavrı neticesinde 2008 sonlarında Çinlilerin ihaleyi almaları ile sonuçlanmıştır. Yunanistan ın başlıca limanlarında zaman zaman yaşanan grevler yük ve yolcu taşımacılığını menfi etkilemeye devam etmektedir. Yunanistan da yük ve yolcu taşımacılığına elverişli liman sayısı 123 dür. Pire Yunanistan ın en büyük limanı olup konteyner, kuru yük, tanker ve Ro-Ro gemilerine hizmet vermektedir. Selanik teki ülkenin ikinci büyük limanının coğrafi konumu itibariyle Yunan gemicilik sektörü için ayrı bir önemi vardır. Yunanlı armatörlerin elinde 200 milyar Euro'nun üzerinde sıcak para bulunduğu tahmin edilmektedir. Geçtiğimiz dönemde bu meblağın bürokratik engeller ve yatırım teşviklerinin yetersizliği nedeniyle Yunanistan'a gelmediği, yabancı gemi sahiplerinin de yaşadıkları kötü tecrübeler nedeniyle ülkeye sıcak bakmadıkları bilinmektedir. Sözkonusu engellerin aşılmasını ve gemi işletmeciliğinde Yunanistan'ın bir çekim merkezi haline getirilebilmesini teminen, Yunanlı armatörlerin Yunanistan'da büro açmalarını sağlamak üzere Pire'de denizcilik merkezi kurulması, uluslararası rekabete açık gemicilik hizmetleri bölgesi tesis edilmesi ve gemicilik sektörüne kalifiye personel sağlanması için eğitim verilmesi planlanmaktadır. Yunan deniz ticaret filosunun % 20'sine sahip, halen İngiltere'de kaim 100 Yunan armatörü, işletmelerini Londra ve Atina'dan yürütmekte, bu ailelerin İngiliz ekonomisine yıllık katkısı yaklaşık 12 milyar Sterlin'e ulaşmaktadır. Ancak İngiliz hükümetinin yeni vergi düzenlemeleri nedeniyle sayıları otuzu aşan şirket, merkezini Yunanistan a taşımış bulunmaktadır Havayolları 2001 yılına kadar 50 yaşındaki, yetersiz donanımlı Atina Hellenikon Havaalanı Yunanistan da hava trafiğinin en önemli bölümünü üstlenmiş durumdaydı. 28 Mart 2001 tarihinde, Atina nın güney doğusunda bulunan Spata da başlangıç kapasitesi her yıl 16 milyon yolcu olan ve 50 milyon yolcu kapasitesine genişletilmesi hedeflenen ikiz pistli yeni bir havaalanı (Eleftherios Venizelos) açılmıştır. Selanik havaalanı da son zamanda yenilenmiş olmasına rağmen halen büyük uçakları çekme kapasitesine sahip değildir. Sürdürülen havaalanı vergisini kullanarak bölgesel havaalanlarının yenilenmesi programı yürürlüğe konulmuştur de kamuya geçen Olimpik Havayolları nın özelleştirilmesi için yapılan tüm girişimler AB nin bu konudaki yoğun baskısına rağmen 2009 yılına kadar tamamlanamamıştır. Her yıl zarar eden şirketin borcu 2 Milyar yu geçmiştir aralığında açılan ihaleye 7 şirket ilgi göstermiş Olimpik havayolları yenilenen ihale ile 2009 Martında Arap sermayeli Marfin Investment Group a devredilmiştir. Atina, Selanik, Iraklio, Rodos, Korfu, Kos, Chania, Zakintos, Samos, Mikonos ve Santorini ülkedeki başlıca havaalanlarıdır. 4.6 Telekomünikasyon 1949 yılında kurulan ve 2000 yılı başlarına kadar Yunanistan da monopol konumunda faaliyet gösteren OTE; Yunanistan ın en büyük telekomünikasyon kuruluşudur den sonra gerek sabit gerekse mobil telekomünikasyon hizmeti sağlayan şirketler Yunan pazarında faaliyet göstermeye başlamıştır. Pazarın rekabete açık hale getirilmesine rağmen bu sektörde Avrupa nın da ilk 10 şirketi arasında yer alan OTE hala en büyük olma özelliğini sürdürmektedir yılında % 20 hissesini Deutsche Telekom un satın alarak ortak olduğu şirket gerek güneydoğu Avrupa gerekse Ortadoğu pazarında faaliyetlerini genişletmeye çalışmaktadır. Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Makedonya ve Arnavutluk ta olmak üzere yaklaşık 30 bin kişiye istihdam sağlayan şirket, Yunanistan ın ilk 5 büyük şirketi arasında yer almakta ve hisseleri Londra ve New York borsalarında işlem görmektedir. WIND, Cosmote (OTE) ve Vodafone ülkede faaliyet gösteren GSM şebekeleridir. Yaklaşık 16 Milyon abonenin bulunduğu mobil iletişim pazarında ciddi rekabet yaşanmaktadır yılı itibariyle 100 kişiye düşen mobil telefon aboneliği 110 adettir. Atina Ticaret Müşavirliği 34

35 4.7 TİCARET VE PERAKENDE PİYASASI Yunanistan da perakende piyasası dağınık bir yapı arz etmektedir. Büyük perakende firmaları ve özellikle zincir süpermarketler pazardaki önemli aktörler olarak yer almaktadır. Tekstilkonfeksiyon, ev eşyası, mobilya gibi emek yoğun sektörler de dahil olmak üzere iç talep yoğun olarak ithalat yoluyla karşılanmaktadır.gıda sektöründe yerli üretimle birlikte diğer AB ülkelerinden de ithalat yapılmaktadır. Perakende Ticaret Endekslerinde Değişim (%) Genel Endeks Gıda Tekstil-Konfeksiyon Mobilya ve Elektrikli Aletler Kitap, Kırtasiye Kaynak: Yunanistan İstatistik Kurumu Yaklaşık 500 bin kişinin çalıştığı bir başka ifade ile istihdamın % 10 unu sağlayan perakende sektörü arasında yaklaşık 30 büyüme göstermiş ancak 2008 de finansal krizin etkisiyle başlayan daralma 2011 de 7.2 ye ulaşmıştır. Bütün sektörleri etkileyen kriz özellikle tekstil konfeksiyon ve mobilya elektrikli aletler sektöründe çok önemli ölçüde daralmalara yol açmıştır. Carrefour-Marinopoulos SA, AB Vassilopoulos SA, Sklavenitis, Metro SA, Dia SA, Lidl & Schwarz Gruppe, Atlantic SA, Jumbo Hellas SA, Praktiker Hellas, Zara Hellas SA, Plaisio Computers, Kotsovolos S.A., Media Markt, Hondos Center ve Notos Com Holdings SA perakende pazarının en önemli şirketleridir. 4.8 HİZMETLER Turizm 3 tarafı denizlerle çevrili olan Yunanistan dünyada en fazla turist çeken ilk 20 ülke arasında yer almaktadır. Özellikle yaz döneminde rağbet gören ülke 2007 ve 2008 yıllarında 18 milyon turist ağırlarken, ekonomik krizin de etkisiyle 2010 yılında; İstatistik Kurumuna göre 13 milyon dolaylarında turist ağırlamıştır yılında ise gelen turist sayısı % 10.4 civarında artış göstermiş ve 14.6 Milyona çıkmıştır. Turizm gelirlerinin GSMH ya direk katkısının % 7.5 olduğu ancak yarattığı istihdam ve girdilerle bu katkının % 16.5 lere ulaştığı görülmektedir. Dünya Turizm ve Seyahat Konseyinin Yunanistan la ilgili 10 yıllık tahmini sektörün yıllık büyüme oranının % 4 e yakın olacağı, turizmin 10 yıl sonunda GSMH ya katkısının da % 17.5 lere yaklaşacağı yönündedir. Toplam işgücünün (direk ve dolaylı ) % 20 sinin turizm sektöründe istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yunanistan ı ziyaret edenlerin büyük çoğunluğu; % 90 dan fazlası; Avrupa dan gelmektedir. Sırasıyla ilk beşi oluşturan İngiltere, Almanya, İtalya, Fransa ve Hollanda dan gelen turistlerin toplam içindeki payı % 50 dolayındadır. Atina Ticaret Müşavirliği 35

36 Polonya ve Rusya dan gelen turist sayısında sırasıyla %12 ve %63.8 oranında artış görülmektedir. Öte yandan, Türkiye den Yunanistan a gelen turist sayısına bakıldığında ise; bu dönemde turist sayısı %1.2 gerileyerek kişi olmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığımızın verilerine göre, 2011 yılında Yunanistan dan Türkiye ye giden turist sayısı ise olmuştur. Turist Sayısı ve Turizm Gelirleri Gelen Turist (1,000) 10,130 13,096 15,938 17,284 18,880 14, Giden Turist (1,000) ,061 3,194 3,544 3, Turizm Geliri (Milyar $) 4,2 9, Turizm Geliri (Milyar ) Konaklama İstatistikleri (*) Konaklama(1000 Gece) Otel Kullanım Yerli Yabancı Oda Yatak Kaynak : Yunan İstatistik Kurumu, Yunanistan Merkez Bankası ve EIU (*) Ocak-Eylül Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere komşu ve çevre ülkelerdeki turist sayısındaki artışın gerisinde kalan ve pazar payını artırmak isteyen Yunanistan turizm politikalarını gözden geçirmekte, özellikle Çin ve uzak doğudan turist çekmek için çalışmalar yapmaktadır. 13 Nisan 2011 itibariyle uygulamaya geçirilen Yeni Yatırım Kanunu nda 3 yıldızlı otellerde dahil olmak üzere otel ve oda-yatak yenileme, renevasyonu için spesifik düzenlemelere gidilmiş, yatırımı artıran ve geliştiren teşvikler sağlanmıştır. Yunan Turizm İşletmeleri Birliğinin 2011 yılı verilerine göre, turizm toplam istihdamın %18.4 lük payına sahiptir, bütün yıl boyunca Yunanistan a gelen turist sayısı 16.4 milyon kişidir, turistlerin %54 ü Temmuz-Ağustos-Eylül döneminde gelmiştir, Yunanistan ın toplam otel kapasitesi olup, turist gönderen ülkelerin başında Almanya ( ), İngiltere ( ), Makedonya ( ), Fransa ( ) ve İtalya ( ) gelmektedir. Son olarak en çok turistin ulaştığı havalimanları sırasıyla Atina ( ), Girit in İraklio şehri ( ), Rodos ( ), Selanik ( ) ve Kos ( ) olmuştur İnşaat Yunanistan ekonomisi son yıllarda büyük çöküntüye uğramış, nihai olarak Troyka ile yapılan mali yardım anlaşması ile ülkenin iflasa doğru giden ekonomik kriz içinde bulunduğu tescil edilmiştir. Ülkede kamu cari işlemlerinin finansmanında yaşanan sıkıntılar ve hükümetlerin eskiden olduğu gibi finansman konusunda popülist davranışları Troyka nın, kaynakların serbest bırakılması koşulunu anlaşmalarda yer alan ekonomik ve mali tedbirlerin hayata geçirilmesi kriterine bağlamasına neden olmuştur. Ancak ülke insanının karakteristik yapısı, bütün bu düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ve ekonomik faaliyetlere yeniden başlanabilmesi için yapılan düzenlemelere büyük protestolarla cevap verilmesi sonucunu doğurmuş, hatta Hükümetin halkın gerekli desteğini alamaması nedeniyle zaman zaman ekonomik paket kapsamında Troyka tarafından verilecek taksitlerin ertelenmesine dahi sebep olmuştur. Atina Ticaret Müşavirliği 36

37 Günümüzde Yunanistan ın inşaat ve altyapı sektörü, makroekonomik daralmaya paralel olarak, büyük düşüş yaşamaktadır. Bu dönemde, kamu harcamalarındaki mali kısıntılar ve özel sektörün kredi sıkışıklığı nedeniyle, sektör analistleri tarafından inşaat sektöründeki ortalama reel büyümenin durgun seyrettiği belirtilmektedir. Bazı altyapı projelerini finanse eden AB Fonlarının bu dönemde yeni ya da ekonomik olarak daha zayıf durumda olan ülkelere yönlendirildiğini görüyoruz. Her ne kadar hükümet yeni projelerin planlamasını yapmakta ve bölgelerde yeni yatırımlar ve iş sahaları açmayı hedeflemekte ise de, bütün bu planlamaların ülkede yaşanan kredi sıkışıklığından negatif etkilenmesi beklenmektedir. Kısa dönemde müteahhitlik sektöründe iniş trendi devam ederken, uzun dönemde altyapıya ilişkin fırsatlar sektörün optimistik düşünmesini sağlamaktadır. Yunan altyapı sisteminin bu dönemdeki güçlü noktalarını belirtmek gerekirse; Yunan şirketleri, özellikle komşu Balkan ülkeleri ile sınır ötesi altyapı projelerinde işbirliğini artırmaktadırlar. Projeler, petrol ve gaz boru hatlarından, bölgesel geniş bant ağlarına kadar çeşitlilik göstermektedir. Ayrıca Hükümet uzun dönemde özel sektörün pazara girişini sağlamak üzere, Özel Kamu Ortaklıklarının değerlendirilmesi için çalışmaları onayladığını bildirmiştir. Havaalanları, limanlar ve yenilenebilir enerji sektörleri fırsat olarak görülmektedir. Bunun yanısıra sektörün zayıf noktaları; sektör yatırımlarına dair düzenlemelerin iş yapmayı zorlaştırması, pazara girişi neredeyse imkansız kılan tekel halindeki devlete ait güçlü ulaşım ve altyapı kurumlarının varlığı, inşaat sektörünün ağır işçiliğinin yabancılar/göçmenler tarafından üstlenilmiş olması, 2010 un üçüncü çeyreğinde de altyapı ve inşaat sanayinin küçülmesi gibi unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yunan inşaat firmalarının Balkanlar, Ortadoğu ve Doğu Avrupa daki varlıklarını artırmaları ve güçlendirmeleri fırsat olarak görülmektedir. Ayrıca Yunanistan, limanları ve depoları ile uzakdoğu ve özellikle Çin ile artan ticaret hacmine cevap verebilecek durumdadır. Buna rağmen, 2012 de devam etmesi öngörülen ekonomik daralma,yatırım harcamalarının kısılması, ağır bürokrasi inşaat sektörü için tehdit olmaya devam etmektedir. Pazara bakış Yunanistan günümüze kadar Kamu Özel Sektör İşbirliği Projelerine başarılı örnekler vermiştir. Atina metrosu, Attiki otobanı, Egnatia otobanı, Rio-Antirio Köprüsü ve Atina Uluslararası Havaalanı bunlardan bazılarıdır. Bu başarılı örneklere rağmen mevcut hükümetin, altyapı hizmetlerine ilişkin imtiyaz sözleşmelerini düzenlerken çok daha hassas olacağı öngörülmektedir; zira sektörel sendikalar önceki hükümetlerin imtiyaz sağlamaya yönelik girişimlerinin boşa çıkmasını sağlamıştır. Son dönemde inşaat sanayinin büyümesi, özellikle büyük ulaşım projelerine ve altyapı yatırımlarına bağlı görünmektedir. Bunun yanısıra, iki yıl önce iktidara gelen PASOK hükümeti, ilk olarak yapısal bir değişiklikle Çevre, Fiziksel Planlama ve Kamu Hizmetleri Bakanlığı ile Ulaşım ve Haberleşme Bakanlığı nı, Altyapı, Ulaştırma ve Şebekeler Bakanlığı altında birleştirerek, planlama ve lisanslama işlemlerini efektif hala getirmeyi ve uygulamayı hızlandırmayı hedeflemiştir. Yeni Yunan hükümetinin öncelikle yaptığı değişikliklerden biri de, altyapı imtiyaz sözleşmelerini düzenleyen çerçeve mevzuatı değiştirmek olmuştur. Yapılan değişiklikler özellikle inşaat öncesi aşamalara ilişkin olup; böylece, tapunun netleştirilmesi, arkeolojik çalışmaların gerekliliği ve çevresel etkilere dair bürokratik engellerin kolay aşılması ve maliyet etkin yönetim amaçlanmıştır. Yunanistan da Hükümet ticari liberasyonu garanti altına almıştır. Ayrıca Yunanistan ın AB ve Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke olması sebebiyle ithalat kısıtlamaları sınırlı düzeydedir. Atina Ticaret Müşavirliği 37

