Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü TOPOGRAFYA (HRT3351) Yrd. Doç. Dr. Ercenk ATA

Transkript

1 Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü

2 4. HAFTA KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

3 Coğrafi Koordinat Sistemi Yeryüzü üzerindeki bir noktanın konumunun enlem ve boylam büyüklükleri ile tanımlandığı koordinat sistemidir. Yerin merkezi başlangıç noktası olarak alınır. Yerküre 180 adet paralel ve 360 adet meridyen ile ifade edilir. Londra Greenwich den geçtiği varsayılan meridyen 0º başlangıç meridyeni olarak tanımlanır ve doğusundakiler doğu meridyenleri, batısındakiler batı meridyeni olarak adlandırılır. Ekvatorun kuzeyindeki paraleller kuzey paralelleri, güneyindekiler ise güney paraleli olarak adlandırılır. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

4 Coğrafi Koordinat Sistemi KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı Bir noktadan geçen paralel dairesinin ekvatora olan açısal uzaklığına enlem, bir noktadan geçen meridyenin başlangıç meridyen düzlemi ile arasındaki açıya boylam denir.

5 Projeksiyon Koordinat Sistemi Yeryüzünün tamamı ya da bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon sistemleri kullanılır. Projeksiyon fiziksel yeryüzünün geometrik bir yüzey üzerine izdüşürülmesi olarak tanımlanabilir. Projeksiyon koordinat sistemi 2 boyutlu düzlemin yüzeyidir ve Coğrafi Koordinat Sisteminin projeksiyon yöntemlerinden birinin kullanılması ile yapılan dönüşüm işleminin sonucudur. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı

6 Projeksiyon Koordinat Sistemi KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı

7 Projeksiyon Koordinat Sistemi Küresel bir yüzeyin düzlemsel bir yüzeye izdüşürülmesi söz konusu olduğundan, düzlem üzerindeki görüntüde mutlaka bir bozulma meydana gelecektir. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI B.Ü. KRDAE Jeodezi Anabilim Dalı

8 Konik Projeksiyon Özellikle orta enlemler ve çevresindeki bölgelerin haritalarını gerçeğe yakın göstermek için kullanılır. Bir kürenin çevresine koni şeklinde bir kağıdın orta enlemlere teğet olacak şekilde sarılması ile oluşturulur. Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda şekil bozulmaları meydana gelir ancak alanlar korunur. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

9 Silindirik Projeksiyon Bu projeksiyonda harita alanı açılmış bir silindir üzerine izdüşürülür. Bu projeksiyon ile çizilen haritalarda ekvator çevresinde doğruya yakın görünümler elde edilirken, kutuplara doğru gidildikçe bozulmalar meydana gelir. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

10 Düzlem Projeksiyon Dar alanların ve büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır. Haritanın orta kısımlarında bozulma yokken, kenarlara doğru bozulmalar meydana gelir. Bozulmaların en fazla olduğu projeksiyon tipidir. KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

11 Harita Projeksiyonları KOORDİNAT SİSTEMLERİ VE HARİTA PROJEKSİYONLARI

12 5. HAFTA JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

13 Jeodezik Kontrol Noktaları Jeodezik kontrol noktaları, yerküre üzerinde, yatay koordinatları ve yükseklikleri jeodezik ölçme yöntemleri ile belirlenmiş, 3 boyutlu konumu bilinen noktalardır. Jeodezik kontrol noktalarının yatay konumları (x, y koordinatları) yersel ölçme yöntemleri ile ya da GPS ölçme yöntemleri ile belirlenebilir. Noktaların düşey konumları (yükseklikleri) nivelman ölçmeleri ile belirlenebilir. JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

14 Pilye JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

15 Pilye JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ (Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği, 2005)

16 Pilye JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ (Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği, 2005)

17 Poligon Noktası JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ (Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği, 2005)

18 Nivelman duvar noktası Nivelman Noktaları Nivelman zemin noktası JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ Yer altı nivelman noktası

19 Nivelman Noktaları JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ (Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği, 2005)

20 Uzunluk Ölçmeleri Bir cismin boyunu ifade eden büyüklüktür. Bu büyüklük en, boy veya yükseklik yönlerinde olabilir. Fizikte ise uzunluk, mesafe ile eşdeğer anlamda kullanılır. Mesafe, iki nokta arasındaki uzaklıktır. Cisimlerin ne kadar uzaklıkta olduğunu sayısal olarak ifade eder. JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ Çelik Şerit Metre Jalon Sehpası Çekül Jalon

21 Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü Çekülleme JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

22 Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü Çekül ile ölçüm JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

