AKDENİZ BÖLGESİNDEKİ BAZI GÖKKUŞAĞI ALABALIĞI (Oncorhynchus mykiss) İŞLETMELERİNDE BAKTERİYEL BALIK PATOJENLERİNİN TESPİTİ VE KONTROLÜ

Transkript

1 AKDENİZ BÖLGESİNDEKİ BAZI GÖKKUŞAĞI ALABALIĞI (Oncorhynchus mykiss) İŞLETMELERİNDE BAKTERİYEL BALIK PATOJENLERİNİN TESPİTİ VE KONTROLÜ Ahmet MEFUT 1, Yılmaz EMRE 1, Öznür DİLER 2, Soner ALTUN 2, İbrahim İNCE 1 1-AKDENİZ SU ÜRÜNLERİ ARAŞTIRMA, ÜRETİM VE EĞİTİM ENSTİTÜSÜ 2-S.D.Ü. EĞİRDİR SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ amefut@mynet.com ÖZET Akdeniz Bölgesinde toplam altı ilde yer alan 10 farklı Gökkuşağı alabalık çiftliğinin bakteriyel ve paraziter balık hastalıkları bakımından incelendi. Bu araştırma yılları arasında yürütülmüştür. Araştırma sonunda gramlık toplam 328 adet balık örneğinden TSA besi yeri kullanılarak proje konusu olan Yersinia ruckeri, Hareketli Aeromonas bakterileri yanı sıra Vibrio spp. Pseudomonas spp. Enterobacteriaceae ve Gr (+) coc lar da izole edildi. İzole edilen bakterilerin farklı antibiyotiklere karşı duyarlılığı disk diffizyon yöntemi ile belirlendi. Bakteri suşlarının en çok Enrofloxacin e duyarlı iken Oxytetracycline karşı daha dirençli oldukları tespit edildi. Parazitolojik incelemelerde ise bir işletmede Beyaz Benek Hastalığı etkeni Ichthyophthirius multifilis görüldü. Anahtar kelimeler: Gökkuşağı alabalığı, Hareketli Aeromonas, Yersinia ruckeri, sağıtım IDENTIFICATION AND CONTROLLING OF BACTERIAL PATOGENS IN SOME RAINBOW TROUT(Oncorhynchus mykiss) FARMS IN THE MEDITERRENEAN REGION ABSTRACT For microbiologycal analysis, samples (body weight g) were collected ten rainbow trout farms in mediterranean region between 2001 and Totally 328 bacterial izolats were obtained from discased trout and biochemical, physiological and morphological chracteristics were studied byconventional methods and API-20 E rapid identification system Yersinia ruckeri, Aeromonas sp., Vibrio spp. Pseudomonas spp. Enterobacteriaceae ve Gr (+)coc were isolated onto tryticase- soy agar (TSA, Merck). In antibiotic sensitive test, bacterial strains were sensitive Enrofloxacin, while resistant to Oxytetracycline. In parasitologycal examinations, I. Multifilis was seen in a trout farm. Keywords: rainbow trout,motil Aeromonas, Yersinia ruckeri, Treatment GİRİŞ Ülkemiz sahip olduğu coğrafik konum itibarı ile, gerek deniz, gerek acı su ve gerekse tatlı su potansiyeli bakımından önemli bir ülkedir. Zira km lik bir kıyı şeridine ve 25 milyon hektar üretim alanına sahiptir. Bu potansiyel kaynaklardan 2002 yılı istatistiklerine göre, yaklaşık 628 bin ton su ürünleri elde edilmiştir. Bunun yaklaşık % 79 u deniz ürünleri, % 7,5 u iç su ürünleri ve % 13,5 u ise yetiştiricilikten elde edilen istihsalden oluşmuştur. İfade edilen istihsal değerlerinden anlaşılacağı gibi, üretimimizin en önemli kısmını denizel ortamdan avcılıkla elde edilen su ürünleri oluşturmaktadır. Ancak, dünya daki gelişmelere paralel olarak, ülkemizde de avcılıktan elde edilen istihsalde bir sınırlanma ve yetiştiricilikte ise, genel üretim içindeki oransal değerlerde belirgin bir artış söz konusudur (Anonim, 2002). Çalışmanın yapıldığı dönemde yetiştiricilikten ton ürün elde edilmiştir. Mevcut 1719 adet balık çiftliğinin 1354 adeti iç sularda, 365 adedi ise denizlerde faaliyet göstermektedir. 9

2 2002 yılı ülkemiz genel deniz balıkları üretiminde Bölgemizin payı % 2, diğer deniz ürünlerinin oranı % 10, iç sulardaki payı % 13 tür. Buna karşın yetiştiricilik uygulamalarında toplam üretim içindeki payı ise % 9 dur (Anonim, 2002). Akdeniz bölgesindeki gökkuşağı alabalığı yetiştirmeye yönelik sektörün gelişimine bağlı olarak balıklarda görülen hastalıklarda artış gözlenmektedir. Bu hastalıkların çoğu bakteriyel kökenlidir. Yersinia ruckeri nin 1950 li yılların başında Amerika da ilk izolasyon ve tanımlanmasından (Horne ve Barnes 1999) sonra bir çok deniz ve tatlı su balığı türleri ile diğer hayvanlardan (Su Samuru, Misk Sıçanı, Kerkenes, Martı vs.) izole edilmiştir. Klinik