38 Kamu sektörü ile özel sektör işbirlikleri modeline yabancı şirketlerin katılımı Ekonomi Bakanlığı tarafından olumlu karşılanmaktadır. Bu tür iştiraklerin aşağıdaki faydaları sağladığı düşünülmektedir: 1.Yunan ekonomisine yabancı sermaye girişi 2. Bu tür işbirliklerinde Yunan müteahhitlik şirketlerinin yabancı şirketlerden teknik bilgi edinmesi. Bu sayede Yunan şirketlerinin gelecekte Balkan ülkeleri ve Mısır daki kamu projelerinde proje alabileceği düşünülmektedir. 3. Bu proje modeli sayesinde gelecek özelleştirme programı hızlandırılacaktır. Belli başlı Yunan projeleri AB tarafından finanse edildiğinden dolayı, fonlarda yapılacak herhangi bir değişiklik veya indirim bu projeleri temelden sarsabilmektedir. Bu dönemde, ülkenin proje tamamlamadaki gecikmeler ve yetersiz özel yatırımlarla mücadele ettiği, bürokrasinin ise sektörün gelişimine yönelik çalışmaları tam anlamıyla kösteklediği gözlemlenmektedir. Ülkenin ihale prosedürü şeffaf olmakla birlikte, bürokrasiden kaynaklı gecikmeler olabilmektedir. Verimliliğin düşük olması, ücretlerin Batı Avrupa ya oranla düşük düzeyde kalmasını sağlarken, işin kesintiye uğraması (grev vb. nedenlerle) riski yüksektir. Sektörün regülasyonu ise Batı Avrupa ya göre daha güçlüdür. İnşaat sektöründe birkaç büyük firma baskın durumda olmakla birlikte, sektör faaliyet alanlarına göre bölünmüştür demekte mümkündür. Örneğin, orta ölçekli firmalar ülkede mesken inşaasını üstlenmişken, büyük çaplı firmalar altyapı ve kamu imtiyaz sözleşmelerini yürütmektedirler. Altyapı projeleri genellikle uluslararası firmaların lokal büyük firmalarla konsorsiyumu şeklinde sonuçlandırılmaktadır. Yunanistan da kamu projeleri ihalelerine katılma hakkına sahip olan müteahhitlik şirketleri, genel olarak aşağıdaki kriterlerden birine sahip olmalıdırlar: a. Altyapı Ulaştırma ve Şebekeler Bakanlığı Kamu Projeleri Genel Müdürlüğü Müteahhitlik Şirketleri siciline kayıtlı olan şirketler b. Avrupa Birliği üye devletleri veya Avrupa Ekonomik Alanı veya Dünya Ticaret Örgütünün Kamu Sözleşmeleri hakkındaki sözleşmeyi imzalamış olan devletlerde mukim şirketler. Bu şirketlerin mukim oldukları ülkedeki ilgili müteahhitlik siciline kayıtlı olmaları şartı aranır. Bu kriterler genel çerçeveyi oluşturmakla beraber, her bir ihalede spesifik olarak farklı kriterler uygulanabilmektedir. Halen, Yunan altyapı sektöründeki belli başlı yerli firmalar; EllinikiTechnodomiki- Aktor- TEB Group, J&P Avax, GEK Terna, METKA, Mytilineos ve Aegek tir. Pazar sermayesi bakımından Ellaktor, 1.5 milyar ABD Dolar ile ilk sırada yer almaktadır. Daha sonra, 853 milyon ABD Doları pazar sermayesi ile mühendislik, tedarik ve inşaat firması METKA gelmekte, 794 milyon ABD Doları ile GEK Terna ve 393 milyon ABD Doları ile J& P AVAX firmaları pazarda yer almaktadır. GEK Terna, Aktor (Ellaktor Grubu) ve J&P AVAX firmalarının büyük altyapı ve inşaat projelerindeki payı %84 civarındadır. Küçük inşaat firmaları ile büyük hacimli firmalar arasındaki fark giderek artmaktadır. Yukarıda ismi geçen büyük inşaat firmaları yurtdışında, özellikle Balkanlar ve Ortadoğu da önemli projeleri yürütmektedirler. Bu durumun önümüzdeki yıllarda artan oranlarda şirketlerin bir işletme politikası haline gelmesi suretiyle, Yunanistan daki çöküşün etkilerinin azaltılması hedeflenmektedir. Bununla birlikte, Suudi Arabistan ve Katar haricinde, Ortadoğu ve Balkanlar 2010 da Yunanistan için pek de karlı işlere açık görünmemektedir. Örneğin Bulgaristan, Trakia otobanı projesini bilinmeyen lokal firmalara vererek, Yunanistan a diğer projeler için pek de ümit vermemektedir. Sonuç olarak, Atina Ticaret Müşavirliği 38

39 yoğun bürokrasi halen Yunanistan da yatırımcılar için maliyetli olmaya ve ülkede işyapmanın önünde büyük engel teşkil etmeye devam etmektedir. Sektördeki son gelişmeler Yunan Müteahhitler Birliği (TEE) nin Avrupa Birliği ve Yurtdışı Projeler dairesi ile yapılan görüşmede, halihazırda ülkede teknik proje olarak adlandırılabilecek bir müteahhitlik faaliyetinin bulunmadığı, şahıs faaliyetleri de dahil olmak üzere, Birliklerine kayıtlı mütehhitlik bürosundan yaklaşık inin işsiz kaldığı, geri kalan inin ise ayakta kalma savaşı verdiği öğrenilmiştir. TEE yetkilisi, belli başlı büyük Yunan müteahhitlik firmalarının yurtdışında faaliyetlerine devam etmekte olduğunu, ancak Aktor SA gibi pazarın en büyük oyuncularından birinin dahi merkezde yoğun işçi çıkardığını bildirmiştir. Bulgaristan hükümeti, 7 Aralık 2011 tarihinde yaptığı açıklama ile, Burgaz- Dedeağaç petrol boru hattı projesinden çekildiğini duyurarak, 2007 yılında Bulgaristan, Rusya ve Yunanistan arasında imzalanan boru hattı inşaatına dair anlaşmanın karşılıklı olarak sonlandırılmasını teklif etmiştir. Atina nın güney sahilinde yer alan eski havaalanı Elliniko için yatırımcı arayışı yeniden başlamıştır. Sözkonusu proje için verilen ihale ilanı uyarınca, 30 Mart 2012 tarihine kadar potansiyel yatırımcılardan teklifler alınması planlanmakta idi, ancak 20 Mart 2012 de yapılan bir açıklama ile ihale son başvuru tarihi 17 Nisan 2012 tarihine ertelenmiştir. Sözkonusu alan dönüm olup, sahile 3,5 km cephesi mevcuttur. Bölge, Atina şehir merkezine son derece yakın olup, Yunan adalarına erişimde avantajlı bir konumdadır. Yetkililerin ifadelerine göre, Elliniko alanı Avrupa daki en büyük kalkınma projelerinden biridir: Monako dan üç kat, Londra daki Hyde Park tan ve New York Central Park tan iki kat daha büyük bir yüzölçümüne sahiptir. Elliniko arazisi ile geçmişte yakınen ilgilenen Qatar Investment Authority nin sözkonusu alan üzerinde 7 milyar Euro ya kadar Lüks Riviera stilinde yapacağı bina yatırımlarına yönelik ikili anlaşma, Yunanistan ın içine düştüğü ekonomik krizde kreditörü olan Avrupa Birliği tarafından veto edilmiştir. Bununla birlikte; Qatar ın Elliniko arazisine yatırıma ilgisinin devam ettiği, Yunan Özelleştirme Fonu nun Qatar Büyükelçisine brifing vermesinden anlaşılmıştır. Ayrıca önceki Başbakan Yorgos Papandreou ile Qatar Emiri arasında 1 Ekim 2011 de gerçekleştirilen görüşmelerde Elliniko yatırımının yeniden gündeme geldiği belirtilmiştir. Yunan inşaat şirketleri krize rağmen yurt dışında önemli projeler üstlenmektedirler. Bunlardan en önemlileri Balkanlar ve Ortadoğu Körfez bölgesinde yer almaktadır. Sektörün en büyük firması diyebileceğimiz Hellaktor un yurtdışında 1,4 milyar Euro tutarında, 5 yıllık süreyi kapsayan projeleri sürmektedir. Bu tutar imzalanan sözleşmelere ilişkin olup, toplam projeler tutarı 4,8 milyar Euro değerindedir. Ayrıca, grup şirketlerinden biri olan Aktor S.A. 3 ihaleyi kazanarak toplam 400 milyon Euro tutarında sözleşme imzalayacaktır. Grubun Romanya, Bulgaristan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Katar ve Amman da çalışmaları mevcuttur. Firma ayrıca Amman da Türkiye den ENKA firmasıyla birlikte Blue City projesini yürütmektedir. Yurtdışında faaliyetleri devam eden bir diğer müteahhitlik şirketi J&P Avax olup, Kıbrıs ta yerleşik J&P Overseas ile işbirliği içinde, özellikle Arap ülkelerinde 1,1 milyar Euro tutarında projeler yürütmektedir. Bu tutar imzalanan sözleşmelere yönelik olup, şirketin toplam sözleşmeler değeri 2,7 milyar Euro dur. Şirket Polonya, Ürdün, Kıbrıs, Birleşik Arap Emirlikleri, Romanya, Bulgaristan ve Arnavutluk ta faaliyet göstermektedir. Diğer bir müteahhitlik şirketi, Gek-Terna nın, toplam 2,1 milyar Euro luk projelerinden 700 milyon Euro luk kısmı yurtdışında bulunmaktadır. Bu projeler Romanya, Bulgaristan, Birleşik Arap Atina Ticaret Müşavirliği 39

40 Emirlikleri, Katar ve Bahreyn de yer almaktadır. Şirket Bulgaristan da kışlık bir turizm tesisi ile çok katlı bir alışveriş merkezinin inşasını üstlenmiştir. Yurtdışında faaliyet gösteren bir diğer müteahhitlik şirketi Mihaniki olup, Rusya, Ukrayna, Mısır ve Bulgaristan da faaliyet içindedir. Halen üç projesi süren firmanın toplam 200 milyon Euro luk bir bütçesi sürmektedir. Intrakat firması çok büyük olmamakla beraber, oldukça önemli projeler üstlenmiştir. Firmanın Polonya ve Romanya da 50 milyon Euro luk çalışmaları sürmektedir. Son olarak, Edrasi-Ch. Psallidas müteahhitlik şirketi de Kuveyt ve Romanya da çalışmalar yürütmektedir. Halen Kuveyt ve Romanya da toplam 145 milyon Euro luk sözleşmeleri mevcuttur. Kısa ve uzun vadede ihaleye çıkarılacak projeler 1. Yunanistan Kamu Malvarlığı Değerlendirme Fonu nun yürütmekte olduğu özelleştirmeler kapsamında ihaleye çıkarılacak olan belli başlı projeler şöyledir: Arazi değerlendirmesi. Başta eski Atina Havalimanı bölgesi-elliniko arazisi, Uluslararası Radyotelevizyon merkezi, Korfu adasında Kassiopi bölgesi, Rodos adasında Afantou bölgesi olmak üzere, kamu arazi ve binasının önümüzdeki kısa ve uzun vadede ihaleye çıkarılarak özel kullanıma tahsis edilmesi planlanmaktadır. Altyapı projeleri. Yunan Devleti önümüzdeki dönemde birçok altyapı projesininin belirli kısımlarını kiralama/işletme veya satma sürecine girecektir. Bu altyapı projelerine bazı örnekler Egnatia Odos otobanı, Devlet Karayolları, Selanik Su ve Kanalizasyon İşletmesi, Atina Su ve Kanalizasyon İşletmesi, Devlet Elektrik Kurumu, küçük limanlar ve marinalar, çeşitli havalimanları, Doğalgaz Tesisleri Depoları işletmesi, Pire Liman İşletmesi, Selanik Liman İşletmesi, 10 adet diğer liman işletmeleri, Trenose Devlet Demiryolları İşletmesi, Atina Uluslararası Havalimanı vs.dir. Şirketler portföyü. Buna örnek olarak şu işletmeler verilebilir: Milli Piyango, Doğalgaz İşletmesi, Yunanistan Hipodromlar İşletmesi, Futbol Tahminleri İşletmesi, Hellenic Petroleum, LARKO, Yunan Posta İşletmesi, Yunan Savunma Sistemleri İşletmesi, Parnitha Kazinosu, Yunan Araç Sanayisi, vs.dir Milli Stratejik Referans Çerçevesi (ESPA) ve AB Yapısal Fonlar Ortak Sistemi altında, on büyük proje halen kabul aşamasındadır. Attika ve Yunanistan ın bütününde uygulama bulacak bütçesi 50 milyon Euro nun üzerinde olan müteaahitlik projeleri aşağıda yer almaktadır: Aharnon ulaştırma merkezi (SKA) banliyo hattının iyileştirilmesi ve 3 köprü inşaası (102 milyon Euro bütçeli) SKA Kiato demiryolu hattının elektrifikasyonu (102 milyon Euro bütçeli) Tithorea- Lianokladi- Domocos yüksek hızlı demiryolu hattının tamamlanması (690 milyon Euro bütçeli) Selanik Makedonya havaalanının iyileştirilmesi (202 milyon Euro bütçeli) Korinthos- Tripoli- Kalamata / Sparti otobanının inşası (1.22 milyar Euro bütçeli) Elefsina-Korinthos-Patra-Pyrgos-Tsakona otobanının inşası (2.27 milyar Euro bütçeli) Magnesia daki Karla Gölü nde altyapı çalışmaları (80 milyon Euro bütçeli) Potidea- Kassandra (Halkidiki) yol yapım inşaası (80 milyon Euro bütçeli) Selanik-Kilkis-Doirani ( Assiros-Nea Santa bölümü) yol inşası ( 58 milyon Euro bütçeli) Mandra- Psathades (Egnatia Yolunun bir bölümü) yolunun tamamlanması Yunanistan ın halihazırda içinde bulunduğu ekonomik kriz ortamı ve son AB Ülkeleri Liderler Zirvesi Toplantısında iyice açığa çıkan görüş aykırılıkları ve mali birleşme yerine mali disiplin görüşünün benimsenmiş olması ve parasal genişleme görüşlerinin terk edilmesi üzerine ticari ortamda krizi daha da derinleştireceği beklenmektedir. Ağırlıklı olarak Körfez Ülkeleri ve Balkan Atina Ticaret Müşavirliği 40

