ERGENLERDE RİSKLİ DAVRANIŞLAR: VAKA ÖRNEKLERİ İLE

Transkript

1 ERGENLERDE RİSKLİ DAVRANIŞLAR: VAKA ÖRNEKLERİ İLE Prof. Dr. Dr. Firdevs BAŞ Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Büyüme-Gelişme ve Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi

2 RİSKLİ DAVRANIŞLAR Tanım: Ergenlik döneminde sık karşılaşılan ve gençlerin sağlık ve iyilik hallerini tehdit ettiği kabul edilen davranışlar Riskli davranışlar Cinsel davranışlar Madde kullanımı-bağımlılığı Şiddet davranışları

3 ERGENLİKTE CİNSEL DAVRANIŞLAR Riskli cinsel davranışlar: İstenmeyen gebelikler Cinsel yolla bulaşan hastalıklar

4 Arkadaş gruplarının cinsellikle ilgili tutum ve davranışları risk etkenidir. Koruyucu etkenler : Ailenin sosyoekonomik durumu Ailenin ergeni yakından ve gelişimine uygun şekilde izlemesi Ailenin ergenle iletişime açık olması ergeni cinsel davranışları konusunda arkadaş etkisine açık olmaktan korur

5 Madde kullanımı, riskli cinsel davranış için risk faktörüdür Madde kullanımının bu etkisini kompanse eden koruyucu etkenler olarak saptanmıştır: Kendine güven Okulda ders dışı etkinliklere katılma Okulu sevme ve akademik olarak başarılı olma Dini inançlar Üreme sağlığı ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar hakkında bilgi sahibi olma Cinsel ilişkiyi normal bir davranış olarak görmeme Madde kullanımını reddetme becerisine sahip olma

6 Çocuk gelinler 6

7

8

9 Ergenlikte gebelik 17 yaşın altında gebelik olarak tanımlanmaktadır Preeklampsi-eklampsi-toksemi sıklığı, anne mortalitesi yüksek SGA lı bebek doğurma sıklığı fazla Bu annelerin çocukları arasında hırpalanmış-ihmal edilmiş çocuk oranı yüksek 9

10 Cinsel yolla bulaşan hastalıklar Risk faktörleri Fiziksel Erken puberte Servikal ektopi Sünnetsiz erkekler Travmatik cinsel ilişki Davranışsal Mental durumun bozuk, bilinçsel işlevlerin yetersizliği Sosyal Fakirlik Dar arkadaş çevresi İstismar ve şiddet Evsizlik Genç kızın daha büyük erkek arkadaşı olması

11 En sık enfeksiyonlar Gonore, Sifiliz, Klamidya enfeksiyonu Viral enfeksiyonlar: HPV, HIV, Hepatit B Hastalıklar Üretrit Vajinit Servisit Pelvik inflamatuar sendrom Genital ülserler HIV Hepatit B enfeksiyonu

12 MADDE KULLANIMI-BAĞIMLILIK Alkol Sigara Diğer maddelerin kötüye kullanımı

13 Gençler çok farklı nedenlerle madde kullanırlar Ergenliğin hedefi güçlü bir kimlik oluşturmak bağımsızlığını kanıtlamak Erişkin yaşam biçimlerini taklit etmek Sosyal bir ortama uyum sağlamak Arkadaşları tarafından kabul edilmek Ergenlik sürecinde yaşanan zorluklarla baş edebilmek Medyanın özendirici ve olumsuz etkisi

14 Aile risk etkenleri: Ailelerinin madde kullanımı konusundaki tutum ve davranışları Ailede madde kullanımı: Daha önce kullanmış ya da halen kullanan bireyler Genetik özellik: Alkolizmin Erkek cinsiyet Birinci veya ikinci derece akrabalarda alkolizm

15 Bireysel risk etkenleri: Hiperaktivite, dikkat süresi kısalığı, bir işi tamamlamada zorluk Çabuk öfkelenme Antisosyal davranışlar Sosyal ilişkilerde zorlanma

16 Koruyucu bireysel özellikler: Zeki olmak Dindarlık Kendine güven Öz saygı Akademik başarı Sosyal ilişkilerde beceri Yaşama olumlu bakabilme

17 Çevresel risk etkenleri Aile: Ebeveynlerin madde kullanımı Aile içi şiddet ve çocuk istismarı Otoriter ya da aşırı müsamahakar aile yapısı Ergenin davranışlarının aile tarafından izlenmemesi ve uygun rehberliğin sağlanamaması Tek ebeveynle yaşama Evde maddeye kolay ulaşabilme