hastalık vakalarının çoğu Entansif olarak yetiştirilen salmonidlerde olmaktadır. Yersiniosis Salmonidlerin en önemli hastalıkları olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte diğer bir çok balık familyası da enfekte olabilmekte ve herhangi bir klinik belirti görülmeksizin bakteri izolasyonunun yapıldığı türlerde yeterli stres uygulandığında enfeksiyona maruz kalabilme ihtimali artmaktadır (Horne ve Barnes1999). Yersiniosis, yurdumuzda alabalıklarda ilk kez 1990 yılında teşhis edildikten sonra yurdumuzun bir çok bölgesinde görülmüştür (Çağırgan ve Yüreklitürk (1991), Diler ve ark., 1998). Hareketli Aeromonas lar balık patojenleri olarak çok kötü bir üne sahip olmalarına karşın bu bakterilerin sağlıklı balıkların bağırsak mikroflorasınıda meydana getirir. Dolayısıyla bu bakterilerin normal olarak bulunması hastalık göstergesi olmayabilir. Sonuç olarak bu bakteriler tarafından oluşturulan hastalıkların ortaya çıkışında stres faktörlerinin katkı yaptığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu stres yapıcı faktörler özellikle Entansif yetiştiriciliğin yapıldığı şartlarda ortaya çıkmaktadır (Cipriano,2001). Hareketli Aeromonas lar yemlik balık, ılık su balıkları ve süs balıklarında hastalık nedeni olabilirler, daha düşük derecelerde bu bakteriler soğuk su balıklarında da hastalık yapabilirler. Hareketli Aeromonas ların neden olduğu hastalıklar Entansif yetiştiricilik şartlarındaki balıklarda çok ciddi problemlere neden olmakla birlikte bu bakteriler doğadaki balıkları da enfekte edebilmekte, görünüşte sağlıklı olan balıkların bağırsak florasında yaygın olarak bulunmaktadır (Trust vd., 1974). Bu bakteriler Tatlı su ortamlarında yaygın olup her yerde bulunabilirler. Suyun farklı derinliklerinde ve sedimentin en üst bölgelerinde bulunabilmektedir. Hareketli Aeromonas lar çok geniş aralıktaki kondiktivite, bulanıklık, Ph, tuzluluk ve sıcaklık skalasına sahip çevrelere adapte olup yaşayabilmektedir (Hazen, 1979). Cipriano (2001) balık sindirim sisteminin normal florasının bir parçası olan Hareketli Aeromonas ların bazı suşları bile stres durumlarında patojenik olurlar. Balıkların inaktif oldukları kış dönemlerinde meydana geldiğine ve hastalığın baharda ortaya çıktığına inanılmaktadır. Genellikle sabit su sıcaklığında kalan akvaryum balıklarında her zaman Hareketli Aeromonas septisemisi gelişebilir. Alabalık Hareketli Aeromonas septisemisi nin geliştiği en hassas balık salmoniddir. H. Aeromonas septisemileri genellikle stres kökenlidir. Yüksek su sıcaklığı, düşük oksijen, yüksek amonyak ve karbondioksit konsantrasyonu balıkta stresi arttırmakta H. Aeromonas enfeksiyonlarını tetiklemektedir (Walters ve Plumb, 1980). Hareketli Aeromonas enfeksiyonu ülkemizin çeşitli bölgelerinde yaygın olarak görülen bakteriyel bir hastalıktır ( Diler vd., 1997). Bu çalışmada Akdeniz Bölgesindeki işletmelerde yılları arasında yapılan çalışmalar sonucunda belirlenen bazı bakteriyolojik balık hastalıklarının teşhis ve dağılımına yönelik sonuçlar elde edilmiştir. MATERYAL VE METOD Akdeniz bölgesindeki alabalık işletmelerinin hastalık yönünden araştırılması coğrafik olarak bölge sınırları içinde yer alan Adana, Antalya, Burdur, Isparta, İçel ve Kahramanmaraş illerinin sınırları içinde yer alan alabalık işletmelerinde yılları arasında 10

3 yürütülmüştür. Aynı bölgede bulunan Hatay ve Osmaniye illerinde yeterli sayıda işletmenin olmayışından dolayı çalışma yapılmamıştır. Öncelikle çalışma kapsamında yer alan illerde her ilde en fazla iki işletme olmak üzere hastalık örneklerinin alınacağı pilot işletmeler tespit edilmiştir. Bu işletmeler belirlenirken; yavruyu üretip bölge içinde dağıtım yapması veya yavruyu başka bölgelerdeki işletmelerden temin etmesi gibi noktalar göz önünde bulundurulmuştur. Öte yandan belirlenen işletmelerden öncelikle varsa hasta balıklardan, hasta balık yoksa tesadüfi örnekleme metodu ile havuzlardan örnekler alınmıştır. Temin edilen örnekler kapalı taşıma yöntemleri ile