AÇIKLAMA Bu yıllarda ilaç endüstrisiyle araştırmacı, danışman ve konuşmacı olarak ilişkim olmamıştır.

Transkript

1 AÇIKLAMA Bu yıllarda ilaç endüstrisiyle araştırmacı, danışman ve konuşmacı olarak ilişkim olmamıştır.

2 YARIN 26 EYLÜL, TÜRKÇEMİZ-DİLİMİZ KONUSUNA DUYARLILIĞIN ARTMASI DİLEĞİYLE, TÜRK DİL BAYRAMIMIZ KUTLU OLSUN.

3 BİLİM DİLİ OLARAK TÜRKÇE Prof.Dr. Orhan DOĞAN

4 Dilimiz Bu günden sonra divanda, dergâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır. Karamanoğlu Mehmet Bey, 13 Mayıs 1277 Bu dil ağzımda annemin sütüdür. Yahya Kemal BEYATLI Türkçem, benim ses bayrağım!. Fazıl Hüsnü DAĞLARCA

5 Diller - I * Dil, insanın bireysel ve toplumsal gelişmesi yönünden temel önemdedir. * Kişilerarası ilişkilerin ve kültürün oluşturulması ile kültürün aktarılmasının ana aracıdır. * Bir birey kendi kültürünü salt ana diliyle öğrenir, ana diliyle felsefe ve bilim yapar, ana diliyle uygarlığa katkıda bulunabilir. * Dil yaşam duyarlılığıdır; yaşamın içinde, canlı, dinamik, değişmeye ve gelişmeye açık soyut bir dizgedir.

6 Diller - II * Her dilde günlük dilde kullanılan sözcükler, soyut kavramlar vardır. Her dil için bilim dili, bilimsel terimler vardır. * UNESCO raporlarına göre, Türkçe dünya dilleri arasında beşinci sırada yer almıştır. İki yüz milyondan fazla nüfus 12 milyon kilometre kare alanda Türkçe konuşmaktadır. * Yeryüzünde altı bin kadar dil vardır. Her 14 günde bir dil kaybolmaktadır.

7 Bilim dili - I * Bilim dili farklı bir dil midir? * Bilim dili, doğrudan dil ve bilimle ilgilidir; o dilin bilimsel gereksinmelerine karşılık veren terimleri vardır. * Bilim dili, en basit tanımı ile bilimi oluşturan veri ve bilgileri sözlü ve yazılı olarak başkalarına aktaran, bilim dalları ile ilgili özel kavramları taşıyan sözcük ve terimlerden oluşan dildir. Özel kavramları karşılayan bu sözcük ve terimlerin anlamları kesin olup, kişiden kişiye değişmez.

8 Bilim dili - II * Dilin en önemli özelliklerinden biri, düşünme aracı olmasıdır. Ancak Türkiye deki gibi yetersiz ve karmaşık bir yabancı dille duru ve üretken bir düşünceye varılması olanaksızdır. * Bir dilin bilim dili olabilmesi için, konuşulduğu toplumda bilime önem verilmesi ve bilim üretiminin olması gerekir. * Bir toplum bilim üretemezse, üretenlerden alır ve o ürünü üretenlerin adlandırdığı biçimde kullanmak zorunda kalır.

9 Her dil bilim dili olabilir mi? * Her dilin bilim dili olamayacağı yönünde yanlış bir kanı vardır. Bu, eski uygarlıklarda bilim dilinin genellikle dönemin egemen dili olarak belirlenmesiyle ilgilidir. * Tüm insanlar ana dillerinde düşünür, ana dillerinde rüya görür, ana dillerinde hayal kurar ve ana dillerinde yaratıcı özelliklerini gösterir. Önemli olan o dille düşünmek, üretmek, düşünsel bir alan yaratabilmektir. BİRÇOK DİL BİLİM DİLİ OLABİLİR.

