TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMA SİSTEMİ VE SAP R/3 KULLANAN İMALAT İŞLETMELERİ YÖNETİCİLERİNİN PERFORMANSA İLİŞKİN ALGILARI

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI DOKTORA PROGRAMI TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMA SİSTEMİ VE SAP R/3 KULLANAN İMALAT İŞLETMELERİ YÖNETİCİLERİNİN PERFORMANSA İLİŞKİN ALGILARI Doktora Tezi Arzu Organ Ankara- 2004

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI DOKTORA PROGRAMI TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMA SİSTEMİ VE SAP R/3 KULLANAN İMALAT İŞLETMELERİ YÖNETİCİLERİNİN PERFORMANSA İLİŞKİN ALGILARI Doktora Tezi Arzu Organ Tez Danışmanı Prof. Dr. Özdemir Akmut Ankara- 2004

3 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMA SİSTEMİ VE SAP R/3 KULLANAN İMALAT İŞLETMELERİ YÖNETİCİLERİNİN PERFORMANSA İLİŞKİN ALGILARI Doktora Tezi Tez Danışmanı : Özdemir Akmut Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Prof. Dr. Özdemir Akmut... Prof. Dr. Sevinç Üreten... Prof. Dr. Ahmet Yalnız... Doç. Dr. Özlem Özkanlı... Doç. Dr. Argun Karacabey... Tez Sınav Tarihi:

4 İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ KISALTMALAR GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM BİLGİ TEKNOLOJİLERİ 1. BİLGİ VE BİLGİ SİSTEMLERİYLE İLGİLİ KAVRAMLAR BİLGİSAYARA DAYALI BİLGİ SİSTEMLERİNİN UNSURLARI BİLGİ SİSTEMLERİNİN AVANTAJLARI BİLGİ SİSTEMLERİNİN ÇEŞİTLERİ Kayıt İşleme Sistemleri (TPS) Yönetim Bilgi Sistemleri (MIS) Karar Destek Sistemleri (DSS) Üst Yönetim Bilgi Sistemleri (EIS) Uzman Sistemler (ES) Ofis Otomasyon Sistemleri (OAS) BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN İŞLETMELERDE KULLANIMI İŞLETMELERDE ÜRETİM/İŞLEMLER YÖNETİMİ ALANINDA KULLANILAN BİLGİSAYARA DAYALI SİSTEMLER İŞLETMELERDE KULLANILAN BİLGİSAYARA DAYALI MALZEME VE KAYNAK YÖNETİM SİSTEMLERİ... 63

5 7.1. Malzeme İhtiyaç Planlama Sistemi (MRP) Kapalı Döngü Malzeme İhtiyaç Planlama Sistemi (Closed-Loop MRP) Kapasite İhtiyaç Planlama Sistemi (CRP) Dağıtım Kaynakları Planlama Sistemi (DRP) İmalat Kaynakları Planlama Sistemi (MRP II) İKİNCİ BÖLÜM TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMA 1. TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMASININ GELİŞİMİ ERP NİN TANIMI VE KAPSAMI TEŞEBBÜS KAYNAK PLANLAMASININ SİSTEMATİK YAPISI ERP SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ (MODÜLLERİ) LOJİSTİK MODÜLLER Malzeme Yönetim Modülü Üretim Planlama Modülü Satış ve Dağıtım Modülü Kalite Yönetim Modülü Fabrika Bakım Modülü Servis Yönetim Modülü MUHASEBE MODÜLLERİ Mali Muhasebe Duran varlık Yönetimi Kurumsal Kontrol İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ MODÜLÜ (HR) Personel Planlaması ve İdaresi...82

6 Personel Sağlama Personel Eğitimi ve Olay Yönetimi Bordro Yönetimi Zaman Yönetimi ERP SİSTEMİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI ERP Sisteminin Avantajları ERP Sisteminin Dezavantajları ERP NİN UYGULAMA AŞAMALARI ( BÜTÜNSEL YAKLAŞIM) Planlama (Yatırım Kararının Alınması) Yazılımın Seçimi ERP Uygulaması Sürekli İyileştirme Dönüşüm (Transformasyon) ERP UYGULAMALARINDA KRİTİK BAŞARI VE BAŞARISIZLIK FAKTÖRLERİ ERP Uygulamalarında Kritik Başarı Faktörleri ERP Uygulamalarında Kritik Başarısızlık Faktörleri ERP NİN GELECEKTEKİ TRENDİ Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM ) Geliştirilmiş Planlama ve Zamanlama (APS ) Tedarik Zinciri Yönetimi (SCM) Karar Destek Araçları

