EVDE SAĞLIK HİZMETLERİ: TÜRKİYE VE YABANCI ÜLKE UYGULAMALARI

Transkript

1 EVDE SAĞLIK HİZMETLERİ: TÜRKİYE VE YABANCI ÜLKE UYGULAMALARI Prof. Dr. Rukiye Pınar Bölüktaş Selahaddin Eyyubi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi

2 Sunum Akışı Evde bakım nedir? Neden evde bakıma ihtiyaç var? Evde bakım uygulamalarına örnekler: ABD, Türkiye, AB Ülkeleri Evde bakım hizmetlerinde sorunlar, eksikler ve dezavantajlar Öneriler

3 Evde Sağlık Hizmeti-Evde Bakım Evde bakım, bireyin gereksinim duyduğu sağlık ve sosyal bakım hizmetlerinin profesyonel anlayışla, organize şekilde bireyin yaşadığı ortamda sunulmasıdır. 1. Pinar R. Türkiye de evde bakımda mevcut durum. Akademik Geriatri Kongresi,

4 NEDEN EVDE BAKIM? GELECEKTE SAĞLIK POLİTİKALARINI ŞEKİLLENDİRECEK ANA FAKTÖRLER Yaşlı popülasyonun artışı Kronik hastalıkların artışı Sağlık insan gücü eksikliği Artan sağlık bakım maliyeti

5 YAŞLI NÜFUS ARTIYOR 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfus 1990 % % % % % %

6 İSTATİSTİKLERLE YAŞLILAR, TUİK Mart 2015 Tuik Haber Bülteni Yaşlı bağımlılık oranı 2013 yılında %11.3, 2014 yılında %11.8 %63 ü mutlu, %71.4 mutluluk kaynağı aileleri Yaşlılar giderek yoksullaşıyor (%17.9, 2013) %17.3 ü yalnız yaşıyor ( 11 Nisan 2015)

7 Kronik Hastalıklar Dünyadaki ölümlerin %63 ünün (Türkiye de %79) nedenidir. Türkiye 2014 rakamları (Tuik) Kardiovasküler hastalıklar (MI ve inme gibi) %40.7 Kanser %20.7 Kronik solunum yolu hastalıkları (KOAH ve astma vb) %9.8 Metabolizma hastalıkları %5.6 ( 30 Mart 2015) WHO Global Status Report on NCD,

8 YAŞLILARDA DURUM NASIL? Yaşlıların %90 kronik bir hastalığa sahip Bu grubun %35 i iki, % 23 ü üç ve %14 ü dört ve daha fazla hastalığa sahip

9 Özürlülük Rakamları Özürlülük (disability) bir aktiviteyi normal tarzda veya kabul edilen sınırlar içinde gerçekleştirmedeki kısıtlılık veya yetersizliktir. Türkiye nüfusunun %12,29 u (8.5 milyon kişi) özürlüdür Özürlülerin %19 u 65 yaş Bu grubun %31.1 işitme özürlü, %22.6 görme, %5.3 ü ortopedik, (2002)

10 %26.9 u en az bir özüre sahip olup, Ortopedik: %26.3 Nörolojik: %9.2 Konuşma: %3.9 Görme kaybı: %35 İşitme kaybı: %19.7 (%3.5 işitme cihazı kullanıyor). Pınar ve ark. Huzurevlerinde Kalan Yaşlıların Sağlık ve Fonksiyonel Durumları ile Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi,

11 EVDE BAKIM-ÖRNEKLER ABD Türkiye AB ülkeleri

12 ABD 1790 lı yıllarda Ziyaretçi Hemşireler Birliği, yanısıra bazı hayır kuruluşları evde bakım hizmetlerini başlatıyor 1898'de devletin ücretlendirdiği evde bakım hizmetleri başlıyor atılmıştır 1930 lu yıllarda ziyaretçi hemşireler daha çok kronik hastaların evde bakımını üstlendiler 1950 lerin sonunda hastaneler post-akut bakım ve taburculuk sonrası bakım için hastaları evde bakıma yönlendirmeye başladı 1965 yılında evde bakım yasası kabul edildi

13 ABD 1970 li yıllarda özel sağlık sigortaları evde bakımın daha az masraflı olduğunu ve hastane bakım maliyetlerini kendileri açısından düşürdüğü için aktif olarak kullanmaya başladı lerde Ulusal Evde Bakım Derneği kuruldu ve akreditasyon zorunlu hale getirildi , Medicare bütçesinin %9 u evde bakıma harcandı Bütçe planında Medicare harcamaları sınırlandı (%3)

