Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Transkript

1 Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. KONYA İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi Jeoloji Uzmanı Konya ili Türkiye akarsu havzalarına göre Orta Anadolu Havzası (16 nolu havza), Afyon Suları Havzası (11 nolu havza), Orta Akdeniz havzası (9 nolu havza) ve Sakarya Havzası (12 nolu havza) içinde kalmaktadır. YER ÜSTÜ SU KAYNAKLARI Türkiye akarsu havzalarını gösteren harita Yer üstü suyu: 2 939,0 hm³/yıldır (il çıkışı toplam ortalama akım). Toplam su yüzeyleri: 178,711 ha dır. Akarsular Konya ili sınırları içerisinde daha çok mevsimlik ve sel rejimli akarsular yer alır. Buradaki akarsuların boyları kısadır. Konya ilinin geniş sahaları, kapalı havza olması sebebiyle akarsular ova tabanlarındaki bataklıklarda kaybolur. Bölgedeki akarsular kar ve yağmur suları ile beslenirler. Konya'daki yağış rejimi düzensiz olduğu için bu akarsuların rejimi de düzensizdir. Birçoğu, yaz aylarında kururlar; ancak ilkbahar ve yaz aylarında kısa süreli sağanak yağışlar ile sel baskınlarına sebep olabilmektedir. Sel baskınları tarım alanlarında büyük zarara neden olur. Bundan dolayı bölgede erozyonla mücadele çalışması yapılmaktadır. Bu çalışmalar en fazla sel gelen dereler üzerine barajlar kurularak sürdürülmektedir. May ve Apa Barajları buna örnektir ( Konya'da akarsuların su toplama havzaları farklı yönlere akış gösterirler. Bunlardan Yukarı Sakarya Nehri'ne ulaşan Gökpınar Deresi ile Karadeniz'e, Göksu Nehri'nin kuzey kolu olan Hadim Çayı, Manavgat Nehri'nin yukarı havzası çevresindeki dere ve çaylar açık havza niteliğinde olup sularını Akdenize ulaştırırlar. Bunlardan Tuz Gölü, Çavuşçu Gölü, Beyşehir Gölü, Ereğli Ovasındaki Akgöl, Hotamış Bataklığı çevresindeki yükseltilerden kaynağını alan dereler ise kapalı havza şeklindeki bu alanlara akış gösterirler ( 1

2 Bölgenin güneyindeki kapalı havzanın merkezinde Konya ve Ereğli ovalarında kuraklık nedeniyle göl oluşmaz ve buradaki yükseltilerden kaynağını alan dereler ovada kaybolurlar. Konya'da yer alan en büyük ve en önemli akarsu Çarşamba Suyu'dur. Kaynağını Bozkır ilçesindeki yükseltilerden alır. Beyşehir Gölü'nün ayağı ile birleşerek Çumra Ovası sulama şebekesini oluşturur. Çarşamba Suyu üzerinde kurulan Apa Barajı hem selleri önlemek, hem de Konya Ovası nın bir bölümünde sulama yapmak için kurulmuştur( Konya ilinde Meram Çayı, Sille Deresi, May Deresi, İvriz, Bolasan, Çiğil, Doğanhisar, İnsuyu, Göksu, Adıyan, Engilli, Çavuşköy, Karasu Çayları da önemli akarsulardandır. Şehrin içme ve kullanma suyu olarak kullanılan Hatıp, Çayırbağı, Mukbil ve Dutlu Suyu ve Hotamış Bataklığı çevresindeki çeşitli kaynaklar da önemlidir ( Akarsu yüzeyleri: 71 ha dır. Göksu Nehri: 37 ha Çarşamba Çayı: 14 ha Süberte Çayı: 3 ha Diğerleri: 17 ha Uludere: 143,2 hm³/yıl Beyşehir Gölü: 446,0 hm³/yıl Çavuş Deresi: 37,4 hm³/yıl Süberte Çayı: 117,9 hm³/yıl Çarşamba Çayı: 164,8 hm³/yıl Zanapa Deresi: 233,6 hm³/yıl May Deresi: 53,6 hm³/yıl Meram Çayı: 51,0 hm³/yıl Sille Deresi: 2,0 hm³/yıl İnsuyu Deresi: 14,7 hm³/yıl Göksu Nehri: 818,7 hm³/yıl Yunak Gökpınar Deresi: 223,2 hm³/yıl Ilgın Deresi: 124,0 hm³/yıl Bakırpınarı, Zengi, Beşgöz Kaynakları: 36,4 hm³/yıl Diğerleri: 472,5 hm³/yıl Barajlar Sille Barajı: Selçuklu ilçesinde, Sille Çayı üzerinde, sulama ve taşkın koruma amaçlı 1962 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 0,32 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 2,16 hm 3, normal su kotunda göl alanı 0,28 km 2, sulama alanı 220 ha dır May Barajı: Çumra ilçesinde, Meram Çayı üzerinde, sulama ve taşkın koruma amaçlı 1960 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 0,273 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 42,7 hm 3, sulama alanı 1,200 ha dır Apa Barajı: Çumra ilçesinde, Çarşamba Çayı üzerinde, sulama amaçlı 1962 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 1,327 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 169,0 hm 3, normal su kotunda göl alanı 12,6 km 2, sulama alanı 72,400 ha dır 2

3 Altınapa Barajı: Meram ilçesinde, Meram Deresi üzerinde, 1967 yılında içme suyu, taşkın koruma ve sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 0,975 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 32,3 hm 3, normal su kotunda göl alanı 2,2 km 2, sulama alanı 1,200 ha, içme suyu 37,8 hm³ tür İvriz Barajı: Ereğli ilçesinde, İvriz Çayı üzerinde, sulama ve taşkın koruma amaçlı 1983 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 5,915 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 80,6 hm 3, normal su kotunda göl alanı 4,83 km 2, sulama alanı 42,225 ha dır Derebucak Barajı: Derebucak ilçesinde, Kocaçay üzerinde, sulama amaçlı 2006 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 0,665 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 10,7 hm 3, normal su kotunda göl alanı 0,77 km 2, sulama alanı 3,750 ha dır Çavuşcu Barajı: Ilgın ilçesinde, Çebişli ve Çiğil üzerinde, sulama amaçlı 1970 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 1,306 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 184,12 hm 3, normal su kotunda göl alanı 27,97 km 2, sulama alanı 17,639 ha dır Suğla Depolaması: Seydişehir ilçesinde, Suberte, Irmak Çayı, BSA üzerinde, sulama amaçlı 2003 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 13,0 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 255,52 hm 3, normal su kotunda göl alanı 43,63 km 2 dir Beyşehir Gölü: Beyşehir ilçesinde, Beyşehir Göü üzerinde, sulama ve içme suyu amaçlı 1914 yılında kurulmuştur. Normal su kotunda göl hacmi 5,410 hm 3, normal su kotunda göl alanı 722 km 2, sulama alanı 77,000 ha, içme suyu 27,0 hm³ tür Bağbaşı Barajı: Bağbaşı nda Göksu Nehri üzerinde, sulama amaçlı 2012 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 4,0 hm 3, Normal su kotunda göl hacmi 204,9 hm 3, normal su kotunda göl alanı 4,64 km 2, sulama alanı 222,150 ha dır Bozkır Barajı: Bozkır ilçesinde, Göksu Nehri üzerinde, sulama ve enerji amaçlı 2011 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 5,5 hm 3, 15 MW gücündedir Hotamış Depoşaması: Çumra ilçesinde AHİ Kanalı üzerinde, sulama amaçlı 2011 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 14,0 hm 3, Normal su kotunda göl hacmi 580 hm 3, normal su kotunda göl alanı 55,20 km 2, sulama alanı 580 ha dır Afşar Hadimi Depoşaması: Afşar da Ilıcapınar Deresi üzerinde, sulama amaçlı 2012 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 5,9 hm 3, Normal su kotunda göl hacmi 386 hm 3, normal su kotunda göl alanı 8,73 km 2 dir Damlapınar Barajı: Damlapınar da Damla Çayı üzerinde, sulama amaçlı 2012 yılında kurulmuştur. Gövde hacmi 0,634 hm 3, Normal su kotunda göl hacmi 8,01 hm 3, normal su kotunda göl alanı 0,5 km 2, sulama alanı 1,020 ha dır 3