7 9. ERP YAZILIM PAKETLERİ MFG/PRO IFS/AVALON ORACLE BAAN IV LOGO SAP ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SAP R/3 ÜN LOJİSTİK MODÜLLERİNİ KULLANAN İMALAT İŞLETME YÖNETİCİLERİNİN PERFORMANSA İLİŞKİN ALGILARINI ÖLÇMEYE YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ARAŞTIRMANIN YÖNTEMBİLİMİ Anakütle ve Örneklem Veri Toplama Aracı Araştırma Uygulamasının Tanıtımı Araştırmada Kullanılan İstatistiki Analizler TÜRKİYE DE SAP R/3 LOJİSTİK MODÜLLERİ KULLANAN İŞLETMELERE YÖNELİK YAPILAN ANKET ÇALIŞMASINDAN ELDE EDİLEN BULGULAR Genel Bulgular Performans Ölçütleri İle İlgili Sorular Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi Anket Sonuçlarının Genel Bir Değerlendirilmesi

8 SONUÇ EK- Anket Formu Örneği KAYNAKÇA ÖZET...226

9 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.Ankette Yer Alan Likert Ölçekli Soruların Güvenirlilik Testleri Tablo 2. Ankete Cevap Verenlerin Öğrenim Durumu Tablo 3. İşletmelerin Çalışma Sistemleri Tablo 4. İşletmelerde SAP R/3 Yazılımının Mevcut Durumu Tablo 5. İşletmelerin SAP R/3 Sistemine Geçiş Yılları Tablo 6. İşletmelerin SAP R/3 Kurma Nedenleri Tablo 7. SAP R/3 Yazılımın Seçiminde Fizibilite Etüdü Tablo 8. İşletmelerin SAP R/3 Yazılımına Bakış Açısı Tablo 9. SAP R/3 Sisteminin Kurulumu İçin Tahmin Edilen Süre İle Gerçekleşen Süre Tablo 10. Kurulum İçin Tahmin Edilen Süre ile Kurulumun Gerçekleşme Süresi Arasındaki İlişki Tablo 11. İşletmelerin SAP R/3 Sisteminin Kurulumu İçin Tahmin Ettikleri Maliyetleri İle Gerçekleşen Maliyetleri Tablo 12. Tahmini Maliyet ile Gerçekleşen Maliyet Arasındaki İlişki Tablo 13. SAP R/3 Sisteminin Kurulumunda Karşılaşılan Zorluklar Tablo 14. Yazılım Kurulumu Sırasında Alınan Eğitimler Tablo 15. Kurulum Sırasında Satıcı Firmadan Alınan Eğitimlerin Yeterliliği Tablo 16. İşletmelerde Uygulanan SAP R/3 Modülleri Tablo 17. Atölye İşgücü Verimlilik Oranında Meydana Gelen Değişmeler

10 Tablo 18. Makine Verimlik Oranında Meydana Gelen Değişmeler Tablo 19. Ana Üretim Planının Geçerliliğinde Meydana Gelen Değişmeler Tablo 20. Hammadde Stok Devir Oranında Meydana Gelen Değişmeler Tablo 21. Yarı Mamul Stok Devir Oranında Meydana Gelen Değişmeler Tablo 22. Mamul Stok Devir Oranında Meydana Gelen Değişmeler Tablo 23. Ortalama Satış Süresinde Meydana Gelen Değişmeler Tablo 24. Ortalama Stok Temin Süresinde Meydana Gelen Değişmeler Tablo 25. Makine Kapasite Kullanım Oranında Meydana Gelen Değişmeler Tablo 26. Fazla Mesailerde Meydana Gelen Değişimler Tablo 27. Üretimin Siparişi Karşılama Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 28. Üretilen Ürünlerin Fire Oranın da Meydana Gelen Değişimler Tablo 29. Zamanında Teslim Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 30. Müşteri İsteklerini Karşılama Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 31. Müşteri Şikayetleri Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 32. Pazara Tepki Süresinde Meydana Gelen Değişimler Tablo 33. Tedarikçi Sayısında Meydana Gelen Değişimler

11 Tablo 34. Tedarikçilerle Olan İlişkilerde Meydana Gelen Değişimler Tablo 35. Depo Kullanım Alanında Meydana Gelen Değişimler Tablo 36. Yükleme ve Boşaltma Alan Kullanımında Meydana Gelen Değişimler Tablo 37. Taşıma Maliyetlerinde Meydana Gelen Değişimler Tablo 38. Taşıma Araçlarının Doluluk Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 39. Teslimat Sürelerinde Meydana Gelen Değişimler Tablo 40. Karar Verme Etkinliğinde Meydana Gelen Değişimler Tablo 41. Bölümler Arası Entegrasyon ve Koordinasyonda Meydana Gelen Değişimler Tablo 42. Personel Devir Oranında Meydana Gelen Değişimler Tablo 43. Organizasyon İçerisinde Yer Alan Kademelerde Meydana Gelen Değişimler Tablo 44. SAP R/3 Sistemini Kullanmanın Sağladığı Avantajlar Tablo 45. SAP R/3 Sisteminin Dezavantajları Tablo 46. İşletmelerin Kurulum Sonrası Karşılaştıkları Zorluklar Tablo 47. Atölye İşgücü Verimlilik Oranı İle Makine Verimlilik Oranı Arasındaki İlişki Tablo 48. Ana Üretim Planın Geçerliliği İle Karar Verme Etkinliği Arasındaki İlişki