41 Ülkelerinde alınan Yunan müteahhitlik sektörünün varlığının devamı açısından kurtarıcı rol oynadığı görülmektedir. İkili ilişkilerde girilen yumuşama ortamının da katkısıyla, özellikle krizin firmalarımızın işbirliği imkanlarını geliştirebilmelerine olumlu katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bölge Verilen İnşaat İzni Adedi Yüzölçümü (bin m²) Hacim (bin m³) Ocak Aralık Değişim (%) Ocak Aralık Değişim (%) Ocak Aralık Değişim (%) Doğu ,9 535,7 333,5-37, , ,3-39,5 Makedonya ve Trakya Merkez , ,2 886,3-50, , ,4-44,9 Makedonya Batı ,1 227,6 127,2-44,1 833,3 499,8-40,0 Makedonya Thessalia ,5 700,7 403,6-42, , ,4-38,0 İpiros ,9 476,7 236,5-50, ,3 871,6-48,6 İyon adaları ,3 336,4 240,6-28, ,8 802,7-30,6 Batı ,9 771,9 448,5-41, , ,5-38,8 Yunanistan Orta ,4 818,8 515,1-37, , ,5-30,2 (Sterea) Yunanistan Mora ,4 904,1 620,9-31, , ,0-14,7 Attika , , ,3-43, , ,4-41,2 Kuzey Ege ,3 165,0 139,0-15, ,5-11,2 Güney Ege ,7 604,1 408,9-32, , ,3-28,7 Girit ,9 882,9 457,4-48, , ,7-53,0 Ülke toplamı , , ,8-42, , ,2-38, ve 2011 yıllarına ilişkin Toplam Bina Aktivitesi (Özel ve Kamu) Yunan İstatistik Kurumunun açıkladığı son bilgilere göre, Ocak Aralık 2011 döneminde Yunanistan da düzenlenen toplam özel ve kamu sektörü inşaat izinleri sayısı dır. Bu rakam 6.090,8 bin m2 yüzeye ve ,2 bin m3 hacme isabet etmektedir ve Ocak Aralık 2010 dönemine kıyasla toplam izin sayısında % 28,5, yüzey toplamında %42, hacim açısından ise %38,2 oranında bir düşüş olduğu görülmektedir. Öte yandan, Ocak-Aralık 2011 dönemine bakıldığında, önceki döneme kıyasla, düzenlenen izinler sayısında % 28,4 düşüş olduğu, aynı şekilde toplam yüzeyde %41,4, hacimde ise %37,7 oranda gerileme olduğu gözlemlenmektedir. Yabancı Yatırımlar/İmtiyazlar Sektör Proje Durum Thriasion Konteyner/Lojistic Limanlar/Demiryolları merkez Planlama aşamasında Selanik Konteyner Terminali Planlama aşamasında Havaalanları Iraklio Uluslararası Havaalanı/Girit Planlama aşamasında Enerji Astakos Denizcilik Sanayi Katar-Yunanistan Mutabakat Bölgesi LNG Terminali zaptı Atina Ticaret Müşavirliği 41

42 Sanayi ve İnşaat Verileri (t) 2011 (t) İnşaat sanayi değeri (Milyar Euro) 10,17 9,60 8,79 8,22 İnşaat sanayi reel büyüme (Önceki Yıla Göre%) -32,21-6,93-10,42-4,49 İnşaat Sanayi (GSYIH a göre) 4,25 4,04 3,80 3,72 İnşaat sektörü çalışan sayısı 401, , , ,466 Altyapı Sanayi Değeri (milyar Euro) 4,63 4,38 3,96 3,74 Altyapı Sanayinin İnşaat Sanayi İçindeki Payı (%) 45,50 45,64 45,04 45,44 Özelleştirme Programı, Atina Uluslararası Havaalanı El. Venizelos u işleten Hochtief in imtiyazının uzatılması Havaalanları El. Venizelos SPV nin bir hissesini Atina Borsasına sunmak Diğer bölgesel havaalanları için imtiyaz verilmesi Limanlar Liman otoritelerini ve yardımcı birimlerini yeni Liman Holdingi altında toplamak Yeni Liman Holdingi nin max. %49 hissesini Atina Borsasına sunmak TRAINOSE nin %49 hisse ve yönetim haklarının (navlun, yolcu ve demiryolu araçlarının işletilmesi) stratejik yatırımcıya teklifi Demiryolları Satış öncesinde OSE nin yeniden yapılandırılması EDISI (trenyolu altyapısı sahibi ve işletmecisi) bütünüyle kamuya ait kalacak Su idaresi Doğalgaz Elektrik idaresi Selanik Su İdaresi EYATH nin %23 ü ile Atina Su İdaresi EYDAP ın %10 unun satışı Her iki şirketin de Yönetim hakları devredilmeyecek ve %51 hisse devlette kalacak Doğalgaz Şirketi DEPA nın telekom şirketi OTE içindeki hisseleri satış amaçlı değer artışına tabi tutulacak DEPA ile gaz dağıtım ve nakil işletmecisi DESFA nın ayrılarak satışa sunulması Toptan ve perakende elektrik piyasalarının serbestleştirilmesi Atina Ticaret Müşavirliği 42

43 Ulaşım Altyapısı (t) 2011 (t) Ulaşım Altyapısı sanayi değerinin toplam 82,21 69,29 70,46 altyapıdaki payı (%) 92,10 Ulaşım Altyapısı sanayi değeri (milyareuro) 3,21 3,09 3,26 3,44 Ulaşım Altyapısı sanayi değerinin toplam inşaatteki payı (%) 31,53 32,16 37,03 41,85 Yollar ve köprü altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 46,04 47,03 57,91 67,61 Yollar ve köprü altyapı sanayinin toplam inşaattaki payı (%) 20,95 21,46 26,08 30,72 Demiryolları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 10,24 9,74 9,09 8,38 Demiryolları altyapı sanayinin toplam inşaatteki payı (%) 4,66 4,44 4,10 3,81 Havaalanları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 8,49 9,01 10,05 10,59 Havaalanları altyapı sanayinin toplam inşaatteki payı (%) 3,86 4,11 4,53 4,81 Liman ve kanal altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) 4,53 4,68 5,16 5,52 Liman ve kanal altyapı sanayinin toplam inşaatteki payı (%) 2,06 2,14 2,32 2,51 Ulaşım Altyapısı Yunanistan ülke çapında modern ve kullanışlı bir ulaşım ağına sahiptir. Ülkede yapılan 2004 Olimpiyat Oyunlarına hazırlık amaçlı geniş kapsamlı yatırım çalışmaları ile birlikte, km demiryolu, km otobana sahiptir. Bunun yanısıra Atina Uluslararası Havaalanı, 4 km lik iki adet pisti ve yıllık 16 milyonluk yolcu kapasitesi ile ülkenin bugüne kadar ki en kapsamlı gelişim projesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yunanistan halen AB fonlarından aldığı destekle ve Avrupa Yatırım Bankası nın yatırımları ile fiziki altyapı çalışmalarına devam etmektedir. Haziran 2006 daki bir rapora göre, 2012 yılına kadar toplam değeri 5 milyar Euro olan 60 altyapı projesi gerçekleştirilecektir de Avrupa Komisyonu, Yunanistan ın yılları arasında, 3 otobanın inşaası ve geliştirilmesi için öngörülen 330 milyon Euro luk yatırım planını onaylamıştır. Bu plan içinde, Kuzey Yunanistan daki Egnatia Otobanının tamamlanması, Girit teki yol ağlarının geliştirilmesi, Atina- Selanik çevre yolunun ve Elefsina-Patras-Tsakona otobanının geliştirilmesi yer almaktadır. Yunan- Bulgar sınırında da birbirine bağlanan dokuz yol projesi olduğu bilinmektedir. Çinli China Ocean Shipping Company (COSCO) nin Pire Liman Otoritesi (OLP) ile 2008 yılında yaptığı imtiyaz sözleşmesine göre, COSCO Pire Limanındaki kargo faaliyetlerini 35 yıllığına işletme hakkını tahmini 4.3 milyar Euro bedelle almıştır. Bu sözleşmenin bir ayağında da 2015 te bütünüyle faaliyete geçecek olan Pier III rıhtım inşaası bulunmaktadır. Belirtmek gerekir ki, Çinli COSCO nun Pire Limanı nın işletmesini devralmasına yoğun sendikal tepkiler olmuş, liman çalışanları haftalarca grev yapmıştır. Hükümet grevlerin illegal olduğunu duyurmuş, buna rağmen ancak mahkeme kararı ile grevler sona erdirilebilmiştir. Yunan hükümeti Avrupa Yatırım Bankası ile liman geliştirme projelerine destek amacıyla 2015 yılına kadar geçerli bir protokol imzalayarak 3 milyar Euro limitle finans kaynağı sağlamıştır. Ancak bu finans kaynağının kullanımı için AYB tarafından Yunan yatırım mevzuatında bazı düzenlemelerin yapılması öngörülmüştür. Bu düzenlemelerin yapılması ve liman yatırımlarına Atina Ticaret Müşavirliği 43

44 dair kaynağın kullanım yetkisinin kime ait olduğunun tespiti gibi bürokratik engeller halen aşılabilmiş değildir. Haziran 2009 itibariyle, ülkenin batı ve kuzey limanlarının (Igoumenitsa limanından Dedeağaç limanına kadar) kapasitesini genişletmeye dair devam eden projeler toplamı 300 milyon Euro ya denk düşmektedir. Egnatia Otobanının inşaası da bölgenin denizcilik altyapısının gelişmesinde katalizör rolü oynamaktadır. Demiryollarında ise durum çok iç açıcı değildir. Yunan milli demiryolları, 2011 itibariyle, 13 milyar Euro, diğer bir ifade ile GSMH nın %5 ine ulaşması beklenen bir borç yükü altındadır. Günlük 2.5 milyon Euro borç ve önemsiz hasılatla çalışan yapı için, Ulaştırma Bakanlığı; organizasyonun yeniden yapılandırması, yaklaşık 1 milyar Euro değerindeki malvarlığının tasfiyesi ve bazı rotaların kaldırılmasını içeren bir strateji planı öngörmektedir. Bununla birlikte, Patra- Atina- Selanik hızlı tren hattının yapımı devam edecektir. Avrupa Komisyonu nun demiryollarında işletme ve altyapı hizmetlerinin ayrılmasına ilişkin politikasına paralel olarak, Yunanistan için de 2010 yılı son tarih olarak belirlenmişti yılı içerisinde demiryollarında yolcu taşıma hizmetlerinin serbestleştirilmesi beklenmektedir. Yeni belli başlı Ulaşım altyapı projeleri: Havaalanları: 2010 un ikinci çeyreğinde tahmini maliyeti 1 milyar Euro olarak tahmin edilen, Girit adasının Kastelli şehrinde uluslararası bir havaalanının inşaası projesinin yeniden gündeme alınacağı Ulaşım Bakanlığı tarafından açıklanmıştır. Gündeme alınan havalimanı ihalesi, mali açıdan cazip olmadığından dolayı teklif almayarak 6 kez iptal edilmiş olup, yeniden ihaleye çıkarılması beklenmektedir. Limanlar: Haziran 2010 da tahmini maliyeti 150 milyon Euro olan Elefsina-Thriassio konteynerlojistik merkez projesi açıklanmıştır ancak halen proje ihaleye çıkmamıştır. Nisan 2010 da Abu Dhabi Ports Company, Pire Liman İşletmeleri ile Pire limanının genişletilmesi ve ek altyapı çalışmaları için işbirliği teklifinde bulunmuştur. Karayolları: Haziran 2010 da, Hükümet toplam tahmini maliyeti 48.8 milyon Euro olan ve 2.5 yılda tamamlanması planlanan Preveza-Igumenitsa otobanının genişletilmesi ve yenilenmesi projesine ilişkin ihaleyi onaylamıştır. İhalenin sonucunun yılsonunda açıklanması beklenmektedir. Mart 2010 da Ionian Otobanı, AEGEK, Michaniki, Ionios, Consortia Stabile-Intalliprreze konsorsiyumu tarafından gerçekleştirilmek üzere Ulaştırma Bakanlığı nca onaylanmıştır. Projenin toplam bütçesi 244 milyon Euro dur. Projenin fonları AB kalkınma fonlarından gelmekte ve toplam uzunluğu 48 km olacak olan otoban inşası projesinin derhal başlaması ve Nisan 2013 e kadar bitirilmesi öngörülmektedir. Demiryolları: Ulaştırma Bakanlığı nın 2012 yılına kadar toplam 10.3 milyar Euro luk demiryolları projesini onaylaması beklenmektedir. Bu projeler Atina Metrosuna yeni hatların eklenmesini de kapsamaktadır. Mart 2011 e kadar Metro ya 6 yeni istasyonun eklenmesi beklenmektedir. Enerji ve İmar Altyapısı (t) 2011 (t) Enerji ve İmar altyapısı sanayi değerinin toplam altyapıdaki payı (%) Enerji ve İmar altyapısı sanayi değeri (Milyar Euro) Enerji ve İmar altyapısı sanayi değerinin toplam inşaatteki payı (%) Atina Ticaret Müşavirliği 44

45 Elektrik santrali ve nakil hatları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Elektrik santrali ve nakil hatları sanayinin toplam inşaatteki payı (%) Petrol ve Gaz boruları altyapı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Petrol ve Gaz boruları altyapı sanayinin toplam inşaatteki payı (%) Su altyapısı sanayinin toplam altyapıdaki payı (%) Su altyapısı sanayinin toplam inşaatteki payı (%) Enerji ve İmar Altyapısı Enerji sektöründe Yunanistan, diğer komşu Avrupa ülkelerine nazaran özel sektör yatırımlarında çok geri planda kalmıştır. Halen enerji üretiminin %96 sı Devlet Elektrik İşletmesine aittir. Ülkedeki iki özel sektör enerji üreticisinin (Terna Enerji ve İspanyol Endessa Hellas) toplam enerji kapasitesi 2.000mw dir. Her ne kadar, Avrupa Komisyonu Yunan enerji piyasasının serbestleştirilmesi için direktifler çıkardı ise de, piyasaya hakim durumdaki Devlet Elektrik İşletmesi nin payını daraltacak ve piyasaya yeni oyuncuların girmesini sağlayacak düzenlemelerin henüz yapılamadığı görülmektedir. Bu nedenlerle, gelecek yıllarda enerji ve imar altyapı çalışmalarının toplam altyapı çalışmaları içerisinde gittikçe düşen oranlarda yer alması beklenmektedir. Burgaz-Dedeağaç petrol boru hattı gibi büyük çaplı projelerdeki belirsizlik ve ITGI doğalgaz boru hattındaki yavaş ilerleme de düşüşün belli başlı nedenleri arasında olacaktır. Yunanistan gelecek beş yıl içerisinde enerji nakil şebekesini geliştirerek Kiklades adalarını ana karaya bağlayan toplam 1.25 milyar Euroluk bir yatırım planı yapmıştır. Ayrıca, Yunanistan esasen petrol ve doğalgaz altyapısında ülke içinde ve Balkanlarda faaliyetlerini artırmıştır. İtalyan Edison firması ile yapılan Adriatik denizinde inşa edilecek Poseidon doğalgaz boru hattı anlaşması, Igumenitsa limanını Otranto ya bağlayarak Yunanistan ı güney Avrupa nın geçiş koridoru yapmayı hedeflemektedir. Yeni belli başlı Enerji Projeleri: Elektrik santrali projesi: 2010 un 3.çeyreğinde Devlet Elektrik İşletmesi ve bir Amerikan şirketinin Kozan şehrinde 200MW kapasiteli bir fotovoltaik park kurulması konusunda ortak girişim anlaşması yaptığı ve projenin ilk aşama için 600 milyon Euro maliyetle kendi alanında dünya çapındaki en büyük projelerden biri olacağı açıklanmıştır. Boru hatları projesi: Yunanistan ve Bulgaristan, Ağustos 2010 da, 160 km uzunluğundaki Yunanistan-Bulgaristan Bağlantılı Boru hattı projesine imza atmışlardır. Bu proje ile, 2013 yılı itibariyle Yunanistan ın Gümülcine şehrinden Bulgaristan ın Stara Zagora şehrine gaz taşınması planlanmıştır. Ancak Bulgaristan itirazlarını dile getirmiş ve en nihayetinde 2011 Aralık ayında bu projeden ayrıldığını açıklamıştır. Yunan Çevre ve Enerji Bakanlığı Temmuz 2010 da, Güney Avrupa ya uzanacak Güney akışı Boruhattı projesinin Yunan DESFA ve Rus Gazprom arasında kurulan South Stream Greece A.Ş. tarafından gerçekleştirileceğini duyurdu. Ancak 2011 yılında Gasprom şirketi projeyi İtalya üzerinden yürütmeye karar vermiş ve Yunanistan ayağını iptal etmiştir. Mayıs 2010 da, Türk firması Botaş ın İtalyan Edison ve Yunan DEPA firmaları ile Yunan-İtalyan Boru hattı projesine iştirak etmek üzere bir uzlaşma zaptı imzalaması görüşülmüştür. Atina Ticaret Müşavirliği 45