4 ha dır. Baraj rezervuarı yüzeyleri toplamı 3,348 ha, seddelemeli rezervuar yüzeyleri: Göller Konya ili sınırları içerisinde pek çok tabii göl ve bataklık bulunmaktadır. Bunların bazılarının suları acı ve tuzlu, bazılarının da suları tatlıdır. Oluşum yönünden de birbirinden farklılıklar gösterirler. Tuz Gölü: Tuz Gölü kapalı havzasının merkezinde Tuz Gölü oluşmuştur. Ankara, Konya, Aksaray sınırlarının kesiştiği yerde olup bir kısmı Konya ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Tuz Gölü Türkiye'nin yüzölçüm olarak ikinci büyük gölüdür. Derinliği 12 m civarındadır. Yaz mevsiminde buharlaşmanın etkisi ile alanı oldukça küçülür. Kuruyan kesimlerde tuz tortulları meydana gelir. Türkiye'nin tuz ihtiyacının bir kısmı buradan temin edilir. Sulama ve su ürünleri için kullanılmamaktadır ( Beyşehir Gölü: Konya ilinin batısında Konya-Isparta sınırı üzerinde yer almaktadır. Beyşehir Gölü, yurdumuzun 3. büyük gölüdür. Aynı zamanda en büyük tatlı su gölüdür. Tektonik-Karstik olaylarla meydana gelmiştir. Aynı zamanda Türkiye'nin en önemli milli parklarından biridir. Milli park alanı içerisinde aynı anda su sporları, dağ sporları ve av sporları yapmak olanağı vardır. Su ürünleri açısından ekonomik değeri yüksektir. Gölün iki plajı, 22 adası ve pek çok kayalığı bulunmaktadır. Göl ornitolojik bakımdan önemli bir kuş üreme, barınma, beslenme ve konaklama merkezidir. Bu yönü ile de turizm açısından önem taşımaktadır ( Akşehir Gölü: Konya ilinin kuzey batısında Konya-Afyonkarahisar il sınırında yer alır. Suyu tatlıdır. Tektonik olaylarla meydana gelmiştir. Su ürünleri açısından ekonomik değer gösterir. Sulama suyu olarak kullanılmakta olup kamış üretimi de yapılmaktadır. Suğla Gölü: Konya ilinin güneybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Yağışlı yıllarda alanı iyice genişlemekte kurak yıllarda ise göl kurumakta ve alüvyonlu göl tabanı ortaya çıkarak, iyi bir tarım alanı oluşturmaktadır. Suları tatlıdır. Su ürünleri ve sulama açısından önemi büyüktür ( Ilgın (Çavuşçu) Gölü: Konya ilinin kuzeybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Suları tatlıdır. Su ürünleri açısından önemlidir. Ayrıca bir ayağı ile Atlantı ovaları sulanmaktadır. Ereğli Akgöl: Ereğli ilçesinin batısındadır. Eski göl tabanıdır. Çok sığ bir özelliğe sahiptir. Tatlı sulara sahiptir. İvriz deresinden gelen sularla beslenir. Akgöl sazlıklarında 200'ün üzerinde kuş türü yaşamaktadır. Bu yüzden tabiatı koruma alanı olarak kabul edilmiştir ( Yunak Akgöl: Yunak ilçesi yakınlarında küçük bir göldür. Suyu tatlıdır. Çoğu yeri bataklık halindedir. Göl Gökpınar Deresi ile Sakarya Nehrine boşalmaktadır. Bunların dışında Konya ilinin karstik sahalarında, karstik şekillerden olan obrukların sularla dolması ile çok ufak göller meydana gelmiştir. Bunlar Kızören obruğu, Timraş obruğu, Obruk gölü, Çiralı gölü, Meyil gölü de vardır. Obruk göllerden bazıları sulama amaçlı kullanılırken bazı obruk gölleri de turistik değer taşır ( 4

5 Volkanik olaylarla da göller meydana gelmiştir. Volkan konilerinin çevresinde volkanizmanın etkisi ile daire şeklinde çanaklar oluşmuştur. Bu çanaklara suların dolması ile küçük maar gölleri meydana gelmiştir. Bunlar Acıgöl Maarı ve Meke Gölü'dür. Karapınar ilçesi sınırları içerisinde bulunan bu krater göllerinin içerisinde magnezyum sülfat çözeltileri vardır. Bu nedenle suyu çok acıdır. İçinde canlı yaşamaz. Oluşumdan kaynaklanan özellikler nedeniyle Meke Gölü etrafındaki volkanik malzeme biriket yapımı ve benzer amaçlarla büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Meke Gölü, Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından "1. Derece Doğal Sit Alanı" ilan edilmiştir ( Göletler Doğal göl yüzeyleri: ha dır. Çukurçimen Göleti: Meram ilçesi Çökük Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1982 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,3 hm 3, sulama alanı 44 ha dır Bostandere Göleti: Seydişehir ilçesi Kalaycı Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1983 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,7 hm 3, sulama alanı 85 ha dır Mecidiye Göleti: Ilgın ilçesi Çayıröz Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1986 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,0 hm 3, sulama alanı 547 ha dır Aydoğmuş Göleti: Güneysınır ilçesi Boğaz Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1988 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 4,7 hm 3, sulama alanı 530 ha dır yıldır Güneydere Göleti: Meram ilçesi Gavur Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1987 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,08 hm 3, sulama alanı 15 ha dır May Göleti: Akören ilçesi Peynirli Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1987 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,7 hm 3, sulama alanı 200 ha dır Hadim Göleti: Hadim ilçesi Kurudere üzerinde olup, sulama amaçlı 1988 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,30 hm 3, sulama alanı 35 ha dır Osmancık Göleti: Kadınhanı ilçesi Çeşmecik Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 1988 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,46 hm 3, sulama alanı 220 ha dır Akören Göleti: Akören ilçesi Bayındır Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 1992 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,60 hm 3, sulama alanı 420 ha dır Cihanbeyli Göleti: Cihanbeyli ilçesi İnsuyu üzerinde olup, sulama amaçlı 1992 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 8,5 hm 3, sulama alanı 1,210 ha dır 5

6 Bulcuk Göleti: Ilgın ilçesi Bulcuk Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 1995 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,2 hm 3, sulama alanı 364 ha dır Evliyatekke Göleti: Meram ilçesi Arkil Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 1995 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,9 hm 3, sulama alanı 110 ha dır Doğanhisar Göleti: Doğanhisar ilçesi Davros Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 1995 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,0 hm 3, sulama alanı 244 ha dır yıldır Başhüyük Göleti: Sarayönü ilçesi Kurudere üzerinde olup, sulama amaçlı 1997 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,6 hm 3, sulama alanı 56 ha dır Çayhan Göleti: Ereğli ilçesi Mollalar Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1999 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 3,7 hm 3, sulama alanı 721 ha dır Ladik Göleti: Sarayönü ilçesi Değirmen Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1999 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,6 hm 3, sulama alanı 228 ha dır Deştiğin Göleti: Doğanhisar ilçesi Belyakası Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 1999 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,3 hm 3, sulama alanı 177 ha dır Derbent Göleti: Derbent ilçesi Belbaşı Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı 2002 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,6 hm 3, sulama alanı 308 ha dır. Karaağa Göleti: Merkez ilçesinde olup, sulama amaçlı 2005 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,0 hm 3, sulama alanı 710 ha dır Çiftliközü Göleti: Derbent ilçesi Karakaya Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2006 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 3,0 hm 3, sulama alanı 690 ha dır Aşağıçiğil Göleti: Ilgın ilçesi Uluyol Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2006 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,9 hm 3, sulama alanı 306 ha dır Beykavağı Göleti: Kadınhanı ilçesi Kestel Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2008 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,8 hm 3, sulama alanı 498 ha dır Çavuş Göleti: Hüyük ilçesi İlmen Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2008 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 1,040 hm 3, sulama alanı 138 ha dır 6