10 Bilim dilinin özellikleri - I * Acaba bir dilin bilim dili olabilmesi için hangi niteliklerinin olması gereklidir? * Bu nitelikleri aşağıdaki gibi belirlemek olasıdır: 1. O dil, öncelikle eğitim-öğretim dili olmalıdır. 2. Dil, soyut düşünmeye uygun olmalı, yaratıcılık için zengin çağrışımlar uyandıran sözcüklere sahip olmalıdır. 3. İnsan zihninin düşünmesine elverişli olmalı ve düşünceyi ortaya koymada zorlanmamalıdır.

11 Bilim dilinin özellikleri - II 4. Gelişmeye, zenginleşmeye uygun olmalı, bilim ve teknolojideki yeniliklere karşılıklar üretebilmelidir. 5. Bilim yapabilecek bir terminolojiye sahip olmalı ve bu terminoloji kendini yenileyebilmelidir. Bir dilin bilim dili olmasında, içinden geçtiği tarihi süreçlerin ve bu süreçlerde kazanılan kültürel özelliklerin dile aktarılması önemlidir. Çünkü bilim dili olmanın olmazsa olmaz koşullarından biri, öncelikle kültür dili olabilmektir.

12 Türkçe bilim dili olabilir mi? - I * Türkçe, tarihsel derinliği kadar yapısal özellikleri bakımından da bilim dili olmaya oldukça elverişlidir. * Türkçe okunduğu gibi yazılan, yazıldığı gibi okunan, ses yapısı ve söz dizimi son derece matematiksel ve belli kurallar sistemi olan bir dildir. * Türkçenin grameri kolay ve mantıklı, ondalık sisteme ve dolayısıyla çağdaş bilgi işlem sistemlerine en çok uyum sağlayan dildir. Diğer Altay dilleri gibi sözcüklerin eklerle oluşturulduğu bir dildir.

13 Türkçe bilim dili olabilir mi? - II * Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için sözcük türetimi oldukça kolaydır. Örneğin, göz sözcüğünü bilen bir kişi, gözlük, gözlükçü, gözlükçülük gibi sözcükleri de kolaylıkla öğrenebilir. Bu eklerin hangi anlam kattıklarını bilmek yeterlidir. Bu özellik Fransızca, Almanca, İngilizce gibi dillerde yoktur. * Bir örnek: Deney yapayım, Deney yaptırayım, Deney yaptırtayım.

14 Türkçe bilim dili olabilir mi? - III * Türkçe, ekler aracılığıyla sözcük türetmeye elverişli bir dildir. Bu özelliğiyle Latinceye benzer, dolayısıyla bilim dili olmaya çok elverişlidir. Bu nitelikleriyle sonsuza kadar üretken ve gelişebilecek durumdadır. * Türkçe, yapısı gereği yeni terim üretme yeteneği en yüksek olan dillerdendir. * Kök ile ek birbirinden kolayca ayrılabildiği için, sözcük ve anlamı açık bir duruma gelir.

15 Türkçenin üstün yönleri - I Türkçenin diğer dillerden üstün yönleri şunlardır: * Latin harflerinin kullanılması, * Yazıldığı gibi okunması, * Sondan eklemeli bir dil olması, sözcük türetme yeteneğinin benzersiz oluşu, * Her sese bir harf mantığıyla yaratıldığından bilgisayar diline ve bilimsel isimlendirmeye en uygun dil olması, * Köklü Türk kültürünün en önemli parçası ve dünyanın en eski dillerinden biri olması (Orhun Yazıtları),

16 Türkçenin üstün yönleri - II * Öğrenmesinin kolay ve kalıcı olması (İngiltere de ortaöğretim mezunlarının çoğu okuma-yazma bilmiyor.) * Matematiksel temellere dayanan, kural şaşmazlığı olan bir dil olması, * Sözcüğe bakıp hangi anlama geldiğinin kestirilebilmesi, * Canlı ve cansız varlık ayrımının yapıldığı, dişi ve erkek diye ayrımın yapılmadığı (eşitlikçi) bir dil oluşu, * Vurgu özelliği ile çeşitlemenin daha da zengin olması, * Ünlü ve ünsüz uyumlarıyla hoş duyumlu bir dil olması.