46 Yunanistan da bölgeler itibariyle gerçekleştirilen Kamu Projeleri (Son 10 yıl) Proje Türü Proje adedi Bölge Proje Sınıfı Kültür balıkçılığı 1 İyon adaları (1) Tesis iyileştirme Spor tesisleri 30 Attika (24) Girit (2) Batı Yunanistan (3) 2 Ahaia (1) Kyklades (1) Havalimanı inşası Doğu Makedonya Trakya (3) Kuzey Ege (2) Batı Yunanistan (2) Batı Makedonya (2) Thessalia (2) Havalimanları 45 Güney Ege (7) Peloponnisos (3) İpiros (1) Genişletme iyileştirme Merkez Makedonya (1) bakım çalışmaları Doğu Makedonya-Trakya (1) Attika (4) Batı Yunanistan (1) 8 Merkez Yunanistan (1) Yeni hat Merkez Makedonya (1) Demiryolları 43 Olimpiyat Projeleri 28 Doğu Makedonya-Trakya (6) Merkez Yunanistan (6) Peloponnisos (8) Merkez Makedonya (6) Thessalia (4) Batı Makedonya (1) Batı Yunanistan (4) Attika (8) Attika (14) Batı Yunanistan (3) Thessalia (3) Merkez Makedonya (4) Girit (4) Diğer projeler Bakım Genişletme İyileştirme İstasyon renovasyonları Alt geçitler Stadyum Spor salonları Spor tesisleri Doğu Makedonya-Trakya (34) Attika (90) Kuzey Ege (27) Batı Yunanistan (32) Batı Makedonya (15) İpiros (38) Thessalia (51) İyon adaları (2) İnşaat Yeni yol çizimleri, Yol yapımı 489 Merkez Makedonya (53) mevcut yolların bakımı, Girit (36) genişletme çalışmaları Güney Ege (19) Peloponnisos (45) Merkez Yunanistan (45) Doğu Makedonya-Trakya (7) Attika (7) Kuzey Ege (9) Batı Makedonya (7) Hidrolik projeler 70 Merkez Makedonya (5) Thessalia (16) Barajlar İyon Adaları (4) Girit (9) Atina Ticaret Müşavirliği 46

47 Liman Projeleri Güney Ege (3) Peloponnisos (3) Merkez Yunanistan (2) Attika (2) Kuzey Ege (1) İpiros (1) Doğu Makedonya-Trakya (3) Attika (11) Kuzey Ege (9) Batı Yunanistan (5) Batı Makedonya (2) İpiros (1) Thessalia (3) İyon adaları (6) Merkez Makedonya (1) Girit (6) Güney Ege (9) Peloponnisos (5) Merkez Yunanistan (8) Doğu Makedonya-Trakya (1) Attika (15) Kuzey Ege (7) Batı Yunanistan (9) Batı Makedonya (2) İpiros (2) Thessalia (10) İyon adaları (7) Merkez Makedonya (4) Girit (5) Güney Ege (17) Peloponnisos (7) Merkez Yunanistan (6) Yeni liman marina inşası Genişletme bakım mevcut limanların onarım çalışmaları Diğer liman projeleri Yukarıdaki tablodan da anlaşıldığı üzere, 2000 yılından sonra gerçekleşen bölgesel kamu projelerinin çoğu yol yapımına yönelik olmuştur ve gerek yeni yol yapımı gerekse bakım ve genişletme çalışmaları konularında yoğunlaşmıştır. Yol yapımı konusunda en yoğun faaliyetler, toplam 90 proje ile Attika (Atina) bölgesinde gerçekleşmiş olup, bunu Merkez Makedonya 53 projeyle, Thessalia 51 projeyle takip etmiştir. Öte yandan, limanlar sektöründe de önemli faaliyetler gerçekleşmiştir. Yunanistan genelinde gerçekleşen toplam 105 projenin 4 ü yeni liman inşası, 69 u mevcut limanların bakımı, genişletilmesi ve onarımı, 32 si ise diğer liman çalışmalarına yönelik olmuştur. Ayrıca, ülke genelinde 8 yeni demiryolu hattı ile 2 havalimanı inşa edilmiş, 2004 Olimpiyat Oyunları için ise 28 tesis inşa edilmiştir. Yunanistan ın en önemli altyapı projeleri Proje Bütçe (bin Euro olarak) Gösterge Uzunluk AB 3. Destek Paketi çerçevesindeki Altyapı projeleri Patra-Atina-Selanik Yol uzunluğu (km) 41 Evzoni otoyolu tamamlama Attika Çevre yolu Yol uzunluğu (km) 65,3 Rio Antirrio Köprüsü Yol uzunluğu (km) 3,5 Egnatia Odos (Egnatia otobanı) Atina Ticaret Müşavirliği 47

48 Egnatia Odos un Makedonya ve Trakya bölgelerindeki kısımlarının tamamlanması Tamamlanacak olan yol uzunluğu (km) İyileştirilecek olan yol uzunluğu (km) Diğer Otoyollar Girit Kuzey Otobanı Tamamlanacak olan 10 yol uzunluğu (km) Yeni bölümlerin 22 uzunluğu (km) Ionia Odos otobanı Yol uzunluğu (km) 23 tamamlama Şehir içi ana yol eksenleri Şehir içi ana yol Yol uzunluğu (km) 4 eksenleri Atina Metrosu Atina Metrosu ve aktarma istasyonları Metro hattı (km) 12,56 Metro istasyonları 10 İstasyon deposu 1 Aktarma istasyonları 7 Yük trenleri 17 Limanlar Limanlar Adet 1 Sektörel Geçerli Mevzuat tarih ve 394 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan inşaat izni verilmesi ve inşa edilen binaların kontrol şekli hakkında 3/ sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. 18 Aralık 1985 tarih ve 210 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 1577 sayılı Genel İnşaat Yönetmeliği İnşaat izinleri veriliş şekline yönelik yeni standartları düzenleyen 82070/98/89 sayılı Karar. Bina İnşaat Yönetmeliği: 30.1/ tarih ve 3046/304 sayılı Karar (R.G. 59 D ) tarih ve 795 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan tarihli inşaat izinleri veriliş şekline yönelik yeni standartları düzenleyen Cumhurbaşkanlığı kararnamesi. 101 no lu C.K.: 95/ sayılı Resmi Gazete de yayınlanan, 18/2000 sayılı C.K.de değiştirilen 346/98 (R.G. A 230) sayılı C.K.nin kamu hizmet sözleşmelerine yönelik hükümlerinin 13 Eylül 2001 tarih ve 2001/78/AT sayılı Komisyon Direktifine uyumlaştırılmasına yönelik değişiklik yapılması. 20 Aralık 1999 tarih ve 2184 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan D17a/141/3/FN275 sayılı Yunan Antisismik (Depreme karşı koruma) Yönetmeliği Onaylama Kararı. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi: 15/ sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 346/98 sayılı (A 230) Yunan mevzuatının kamu hizmet sözleşmeleri hakkındaki hükümlerinin 92/50/AET sayı ve 18 Temmuz 1992 tarihli Direktif hükümlerine uyum sağlaması hakkındaki Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 13 Ekim 1997 tarih ve 97/52/AET sayılı Direktif hükümleri ile uyumlaştırılması hakkında değişiklik tarih ve 3263 sayılı Kamu projelerinin ihaleye çıkarılması hakkında kanun (Resmi Gazete 179 A ) Bankacılık Yunanistan da 1997 yılından itibaren ticari bankacılık sektöründe hızlı bir konsolidasyon süreci görülmektedir. Özelleştirme programları dahilinde kamuya ait altı bankanın satışı tamamlanmış bulunmaktadır. Ticari bankalar arasındaki birleşmeler neticesinde beş büyük banka bugün Atina Ticaret Müşavirliği 48

49 pazarın yaklaşık % 80 ine hakim durumdadır. Devlet; Yunanistan Ulusal Bankası ndaki (NBG) hisselerinin önemli bir bölümünü özel sektöre devretmiş büyük bankalar içinde yer alan Emporiki Bankasının tamamını (Çoğunluk hissesini Fransız Crédit Agricole almıştır) özelleştirmiştir. Alpha Bank, EFG Eurobank ve Piraeus Bankası Yunanistan daki diğer 3 büyük bankadır. Ülke genelinde en fazla şubesi olan kamuya ait Yunanistan Ziraat Bankasının sektördeki pozisyonu önemini korumaktadır. Bankacılık sektörü birkaç yıl öncesine kadar dışa açılmaya, özellikle Balkanlar ve Güneydoğu Avrupa daki faaliyetlerini genişletmeye başlamıştı. Ekonomi ve Maliye Bakanlığı 2010 yılında yaptığı açıklamalarda, Yunan bankalarının bu bölgelerde pazarın % 20 sinin Yunan Bankaları tarafından kontrol edildiğini ifade etmekte idi yılı Nisan ayında gerçekleşen Finansbank NBG ortaklığı gerek rakamın büyüklüğü gerekse Yunanistan ın yurt dışında yaptığı yatırımlar açısından rekor seviyedeki tutarı ile ilk sırada yer almaktadır. Finansbank NBG ortaklığında NBG tarafından Türkiye ye 2.9 Milyar Dolarlık bir sermaye transferi gerçekleşmiştir. Bu rakam Yunanistan ın tarihinde yurt dışına ihraç ettiği en büyük sermaye özelliği taşımaktadır. Ancak Yunanistan da 2009 yılından itibaren baş gösteren krizin sonuçlarından biri de Yunan bankalarının özellikle yurtdışındaki faaliyetlerini azaltmaya ve sınırlandırmaya gitmeleri olmuştur. Yunan Bankalar Birliği nin rakamlarına bakıldığında, 2010 yılı sonunda Yunan bankalarının yurtdışındaki toplam şube adedinin 404, istihdam ettiği personel sayısının 4453 iken, 2011 sonunda şube sayısının 201 e, personel sayısının ise 1963 e gerilediği görülmektedir. Yurtiçinde ise aynı dönemde bankacılık sektöründe istihdam edilen personel sayısı den e indirilmiş, şube adedinde ise den e bir gerileme olmuştur. Yunanistan ın krizi atlatması halinde Balkanlardaki bankacılık faaliyetlerini genişletme politikasına devam edeceği ve yakın gelecekte bu coğrafyadaki her üç bankadan birisinin Yunan bankası olması için çaba göstereceği tahmin edilmektedir. Euro ya geçiş sonrasında faiz politikalarının AB Merkez Bankası tarafından tespit edilmesi neticesinde para birliğine dahil olan ülkelerdeki tüzel ve gerçek kişiler kendi ülkelerindeymiş gibi Yunan Bankalarından kredi kullanabilmektedir. Bu olanak bankaların karlılıklarını müspet yönde etkilemeye devam etmektedir. Buna mukabil aşırı istihdamdan kaynaklanan maliyetlerin karlılığa etkisi menfi yöndedir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Moody s ve S&P nin en son yapmış oldukları Yunan Bankalarındaki kredi notu indiriminin ardından tablo aşağıdaki gibidir: Moody's S&P's Banka Uzun Dönem Tarih Uzun Dönem Tarih NBG Ba B EFG Eurobank Ergasias Ba B Piraeus Bank Ba B Emporiki Bank Baa Alpha Bank Ba B Marfin Egnatia Bank Baa Agricultural bank of Greece B Sigortacılık Yunanistan sigorta piyasası diğer Avrupa ülkelerine kıyasla daha küçüktür yılında toplam prim değeri GSYİH nin % 2.2 sine tekabül eden 4.5 milyar Euro tutarına ulaşmıştır. Yunanistan sigortacılık sektörünün toplam prim değeri AB toplamının % 0.5 ini oluşturmaktadır. Kişi başına düşen prim miktarı 2003 yılında 294 Euro dan 2004 yılında 328 Euro ya yükselmiştir. Genel sigortacılık hizmetleri içinde hayat sigortası oranı 1998 yılından itibaren her yıl önemli artış Atina Ticaret Müşavirliği 49

50 göstermektedir. Sektördeki yeniden yapılanma sürecinde 2001 yılı sonunda endüstri derneğine kayıtlı sigorta şirketi sayısı 183 ten 107 ye düşmüştür yılı sonunda ise bu rakam 73 e gerilemiştir. Sigorta Şirketleri Derneği verilerine göre, 2010 yılında ilk 5 şirket piyasanın % 71 ine ve ilk 10 şirket % 91,68 ine hakim durumdadır. 4.9 ENERJİ Yunanistan toplam enerji ihtiyacının yaklaşık % 70 i ithal etmekte olup, enerji alanında dışa bağımlı bir ülke konumundadır. Bu nedenle enerji sektörü dış ekonomik ve ticari ilişkilerinde zemin kazanma arzusunda olduğu bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Enerji ihtiyacı istikrarlı bir şekilde artmaya devam etmekle birlikte kişi başına tüketim açısından AB içinde son sıralarda yer almaktadır. ihtiyacının yılda ortalama % 2.6 oranında arttığını, yılları arasındaki artış oranının ise % 4 civarında olmasının beklendiğini ifade etmektedir. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Yunanistan ın yılları arasındaki Yunanistan ın enerji üretim kaynakları sınırlıdır.tüm enerji ihtiyacının % 60.5 lik kısmı petrol, % 7.1 lik kısmı ise doğalgaz ile karşılanmakta, bunun da hemen tamamı ithal edilmektedir. Petrol ithalatı İran, S.Arabistan, Rusya, Libya ve Mısır dan, doğalgaz ithalatı ise sırasıyla % 80 ve % 20 Enerji Tüketimi Petrol % 58 % 45 Linyit % 32 % 30 Doğalgaz % 5 % 19 Hidroelektrik % 1 % 1 Diğer % 4 % 5 oranlarında olmak üzere Rusya ve Cezayir den yapılmaktadır. Son dönemlerde özellikle doğalgaz konusunda yeni arz kaynakları arayışları devam etmekte olup bu çerçevede Azerbaycan ve İran la anlaşma imzalanmıştır. Yunanistan ın ciddi linyit rezervleri bulunmakta ve devlete ait elektrik şirketi (DEI) bunu elektrik üretimi için kullanmaktadır. Toplam elektrik üretiminin yarısından fazlası için linyit kullanılmaktadır. Petrol bağımlılığının azaltılması için linyit kullanımını artırma düşüncesi hem hava kirliliği kaygısı hem de KYOTO protokolü yükümlülükleri nedeniyle uygulamaya geçmemiştir. Ancak buna rağmen ülkedeki elektrik üretiminin yarısından fazlası hala bu yolla yapılmaktadır. Hükümet enerji ihtiyacının karşılanmasında doğalgaza öncelik verme yolunu seçmiştir. IEA 2010 sonunda doğalgaz kullanımının % 17.3 olacağını tahmin etmektedir. Öte yandan ülkenin deprem kuşağında yer alması ve yoğun sismik hareketler nedeniyle nükleer santral yapımı gündeme getirilmemektedir. Enerji sektöründe geç de olsa özel şirketlerin faaliyet göstermesine izin verilmiştir. Bu bağlamda Viotia ve Selanik yakınlarında özel sektöre ait iki yeni santral elektrik üretimine başlamıştır. Ancak DEI pazarın hala tartışmasız en büyüğü olma özelliğini korumakta, elektrik arzının % 97 sini tek başına sağlamaktadır. Özel şirketler aynı zamanda doğalgaz tedariği yapabilmektedir. Ancak hem elektrik hem de doğalgazın DEI ve DEPA ya satılması gerekmektedir. Sadece üretim veya tedarikçilik yapan ve dağıtım yapması mümkün olmayan özel şirketlerin devlete ait bu şirketlerle rekabet etmesi mümkün değildir. AB nin 2001 yılında yayınladığı direktife göre 2010 yılına kadar elektrik ihtiyacının % 20 sinin, 2020 yılına kadar da tüm enerji ihtiyacının % 20 sini yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmesi gerekmektedir. Bu alanda yatırım yapmakta geç kalan Yunanistan da 2010 yılı sonu itibariyle elektrik üretiminin % 12 sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından yapıldığı tahmin edilmektedir. Kalkınma Bakanlığı petrol, doğalgaz ve elektrik sektörlerinde 2010 yılına kadar 2.5 Milyar luk kısmı yenilenebilir enerji projeleri olmak üzere enerji sektörüne 4,5 milyar yatırım planlamaktadır Kasımında her iki ülkenin Başbakanlarının katılımı ile açılan Türkiye-Yunanistan doğalgaz enterkonnektörü ve 26 Temmuz 2007 de imzalanan Türkiye-Yunanistan-İtalya arasındaki doğalgaz ulaştırmasına ilişkin anlaşma Yunanistan ın üzerinde önemle durduğu projelerdir. Türkiye ile Yunanistan arasındaki doğalgaz boru hattı Karacabey ile Gümülcine yi birbirine Atina Ticaret Müşavirliği 50