7 Ayaslar Göleti: Doğanhisar ilçesi Yukarıöz Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2006 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,6 hm 3, sulama alanı 290 ha dır Taraşcı Göleti: Seydişehir ilçesi Kurudere üzerinde olup, sulama amaçlı 2010 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,805 hm 3, sulama alanı 158 ha dır Malas Göleti: Selçuklu ilçesi Uludere üzerinde olup, sulama amaçlı 2011 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 2,91 hm 3, sulama alanı 115 ha dır İnönü Yaylası Göleti: Hadim ilçesi Yılanlıca Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2011 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,964 hm 3, sulama alanı 155 ha dır Erenkaya Göleti: Meram ilçesi Çarşak Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2012 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 0,602 hm 3, sulama alanı 121 ha dır Çağlayan Göleti: Bozkır ilçesi Yayla Dere üzerinde olup, sulama amaçlı 2012 yılında kurulmuştur. Depolama hacmi 3,850 hm 3, sulama alanı 713 ha dır Akşahan Göleti: Meram ilçesi Kavakdere üzerinde olup, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 4,60 hm 3, sulama alanı 716 ha dır Yukarıçiğil Göleti: Ilgın ilçesi Karakoç Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı kurulmuştur. Sulama alanı 130 ha dır Yelmez Göleti: Hadim ilçesi Ziftlik Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı kurulmuştur. Sulama alanı 40 ha dır Yeşiltekke Göleti: Yeşiltekke de Söğütlüboğaz, Kapaklı Deresi üzerinde olup, sulama amaçlı kurulmuştur. Sulama alanı 117 ha dır Gölet rezervuarı yüzeyleri: 855 ha dır. YER ALTI SUYU KAYNAKLARI Konya ilinin kuzey bölümü dışında kalan kısımları Toros dağları üzerinde yer alır. Genellikle kireçtaşı ağırlıklı kayalar yüzeylenir. Bunlar erimeli, karstik kaya akifer özelliği gösterir. Derebucak, Taşkent, Bozkır, Seydişehir çevresi, Ereğli ve Halkapınar güneyi, Derbent, Hüyük, Akşehir çevresi Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı karbonat kayalarıdır (haritada mavi, yeşil renkli sürsajlı kısımlar). Koyu ve açık kahverengi alanlar mermer ve şistten oluşan metamorfik kayalar, Ereğli çevresi (pembe noktalı kısımlar) Triyas yaşlı kırıntılılar, Karapınar- Emirgazi arası, Beyşehir Akören arası volkanik kayaçlarla kaplıdır. Kül rengindeki dik çizgili alanlar Triyas-Jura mermer kayalarını temsil eder. Koyu gri sürsajsız alanlar Pleistosen kırıntılı kayaçları, açık gri renkli sürsajsız alanlar ise alüvyon kaya birimlerini gösterir. İlin büyük alanlarını kaplayan sarı renkli kısımlar Miyosen-Pliyosen yaşlı gölsel ortamda çökelmiş çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı, kiltaşı, çamurtaşı ve evaporitlerden oluşur. 7

8 Sayılan kaya birimlerinden kırıntılı olanlar ile alüvyon gözenekli, geçirimli, taneli ortam akiferlerdir. Karbonatlı kaya birimleri (kireçtaşı, mermer) erimeli, karstik kaya akifer özelliği gösterir. Volkanik olanlar, şist, kuvarsit kayaları erimesiz, kaya ortam akiferlerdir. Konya ilinin çoğu alanı alüvyon ile genç yaştaki örtü birimlerinin yer aldığı ovalardan ibaret olduğundan, yer altı suları kuyularla çıkarılmaktadır. Toros dağları bölümündeki alanlarda genellikle kaynak suları egemendir. Konya ili jeoloji haritası (MTA, 2009). Konya ili toplam su potansiyeli 4 447,0 hm³/yıl, yer altı suyu potansiyeli 1 508,0 hm³/yıldır. Konya ilinde yer altı sularının durumu belirlenirken il içerisinde yer alan ve birbirinden bağımsız ovalar oluşturan Konya-Çumra-Karapınar Ovaları, Cihanbeyli-Yeniceoba-Kulu Ovaları ayrı ayrı ele alınacaktır. Ovaları incelerken de ovaları oluşturan jeolojik formasyonlar, bunlardan su taşımakta olanlar (Akiferler), bu formasyonlardaki yer altı sularının derinliği, yer altı suyu akış yönü, kullanım amacı, kuyuların sayısı dağılım durumu ve bulundukları yerlerden söz edilecektir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). 8

9 Konya-Çumra-Karapınar Ovaları Bu ovalarda su taşıyan formasyonlar Paleozoyik yaşlı kristalize kireçtaşları ve mermerler, Mesozoik (Üst Kretase) yaşlı kireçtaşları, Neojen yaşlı kireçtaşları ve Pliyo-Kuvarterner yaşlı çökellerdir. Paleozoyik yaşlı kireçtaşları ve mermerler Altınekin ile Aksaray Ovaları na doğru yayılım gösterirler. Konya Ovası'nın kuzeyinde mostra veren bu kayaçların Konya Ovası'na doğru yayılımları belli değildir. Mostra verdikleri Konya ovası'nın kuzey ve kuzeydoğusunda faylanmayla çok derinde kalmışlardır. Bu nedenle yapılan sondajlarda adı geçen kireçtaşları ve mermerlere erişmek mümkün olmamıştır. Görünür kalınlıkları 400 m olan bu karbonatlı kayaçlara sondajlarla ancak, ova kenarlarında ulaşılabilmektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Mesozoyik yaşlı kireçtaşları ise Konya Ovası nın batısında Çumra ilçesinin güneyinde mostra verirler. Buralarda yükseltileri oluştururlar. Konya-Çumra Ovaları'nda üzerlerindeki kalın Neojen örtüden dolayı bu kireçtaşlarına da sondajlarda erişmek mümkün değildir. Ovada yer altı suyu taşıması bakımından en büyük potansileye sahip birim Miyosen- Pliyosen yaşlı kireçtaşlarıdır. En önemli akiferi bunlar oluşturur. Kalınlıkları yer yer değişmekle birlikte 250 m'ye kadar ulaşır. Konya Ovası'nın kuzeyinde, Yukarıpınarbaşı ve çimento fabrikası çevresinde hemen yüzeyden başlar. Ovaların güneyine doğru Alakova- Alibeyhüyüğü çevrelerinde de durum aynıdır. Ancak bu kesimlerden doğu ve kuzeydoğuya doğru derine inerler. Konya kuzeyinde Tömek köyü çevreside 100 m derinlikte olmalarına rağmen, Tömek'ten doğuya doğru Divanlar köyü çevresinde 300 m derinliktedirler. Altınekin Ovası'nda da yüzeyden başlarlar ve yer altı suyu bakımından çok verimlidirler (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Çumra çevresinde 5 m derinlikte olan Miyosen-Pliyosen kireçtaşları, Çumra'dan kuzeye doğru İsmil Kasabası çevresinde 250 m derinliğe iner. Daha doğuda Göçü köyü çevresinde derinlik azalır. Derinlik burada 100 m kadardır. Buradan güneye gidildiğinde Hotamış çevreside Miyosen-Pliyosen kireçtaşları yüzeyler. Buradan Karapınar'ın batısına kadar yüzeyde devam ederler. Karapınar'dan kuzeye doğru çok derinlere inerler. Bu bölgede D.S.İ. nin açtığı sondajların kireçtaşlarının bulunduğu seviyeye erişememesi bunun kanıtıdır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Ovalardaki diğer tüm birimleri örten ve ovaların hemen hemen tüm yüzeyini kaplayan Pliyokuvaterner yaşlı genç çökellerin kalınlıkları ve litolojik özellikleri, ovanın her tarafında aynı değildir. Çökeller Konya Ovası'nın batısında Hatip ve Alakova çevresinde kum ve çakıllardan ibarettir. Doğuya doğru gidildikçe killi seviyeler egemen olmaya başlar. Yarma Beldesi çevresinde 250 m kalınlığa erişen çökeller, kuzeydoğuya doğru Divanlar Beldesi çevresinde 300 m yi bulur. Hotamış Gölü, kuzeyinde ise çimentolu çakıltaşı, kum, çakıl ve kilden oluşmuş göl çökelleri 100 m kalınlıktadır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Yer altı sularının derinliği ve akış yönü: İl içerisinde bölümlenen ovaların en önemlisi, Konya-Çumra-Karapınar Ovaları dır. Su taşıyan formasyonlar çeşitlidir. Bu nedenle yer altı suyu seviyesinin durumu da bu formasyonlara bağlı olarak farklılık gösterir. Yer altı suyunun genel akım yönü güneybatıdan kuzeydoğuya doğrudur. Güneyde bulunan Miyosen- Pliyosen yaşlı kireçtaşları ve marnlarla, batıda bulunan Kreatase yaşlı kireçtaşlarından ovalara büyük ölçüde yer altı suyu beslenimi vardır. Beslenmenin olduğu kesimde Apa Barajı ve Arpasaraycık çevresinde yer altı su seviyesinin derinliği m arasında değişir. Yer altı su seviyesinin bu derinliği, daha güneyde Kazımkarabekir ilçesi ve Karaman ili çevresinde de fazla değişmemektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). 9