12 Tablo 49. Hammadde Stok Devir Oranı İle Mamul Stok Devir Oranı Arasındaki İlişki Tablo 50. Hammadde Stok Devir Oranı İle Yarı Mamul Stok Devir Oranı Arasındaki İlişki Tablo 51. Yarı Mamul Stok Devir Oranı İle Mamul Stok Devir Oranı Arasındaki İlişki Tablo 52. Hammadde Stok Devir Oranı İle Depo Alan Kullanımı Arasındaki İlişki Tablo 53. Yarı Mamul Stok Devir Oranı İle Depo Alan Kullanımı Arasındaki İlişki Tablo 54. Mamul Stok Devir Oranı İle Depo Alanı Kullanımı Arasındaki İlişki Tablo 55. Üretimin Siparişi Karşılama Oranı İle Müşteri İsteklerini Karşılama Oranı Arasındaki İlişki Tablo 56. Zamanında Teslim Oranı İle Müşteri İsteklerini Karşılama Oranı Arasındaki İlişki Tablo 57. Müşteri İsteklerini Karşılama Oranı İle Müşteri Şikayetleri Oranı Arasındaki İlişki Tablo 58. Zamanında Teslim Oranı İle Teslimat Sürelerinde Azalma Arasındaki İlişki Tablo 59. Tedarikçi Sayısı İle Tedarikçilerle Olan İlişkiler Arasındaki İlişki Tablo 60. Taşıma Maliyetleri İle Taşıma Araçlarının Doluluk Oranı Arasındaki İlişki Tablo 61. Çalışma Sistemi ve Depo Alan Kullanımı Arasındaki İlişki...179

13 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Teşebbüs Kaynak Planlamasının Endüstriyel Yönetim Sistemleri İçindeki Yeri Şekil 2. Teşebbüs Kaynakları Planlamasının (ERP) Sistematiği Şekil 3. Ayrıntılı Teşebbüs Kaynak Planlanması Sistemi... 43

14 Şekil 4. ERP Modülleri Şekil 5. MM Modülünün Genel Yapısı Şekil 6. Üretim Planlama Modülünün Genel Yapısı Şekil 7. Satış ve Dağıtım Modülünün Genel Yapısı Şekil 8. Lojistik Süreç İçerisindeki Kalite Yönetimi Şekil 9. Fabrika Bakım Yönetiminin İşleyişi...70 Şekil 10. Hizmet Yönetiminin Genel Yapısı Şekil 11. İşletme İçerisinde Muhasebe Sistemlerinin Yeri Şekil 12. ERP Sisteminin Genel Görünümü Şekil 13. ERP Sisteminin Gelecekteki Trendi Şekil 14. CRM Yazılım Uygulaması Şekil 15. APS nin Ürettiği raporlar ve Analizler Şekil 16. SCM de ERP nin Rolünde Meydana Gelen Değişiklikler Şekil 17. Ankete Katılan Firmaların Ölçek Yapısı

15 Şekil 18. İşletmelerin Üretim Yapısı Şekil 19. İşletmelerin SAP R/3 Yazılımını Seçme Nedenleri Şekil 20. Yazılım Maliyet Bileşenlerin Dağılımı Şekil 21. Proje Ekibinin Birimlere Göre Dağılımı Şekil 22. SAP R/3 Yazılımının Başarısını Etkileyen Unsurlar KISALTMALAR ALE AM APS : Application Link Enabling (Uygulamalar Arası Bağlantı) : Asset Management (Duran Varlık Yönetimi) : Advanced Planning and Scheduling (Geliştirilmiş Planlama ve Zamanlama) AÜP BT CAD CAM CIM CLM CO CRM CRP CSP : Master Scheduling Programming (Ana Üretim Planı) : Information Technologies (Bilgi Teknolojisi) : Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarım) : Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli İmalat) : Computer Integrated Manufacturing (Bilgisayarla Bütünleşik İmalat) : Council of Logistic Management (Lojistik Yönetim Konseyi) : Controling (Kontrol) : Customer Relationship Management (Müşteri İlişkileri Yönetimi) : Capasity Requirement Planning (Kapasite İhtiyaç Planalama) : Complemantary Software Partner (Çağdaş Yazılım Ortaklıkları Programı)