18 Çevresel koruyucu etkenler Aile: Aile ile bağların güçlü olması Ailenin ergeni okulda başarılı olabilmesi için desteklemesi Ailenin ergeni gelişimsel düzeyine uygun olarak izlemesi ve rehberlik yapması Aile içi iletişimin iyi olması Ergeni özellikle akranlarının madde kullanımı konusundaki baskılarına ve toplumdan kaynaklanan risk etkenlerine karşı koruyucu olabilmektedir

19 Çevresel risk etkenleri Akran grupları: Ergenlik döneminde çocuk ailesinden uzaklaşmakta ve akranlarıyla daha fazla vakit geçirmekte, onların normlarını, tutum ve davranışlarını benimsemektedir Madde kullanan bir akran grubunda kendine yer edinebilmek için ya da akranların baskılarına direnemediği için ergen madde kullanabilir

20 Akran etkisi ile madde kullanımından koruyan etkenler: Kendine güven Karar verme becerisi Okulu sevme Akademik başarı Okulda ders dışı etkinliklere katılma

21 ŞİDDET Mortalite ve morbidite nedeni Şiddet gelişimini etkileyen faktörler Biyolojik Genetik Çevresel Psikolojik etkiler Şiddet davranışının ortaya çıkış zamanı önemli Ergenlik döneminde şiddet davranışı ortaya çıkmış ise Erişkin dönemde devam etmez 13 yaştan önce ortaya çıkmış ise Erişkin dönemde de şiddete başvurma ve suç işleme olasılığı yüksek yaş civarında şiddet davranışları Geçici, akranları ile birlikte iken heyecan arayışı içindir

22 Gençlerin yaşantısında şiddetin sıklığını belirleyen 5 önemli faktör: Medyada şiddete maruz kalmak Silah taşımak Kabadayılık / zorbalık davranışlarında bulunmak Çetelere katılmak Madde kullanımı

23 Bireysel risk etkenleri: Kişilik özellikleri Cinsiyet Hormonlar Düşük doğum tartısı Pre veya perinatal komplikasyonlar

24 Kurşun vb çevresel toksik maddelere maruz kalma Kafa travmaları ve diğer travmalar Hiperaktivite Zeka geriliği Öğrenme güçlüğü Anksiyete bozukluğu

25 Bireysel koruyucu etkenler: Zeki olmak Öfke kontrolünün ve sosyal problemleri çözme becerisinin iyi olması Kendine güven duygusunun gelişmiş olması Optimizm

26 Ailesel risk etkenleri: Aile içi şiddet Ailenin dayağı bir disiplin tarzı olarak kullanması Fiziksel ve cinsel istismar Ebeveynlerin ergeni uygun şekilde izlememesi Aile ile bağların zayıf olması Tek ebeveynle yaşama Ailenin alt sosyoekonomik gruptan olması Ebeveynlerden birinin veya ikisinin madde bağımlısı olması Antisosyal ebeveynler Annenin ergenlik yaşında doğum yapmış olması

27 Ailesel koruyucu etkenler: Aile bireyleri arasındaki iletişimin iyi olması Ergeni gelişim düzeyine uygun olarak izleyen, destekleyen ve rehberlik eden ebeveynlerin varlığı Ailede çocuk sayısının az olması

28 Toplumsal risk etkenleri: Ergenin Kalabalık, eğitim düzeyi düşük, yasa dışı maddelere ve silahlara kolay ulaşılabilen ve şiddeti bireylerarası sorunları çözmede kabul edilebilir bir yöntem olarak gören bir çevrede yaşaması

29 Toplumun demografik yapısının ve kültürel değerlerinin göç gibi nedenlerle hızla değişmesi Toplumda gelir dağılımının dengesiz oluşu Medya: Medyada şiddete maruz kalma ergenlerin antisosyal davranışlar gösterme olasılığını artırmaktadır Medyada şiddete maruz kalan ergenler şiddetin olumsuz sonuçlarına karşı duyarsızlaşmakta ve şiddeti eğlenmek ya da bireylerle sorunları çözmek için kullanabilmektedirler

30 Toplumsal koruyucu etkenler: Medyadaki yayınlarla ilişkili yasal düzenlemelerin yapılması Yasa dışı maddelere ve silahlara ulaşabilme ile ilişkili yasal düzenlemelerin yapılması Gelir dağılımındaki adaletsizliğin ortadan kaldırılması Ergenlerin boş zamanlarını geçirebilecekleri, spor yapabilecekleri ve hobiler edinebilecekleri merkezlerin yaygınlaştırılması Kreş ve bakımevlerinin artırılması Okulların fiziki özelliklerinin iyileştirilmesi

