Ş. Şule GEZEN** Mustafa EREN*** Geliş Tarihi:

Transkript

1 49 Uludag Uiv. J. Fac. Vet. Med. 2 (2002) Karma Yemlere Katıla Narasi ve Nikarbazii, Zeolit ile Etkileşimii Etlik Piliçleri İce Bağırsak Ağırlığı, Tibial Diskodroplazi, Tibia Külü ve Ka Parametreleri Üzerie Etkileri * Ş. Şule GEZEN** Mustafa EREN*** Geliş Tarihi: Özet: Bu çalışmaı amacı, karma yemlere katıla arasi ve ikarbazii, zeolit ile etkileşimii, etlik piliçleri ice bağırsak ağırlığı (g/00 g calı ağırlık), iç orga ağırlıkları (karaciğer, taşlık, kalp g/00 g calı ağırlık), ka serumu sodyum (Na), potasyum (K), klor (Cl) kosatrasyoları, altlık rutubeti, kemik külü ve tibial diskodroplazi (TD) üzerie etkilerii belirlemesidir. Deemede toplam 3 adet bir gülük yaşta Avia Farms broyler erkek civciv kullaılmış ve civcivler 4 aa gruba ayrılmıştır. Ayrıca her aa grup, her biri 3 adet civciv içere 6 tekrar grubua ayrılmıştır. Deeme süresice Grup NA, Grup NAZ, Grup Nİ ve Grup NİZ i izokalorik ve izoitrojeik yemlerie sırasıyla, 70 mg/kg arasi, 70 mg/kg arasi + % 2 zeolit, 5 mg/kg ikarbazi, 5 mg/kg ikarbazi + % 2 zeolit katılmıştır. Deemei 2. güüde NAZ grubuu ice bağırsak ağırlığı, Nİ ve NİZ grubuda öemli düzeyde düşük bulumuştur (P<0.0). Ayı döemde NA grubuu ka serumu Cl kosatrasyou, Nİ ve NİZ gruplarıa göre öemli düzeyde yükselmiştir (P<0.00). Ayrıca, NİZ grubuu ka serumu Cl kosatrasyou NAZ grubua göre öemli düzeyde düşük bulumuştur (P<0.00). Buu yaı sıra deemei 40. güüde NA grubuu ka serumu Na kosatrasyou hem Nİ hem de NİZ grubuda (P<0.00), K kosatrasyou ise sadece Nİ grubuda düşük (P<0.05) bulumuştur. NA ve Nİ gruplarıyla karşılaştırıldığıda, yemlerie zeolit katkısı (% 2) yapıla NAZ ve NİZ gruplarıda 2. güde tibial diskodroplazi görülme sıklığı ve şiddeti azalmıştır. Deeme souda NA ve Nİ gruplarıı altlık rutubetii, NAZ grubuda öemli düzeyde yüksek olduğu saptamıştır (P<0.00). Araştırmada belirlee diğer parametreler arasıdaki farkları istatistiki öem taşımadığı belirlemiştir. Souç olarak, arasi ve ikarbazi içere broyler yemlerie zeolit katkısı 2. gü tibial diskodroplazi görülme sıklığıı azaltmıştır, ayrıca zeoliti arasi ile birlikte kullaımı ice bağırsak ağırlığıı azaltmış ve deeme souda altlık rutubetii düşürmüştür. Bu souçlar, yemlerde arasi ve ikarbazi ile birlikte zeolit kullaımıı broylerlerde yararlı etkileri olabileceği kaısıı uyadırmaktadır. Aahtar Kelimeler: Broyler, arasi, ikarbazi, zeolit. The Effect of Iteractio Betwee Narasi ad Nicarbazi with Zeolite Supplemeted to Mixed Feed o Small Itestie Weight ad Tibial Dyschodroplasia, Tibia Ash ad Blood Parameters of Broiler Chickes Summary: The aim of this study was to determie the effects of iteractio betwee arasi ad icarbazi with zeolite supplemeted to the feeds o small itestie weight (g/00 g body weight), orga weights (liver, gizzard, heart g/00 g body weight), blood serum sodium (Na), potassium (K), chlorie (Cl) cocetratios, litter moisture, boe ash ad tibial dyschodroplasia (TD) of broiler chickes. * Bu makale Ş.Ş. GEZEN i Karma Yemlere Katıla Narasi ile Zeoliti Etkileşimii Etlik Piliçleri Besi Performası, İce Bağırsak Ağırlığı ve Tibial Diskodroplazi Üzerie Etkileri adlı Doktora Tezide özetlemiştir. ** Arş. Gör. Dr., U.Ü., Veterier Fakültesi, Hayva Besleme ve Besleme Hastalıkları Aabilim Dalı, Bursa - Türkiye. *** Doç. Dr., U.Ü., Veterier Fakültesi, Hayva Besleme ve Besleme Hastalıkları Aabilim Dalı, Bursa - Türkiye.