16 DRP DSS EIS ERP ES FI FMS HR IM LAN MIS MM MPS MRP II MRP MSP OAS OLAP : Distribution Resource Planning (Dağıtım Kaynak Planlama) : Decision Support Systems (Karar Destek Sistemleri) : Executive Information Systems (Üst Yönetim Bilgi Sistemleri) : Enterprise Resource Planning (Teşebbüs Kaynak Planlaması) : Expert Systems (Uzman Sistemler) : Finance Accounting (Mali Muhasebe Bileşeni) : Flexible Manufacturing Systems ( Esnek İmalat Sistemleri) : Human Resources (İnsan Kaynakları Yönetimi Bileşeni) : Inventory Mangement (Stok Yönetimi) : Local Area Network (Yerel Alan Bağları) : Management Information Systems (Yönetim Bilgi Sistemleri) : Material Management (Malzeme Yönetimi) : Master Production Schedule (Ana Üretim Programı) : Manufacturing Resource Planning (İmalat Kaynakları Planlaması) : Material Requirement Planning (Malzeme İhtiyaç Planlaması) : Master Production Planning (Ana Üretim Planlama) : Office Automation Systems (Ofis Otomasyon Sistemleri) : Online Analytical Processing PDM : Product Data Management (Ürün Veri Yönetimi ) PM PP PS QM SAP : Plant Management (Fabrika Bakım Yönetimi) : Production Planning (Üretim Planlama) : Project Systems (Proje Sistemleri) : Quality Management (Kalite Yönetimi) : System Application Programme

17 SCM SD SM SMP SPC SPS TKP TPS WM : Supply Chain Management (Tedarik Zincir Yönetimi) : Sales and Distribution (Satış ve Dağıtım) : Service Management (Servis Yönetimi) : Son Montaj Programı : Statistical Process Control (İstatistiksel Süreç Kontrolü) : Stratejik Planlama Sistemi : Teşebbüs Kaynak Planlaması : Transaction Processing Systems (Kayıt İşleme Sistemleri) : Warehouse Management (Depo Yönetim Modülü)

18 GİRİŞ Küreselleşme ile birlikte dünya küçülmekte, dünya çapındaki ekonomik rekabet yoğunlaşmakta, bu doğrultuda işletmelerin işlemleri giderek daha fazla uluslar arası nitelik kazanmaktadır. İletişim ve bilgi teknolojilerindeki gelişmeler, ülkeleri ve işletmeleri birbirine daha yakın konuma getirmiştir. Eskiden sadece kendi ülkesinde rakiplerle rekabet etmek zorunda olan işletmeler, artık, kendi ülkelerinden başka ülkelerin işletmeleriyle ya da başka ülkelerde başka ülkelerin işletmeleriyle rekabet etmek durumunda kalmışlardır. Global pazarlarda gerçekleşen global rekabet koşullarında işletmelerin yaşam savaşı verebilmek ve bu savaşı kazanabilmek için; yüksek ürün kalitesi,

19 düşük maliyet, esnek imalat, müşteri istekleri doğrultusunda çeşitlilik, teslimat hızı, güvenilirlik, satış sonrası hizmet, erişimde hız ve kolaylık, yenilik çarkında dakiklik ve küresel elde edilebilirlik vb. konularda, rekabet yeteneklerine sahip olmaları ve bu yetenekleri geliştirmeleri gerekmektedir. Rekabet yeteneğinin kazanılması ise, işletme yönetimi alanında kullanılan yöntem, sistem ve bilgi teknolojilerinin kullanılmasına bağlıdır. Bilgi teknolojilerini kullanan işletmeler, çalıştıkları iş alanının tüm yönlerini güçlü ve esnek bir biçimde destekleyerek rekabet avantajı elde etmektedirler. Günümüzde, işletmelerin bilgi teknolojilerini kullanmaları bir ihtiyaç değil, zorunluluk haline gelmiştir.

20 Bilgi teknolojileri işletmelere, üretim, finans, insan kaynakları, pazarlama, servis, dağıtım ve nakliyeye kadar uzanan fonksiyonel alanlarda değişimlere uyum sağlama yeteneği kazandırmaktadır. Bilgi teknolojilerinde her geçen gün yeni bir gelişme yaşanmaktadır. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler neticesinde yeni bir kavram olan teşebbüs kaynak planlama (ERP-Enterprise Resource Planning) sistemi ortaya çıkmıştır. İşletmelerde temin sürelerinin (tasarım, tedariküretim-dağıtım) düşürülmesi, sürekli değişen müşteri taleplerine uygun üretimin gerçekleştirilmesi, tedarik zinciri içinde yer alan tedarikçi firma, üretici firma, satıcı firma ile müşteriler arasında istenen düzeyde iletişimin sağlanması faaliyetlerinin, etkinlik,