10 Yer altı suyu akım yönünde kuzeye doğru gidildiğinde Çumra-Alibeyhüyüğü İçeriçumra çevresinde yeraltı suyu seviyesi yüzeye yaklaşır. Alibeyhüyüğü ve İçeriçumra çevresinde ise yüzeye çok yakın olup 1,5-3 m derinliktedir. Hatip çevresinde 40 m derinliğe kadar iner. Alakova'dan itibaren 5-15 m seviyesine yükselir. Konya yerleşim alanında m arasında değişiklik gösterir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya-Çumra-Karapınar Ovaları nda yeraltı suyu seviyesinin en düşük olduğu aylar, Kasım, Aralık ve Ocak aylarıdır. Bu aylarda yağışların artması ve buharlaşmanın azalması sonucu yer altı suyu seviyesi yavaş yavaş yükselmektedir. Bu şekilde yükselmeye başlayan yeraltı suyu seviyesi Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında maksimum durumuna gelir. Temmuz ayından itibaren ise düşmeye başlar. Yağışlardaki artma ve eksilmeler 4-5 aylık bir gecikme ile yer altı suyu seviyesine ulaşır. Ovalarda yerlatı suyu seviyesindeki değişmeler 0,6-160 m arasındadır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Ovalardaki kuyular, dağılımları ve suların kullanımı: Çoğunluğu ovaların orta ve güney kesimlerinde olmak üzere incelenen ovalarda binin üzerinde sığ kuyu bulunmaktadır. Kuyular, Pliyosen yaşlı göl çökellerinin yarı geçirimsiz seviyelerinde açılmıştır. Bu yarı geçirimsiz seviyeler, alttaki Neojen yaşlı kireçtaşlarından basınçlı bir şekilde üste doğru yayılır. Üstteki yarı geçirimsiz seviyelerin permeabilitesi çok düşük olduğundan kuyular yeterince beslenememektedir. Kuyulardaki su seviyeleri yüzeyden 1 m olup, alınan sular daha çok hayvan sulamakta kullanılmaktadır. Konya Ovası'nın kuzeydoğusunda açılan sığ kuyularda su seviyesi oldukça derin bulunmaktadır. Derinlikleri m arasında değişmektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Sondaj kuyuları: Konya-Çumra-Karapınar Ovaları'nda içme ve sulama suyu ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla D.S.İ., Köyhizmetleri ve özel şirketler 1956 yılından günümüze kadar çok sayıda kuyu açmışlardır. Ovalarda D.S.İ. tarafından 1992 yılı sonu itibariyle açılan kuyu sayısı kuzeydeki Cihanbeyli-Kulu ve güneydeki Karaman ovaları dahil 1774'tür. Bunun dışında halk tarafından açılmış bir bu kadar, hatta daha fazla sayıda kuyu ovalarda yer almaktadır. Bu kuyular aracılığı ile sulanan toplam alan yaklaşık ha dır. Derinlikleri 23 m ile 409 m arasında değişen kuyuların verimleri de değişiktir. Tatlıcak Kasabası çevresinde artezyen yapan kuyuların verimleri 0,5-60 l/s arasında değişmektedir. Konya-Çumra çevresinde açılan kuyuların verimleri l/s dir. Karapınar ilçesi çevresindeki kuyuların verimleri ise l/s'dir. Cihanbeyli-Yeniceoba-Kulu Ovaları: Cihanbeyli Ovası'nda akifer karakteri gösteren formasyon Üst Miyosen yaşlı kireçtaşlarıdır. Bunların dışında Pliyosen yaşlı kum ve çakılları da önemli miktarda olmamakla birlikte yer altı suyu taşır. Kireçtaşları, Cihanbeyli'nin batısında çok geniş alanlarda mostra verirler. Bu kesimde kireçtaşlarının yüzeyde görünür kalınlıkları 60 ile 100 m arasında değişmektedir. Kulu Ovası'nda alüvyonu oluşturan kum ve çakıllarla Pliyosen yaşlı çakıltaşları en önemli su taşıyan birimlerdir. Kulu ilçesinin batısında geniş alanda yayılım gösteren Eosen yaşlı filişin kumtaşı seviyeleri de yer yer yer altı suyu bulundurur. Alüvyonun bu çevredeki kalınlığı m kadardır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Yer altı sularının derinliği ve akış yönü: Cihanbeyli ve Kulu Ovaları nda yer yer bataklıklar oluşmaktadır. Özellikle Gölyazı Beldesi çevresinde çok geniş alanlar, yağışlı dönemlede bataklık halini almaktadır. Bu kesimlerde yer altı suları yüzeye çok yakındır. Cihanbeyli batısında uzanan bir fay boyunca yer yer kaynaklar oluşmuştur. Bunlardan en önemlileri Pınarbaşı ve İnsuyu kaynaklarıdır. Bu kaynaklar nedeniyle yeraltısuyu yüzeye çıkar ve İnsuyu Deresi'ni oluştururlar. Dere daha sonra Tuz Gölü'ne ulaşır. Kulu çevresinde ise yüzey ve yeraltından boşalan sular Değirmenözü Deresi aracılığıyla tektonik olarak oluşmuş olan Düden Gölü'ne boşalırlar. 10

11 Cihanbeyli ve Kulu çevresinde yer altı suyu seviyesinin derinliği çok değişim gösterir. Cihanbeyli'nin doğusunda derinlik 0,5-10 m arasında olmasına karşılık batıya doğru gidildikçe 30 m kadar düşmektedir. Kulu çevresinde yeraltısuyu seviyesi yüzeye çok yakındır ve 1,5-2 m arasındadır. Cihanbeyli ve Kulu Ovaları'nda yer altı suyunun akım yönü genelde kuzeybatıdan güneydoğuya doğrudur (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Ovalardaki kuyular, dağılımları ve suların kullanımı: Cihanbeyli ve Kulu ovaları'nda derinlikleri 6-10 m arasında değişen civarında sığ kuyu vardır. Kuyularda su seviyeleri 2-9 m arasında değişir. Bu kuyulardan alınan sular, genellikle içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Sığ kuyular genellikle taş örme kuyular olup, büyük kısmı serenli kuyudur. Bunların dışında Yeniceoba Kasabası çevresinde derinlikleri m arasında değişen sığ sondajlar mevcuttur. Sığ sondaj kuyuları, tarımsal sulama amaçlıdır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Ovalarda D.S.İ. ve halkın kendisi tarafından açılmış olan çok sayıda sondaj bulunmaktadır. Derinlikleri 30 ile 337 arasında değişmektedir. 337 m'lik en derin kuyu, Cihanbeyli batısında Hacıbey'de yapılmıştır. Kuyuların debileri 0,3 l/s ile 21 l/s arasındadır. D.S.İ yılından beri Cihanbeyli-Kulu ovalarında su kuyuları açmaktadır. Ancak zamana bağlı olarak kuyu sayısının artması ve yağışların azalması sonucu yer altı suyu seviyesi önemli ölçüde eksilmiş ve bazı kuyular kapanmış veya doldurularak kullanılmaz duruma gelmiştir. SU KALİTESİ Konya ilinde; Konya şehir merkezi ile Karatay, Sille, Akşehir, Altınekin, Beyşehir, Bozkır, Cihanbeyli, Çumra, Derebucak, Doğanbey, Emirgazi, Güneysınır, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Karapınar, Kulu, Seydişehir, Taşkent, Tuzlukçu, Yalıhüyük, Yunak ilçeleri içme suları ve Altınapa Barajı suyu, Başlamış köyü (Hüyük), İmrenler Beldesi (Hüyük), Mutlu Beldesi (Hüyük), Dereköy (Bozkır), Gölyaka köyü (Ilgın), Köklüce köyü (Ilgın), Tursunlu köyü (Ilgın), İvriz (Ereğli), Zengen köyü (Ereğli) içme suları analiz değerleri ile Meram, Ahırlı, Argıthanı, Derbent, Doğanhisar, Ereğli, Hadim, Ladik, Sarayönü ilçeleri içme suları, Beyşehir Gölü suyu, Sülüklü Beldesi içme suyu, Yalıhüyük ilçesi ev arıtması suyu yerinde ölçüm değerleri verilmiştir. Konya ili ve ilçeleri içme suyu yerinde ölçüm değerleri (parametre değerleri mg/l dir) (ölçüm değerleri Mayıs 2009 tarihine aittir). Kony ph Eİ o C NaCl Toplam Kalıcı K Na Ca Mg SiO 2 sertlik sertlik a Merkez 7, ,196 13,1 2,7 1,93 3,42 65,6 17,2 8,9 Karatay 7, ,305 21,0 2,0 2,20 9,56 72,0 47,5 22,5 Sille 7, ,168 10,8 0,9 1,00 4,53 27,6 30,2 17,4 Akşehir 7, ,6 0,080 5,4 0,5 1,49 25,6 7,81 10,9 Altınekin 7, ,2 0,314 12,4 7,5 33,1 83,2 25,3 40,1 Beyşehir 7, ,225 15,3 3,1 2,89 6,00 85,5 14,7 35,0 Bozkır 7, ,8 0,250 17,5 1,9 5, ,0 12,1 Cihanbeyli 7, ,283 14,3 3,7 1,84 32,0 48,0 33,1 24,5 Çumra 7, ,7 0,274 17,5 1,9 2,40 15,9 92,2 20,0 20,5 Derebucak 7, ,6 0,175 12,3 0,4 3,36 57,2 18,9 10,9 Doğanbey 7, ,4 0,050 1,9 0,0 3,06 5,92 10,5 1,84 55,2 Emirgazi 7, ,3 0,553 14,6 0,0 14, ,1 31,6 99,6 Güneysınır 7, ,8 0,281 16,9 14,8 1,53 22,8 94,3 16,3 15 Hüyük 7, ,5 0,195 12,3 0,6 6,28 66,4 12,9 23,6 Ilgın 7, ,243 16,8 3,1 1,62 12,2 93,1 16,4 31,8 Kadınhanı 7, ,5 0,189 13,0 1,6 2,60 62,8 18,5 11,2 Karapınar 7, ,463 15,6 2,9 8, ,3 30,0 Kulu 7, ,8 0,394 14,9 0,0 1,22 87,3 48,0 35,5 23 Seydişehir 7, ,090 7,4 0,4 1,19 46,4 4,10 11