2 50 I the experimet, a total of 3 oe day old male broiler chicks (Avia Farms) were used ad divided ito mai four groups. Also, each group was divided agai ito 6 replicate groups each cotaiig 3 chicks. Durig the experimet, isocaloric ad isoitrogeic feeds of Group NA, Group NAZ, Group Nİ ad Group NİZ were supplemeted with 70 mg/kg arasi, 70 mg/kg arasi + 2 % zeolite, 5 mg/kg icarbazi, 5 mg/kg icarbazi + 2 % zeolite, respectively. For the first 2 days, small itestie weight of NAZ group was foud sigificatly less (P<0.0) tha Nİ ad NİZ groups. I the same period, blood serum Cl cocetratio of NA group was higher tha Nİ ad NİZ groups (P<0.00). Also, blood serum Cl cocetratio of NİZ was foud sigificatly less tha NAZ group (P<0.00). Moreover, at 40 days of the experimet we have observed that the level of blood serum Na cocetratio i NA group was sigificatly lower tha both of Nİ ad NİZ groups (P<0.00), as for the level of K cocetratio was lower oly i Nİ cotaiig group (P<0.05). Zeolit supplemetatio (2 %) to the feeds of NAZ ad NİZ groups resulted i a reductio of icidece ad severity of tibial dyschodroplasia, compared with NA ad Nİ groups at 2 days of age. Litter moisture of NA ad Nİ groups were determied sigificatly higher tha NAZ group at the ed of the trial (P<0.00). No sigificat differets were oted betwee other parameters. As a result, zeolite supplemetatio to the broiler feeds which cotai arasi ad icarbazi decrased the icidece of tibial dyschodroplasia at 2 days old, ad also, utilisatio of arasi with zeolite reduced small itestie weight ad decreased litter moisture. These results suggested that combied use of arasi ad icarbazi with zeolit i feeds might have beeficial ifluece o broilers. Key Words: Broiler, arasi, icarbazi, zeolite. Giriş Toplumu sağlıklı ve degeli beslemesi açısıda hayvasal ürüler büyük öem taşımaktadır. Bua karşı Türkiye de halkı beslemeside kullaıla temel gıda maddelerii çoğuluğuu tahıl ürüleri oluşturmakta ve hayvasal proteiler yöüde besleme yetersizliği meydaa gelmektedir. Ülkemizdeki hayvasal protei açığıı kapatılmasıda, kolay üretilmeleri ve tüketile yemi e ekoomik biçimde ürüe çevrilmesi gibi avatajları edeiyle tavukçuluğu öemli bir yer tutacağı bildirilmektedir 38. Türkiye de beyaz et üretimii artırmaya yöelik çalışmalar arasıda hayva ıslahı gibi uzu vadeli araştırmaları yaı sıra kısa vadede souç vere çalışmalar da yapılmaktadır. Bu çalışmalar arasıda, barıak ve bakım koşullarıı iyileştirilmesi, yem maddelerii işleme tekiklerii geliştirilmesi ve yem katkı maddelerii kullaılması yer almaktadır. Deemede kullaıla bir yem katkı maddesi ola Zeoliti K, Na, Ca, Mg gibi alkali ve toprak alkali elemetleri içere kristaller halide üç boyutlu sosuz bir yapıya sahip alumiyum slikat bileşiği olduğu belirtilmektedir 8. Güümüzde doğal zeolitleri iyo değişimi, su ve gaz absorbsiyo özellikleride yararlaarak kullaım alalarıı geliştiği 37 ayrıca molekül yapılarıda bulua boşluklar ve elektrik yükleride dolayı absorba özelliği taşıdıkları 36 belirtilmektedir. Rabo ve ark. 28, zeoliti olumlu etkilerii, kristal yapısıda buludurduğu alümiyum ve silisyumda kayakladığıı ayrıca silisyumu DNA setezii uyardığıı, memeli kemik ve fibroblast hücrelerii yeilemesii sağladığıı ve kalsiyum ile bağlaarak memelilerde kalsifikasyou desteklediğii bildirmektedirler. Araştırmada kullaıla arasii, Streptomices aureofacies türüü fermetasyou soucu üretile polieter bir atibiyotik 34, ikarbazii ise eşit miktarda 4, 4 - diitrokarbaisid (DNC) ve 2 hidroksi -4, 6- dimetilprimidi (HDP) içere kimyasal etkili bir atikoksidiyal 9 olduğu bildirilmektedir. Atibiyotikleri büyüme ilerletici etkilerii, gram (+) mikroorgaizmaları üremelerii egelleyerek ya da toksilerii oluşturduğu o- lumsuzlukları ortada kaldırarak gösterdikleri bildirilmektedir 4,6. Visek 40 ise ice bağırsaklardaki kalılaşmada ve hayvalardaki büyüme depresyouda sorumlu ola etkei bakteriyel amoyak üretimi olduğuu ve büyüme ilerletici atibiyotikleri bakteriyel amoyak üretimii azaltarak etki gösterdiklerii ileri sürmektedir. Deemede kullaıla arasi, zeolit ve ikarbazii ice bağırsak ağırlığı üzerie etkileri kousuda literatüre rastlaılmamış olmasıa karşı arasii gram (+) mikroorgaizmalara karşı etkili olduğu 5,6 ve bu tür mikroorgaizmaları bağırsak duvarıda kalılaşmaya ede oldukları bilimektedir 3,23. Ayrıca deemei bir diğer maddesi ola zeoliti amoyak bağlayıcı özelliğii olduğu çeşitli literatürlerde bildirilmektedir 8,36.