21 verimlilik ve performans ilkelerine uygun olarak yapılabilmesi için teşebbüs kaynak planlaması yaklaşımının kullanılması gerekmektedir. Literatürde, bu kavram kurumsal kaynaklar planlama veya işletme kaynak planlama adıyla da anılmaktadır. Teşebbüs kaynak planlama sistemi, işletmenin stratejik amaç ve hedefleri doğrultusunda müşteri taleplerini en uygun şekilde karşılayabilmek için farklı coğrafi bölgelerde bulunan tedarik, üretim, dağıtım ve mali kaynaklarının en etkin ve verimli bir şekilde planlanması, koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarını bir arada bulunduran bir yazılım sistemidir. Dünyada ERP yazılımı ile ilgili olarak kıyasıya rekabet yaşanmakta ve ERP yazılımı sunan bir çok firma bulunmaktadır. Bu alanda SAP, dünyanın en büyük ve en kapsamlı yazılımını sunan bir ERP yazılım firmasıdır. SAP firması, ERP yazılımı olarak piyasaya SAP R/3 yazılımını sunmuştur. SAP R/3, bir şirketin, bütün fonksiyonel alanlarını kapsayarak, bu alanların en fazla rekabet avantajı elde etmesine imkan veren, tümüyle entegre edilmiş bilgisayar destekli bir iş yönetim sistemidir. SAP R/3, bir şirkete bütün departmanların kullanabileceği tek entegre bir sistem sunmaktadır. SAP R/3 yazılımı, çeşitli endüstrilerde işletme süreçlerinin otomasyonu ve desteklenmesi için bir

22 müşteri/hizmet veren (client/server) bilgi-işlem teknolojisine dayalı yazılım çözümüdür. Bu çalışmanın amacı, bilgi teknolojilerindeki gelişmeler ışığında ERP sistemlerinin özelliklerini sistemli bir şekilde anlatarak, bu alanda yapılan uygulamalara ve uygulamadaki başarı ve başarısızlık faktörlerine dikkat çekmek, sistemin kullanılması neticesinde işletmelerin performanslarına etkisini teorik ve ampirik çerçevede ortaya koymaktır. Böyle bir düşünce çerçevesinde literatür taraması yapılarak, teorik konular anlatılmış ve teorinin uygulanabilirliğini test etmek için SAP R/3 yazılımını kullanan işletme yöneticileri üzerinde anket tekniği ile araştırma yapılmıştır. Bu çalışmanın kapsamı, özellikle imalat yapan ve ERP sistemlerinden SAP R/3 lojistik modülleri kullanan firmalar ile sınırlandırılmıştır. Teşebbüs kaynak planlaması konusunu incelemek için yapılan bu tez çalışması üç bölümden oluşmaktadır. Birinci ve ikinci bölümden oluşan teorinin yanı sıra, son bölümde uygulamaya yer verilmiştir. Birinci bölümde, ERP sistemlerine alt yapı oluşturabilmek için, bilgi sistemleri, bilgi sistemlerinin unsurları, avantajları, çeşitleri üzerinde durularak bilgi teknolojilerindeki gelişmelere yer verilmiştir. Bilgi teknolojilerinin gelişim aşamalarında öncelikle malzeme ihtiyaç planlama sistemine yer verilmiş, daha sonra sırasıyla; kapasite ihtiyaç planlama sistemi, dağıtım ihtiyaçları planlama sistemi, imalat kaynakları planlama sistemi anlatılmıştır. İkinci bölümde, öncelikle ERP nin gelişimi, tanımı ve kapsamı, sistemin sistematik yapısı, sistemin uygulama modülleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır. Özellikle, tezin kapsamı olan lojistik modüller detaylı bir şekilde incelenmiş, bu modüllerin nasıl işlediği ve modüllerin kullanımı neticesinde