12 Taşkent 7, ,109 8,2 0,4 55,2 2,01 Tuzlukçu 7, ,352 20,7 5,9 2,59 30,6 63,8 50,9 27,7 Yalıhüyük 7, ,221 14,4 1,5 9,36 81,6 13,0 11 Yunak 7, ,5 0,707 13,0 2,6 4,16 29,6 38,5 26,9 Altınapa 7, ,8 0,165 11,2 1,3 1,05 3,16 53,8 16,2 5,0 baraj gölü Başlamış 7, ,5 0,088 6,1 0,4 1,10 37,2 3,92 10,6 köyü (Hüyük) İmrenler 7, ,5 0,059 3,6 0,5 1,60 1,97 20,3 3,12 29,6 (Hüyük) Mutlu 7, ,155 12,7 3,4 8,97 59,3 18,9 30,9 (Hüyük) Dereköy 7, ,5 0,075 4,8 0,0 32,2 1,17 5,8 (Bozkır) Gölyaka 7, ,800 41,3 17, ,3 (Ilgın( Köklüce 7, ,8 0,308 18,7 2,9 2,93 20,4 77,4 34,1 30,3 köyü (Ilgın) Tursunlu 7, ,090 22,3 7,5 1,28 27,8 49,8 66,5 29,0 köyü (Ilgın) İvriz 7, ,6 0,5 1,67 33,8 8,72 (Ereğli) Zengen 7, ,3 0,0 14, ,5 16,8 77 (Ereğli) Meram 7, ,4 0,152 Ahırlı 7, ,4 0,238 Argıthanı 8, ,4 0,278 Derbent 7, ,201 Doğanhisar 7, ,5 0,227 Ereğli 7, ,3 0,086 Hadim 7, ,5 0,109 Huğlu 7, ,4 0,270 Ladik 7, ,167 Sarayönü 7, ,178 Beyşehir gölü 8, ,191 Sülüklü 8, ,160 Ilgın merkez içmece 6, ,2 0,502 HCO 3 Cl SO 4 NO 3 İ B As µg/l 12 F Sr Ba Fe Pb Zn Li Merkez 226 7,93 37,0 4,87 4,66 0,45 0,08 0,05 Karatay 412 8,48 18,2 13,7 4,36 0,78 0,14 Sille 216 5,91 16,5 10,7 2,76 0,13 0,05 Akşehir 107 1,10 5,10 1,3 0,27 0,05 Altınekin , ,7 0,33 0,9 0,88 0,07 Beyşehir 266 7,84 27,1 10,3 1,41 0,31 0,08 Bozkır 339 8,97 24,8 9,7 0,25 0,06 Cihanbeyli ,9 61,3 39,8 0,55 0,38 0,86 0,06 Çumra ,6 25,3 14,1 0,22 0,5 0,57 0,09 Derebucak 200 3,66 8,40 1,98 1,07 0,08 Doğanbey 45,2 2,86 4,20 3,8 0,42 0,11 0,10 0,2 Emirgazi ,5 0,25 3,4 30 0,5 0,75 0,66 0,2 Güneysınır ,0 53,1 20 3,24 0,3 1,57 0,06 0,05 0,05 0,05 Hüyük 251 5,62 9,70 11,9 0,12 0,1 0,16 0,22 0,06 0,47 Ilgın ,0 41,2 23,4 0,20 0,1 0,3 0,74 0,14 Kadınhanı 249 3,48 9,70 14,3 0,91 0,65 0,06 Karapınar ,8 1,28 0,9 15 1,0 0,55 0,05 0,07 0,1 Kulu ,6 69,8 56 0,71 1,2 3,80 0,07 0,05 Seydişehir 153 1,96 3,80 1,7 Taşkent 170 1,17 6,68 0,9 0,19 Tuzlukçu ,7 44,3 46,8 0,22 0,2 2,46 0,20 0,05 Yalıhüyük ,1 23,2 14 0,84 0,1 0,2 1,24 0,06 0,05 0,62 Yunak ,5 7,97 34,6 0,76 0,05 0,06 Altınapa 215 4,63 23,7 2,50 0,56 0,14 0,42 0,06 baraj gölü Başlamış köyü (Hüyük) 124 1,29 4,30 2,0 0,38

13 İmrenler (Hüyük) 67,8 2,01 5,80 6,9 0,27 0,11 0,05 0,16 0,19 Mutlu (Hüyük) ,8 39,9 14,4 0,16 0,1 Dereköy (Bozkır) 107 1,42 2,70 2,1 0, ,10 Gölyaka (Ilgın( ,8 0,3 0,4 6,41 0,05 Köklüce köyü (Ilgın) ,4 28,5 40,5 0,2 10 1,53 0,25 0,08 Tursunlu ,6 53,1 24,9 2,17 0,1 1,65 0,18 köyü (Ilgın) İvriz (Ereğli) 141 3,01 5,56 0,12 Zengen (Ereğli) ,5 0,5 0,59 Meram 2,09 Ahırlı 1,96 Argıthanı 0,34 Derbent 2,09 Doğanhisar 1,05 Ereğli 1,05 Hadim Huğlu 0,24 Sarayönü 0,91 Beyşehir 0,97 gölü Sülüklü 0,30 ph: Asitlik, Eİ: Elektrik iletkenlik (µs/cm), NaCl: Tuzluluk, 0 C: Sıcaklık. Toplam ve kalıcı sertlik parametre değeri 0 A. Analiz değerlerine göre, Konya şehir merkezi, Karatay, Sille, Akşehir, Altınekin, Beyşehir, Bozkır, Cihanbeyli, Çumra, Derebucak, Doğanbey, Güneysınır, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Kulu, Seydişehir, Taşkent, Tuzlukçu, Yalıhüyük, Yunak ilçeleri içme suları ile Altınapa baraj gölü suyu, Dereköy (Bozkır), İmrenler beldesi (Hüyük), Mutlu beldesi, (Hüyük), Köklüce köyü (Ilgın), Tursunlu köyü (Ilgın) içme suları kalsiyum magnezyum bikarbonatlı sulardır. Emirgazi içme suyu sodyum kalsiyum magnezyum klorürlü bikarbonatlı ve 30 µg/l arsenik içermekte olup, içilmesi sakıncalıdır. Karapınar içme suyu sodyum magnezyum süfatlı ve 15 µg/l arsenik saptanmıştır. Zengen köyü (Ereğli) içme suyu sodyum klorlu sudur. Karatay, Altınapa baraj gölü, Bozkır, Cihanbeyli, Emirgazi, Gölyaka köyü, Güneysınır, Hüyük, Ilgın, Köklüce köyü, Kulu, Tursunlu köyü, Tuzlukçu ve Zengen köyü içme suları elektriksel iletkenlikleri 500 µs/cm değerlerdedir. Dereköy (Bozkır) içme suyunda 90 µg/l arsenik olup, içilmesi sakıncalıdır. Gölyaka köyü içme suyunun elektriksel iletkenliği 1775 µs/cm ve sülfat oranının 390 mg/l limitin üstünde olmasıyla içilmemesi gerekir. Jeoloji haritasında sarı ve açık sarı ile gösterilen alanlar Miyosen-Pliyosen yaşındaki göl istifleridir. Bu kaya birimleri yer yer kömür oluşumlarını bünyelerinde barındırmaktadır. Beyşehir ilçesi Karadiken, Avdancık, Akburun ve Eğlikler de, Seydişehir ilçesi Akçalar da, Ilgın ilçesi Haramiköy, Kurugöl, Bulcuk ve Yukarıçiğil de, Karapınar da, Sille Başarakavak ta linyit kömürü sahaları bulunmaktadır (MTA, 2010). 13