3 5 Araştırmada icelee parametreler arasıda yer ala tibial diskodroplazi (TD) ilk defa Leach ve Nesheim 2 tarafıda 965 yılıda taımlamıştır. Araştırmacılar, broyler civcivlerde görüle bu bozukluğu bacaklarda yoğulaştığıı ve hayvaları yem tüketmelerie egel olduğuu belirlemişlerdir. TD, pek çok kaatlı türüde hızlı büyüme ile ilişkili olarak meydaa gelmekte ve epifizyal büyüme plağıı da içie alarak metafize kadar uzaa kalsifiye ve vaskularize olmamış lezyoları şekillemesi ile karakterize olmaktadır. Aormal kıkırdak gelişimii e öemli etkeii, piliçleri hızlı büyümesi ve kıkırdağı bu gelişime ayak uyduramamasıda kayakladığı ifade edilmektedir 27. Araştırmada kullaıla zeoliti, tibial diskodroplazi ve kemik külü üzerie etkilerii araştırıldığı çalışmalar icelediğide birbiride farklı souçlarla karşılaşılmaktadır. Eliot ve Edwards, % 0 ve.5 oralarıda doğal ve setetik zeolit kulladıkları araştırmalarıda doğal zeoliti TD ve kemik külü üzerie etkisii olmadığı soucua varmışlardır. Bua karşı, Ballards ve Edwards 7, % düzeyide kullaıla zeoliti kemik külüü yükseltirke TD isidesii azalttığıı bildirmişlerdir. Narasi ve ikarbazii kemik külüyle TD üzerie etkileri kousuda araştırmaya rastlaılmamıştır acak Ward ve ark. 4 iyoofor bir atikoksidial ola moesi ile Sodyum Zeolit A ı birlikte ve tek başlarıa kemik külü üzerie etkilerii iceledikleri araştırmaları soucuda grupları tibia kül oraları arasıda istatistiki öemde bir fark olmadığıı bildirmişlerdir. Zeolit katkısıı altlık kalitesi üzerie etkisii araştıra Alta ve ark. 3 ile Olver 25 deemeleri soucuda zeolit gruplarıı altlık em oralarıı kotrole göre istatistiki orada azaldığıı bildirmişlerdir. Bua karşı arasii 6 ve arasi gibi iyoofor atikoksidiyaller arasıda yer ala moesi ve lasolositi 8 altlığı em oraıı artırdığı ifade edilmektedir. Bu araştırma, karma yemlere katıla arasi ve ikarbazii, zeolit ile etkileşimii, etlik piliçleri ice bağırsak, karaciğer, taşlık ve kalp ağırlıkları (g/00 g calı ağırlık), ka serumu sodyum (Na), potasyum (K), klor (Cl) kosatrasyoları, altlık rutubeti, kemik külü ve TD üzerie etkilerii belirlemesi amacıyla plalamıştır. Gereç ve Yötem Araştırma Uludağ Üiversitesi Veterier Fakültesi Hayva Sağlığı ve Hayvasal Üretim Uygulama ve Araştırma Merkezi de bulua deeme kümeside yürütülmüştür. Araştırmada hayva materyali olarak özel bir tavukçuluk işletmesie ait kuluçkahaede sağlaa 3 adet bir gülük yaşta Avia Farms broyler erkek civcivler kullaılmış ve civcivler 4 temel gruba ayrılmışlardır. Ayrıca temel grupları her biri 3 adet hayva içere 6 replikasyo grubua ayrılmıştır. Deemede kullaıla yemler U.Ü. Veterier Fakültesi Yem Üiteside bulua 50 kg. karıştırma kapasiteli yatay mikserde toz formda hazırlamıştır. Araştırmada bütü gruplara ilk 2 gü broyler başlagıç yemi, 2. güde 35. güe kadar broyler geliştirme yemi, güler arasıda broyler bitiriş yemi ad libitum olarak yedirilmiştir. Deemede NA, NAZ, Nİ ve NİZ grupları içi hazırlaa izokalorik ve izoitrojeik yemlere sırasıyla 70 mg/kg arasi (NA), 70 mg/kg arasi + % 2 zeolit (klioptilolit) (NAZ), 5 mg/kg ikarbazi (Nİ), 5 mg/kg ikarbazi + % 2 zeolit (klioptilolit) (NİZ) katkısı yapılmıştır. Ticari broyler üretim koşullarıda yemlere atikoksidiyal ajalarda herhagi birii katılması ruti hale geldiğide dolayı çalışmada egatif kotrol grubu (atikoksidiyalsiz yem) oluşturulmamıştır. Araştırma süresice tüm gruplardaki hayvalar toz formdaki yemle beslemişlerdir. Deeme süresice kullaıla başlagıç, geliştirme ve bitiriş döemlerie ait yemleri ham madde bileşimleriyle, besi maddesi ve eerji kapsamları Tablo I de gösterilmiştir. İç orga, TD, kemik külü serum mieral düzeylerii belirlemesi içi deemei 2. ve 40. güleride her aa grupta tesadüfi olarak adet hayva ayrılmış, bular 2. ve 40. güde kesilerek, kesim esasıda alıa ka örekleride satrifüj işlemi ile serumları ayrılmıştır. Alıa serumlar epedorf tüplerie aktarılmış ve aaliz güüe kadar 20 C soğutma kapasiteli soğutucuda saklamıştır. Ayı hayvaları kesimde sora iç orga (taşlık, kalp, karaciğer) ve ice bağırsak tartımları yapılmıştır. Bu amaçla her grupta adet hayvaa ait ice bağırsaklar duodeumu başlagıcıda ve sekumlarıı başladığı yerde kesilerek pakreas çıkarılıp içlerideki içerik sıyrılıp ayrıldıkta sora yıkamış, kağıt havlu ile kurulaarak tartımları yapılmıştır. Yie ayı hayvaları sağ tibiaları tibial diskodroplazi, sol tibiaları ise kemik külü yöüde değerledirilmek üzere ayrılmıştır. Ayrıla sol tibiaları kemik külü tayileri Şeel i 35 bildirdiği yöteme göre, sağ tibiaları TD mua-