canlı olarak laboratuara intikal ettirilmiştir (Emre ve Kürüm,1998). Çalışma süresi içinde bölgemizdeki 6 ilde (Adana, Antalya, Burdur, Isparta, İçel ve Kahramanmaraş) bulunan 10 işletmeden alınan 328 adet balıktan bakteriyel ekim yapılmıştır. Hastalık teşhisleri yapılırken aşağıdaki metotlar uygulanmıştır. Bakteri Teşhisi % 70 lik etil alkol ile balık vücut düzeyi dezenfekte edildikten sonra aseptik koşullarda otopsi yapılarak iç organlar açılıp steril öze ile iç organlardan (karaciğer, böbrek v.s ) TSA (Triptik Soy Agar) besi yerlerine ekim yapıldı o C de saat inkube edildi, üreyen bakteriler saf kültür için TSA ( Triptik Soy Agar ) besi yerine ekim yapıldı. Daha sonra bakterilerin morfolojik ve biyokimyasal özellikleri geleneksel mikrobiyolojik identifikasyon testleri ve APİ 20 E Testi kullanılarak belirlendi (Austin and Austin, 1992). a Yersinia ruckeri identifikasyonu TSA (Triptik Soy Agar) besi yerinde saf olarak üretilen koloniler WSA (Waltman Shotts Medium) a alınarak saat inkube edildi. Bu süre sonunda WSA da Yeşil renkli koloniler etrafında hidroliz zonu (buzlu cam görümünde) veren bakteriler Gr (-), çubuk, Sitokrom oksidaz(-) hareket (+) (hareketsiz suşlar da bildirilmiştir), O/F fermantatif, ureaz negatif, Glukoz,Maltoz,frunktoz dan asit üretimi pozitif H 2 S (-), İndol (- ) Triple Sugar İron Agar (TSİ ) da yüzeyde alkali dipte asit reaksiyonu görülenleri Yersinia ruckeri olarak teşhis edildi (Holt ve ark.1994; Burton ve ark.1997). b. Hareketli Aeromonas identifikasyonu TSA (Triptik Soy Agar ) besi yerine ekim yapıldı saat inkübe edildi. Üreyen bakteriler TSA (Triptik Soy Agar ) besi yerinde saflaştırıldı. Gram (-) çubuk, hareketli, Cytcrom oksidas (+), O/F fermentatif, vibriostat (O/129) dirençli, indol (+ ), glikozdan asit üretimi (+), Gaz üretimi (+) pozitif olan bakterilerin Haraketli Aeromonas olduğuna karar verildi ((Holt ve ark.1994; Burton ve ark.1997). APİ 20 E Testi nin Kullanımı Yersinia ruckeri ve Hareketli Aeromonos ları identifiye etmek için,tsa (Triptik Soy Agar) besi yerinde saf olarak üretilen bakteriler üretici firmanın (Biomerieux) hazırlamış olduğu uygulama klavuzu kullanılarak APİ 20 E ye ekim yapıldı. Ekim sonrası 22 º C de 48 saat süreyle inkübe edilerek test sonuçları değerlendirildi (Austin and Austin, 1999; Altun 2001). Antibiyogram Testi Antibiyotik duyarlılık testi Bauer-Kirby disk difüzyon yöntemine göre yapıldı. Antibiyogram diskleri Etlik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü den alındı.tsa (triptik Soy Agar) besi yerinde saf olarak üretilen bakteri kolonisi Triptik Soy Broth sıvı besi yerine alındı. Triptik Soy Broth ta çoğalan bakteri steril pamuklu çubuklar yardımı ile Miller Hinton Agar a yayıldı. Oxytetracyclin, Sephalosporine, Enrofloxacine, Nitrofurantoine, Gentamycine, Nomycine ve Eriytromycine antibiyotik diskleri steril bir pens ile 2-2,5 cm aralıklarla konulup º C de inkube edildi, sonuçlar saat sonra değerlendirildi (Coolins and Lyne 1976). 11

4 Parazit Teşhisi Akdeniz bölgesinde pilot olarak seçilen işletme/işletmelerden alınan faklı büyüklükteki alabalık numuneleri canlı olarak laboratuvara getirilip iç ve dış parazit muayeneleri yapıldı. Dış parazit muayenesi için, balığın deri yüzeyi ve solungaçlarından lam- lamel arası kazıntı preparat hazırlanıp ışık mikroskobunda incelenerek teşhis edildi. İç parazit muayenesi için ise; otopsi ile iç organlar açıldıktan sonra kas, karaciğer, böbrek ve dalaktan dişli bir pens ile örnek alınıp, ezme preparat hazırlandı. Bağırsak mukozasından lam- lamel ile kazıntı, bağırsak içeriğinden natif preparat hazırlanarak ışık mikroskobunda incelendi (Hoffman, 1999). BULGULAR Hastalığa İlişkin Bulgular Çalışmanın yapıldığı Mart 2001-Mart 2002 tarihleri arasında Akdeniz bölgesindeki alabalık tesislerinin su sıcaklık değişimleri çizelge 1 de gösterilmiştir. Çizelge 1. Araştırma Döneminde Akdeniz Bölgesi Gökkuşağı alabalık İşletmelerinde ölçülen su sıcaklıkları İL İLÇE TESİS DÖNEM DÖNEM DÖNEM Mart-Nisan-Mayıs 2.DÖNEM Haz.Tem.Ağu Eyl.