23 işletmeye yararlarının neler olduğu belirtilmiştir. Daha sonra ERP sisteminin yararları, sistemin uygulama aşamaları ve uygulamadaki başarı ve başarısızlık faktörleri anlatılmıştır. Sistemin gelecekteki trendi üzerinde durulmuş ve müşteri ilişkileri yönetimi (CRM), geliştirilmiş planlama ve zamanlama, tedarik zinciri yönetimi (SCM), karar destek araçları anlatılmıştır. Bu bölümün sonunda, dünya çapında ünlü ERP yazılımı sunan firmalar tanıtılmıştır. Özellikle, ERP yazılımı sunan ve internet tabanlı kurumsal iş çözümleri pazarının dünya ve Türkiye deki lideri konumunda olan SAP firması üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. Çalışmanın üçüncü ve son bölümde ise, SAP R/3 lojistik modüllerini kullanan işletmelerin performansını değerlendirmeye yönelik uygulama çalışmasına yer verilmiştir. Araştırmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve araştırma bulgularının değerlendirilmesi çalışmanın uygulama bölümünü oluşturmaktadır. Uygulama bölümünde Türkiye çapında SAP R/3 lojistik modülleri kullanan işletme yöneticilerine yönelik bir anket çalışması yapılarak, sistemi kullanmaları sonucunda işletmelerin performanslarında görülen değişiklikler belirlenmeye çalışılmıştır. Anket çalışması ile işletmelerin ERP sistemlerini seçme nedenleri, ERP yazılımları içinden SAP R/3 yazılımını seçme nedenleri, kurulum öncesi, kurulum süreci karşılaşılan sorunlar saptanmaya çalışılmıştır. Daha sonra yöneticilere performansla ilgili sorular sorularak, işletmelerinin sistemi kullanma sonucunda performanslarında görülen değişikliklerle ilgili algıları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda da sistemin avantajları ve dezavantajları, başarı ve başarısızlık faktörleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda ise, teorik bir değerlendirme yapılmış ve anket çalışmasından elde edilen bulgular ışığında çözüm önerilerine yer verilmiştir...

24 BİRİNCİ BÖLÜM BİLGİ TEKNOLOJİLERİ 1. BİLGİ VE BİLGİ SİSTEMLERİYLE İLGİLİ KAVRAMLAR Küreselleşmeyle ortaya çıkan köklü yapısal değişimde endüstri toplumu, yerini yapısal farklılıklar gösteren bilgi toplumuna bırakmakta ve tamamen nitelik farkları gösteren yeni yapılar oluşmaktadır. Farklı paradigmalara dayanan yeni toplumda, fabrika ve maddi üretim, toplumun temel özelliği olma niteliğini yitirmekte, yerine sembolik unsurların önem kazandığı bilgi ve hizmet üretimi önem kazanmaktadır. Benzer şekilde, endüstri toplumunda stratejik faktöre sahip olan sermaye yerini bilgiye terk etmekte, 1 bilgi, bir organizasyon için gerekli olan enerji ve makineler kadar önemli bir kaynak haline gelmektedir. 2 Bilginin giderek daha popüler hale gelmesinin arkasında yatan nedenlerin başında; son yıllarda bilginin toplanması, saklanması, işlenmesi gibi işlemleri gerçekleştirecek teknolojik olanakların artması gelmektedir. Bilgiyi stratejik kullanan bireyler, işletmeler ve uluslar rakipleri karşısında bir adım önde olabilmektedir. 3 Günümüzde bilgi, bilgi teknolojileri ve bilgi sistemlerinin neyi ifade ettiği, bu alana yabancı olan ve bu terimlerle yeni yüz yüze gelenlerce sıkça karıştırıldığı ve açıkça bunların neleri içerdiğinin 1 Ebru Güzelcik, Küreselleşme ve İşletmelerde Değişen Kurum İmajı, İstanbul, Sistem Yayıncılık, 1999, s John Burch, Gary Grudnitski, Information Management, 5. Edition, Wiley Printed, 1989, s. 3 3 Mustafa Kurt, Bilginin İşletmeler İçin Değişen Anlamı ve Stratejik Önemi, Tarama Tarihi:

25 bilinmediği görülmektedir. 4 Bu anlamda, öncelikle kavramsal bazda veri-bilgi-enformasyon ayrımına ve bu konu ile ilgili tanımlara göz atılması gerekmektedir. Aşağıda bu kavramsal ayrım ve bu konu ile ilgili kavramlar tanımlanmaktadır. Bilgi, karar vermede kullanılan alıcıya nakledilmiş, yararlı ve anlamlı hale getirilmiş veridir. 5 Bilgiyi, doğruluğu, verili, nesnel ve öznel koşullarda gerekli ve yeterli sayılan kanıtlarla temellendirilmiş, önermeler biçiminde dile getirilebilen bilinç içeriği olarak tanımlanabilir. 6 Bilgiyi, ayrıca, bir durumu, bir şartı, bir olayı, bir fikri ya da diğer faktörleri ifade eden sembol, harf ya da sayılar olarak da tanımlamak mümkündür. Bu tanımdan, bilginin yalnızca yazılı olacağı sonucu çıkarılmamalıdır. Bilgi sözlü de olabilir. Yukarıdaki tanım bilgiyi en geniş anlamıyla ele almıştır. Yönetim açısından bilgi, yöneticinin karar almasına yardımcı olan öğeler olarak tanımlanabilir. Bu tanım, bilgi olarak yalnızca karar almaya yardımcı olan öğeleri kabul etmektedir. Halbuki alınan karar sonucu, yöneticinin isteklerini daha alt basamaklardaki çalışanlara ileten emirler de bilgi tanımı içine alınabilir. Bilgi, işletmede günlük faaliyetlerin düzenli bir şekilde yürümesini sağlar. İşletme açısından bilgi, işletmedeki ve çevresindeki faaliyetleri gösteren, saklanabilen, üzerinde işlem yapılabilen ve organizasyon içerisinde rapor halinde bildirilen sembollerdir. Bu 4 Türksel Kaya Bensghir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, 1996, s Burch, Grudnitski, a.g.e., s. 3 6 Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 4, 1987, s.148.