4 52 Tablo I. Araştırmada Kullaıla Broyler Başlagıç, Geliştirme ve Bitiriş Yemlerii Ham Madde Bileşimleri HAM MADDELER NA* Başlagıç Geliştirme NAZ** Başlagıç Geliştirme Nİ*** Başlagıç Geliştirme NİZ**** Başlagıç Geliştirme Mısır (%) Soya Küspesi (%) Bitkisel Yağ (%) Mermer Tozu (%) DCP (%) DL Metiyoi (%) Tuz (%) V-M premiksi (%) Karasi 2 (%) Yemmiks ikarbazi 3 (%) Zeolit 4 (%) Kum (%) TOPLAM Aaliz Başlagıç Geliştirme Bitiriş Kuru Madde (%) Ham Protei (%) Ham Yağ (%) Ham Kül (%) Nişasta (%) Sakkaroz (%) Met. Eerji (Kkal/Kg) Kalsiyum (%) Toplam Fosfor (%) * Yemlerie arasi (70 mg/kg) katıla grup ** Yemlerie arasi (70 mg/kg) + zeolit (% 2) katıla grup *** Yemlerie ikarbazi (5 mg/kg) katıla grup **** Yemlerie ikarbazi (5 mg/kg) + zeolit (% 2) katıla grup Kavimix VM 224: 2.5 kg Kavimix VM 224 içeriside Vit A , Vit D IU, Vit E mg, Vit K mg, Vit B mg, Vit B mg, Vit B mg, Vit B 30 mg, Folik asit 750 mg, Kalsiyum d- patoteat mg, D - Bioti 75 mg, Koli Klorür mg, Niasi mg, Maga mg, Demir mg, Çiko mg, Bakır mg, İyot mg, Kobalt 500 mg, Seleyum 50 mg, Atioksida mg bulumaktadır. 2 Karasi: kg premiks içeriside mg arasi mevcuttur. 3 Yemmiks Nikarbazi: kg premiks içeriside mg ikarbazi mevcuttur. 4 Zeolit: % 00 klioptilolit içermektedir. NOT: Bitiriş yemleri, geliştirme yemleri ile ayı bileşimde olup atikoksidiyal içermemektedir. yeeleri ise Edwards ve Veltma ı dereceledirme sistemie göre yapılmıştır. Serumda Na +29 ve K +30 tayii alev fotometrik, Cl - aalizleri ise Klor Kiti 39 ile spektrofotometrik yötemle yapılmıştır. Araştırmada kullaıla yemleri ham besi maddesi aalizleri U.Ü. Veterier Fakültesi Hayva Besleme ve Besleme Hastalıkları Aabilim Dalı Laboratuvarıda A.O.A.C. de bildirile metotlara göre yapılmıştır. Yemdeki Na + ve K + tayileri alev fotometrik 2 Cl - aalizleri ise titrimetrik 32 yötemle yapılmıştır. Yemleri metabolize olabilir eerji değerleri ise Hartel 5 tarafıda bildirile formüle göre hesaplamıştır. Hem yemlerde hem de ka serumlarıda elektrolit dege Mogi i 23 bildirmiş olduğu formüle (Na+K-Cl) göre meq/l hesaplamıştır. Deemede altlık materyali olarak yoga odu talaşı kullaılmıştır. Araştırma souda her replikasyo grubuda umue alımış ve 05 C de 6 saat bekletilerek altlık kuru madde oraları belirlemiştir. Ayrıca araştırma süresice her grupta öle hayvalar kaydedilerek deeme souda grupları ölüm oraları tespit edilmiştir. Araştırma verilerii istatistik değerledirmesi Miitab isimli bilgisayar programıda Varyas Aalizi metodu

5 kullaarak yapılmıştır. Varyas aalizide gruplar arasıda istatistiki öemde fark buluduğuda, farklı ola grupları belirlemek içi Tukey (Gerçek Öemli Fark) testi uygulamıştır 33. Bulgular Deemei 2. ve 40. gülerideki ölçümlerde elde edile ice bağırsak ve orga ağırlıklarıa ait değerler Tablo II de suulmuştur. Tablo II. İce Bağırsak ve Orga Ağırlığı Ortalama Değerleri DÖNEMLER 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü NA ab ± ± ± ± ± ± ± ± güde klor değeri bakımıda NAZ grubu, NİZ grubuda öemli derecede farklıdır (P<0.00). 40. gü potasyum değerleri icelediğide NA grubuu Nİ grubuda öemli düzeyde farklı olduğu gözlemiştir (P<0.05) (Tablo III). 40. gü klor ve 2. gü serum sodyum değerleri bakımıda gruplar arasıdaki farklılıklar istatistiki öeme sahip olmamıştır. Ayrıca 2. gü serum potasyum değerlerie bakıldığıda, görüle matematiksel farklılıkları istatistiki öem taşımadığı alaşılmaktadır. İce Bağırsak Ağırlığı (g/00 g calı ağırlık) Nİ NAZ 2.8 b ± ± 0.04 Karaciğer Ağırlığı (g/00 g calı ağırlık) 3.08 ± ± 0.08 Taşlık Ağırlığı (g/00 g calı ağırlık) 3.4 ± ± 0.09 Kalp Ağırlığı (g/00 g calı ağırlık) 0,74 ± ± a ± ± ± ± ± ± ± ± 0.03 a,b : Ayı satırda farklı harfleri taşıya değerler arasıdaki farklar öemlidir (P<0.0). NİZ a ± ± ± ± ± ± ± ± 0.02 Tablo III. Grupları Serum Mieral Düzeyi Ortalama Değerleri (meq /L) Serum Mieral Düzeyleri (meq/l) 2. Gü Klor 40. Gü Sodyum Potasyum* Ka Elekt. Düzeyleri* 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü NA 3.9 a ± ± ± b ± ± b ± ± b ± 3.70 NAZ.87 ab ± ± ± ab ± ± ab ± ± ab ±.2 Nİ bc ± ± ± a ± ± a ± ± a ± 2.04 NİZ c ± ± ± a ± ± ab ± ± ab ±.37 a,b,c : Ayı satırda farklı harfleri taşıya değerler arasıdaki farklar öemlidir (P<0.00). * : Potasyum ve Ka Elektrolit düzeyleri satırıda farklı harfleri ( a,b ) taşıya değerler arasıdaki farklar öemlidir (P<0.05). 2. gü, NAZ grubuu ice bağırsak ağırlığı Nİ ve NİZ grubua göre daha düşük (P<0.0) bulumuştur. Gruplar arasıda 40. gü ice bağırsak ağırlığı, 2 ve 40. gü orga ağırlığı bakımıda öemli bir fark belirlememiştir. 2. gü ka serumu klor ve 40. gü ka serumu sodyum değerleri bakımıda NA grubu, Nİ ve NİZ grubuda öemli düzeyde farklı (P<0.00) bulumuştur (Tablo III). Ayrıca 2. Araştırmaı 2. ve 40. güleride tibia külü ortalama değerleri arasıdaki farkları istatistiki öem taşımadığı belirlemiştir (Tablo IV). Deeme gruplarıı altlık kuru madde değerleri icelediğide, yemlerie arasi + zeolit katıla NAZ grubuu altlık kuru maddesii, NA ve Nİ gruplarıa göre öemli düzeyde yüksek olduğu görülmektedir (P<0.00). Ayrıca NİZ grubuu altlık kuru maddesi NA grubua göre öemli düzeyde yüksek bulumuştur (P< 0.00).