31 12 yaşında erkek hasta Olgu 1 Şikayet: Küçük kardeşini sürekli dövme, ders başarısında düşüş olması Öykü: Daha önce sakin ve uyumlu biri olduğu belirtilen hastanın son 3 aydır daha hırçın olduğu, 3 yaşındaki kardeşine fiziksel şiddet uyguladığı ve ders başarısında öğretmenleri tarafından da belirtilen düşüş yaşandığı öğrenildi Özgeçmiş: NSD ile 3000 gr ağırlığında doğmuş. Toplam 2 yıl AS almış. 7 yaşında suçiçeği geçirmiş. Soygeçmiş: Özellik yok

32 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Aile (Home) hayatı: Aile içi ilişkiler iyi, anne ve babanın ergen ile iletişimi son 3 aya kadar yolunda imiş ancak ergen son 3 aydır bazı sırlarını onlarla paylaşmak istememiş ve suskun olmayı tercih etmiş. Öfkesini kontrol edemediğinden dolayı son zamanlarda kardeşini fazla dövdüğünü onayladı. Bu duruma üzüldüğünü ancak içinde çok fazla öfke olduğunu belirtti. Okul / iş hayatı (Education/Employement): Okul hayatında son zamanlarda mutsuz olduğunu, derslerine kendisini veremediğini belirten ergen bizimle sırrını paylaştı ve okulda hergün yan sınıftan bir grup akranı tarafından darp edildiğini belirtti. Onlara karşı koyamadığını, gücünün buna yetmediğini, herkese de rezil olduğunu düşündüğünden dolayı kendini kötü hissettiğini söyledi. Bu durumu neden okul yöneticileri ya da ailesi ile paylaşmadığı sorulduğunda ise Arkadaşlarımı ispiyonlamak ve ispiyoncu olmak istemiyorum cevabı alındı.

33 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Sosyal hayatı (peer related Activities): Sosyal hayatında aktif ve sevilen biri olduğunu belirten ergen okuldaki olaylar nedeniyle kimseyle konuşmak istemediğini ve spor olarak tekvandoya gidip tüm dövüş sanatlarını öğrenmek istediğini söyledi. Madde kullanımı (Drugs): Sigara, alkol ya da uyuşturucu kullanımı çevresindekilerde ve ailesindekilerde yoktu ve bu maddelerin kullanımını doğru bulmadığını belirtti.

34 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Cinsel yaşam (Sexuality): Özellik yoktu Güvenlik (Security): İçindeki öfkeden dolayı herkes ile kavga edebilecek gibi hissediyordu. Duygu durum/ Depresyon (Suicide): Kendini yalnız, ezilmiş ve güçsüz hissettiğini belirtti. Ölsem de kurtulsam gibi düşüncelerin içinden geçtiğini ancak kendine zarar vermeyi hiç düşünmediğini söyledi.

35 Fizik muayene: GD iyi, solukluk yok. Sistem muayeneleri doğal, TA:100/70mmHg, ek bulgu yok

36 Tam kan sayımı Eritrosit 4,5 /mm 3 HGB 13,1 g/dl HCT % 37,3 MCV 78,4 fl MCH 23,1 pg RDW 17,9 Lökosit 5500 mm 3 NEU 2900 mm 3 LYM 1900 mm 3 Tromb Laboratuvar Ca P Mg ALP 10,9 mg/dl 4,2 mg/dl 0.86 mg/dl 244 IU 25 OH-D vit 23 ng/ml st4 TSH B12 vit Folat Fe TDBK Ferritin 0.86 pmol/ml 1.95 miu/l 355 pg/ml 14,1 ng/ml 58 mcg/dl 305 mcg/dl 27 ng/ml

37 Riskli ergen!! Akran zorbalığı Ön tanı: Akran zorbalığı Şiddete eğilim Özgüven eksikliği D vitamini eksikliği Tedavi: Danışmanlık hizmeti yapıldı Sosyal hizmet uzmanı ile birlikte çevresel faktörler değerlendirildi ve düzenlemeler yapıldı Aile ile iletişim arttırıldı, ergenin ailesi ile sorunlarını her zaman paylaşmasını sağlayacak aile içi dinamikler sağlandı D vitamin replasmanı yapıldı Sonuç: Hırçınlık, şiddete eğilim geriledi Derslerinde düzelme gözlendi Duygu durumu düzeldi, kendini daha mutlu hissettiğini belirtti Basketbola başlaması sağlandı