26 semboller üzerinde herhangi bir işlem yapılmamışsa, bunlara genellikle ham bilgi ya da veri denir. 7 Veri, yorumlandığında ve bir anlam yüklendiğinde enformasyon olmaktadır. Enformasyon, bir kimse tarafından önemsenip, sahiplenip, kayıt altına alınıp, yaşantısına değer yaratmada kullanılmasıyla o kişi için bilgiye dönüşmektedir. Bilgi ise, istenildiğinde doğruluğu kanıtlanabilir, evrensel kabul görmüş, özümsenebilir ve kullanıldığında değer yaratan enformasyondur. 8 Veriler, bilginin hammaddesidir. Veriler bir işlem sürecinden geçilerek bilgiye dönüştürülür. Bu işleme sürecine yönetim bilgi sistemi, bilgi işlem sistemi, elektronik veri işleme, bilgi sistemleri, gibi bir çok isim verilmektedir. Bunların tamamı verilerin bilgiye dönüştürülme sürecini ele almaktadır. 9 Bilgi işlem, bilginin sistemli olarak düzenlenmesi, saklanması, iletilmesi ve kullanılmasıdır. 10 Bilgi işlemi kısaca, verilerden bilgi türetme faaliyeti olarak tanımlanabilir. Şirketlerde gerçekleştirilen her türlü faaliyet zaten bilgi işlemedir. 11 Bilgi sistemi, bir işletmede bilginin toplanması, işlenmesi ve yayılımının insan, yazılım, donanım, iletişim ağları ve veri kaynaklarıyla birleştirilerek organize edilmesidir. 12 Bilgi sistemleri, ister büyük ister küçük, ister ileri ister basit olsun, ister iyi ister kötü olsun, bilgi sistemlerinin temel yapısı; girdi, modeller, çıktı, teknoloji, veri tabanı ve kontrolden oluşur Cengiz Yılmaz, Bilgi İşlem ve Yönetim Bilgi Sistemi, Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayınları, No:2, 1988, s Murat Dinçmen, Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri, Otomasyon Dergisi, Mayıs 2003, s Birol Bumin, İşletmecilikte Çağdaş Yönelimler, Ankara, Gazi Kitapevi, 2003, s Ana Britannica a.g.e., s Uğur Yozgat, Yönetim Bilişim Sistemleri, İstanbul,Beta Yayınları, 1998, s James A. Obrien, Introduction to Information Systems, 8. Edition, USA, Irwin, 1997, s John Burch, Gary Grudnitski, Information Systems: Teory and Practice, 4. Edition, Newyork, John Wiley&Sons, 1986, s. 66

27 Bilgi teknolojilerini ise, bilginin toplanmasına, işlenmesine, saklanmasına, iletilmesine ve erişilmesine olanak sağlayan bilgisayar ve iletişim teknolojileri olarak tanımlayabiliriz BİLGİ SİSTEMLERİNİN UNSURLARI Genellikle tüm bilgisayar destekli bilgi sistemleri donanım, yazılım, veri, insan ve işlemler (yöntemler) olmak üzere beş unsurun bileşiminden oluşan bir insan-makine sistemidir. Tüm bilgi sistemleri, teknoloji ve insan unsurlarına dayanmaktadır ve bilgi sistemlerinin işleyişinde insan unsuru önemli bir role sahiptir. Aralarında ilişki gösterilen bu beş elemanın bilgi sistemlerinde yerine getirdikleri fonksiyonlar aşağıda detaylı olarak açıklanmaktadır Donanım Donanım, verinin bilgiye çevrilmesinde kullanılan fiziksel aletlerdir. Donanım, bilgisayarın kendisini ve verinin değiştirilmesi, depolanması, iletilmesi ve verinin gösterilmesi için kullanılan çevresel aletleri içerir. Genelde, bilgi sistemlerindeki herhangi bir fiziksel alet donanım olarak adlandırılır. 16 Donanım, bilgi sistemlerinin işleyişinde, toplanan bilginin depolanması, analiz edilmesi ve raporlanması için gerekli yazılımların çalışmasını ve kullanıcıların sistemle ilişki kurmasını sağlayan teknolojik unsurlardır. Bilgisayar elemanları, 14 Hasan Kürşat Güleç, Rekabet Üstünlüğü ve Bilişim Teknolojileri Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları, 2000/1, s Haluk Soyuer, İşletmelerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemi Uygulamaları, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, 2000), s Chris Mader, Robert Hagin, Information Systems: Technology, Economics Applications, New York, 1984, s. 11.