6 54 Tablo IV. Grupları Yem Na, K, Cl Ortalama Değerleri, Kemik Külü ve Altlık Kuru Maddesi Ortalama Değerleri PARAMETRELER Sodyum (%) Potasyum (%) Klor (%) Yemi El. Düzeyleri (meq /kg) 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü 2. Gü 40. Gü Kemik Külü 2. Gü % 40. Gü Altlık Kuru Maddesi % (40. Gü) NA NA NAZ NAZ Nİ Nİ NİZ NİZ c a bc ab.82 a,b,c : Ayı satırda farklı harfleri taşıya değerler arasıdaki farklar öemlidir (P<0.00). Tablo V. Tibial Diskodroplazii Görülme Sıklığı ve Lezyoları Şiddeti Grup NA NAZ Nİ NİZ TD Görülme Sıklığı % Gü Bulguları 40. Gü Bulguları TD Görülme TD Lezyolarıı Dereceledirilmesi TD Lezyolarıı Dereceledirilmesi Sıklığı % güde yemlerie zeolit katıla NAZ ve NİZ gruplarıda TD görülme sıklığı NA ve Nİ gruplarıa göre, TD şiddeti ise Nİ grubua göre daha düşük bulumuştur. 40. güde Nİ grubuda TD görülmezke, NA ve NAZ grubuu TD görülme sıklığıı ayı olduğu, bu iki grupla karşılaştırıldığıda NİZ grubuda TD görülme sıklığıı biraz daha düşük olduğu alaşılmaktadır. Araştırma süresice NA, NAZ, Nİ, NİZ gruplarıı ölüm oraları sırasıyla % 3.84, % 5.3, % 5.3, % 2.56 olarak belirlemiştir. Tartışma ve Souç Deemede elde edile bulgulara göre 2. güde NAZ grubuu ice bağırsak ağırlığı Nİ, NİZ gruplarıda daha düşük (P<0.0) bulumuştur. Fethiere ve Miles i 4 atibiyotik kullaımı ile ice bağırsak ağırlığıda meydaa gele azalmaı ice bağırsakta bulua mikroorgaizmaları ürettiği toksileri arta düzeyii bir soucu ola kalılaşmaı ölemesiyle sağladığı şeklideki görüşleri de bu araştırmaı souçlarıı desteklemektedir. Deemei 2. güüde arasi verile grubu ice bağırsak ağırlığı ikarbazi verile (zeolitli ya da zeolitsiz) gruba göre daha düşük olmakla birlikte bu farklılık arasii zeolitle birlikte kullaıldığı grupta istatistiki öem kazamıştır. Her e kadar istatistiki öemde fark olmasa da zeolit verile grupları ice bağırsak ağırlıklarıı, birlikte kullaıldıkları atikoksidialleri tek başıa kullaıldığı gruplara göre daha düşük bulumasıı edei, zeoliti mikroorgaizma toksilerii absorbe etmesie 36 bağlaabilir. Yapıla istatistik aalizler soucuda deeme gruplarıı ortalama orga ağırlık değerleri arasıda istatistiki öeme sahip bir farklılık belirlememiştir. Narasi ve ikarbazi ile yapıla çalışmalarda orga ağırlıklarıa rastlamamış acak iyoofor bir atibiyotik ola moesii orga ağırlıkları üzerie etkilerii araştırıldığı bir çalışmada 26 karaciğer, kalp, taşlık ağırlıkları

7 55 arasıdaki farkları istatistik yöde öemli olmadığı belirtilmiştir. Broyler yemlerie zeolit katkısı yapıla çeşitli çalışmalarda kotrol ve zeolitli gruplarda kalp ağırlıkları (g/00g calı ağırlık) değerleri arasıda, karaciğer ağırlıkları (g/00g calı ağırlık) değerleri arasıda, taşlık ağırlıkları (g/00g calı ağırlık) değerleri arasıda bulumuştur 6,20,22. Söz kousu araştırmalardaki orga ağırlıkları ile ilgili bulgular bu çalışmadaki bulgularla uyum içerisidedir. Tablo III de verile ka serumu mieral değerleri istatistiki öeme sahip farklılıklar açısıda icelediğide 2. güde serum klor değerleri bakımıda NA grubuu Nİ ve NİZ grubuda, NAZ grubuu ise NİZ grubuda istatistiki öemde daha yüksek (P<0.00) olduğu belirlemiştir. Burada yola çıkarak zeoliti ka klor düzeyie etkili olmadığı söyleebilir. Ayrıca iyoofor bir atikoksidial ola arasi i tek başıa kullaıldığı grupta 2. gü klor düzeyii yüksek olmasıı TD ye yol açabilecek bir faktör olabileceği göz öüde buludurulmalıdır güde NA grubu