-Ekim-Kasım Ocak-Şubat Mart ANTALYA Korkuteli A Korkuteli B BURDUR Bucak A İSPARTA Sütçüler A Aksu B ADANA Feke A Feke B K.MARAŞ Merkez A MERSİN Merkez A Merkez B a. Klinik ve Otopsi Bulguları Y.ruckeri; Hasta balıklarn büyüklüklerine bağlı olmadan deri renginde kararma, suyun üst kısımlarında ve havuz kenarlarında yavaş yüzdükleri görüldü. Ölüm oranının çok olduğu 1-7 gr. boyundaki yavrularda belirgin bir hastalık belirtisi gözlenmedi gr. ağırlığındaki yavru balıklarda ağız ve boğaz bölgesinde peteşiyel kanamalar, vücudun yan tarafında kızarık lezyonlar,,gözlerde tek veya çift taraflı değişik derecelerde ekzoftalmus ve karınlarında şişkinlik görüldü. Karnı şiş olan balıkların açılması ile barsakların içlerinde sarı renkli sulu dışkı görüldü. Barsak mukozasının hiperemik olduğu gözlendi. Periton duvarında hemoraji,karaciğer heorajik dalak ve böbreğin kanamalı ve şişkin olduğu gözlendi. Aeromonaslar; Hareketli Aeromonas izole edilen alabalıkların havuz kenarında toplandıkları, derilerinin siyahlaştığı ve yem almadıkları gözlendi. 12

5 Çizelge 2. İzole edilen bakterilerin fenotipik ve biyokimyasal özellikleri Yersinia ruckeri Hareketli Aeromonas Gram Boya - - Morfoloji Kısa çubuk Kısa çubuk Hareket + + Oksidaz - + O/F Glikoz +/+ +/+ TSİ K/A İndol - + H 2 S - - O/129 R WS Agar Y.Z Glikozdan gaz üretimi - + Glikozdan asit üretimi + + Katalaz + + WSA :Waltman ShottsAgar. Y.Z : Etrafında hidroliz zonu olan yeşil renkli koloniler. K/A :Yüzeyde alkali dipte asit. Çizelge 3. APİ 20E Testi ( C inkubasyon) Karakter Yersinia ruckeri Aeromonas hydrophyla Beta galactosidase + + Arginin dihydrolase - + Lysine decarboxylase + Değişken Ornitin decarboxylase + - Citrate kulanımı + Değişken H 2 S üretimi - - Ürease üretimi - - Tryptophan deaminase - - İndol üretimi - + Voges Proskauer reaksiyonu - Değişken Jelatin hydrolysis + + Glikoz dan asit üretimi + + Mannitol dan asit üretimi + + İnositol dan asit üretimi - - Sorbitol dan asit üretimi - - Ramnoz dan asit üretimi - - Sükroz dan asit üretimi - + Melibiose dan asit üretimi - - Amigdalin dan asit üretimi - Değişken Arabinoz dan asit üretimi - Değişken Oksidaz

6 Çizelge 4. Araştırma Döneminde Akdeniz Bölgesi Gökkuşağı alabalık İşletmelerinde izole edilen bakteriyel balık patojenleri İL İLÇE TESİS 1.DÖNEM Mart Nis.-May DÖNEM Hazi.- Tem.-Ağus DÖNEM Eyl.- Ek. Kas DÖNEM Oc.-Şub.-Mart 2002 ANTALYA Korkuteli A Aeromonas sp. Enterobacteriaceae Aeromonas sp. Korkuteli B Kok Y. ruckeri BURDUR Bucak Y. ruckeri A Y. ruckeri Vibrio sp. Y. ruckei İSPARTA Sütçüler A Y. ruckeri Aeromonas sp. Y. ruckeri Kok Aksu B Kok Y. ruckeri Aeromonas sp. ADANA Feke A Feke B Kok K.MARAŞ Merkez A Aeromonas sp. Aeromonas sp. Pseudomonas sp. MERSİN Merkez A Vibrio sp. Merkez B Aeromonas sp. Proje süresi içinde bölgemizdeki 6 ilde(antalya, Burdur, Isparta, Adana, K. Maraş, İçel) 10 işletmeden alınan 328 adet balıktan bakteriyel ekim yapıldı. Bakteriyel ekimler sonucunda; Adana daki işletmelerden alınan numunelerin bakteriyel ekimlerinde üreme olmadı. Burdur- Bucak, Isparta Sütçüler ve Aksu balık çiftliklerinde Yersinia ruckeri enfeksiyonlarının belirgin olduğu gözlendi. Su sıcaklıklarının arttığı ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarında enfeksiyonların daha çok ortaya çıktığı göze çarpmaktadır. Hareketli Aeromonas bakterilerinden en çok Aeromonas hydrophila identifiye edildi. Bulgularımıza göre 1-50 gr.lık balık yavrularının su sıcaklığının artmasıyla birlikte olumsuz yetiştiricilik koşullarına bağlı olarak Hareketli Aeromonas ve Yersinia ruckeri enfeksiyonunun artığı gözlenmiştir. Bahar ve yaz aylarında hasta balıklardan Aeromonas sp. ve Yersinia ruckeri nin yanısıra Vibrio spp., Pseudomonas spp. bakterilerinin izole edilmesi olumsuz yetiştiricilik koşuları nedeniyle görülen strese bağlı olarak fırsatçı balık patojenlerinin su sıcaklığının artmasıyla sistemik hale geldiğini ortaya koymuştur. Çizelge 5. Bakterilerin Antibiyogram