28 yazıcılar, bellek birimleri ve diğerleri donanım elemanlarıdır. Yöneticiler sistemde ihtiyaç duydukları her türlü bilgiye donanım elemanları vasıtasıyla hızla ulaşırlar. Bu nedenle, bilgi sistemleri işletmelerde genellikle büyük bilgisayar sistemleri veya kişisel bilgisayarların oluşturduğu ağlar (network) üzerinden çalışmaktadır Yazılım Sistem ve uygulama programlarının tümüne yazılım (software) denir. 18 Sistem, yazılımları donanım elemanlarını işleten, yönlendiren ve bir bütünlük içinde çalışmasını ve kullanılmasını sağlayan işlemlerden ve programlardan oluşur. Bunlardan işletim sistemleri, donanımın uygulama programlarını yönlendirir ve çalıştırılmasını sağlar. Diğer taraftan, yönetim bilgi sistemlerinin yönetimi destekleyebilmesi için kapsamlı bir veri tabanının gerekliliği yanında istatistiksel analiz ve tahminler yapabilmek amacıyla kullanılabilecek yazılımlara, karar modellerine ve bu modelleri hazırlayan yazılımlara ihtiyaç vardır. Stok yönetimi, muhasebe, karar modelleri, istatistik, simülasyon gibi özel uygulamalar için geliştirilen bilgisayar programları birer uygulama yazılımıdır. 17 Soyuer, a.g.e., s Yozgat, a.g.e., s.72

29 3. Dosyalama İşletmelerin bilgi sistemlerinden bekledikleri yararı en üst düzeyde sağlayabilmeleri için, bilgi girişinin uygun bir yapıda düzenlenmesi gerekir. 19 Bilgi işleme sistemleri ile bilgi haline dönüştürülen verilerin dosyalanıp kullanıcıya kadar saklanması gerekir. Bu nedenle bilgi kaynağının oluşumunu bilginin bütünlüğünü sağlamak açısından, dosyalamada kullanılan genel tanım ve kavramlarla dosya türlerinin bilinmesi gerekir. Alan, veriyi oluşturan parçalardan her bir tanesine denir. Veri tek bir alandan oluşabilir. Kayıt, bir veriye ait alanlar topluluğudur. Ana Dosya, daimi bilgilerin tutulduğu dosyalara denir. Belli bir süre içinde gerçekleşen aktivitelerin kayıt edildiği dosyalara işlem dosyaları denir. Statik bilgilerin saklandığı dosyalara referans dosyaları denir. Veri tabanı ise, karşılıklı bilgi alışverişinde bulunan bağlı dosyalardan oluşan sisteme denmektedir. Dosya türleri ise, seri, sıralı, rastgele erişimli, indeksli ve indeksli rastgele erişimli dosyalar olarak sınıflandırılmaktadır İşlemler İşlemler, bilgi sisteminde yerine getirilecek görevleri, sorumlulukları ve yapılacak işleri ayrıntılı olarak gösteren talimatlardır. Ayrıntılı program akış şemaları ve bilgisayar programları bunlara örnektir. 5. İnsan İnsan iş çevresi ile bilgiyi entegre ederek işlerinde bilgisayara dayalı bilgi sistemleri kullanan 19 Soyuer, a.g.e., s Yozgat, a.g.e., 53-54

30 kişidir. 21 Bilgi sistemlerinde insan unsuru çok önemlidir. Çünkü bugün bilgi sistemlerindeki hatalar teknolojik hatalardan ziyade, insan ve örgütsel problemlerden kaynaklanmaktadır. 22 İşletmelerde bilgisayar destekli bilgi sistemlerinde insan unsuru iki grupta yer alır. Birinci grup, bilgi sistemini ihtiyaçları için kullanan bilgi işlem yöneticilerinin oluşturduğu kullanıcı grubudur. İkinci grup ise, bilgi sisteminin işleyişi ile ilgili faaliyetleri yerine getiren bilgi işlem elemanlarından oluşan gruptur. Bilgi işlem yöneticileri, işletmenin yönetimi ile ilgili ihtiyaç duyulan raporları üst yönetime iletir ve yönetime yardımcı olur. İşletmelerde bilgi işlem grubu için dört temel görev elemanı tanımlamak 21 Lauden, Lauden, a.g.e., s.9 22 D. E. Avison, G. Fitzgerald, Infonrmation Systems Development : Methologies, Techniques and Tools, 2. Edition, Cambridge, McGrow_Hill Company, 1997, s. 6