14 ABD Tüm evde bakım kurumlarına Outcome and Assessment Information Set (OASIS) kullanarak bildirimde bulunma zorunluluğu getirildi Evde bakım kurumlarının üçte biri kapandı Bugün medicare kısa dönemli evde bakım hizmetlerini karşılıyor Eve bağımlılık kriterleri ciddi olarak takip ediliyor Evde kullanılması gereken tekerlekli sandalye, havalı yatak vb malzemenin %80 ini karşılıyor, sarf malzemelerini (eldiven, pansuman, bez) karşılamıyor ABD de evde bakım ve destek hizmetleri veren kurum sayısı yaklaşık (%75 evde bakım, %15 hospis bakımı ve %10 karma bakım veriyor)

15 Türkiye-Evde bakımın tarihçesi-1 İlk hizmet-20 yıl önce özel sektör ile başladı 2001-Yerel yönetimler Kamu hastaneleri tarafından evde sağlık hizmetleri sınırlı sayıda uygulanmaya başladı Sağlık Bakanlığı-İlk yasal düzenleme (10 Mart 2005 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren sayılı Evde Bakım Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik )

16 Türkiye-Evde Bakımın tarihçesi Temmuz sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Bakıma Muhtaç Özürlülere kamu ya da özel bakım merkezleri tarafından kurumda ya da evde, bakım hizmeti sunulması yasal düzenleme; muhtaç özürlünün evde bakımı için, takiben yaşlı bakımı için bakım aylığı uygulaması başladı. Ekim 2013 itibarıyla evde bakım aylığından yaklaşık 425 bin kişi yararlanmakta Şubat 2010, SB Evde Sağlık Hizmetleri Yönergesi SB ve Bağlı Kuruluşları tarafından Evde Sağlık Hizmetlerinin Sunulmasına Dair Yönetmelik- 27 Şubat 2015 tarih ve sayılı resmi Gazete

17 Kimler Yararlanmaktadır? Yenidoğanlar

18 Kimler Yararlanmaktadır? İnmeli hastalar

19 Kimler Tarafından Verilmektedir? Aile Hekimleri Hastaneler bünyesindeki evde sağlık hizmet birimleri İl Sağlık Müdürlükleri bünyesinde oluşturulan Mobil Ekipler SHÇEK (2011 yılından bu yana Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Bünyesinde) Yerel yönetimlerin evde bakım ekipleri Özel evde bakım kuruluşları

20 Evde Sağlık Hizmetleri Ekibi Hekim Hemşire Yaşlı bakım teknikeri/evde bakım teknikeri Diyetisyen Fizyoterapist Eczacı Diş hekimi Psikolog/sosyal çalışmacı Ağız-diş sağlığı teknikeri/protez teknikeri Manevi bakım görevlisi, optometrist, pödiatrist, işuğraşı terapisti, konuşma terapisti

21 Hizmetin kapsamı Muayene ve konsültasyon Tetkik ve tedavi /bakım (pansuman, yara bakımı, sonda uygulamaları, evde kan tahlili, EKG) Uzun süreli kullanımı sağlık raporu ile belgelendirilen ilaçların reçete edilmesi Sağlık kurulu raporlarının çıkarılması- süresi dolan raporların yenilenmesi Rehabilitasyon, eğitim danışmanlık Destek hizmetleri (Tıbbi cihaz ve malzeme kullanımına ilişkin raporların çıkarılması; gerektiğinde hastanın sağlık kuruluşuna/sağlık kuruluşundan evine nakli, sosyal destek için koordinasyonun sağlanması) Yenidoğan fototerapisi, Ağız ve diş sağlığı hizmetleri

22 SB Evde Bakımda verilen hizmetler Koç O, 2011) Verilen Hizmetler Hasta muayenesi Oksijen inhalasyon ted. seansı 566 Sağlık kurulu raporu 6102 Total Parenteral Beslenme Takibi Elektrokardiyogram (EKG ) 632 Fototerapi 72 Pansuman Enteral Beslenme Takibi 313 Parenteral ilaç uygulaması Fizik Tedavi uygulamaları Mesane / Nasogastrik sonda Rehabilitasyon uygulamaları 646 Sütür Alınması Buhar tedavisi 30 Lavman 404 Psikiyatrik uygulamalar Ventilatör takibi 103 Eğitim uygulamaları TOPLAM

23

24

25 Evde bakımın kurum bakımına kıyasla birçok üstünlüğü vardır Evde bakım kurum bakımına kıyasla daha maliyet etkili-informal BAKIM ELEMANLARI KULLANILMASI KOŞULU İLE Birçok ülkede daha çok yaşlıların bakıldığı kurumlar (Huzurevi vb) kapatılma eğiliminde olup evde bakıma geçiliyor Bu nedenle evde bakıma talep fazla, ancak bu karşılayacak sağlık politikaları tam olarak oluşturulmuş değil Evde bakımda birçok ülkede devlet temel sorumluluk almış durumda, diğer yandan evde bakım yükünü özel sektör ve yerel yönetime devretme ve denetleyici olarak rol üstlenme konusunda baskı altında Toplum evde bakım sorumluluğunun devlette olmasını istiyor