51 bağlamaktadır. 285 km uzunluğundaki hattan doğalgaz transferine 2008 kasımında yine her iki ülkenin başbakanlarının katılımı ile başlanmıştır. Yılda 11.5 milyar m3 kapasiteye sahip olacak Türkiye-Yunanistan hattından ilk aşamada yılda 2.5 milyar m3 doğalgaz sevkedilmesi, 2012 sonunda tamamlanması beklenen ve denizaltından geçecek olan Yunanistan-İtalya boru hattından ise yılda 8.8 milyar m3 doğalgaz aktarılması öngörülmektedir. Uzun dönemde Şah Deniz Projesi ile bağlantı kurulacak bu hatta kısa vadede planlanan Türkiye nin ihtiyaç fazlası olan doğal gazın Yunanistan a aktarılmasıdır. Türkiye, Yunanistan, İtalya ve Azerbaycan arasında yapılması beklenen anlaşma ile Yunanistan doğalgazda en önemli tedarikçi durumundaki Rusya ya olan bağımlılığını azaltmayı hedeflemektedir. Enerji İstatistikleri Enerji Tüketimi ( Milyon Ton Petrol Eşiti) Kişi Başı Enerji Tüketimi ( Kg Petrol Eşiti) 3,092 3,076 3,135 3,198 3,257 Elektrik Tüketimi ( Milyar kw) Kişi Başı Elektrik Tüketimi (kw) 4,824 4,947 5,077 5,226 5,363 Doğal Gaz Tüketimi (Milyon m3) 2,684 2,840 3,310 3,710 4,076 Kaynak : Dünya Bankası YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI Rüzgar Enerjisi Yunanistan da enerji piyasası birçok değişikliğe tâbi olup, bütün dünyadan yatırımcılara hitap etmektedir. Yunanistan da Güneydoğu Avrupa ve genel olarak Avrupa da enerji konusunda stratejik bir konumda bulunmaktadır. Elektrik enerjisi üretimi, nakliyesi ve dağıtımı konularının serbest bırakılması, ayrıca Yenilenebilir Enerji Kaynakları sektöründe dinamik bir kampanya başlatılmış olması, ülkede önemli üretim fırsatları oluşmasına yol açmıştır. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının üretiminde rüzgar enerjisi çok önemli bir yere sahiptir ve Yunanistan da önemli yatırım olanakları sunmaktadır. Ülkenin son derece yüksek rüzgar dinamiği Avrupa'daki en cazip dinamiklerinden birine sahip olup, ülkenin birçok noktasında rüzgar enerjisi üretimi 8 metre/saniye ve/veya saat üretime sahiptir. Günümüzde rüzgar parklarından 1400 MW faaliyet gösterdiği tahmin edilmekte olup, hedef 2020 yılına kadar 7.500MW tesis edilmesidir ve bunun 300MW ının offshore rüzgar parklarından olmasıdır. Yunanistan ın Yenilenebilir Enerji Kaynakları hakkındaki olumlu uzun vadeli mevzuatı sektördeki yatırımları teminat altına almaktadır ve büyük yatırımcıların güvenini kazanmıştır. Yunanistan da faaliyet gösteren dünya devleri arasında Mytilinaiou Grubu ile işbirliği içinde Endesa, Rokas Grubu ile işbirliği içinde Iberdrola Acciona ve Gamesa İspanyol şirketleri vardır. Ayrıca Yunan piyasasında Fransız şirketleri EDF ve Veolia, İtalyan Enel ve Alman WPD ve WRE vardır ve bu şirketler sektördeki gelişim ve başarılarının devamını hedeflemektedir. Rüzgar enerjisi Yunan hükümeti için önceşik arz etmektedir. Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK) Yunanistan da rekabetçi fiyatlarla gelişebilir ve hedef bunların toplam elektrik enerjisi üretimindeki payının 2020 yılına kadar %40 a ulaşmasıdır. YEK lerin hedefi AB nin ilgili Atina Ticaret Müşavirliği 51

52 yönetmeliklerinden Kioto Protokolünden kaynaklanan yükümlülükleri arasında olduğundan dolayı, yatırımcılar Yunan YEK piyasasında istikrarlı ve uzun vadeli hedefler temin edebilirler. Rüzgar Enerjisine Yatırım Yapmanın Avantajları Çok iyi rüzgar dinamiği Avrupa daki en iyilerinden Üretilen enerjinin Sistem Yöneticisine satışında öncelik Üretilen enerjide yüksek satış fiyatları (feed in tariffs) 20 yıllık enerji alım anlaşması (Power Purchase Agreement, PPA) Yatırımlarda güvenilirlik ve uzun vadeli planlama sağlayan olumlu, uzun vadeli mevzuat 20 yıl garantili, üretilen enerji satışı cari faturaları (feed in tariffs, FIT) Euro olarak-mwh Bağlantılı Sistem Bağlantılı Olmayan Adalar Offshore Rüzgar Parkları > 50KW 87,85 99,45 Rüzgar Enerjisi 50 KW 250 YEK sektörünün Yunanistan daki üretimi bağlayıcı sözleşme hedefleriyle temin edilmektedir ve bunlar YEK lerin enerji üretimindeki payının 2020 yılına kadar %40 a çıkmasını talep etmektedir. Bugün ise bu katılım payı, küçük hidroelektrikler de dahil %10 civarındadır. Başarı Örnekleri 1998 yılında Yunan şirketi Ch. Rokas A.E. Yunanistan daki ilk rüzgar parkını Girit in Sitia bölgesinde 10.2 MW gücünde inşa etmiştir yılında Rokas şirketi, YEK alanındaki en büyük gruplardan biri olan İspanyol Grup Iberdrola nın yan şirketi haline gelmiştir. Bugün şirket Yunan rüzgar enerjisi piyasasında ilk sıralardan birinde yer almaktadır, yerleşik gücü 205 MW olup, gelişiminin devamını hedeflemektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 52

53 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Kaynakları Merkezi KAPE (Harita açıklaması: Ortalama yıllık rüzgar hızı: metre/saniye) Atina Ticaret Müşavirliği 53

54 4.9.2 Güneş Enerjisi Güneş / fotovoltaik enerji Yunanistan ın enerji profilinin en önemli faktörlerinden birini teşkil edecektir. Yunanistan zengin bir güneş dinamiğine sahiptir ve güneş enerjisinin ülkenin enerji ihtiyacının üçte birini karşılayacağı tahmin edilmektedir. Uzmanlar pazarın önemli derecede gelişeceğine ve değerinin ilerleyen yıllarda 4 milyar Euro yu aşacağına inanmaktalar. Yunanistan güneş termik enerjisi üretimini teşvik etmektedir ve bugüne kadar birçok orta ve küçük ölçekli şirket bu alanda yatırım yapmıştır. Sonuç olarak ülkedeki fotovoltaik tesislerin bugünkü kapasitesi 340 MW a ulaşmıştır, 2020 yılına kadar ise MW a ulaşması beklenmektedir. Yunanistan da güneş enerjisi alanında yatırım yapan şirketlerden bazıları Alman Conergy ve WPD, Fransız EDF-ΕEN, Avustralyalı Babcock & Brown, Yunan PPC (Devlet Elektrik Kurumu) ve Yunan İspanyol Grubu Rokas-Iberdrola dır. Ayrıca bütün ülkede 5 fotovoltaik panel üretim tesisi oluşturulmuş olup, bunlar piyasaya uygun teçhizat arz etmekte ve bir silis işleme tesisi panellerin üretiminde kullanılmaktadır. Yatırımcılardan giderek artan bir talep görülmektedir. Özellikle yaz aylarında ülkedeki güneş yoğunluğu maksimum seviyede bulunmaktadır, milyonlarca turistten dolayı da güneş enerjisine olan talep artmaktadır. Ayrıca zirai bölgelerde ve gelişmekte olan bölgeler olan adalarda güneş enerjisi ihtiyaçları yüksektir. Son olarak, birçok devlet kurumu, sanayi ve turizm tesisi de fotovoltaik enerji kullanımına ilgi göstermektedir. Güneş Enerjisine Yatırım Yapmanın Avantajları Zengin güneş dinamiği, Avrupa daki en yükseklerden biri Üretilen enerjinin Sistem Yöneticisine satışında öncelik Üretilen enerjide yüksek satış fiyatları (feed in tariffs) 20 yıllık enerji alım anlaşması (Power Purchase Agreement, PPA) Yatırımlarda güvenilirlik ve uzun vadeli planlama sağlayan olumlu, uzun vadeli mevzuat Yunanistan da YEK lerin gelişimi kurumsal olarak bağlayıcı hedeflerle sağlanmaktadır. Bunlara göre, YEK lerin toplam üretilen enerjiye katılımı 2020 yılına kadar %20, elektrik enerjisi üretimine katılımı ise %40 a ulaşmak zorundadır. Güneş Fotovoltaik enerjisi hakkındaki Yunan mevzuatı Fotovoltaik ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları hakkında Yunan Parlamentosu tarafından Mayıs 2010 tarihinde kabul edilen en son yasa (Kanun 3851/2010, RG 85A, ), önceki lisans alma rejiminin bazı prosedürlerini basit hale getirmektedir. Kanun, daha önce de bahsedildiği üzere, fotovoltaiklerden kaynaklanan elektrik enerjisinin 2020 yılına kadar toplam enerji üretiminin %40 ına ulaşmasını hedeflemektedir. 4001/2011 sayılı 22 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe giren Kanun ile yukarıda bahsedilen kanunun bazı hükümleri revize edilmiştir. Bunun dışında, daha genel hükümler ve spesifik prosedürler Ulusal Enerji Düzenleme Kurulu (R.A.E.) tarafından düzenlenen Lisans Yönetmeliğinde sağlanmaktadır. Ayrıca belirli Bakanlık Kararlarında (örneğin, arazi ve binalar üzerinde bir fotovoltaik istasyonu uygulanmasının gerekleri hakkındaki 9154/ sayılı Bakanlık kararı) ve önemli dahili sirkülerlerde (örneğin Çevre Bakanlığının YAPE/F1/oik.26928) düzenlenmektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 54

55 Lisans sürecinin gerekli adımları 1 MW gücünde bir fotovoltaik istasyon işletmek isteyen yatırımcının aşağıdaki adımları takip etmesi gerekmektedir: Üretim Lisansı için Ulusal Enerji Düzenleme Kuruluna (RAE) başvurması Üretim Lisansı alındıktan sonra, Bölgedeki (Periferi) yetkili bölüme Kuruluş Lisansı olarak başvuru (Çevre Koşulları Onayını da içerir) Şehir Planlama Bölümü tarafından küçük ölçekli müdahalelere girişilmesi için izin alma. Şebeke bağlantısı için Sistem Operatörüne başvuru Şebekeye elektrik enerjisi satmak üzere Sistem Operatörü (HTSO) ile sözleşme imzalama Yetkili Departmana başvuru Üretim Lisansını vermeye yetkili Makam hangisidir? Üretim Lisansı RAE tarafından düzenlenmektedir. RAE kanunda belirlenen kriterlere uygunluğu kontrol eder ve başvurunun ibrazından itibaren - başvuru dosyasının tam olması koşuluyla. Aksi taktirde, dosyanın tamamlanmasından itibaren 2 ay içinde Üretim Lisansı verip vermeyeceğine kadar verir. Çevre Bakanlığı verilen lisansın kanuna uygunluğunu kontrol eder ve 20 gün içinde kabul eder. Pratikte bunun anlamı, Çevre Bakanlığının RAE nin verdiği lisansı, kanuna aykırı olması durumunda, reddedebileceğidir. RAE nin verdiği lisans Çevre Bakanlığınca kabul edildikten sonra, Bakanlık içinde yeni kurulan Sicile kaydedilir. Üretim Lisansı 25 yıllığına geçerlidir ve bitiminde 25 yıl daha uzatılabilir. Üretim Lisansının veriliş tarihinden itibaren 30 ay içinde Kuruluş İzni alınmadığı taktirde, Üretim Lisansı otomatik olarak iptal olur. Üretim Lisansından muafiyetler Çiftçiler tarafından 100 KW a kadar işletilecek istasyonlar için ve Üretim Lisansından açıkça muaf oldukları belirtilen istasyonlar için muafiyetler tanınabilir. Ayrıca, yeni Kanuna göre, 1 MW gücüne kadar olan fotovoltaik sistemler için Üretim Lisansı veya muafiyet olarak bilinen herhangi başka bir açıklayıcı karar gerekmemektedir. Kuruluş Lisansı Üretim Lisansı düzenlendikten sonra, yatırımcı eş zamanlı olarak şunları yapacaktır: a) Bağlantı teklifi için Şebeke Operatörüne başvuru, b) yetkili merciye projenin Çevre Koşulları Onayı (EPO) için başvuru ve c) gerektiği taktirde, Orman Bölümünden izin için başvuru. İlgili başvurunun ibrazından itibaren 4 ay içinde yetkili Operatör bağlantı teklifini düzenleyecektir ve bu EPO ya da muafiyet kararı düzenlediği andan itibaren bağlayıcı olacaktır (daha çok detay için aşağıya bkz.). İlgili başvurunun ibrazından itibaren en geç 45 işgünü içinde Bölge (Periferi) Genel Sekreteri Kuruluş İznini düzenler. Böyle bir izin düzenlenmediği taktirde, Bölge Genel Sekreteri bu izni neden düzenleyemediğinin açıklandığı bir açıklama kararı çıkarır ve en geç 30 gün içinde karar vermesi için dosyası Çevre Bakanlığına iletir. Kuruluş İzni 2 yıllığına geçerlidir ve 2 yıl daha uzatılabilir. Çevre Koşullarının Onaylanması (E.P.O) RAE den Üretim Lisansını aldıktan sonra, yatırımcı Kuruluş İznini almak üzere, Çevre Koşulları Onayı (EPO) kararı düzenlenmesi için başvuracaktır. Başvuruya komple bir dosya ve Çevre Etki Değerlendirmesi (ÇED) eşlik edecektir. Yetkili merci başvuru dosyasını inceleyerek en geç 4 ay içinde bir EPO kararı düzenler. Verilen kararın 10 yıl geçerliliği vardır ve anılan sürenin bitiminden 6 ay önce başvurulması şartıyla, eşit süreli olarak 2 kez uzatılabilir. Atina Ticaret Müşavirliği 55