ka serumu sodyum değeri bakımıda Nİ ve NİZ grubua göre daha düşük bulumuştur (P<0.00). Yie 40.gü potasyum değerleri icelediğide NA grubuu, Nİ grubuda daha düşük olduğu görülmektedir (P<0.05). Ka serumu klor değerleri bakımıda gruplar arasıda istatistik fark bulumamıştır. Narasi ve ikarbazii broylerlerde ka parametreleri üzerie etkileri ile ilgili çalışmaya rastlaılmamıştır. Buu yaı sıra araştırmamızdaki tüm ka serumu verileri Altıtaş ve Fidacı ı 4 broyler piliçlerde saptadıkları kaı ormal Na (46-69 meq/l), K ( meq/l) ve Cl (75-0 meq/l) değerleri ile uyum göstermektedir. Bazı araştırmacılar 6,7 rasyou elektrolit degesii broylerlerde kaı elektrolit degesii etkilediğii ileri sürmektedirler. Acak bu yayılarda kaı elektrolit degesii eye göre değerledirildiği bildirilmemiştir. Araştırmada, deeme gruplarıdaki hayvalarda alıa ka serumu örekleride hesaplaa ka elektrolit düzeyleri Tablo III de verilmiştir. Bu değerler icelediğide 2. gü ka elektrolit değerleri arasıda fark bulumamıştır. 40. güde ise NA grubuu ka elektrolit düzeyi, Nİ grubuda daha düşük (P<0.05) bulumuştur. Nikarbazi içere grupları arasi içere gruplara göre daha yüksek değere sahip olmasıa rağme, istatistiki öem taşımasa da NA grubua zeolit ilavesii elektrolit degesii ifade ede değeri yükselttiği görülmektedir. Kaı ormal elektrolit degesi ile ilgili literatüre rastlamamıştır acak Altıtaş ve Fidacı ı 4 bildirdiği kaı ormal Na, K, Cl değerleri kullaılarak hesaplaa ka elektrolit değerleri arasıdadır. Bu çalışmada elde edile souçlar da bu değerler arasıda yer almaktadır. Deeme gruplarıı yem elektrolit değerleri icelediğide NA, NAZ, Nİ, NİZ gruplarıı başlagıç ve geliştirme yemlerii elektrolit düzeyleri sırasıyla , , , 25.98; 23.8, , , meq/kg olarak bulumuştur. Bu değerler icelediğide 2. ve 40. gülerde zeolit katkısı ile yem elektrolit degesii ideal ola 250 meq/kg düzeyii 7 sağladığı belirlemiştir. Her e kadar rasyou elektrolit degesii broylerlerde kaı elektrolit degesii etkilediğii bildire literatürler 6,7 bulusa da bu araştırmada rasyou elektrolit degeside (Na + K Cl) meydaa gele değişiklikleri, kada ayı şekilde hesaplaa (Na + K Cl) elektrolit degesie yasımadığı görülmektedir. Yapıla istatistik aalizler soucuda 2. ve 40. gü tibia külü yüzdeleri bakımıda istatistiki öeme sahip bir farklılık bulumamıştır (Tablo III). Ward ve ark. 4 araştırmalarıda iyoofor bir atikoksidial ola moesii, zeolitle birlikte ve tek başıa kullaarak tibia kül oralarıı belirlemişler ve gruplar arası farklılıkları istatistiki öemde olmadığıı bildirmişlerdir. Zeoliti kemik külü üzerie etkisii belirlediği diğer bir deemede doğal ve setetik zeolit kullaılmış ve araştırıcılar doğal zeoliti istatistiki öemde bir etkisii olmadığıı öe sürmüşlerdir. Her iki araştırmacıı elde ettikleri bulgular bu deemede elde edile souçları destekler iteliktedir. NA, NAZ, Nİ, NİZ gruplarıda 2. gü TD görülme sıklığı sırasıyla %50, %33, %67, %33 olarak bulumuştur (Tablo II). 2. gü TD görülme sıklığıı etkileyebilecek faktörü, rasyoa zeolit ilavesiyle yüksele ve ideal düzeye ulaşa (250 meq/kg) yemi elektrolit degesi olduğu düşüülmektedir. Ballards ve Edwards güde yaptıkları çalışmalarıda, bu araştırmada elde edile souçlara bezer şekilde zeoliti TD isidesii düşürdüğüü belirtmişlerdir. Bua karşı Elliot ve Edwards 0-6. gülerde yaptıkları çalışmalarıda doğal zeoliti TD üzerie herhagi bir etkisi olmadığıı bildirmişlerdir.