26 Evde bakımda en önemli sorun: PARA Ekonomik kriz içindeki AB ülkelerinde vatandaşların devlet tarafından karşılanan bakım ihtiyaçlarının ne zamana kadar sürdürülebileceği, yine şimdiye kadar evde bakım harcamalarında cömert davranan ülkelerin bunu daha ne kadar sürdürebilecekleri bilinmiyor Evde bakım talebi artıyor, ekonomik sıkıntılar fazla, evde bakımı sürdürecek insan gücü de yeterli değil Evde bakım emek yoğun bir hizmet, yaşlı nüfusun bu hızlı artışı ölçüsünde bu gruba hizmet verecek nitelikli insan gücü yetiştirilebilecek mi? İnformal bakım verenlerin sayısı (aile bireyleri, gönüllüler) giderek azalıyor

27 Evde bakımda aile bireyleri ve gönüllüler Bireyler informal bakım verenlerden ziyade profesyonel sağlık çalışanlarından bakım almak istiyorlar Ancak halihazırda en büyük insan gücünü informal bakım vericiler oluşturuyor, böyle de olmaya devam edecek görünüyor İnformal bakım verenlere organize destek ve bakım verenleri rahatlatacak düzenlemeler birçok ülkede mevcut değil. Potansiyel informal bakım verenlerin gözetilmesi, informal ve formal bakım verenler arasında optimal dengenin kurulması hükümetlerin öncelikli hedefi olmalı

28 Evde bakım kriterleri ve sunumu Evde bakıma alınma kriterleri ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor Evde bakım taburculuk sonrası kısa süreli, uzun dönemli bakım ve hospis bakımı şeklinde verilebiliyor. Sosyal hizmetler daha lokal kurumlar tarafından veriliyor, maliyeti daha az karşılanıyor. AB ülkeleri sağlık harcamalarının %0.6 sını evde tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerine, %3.5 ini evde uzun dönemli hemşirelik bakımına harcıyor. Sosyal bakım hizmetlerinin (ev işlerine yardım vb) sağlık hizmetlerine entegre edilmesi çok nadir, bu konuda yeterince istatistik yok, olanlarda da çoğunlukla ödeme kapsamı dışında

29 Evde bakım hizmetlerinin kapsamı Ülkeden ülkeye değişiyor. En kapsamlı evde bakım hizmeti veren ülkeler: Avusturya Belçika Danimarka İngiltere İrlanda Lüksemburg Hollanda Norveç İsveç

30 Evde bakım hizmetlerinde kalite güvenliği Verilen hizmetlerin kalitesi ve izlemi rutin olarak yapılmıyor Aile üyeleri ve gönüllülerin bakım katkısının artırılması Bakım standartlarının oluşturulması (örneğin düşmelerin önlenmesine yönelik bakım standartları)

31 Evde bakımda sorunlar/dezavantajlar-türkiye Evde bakım ekip ve zaman açısından maliyet etkili değildir Hizmet verecek personel eksikliği Hizmet standartlarının olmayışı Evde bakım konusunda standart eğitim programları yok Sağlıkta reform çalışmaları müfredat değişikliğine çok az yansıyor Hizmetin sürekliliğini sağlamada sorunlar mevcut Sağlık ve sosyal hizmetler entegre şekilde yürütülememektedir Denetim sorunları mevcut

32 Evde bakım hizmetlerinde sorunlar/eksiklikler-türkiye Bakım sürecine dahil olan aile bireylerinin yalnız kalması, eğitimsiz olmaları ve yeterince destek alamamaları Çalışan ve hasta güvenliği konusunda sorun riski fazla Aile üyeleri ekip üzerinde baskı oluşturmaktadır Aile üyelerinin bakıma aktif katılımının sağlanamaması-bakim PARASI AİLEYE MADDİ KATKI OLARAK ALGILANMAKTA

33 ÖNERİLER Aile üyelerinin bakıma aktif katılımının sağlanması için ivedi stratejiler belirlenmesi Evde bakımın sağlık meslek eğitimi veren kurumların müfredatında yer alması Sağlık ve sosyal hizmetlerin entegre yürütülmesi

34 Evde Sağlık ve Sosyal Destek Hizmetlerinin İşbirliği İçerisinde Yürütülmesine Dair Protokol İmzalandı, 31 Mart 2015 Sağlık Bakanlığı (SB), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB), İçişleri Bakanlığı, Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) Başkanlığı SB evde sağlık hizmetlerinden, ASPB hastanın evde GYA nin desteklenmesinden, belediyeler öncelikle bireyin transferi ve engele uygun ev içi düzenlemelerinden sorumlu olacak Pilot uygulama illeri: Aydın, Burdur, Çankırı, Edirne, Elazığ, Eskişehir, Iğdır, İstanbul, Samsun

35 Büyük işler, mühim teşebbüsler ancak müşterek mesai ile mümkündür