38 Olgu 2 16 yaşında kız hasta Şikayet: İntihar girişimi Öykü: Olgunun tekrarlayan kusmaları olması üzerine annesi odasında çok sayıda ilaç kutusunun boş olduğunu görmüş ve hemen acile getirmiş. Özgeçmiş: NSD ile 3500 gr ağırlığında evde doğmuş. Toplam 3 yıl anne sütü almış Soygeçmiş: Anne ve baba Siirtli ve 1. derece kuzen evliliği var

39 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Aile (Home) hayatı: Ergen ile yapılan görüşmede anne, baba ve 2 abisi ile aynı evde yaşadıkları ancak iletişimlerinin hiç iyi olmadığı öğrenildi. Annesinin genel anlamda sert bir insan olduğunu belirten ergen ailesinden ya da çevresinden hiç kimse ile dertlerini paylaşamadığını belirtti. Evde sözel ve fiziksel şiddet de gördüğünü söyleyen ergenin evde çok mutsuz hissettiği öğrenildi. Okul / iş hayatı (Education/Employement): Okuldan geçen yıl derslerinin kötü olması nedeniyle ayrıldığı ve herhangi bir işte çalışmadığı öğrenilen ergen evde açıköğretim sınavlarına hazırlandığını ancak derslere kendini veremediğini belirtti.

40 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Sosyal hayatı (peer related Activities): Sosyal hayatının kısıtlı olduğu, annesinin çok nadiren dışarı çıkmasına izin verdiğini belirten ergen, bu nedenle daha çok internet ile ilgilendiğini ve sosyal medya hesapları ile tanımadığı insanlarla konuştuğunu söyledi. Zamanının büyük kısmını sosyal medya ile ilgilenerek geçirdiğini ve bu şekilde insanlarla iletişim kurup kendini mutlu hissttiğini belirtti. Madde kullanımı (Drugs): Alkol ya da uyuşturucu kullanımı olmadığı, birkaç defa sigara içmeyi denediği öğrenildi.

41 Psikososyal öykü (HEEADSSS): Cinsel yaşam (Sexuality): Bir yıl önce internet aracılığıyla tanıştığı biri ile buluştuğu ve bu kişi tarafından bilmediği bir yere götürülerek cinsel istismara uğradığını belirtti. Bu durumu kimseyle paylaşamadığını ve durumun yarattığı travma üzerine tekrarlayan kereler tanımadığı insanlarla cinsellik yaşadığını belirtti Güvenlik (Security):Özellik yoktu Duygu durum/ Depresyon (Suicide): Kendini yalnız, çok mutsuz, öfkeli ve çaresiz hissettiği öğrenildi. Ölsem de kurtulsam gibi düşüncelerin devamlı içinden geçtiğini ve bu yaşadığı travma nedeniyle daha önce kendine bıçakla zarar verdiğini söyledi. Bu duruma daha fazla dayamadığını ve ölmek istediği öğrenildi

42 Fizik muayene: GD iyi, solukluk var. Kollarında bilateral lineer skar izleri var. Sistem muayeneleri doğal, TA:120/80mmHg, ek bulgu yok.

43 Laboratuvar Biyokimya Glu: 87 g/dl Üre: 15 mg/dl Kreatinin: 0,38 mg/dl Na: 136 mmol/l K: 3,84 mmol/l Cl: 99 mmol/l Ca: 10,2 mg/dl P: 4,28 mg/dl AST: 15,4 U/l ALT: 9,4 U/l CK 120 U/L Tam idrar analizi ph 6 Dansite 1006 Protein Negatif Glukoz Negatif Keton Negatif Bilirubin Negatif Ürobilinojen Normal Mikroskopi Lök <1 EKG: Normal sinüs ritminde, QTc: 0.40, ek özellik yok Kan gazı: Özellik yok

44 Tedavi Acil müdahaleler yapıldı (mide lavajı, aktif kömür, monitorizasyon, klinik takip..) Konsültasyonlar Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı AD Ergen Sağlığı BD Adli Tıp AD Sosyal hizmet uzmanı

45 Çocuk Koruma Birimi toplandı: Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı AD Çocuk Sağlığı ve Hast AD Adli Tıp AD Çocuk Cerrahisi AD Kadın Hast. Ve Doğum AD Sosyal hizmet uzmanı

46 Adli bildirim yapıldı Hasta Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı servisine yatırıldı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na ergenin koruma altına alınması yönünde Sosyal Hizmet Uzmanı tarafından bildirim yapıldı Ergenin klinik takip ve danışmanlık hizmetlerinin Ergen Sağlığı BD polikliniğinden yapılması planlandı