8 gü Nİ grubuda TD ye rastlamazke NA, NAZ ve NİZ gruplarıda sırasıyla % 25, 25, 6 TD görülmüştür. Araştırmaı 2. ve 40. gülerideki TD görülme sıklığı ve şiddeti karşılaştırılacak olursa 40. güde her ikisii de düşmüş olduğu gözlemektedir. Bu duruma sebep olarak hayvaları yaşı büyüdükçe TD şiddetii ve görülme sıklığıı düşüyor olması 9 sebep olarak gösterilebilir. NA, NAZ, Nİ, NİZ gruplarıı deeme sou altlık kuru madde ortalamaları % 57.67, 74.96, 62.63, olarak belirlemiştir. İstatistiki farklılık göz öüe alıdığıda, NAZ grubuu altlık kuru maddesii, NA ve Nİ gruplarıa göre ayrıca NİZ grubuu, NA grubua göre öemli derecede daha yüksek (P<0.00) olduğu saptamıştır. Olver 25 bu araştırmada elde edile souçlara bezer şekilde, rasyoda zeolit kullamış ve altlık kuru maddesii istatistiki öemde yükseldiğii bildirmiştir. Ayrıca zeoliti amoyak bağlayıcı özelliği olduğuu bildire yazarlar da bulumaktadır 24,36. Deemede NA grubuda altlık kuru maddesii düşük buluması diğer araştırmalarla 6,3 uyum içerisidedir. Bu çalışmada yemlerie tek başıa arasi ve ikarbazi katıla grupları zeolitle birlikte kullaıldıkları gruplara göre altlık kuru maddelerii daha düşük bulumasıı sebebi zeoliti su tutucu 3 özelliğie bağlaabilir. Souç olarak zeoliti altlık kalitesii yükselterek 3,25 kümes havasıı iyileşmesi üzerie olumlu etkide buluabileceği söyleebilir. Bu çalışmada elde edile bulgular arasi ve ikarbazi içere broyler yemlerie zeolit katkısıı, yemi mieral degesii dolayısıyla elektrolit degesii değiştirdiği bu değişikliği de 2. güdeki TD isidesi ve şiddeti üzerie etkili olabileceğii düşüdürmektedir. Ayrıca arasii zeolitle birlikte kullaımıı 2. güdeki ice bağırsak ağırlığıı azalttığı görülmektedir. Acak, bu araştırmaı bulgularıyla, yemi elektrolit degesii ve araştırmada kullaıla yem katkı maddelerii kadaki mieral madde düzeyleri üzerie etkilerii açıklayabilmek güçtür. Buu yaı sıra arasi ve ikarbazi katkısı yapıla broyler yemlerie zeolit ilavesii altlık rutubetii olumlu yöde etkileyebileceği alaşılmaktadır. Bu araştırmada elde edile bulgularla ka serumu Na, K, Cl düzeyleri ile buları yemdeki düzeyleri arasıda ve TD isidesi arasıda et bir bağlatı kurulamaması kouyla ilgili daha fazla sayıda ve daha ayrıtılı araştırmaları yapılması gerekliliğii açıkça ortaya koymaktadır. Kayaklar. A.O.A.C.: Official Methods of Aalysis (9 th Ed.) Vail-Balloa Pres Ic., Bighampto, N.Y., 38: 65, A.O.A.C.: Official Methods of Aalysis, Vail- Balloa Pres Ic., Bighampto, N.Y., 38: 0-, ALTAN, A., ALTAN, Ö., ALÇİÇEK, A., NALBANT, M., AKBAŞ, Y.: Tavukçulukta Doğal Zeolit Kullaımı: I.Altlığa Zeolit İlavesii Etlik Piliç Performası, Altlık Nemi ve Amoyak Kosatrasyou Üzerie Etkileri. Ege Üiv. Zir. Fak. Derg. 35 (-2-3), ALTINTAŞ, A., FİDANCI, U.R.: Evcil Hayvalarda ve İsada Kaı Biyokimyasal Normal Değerleri. Akara Üiv. Vet. Fak. Derg. 40: 73-86, ARMSTRONG, D.G.: Atibiotics as Feed Additives for Rumiat. WOUDLINE M, eds. Atimicrobials ad Agriculture. Butterworth, Chapter 27, Lodo, , BAILEY, R.H., KUBENA, L.F., HARVEY, R.B., BUCKLEY, S.A., ROTTINGHAUS, G.E.: Efficacy of Various Iorgaic Sorbets to Reduce the Toxicity of Aflatoxi ad T-2 Toxi i Broiler Chickes. Poultry Sci. 77: , BALLARD, R., EDWARDS, H.M.: Effects of Dietary Zeolite ad Vitami A o of Tibial Dyschodroplasia i Chickes. Poultry Sci. 67: 3-9, ÇOLPAN, İ., YALÇIN, S., ERGÜN, A., TUNCER, Ş.D., KÜÇÜKERSAN, K., ÜNAL, A., YILDIZ, G.: Zeoliti Hayva Beslemede Kullaılması Üzerie Çalışmalar. Marmara Bölgesi II. Hayvacılık Kogresi, Uludağ Üiversitesi Veterier Fakültesi, Kirazlıyayla, Bursa, EDWARDS, H.M. Observatios o Several Factors Ifluecig The Icidece of Tibial Dyschodroplasia i Broiler Chickes. Poultry Sci. 64: , EDWARDS, H.M.: Efficacy of Several Vitami D Compouds i The Prevetio of Tibial Dyschodroplasia i Broiler Chicks. Americ. Ist. of Nutr. 4:054-06, EDWARDS, H.M., VELTMANN, J.R.: The Role of Calcium ad Phosphorus i the Etiology of Tibial Dyschodroplasia i Youg Chicks. J. Nutr. 3: , ELLIOT, A.M., EDWARDS, H.M.: Compariso of the Effects of Sythetic ad Natural Zeolite o Layig He ad Broiler Chicke Performace. Poultry Sci. 70: , EYSSEN, H., SOMER, P.: Effect of Atibiotics o Growth ad Nutriet Absorptio of Chicks. Poultry Sci. 42: , 963.