Sonuçları D: Duyarlı,R : Dirençli,AD : Az Duyarlı ANTİBİYOTİK µg.a. Y.r..A. Kok A. Entb. Kok Y.r. Kok A. Vib. Oxytetracycline 30 R R AD R AD A.D. D D D R D Sephalosporine 30 AD AD D R R R R R R R R Enrofloxacine 5 D D AD D D A.D. D D D D D Nitrofurantoin 200 AD AD AD AD AD R A.D A.D A.D A.D A.D Gentamycine 10 AD AD D AD AD D D D D AD A.D Neomycine 30 AD AD R D AD D A.D A.D A.D D A.D Erytromycine 15 D D AD R R R R R R A.D R ANTİBİYOTİK µg.a..a. Y.r. Y.r. Vib. Y.r. Y.r. Y.r. Kok.A. Psdm Oxytetracycline 30 D R D D R AD R D AD D R Sephalosporine 30 R AD AD R R D R R AD R R Enrofloxacine 5 D D D D D AD D D D AD D Nitrofurantoin 200 A.D R R AD AD AD R A.D R AD AD Gentamycine 10 A.D AD AD AD D D AD D D AD AD Neomycine 30 A.D. AD AD AD AD R AD A.D AD R AD Erytromycine 15 A.D AD AD R AD AD AD R AD D D A.; Aeromonas sp; Y.r., Yersinia ruckeri; Entb, Enterobacteriaceae; Vib, Vibrio sp; Psdm, Pseudomonas sp Bu projede izole ettiğimiz bakterilerin antibiyogram test sonuçları (% olarak ); 14

7 Oxytetracycline antibiyotiğine bakterilerin % 41 i duyarlı, % 23 ü az duyarlı, % 36 sı dirençli, Sephalosporine antibiyotiğine bakterilerin % 9 u duyarlı, % 23 ü az duyarlı, % 68 i dirençli, Enrofloxacine antibiyotiğine bakterilerin % 82 si duyarlı, % 18 i az duyarlı, % 0 ı dirençli, Nitrofurantoine antibiyotiğine bakterilerin % 0 ı duyarlı, % 77 si az duyarlı, % 23 ü dirençli, Gentamycine antibiyotiğine bakterilerin % 41 i duyarlı, % 59 u az duyarlı, % 0 ı dirençli, Neomycine antibiyotiğine bakterilerin % 13 ü duyarlı, % 73 ü az duyarlı, % 14 ü dirençli, Eriytromycine antibiyotiğine bakterilerin % 18 i duyarlı, % 41 i az duyarlı, % 41 i dirençli bulundu. PARAZİT; Proje süresi içinde 1 işletmede Ichtyophytirius multifilis teşhis edildi. Sadece bir işletmede parazit görülmesi numune alınan işletmelerin kaynak suyunu kullanmaları ve suyu kaynaktan ya kapalı bir sistemle almaları ya da kaynağın işletmeye çok yakın olması ve suların soğuk olması ile ilgili olduğu kanısındayız. SAĞALTIM; Yoğun stoklama görülen havuzlarda hastalık ve ölümlerin diğer havuzlara göre daha çok olduğu tespit edildiğinden önce yoğun stoklama görülen havuzlarda seyreltme yapıldı, hastalık görülen havuzlarda kullanılan alet ve malzemenin sürekli dezenfekte edilmesi ve diğer havuzlarda kullanılmaması sağlandı. Yapılan antibiyogarm testi sonucunda; bakterinin duyarlı olduğu antibiyotik belirlenip en etkili antibiyotik ile tedavi edildi. Enrofloxacine 12mr./kg. canlı ağırlığa yeme katılarak 10 gün verildiğinde başarılı sonuç alındı. Ichtyophytirius multifilis 25ml./100 L. dozunda bir saat Formoldehit banyosu beş gün devam edilerek yapılan uygulama ile tedavi edildi. b.. İşletmelerde Kullanılan İlaçlarla İlgili Bulgular 1. Genel anlamda Alabalık işletmelerinde bilinçsizce antibiyotik uygulanmakta ve birçok işletmede koruyucu amaçla sürekli olarak yavru alabalıklara antibiyotik kullanılmaktadır. 2. Kullanılan antibiyotikler orijinal ambalajda olmayıp, herhangi bir poşette bulunmaktadır. 3. Antibiyotiğin içindeki saf etken madde oranı bilinmediğinden doz hesaplamaları doğru yapılmadığı için çoğu kez etkili antibiyotik kullanılsa da tedavide başarılı olunamamaktadır. 4. Orijinal ambalaj olmadığı için ilaçların son kullanma tarihleri bilinmemektedir. 5. Mantara karşı etkili tedavi yapılmadığı için yavru üreten işletme sahiplerinin kuluçka dönemindeki yumurta kayıpları yüksek düzeydedir TARTIŞMA VE SONUÇ Akdeniz Bölgesindeki Alabalık işletmelerinin hastalık yönünden incelendiği araştırmamızın, Antalya (Korkuteli), Burdur (Bucak), İsparta (Sütçüler, Aksu) da yer alan alabalık çiftliklerinde Yersinia ruckeri izole edildi. (Çizelge 5). Yersiniosis epizootilerinin Nisan Eylül ayları arasında gramlık balıklarda öncelikle görülebildiği bildirilmiştir (Plumb, 1999). Bu araştırmada da Yersinia ruckeri izolasyonunun Eylül Ekim (3. dönem) aylarında daha sıklıkla yapılabildiği tespit edilmiştir. Ayrıca bu araştırmamızda Yesinia ruckeri nin özellikle 1 50 gramlık balıklardan izole edilebilmekle birlikte çoğunlukla 1-7 gram ağırlığındaki balıklardan izole edildiği görülmektedir. Bu araştırmadaki bulgularımız Yersinia ruckeri nin gökkuşağı alabalıklarını özellikle 7,5 cm. ve daha küçük dönemde etkilediğini bildiren (Austin 15