14 Konya ili Miyosen-Pliyosen yaşında gölsel kaya birimleri ile kömür sahaları ve sıcak su kaynakları haritası (MTA, 2009). Bazı linyit kömürleri bünyesinde arsenik içermektedir. Örneğin; Ilgın ilçesi Harami deki kömürde 60,9 ppm, Seydişehir ilçesi Başavşar linyit kömüründe 5,6 ppm arsenik saptanmıştır (Tuncalı ve diğerleri, 2002). Kömürlü sahalar ve kaya birimi içinde içme suyu amaçlı açılacak kuyulardaki sular arsenikçe zenginleşebilecektir. Yer altı suyunun kimyasal bileşimi diğer bir deyişle içerdiği mineraller, içerisinde hareket ettiği ya da depolandığı kayaçların kimyası ile yakından ilgilidir. Kayaçları oluşturan mineral ve elementler erime ve çözünme ile bünyesinde bulunan sulara geçerler. İçme suları da bulundukları kayacın özelliğine göre çok mineralli ya da az mineralli olabilir. Eğer kayacın bünyesinde inorganik arsenik, flüorit gibi mineraller varsa doğal olarak bu minerallerce içme suları da zenginleşecektir. Şekil de haritada sarı renkli alanlarda açılacak içme suyu amaçlı kuyu suları Balkan Endemik Nefropatisi yönüyle dikkat edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Volkanik türü kayaçlardan beslenen kaynak ve kuyu suları arsenik bakımından zengin olmaktadır. Ayrıca 14

15 evaporitik sedimanter havzalardaki yer altı suları; sülfat, klorür, tuzluluk, elektrik iletkenliği yüksek olabilmektedir. Ilgın ilçesi Merkezi, Çavuşcugöl de, Beyşehir ilçesi Köşkköy ve Yeşildağ da, Cihanbeyli ilçesi Ilıcapınar ve Eskimüshilsu da, Ereğli ilçesi Kükürtlü de, Seydişehir Merkez de, Hüyük ilçesi Çavuşköy de, Konya Merkez ilçesi Demirkent te ve bazı yerlerde sıcak su (jeotermal) kaynakları bulunmaktadır (MTA, 2009). Sıcak suların bünyesinde sınırı aştığında, sağlık için istenmeyen arsenik, bor ve florürün yer altı suları ile içme sularını kirletmemeleri için, alıcı nehir, çay, derelere karışmaları önlenmelidir. Konya ili sınırları yer altı su kaynakları aşağıdaki havzalara bağlı olarak incelenmiştir. Bu havzalar ve havzalardan çıkabilecek emniyetli yer altı suyu miktarları şöyledir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya-Çumra-Karapınar Havzası (441 hm 3 /yıl) Sarayönü-Kadınhanı-Ilgın-Yunak Havzası (300 hm 3 /yıl) Beyşehir-Seydişehir Havzası (112.6 hm 3 /yıl) Akşehir Havzası (31 hm 3 /yıl) Cihanbeyli-Yeniceoba Havzası (62 hm 3 /yıl) Altınekin Ovası (74 hm 3 /yıl) Kirlilik Konya ilinde en yaygın Akifer formasyon Miyosen-Pliyosen yaşlı göl kalkerleridir. Neojende bir iç göl konumunda Konya Kapalı Havzası Neojen sonralarında epirojenik hareketlerle yükselmiş ve karasal ortama geçmiştir. Bu nedenle havza tabanındaki en yaygın formasyonlar Miyosen-Pliyosen e ait kireçtaşı, kiltaşı, marn gibi birimlerdir. Pliyosen de karasal ortamda yer alan Konya Havzası karasal çökellerle örtülmüştür. Daha çok kumtaşı, çakıltaşı litolojisinde olan bu birimler düşük geçirimlidir. Genel olarak havza kenarlarında yer alırlar (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Akifer özelliği gösteren göl çökelleri genellikle ova tabanındaki düşük kotlarda yer almaktadır. Konya ili çevresindeki diğer akifer formasyon ise Mesozoyik kalkerlerdir. Bu kalkerlerin boşluk ve çatlaklarından yer altı suyu temini mümkün olmaktadır. Konya Ovası nın drenaj alanındaki sular Orta tuzlu, az sodyumlu C2S1 sular sınıfındandır. Ova kesiminin ortalarında ise tuz oranı artar. Sular genellikle yüksek tuzlu, az sodyumlu C3S1 sınıfındandır. Neojen esnasında içi göl tabanını oluşturan Ereğli çevresinde yaygın jips çökelimi görülmektedir. Bu çevredeki sular çok yüksek tuzlu çok yüksek sodyumlu su C4S4 sınıfındandır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya Ovası nın kuzeydoğusunda yer alan Tuz Gölü havzasında ise yaygın olarak tuz çökelimi gözlenmektedir. Tuz Gölü çevresindeki sular Çok yüksek tuzlu çok yüksek sodyumlu C4S4 sınıfından sulardır. Tuz Gölü: Dünyanın nadir doğal kaynaklarından olan ve ülkemiz tuz ihtiyacının % 64 ünü karşılayan önemli bir sulak alanıdır. Tuz Gölü ndeki sorunlar, Konya Ovası sulama sularını drene etmek amacıyla Devlet Su işleri Genel Müdürlüğünce 1974 yılında 185 km uzunluğundaki ana tahliye kanalının devreye girmesiyle birlikte başlamıştır. Kanala, yapılış amacının dışında, başta Konya ili olmak üzere çevresindeki diğer yerleşim merkezlerinden kaynaklanan evsel ve endüstriyel nitelikli atık suların arıtılmadan deşarj edilmesi nedeniyle, Göldeki kirlenme başlamış ve su miktarındaki artma nedeniyle tuz üretimi giderek düşmeye başlamıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Göldeki kirlenmenin yanı sıra, ana tahliye kanalı boyunca, kanaldan kontrolsüz şekilde yapılan sulamalar, tarlaların ileride ıslahı mümkün olmayacak şekilde verimsiz ve çorak arazi olmasına neden olmaktadır. Tuz Gölü nde 2000 yılına kadar kirlenmenin önlenmesine ilişkin önemli bir adım atılamamıştır. Bu nedenle, Tuz Gölü ndeki mevcut kirlenmenin giderilmesi ve bölgede geleceğe yönelik planlanan faaliyetlerin Gölün koruma-kullanma dengesi gözetilerek yapılması için, yürütülen çalışmaların, ilgili kurumların katılımıyla, Çevre Bakanlığı koordinatörlüğünde sürdürülmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). 15