56 İşletme Lisansı İşletme Lisansı vermeye yetkili makam Kuruluş Lisansını vermeye yetkili makamla aynıdır. Bir denetim birimi fotovoltaik istasyon kuruluşuna yönelik teknik şartların yerine getirildiğine onay verdikten sonra, İşletme Lisansı verilir. İşletme Lisansı 20 günlük süre içinde verilir ve 20 yıl geçerlidir. 500 KW a kadar olan Fotovoltaik İstasyonların lisans alması a. Bu istasyonların Üretim Lisansı ve Kuruluş ile İşletme Lisansı alması gerekmemektedir. b. 500 KWp a kadar olan fotovoltaik sistemler için, belirli koşulların yerine getirilmesi şartıyla, çevre lisansı alması gerekmeyebilir. Bölge İdaresi 20 günlük süre içinde bu koşulların yerine getirilip getirilmediğine karar verebilir. Genelde, çevre lisansının gerektiği durumlar, bu sistemlerin NATURA bölgelerinde, kıyı bölgelerinde (kıyı şeridine 100 metreden az mesafede) ve başka elektrik enerjisi üretim lisansı olan (ve toplam enerji çıktısı 500 KWp ı aşan) bir fotovoltaik tesisine yakın arazilerde kurulması durumlarıdır. c. Yetkili Operatöre bağlantı teklifi başvurusunda bulunmak şarttır. d. Bu tür istasyonlar operasyona başlamadan önce devredilemez. e. Enerji Satın Alım Sözleşmesi imzalanmadan önce 150 /KW tutarına eşit bir teminat ödenir. 500 KW ile 1 MW arasındaki Fotovoltaik istasyonlara lisans verilmesi a. Bu istasyonların Üretim Lisansı ve Kuruluş ile İşletme Lisansı alması gerekmemektedir. b. Çevre lisansı ve bağlantı teklifi başvurusu gereklidir. c. Bu tür istasyonlar operasyona başlamadan önce devredilemez. d. Enerji Satın Alım Sözleşmesi imzalanmadan önce 150 /KW tutarına eşit bir teminat ödenir. Bir fotovoltaik istasyonu nasıl devredilebilir? Üretim Lisansı sahibi, RAE nin ilgili kararını müteakip, lisansını başka bir gerçek veya tüzel kişiye devredebilir. Kurulu güç kapasiteleri 1 MWp veya daha küçük olan güneş enerjisi (fotovoltaik) istasyonları operasyona başlamadan önce devredilemez. Bu tür bir devir sadece tüzel kişilere yapılabilir. Bunun koşulu ise, devrin yapılacağı şirketin toplam anasermayesinin devreden gerçek veya tüzel kişiye ait olmasıdır. Fotovoltaik istasyonlar tarafından üretilen elektrik enerjisinin fiyatlandırması nasıl yapılır? Fotovoltaik istasyonlar tarafından üretilen elektrik enerjisinin fiyatlandırması 3851/2010 sayılı kanun ve 3734/2009 sayılı kanun, madde 27A hükümlerine göre yapılır. Yeni Üretilen Enerji Fiyatları (FIT) 20 yıl garantilidir ve her yıl bir önceki yılın tüketici fiyat endeksinin %25 oranıyla yeniden uyarlanırlar. Kanuna göre, fotovoltaik sistemlerden elektrik üretenler özel vergiden muaftırlar. Üretilen Enerji Fiyatları (Feed in Tariffs, FIT) Aşağıdaki tabloda yeni Sistem fiyatları ve bunların Ağustos 2010 dan itibaren düşüşü gösterilmektedir. Yıl-ay / Euro/MWh Bağlantılı Sistem Bağlantılı Olmayan Adalar >100kW 100kW >100kW 100kW Şubat ,00 450,00 450,00 500,00 Ağustos ,04 441,05 441,05 490,05 Atina Ticaret Müşavirliği 56

57 Şubat ,83 419,43 419,43 466,03 Ağustos ,01 394,88 394,88 438,76 Şubat ,81 375,53 375,53 417,26 Ağustos ,27 353,56 353,56 392,84 Şubat ,87 336,23 336,23 373,59 Ağustos ,38 316,55 316,55 351,72 Şubat ,94 302,56 302,56 336,18 Ağustos ,97 293,59 293,59 326, den sonra her yıl 1,3 χ μοτσ(ν-1) 1,4χμΟΤΣ(ν-1) 1,4 χ μοτσ (ν-1) 1,5 χ μοτσ (ν-1) için (v) μοτσ(ν-1): Önceki yıl itibariyle ν-1 Ortalama Marjinal Sistem Fiyatı Üretilen enerjinin yüksek fiyata satışı (feed in tariffs) ve 20 yıllık enerji alış sözleşmesi (PPA) cazip bir motivasyon oluşturmaktadır. Sektörde faaliyet gösteren başarılı bir şirket ise Martifer Solar dır. Ayrıca fotovoltaik parkların sürekli gelişimi de enerji teknolojileri ve ekipmanı sanayısi için büyük fırsatlar yaratmaktadır. Bu sektördeki bazı önemli şirketler Next Solar, Solar Cells Hellas ve Kopelouzos Grubudur. Fotovoltaik enerji üretimi hakkında açıklanan en son fiyatlar Yunan Çevre Bakanlığı 2012 yılının Şubat ayı başında, 1 Şubat 2012 itibariyle geçerli olan yeni fotovoltaik tesislerinde üretilen elektrik enerjisi fiyatlarını açıklamıştır. Fiyat 0.328kWh olarak başlayacak olup Ağustos 2014 itibariyle 0.229kWh fiyatına düşecektir. Şubat 2015 den itibaren özel bir denklem ile tarifeler kademeli olarak azalacaktır. Bu arada, 10 kw a kadar olan çatı fotovoltaik sistemlerinin fiyatları altı ayda bir %5 oranında azalacaktır. Bu fiyat Şubat 2012 itibariyle olarak belirlenmiş olup, 2014 de fiyatına ulaşacaktır sonlarında 198 MW olan kurulu kapasite 2011 Eylül sonu itibariyle 460MW rakamına ulaşmış olup, Yunanistan ulusal hedefine planlanan tarihten önce ulaşmayı planlamaktadır. Atina Ticaret Müşavirliği 57

58 Yunanistan: Güneş Işınları Haritası düşük güneş enerjisi üretiminden en yükseğine kadar sınıflandırma Kaynak: Yenilenebilir Enerji Kaynakları Merkezi KAPE 4.10 DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCİLİK Dağlık coğrafi yapısı nedeniyle Yunanistan da toprakların yaklaşık % 25 inde ekim yapılabilmektedir. Ekili arazinin yarısına yakın bölümü daha çok keçi ve koyunların otlamasına elverişli çayırlardır. Resmi kayıtlarda ülkenin % 22 lik bölümünün ormanlarla kaplı olduğu iddia edilmekte ancak yapılan çalışmalar son yıllarda sıkça rastlanan orman yangınları nedeniyle bu oranın % 17 lere düştüğünü göstermiştir. Atina Ticaret Müşavirliği 58

59 Madencilik sektörünün enerji ve imalat sektörü içinde değerlendirilmesi nedeniyle GSMH içindeki payı net olarak hesaplanamamaktadır. Ancak geçmişte bu oranın % 1 in altında olduğu dikkate alındığında ve sektörde önemli bir gelişme ve büyüme olmadığı için payın yine % 1 lerin altında olduğu genel olarak kabul görmektedir. Çeşitlilik sınırlı olmakla beraber Yunanistan bazı madenlerde öne çıkmaktadır. Perlit, bentonit, puzolan (lav) ve sünger taşında dünyanın en büyük tedarikçisi konumundadır. Demir cevheri ve boksit madenleri (500 Milyon ton rezerv) öne çıkan diğer madenlerdir. Almanya dan sonra Avrupa nın en büyük linyit üreticisi Yunanistan dır. Başta alüminyum olmak üzere krom, bakır ve uranyum rezervlerinin maliyetler nedeniyle ekonomik olmadığı düşünülmektedir. Linyit, kurşun, magnezit ve tuz diğer maden kaynaklardır. Megapoli de kömür, Siderokastro da altın ve gümüş, Lavrion da gümüş ve Thasos da çinko madenleri çalışmakta olan madenlerdir ÖZELLEŞTİRME Dünyada 1990 lı yıllarda başlayan özelleştirme çalışmaları, kamu kurumları ve işletmelerinin yaşadığı rekabet sorunları ve genel olarak devletin rolünün sınırlandırılmasında bir çözüm olarak görülmüştür. Günümüzde bu tempo yavaşlayarak da olsa liberalleşen bütün ekonomilerde devam etmektedir. Yunanistan daki Özelleştirme sürecini uluslararası gelişmeler ve Avrupa ile yürürlükte olan Ekonomik ve Parasal Birlik çerçevesinde uygulanan ortak politikalar zorunlu kılmıştır. Yapılan özelleştirmeler, genel olarak KİT lerin özel sektöre satılması, ancak aynı zamanda kamunun kontrolünün azalmaması yönünde gerçekleştirilmiştir. Diğer bir ifadeyle, Yunanistan bir taraftan özelleştirmeye sıcak bakarken, diğer taraftan ekonominin kontrolünü de elden bırakmamaya gayret etmektedir. Dünyada kabul gören uygulamalara göre; özelleştirme sadece, rekabet ortamında faaliyet gösteren kamu işletmelerinin mülkiyetinin veya yönetiminin devletten özel sektöre transferi şeklinde (hisse devri, özel sektöre satış veya açık artırma şeklinde satış) gerçekleşiyor ise de, bu tür özelleştirmelerin başarılı olma şansı da oldukça düşüktür. Özelleştirme öncesi öncelikle kurumsal yapının teşekkül ettirilmesi ve serbest piyasa ekonomisinin tüm dinamiklerinin (maliye politikası, dış ticaret politikası, döviz politikası vs.) istikrarlı olarak çalışması önem arzetmektedir. Pazarın kurumsal açıdan serbest kılınması da bir anlamda özelleştirmeye yakın bir uygulamadır, çünkü bu uygulama ile daha önce sadece devlet tarafından gerçekleştirilen belirli faaliyetlerin özel sektör tarafından da yapılmasına imkan tanınmaktadır. Kısmi özelleştirmenin en modern şekli kamu faaliyetlerinin mutat (konvansiyonel) devridir. Yunanistan da genel olarak borsa aracılığıyla hisse senetleri transferi (azınlık hisseleri paketi arzı) yolu ve stratejik yatırımcı (mülkiyet devri olmaksızın, sadece yönetimin devri) yoluyla özelleştirmeye gidilmiştir. Yaşadığımız globalleşme çağında Yunanistan ın da uluslararası gelişmelerden etkilenmesi kaçınılmaz olmuştur. Yunanistan ın eurozone a girişi, önceden elde etmiş olduğu kalkınma sürecini, AB yardımları sayesinde ikiye katlamasını ve dolayısıyla yapısal açıdan çehre değiştirmesini sağlamıştır. Zaten AB nin Ekonomik ve Parasal Birlik hedefini belirleyen Maastricht Anlaşmasının ve Maastricht Kriterlerinin hedefi de bu olmuştur. Bu çerçevede, özelleştirme süreci Yunanistan a Avrupa tarafından dayatılmıştır ve çıkar çatışmalarının meydana geldiği başlıca alan olmuştur. Özelleştirme süreci uygulanırken, aynı zamanda rekabet ile üretimin artışı, kamu borçlarının azaltılması, işsizliğin önlenmesi ve sosyal eşitsizliklerin giderilmesinin yanısıra, en önemli hedef olan ülkenin kalkınması göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca teorik olarak özelleştirme, ekonomik hayatın ilgili sektörlerini düzenleyici bir rol oynamaktadır. Fakat Yunanistan da şu ana kadar yapılan uygulamaların, pratikte ekonomik hayata canlılık vermek yerine, genelde hükümetin öncelikli ihtiyaçlarını Atina Ticaret Müşavirliği 59

60 sübvanse etmek amacına yönelik olarak, bütçenin günü birlik hedeflerini karşılamada kullanılmıştır. Yunanistan da özelleştirme ile ilgili ilk ciddi girişimler 1991 yılında çıkarılan 2000/91 sayılı Özelleştirme Kanunu çerçevesinde gerçekleştirilmeye başlanmıştır yılları arasında Kalkınma Bakanlığı na bağlı Özelleştirme Sekreterliği adı altında hizmet veren idare, yılları arasında Ekonomi Bakanlığına bağlanarak Özelleştirme Dairesi adı altında hizmet vermiş, 2002 yılından sonra ise, yine Ekonomi Bakanlığı bünyesinde yeniden örgütlenerek faaliyetine devam etmiştir. Ancak, yılları arasında sistemli bir özelleştirme programı uygulamak mümkün olmamıştır yılında yürürlüğe giren özelleştirme kanununun yeterli olmaması nedeniyle 2002 yılında revizyona gidilmeye karar verilmiş, ancak yapılan kapsamlı değişiklikler sonucunda ortaya, önceki kanunu fiilen iptal eden, yepyeni bir kanun çıkmıştır. Söz konusu kanun 2002 yılından sonraki özelleştirme çalışmalarına ivme kazandırmıştır. Yunanistan Özelleştirme Kurumundan temin edilen bilgilere göre yılları arasında geçen 10 senelik süre içerisinde başta bankalar ve önemli tersaneler olmak üzere toplam 19 Milyar Euro tutarında özelleştirme gerçekleştirilmiştir. Sadece Mart 2004 Mart 2006 döneminde gerçekleştirilen özelleştirme tutarı ise 4.2 Milyar Euro dur yılı Mart ayında iktidara gelen Karamanlis hükümeti ile hızlanan özelleştirme programından yılda ortalama olarak toplam GSMH nın % 2.2 si oranında bir gelir öngörülmektedir. Halen hükümetin özelleştirme programında olan önemli kuruluşlar ise Emporiki Bank, Atina Havaalanı, DEPA (Doğal Gaz Kurumu), Liman Arazileri ve Turizm İşletmeleri bulunmaktadır. Yunan ekonomisine katkıda bulunmak ve Yunan vatandaşlarının refahını arttırmak için, son yıllarda başlatılan özelleştirme faaliyetleri belli bir ivme kazanarak devam etmektedir. Özelleştirme süreci boyunca, azami ekonomik faydanın sağlanması için, öncelikle özelleştirilecek olan kamu teşekkülünün değeri tespit edilmektedir. Böylece daha iyi ekonomik sonuç elde edilmekte ve baskı altında satış işlemlerinden kaçınılmaktadır. Bu yaklaşım çerçevesinde döneminde bir dizi özelleştirilme gerçekleştirilmiş ve özelleştirme faliyetleri sonunda 2.9 Milyar Euro gelir elde edilmiştir. Özellikle: Ağustos 2004 de Hellenic Petroleum S.A. (ELPE) nin devletin stratejik ortağı olan PANEUROPEAN şirketine 192 milyon euro karşılığında % 8.21 oranında hissesi satılmıştır. Kasım 2004 de Yunan Devleti National Bank ın % 7.46 lık anasermaye payını Yunanistan da ve yurt dışındaki kurumsal yatırımcılara arz etmiştir. Söz konusu işlem 2004 yılının Atina Borsasındaki en büyük işlemini ve teklif defteri aracılığıyla sunulan ikinci büyük arzı teşkil etmiştir. Bu işlem sonucunda devlet 562 milyon gelir elde etmiştir. Temmuz 2005 de OPAP (Futbol Oyunları Bahis Kurumu) nun %16.44 lık devlet hissesi Yunanistan ve yurt dışına kombineli arz ile sunulmuştur. Yunan devleti söz konusu satıştan, özelleştirme programı dahilinde elde ettiği en yüksek gelir olan milyon euro elde etmiştir. Eylül 2005 tarihinde Yunan Telekomünikasyon Kurumu (OTE) nin Yunan devletine ait olan %10 oranındaki hissesi Yunanistan ve yurt dışındaki kurumsal yatırımcılara arz edilmiştir. Elde edilen gelir ise 835 milyon euro tutarında gerçekleşmiştir. Yukarıda detayları verilen özelleştirme projeleri haricinde önümüzdeki dönemde yapılması planlanan özelleştirme projeleri de aşağıdaki gibidir: Yunan Devletine ait olan ve Yunan Turizm Kalkınma şirketince idare edilen önemli mülklerin değerlendirilmesi. Özellikle, değerlendirme süreci başlatılan belli başlı turistik ve işletme birimleri şunlardır: İrinis ve Filias Stadyumu Marinası, Korfu Adası Gazinosu, Rodos Afantou bölgesindeki golf arazisi, Attika Anavissos bölgesindeki tuzla ve Mora daki Vitina Ksenia, Taşoz Limanı, Skiathos Limanı ve Tsangarada Limanı tuzlaları. Yunan Posta Kurumu ELTA nın yan şirketi olan Tahymetafores A.E. (Kurye Şirketi) için stratejik partner arayışı. Atina Ticaret Müşavirliği 60