8 ve Austin, 1987) çalışmaları desteklemiştir. Ayrıca Korkuteli (B), Sütçüler(A), Bucak(A) ve Aksu (B) çiftliklerinde Yesinia ruckeri nin izole edildiği dönemlerde su sıcaklığının ºC de olduğu görülmektedir (Çizelge 1). Yersiniosis in ºC su sıcaklığında en yüksek seviyeye çıktığı, 10 ºC ve altındaki sıcaklıklarda ise balıklarda klinik belirtiler görülmediği bildirilmektedir (Austin ve Austin, 1987). Bu araştırma bulguları da benzer sonuçlar göstermiştir. Çağırgan (1995) Ege Bölgesinde Görülen Yersiniosis vakaları ve tedavisi konusunda yapmış olduğu bir araştırmada 20 farklı Yersinia ruckeri şusunun Flumekuin, Norfloxacin, Kloramfenikol, Tetracyclin, Streptomycin, Nitrofurantoin, Errytromycin, Ampicilli, Sulfamethaksasole Trimethoprium antibiyotiklerine duyarlılığını incelemiştir. Söz konusu araştırmada izolatların %35 i Norfloxacin e, %30 u Kloramfenikol e, %90 ı Oxytetracyclin e %75 i Streptomycin e, %80 i Nitrofurantoin e %75 i Errytromycin e %70 i Ampicillin e dirençli bulunmuştur. Bu araştırmada ise izole edilen suşların %50 den fazlasının Oxytetracyclin e duyarlı, Nitrofurantoin e az duyarlı, Erytromycin e az duyarlı ve dirençli oldukları tespit edilmiştir. Y. ruckeri suşlarının antimikrobiyal maddelere karşı direnci konusunda yapılan bir araştırmada (Rodpers, 2001) Yersinia ruckeri in Oxalinik asit, Oxytetracylin ve güçlendirilmiş sulfonamidlere karşı duyarlılığının azaldığı bildirilmiştir Bu nedenle balık patojenlerine karşı antimikrobiyal direncin sürekli takiple minimuma indirilmesi, ilaçların dikkatli kullanılması, tedavi rejimlerinin optimum hale getirilmesi ve kemoterapotiklerin dönüşümlü kullanılarak direnç oluşumunun önlenmesi tavsiye edilmektedir.bu araştırmada da diğer araştırmacılar (Diler 1997; Çağırgan 1995) ile benzer olarak Oksytetracyclin e karşı duyarlılığın %50 ye yaklaşan oranlarda azaldığı görülmektedir. Diler ve Altun (1997) çeşitli alabalık çiftliklerinden izole etmiş oldukları Yersinia ruckeri suşlarının antibiyotik duyarlılıklarını araştırmışlar ve suşların Oksytetracyclin e orta derecede duyarlı olduğunu, Trimethoprium- Sulfamethaxazole antibiyotik kombinasyonuna karşı suşların yüksek ve orta derecede duyarlı olduklarını tespit etmişlerdir. Bu araştırmada ise Yersinia ruckeri suşları Diler ve Altun (1997) un bulgularına benzer olarak Erytromisine dirençli oldukları tespit edilmiştir. Gentamysin ise Diler ve Altun (1997) dan farklı olarak Yersinia ruckeri suşlarının direnç geliştirmiş oldukları görülmüştür. Oksytetracyclin antibiyotiğine duyarlılık özelliği bakımından ise bazı suşların duyarlı bazı suşların ise direnç geliştirmiş oldukları görüldü. Diler vd., (2000) yaptıkları başka bir araştırmada 12 adet Yersinia ruckeri suşunun Oxytetracycline, Erytromisin ve Ampicillin antibiyotiklerine dirençli iken Chloramphenicol, Norfloxacin e duyarlı oldukları, Trimethoprium- Sulfamethaxazole, Nitrofurantoin ve Gentamycin e bazı suşların direnç kazandıklarını bildirmişlerdir. Bu araştırmada incelenen bakterilerin Nitrofurantoin e az duyarlı veya dirençli oldukları belirlenmiştir. Antimikrobiyel kemoterapötik maddeler özellikle antibiyotikler, bakteriyel balık patojenlerinin kontrol edilmesinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Enterik bir bakteri olan Y. ruckeri nin neden olduğu enfeksiyonların sağıtımında çeşitli antimikrobiyal bileşiklerin etkili olarak kullanıldığı bildirilmektedir(austin ve Austin 1987).Bununla birlikte %10-60 oranında mortaliteye neden olan ERM etkeni bakterinin hastalık vakalarından izolasyonunu takiben izole edilen suşun mutlaka antibiyotik duyarlılık testinin yapılması önerilmektedir (Schlotfeldt ve Alderman1995). Zira Y. ruckeri de R plazmidlerinin varlığının