9 57 4. FETHIERE, R., MILES, D.R.: Itestial Tract Weight of Chicks Fed a Atibiotic ad Probiotic. Nutr. Rep. It. 36: , HARTEL, H.: Relatios Betwee N-Corrected Metabolisable Eergy ad Nutriet Cotet of Feeds for Chickes. Archiv Fuer Gefluegelkude, 4: 52-82, HOOGE, D.M.: Dietary Electrolytes Ifluece Metabolic Processes of Poultry. Feedstuffs, : 4-2, JOHNSON, R.J., KARUNAJEEWA, H.: The Effects of Dietary Mierals ad Electrolytes o Growth ad Physiology of The Youg Chick. J. Nutr. 5: , KARUNAJEEWA, H., BARR, D.A.: Ifluece of Dietary Electrolite Balace, Source of Added Potassium ad Aticoccidial Agets o the Performace of Male Broilers. British Poultry Sci. 29:37-47, KAYA, S., PİRİNÇÇİ, İ., TRAŞ, B., BİLGİLİ, A., BAYDAN, E., AKAR, F., DOĞAN, A.: Veterier Uygulamalı Farmakoloji, Ed. KAYA, S., PİRİNÇÇİ, İ.: Protozooları Etkileye İlaçlar. Yay.: 2, Medisa Yayı Serisi, Akara, 457, KUBENA, L.F., HARVEY, R.B., BAILEY, R.H., BUCKLEY, S.A., ROTTINGHAUS, G.E.: Effects of a Hydrated Sodium Calcium Alumiosilicate (T- Bid) o Mycotoxicosis i Youg Broiler Chickes. Poultry Sci. 77: , LEACH, R.M., NESHEIM, M.C.: Nutritioal, Geetic ad Morphological Studies of a Abormal Cartilage Formatio i Youg Chicks. J. Nutr. 86: , LEDOUX, D.R., ROTTINGHAUS, G.E., BERMUDEZ, A.J., ALONSO-DEBOLT, M.: Efficacy of a Hydrated Sodium Calcium Alumiosilicate to Ameliorate the Toxic Effects of Aflatoxi i Broiler Chicks. Poultry Sci., 78:204-20, MONGIN, P.: Recet Advaces i Dietary Aio - Catio Balace i Poultry. COLE, D.J.A., HARESIGN, W. eds. Recet Developmets i Poultry Nutritio, Achor Press Ltd, Essex, UK , MUMPTON, F.A., FISHMAN, P.H.: The Applicatio of Natural Zeolites i Aimal Sciece ad Aquaculture. J. Aim. Sci. 45: 88-03, OLVER, M.D.: Effect of Feedig Clioptilolite (Zeolite) to the Tree Strais of Layig Hes. British Poultry Sci. 30:5-, OYAWOYE, E.O., KRUEGER, W.F.: The Potetial of Moesi For Body Weight Cotrol ad Ad Libitum Feedig of Broiler Breeders from Day- Old to Sexual Maturity. Poultry Sci. 65: , PRAUL, C.A., FORD, B.C., GAY, C.V., PINES, M., LEACH, R.M.: Gee Expressio ad Tibial Dyschodroplasia. Poultry Sci. 79: , RABON, H.W., ROLAND, D.A., BRYANT, M.M.: Absorptio of Silico ad Alumiium by Hes Fed Sodium Zeolite A with Various Levels of Dietary Cholecalciferol. Poultry Sci. 74: , RAND, M.C., GREENBERG, A.E., TARAS, M.J., FRANSON, M.A.: Stadard Methods For the Examiatio of Water ad Waste Water, 4 th Editio, APHA-AWWA-WPCF, , RAND, M.C., GREENBERG, A.E., TARAS, M.J., FRANSON, M.A.: Stadard Methods For the Examiatio of Water ad Waste Water, 4 th Editio, APHA-AWWA-WPCF, , SORRIBAS, V., ARRUEBO, M.P., NAVARRO, H., ALCALDE, A.I.: Nicarbazi Stimulates Itestial Trasport of L - Leucie i Rabbit. Joural of Vet. Pharm. Therapeutics. 6: 32-7, Suda Çözüebilir Klorür Tayii, Resmi Gazete, Sayı: 9034, 9-0, SÜMBÜLLÜOĞLU, K.: Bioistatistik, 6. Baskı, Özdemir Yayıcılık, Akara, SWEENNEY, D.J., KENNINGTON, A., DONOHO, A.L.: Tissue Residues ad Metabolism of Narasi i Chicke. Joural of Agricaltural Food Chemistry, 44: , ŞENEL, H.S.: Iterrelatioship ad Effects of Calcium ad Vitami D o Growth, Feed Efficiecy ad Boe Ash Wealigrats. Akara Üiv. Vet. Fak. Dergisi, Akara Üiv. Basımevi, 5:, ŞENGÜLER, İ., YILMAZ, H.: Depolama Alalarıda Oluşa Gazı Çevresel Etkileri ve Ekoomik Potasiyeli. Jeoloji Mühedislik Dergisi, 44-66, T.C. MADEN TETKİK ARAMA GENEL MD. MADEN ANALİZLERİ VE TEKNOLOJİSİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI: Zeolit Madeii Mierolojik, Kimyasal, Fiziksel Özellikleri, Ek.2.MAT Dai. BŞK.ı tarih ve 74 sayılı raporu, Akara, TANRIVERMİŞ, H., GÜNDOĞMUŞ, E.: Türkiye Tavukçuluğuda Dikey Etegrasyo Eğilimleri. YUTAV 99, Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Koferası, İstabul, Türkiye, , VALTEC.: Reaget Set For Quatitative Determiatio of Chloride i Serum ad Plasma. Valdes Compaia Limitada, Las Dalias 900, Nuoa, Satiago-Chile. 40. VISEK, W.J.: The Mode of Growth Promotio by Atibiotics. Joural of Aimal Sci. 46: , WARD, T.L., WATKINS, K.L., SOUTHERN, L.L.: Iteractive Effects of Sodium Zeolite A (Ethacal) ad Moesi i Uifected ad Eimeria Acervulia - Ifected Chicks, Poultry Sci., 69: , 990.

10 58