17 Bazı yanlışlar - I Türkçe, bilimsel gereksinmeleri karşılayamaz. YANLIŞ: Türkçemiz ekler aracılığıyla yeni sözcük ve terim üretme yeteneği en yüksek olan dillerdendir. Yapısı gereği sonsuz sayıda terim üretilebilir. İngilizce evrensel bilim dilidir. YANLIŞ: İngilizcenin egemen olması ve dilimizi işgal etmesi evrensel niteliğinden çok, ekonomik ve siyasal nedenlerledir.

18 Bazı yanlışlar - II Önemli olan benim bilimsel olarak kendimi ifade edebilmem ve karşıdakinin anlamasıdır. YANLIŞ: Kavramlar bilimsel gerçeklikler yabancı sözcüklerle anlatılırsa, anlaşılması güç olur; Türkçesinin kökü bir anlam taşıdığı için, yanlışlık daha az olur. Her kavramın Türkçe karşılığı yok. Olmayan terimleri nasıl kullanayım? YANLIŞ: Olanları kullanıyor muyuz? Karşılığı yoksa, ödünç olarak kullanmalı ve onlara karşılık bulmaya çalışmalıyız.

19 Bazı yanlışlar - III Terim bulmak, sözcük türetmek benim işim değil! Dilbilimciler adam gibi karşılıklar bulsun, kullanalım. YANLIŞ: Bir bilimsel kavramı en doğru olarak onu kullanan, onun tüm nedenlerini oluşum sürecini ve sonuçlarını bilen kişiler karşılık önermelidir. Dil yasalarla korunup geliştirilmelidir. YANLIŞ: Yasalar ve yaptırımlar yarar sağlamaz, en etkili yol DİL BİLİNCİdir. Uygar ve güçlü bir ulus olmanın koşullarından biri güçlü bir dil, dolayısıyla kültürdür.

20 Neden yabancı sözcük ve terim kullanılıyor? * Yabancı sözcük ve terim kullanma tutkusunun temelinde kişinin kendi kimliğine ve bu kimliğin en önemli öğesi olan ana diline karşı güvensizlik, yetersizlik duyguları yatmaktadır. * Günlük dilde yabancı sözcük ve terim kullanma: - Ana dilini iyi bilmemeye, - Özentiye, - Kendini üstün gösterme çabasına bağlı olabilir.

21 Engeller Türkçenin bilim dili olmasının önündeki engeller: - Yabancı dille öğretim, - Öğretim üyelerinde Türkçe yeterliliğe bakılmaması, - Öğrencilerin Türkçe terim ve kavramları bilmemesi, - Yeni sözcük ve kavram türetmede yavaş davranılması, - Bilimsel yayınların yabancı dilde yapılmasının özendirilmesi, - Türkçe konuşma ve yazmaya özen gösterilmemesi, - Türkçe karşılığı olan sözcük ve terimlerin bilim insanlarınca kullanılmaması, - Kültür emperyalizmi

22 Sonuç ve yapılabilecekler - I * Türkçe uzun geçmişi, sondan ek alması, kolayca yeni sözcük türetilmesi, matematiksel kurallarının olması, her sesin bir harfle ortaya konması, kültürel özellikleri günümüze kadar taşıması gibi yukarıda belirtilen özellikleriyle güçlü bir dildir. * Türkçenin bilim dili olmasının önünde dilbilimsel açıdan hiçbir engel yoktur. Bunu gerçekleştirmek, bilim insanlarına ve dil duyarlılığı olan herkese düşmektedir. * Yukarıdaki engelleri gidermek hepimizin görevidir.

23 Sonuç ve yapılabilecekler - II * Bir dilin gelişmelere ayak uydurabilmesi ve zenginleşmesi için sözcük ve terim türetmek çok önemlidir. * Yeni bir buluş yapıldığı veya yeni bir alet icat edildiğinde Almanya, Fransa, Macaristan da hiç gecikmeden bu kavrama uygun yeni bir sözcük türetilmektedir. Yabancı sözcükler dile girip yerleşmeden karşılık bulunmakta ve dilin yozlaşması önlenebilmektedir. * Bilgisayar terimleri konusunda Türkiye de çarpıcı bir başarı elde edilmiştir: Donanım, yazılım, bilgisayar, çevrimiçi gibi.

24 Teşekkür ederim.