61 Ayrıca, Pire ve Selanik Liman işletmeleri özel sektöre devredilmesi ihalesi başarı ile sonuçlanmıştır. Özelleştirme programının, kamu ile özel sektör işletmelerinin işbirliğini düzenleyen yeni kanunla daha büyük hız kazanacağı düşünülmektedir. Aşağıdaki tablonun incelenmesinden de görüleceği üzere, Yunanistan da özelleştirme faaliyetlerinin yoğunlaştığı yılları arasındaki 8 yıllık sürede yıllık ortalama 2.5 Milyar Euro luk özelleştirme gerçekleştirilmiştir. Mevcut uygulamalara göre özelleştirme uygulamaları genelde kurum toplam varlıklarının belirli oranlarını özelleştirmek suretiyle gerçekleşmekte, bir kaç kurum dışında %100 özelleştirilen kurum bulunmamaktadır. Tablodan da görüldüğü gibi, yılları arasında Milyar Euroluk özelleştirme geliri elde edilmiştir. ŞİRKET Arasında Yunanistan da Gerçekleştirilen Başlıca Özelleştirmeler ÖZELLEŞTİRME ORANI TARİH GELİR (Milyon Euro) Hellenic Petroleum Group % 8.21 Ağustos National Bank of Greece % 7.46 Kasım OPAP S.A. (Hellenic Organization of Football Prognostics % Temmuz ,266 OTE ( Hellenic Telecommunication Group) % 10 Eylül TT Bank (Greek Postal Savings Bank) -- Şubat ATE Bank % 7.18 Mayıs TT Bank (Greek Postal Savings Bank) % Mayıs Emporiki Bank % 11 Ağustos OTE ( Hellenic Telecommunication Group) % Haziran ,122 TT Bank (Greek Postal Savings Bank) % 20 Temmuz OTE ( Hellenic Telecommunication Group) % 20 Mayıs Olympic Havayolları % 100 Şubat Atina Havalimanı Yakıt Borusu Şirketi S.A. %17 Nisan Olympic Yakıt Şirketi S.A. %65.94 Nisan OTE ( Hellenic Telecommunication Group) %5 Temmuz TOPLAM 7,506 Yunanistan da özelleştirme ile ilgili ilk ciddi girişimler 1991 yılında çıkarılan 2000/91 sayılı Kanun çerçevesinde gerçekleştirilmeye başlanmış ancak yılları arasında sistemli bir özelleştirme programı uygulamak mümkün olmamıştır. Özelleştirilen kurumların özelleştirilme oranının % 50 nin altında olduğu görülmektedir. Yunanistan pazar ekonomisi uygulayan 26 yıllık bir AB üyesi olmasına rağmen, ekonominin kontrölünü devlet elinde bulundurmak istemekte ve uluslararası çevrelerde açıkça söylenmemekle birlikte ekonomiyi tamamen serbest piyasa ekonomisinin kurallarına terk etmekten kaçınmaktadır. Milli Elektrik Kurumu (DEH), Doğalgaz kuruluşu (DEPA), telekom şirketi OTE deki kamu paylarının azaltılması, bahis şirketi OPAP, Postbank ve Hellenic Petroleum 2010 yılında özelleştirme programına alınan belli başlı projelerdir. Yunanistan hükümeti bu özelleştirmelerden 2.5 Milyar Euro beklemektedir. Atina Ticaret Müşavirliği 61

62 YUNANİSTAN DAKİ ÖZELLEŞTİRME PLANLARINA İLİŞKİN NOT Yunanistan ın Troyka dan aldığı 110 milyar Euro luk kredinin, Euro ülkeleri tarafından sağlanan 80 milyar Euroluk kısmının geri ödeme süresinin uzatılması ve faiz oranının 1 puan düşürülmesinin kararlaştırıldığı 11 Mart Euro Alanı Devlet ve Hükümet Başkanları Gayrıresmi Zirvesi sonuçlarında da yer aldığı gibi, Yunan Hükümetinin 50 milyar Euroluk özelleştirme sürecini mümkün olan en güçlü şekilde yasal temele (with the strongest possible legal basis) oturtarak gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu bilinçle, Hükümet özelleştirme hazırlıklarına hız vermiş ve bu konuda faaliyet gösterecek Bakan seviyesinde bir özelleştirme komitesi kurulmuştur. Hükümetin hedefi, yarısı devletin elindeki gayrimenkullerin kullanımından olmak üzere 2013 yılına kadar 15 milyar EuEuro, 2015 yılına kadar ise 50 milyar Euro tutarında gelir sağlanmasıdır. Özelleştirme sürecinde, iki farklı yöntem izlenmesi öngörülmektedir. İlk yöntem, devlet ve mal sahipleri arasında ihtilaf konusu olmayan arazilerin doğrudan yatırımcılara tahsis edilmesidir. İkinci yöntem ise, sözkonusu mülklerin 90 yıllık kullanım hakkı devri tahtında gayrimenkul şirketlerine transfer edilmesidir. Bu hususlara ek olarak Hükümet, hazineye gelir getirmeyen mülklerin bir kısmının satılmasını ve KİT'lerde bulunan devlete ait yaklaşık 8 milyar Euro değerindeki hisselerin piyasa şartları olgunlaştığında elden çıkarılmasını planlamaktadır. Özelleştirmeler çerçevesinde önümüzdeki iki yıl içinde 15 milyar Euro gelir elde etmek için: Emlak Kalkınma Fonu kurulması, çeşitli devlet mülklerinin bu fona transfer edilmesi; Demiryolları sektörünün yeniden yapılandırılması ve demiryollarına ait arazilerin değerlendirilmesi; Bölgesel havalimanlarına yönelik işletme sözleşmeleri imzalanması ve Atina Havalimanı için verilen işletme haklarının genişletilmesi; Devletin elindeki şans, bahis ve kumar oyunlarının özelleştirilmesi; Devlet Doğal Gaz İşletmesinden başlamak üzere enerji sektöründe faaliyet gösteren KİT lerin reforma tabi tutulması ve özelleştirilmesi öngörülmektedir. Yukarıda zikredilen hususları kapsayacak özelleştirme programı 2011 yılının Mayıs ayında açıklanmış olup, aşağıdakileri kapsamaktadır: 2011 yılı için planlanan özelleştirmeler: Maliye Bakanı George Papakonstantinou nun programına göre, 2011 yılında özelleştirmeden elde edilmesi planlanan milyar Euro gelirin aşağıdaki programlardan sağlanması açıklanmıştır: OTE (Yunan Telekomunikasyon Kurumu) %16 ya varan hisse satışı (devlet %16 oranında hisse sahibidir) TT Bank (Postal Bank): %34 oranına varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %34 oranında hisse sahibidir) Pire Liman İşletmesi OLP, Selanik Liman İşletmesi OLTH: %75 e varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %75 oranında hisse sahibidir) Selanik Su ve Kanalizasyon İşletmesi EYATH: %40 a varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %74 oranında hisse sahibidir) EL. Venizelos Uluslararası Havalimanı: temliğin genişletilmesi (devlet %55 oranında hisse sahibidir) OPAP Şans Oyunları Kuruluşu: temliğin genişletilmesi (devlet %34 oranında hisse sahibidir) EAS Yunan Savunma Sistemleri Şirketi: %66 ya varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Milli Piyango: %49 - %66 arasındaki hisselerin satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Atina Ticaret Müşavirliği 62

63 DEPA Doğalgaz Şirketi: %32 ye varan hissenin piyasaya satış yoluyla arzı (devlet %65 oranında hisse sahibidir) TRAINOSE (Devlet Demiryolları): %49 ila %100 arası hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) LARKO (Devlet Madencilik Şirketi): %55 e varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %55 oranında hisse sahibidir) ODIE (Yunan Hipodromları Şirketi): %100 e varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Parnitha Kazinosu: %49 a varan hissenin satış yoluyla piyasaya arzı (devlet %49 oranında hisse sahibidir) Mobil telefon ruhsatları: hak satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Elliniko I (Eski Atina Havaalanı) hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Taşınmazlar I: hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) 2012 yılı için planlanan özelleştirmeler: 2012 yılında 4-6 milyar Euro tutarında gelir elde edilmesi planlanmaktadır: EL. Venizelos Uluslararası Havalimanı: %21 e varan hisse satışı (devlet %55 oranında hisse sahibidir) Egnatia otobanı: %100 e varan hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) ELTA Yunan Posta Kurumu: %40 a varan hisse satışı (devlet %90 oranında hisse sahibidir) OPAP Şans Oyunları Kuruluşu: %34 e varan hisse satışı (devlet %34 oranında hisse sahibidir) Limanlar I: %43-%66 arasında hisse satışı (devlet %%77-%100 oranında hisse sahibidir) EYDAP Atina Su ve Kanalizasyon İşletmesi: %27 ye varan hisse satışı (devlet %61 oranında hisse sahibidir) ELVO- Yunan Araç Endüstrisi A.Ş.: %16 ya varan hisse satışı (devlet %51 oranında hisse sahibidir) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu: %100 e varan hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) PPC (Yunan Elektrik Kurumu): %17 ye varan hisse satışı (devlet %51 oranında hisse sahibidir) Yunan Otobanları I: hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Bölgesel Havalimanları I: %49 a varan hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Elliniko II (Eski Atina Havaalanı) hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Taşınmazlar I, II: hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Dijital şebeke I (devlet %100 oranında hisse sahibidir) 2013 yılı için planlanan özelleştirmeler: 2012 yılında milyar Euro tutarında gelir elde edilmesi planlanmaktadır: Diğer banka iştirakler: %100 e varan satış ATE (Yunan Ziraat Bankası): %25 e varan hisse satışı (devlet %76 oranında hisse sahibidir) Bölgesel Havalimanları II: %49 a varan hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Limanlar II: %43-%66 arasında hisse satışı (devlet %%77-%100 oranında hisse sahibidir) Taşınmazlar II, III: hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Dijital şebeke II (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Yunan Otobanları I: hisse satışı (devlet %100 oranında hisse sahibidir) Bütün bu özelleştirme çalışmaları aşağıda özet tablo halinde sunulmaktadır: Atina Ticaret Müşavirliği 63

64 Kurum DEPA - Yunan Gaz Şirketi TrainOSE - Yunan Demiryolları Taşımacılığı OSE - Yunan Demiryolları Şirketi EYDAP - Yunan Su ve Kanalizasyon Şirketi Atina Uluslararası Havalimanı Bölgesel Havalimanları Otoyollar ELTA - Yunan Posta Kurumu Broadcast spectrum EAS Yunan Savunma Sistemleri Şirketi Mont Parnes Casino Kumar Oyunları OPAP Şans Oyunları ODIE At Yarışları KED, ETA ve Olympic Estate Emlak Şirketleri Xenia Otel İşletmeleri Larco Maden Şirketi Tahminler Bütünüyle özelleştirme Hisselerin %49 unun satışı, idarenin devredilmesi İstasyonların geliştirilmesi ve araziler için işletme sözleşmeleri imzalanması Hisselerin %10 unun satışı (hisselerin %51 ini elde tutmak kaydıyla) İşletme sözleşmesinin uzatılması İşletme sözleşmelerinin imzalanması Yeni işletme sözleşmesinin imzalanması Eldeki hisselerin %39 unun satılması (hisselerin %51 ini elde tutmak kaydıyla) İşletme sözleşmeleri imzalanması Hisselerin %49 unun satışı, idarenin devredilmesi Bütünüyle özelleştirme Bütünüyle özelleştirme Bütünüyle ya da kısmi özelleştirme 3 şirketin birleştirilerek işletme sözleşmesi imzalanması Satış ya da işletme sözleşmesi imzalanması Bütünüyle özelleştirme Kalkındırma Çalışmaları Yapılabilecek 10 Büyük Devlet Arazisi İsim Yer Hektar Tanımı Prasonisi Rodos 8,000 Plaj Vorras Edessa (Vodina) 1,800 Kayak tesisi Voice of America İskeçe 800 Nehir kenarındaki arazi Elliniko (eski Atina Havalimanı) Atina 550 Sayfiye yeri Afantou Rodos 150 Sayfiye yeri Alikes Atika Bölgesi 148 Sayfiye yeri Gournes Girit 75 Sayfiye yeri (Eski ABD üssü) Scala Estate Pieria 43 Sayfiye yeri Antirrio Aitoloakarnania 22 Sayfiye yeri Ermioni Argolida 15 Sayfiye yeri Ancak halen Mayıs ve Haziran 2012 itibariyle Yunanistan ın bir seçim sürecine girmiş olması nedeniyle, yukarıda bahsedilen özelleştirme çalışmalarının büyük bir bölümü askıya alınmıştır. Atina Ticaret Müşavirliği 64

65 5. DIŞ TİCARET 5.1 Genel Durum Yunanistan ın milli hesaplara ilişkin istatistiki verilerin derlenmesi ve hesaplanmasında AB nin resmi istatistik kurumu ile geçmişte karşı karşıya kaldığı daha önce ifade edilmişti. Benzer problem; yayınlanan dış ticaret rakamlarında da kendisini göstermektedir. Yunanistan Merkez Bankası, İstatistik Kurumu, İhracatçılar Birliği, Ekonomi ve Maliye Bakanlıklarınca ayrı ayrı açıklanan rakamlar arasında kimi zaman % 10 lara varan farklar görülebilmektedir. Hatta İstatistik Kurumunun farklı iki yayımındaki rakamlar ile web sitesinde açıklanan rakamlar bile birbirinden farklılıklar gösterebilmektedir. Bu nedenle Yunanistan ın genel dış ticaret rakamları aşağıda çeşitli kaynaklardan ayrı ayrı olarak sunulmakla birlikte bu noktadan sonraki değerlendirmelerde Yunanistan İstatistik Kurumu ve EuroStat verileri baz alınacaktır. Yunanistan AB ye üye olmadan önce tipik bir tarım ülkesi iken, 1981 yılında tam üyeliği takiben, gerek sanayileşmede gerek tarım sektöründe kaydettiği ciddi anlamdaki makineleşmenin etkisiyle kalkınma sürecini başarıyla devam ettirerek sanayi toplumu olma kimliğini yakalayan bir ülke konumuna yükselmiştir. Halen AB üyesi ülkeler arasında (ilk 15 ler) AB fonlarından en fazla istifade eden ülke konumunda olan Yunanistan, 1959 yılından (AB üyeliğine ilk başvuru tarihi) 2004 yılına kadarki geçen 45 yıllık süre içinde nüfusuna göre AB fon ve finansal kaynaklarından en çok istifade eden ülke konumunda olmuş ve yaklaşık 154 Milyar Dolarlık bir yardım almıştır. AB Komisyonu tarafından yapılan açıklamada, yılları arasında AB nin bölgesel fonlarından 21 Milyar Euro daha verilmesi öngörülmüştür. Özellikle tekstil ve giyim eşyasının hammaddesi olan pamuk üretiminde AB den sağlanan tarımsal destek kapsamındaki fonlarının da yardımıyla AB nin ve Avrupa nın bir numaralı pamuk üreticisi konumuna yükselmesi doğal olarak ilgili sektörlerin gelişmesinde önemli bir etken olmuştur li yıllarda AB fonlarından çok yoğun biçimde faydalanan Yunanistan AB nin korumacılık duvarlarının da etkisiyle oldukça kuvvetli bir tekstil ve hazır giyim sektörü oluşturmuştur. Hatta 1980 li yılların sonuna doğru tekstil ve giyim sektörünün toplam ihracattaki payı % 25 lere kadar yükselmiştir. Hazır giyim yanında diğer sektörlerden mobilya, petro kimya ürünleri, kimyasallar, kağıt ürünleri gibi imalat sanayi sektörlerinde yapılan yatırımlarda kendine yeterli hale gelen Yunanistan, beyaz eşya, otomotiv ve high-tech diye nitelendirilen elektronik ürünleri üretiminde iç pazarın çok küçük olması ayrıca, AB de yoğun bir rekabetin de hüküm sürmesi nedeniyle fazla bir aşama kaydedememiş ve iç talep tamamen ithalat ile karşılanmıştır lı yıllarda Doğu Blokunun çökmesi sonucunda sanayileşmiş ülkelerin ucuz işgücünden faydalanmak amacıyla üretim birimlerini bu ülkelere taşıyarak düşük maliyetli üretime başlamaları, ayrıca Uzakdoğu ülkelerinden Çin, Kore, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerin çok düşük fiyatlarla Yunanistan ın da içinde bulunduğu AB pazarlarını, açık bir ifadeyle, işgale başlamasıyla Yunan imalat sanayi sıkıntılı bir döneme girmiştir yılını takiben ivme kazanan Uzakdoğu menşeli ürünlerin Yunan pazarındaki artan payı Yunanistan da ağırlıklı olarak mobilya, tekstil, hazır giyim, seramik ve inşaat malzemeleri sektöründe ciddi rahatsızlıklara neden olmuş, üretici firmaların büyük bir kısmı üretim birimlerini kapatarak ithalata yönelmeye başlamışlardır. Bu çerçevede Yunanistan ın sektör bazındaki ihracatına kabaca göz atıldığında görüleceği üzere, ihracatının ağırlıklı olarak hammadde, yarı mamuller ve tarım ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Genel ihracat içinde geleneksel olarak önemli bir yere sahip olan tarım ürünlerine madde bazında bakıldığında tarım ürünü ihracatının % 70 ini sırasıyla yaş meyve ve sebze, pamuk, tütün ve zeytinyağı gibi kalemlerden oluştuğu gözlenmiştir yılı verilerine göre; toplam ihracatın yaklaşık % 20 lik bölümünü tarım menşeli ürünler oluştururken, sanayi ürünleri Atina Ticaret Müşavirliği 65