16 Çevre Bakanlığı tarafından tarihinde hazırlanan ve Tuz Gölü nün Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan edilmesi konulu Karar Teklifi, Başbakanlıkça görüş alınmak üzere İçişleri Bakanlığına intikal ettirilmiştir. Daha sonra; tarihinde Tuz Gölü nün doğal yapısının ve tuz rezervinin korunması ile kirlenmesinin önlenmesine ilişkin daha kapsamlı bir Bakanlar Kurulu Kararı alınarak Tuz Gölü Entegre Çevre Projesi hazırlanması için iç ve dış kaynaklı finans kaynakları araştırılmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Ülkemiz geleceği için büyük önem taşıyan Tuz Gölü nün korunması konusu Bakanlar Kurulu'nun 2 Kasım 2000 tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2000/ 1318 Sayılı kararı ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan edilmiştir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı bir kuruluş olan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından bölgede bulunan yerleşim yerlerinden kaynaklanan kirliliklerin önlenmesi amacıyla katı atık düzenli depolama alanı projeleri hazırlanmakta olup, projeler ve finansman çalışmaları devam etmektedir. Bunlardan Zincirlikuyu Belediyesi ne ait atıksu arıtma tesisi tamamlanarak 2007 yılı içinde işletmeye alınmıştır. Kulu Belediyesi atıksu arıtma tesisi işletmeye alınmıştır. Konya Büyükşehir Belediyesine ait Atıksu Arıtma Tesisi ve Ayrıca Konya Organize Sanayi Bölgesi ne ait arıtma tesisi de tamamlanmış olup faaliyete alınmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Beyşehir Gölü: Ülkemizin en büyük tatlı su kaynağı olan Beyşehir Gölü nün ekolojisinin korunması çok önemli bir konudur. Koruma altına alınan göl su seviyesindeki değişmeler, su flora ve faunasındaki olumsuz değişmeler ve kirlilikten dolayı tehdit altında bulunmaktadır. Göl su seviyesi, sulamada kullanılan sular nedeniyle sürekli değişmelere maruz kalmaktadır (su derinliği 7-13 m arasındadır). Göl su seviyesi kodu 1,125 m ve 1,121 m arasında değişmektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Göl alanı toplam 653 km² dir. Gölü besleyen akarsular, yöredeki kirletici kaynakların atıklarını göle taşımaktadır. Bu kirletici kaynaklar; Huğlu ve Üzümlü Av Tüfekleri Fabrikaları başta olmak üzere toplam 15 adet sanayi tesisi ve 30 adet yerleşim biriminden oluşmaktadır. Ayrıca göl çevresindeki erozyon ve kaçak kum alınması, avlanma yasağına uyulmaması gibi durumlar vardır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). İçme ve kullanma suyu kaynağı olan Beyşehir Gölü için Sulak Alan Yönetim Planı hazırlanmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Bu çalışma sonunda kirlilik yükü, ekolojik özellikleri, su seviyesi gibi bir çok konuda elde edilen bilgiler değerlendirilerek gölün korunması, yöre halkının kalkınmasının sağlanması ve gölün yıllık kullanımlarına ilişkin projeksiyonlar ortaya konulmuştur. Kısaca, gölün kullanılması ve korunması için ortaya bir Göl Kullanım ve Koruma Projesi çıkacaktır. Bu plan sonunda, gölle ilgisi olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı başta olmak üzere DSİ, Milli Parklar ve Beyşehir Belediye Başkanlığı gibi, pek çok kurum ve kuruluş kendileri ile ilgili kanunların uygulanmasında bu planı esas alacaktır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Akşehir Gölü: Akşehir Gölü Akşehir Ovası nın kuzeyinde Sultan Dağları nın kuzeydoğu kenarı ile Emir Dağları arasında yer alır. Alanı 35,300 ha, maksimum derinlik 1-2 m olup bölgenin koruma statüsü yoktur. Suları tatlı organik maddelerce zengin ötrofik bir göldür. Kuzey kıyıları dışında gölün tüm kıyıları 1-2 km genişliğinde çok sık kamış ve sazla, göl içindeki aynalar nilüferlerle kaplıdır. Su seviyesi yıllara göre son derece değişkendir. Göl güneyinde ise geniş meyve bahçeleri bulunur. Batı ve doğu kısımları ise tarım alanları ile çevrilidir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). 16

17 Akşehir ve Eber Gölleri, 1992 yılında SİT Alanı ilan edilmiştir. Ülkemizin 1994 yılında Ramsar Sözleşmesi ne taraf olmasıyla, sözleşme kapsamında koruma çalışmaları sürdürülmeye başlanmış ve halen Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında koruma çalışmaları sürdürülen uluslararası öneme sahip sulak alanlarımız arasında yer almaktadır. Akşehir-Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı 2007 yılı sonunda tamamlanmıştır. Faaliyetler bu plan çerçevesinde yürütülmektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Kaçak kuyular, ilkel sulama teknikleri, göletler ve gölü besleyen akarsuların üzerine inşa edilen yapıların tamamı Akşehir ve Eber Gölleri nin kurumasının etkenleri arasındadır. Akşehir ve Eber Gölleri nin kaderinin sadece yağmura bırakılması çözüm olmadığından göllerin geri kazanımı için bazı projeler hazırlanmıştır. Akşehir ve Eber Gölleri nde bozulma, ekolojik dengenin yeniden tesis edilmesi ve alanın uygun bir şekilde yönetilmesinin sağlanması amacıyla; Akşehir-Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı hazırlanıp 2008 yılı başından beri uygulanmaya başlanmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Sulak Alan Yönetim Planı nın etkin olarak uygulanması amacıyla öncelikle yörede yaşayan halkın çevre bilincinin artırılmasını hedefleniyor. Bölgenin yağış alması için de Sultan Dağları nda önemli miktarda ağaçlandırma çalışması yapılıyor. Bu çalışmaların ilerlemesi ile bölgenin daha fazla yağmur alması amaçlanıyor. Plan çerçevesinde, su dengesini yeniden oluşturabilmek, kirliliği mümkün olan en az seviyeye indirmek, sulak alan ekosistemi ve biyolojik çeşitliliğin korunarak geliştirilmesi ve iyileştirilmesi, göldeki su ürünleri potansiyelinin yeniden kazanılması, tarım ve hayvancılıkta sürdürülebilirliğin sağlanması ile alternatif gelir kaynaklarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). İçme ve kullanma suyu İlde 205 belediye içme ve kullanma suyunu karşılamak için yüzeysel ve yeraltı kaynaklarından yılda toplam m 3 su çekmektedir. Çekilen suyun; m 3 ü kaynaktan, m 3 ü göl-göletten, m 3 ü akarsudan, m 3 ü barajdan, m 3 ü kuyulardan karşılanmaktadır. Belediyeler tarafından çekilen suyun m 3 ü sanayide kullanılmaktadır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya ilinin içme suyunun % 60,5 i kuyulardan, % 19,5 i barajlardan, % 18 i kaynaklardan, % 1,8 i göl ve göletlerden, % 0,2 si de akarsulardan sağlanmaktadır. İlde 11 adet içme suyu arıtma tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerden 7 tanesi gelişmiş, 2 tanesi konvansiyonel ve 2 tanesi ise fiziksel artımadır. Tesislerin toplam arıtma kapasitesi m 3 /yıl dır. Fiziksel arıtmaların m 3 /yıl, konvansiyonel arıtmaların m 3 /yıl, gelişmiş arıtmaların m 3 /yıl kapasitesi vardır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Yağışların az ve düzensiz olması şehre içme suyu sağlayan kaynakların beslenmesini de olumsuz etkiler. Bunun sonucu olarak yılda ortalama yaklaşık 20 milyon m 3 içme suyu alınan Altınapa Barajı dan bazı yıllarda sadece 3 milyon m 3 su alınabilmiştir. Yer altı suları içme suyu ihtiyacının önemli bir kısmını sağlar. Fakat yer altı suyu seviyeleri de giderek düşmektedir. Mesela Hatip teki bazı kuyularda son yılda su seviyeleri 30 m düşmüştür. Pınarların debilerinde de azalmalar gözlenir. Mesela Beypınarı nın 2002 deki debisi 10 l/s iken, 2007 de 1 l/s ye düşmüştür (Buldur, 2010). Problemin çözümü için öncelikle Konya Havzası nın ayrıntılı hidrolojik etüdü yapılmalı ve en uygun su yönetim modeli oluşturulmalı, daha ekonomik sulama sistemlerine geçilmeli, halk bilinçlendirilmelidir. Ayrıca havza dışından, Göksu Havzası ndan su getirilmelidir. Bunun için Mavi Tünel Projesi bir an önce hayata geçirilmelidir (Buldur, 2010). 17