23 Çelik Şerit Metre ile Uzunluk Ölçümü Ölçme işlemi sırasında çelik şerit yatay olarak tutulmalıdır. Bunu sağlamak için de çelik şerit omuz hizasından daha yukarıya kaldırılmamalıdır. Bunu için de çok eğimli arazilerde gerekirse çelik şerit boyu, 15 m, 10 m, 5 m gibi uygun bir uzunluğa ayarlanarak ölçümler yapılmalıdır. Ölçmeler, doğrultu üzerinde yapılmalıdır. Çelik şerit, yapımı sırasında belirli bir sıcaklıkta, belirli bir kuvvetle gerilerek bölümlendirilir. Bu nedenle ölçme yapılırken, bölümlendirme sırasında uygulanan (genellikle 10 kg) kuvvetle çekilmelidir. Uzunluklar, gidiş dönüş ölçülmelidir. Çok eğimli arazilerde iki ölçümde yukarıdan aşağıya doğru yapılmalıdır. JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

24 Aletsel Hatalar k Hata Kaynakları C Hata Kaynakları Kişisel Hatalar Ortamdan Kaynaklanan Hatalar Ortamdan Kaynaklanan Hatalar Rüzgâr, sıcaklık, rutubet, hava katmanlarındaki kırılma, yerçekimi, manyetik alan vb değişik doğa olaylarından kaynaklanan hatalardır. Çelik Şerit Metre İle Uzunluk Ölçümde Hatalar = lα(t 20 0 C) Örneğin, çelik şerit metrenin boyunun hava sıcaklığı ile değişimi gibi. JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

25 Elektronik Uzunluk Ölçümü JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

26 Elektronik Uzunluk Ölçümü JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

27 Elektronik Uzunluk Ölçümü Impuls Yöntemi D = c = c t 2 c 0 n JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

28 Elektronik Uzunluk Ölçümü Faz Farkı Yöntemi JEODEZİK NOKTALAR VE UZUNLUK ÖLÇMELERİ

29 6. HAFTA AÇI ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

30 Doğrultu ve Açı Kavramları rr 1 rr 2 Yatay açı iki doğrultu arasındaki fark olarak tanımlanır. DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER αα = rr 2 rr 1 ZZ 1, ZZ 2 DDDDDDDD aaaaa, ZZZZZZZZZZ AAAAAAAAA

31 Açı Ölçme Aletleri Yatay ve düşey açıları ölçmek için kullanılan aletler teodolit olarak adlandırılırlar. DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER Mekanik Teodolit Elektronik Teodolit Total Station

32 Teodolitin İç Yapısı DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

33 Teodolit Eksenleri Düşey (asal) eksen (VV): Aleti etrafında döndürdüğümüz eksendir. Alet kurulduğu zaman düşey eksen tam düşey olmalıdır. Yatay (muylu) eksen (KK) : Dürbünü etrafında döndürdüğümüz eksendir. Alet kurulup, düşey eksen düşey duruma getirildikten sonra, yatay eksenin yatay olması gerekir. Gözlem ekseni (ZZ): Objektif optik merkezi ile gözlem çizgilerinin kesim noktasından geçen eksendir. DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

34 Teodolit Dürbünü Objektif Netleştirme Vidası Oküler Gözlem Ekseni Netleştirme Merceği Gözlem Çizgileri Dürbün Görüş Alanı DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

35 Teodolit Düzeçleri DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER Doğruluk:5 '-10' Doğruluk:10 " - 30"

36 Doğrultu Okuma Düzenekleri Optik mikrometreli çizgili Optik mikrometreli çakıştırmalı DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

37 Teodolitin Kurulması DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

38 Teodolitin Kurulması DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

39 Açı Ölçümü Silsile Yöntemi ile Açı Ölçümü Teodolit, ölçüm yapılacak noktaya (P) kurulur ve dürbünün birinci durumunda en iyi görülebilen noktaya (P 1 ) yöneltilerek doğrultu değeri okunur. Sonra, saat ibresinin hareketi yönünde tüm noktalara (P 2, P 3, P 4 ) bakılarak doğrultular okunur. Kontrol için ilk noktaya tekrar bakılır ve okunan değer parantez içinde yazılır. İki okuma değeri arasındaki fark 10 cc ' yi geçemez. Dürbün ikinci duruma getirilir ve ilk noktadan (P 1 ) başlamak üzere saat ibresinin ters yönünde tüm noktalara bakılarak doğrultular okunur. Kontrol için ilk noktaya yine bakılır. İki okuma arasındaki farkın, 10 cc den küçük olması gerekir. Bu şekilde bir silsile açı ölçümü tamamlanmış olur. DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

40 m = Silsile Yöntemi ile Yatay Açı Ölçümü [ vv] = = = 2 ( n 1)( s 1) (2 1)(3 1) 2 cc.94 Bir doğrultunun bir silsiledeki ortalama hatası DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER M = m.94 = = n 2 2 cc 2.08 Bir doğrultunun kesin değerinin ortalama hatası

41 Silsile Yöntemi ile Düşey Açı Ölçümü DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER

42 Silsile Yöntemi ile Düşey Açı Ölçümü DOĞRULTU ÖLÇMELERİ VE JEODEZİK TEMEL ÖDEVLER