66 kapsamında değerlendirilen ürünler toplam ihracatın yaklaşık % 45 ini oluşturmuştur. Ağırlığını ham petrol ve ürünlerinin oluşturduğu yakıt ürünlerinin toplam ithalattan aldığı pay ise % 30 civarındadır. Yunanistan ın ithalatına bakıldığında ise, mevcut sanayinin yapısal sorunları nedeniyle ithalatın çok büyük bir oranının sanayi ürünlerinden oluştuğu gözlemlenmiştir yılı verilerine göre toplam ithalat içerisinde yaklaşık % 85 oranında pay alan sanayi ürünleri (madeni yağlar ve yakıt dahil) ithalatı yıldan yıla süregelen bir artış eğilimi takip etmektedir. Bu artışta hiç şüphesiz özellikle son yıllarda başta tekstil ve hazır giyim ile mobilya sektörü olmak üzere birçok imalat sektöründe Uzakdoğu ülkeleri ve Türkiye den gelen daha ucuz ve kaliteli ürünlerle rekabet edemeyen Yunanlı sanayicinin üretimini durdurarak ithalata yönelmesinin önemli katkıları olmuştur. Zaten, otomotiv ve beyaz eşya, elektronik ürünleri gibi sektörlerde ciddi bir üretim kapasitesi (otomotiv üretimi hiç yok) olmayan sanayi sektörü yıllardan beri tekstil, hazır giyim plastik ürünleri vb odaklı üretim yaparken, bu sektörler de nispeten çok yüksek düzeyde seyreden üretim maliyetleri nedeniyle dışarıdan gelen rekabete ayak uyduramamışlardır. Mevcut sanayi yapısı itibariyle Yunanistan gıda ve belli birkaç sektör dışında tamamen ithalata bağımlı bir ülke konumundadır. Yunanistan ın 1981 yılındaki AB üyeliğinden sonra dış ticaretindeki açık giderek büyümüştür. Üyelik öncesinde % 50 lere varan korunma oranları sayesinde dış ticaret göreceli olarak kontrol altında iken 1990 ların başında neredeyse tüm koruma oranları kaldırılmıştır. İhracatın yarısından fazlası AB üyesi ülkelere yapılırken, başta Rusya olmak üzere İran ve S.Arabistan dan önemli miktarlarda petrol ve doğalgaz ithalatı yapılmaktadır yılında Almanya, İtalya, Rusya, Türkiye ve Fransa sırasıyla ticarette ilk beş ülkedir. İlk beş ülke ile yapılan ticaretin toplam içindeki payı % 30 un üzerindedir. İhracatta ilk beş ülke sırasıyla İtalya, Almanya, Türkiye, GKRY ve Bulgaristan iken, ithalat için sıralama Almanya, İtalya, Rusya, Çin ve Hollanda şeklindedir. 5.2 Dış Ticaret Mevzuatı 1981 yılından beri AB üyesi olan Yunanistan'da dış ticaret, AB uygulamalarına göre yürütülmektedir. Yunanistan nın AB nin Ortak Dış Ticaret Politikası dışında ulusal bazda bir dış ticaret mevzuatı mevcut olmayıp, dış ticaret alanındaki ulusal mevzuat AB direktiflerinin ulusal mevzuata uygulanması ile yürütülmektedir. AB uygulamalarına paralel olarak, uluslararası anlaşmalarla ticareti yasaklanan mallar dışında ithali yasak ürün bulunmamaktadır. Yunanistan da ihracat işlemi, tek idari belge ve faturaya ilaveten, AB düzenlemelerine, bazı durumlarda Yunanistan ın iç mevzuatına ve uluslararası anlaşmalara uygun olarak ihracatın yapılacağı ülkeye ve ihraç edilecek ürüne göre değişen kontrol ve kayıt belgeleri ile birlikte serbestçe gerçekleştirilmektedir. Türkiye den yapılacak ithalat için ATR, EFTA ve Doğu Bloku ülkeleri EUR1 AKP ülkeleri için FORM A belgesi ve üçüncü ülkeler için menşe belgesi aranmaktadır. Eski ve kullanılmış mal ithalatında teknik özelliklerini yitirmemiş olmaları, çevre ve güvenlik açısından gerekli şartları sağlamaları koşulu ile bir kısıt bulunmamaktadır. Bu kapsamda, AB Komisyonu tarafından belirlenen Ortak Gümrük Tarifesi tatbik edilmektedir. Tarım ürünleri ticaretinde AB nin Ortak Tarım Politikaları çerçevesinde ortak piyasa düzenlemeleri uygulanmakta olup, sanayi ürünlerinde AB içerisinde ortak düzenlemeye tabi malların ithalatında sağlık çevre ve güvenlik koşullarına uygunluk şartı aranmaktadır. Bu çerçevede başta Sanayi Bakanlığı olmak üzere, Sağlık Bakanlığı ve Tarım Bakanlıkları tarafından piyasa gözetimi ilkeleri çerçevesinde kontroller uygulanmaktadır. Avrupa Birliği nin bir üyesi olarak Yunanistan, AB nin üçüncü ülkelerle yaptığı anlaşmaları üstlenmiş olup, Ortak Dış Ticaret politikası tatbik etmektedir. Bu çerçevede EFTA Ülkeleri, Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri, Güney Afrika Cumhuriyeti, Akdeniz Ülkeleri, Meksika ve Şili Atina Ticaret Müşavirliği 66

67 gibi AB nin STA imzaladığı ülkelerle serbest ticaret anlaşması hükümleri geçerli olup, AB nin gelişme yolundaki ülkelere GSP mekanizması çerçevesinde uyguladığı tek taraflı taviz sistemi yürürlüktedir. AB ülkeleri ile Yunanistan arasında Gümrük Vergileri ve eş etkili vergilerle miktar kısıtlamaları ve benzeri önlemlerden muaf olarak, mallar serbest dolaşmakta, AB dışındaki ülkelere Ortak Gümrük Tarifesi uygulanmaktadır. Tarım ürünleri itibariyle AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde ortak piyasa düzenlemeleri ve telafi edici mekanizmalar uygulanmaktadır. İthalatta KDV, piyasa fiyatı ve gümrük vergisi üzerinden tahsil edilmekte ve gümrük vergisinin matrahı AB Komisyonu direktiflerince DTÖ Gümrük Kıymet Kodu hükümlerine paralel olarak belirlenmektedir. İthalatta haksız rekabetin önlenmesine ilişkin anti damping kuralları AB düzeyinde ve AB Komisyonu tarafından uygulanmaktadır. 5.3 Tarife Dışı Engeller Serbest ticarete dayalı bir dış ticaret rejiminin bulunduğu Yunanistan da ithalat için herhangi bir izne ya da lisansa gerek yoktur. Ancak bazı ürünler için Yunanistan a giriş yapabilecekleri ihtisas gümrükleri ve limanlar belirlenmiştir. Su ürünleri, canlı hayvan ve et ürünleri ile bazı tarımsal ürünlerde ise Sağlık Bakanlığı nın uygun görüşünün alınması gerekmektedir. Anti damping ve anti sübvansiyon tedbirleri AB düzeyinde ve AB Komisyonu kararları çerçevesinde uygulanmaktadır. Yunanistan da AB dışı ülkelerden yapılan ithalatta, AB nin ortak gümrük tarifesi ile kural ve kısıtlamaları aynen uygulanmaktadır. Topluluğun Entegre Gümrük Tarifesi TARIC AB gümrük birliğine ithal edilen ve bazı durumlarda birlikten ihraç edilen belirli ürünlere uygulanan çeşitli kuralları göstermektedir. Yunanistan bir çok iş dalında çeşitli ulusal engeller uygulama eğilimindedir. AB üyesi ülkeler için genelde geçerli olmayan bu engelleri aşmak için yabancı şirketler Yunan veya AB orjinli şirketlerle işbirliğine gitme yolunu tercih edebilmektedir. Tüm AB üyesi ülkelerde olduğu gibi insan ve çevre sağlığı ile ürün güvenliği gerekçesiyle uyulması gereken CE işareti vb. gibi kurallar bulunmaktadır. Ürünlerin etiketlenmesi ve paketlenmesi ile ilgili olarak Yunanca yazılması, miktar ve üretim tarihinin belirtilmesi gibi çeşitli zorunluluklar bulunmaktadır. Bu konu ileride ayrı bir bölüm olarak ihracatçılarımızın dikkatine sunulmuştur. Fikri ve sınai mülkiyet hakları Yunanistan pazarında dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur. 5.4 Anti-Damping Uygulamaları AB tarafından ülkemize yönelik uygulanan anti-damping önlem ve soruşturmaları Dış Ticaret Müsteşarlığı nın web sayfasından güncel olarak takip edilebilmektedir Mart itibariyle Yunanistan a yönelik ihracatımızla ilgili alınan bir önlem veya yürütülmekte olan bir soruşturma bulunmamaktadır. 5.5 DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ Yunanistan ın 2003 yılında 50 milyar Euro sınırını aşan toplam dış ticaret hacmi son 5 senede yaklaşık % 50 artış göstererek 2008 sonunda 78 milyar Euroyu aşmış bulunmakta idi. Ancak 2010 yılında patlak veren kriz sonrasında 2011 yılında 65 milyar Euro ya gerilemiştir yılında toplam dış ticaretin % 62 sine yakın bölümü AB üyesi ülkelerle yapılmaktayken, bu oran 2011 yılında %45 lere gerilemiştir. AB üyesi ülkelere yapılan ihracatın toplama oranı % 42 civarındayken, ithalatın yaklaşık % 49 luk bölümü AB den yapılmıştır. Atina Ticaret Müşavirliği 67

68 İhracatın ithalatı karşılama oranı 2008 e kadarki 5 yıllık süreçte % 30 lar civarında seyretmekte iken, bu oran 2011 yılında kriz nedeniyle %50 lere çıkmıştır. Hükümetin aldığı sıkı tedbirler, işsizliğin yükselmesi ve alım gücünün düşmesi, ithalatta bir düşüşe, aksine ihracatta bir artışa yol açmış ve dış ticaretteki açık bir miktar azalmıştır Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri Yunanistan ın Euro bazında da toplam dış ticareti 2003 yılında 50 Milyar Euro yu geçmiş ve 2008 sonunda 78 Milyar Euro seviyesine yükselmiştir. Ancak son yıla gelindiğinde, toplam dış ticaretin 65 Milyar Euro ya gerilediği görülmektedir. Yunanistan ın ihracatı arasında ortalama % 37 artış göstermiş, ithalatında ise % 10 civarında gerileme kaydedilmiştir. Dış Ticaret İstatistikleri (Milyon Euro) 2011 Değişim (%) 2010 Değişim (%) İhracat 22, , ,675 17,439 17,170 16,447 14,046 İthalat 43, , ,791 60,966 55,721 50,722 43,942 Toplam Dış Ticaret 65, , ,466 78,405 72,891 67,169 57,988 Dış Ticaret Açığı 20,822-34,3 31, ,116 43,527 38,551 34,275 29,896 Dış Ticaret İstatistikleri (Milyar Dolar) 2011 Değişim (%) 2010 Değişim (%) İhracat , İthalat , Toplam Dış Ticaret , Dış Ticaret Açığı , Kaynak : Yunanistan İstatistik Kurumu & EuroStat Dış Ticaretin AB ve 3.Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon ) İthalat İhracat Toplam Dış Ticaret Yıllar AB 3. Ülkeler Toplam AB 3. Ülkeler Toplam AB 3. Ülkeler Toplam Not : Veriler Yunanistan İstatistik Kurumu ndan derlenmiştir. Atina Ticaret Müşavirliği 68

69 Yunanistan ın son yıllarda AB üyesi ülkelerle yaptığı ticaretin toplama oranı % 55 ila % 62 arasında değişmiştir. Ancak 2011 yılına gelindiğinde, bu oranın %46 ya gerilediği görülmektedir. Diğer 26 ülkeye yapılan ihracatın toplam ihracata oranı % 42 seviyesinde iken bu ülkelerden yapılan ithalatın toplam içindeki payı % 49 dur Başlıca Ülkelere Göre Dış Ticaret (1000 Euro) ÜLKELER Değişim İTHALAT İHRACAT TOPLAM İTHALAT İHRACAT TOPLAM İTHALAT İHRACAT TOPLAM Almanya 4, , ,9 5, , , % -2.0% -11.0% İtalya 4, , ,0 4, , , % 20.0% 6.2% Rusya 4, ,2 4, , % 22.5% 7.1% TÜRKİYE 1, , ,8 1, , % 104.2% 103.2% Fransa 2, ,6 2, , % 4.2% -3.3% Hollanda 2, ,1 2, , % 18.6% 11.7% Çin Cumhuriyeti 2, ,6 2, , % 81.9% 69.7% Bulgaristan 1, , , , , % 17.0% 36.2% İngiltere 1, ,6 1, , % 3.3% -10.5% GKRY , , , , % 15.8% 38.9% ABD , ,3 1, , % 81.0% 51.0% İran 1, ,7 1, , % 15.1% 67.3% Belçika 1, ,4 1, , % 18.3% 14.9% İspanya 1, ,3 1, , % 17.9% 11.0% Suudi Arabistan 1, ,8 1, , % 145.0% 164.7% Güney Kore 1, ,3 1, , % 142.8% 100.0% Romanya , , % -1.0% 6.0% Mısır , % 65.9% 189.8% Kazakistan , , % -28.0% -54.9% İsviçre , % -16.0% -39.2% Cezayir , % 65.2% 150.5% Makedonya , % 61.4% 51.5% Sırbistan , % 54.5% 63.1% Avusturya , % 19.4% -2.1% Danimarka , % -0.7% -0.8% Singapur , % 470.6% 454.6% Hindistan , % -12.9% 12.3% Irak , % -17.2% -30.9% Polonya , % 5.3% -3.2% Arnavutluk , % 8.0% -14.7% Birl. Arap Emirlikleri , % 123.9% 265.3% İsveç , % -6.2% -13.5% Libya ,5 1, , % -23.0% % İsrail , % 67.1% 83.5% Finlandiya , % 9.7% -12.1% Japonya , % -3.2% -45.4% Atina Ticaret Müşavirliği 69