18 Sonuç olarak Tuz Gölü, Beyşehir Gölü, Akşehir Gölü, Hotamış Gölü, Tersakan Gölü, Bolluk Gölü ve Ereğli Akgöl başlıca doğal göllerimizdir. Konya il merkezinin, organize sanayi bölgesinin ve bölgede yer alan ilçe ve beldelerin atıksu arıtma tesislerinin tamamlanması ile atıksuların Tuz Gölüne olumsuz etkisi oldukça azalmıştır (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Göllerimizi tehdit eden diğer bir unsur yer altı su seviyesinin yıllara göre giderek düşmesidir. Yeraltı su seviyesinin düşmesinin en büyük nedeni tarımsal sulamadır. İlimizde adet ruhsatlı kuyu, adet ruhsatsız kuyu bulunmaktadır. DSİ 4. Bölge Müdürlüğü ruhsatsız kuyuların kayıt altına alınarak ruhsatlandırılması veya kapatılması üzerine çalışma başlatmış olup çalışmalar devam etmektedir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). İlde 29 adet gölet bulunmaktadır. Bu göletlerin depolama hacmi 57,71 hm3 olup 9489 ha alanın sulanmasında kullanılmaktadır. Konya Ovası Sulama Projesi (KOP) gerçekleştirilmektedir. KOP Projesi ile Göksu Havzasından Konya Kapalı Havzasına yılda 414 milyon m³ su aktarılacaktır. Konya nın su rüyasını gerçekleştirmek için DSİ tarafından uygulanmaya başlanan Konya Ovaları Sulama Projesi, toplam 16 projeden meydana gelmektedir. Bunlardan 14 adedi sulama, 1 adedi hizmet ve 1 adedi de enerji projesidir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya-Çumra III. Merhale Projesi ile Yukarı Göksu Havzasının Akdeniz e boşalan sularının yıllık 414 milyon m 3 ü inşa edilecek olan üç adet baraj ve Mavi Tünel vasıtasıyla Konya Kapalı Havzasına aktarılacaktır. Bu su ile hem Konya Ovası nın yeraltı suyu desteklenecek, hem de nihai sulama alanı olan hektarlık tarım alanının sulama suyu desteklenecektir. Ayrıca proje ile Konya kentinin uzun vadeli içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla 100 hm 3 /yıl su tahsis edilmiştir (Konya Çevre Durum Raporu, 2013). Konya şehir merkezinde Nalbantçılar (2011) tarafından yer altı suyunun kirlilik potansiyeli araştırması yapılmış olup, yer altı suyunun kirlilik potansiyelinin bulunduğu ve akiferin kirlenebilirliğinin Karatay bölgesinde çok riskli, Selçuklu bölgesinde ise az riskli olduğu tespit edilmiştir. Yer altı suyunun kalitesini belirlemek amacıyla inceleme alanına yayılmış 100 adet sondaj kuyusundan 2001 ve 2002 yıllarında yer altı suyu örneklenmesi yapılmış ve suların elektriksel iletkenlik (Eİ), sertlik (Fr), sülfat (SO 4 ) ve klorür (Cl) konsantrasyonlarına (mg/l) ait dağılım ortaya konulmuştur. EC değerleri μs/cm arasında değişmektedir. Fransız sertlik derecesine göre su örneklerinin sertliklerinin arasında olduğu belirlenmiştir. Bu analizlere gore suların sertlikleri az yumuşak tan çok sert e kadar değişim göstermekte olup, çoğunlukla da sert su özelliğindedir. Cl içeriği mg/l arasında değişim göstermekte olup, tavsiye edilen değerler içerisindedir. Bir örnekteki klorür fazlalığı Aslımyayla formasyonundan kaynaklanmaktadır. SO mg/l arasında ölçülmüştür. 3 örnekteki sülfat konsantrasyonu maksimum musaade edilebilecek değeri asmaktadır. Buna Sakyatan formasyonu içerisindeki jipsli seviyeler yer altı suyunun sülfatca zenginleşmesi neden olmaktadır. Şehrin bir kuyu suyunda As (0,0092 mg/l) belirlenmiş olup, musaade edilebilecek maksimum değerin altındadır. Bu kuyudaki arsenik varlığı olasılıkla kuyunun katı atık sahasına yakın olmasından kaynaklanmaktadır. Zn, örneklerde 0, ile 0,05613 mg/l arasında bulunmaktadır. Bazı kuyulardaki yüksek Zn değeri sanayi merkezine yakınlıktan ve tarımsal aktivitelerde kullanılan gübre ve zirai ilaçlardan etkilenme olasılığı vardır. Pb, inceleme alanında sadece iki örnekte 0,0024 ve 0,0028 mg/l değerinde bulunmaktadır. Her iki konsantrasyon tavsiye edilen değeri aşmaktadır. Bu iki su noktada kursunun belirlenmesi, bunların katı atık sahasına yakın olması neden olmuştur. Örneklerde Ni, 0 ile 0, mg/l arasında değişen içerikte olup, 7 örnekte tavsiye edilen değeri aşmaktadır. Örnekleme kuyusunun sanayide yer alması nedeniyle fazla Ni konsantrasyonuna neden olmuştur. Örneklerin Fe konsantrasyonu 0,002 ile 0,30 mg/lt arasındadır. 18

19 Bir kuyuda 0,30 mg/l olarak belirlenmiş olup, müsaade edilebilecek maksimum değeri aşmaktadır. Bu su noktasında demirin artısı katı atık sahasına yakınlıkla ilişkilidir. Cu 0, , mg/l arasında olup, tüm örneklerdeki konsantrasyon tavsiye edilen miktarı aşmamaktadır. Cu varlığı bazı kuyu sularının endüstriyel sahalardan etkilenmesi nedeniyledir. Örneklerdeki Cr konsantrasyonu 0, mg/l ile 0, mg/l arasında olup, müsaade edilebilecek maksimum değeri aşmamaktadır. Bazı kuyulardaki Cr içeriği, katı atık sahasından kaynaklanmaktadır. Örneklerde Cd 0, ,00277 mg/l arasındadır. Cd varlığı su örneğinin endüstriyel faaliyetlerden ve katı atık sahasından etkilenmesiyle açıklanabilinir. Konya nın yüksek kirlenme potansiyeli olan alanları Çandır dolayları, Alakova ve kuzeyi, Karaaslanaybahçe, Yaylapınarkas, Yaylapınarsüleymaniye, Kumköprü, Mengene, Çimenlik, Yanıkcami, Kücükkovanağzı nın doğu kesimleri, Uzunharmanlar, Bedir ile Musallabağları nda yer alır. Konya şehir merkezi yer altı suyunda kirlilik oluşturabilecek olasılı kaynaklar; yerleşimle içiçe durumdaki fabrikalar ve sanayi alanları, Karatay bölgesindeki m 2 lik alana ve m 3 lük atık hacmi bulunduran katı atık sahası, çok eski medeniyetlere tanık olmasının bir sonucu olarak farklı bölgelere yayılmış çok sayıdaki mezarlıklar, özellikle Meram ve Karatay ilçelerinde yaygın olan tarımsal ve hayvansal faaliyetlerin yoğun olarak yapıldığı alanlardır (Nalbantçılar 2002, Nalbantçilar ve Güzel, 2006). Ayrıca inceleme alanının doğu kesiminde yaygın olarak yüzlek veren Sakyatan ve Aslımyayla formasyonu içerisindeki jips ara seviyeli litolojilerin yer altı suyunun bileşimi olumsuz yönde değiştirmektedir (Nalbantçılar 2011). İtalik ve tırnak içindeki kısım, M. Tahir Nalbantçılar Konya kentsel yer altı suyu kirlilik durumu ve kirlenebilirlik potansiyeli I. Konya Kent Sempozyumu, , Kasım makalesinden alınmıştır. Değinilen Belgeler Atabey, E (bas.) Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi Konya İl Çevre Durum Raporu T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Konya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. ÇED, İzin ve Denetim Şube Müdürlüğü. MTA Türkiye Yer Altı kaynakları (illere göre). Yerbilimleri ve Kültür Serisi-5, ISBN: Ankara. MTA Türkiye Linyit Envanteri. Envanter Serisi-202, ISBN: Ankara. Nalbantcılar, M.T Konya yerlesim alanı yeraltı suyu kalitesi ve kirliliği: S.U. Fen Bilimleri Enstitusu, Doktora tezi, 117 s., Konya (yayınlanmamıs). Nalbantçılar, M. T Konya kentsel yer altı suyu kirlilik durumu ve kirlenebilirlik potansiyeli I. Konya Kent Sempozyumu, , Kasım Nalbantçılar, M.T. ve Güzel, A., 2006, Trace Element Pollution of Drinking Water Supply of Konya, Turkey: Journal Geological Society of India, 68, Tuncalı, E., Çiftçi, B., Yavuz, N., Toprak, S., Köker, A., Gencer, Z., Ayçık, H. ve Şahin, N., Türkiye Tersiyer kömürlerinin kimyasal ve teknolojik özellikleri, MTA yayınları, 401s. Ankara. 19