belirlenmiş olması bakterinin bazı antibiyotiklere karşı hassasiyetinin zamanla azalabileceğini ortaya koymaktadır. Örneğin A.B.D. de Y. ruckeri suşlarının sülfamerazin ve oxytetracycline karşı direnç kazandıkları tespit edilmiştir (Post 1987). Bununla birlikte oxytetracyclin e duyarlı Y. ruckeri suşların bulunduğu bildirilmektedir (Alveraz, 1989; Savvidis, 1990; Sousa, 1994). Bu çalışmada da 7 işletmeden izole edilen Y. ruckeri nin ikisi oxytetracycline dirençli iken 4 adedi duyarlı, birisi de az duyarlı olduğu görüldü. Bununla birlikte izole edilen diğer bakterilerin %36 sı oxytetracycline dirençli, % 23 ü az duyarlı bulundu. 16

9 H. Aeromonas septisemileri genellikle stres kökenlidir. Yüksek su sıcaklığı, düşük oksijen, yüksek amonyak ve karbondioksit konsantrasyonu balıkta stresi arttırmakta H. Aeromonas enfeksiyonlarını tetiklediği bildirilmiştir (Walters ve Plumb1980). Bu araştırmada da hareketli Aeromonas enfeksiyonu 10-18ºC deki su sıcaklıklarında ilkbahar yaz ve sonbahar mevsimlerinde balıkların en çok strese maruz kaldığı dönemlerde görüldüğü tespit edildi. Bu proje kapsamında balık örneklerinin alındığı işletmelerde hijyene dikkat edilmediği, çoğunlukla yoğun stoklama (Burdur- Bucak, İsparta -Aksu, Antalya Korkuteli A ve B işetmeleri) yapıldığı gözlendi. Genelde bakteriyel enfeksiyon balıkların fizyolojik olarak stresli olduğu haller ile hijyen şartlarının kötü olduğu durumlarda meydana gelir. Aşırı stoklama, düşük oksijen ve kaba işçilikten kaçınmak enfeksiyondan korunmanın en iyi yolları olarak bildirilmektedir(aoki 1999). Oxytetracyklin balıklardaki Hareketli Aeromonas sağıtımında tercih edilen ilaç olup Kanal Yayın ı ve Salmonid lerin sağıtımı için onaylandığı bildirilmektedir (Cipriano, 2001). Bu araştırmada ise izole edilen 7 Hareketli Aeromonas tan 3 ü dirençli, 2 si az duyarlı ve sadece 2 si duyarlı bulundu. Araştırma kapsamında izole dilen bakterilere karşı % 41 duyarlı olduğu tespit edildi. Bu araştırmada izole edilen Yesinia ruckeri ve Hareketli Aeromonas lar ile diğer bakteriler balık hastalıklarında kullanılmayan Enrofloxacine antibiyotiğine % 82 duyarlı bulundu. Hastalık görülen işletmelerdeki enfeksiyonlar Enrofloxacine ile kısa sürede sağıtıldı. Mevcut işletmelerin üretimlerinden başka diğer bölgelerden de yavru veya daha farklı boylarda genç balıklar bölgeye getirilmektedir. İşletmeler arası balık nakilleri yoğun olarak yapıldığından bir işletme veya yörede çıkan bir hastalık kısa zamanda başka işletmelere hatta başka bölgelerdeki işletmelere de bulaştığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu araştırmada Antalya ve Burdur illerinde yer alan balık çiftliklerinde Yersinia ruckeri nin izole edilmesi söz konusu patojenin balık çiftliklerinde giderek yaygın hale geldiğini ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle balık hareketlerine düzenlemeler (kontrol) getirilmesinin önemi ortaya çıkmıştır. Yersinia ruckeri, Hareketli Aeromonas lar ve ülkemizde görüldüğü bildirilen diğer önemli patojenlerin (Flavobacterium psychrophilum, Lactococcus goruiece, Streptecoccus sp. vb.) hızlı teşhis ve identifikasyon yöntemleri konusunda yeni projeler yapılmalı ve bakteriyel balık patojenleri için kullanılan antibakteriyel ilaçlara karşı direnç oluşumu rutin projeler ile izlenmelidir. Ayrıca balık hastalıklarında kullanılan ilaçların ithalatı, yurt içinde satışı kontrol altına alınmalı, bilgisiz ve yetkisiz kişilerin balık işletmelerini gezerek ilaç satmaları engellenmeli ve etken madde olarak piyasada satılan ilaçların orijinal ambalaj içinde etken madde isimleri, son kullanma tarihleri ve miktarları yazılı olarak satılmalarının sağlanması gerekmektedir. KAYNAKLAR Altun, S., (2001) Yersinia ruckeri suşlarının bazı antijenik ve fenotipik özelliklerinin belirlenmesi, S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. 104 s. Alveraz, J.D., Austın, B., Conroy, D.A., (1989) First outbreak of enteric redmouth in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) Cultured in Venezuella. Bull. Eur. Fish Pathol (6) Anonim, (2002). Su ürünleri ekonomisi Üretim,miktar,Fiyat ve Değer Değişimleri. Aoki,T., (1999) Motile Aeromonas (Aeromonas hydrophila) Fish Diseases and Disorders, Volume 3: Viral, Bacterial and Fungal Infections (eds P.T.K. Woo and D.W. Bruno) Cab International, pp : Austin, B., Austin, D.A. (1987) Bacterial Fish Pathogens: Disease in Farmed and Wild Fish. Chichester, UK: Ellis Horwood. 17

10 Austın, B., Austın D.A. (1992), Bakterial Fish pathogens: Disease of Farmed and Wild Fish, Praxis Publishing, 455 page. Austin, B., Austin, D.A., (1999) Bakterial Fish pathogens: Disease of Farmed and Wild Fish. Springer, Praxis Publishing, Third Edition 457 p. Burton, T., Follet, J. Short, S. Lıpson, K., (1997) Bacteriology, (In:Fish Pathology Section Laboratory Manual. (ed by Mayers,T.R.) Special Publicaiton No:12, Alaska Cipriano., C. Rocco, (2001) Aeromonas hydrophila and Motil Aeromonas septicemia of fısh, pdf. Coolins, C.H., Lyne, P., (1976) Microbiological Methods.Butterworths, London,521 p. Çağırgan, H.,(1995) Ege bölgesinde görülen Yersiniosis vakaları ve tedavisi, A.Ü.Z.F., Doğu Anadolu Bölgesi II. Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum, Çağırgan, H. And Yüreklitürk, O. (1991) First isolation of Yesinia ruckeri from Rainbow trout farm in Turkey. In : The Fifth Coference of EAFP, Disease of Fish and shellfish August 1991, Book of Abstract, p Diler, Ö., Altun, S., (1997) Enterik Kızıl Ağız Hastalığının Kontrolü İçin Çeşitli Yersinia ruckeri Suşlarının Antibiyotik Duyarlılıklarının Tespiti Üzerinde Bir Araştırma. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi 9(1) Diler, Ö., Altun, S., Diler, A., Işıklı, B.I., Gürcan, Ö., (2000) Bazı Balık Çiftliklerindeki Gökkuşağı Alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) mikroflorasının tespiti ve kontrolü üzerinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Derg. (4:1)58-69 DİLER, Ö., Demirkan T., Altun, S., Tural, F.,(1998) Fethiye bölgesindeki bazı alabalık işletmelerinde Yersiniosis in mevsimsel dağılımı üzerine bir araştırma, A.Ü.Z.F., III. Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum, sayfa, Emre,Y., Kürüm,V. (1998). Havuz ve Ağ kafeslerde Alabalık Yetiştiricilik Teknikleri. Minpa Matbacılık Tic.Ltd.Şti. 261 Sayfa. Ankara Hazen, T. C. (1979). Ecology of Aeromonas hydrophila in a South Carolina cooling reservoir. Microbial Ecology. 5: Hoffman, G.L., (1999) Parasites of North American Freshwater Fishes. Comstoc Publishing Associates, Second Edition Holt, J.G., Krıeg, N.R., Sneath, P.H.A., Staley, J.I., Wıllıams S.T., (1994) Bergey s Manual of Determinative Bacteriology 9th Ed. Williams and Wilkins, A Wawerly company, pp.787. Horne, M.T., Bornes, A.C.,1999 Enterik Redmoust Disease. (In: Eds. Woo, P.T.K., Bruno, D,W.) Fish Disease and Disordes, Vol: 3, Viral, Bacteriel and Fungal Infections, Post, G., (1987) Text of Fish Health T.F.H. Publications, 288 Rodpers, C.J. (2001) Resistance of Yersinia ruckeri to antimicrobial egents in vitro Aquaculture 196, Savvidis, G.K., (1990) First isolation of Yesinia ruckeri from rainbow trout (Oncorhnchus mykiss) in Greece Bull Eur. Ass. Fish Pathol. 10(5) Schlotfeldt, H.J., Alderman, D.J., (1995) A Pratical Guide for thefresh Water Fish Farmer European Associaton of Fish Pathologist. 15(4) Sousa, A.J., Nunes. S., Eiras, J.C., Toranzo, A.E., (1994) Yersinia ruckeri in Portugal: Caracteriziation of the first isolates from fish and environment. Bull. Eur. Ass. Fish Pathol.14(4) Trust, T. J., L. M. Bull, B. R. Currie, and J. T. Buckley Obligate anaerobic bacteria in the gastrointestinal microflora of the grass carp (Ctenopharyngodon idella), goldfish (Carassius auratus), and rainbow trout (Salmo gairdneri). Journal of the Fisheries Research Board of Canada. 36: WaIters, G. R., J. A. Plumb, (1980) Environmental stress and bacterial infection in channel catfish, Ictalurus punctatus R. Journal of Fish Biology. 17: