The project is co-funded by EU through the Bulgaria Turkey IPA Cross-Border Programme (CCI number 2007CB16IPO008)

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "The project is co-funded by EU through the Bulgaria Turkey IPA Cross-Border Programme (CCI number 2007CB16IPO008)"

Transkript

1 Developing IT Management of Woman Entrepreneurs in SMEs and Accountants Through Crossborder: More IT Applications More Productive SMEs CB16IPO Sınır Ötesi İşbirliği İle Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerdeki Kadın Girişimciler ve Muhasebecilerin E-Yeteneklerinin Geliştirilmesi: Daha Çok Bilgi İşlem Uygulaması İle Daha Üretken KOBİ ler Projesi The project is co-funded by EU through the Bulgaria Turkey IPA Cross-Border Programme (CCI number 2007CB16IPO008) Bu yayın Bulgaristan-Türkiye IPA Sınır Ötesi İşbirliği Programı çerçevesinde; AB katkısı, Türkiye ve Bulgaristan devlet bütçelerinden gelen eş-finansman ile finanse edilmektedir. Yayının içeriğinden yalnız Edirne Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası sorumlu olup, içerik hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıtmamaktadır. This publication has been produced with the assistance of the European Union through the Bulgaria Turkey IPA Cross-Border Programme. The contents of this publication are the sole responsibility of Edirne Chamber of Certified Public Accountants and can in no way be taken to reflect the views of the European Union or the Managing Authority of the Programme. 1

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ELEKTRONİK TİCARET BÖLÜM Elektronik Ticaretin Tanımı Amaçları ve Araçları Elektronik Ticaretin Tanımı Geleneksel Ticaretle Elektronik Ticaretin Karşılaştırılması Elektronik Ticaretin Araçları BÖLÜM - Elektronik Ticaret Genel Bilgiler Elektronik Ticaretin Türleri Elektronik Ticaretin Boyutu Elektronik Ticaretin Ortaya Çıkardığı Değişimler Elektronik Ticaret İşlemleri Elektronik Ticarette Dikkat Edilecek Noktalar Elektronik Ticaretin Tarafları Elektronik Ticarette Ödeme Yöntemleri Elektronik Ticarette Ödeme Araçları Elekronik Ticarette Müşteri Kavramı ve Özellikleri Tüketicilerin Korunması Sorunu Dünyada Elektronik Ticaret Uygulama ve Çalışmaları İnternette Pazar ve Pazarlama Araştırması Kobiler İçin Elektronik Ticaret ve Elektronik İş Paketi Elektronik Ticaretin Etkileri ve Karşılaşılan Sorunlar Elektronik Ticarette Güvenlik Sistemleri ve Uygulamaları ELEKTRONİK FATURA 1. BÖLÜM- E-Fatura Sistemi E-Fatura Tanımı E-Faturanın Avantajları E- Faturanın Dezavantajları BÖLÜM- Dünyada E-Fatura Uygulamaları BÖLÜM- Avrupa da E-Fatura Uygulamaları BÖLÜM- Türkiye de E-Fatura Sistemi

3 4.1.E-Fatura Uygulamasına Geçen Mükellefler E- Arşif Türkiye deki ve Avrupa daki E-Fatura Uygulamaları Arasındaki Temel Farklar KURUMSAL WEB SAYFASI 1.BÖLÜM- Etkili Bir Web Sayfası Kurulurken Yapılması Gerekenler Kurumsal Site Tasarımı Kurumsal Web Sitesi Web Sitesi Zorunluluğuna Göre Site İçeriği Kurumsal Web Sitesi Özellikleri Kurumsal Blog Kullanımı Arama Motorları BÖLÜM-Virüs ve Casus Yazilimlardan Korunma Dışarıdan Kaynağı Belirsiz Programları İndirmemek, Açmamak Güvensiz E-Postaları Asla Açmamak, İçindeki Eklentileri (Attachment) Çalıştırmamak Lisanslı İşletim Sistemleri ve Yazılımlar Kullanmak Antivirüs ve Antispyware Kullanmak Kişisel Firewall Kullanmak Mümkün Olduğunca Şüpheli Web Sitelerini Ziyaret Etmemek Sanal Makinalar Kullanmak SOSYAL MEDYANIN KULLANIMI 1.BÖLÜM-Şirketlerin Verimli Şekilde Sosyal Medyayı Kullanımaları Sosyal Medya Kullanımın Avantajları Sosyal Medyanın Pazarlamada Yeri Sosyal Medya Stratejileri.98 2.BÖLÜM- E-Ticaret Şirketlerinin Sosyal Medya Kullanımı BÖLÜM-Sosyal Medya Kullanımında Hackerlerden Korunmanın Yolları Parola Saldırıları MITM (Man in the middle) Saldırıları Oltalama Saldırıları Key Logger Uygulama Güvenlik Açıkları ve Zero Day SONUÇ

4 GİRİŞ Bilgi toplumunun ortaya çıkışı bilim ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen yenilikler sonrası olmuştur. Gerek üretimde gerek tıpta gerekse ekonomik alanlarda yoğun olarak bilgiye dayalı teknolojiler kullanılmaktadır. Geçmişte hantal yığınlar halinde taşınması zor olan bilgisayar ve bilgisayar teknolojilerinin kullanımı artık kolay ve anlaşılır hale gelmiştir. Yeni iletişim teknolojileri artık uydu haberleşmelerinde küçük sistemlerin kullanımını kablosuz iletişimin yaygınlaşmasını ve internet-extranet-intranet gibi iletişim araçlarını, bütünleşik haberleşme sistemlerini ortaya çıkarmıştır. Nihayet bilgi toplumu bilgi ekonomisini ortaya çıkarmıştır. Bilgi ekonomisi özellikle internet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte 'yeni ekonomi' olarak anılmaya başladı. Yeni ekonomi ile birlikte internet kullanımının yaygınlaşması ve iş hayatında kullanılmaya başlanmasıyla beraber birçok iş alanının geleneksel yöntemleri değiştirmiş ve yeni iş, e-pazarlama gibi kavramları ortaya çıkarmıştır. E-iş her türlü iş bağlantılarını ve bunlarla ilgili kısımların elektronik ortamda yürütülmesini tanımlayan bir kavramdır. İş kavramı elektronik ticaret (e-ticaret) ve elektronik pazarlama kavramını iş hayatına sokmuştur. E-ticaret her türlü malın ve hizmetin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim araçlarını kullanarak alım satımını kapsayan bir kavramdır. E-ticaretin alıcılara ve satıcılara pek çok faydası bulunduğu gibi satıcılar açısından; yeni pazarlar, yeni müşteriler, daha geniş kitlelere erişim, düşük yatırım, işletme maliyeti, talebe karşı daha hızlı uyum, yüksek kar elde etme, pazara giriş engellerinin ortadan kalkması, rekabetçi ortama uyum, 7/24 açık bir ticaret imkanı ve zaman tasarrufu gibi imkanlar sunmaktadır. Alıcılar açısından değerlendirildiğinde ise daha fazla seçenek, ürünleri hızlı, kolay ve zahmetsiz bulabilme, zaman tasarrufu ve alıcının pazarlık gücünü artırması gibi faydalar sağlamıştır. Bunun yanında e-ticaretin bazı dezavantajları da bulunmaktadır. İnternet üzerinden dağıtılan bilgi üzerindeki denetim eksikliği bu dezavantajların başında bulunmaktadır. E-ticaretin, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) için çok uygun bir ticaret şeklidir. E- ticaretin işletmelerin pazara giriş engellerini ortadan kaldırması büyük işletmelerin yanında rekabet etme şansı olmayan küçük ölçekli firmalarda pazardan pay alabilme şansını arttırmıştır. KOBİ'ler sunduğu ürün seçeneklerinin artmasını, ürünlerin kalitesinin yükselmesini, ödeme teslimatın hızlanmasını sağlamaktadır. Tüketicilerin bilgiye ulaşımını kolaylaştırdığı için potansiyel tüketicilerin pazara arz edilen ürünler hakkında bilgi sahibi 4

5 olmalarına imkan vermekte ve çok sayıda üreticinin uluslararası pazarlara girmelerini kolaylaştırmaktadır. Daha düşük fiyatlı ve kaliteli ürünlerin pazara girmesi üreticiler arasında rekabetin artmasına ve tüm ticari işlemlerin maliyetinin düşmesine neden olmaktadır. E- ticaretin ekonomik hayata en büyük etkilerinden biri rekabet konusundadır. Sanal ortamda ticaretin tüm dünyayı kapsadığından rekabeti arttırır. Piyasada rekabetin yüksek olması fiyatları düşürür. Dolayısıyla tüketici açısından daha ucuz, kaliteli ve sürekli mal tedariki imkanı doğar. E-ticaret işletmelerin iş yapma şeklini de değiştirmektedir. Big data sayesinde bilgiler elektronik ortamda tutulmakta, güncellenmekte ve istenildiğinde ulaşılabilmektedir. İşletmeler açısından müşteri listeleri, fiyat listeleri, sipariş formları, reklam videoları vb. her türlü doküman ve materyal kullanıma ve ulaşıma hazır saklanmaktadır. Bu nedenle işletmelerde müşteri ilişkileri de kolay ve hızlı hale gelmiştir. E-ticaret sadece bilgisayarlar üzerinden değil çoklu kanallardan da yapılabilmektedir. Bu kapsamda mobil ticaret de, özellikle mobil cihaz kullanım oranının ve harcama oranının yüksek olduğu ülkelerde gelişen bir kanal olarak ön plana çıkmaktadır. Önümüzdeki yıllarda akıllı telefon, akıllı TV, tablet gibi akıllı cihazlardan alışveriş yapma oranının yüksek oranlarda olacağı beklenmektedir. Bunun yanında sosyal medyanın önümüzdeki yıllarda önemli bir dijital pazarlama alanı olacağı düşünülmektedir. Hızla değişen ticaret ortamında elektronik olanakları kullanarak yeteneklerini geliştirmek isteyenlere bu kitabın bir rehber olmasını umut ediyoruz. 5

6 ELEKTRONİK TİCARET 6

7 1.BÖLÜM ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI AMAÇLARI VE ARAÇLARI 1.1. Elektronik Ticaretin Tanımı Elektronik ticaret için verilebilecek tek bir tanım yoktur. Bazı görüşlere göre, e-ticaret (E- Commerce), her türlü malın ve servisin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim kanalları ve ilgili teknolojiler (akıllı kart-smart card-, elektronik fon transferi -EFT-, POS terminalleri, faks gibi) kullanarak satılması ve satın alınmasını kapsayan bir kavramdır. 1 Başka bir görüşe göre ise e-ticaret, ödeme işleminin internet üzerinden yapıldığı alış-satışları içermektedir. E-Ticaret yoluyla oluşan ekonomi de, dijital ekonomi, elektronik ekonomi (eekonomi) olarak tanımlanmaktadır. Elektronik iletişim teknolojileri ticari hayatta aslında uzun yıllardır (1980'lerden beri) kullanılmaktadır. Ama, internetin e-ticaret için kullanılması çok yenidir (1997'lerden beri). Zaten internet asıl gelişimini (patlamasını) ticari kullanımı artmaya başladıktan sonra yaşamaya başlamıştır. Sonuçta, internet'in yaygınlaşması ile birlikte, web ve e-posta uygulamalarının e-ticaretin doğal mekânı haline geldiğini söyleyebiliriz. İnternetin ticari ürünleri satmada kullanımı, ilk başta "belki olabilir" türünden ve süslü web sayfalarından oluşan birtakım denemelerden ibaretti. Ancak, Amazon.com, Dixons, Yahoo gibi örneklerin 1-2 yıl içerisinde, sadece internet üzerinden sattıkları servislerle birer büyük şirket şekline gelmeleri, birden bu denemeleri ve hayalleri gerçeğe dönüştürüverdi. İnternet üzerinde dönen ekonomi her geçen gün artmaktadır. Hatta, 1999 yılında Amerikan Ticaret Bakanlığı'nın yaptığı bir araştırmada internet ekonomisinin (ucuz girdi ve iş gücü, az maliyet vb sebebiyle) enflasyon oranının azaltılmasında rol oynadığı saptanmıştır. Elektronik ticarete ilişkin bir diğer tanımlama şekliyse; "elektronik yoldan ve yönetim ve tüketim etkinliklerinin yürütülmesinde kullanılan tüm iş bilgilerinin; üretici, tüketici, kamu ve özel kuruluşlar ve diğer organizasyonlar arasında elektronik araçlarla yapılması" olarak tanımlarken OECD (1997) elektronik ticaret; kuruluş ve bireyleri ilgilendiren ticari etkinliğe ait her türlü işlemlerin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır şeklinde tanım yapmaktadır. ETTK (Türkiye Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu) ise daha geniş bir çerçevede konuyu ele alarak elektronik ticareti " bireylerin ve kurumların, internet veya intranet 1 ERSOY,Zeynep, Elektronik Ticaret ve Ticaret Noktaları İGEME, Ankara,1999.s.76. 7

8 ortamlarında yazı, ses, görüntü biçimindeki sayısal bilgilerin işlenmesi, iletilmesi ve saklanması ve bir değer yaratmayı amaçlayan ticari işlemlerin bütünü" olarak tanımlamaktadır. Benzer pek çok tanımlama yapılabilir. Tüm bu tanımların genelde ortaya koyduğu temel noktalar birbirine benzemektedir. Tanımlamaların ortaya koyduğu ortak noktalar ise şunlardır; 1. Elektronik ticaret açık (İnternet) ya da kapalı ağlar (İntranet) üzerinden yapılabilmektedir. 2. Elektronik ticaretin tarafları, Üreticiler, tüketiciler, kamu ve özel sektör kuruluşları, ve diğer organizasyonlardır. 3. Elektronik Ticaretin araçları, TV, Radyo, Fax, EFT, EDI, ATM, Telefon, İnternet' dir. Şekil-1 : E-Ticarette Sistemin İşleyişi Kaynak: ERSOY,Zeynep, Elektronik Ticaret ve Ticaret Noktaları İGEME, Ankara,1999 8

9 1.2 Geleneksel Ticaretle Elektronik Ticaretin Karşılaştırılması Elektronik Ticaretin Avantajları Elektronik ticaretin geleneksel ticarete göre pek çok avantajları mevcuttur. İşlemlerin gerçekleştirilmesinde standart işlem yapmamızı sağlayan bilgisayar ağları,üretimden tüketime kadar olan zincirde ve tedarikte kolaylığın sağlanması,işlem maliyetlerinin azalması,ürün geliştirmenin hızlanması, tüketici tepkilerinin hızla alınabilmesi, sunulan ürün seçeneklerinin çokluğu,tüketicilerin aldıkları ürünleri evlerinde teslim alabilmeleri avantajlar sıralanabilir Ticari işlemlerin yürütülmesi için gerekli bilgiler, işlemi başlatan kişi tarafindan, ticaret sürecine dahil tüm tarafların (üretici, satıcı, alıcı, gümrük idareleri, sigortacı, nakliyeci, bankalar, diğer kamu kurumları vb.) birbirine bağlı bilgisayarlarından birisine önceden belirlenmiş standart formatta bir kez girildiğinde kısa bir süre içinde tüm tarafların bilgisayarlarına ulaşmaktadır. Gereken belgeler elektronik ortamda hazırlanmakta ve bu bilgi ve belgeler ilgililerin kullanımına sunulmaktadır. Böylece, işlemler minimum hata ile kısa bir süre içinde ve kırtasiye masrafı ödenmeksizin tamamlanmaktadır. 2. Malların üretiminden satışına kadar olan zincirde değişiklikler olmakta, alıcı ve satıcının bir araya gelmesi gerekmediğinden, özellikle hizmet ticaretinde işlem maliyetleri düşmekte, aracıların yerini web sayfaları veya elektronik bülten panoları almaktadır. 3. Firmaların pek çok faaliyetinin daha düşük maliyetle yapılması ve üreticiler arasında rekabetin artmasının yanısıra bilgilerin hızlı ve etkin biçimde iletilmesi sağlanmaktadır. 4. Daha hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tesbit edilmesi mümkün kılındığından, talebe karşı arz tarafı daha hızlı uyum göstermektedir. 5. Perakende satışlarda önemli değişiklikler olması beklenmektedir. Alıcılar kendi evlerinden sipariş verme ve istedikleri ürünleri kendi evlerinde teslim alma imkanına kavuşmaktadır. Firmalar bu ortamda müşterilerine çok daha fazla sayıda ürün seçeneği sunabilmektedir. 2 SIRMA,İbrahim Elektronik Ticaret Stratejileri İstanbul Üniversitesi, Aksan Bülteni, s

10 1.2.2 Elektronik Ticaretin Dezavantajları İnternet sayılan yararları nedeniyle çok büyük bir kullanıcı kesimine hitap etmektedir. Çok büyük bir yatırım gerektirmemesi, işletmelerin internette yer almak konusunda istekli olmalarına ve web sitesi edinmelerine neden olmaktadır. Bunun yanında internette satış yapan firmaların sayısı, web sitesi olan işletmelerle karşılaştırıldığında çok azdır. Bunun nedeni sanal ortamda satış yapmanın çok ayrı bir organizasyon gerektirmesidir. Yakın bir gelecekte internet üzerinde iş yapmaktan kaçınmak imkansız hale gelecektir. Bu alana şimdiden yatırım yapmak ve beklenen verim alınmasa bile internet ortamında yerini almak bütün işletmeler için son derece önemlidir. Satış faaliyetlerinin yanı sıra bilgi dağıtımı açısından da eksikleri olduğu ileri sürülen internete yöneltilen başlıca eleştiririler aşağıdaki gibidir: Dağıtılan Bilgi Üzerindeki Denetim Eksikliği: Hacker adı verilen bilgisayar korsanlarının servis sağlayıcılara, şirket bilgisayarlarına ve kişisel kullanıcılara müdahalesi nedeniyle internet üzerinden dağıtılan bilgiler üzerinde tam anlamıyla bir denetim sağlamak mümkün değildir. Bilginin Yayılması ve Çalınması Üzerindeki Denetim Eksikliği: internet üzerinde kişiye, kurumlara ve şirketlere özel bilgi, program ve uygulamaların denetim dışı yayılması ve çalınması ile ilgili düzenlemeler henüz tamamlanmadığından bu konuda ortaya çıkan sorunlar karşısında çaresiz kalınmaktadır. Bilgiye Ulaşmada Karşılaşılan Sorunlar: internet ortamına sunulan sınırsız bilginin kataloglanması ve indekslenmesi ile ilgili çalışmalar henüz doyurucu bir düzeye ulaşmadığından aranılan bilgiye kısa sürede ve kolay bir şekilde ulaşmak mümkün değildir. Genel bir değerlendirme ile internetin üstün yanlan ağır basmaktadır. Bir çok işletme internet üzerinden pazarlama uygulamalarına katılma zorunluluğu hissetmektedir. Aynı zamanda doğru adımlarla başlanacak bir pazarlama faaliyeti büyük karlar yaratabilmektedir. İnterneti benimsemede geciken ve gönülsüz davranan işletmeler açısından ortaya çıkması beklenen zorluklar şu şekilde sıralanabilir. Katılımda Gecikme: Temel olarak yeni teknolojileri ilk uygulayan işletmeler sonradan gelenlere göre daha avantajlıdır. Gerek uygulamada edindikleri deneyim, gerekse bu konuda sağlanan öncülük rolü ilk işletmeler lehine üstünlük sağlarken sonradan gelenler için pazar kaybıyla neden olan sonuçlar yaratmaktadır. 10

11 Yanlış Teknoloji Seçimi: Katılımda geciken işletmelerin aksine hızlı hareket eden işletmelerin karşılaştıkları önemli bir sorunda yanlış teknoloji, araç yada yöntem seçimidir. Bu konuda en bilinen yanlışlar ayrıntılar ile ilgili yanlışlardır. Uygulamada İsteksizlik: Özellikle yeni teknolojilere, uygulamalara, yeniliklere ve risk taşıyan her türlü gelişmeye karşı isteksiz davranma eğilimi gösteren büyük işletmelerin karşılaştıkları sorunlardan birisi de uygulamada isteksiz davranmalarıdır. Bu tür sorunlarla karşılaşan işletmeler bağımsız davranma imkanına sahip yeni departmanlar oluşturmalıdır. Israrcılıkta Eksiklik: Yeni uygulamalarla ilgili kaynak, çaba ve zaman harcama konusunda büyük işletmelerin sabırsız davranmaları ve sonuç elde etmeden uygulamadan vazgeçme eğiliminde olmalarına da başka bir sorun olarak sıkça karşılaşılmaktadır. İnternetin bu zayıf yanları nedeniyle; elektronik ticarete geçmeyi düşünen firmalar içinde avantajların yanında yeni sorun alanlarını da beraberinde getirmektedir. Bu sorun alanları şu şekilde özetlenebilir: - Finansal Sorunlar, - Gümrük ve Vergiler, - Elektronik Ödeme Sistemleri, - Yasal Sorunlar, - Entellektüel Sermayenin Korunması, - Özel Hayatın Korunması, - Güvenlik, - Piyasaya Ulaşma Sorunları, - Telekominikasyon alt yapısı, - Alt yapı ve enformasyon teknolojisi, - İçerik, - Teknik standartlar. 11

12 1.3. Elektronik Ticaretin Araçları Elektronik ticaretin geniş yelpazeye yayılmış araçları vardır. Bu araçların büyük bir bölümünün günlük yaşantımızda uzun süredir yer bulduğu ve kullanıldığı söylenebilir. Bu da göstermektedir ki elektronik ticaret olgusu sanıldığı gibi çok yeni bir kavram değildir. İşletmeler arasındaki veri değişimi (EDI), Elektronik Fon Transferi (EFT), Televizyon, Fax, Telefon gibi elektronik ticaret araçları uzun yıllardır kullanılmaktadır. Fakat özellikle internet'in günlük yaşamımıza yoğun biçimde girmesi sonucunda elektronik ticaret adeta yeni keşfedilen bir yöntem olarak sunulmaya başlanmıştır. Özellikle de son 5 yılda bu süreç ivme kazanmıştır.açık Protokole Bağlı(TCP) internet protokol (IP) kodlama sistemi WWW alanlarına ulaşılarak yapılan elektronik ticaret, bir yandan yeni olanaklar sunarken diğer yandan da geleneksel araçları kullanarak daha etkin, hızlı ve ucuz elektronik ticaret şansı sunmuştur. Bu nedenledir ki elektronik ticaret özellikle 1995 yılından sonra günlük yaşamımızda yer eden ve önemi her geçen gün artan bir kavram olmuştur. Tablo -1: Elektronik Ticaretin Araçları GELENEKSEL ARAÇLAR YENİ ARAÇLAR Televizyon Radyo Telefon Fax Elektronik Ödeme ve Para Sistemleri WWW(World Wide Web) FTP Elektronik Posta Sözlü Mesaj (Voice Mail) Konferans Sistemleri Bankamatik Makinaları Telekonferans (ATM)(Asynchrous Transfer Mode) Data Konferans Kredi Kartları Video Konferans POS makinaları İntranet: Kapalı Bilgisayar Ağları Mobil İletişim için Küresel Sistem Teknolojisi (GSM) Elektronik Fon Transferi (EFT) Kısa Mesaj Servisi (SMS) Elektronik Veri Değişimi (EDI) WAP :Telsiz Uygulama Programı Protokolu (Wireless Application Protocol) Kaynak : HASILOĞLU Selçuk Burak, Elektronik ticaret ve Stratejileri Ekonomik ve Teknik Dergi, Standart, Sayı 494, Şubat

13 1.3.1 Elektronik Ticaretin Geleneksel Araçları Geleneksel araçların başında televizyon gelmektedir. Televizyon uzun yıllardır günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası durumundadır. Televizyon ticari mesajların pek çoğunu taşımasının yanı sıra, tüketimci değerleri de desteklemektedir ve televizyonlar tüketim toplumunda evin demirbaşı konumundadır. Televizyonların kamusal görevlerinin yanı sıra aynı zamanda yayıncılık ta baskın görüş televizyonun dünyanın hemen her yerinde ticarileşmesidir. Kamu yayıncılığı tekellerinin yerini özel kanallara bırakmasıyla beraber reklam ve ticari mesajlar önem kazanmaktadır. Örneğin; Avrupa Topluluğu 1993 den başlayarak hem tek Pazar, hem de ortak yayın bölgesi durumuna geldikçe, Avrupa TV si 330 milyon tüketiciye 4 trilyon $ lık harcanacak gelire ulaşarak bir refah kaynağı haline gelecektir. 3 Televizyonun yanı sıra radyo, telefon, fax gibi araçlar da uzun yıllardır ticari amaçlarla kullanılmaktadır. Elektronik ödeme ve para sistemleri açısından bakıldığında; bankaya gitmeden kişisel bankacılık işlemleri, ödeme, havale, para çekme ve yatırma, hatta yatırım hesaplarınızı kontrol etme ve hisse senedi tahvil gibi menkul kıymetlerin alınıp satılmasına olanak veren ATM makineleri, telefon hatları yardımıyla kredi kartı bilgilerini bankaya ileten POS makineleri ve kuşkusuz kredi kartları artık yaşamın ayrılmaz parçaları durumundadır. Elektronik Fon Transferi (EFT) Merkez Bankasının bankalar arası ödemelerin RTGS (Real Time Gross Settlement) sistemiyle yapması amacıyla 1992 Nisanın da uygulamaya koyduğu bir sistemdir. Bu sistem ile bankalar arası para transferi hızlı bir şekilde gerçekleştirilirken, piyasadaki nakit dolaşımının da azaltılması amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra bankalar kolay ve etkin fon yönetimi yapma, müşteriye hızlı ve güvenilir hizmet sunma, banka işlemlerini elektronik ortamda izleme gibi olanaklara kavuşmuştur. Elektronik Veri Değişimi (EDI) ticaret yapan iki kuruluş arasında bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistemdir. EDI hızlı ve doğru veri akışını, etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini, üretkenlik ve karlılığı artırması, iş ilişkilerini geliştirme olanağı saplaması nedeniyle tercih edilen bir sistemdir. 4 3 ÖZDEMİR Fatoş, 21 yy Ticaretin Yeni Arenası 2000, s HASILOĞLU Selçuk Burak, Elektronik ticaret ve Stratejileri, İstanbul Üniversitesi, Aksan Bülteni, s

14 EDI kapalı ağlar üzerinde 1960 lı yıllardan bu yana kullanılan bir sistemdir. EDI sistemi genellikle büyük işletmeler arası elektronik ticarette kullanılmaktadır. Kuşkusuz ki bunun en önemli nedeni EDI sisteminin pahalı bir elektronik ticaret sistemi olmasıdır. EDI ile yapılan elektronik ticaretin hacminin 300 milyar $ düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Dünyanın en büyük 1000 şirketinin 950 si EDI sistemini kullanmaktadır. EDI uygulamalarının internetin yaygınlaşmasıyla beraber küçük ve orta boy işletmeler içinde kullanılabilir bir sistem haline gelmesi beklenmektedir. Yukarıda adı geçen tüm bu araçlar yanında, elektronik ticarete ivme kazandıran internet olmuştur. Kısaca "ağların ağı" olarak da ifade edilen internet dünya çapında milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayan bir sistem olarak tanımlanabilir. İnternet ve sunduğu hizmetler sayesinde elektronik ticaret bir dönüm noktası yaşamıştır. Bu araçların başlıcaları şunlardır; Elektronik Ticaretin Yeni Araçları WWW (World Wide Web) İnternet kullanıcıları arasında en çok kullanılan olanaktır yılında ilk adımları atılan "üstmetin" (hypertext) teknolojisi üzerine inşa edilmiş www sayesinde internet kullanımı sadece araştırmacıların, üniversite çevrelerinin kullandığı araç olmaktan çıkmış, geniş kitlelere yaygınlaşmıştır. Cenova'daki Avrupa Parçacık Fiziği Laboratuvarları'nda (CERN) 1990 yılında geliştirildi ve ilk defa World Wide Web (WWW) olarak kavramlaştırıldı. WWW' din getirdiği en önemli yenilik elektronik verinin resim,film ve video görüntüsü, ses ve metin gibi çok farklı şekillerinin bir arada kullanımı ve bilgiye değişik ortamlardan çeşitli kullanıcıların, donanım ve yazılımdan bağımsız erişmesini mümkün kılmasıdır. WWW'nin bir diğer avantajı ise, WWW sayfaları üzerinden gopher, FTP, Ağ Haberleri gibi diğer internet olanaklarına erişimin çok kolay olmasıdır Elektronik Posta ( ) İnternet dünyanın en büyük elektronik posta ( ) ağıdır. Elektronik posta servisi ile internetten dünyanın herhangi bir yerindeki internet kullanıcısına gönderilen ileti, alıcı noktanın şartlarına bağlı olarak birkaç dakika ile birkaç saat arasında alıcıya ulaşır. 14

15 Kıtalararası telefon aramalarının çok pahalı olduğu göz önüne alındığında, oldukça ucuz ve hızlı bir haberleşme yöntemidir Dosya Taşıma Protokolü (FTP) Dosya taşıma protokolü (FTP-File Transfer Protocol), internet üzerindeki bilgisayar sistemleri arasında dosya alışverişini sağlayan bir servistir. İnternet üzerinde 1970'li yıllardan buyana çalışan temel olanaklardan birisi olan FTP hala en fazla kullanılan ve internet üzerinde en çok trafik yaratan servislerden birisi olma niteliğini korumaktadır. Herkese açık (anonim) servislerde bulunan bilgilerin her geçen gün artması FTP' nin bu özelliğini uzun yıllar koruyacağını göstermektedir Haber Ağları (USENET-NETNEWS) Haber ağları ilk olarak 1979 yılında Kuzey Carolina Üniversitesinde iki yüksek lisans öğrencisinin çalışmalarına dayanmaktadır. Usenet, dünya üzerindeki milyonlarca ağ kullanıcısının (internet/bitnet vb) çok değişik konularda haberler, yazılar gönderdiği bir tartışma platformudur. Bu platform, konularına göre belirli bir hiyerarşide oluşturulmuş tartışma öbeklerinden (news group, haber grubu) oluşur. Kullanıcı, iletisini, içerik olarak en uygun öbeğe gönderir. Kullanıcıların gönderdiği postalar (haber, değisik konularda yazı vb) Internet için, NNTP (Network News Transfer Protocol) isimli bir internet protokolu kullanılarak iletilir. Bir kişinin gönderdiği ileti (mail, posta) hiyerarşik bir yapıda dağıtılır ve dünya üzerinde internet erişimi olan kişiler tarafından bir Usenet Servis sağlayıcısı aracılığı ile okunabilir. Elektronik Ticaret araçları konusunda dikkati çekmek istediğimiz bir noktada cep telefonları ve ona bağlı uygulamaların çok yakın gelecekte elektronik ticaretin ayrılmaz bir parçası olacağıdır. Günümüzde kullanılan kısa mesaj servisi yoluyla gönderilen mesajların % 80 i özel amaçla gönderilen kişisel mesajlardan oluşmaktadır. 140 ile 160 karekter kullanılabilen bu sistemin elektronik ticaret açısından bu haliyle cazip olması çok kolay görünmüyor. Ancak önümüzdeki birkaç yıl içerisinde yaşanması çok yüksek olasılıkta olan önemli değişiklikler elektronik ticaret açısından yeni ufuklar açabilecek niteliktedir. Avrupa Birliğinin 2000 yılı sonunda GSM (Mobil iletişim için Küresel Sistem) (Global System for Mobile Communications) yerine GPRS (Genel Cep Radyo Hizmeti) (General Packet Radio Service) standardına geçme kararı özellikle Avrupa ülkelerinde elektronik ticaret için yeni ufuklar 15

16 açabilecektir. Telsiz internet olarak adlandırılan WAP teknolojisini kullanan kişi sayısının 2003 yılına kadar 3 milyon düzeyinden 50 milyon düzeyine ulaşabileceği tahmin edilmektedir. GSM şu anda 14.4 K olarak çalışmaktadır. GPRS ise Avrupada 2002 yılında 115 kbps (saniyede kilobit) hızında olacaktır. Bu durumda 160 karekterlik kısa mesajlar değil, iş görüşmeleri, karşılıklı video toplantıları ve diğer multimedya unsurlar kullanılabilir duruma gelecektir. 2.BÖLÜM- ELEKTRONİK TİCARET GENEL BİLGİLER 2.1 Elektronik Ticaretin Türleri Elektronik Ticaret değişik kişi ve gruplar arasında yapılabilmektedir. Elektronik ticarette tarafları esas alan bir sınıflama yapıldığında karşımıza dört farklı elektronik ticaret türü vardır. Bunlar; firmalar arası, firmalar ve tüketiciler arası, firmalar ve kamu arasındaki elektronik ticaret, kişiler ve kamu kurumları arasındaki elektronik ticaret, işletme içi elektronik ticarettir. Genel olarak beş kapsamda ele alınan bu sınıflamaya altıncı olarak eğitim kurumları ve öğrencileri arasındaki elektronik ticareti eklemenin doğru olacağı düşünülmektedir. Günümüzde eğitim sektöründe sanal eğitim faaliyetlerinin yaygınlaşmaya başlaması sonucu diploma, sertifika programları internet üzerinden verilebilmekte ve eğitim hizmeti ticarete konu olabilmektedir. Bu tür hizmetlerin geleneksel ticari mal ve hizmet alım ve satımından farklı bir yapıda olması nedeniyle beşinci elektronik ticaret türü olarak kabul edilebilir Firmalar Arası Elektronik Ticaret Firmaların kendi aralarında yaptıkları ticareti ifade etmektedir. Genellikle kapalı ağlar üzerinden yürütülen faaliyetleri içermektedir. Elektronik veri değişimi (EDI, danışmanlık hizmetleri, talep üzerine bilgi verme, veritabanları gibi uygulamaları içermektedir. İnternet ortamında e-ticaret şirketler tarafından yoğun olarak 1996 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önceki yıllardaki e-ticaret kendi aralarında veya belirli müşterileri ile bilgi alışverişinde/ticari ilişkide bulundukları ve üçüncü taraflara kapalı olan uygulamalardır. Bu uygulamalarda EDI (electronic data interchange) adı verilen bir yöntem kullanılmaktadır. EDI, 1990 lı yılların ortalarında ABD ve Avrupa da yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. 5 BALEVİ Erol, İnternet, Ankara: Seçkin Yayın evi, Mart 2004.s

17 Dünya Bankası nca 1995 yılında yapılan bir araştırmada, Avrupa da EDI kullanan şirketlerin sayısının 30 bini bulduğu tespit edilmiştir. Internet üzerinden yapılan elektronik ticaret ise, EDI den farklı olarak, yalnız belirli üretici, sağlayıcı, dağıtıcıları bir araya getirmeyip, Internet erişimi olan her bir kullanıcıya eşit fırsatlar yaratabilmektedir Firmalar ve Tüketiciler Arasındaki Elektronik Ticaret İnternet üzerinde ticaretin en cazip tarafını oluşturmaktadır. Elektronik alışveriş, bilgilendirme hizmetleri, elektronik ödeme, online banka ve sigortacılık, ücretli televizyon hizmetleri bu kapsamda yer almaktadır. Emarketer verilerine göre internet üzerinden yapılan alışverişte tüketicilerin en fazla alışveriş yaptıkları alanlar şu şekilde sıralanmıştır. Oyuncak, müzik, bilgisayar yazılımı, kitap, video/dvd, giyim, sağlık ve güzellik ürünleri, bilgisayar donanımı, evcil hayvan gereksinimleri ve elektronik eşyalar Firmalar ve Kamu Arasındaki Elektronik Ticaret Firmaların kamu olan ilişkilerinde kurumlar vergisi, katma değer vergisi, sigorta primleri vb ödemeleri vb yükümlülükleri elektronik ortamda gerçekleşebilmektedir Vatandaş ve Devlet Arasındaki Ticaret Gelişmeye en açık elektronik ticaret türlerinden biridir. Gelişme derecesini belirleyecek olan temel etken ise kamu sektörünün ne derecede on-line sisteme geçtiğidir. Vatandaşların devletle olan ilişkilerinin ve yükümlülüklerinin bir bölümü on-line olarak elektronik ortamda gerçekleştirilebilecektir. Buna örnek olarak kişisel yükümlülük kapsamında yer alan bazı vergilerin elektronik ortamda takibi ve ödenmesi verilebilir İşletme İçi Elektronik Ticaret Firma içi elektronik ticaret ile yöneticiler elektronik posta, video konferansı ya da duyuru panoları aracılığı ile çalışanlarla on-line iletişim kurabilmektedir. Ani değişiklikler karşısında firma stratejisi hızla belirlenip tüm personele duyurulabilmektedir. 17

18 Firmaların broşür, ürün katalogları yada toplantı duyuruları gibi yayınlarının basılmasında internetten yararlanılmaktadır. Bu yolla basım ve dağıtım masraflarından kar edilmekte, posta işlemleri çabuklaşmakta ve güncelliğini yitirmiş bilgi transferi önlenmektedir Elektronik Ticaretin Boyutu OECD tahminlerine göre toplam elektronik ticaret hacmi 1997 yılı için 26 milyar $ olarak belirtilirken bu hacmin, döneminde 330 milyar$, döneminde ise 1 trilyon $ a ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminlerini gösteren Tablo-3 den izleneceği gibi gelişmeler oldukça etkileyicidir. Pek çok kuruluş ve araştırma kurumunun tahminleri ise birbirinden çok farklıdır. Rakamlar arasındaki önemli farklılıklar bulunması da göstermektedir ki elektronik ticaretin hacmi konusunda sağlıklı ölçümler henüz yapılamamaktadır. Tablo-2: Elektronik Ticaret Hacmi konusundaki Tahminler : (Milyon Dolar) IDC INPUT Veri Fone Activ Media 24/ Data Analysis Yankee Eland EITO AEA/AU Hambrect&Quest Forrester Morgan Stanley Ortalama Değer

19 2.3 Elektronik Ticaretin Ortaya Çıkardığı Değişimler Elektronik ticaret birçok açıdan değişimler yaratmaktadır. Bunlardan en önemlisi pazar ve Pazaryeri kavramında meydana gelen değişikliklerdir. İnternet in ticari yönü konusunda öne çıkan en önemli nokta, doğrudan pazarlama uygulamalarına getirdiği yeni bakış açısıdır. Networklerin ve PC lerin birbirine bağlanması ile oluşan elektronik ortamın sanal pazar yeri (virtual marketplace) olarak kullanılması neyi ifade etmektedir? Bu kavram, online networklerin ve PC haberleşmelerinin ve dijital karşılıklı etkileşimli ortamların gücünü kullanarak pazarlama hedeflerine ulaşmayı anlatmaktadır. Nitekim Internet iktisatçılar tarafından serbest pazarın en son örneği olarak değerlendirilmektedir. Pazarın yerel ölçekten daha küresel bir ölçeğe doğru gelişmesi, geleneksel yapı içerisinde pazara girişte değişik zorluklar yaşayan KOBİ ler için pazara girişte engellerin azalması nedeniyle yeni fırsatlar yaratmaktadır. Bir diğer önemli değişim bilginin niteliği ve ulaşım şeklinin değişmesidir. Bilgi tek yönlü sunulan bir kavramdan daha çok etkileşimli bir hale gelmekte, anında ve sürekli olarak erişilebilmektedir. Bu ise pazarda açıklık sağlayıcı bir unsur olmaktadır. Eşanlı iletişim sonucu zaman kavramı da değişmekte ve zaman gerek firmalar gerekse tüketiciler açısından daha etkin ve hızlı bir şekilde kullanılabilir hale gelmektedir. Maliyet ve Fiyatlama da meydana gelen değişimler firmalara değişik fiyatlama alternatifleri olanağı yaratmaktadır. Fiyat farklılaşmasının uygulanabilmesi için; piyasanın farklı fiyat esnekliklerine sahip alt piyasalara bölünmesi ve mal ya da hizmetin düşük ve yüksek fiyatlı piyasalar arasında tekrar satışının önlenebilmesi için piyasalar etkin bir biçimde birbirinden ayrılmış olmalıdır. Bu koşul tüketici tarafından direkt olarak tüketilen ve tekrar satışı olanaklı olmayan mal ve hizmetlerde daha rahat uygulanabilir. Bu anlamda KOBİ ler fiyat farklılaşması yoluna gitme olanaklarına sahip olabilmektedir. Tüm bunların yanı sıra, firmaların örgütsel yapısında değişimlerin ortaya çıkması ve firmaların daha çok araştırma geliştirme faaliyetlerinde bulunması başarılarını sürdürülebilir kılmanın ön koşulu haline gelmektedir. 6 6 Aydemir,İbrahim,Elektronik Ticaret Alandaki Rekabet Sorunları,Ankara 2004.s

20 2.4 Elektronik Ticaret İşlemleri Kapalı ve açık ağlar kullanılarak yapılabilecek iş ve ticaret aktiviteleri şu şekilde sıralanabilir: 7 o Mal ve hizmetlerin elektronik alışverişi, o Üretim planlaması yapma ve üretim zinciri oluşturma, o Tanıtım, reklam ve bilgilendirme, o Sipariş verme, o Anlaşma/sözleşme yapma, o Elektronik banka işlemleri ve fon transferi, o Elektronik konşimento gönderme, o Gümrükleme, o Elektronik ortamda üretim izleme, o Elektronik ortamda sevkiyat izleme, o Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik, o Elektronik ortamda kamu alımları, o Elektronik para ile ilgili işlemler, o Elektronik hisse alışverişi ve borsa, o Ticari kayıtların tutulması ve izlenmesi, o Doğrudan tüketiciye pazarlama, o Sayısal imza, elektronik noter gibi güvenilir üçüncü taraf işlemleri, o Sayısal içeriğin anında dağıtımı, o Anında bilgi oluşturma ve aktarma, o Elektronik ortamda vergilendirme, o Fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının korunması ve transferi. 2.5 Elektronik Ticarette Dikkat Edilecek Noktalar Elektronik ticaret gerçekleştiren firmaların ticaret işlemini gerçekleştirirken hatta daha öncesinde dikkat etmesi gereken husus bulunmaktadır. Bunları genel olarak ifade etmek gerekirse firmanın web sitesinin hazırlanması, müşteriden siparişlerin nasıl alınacağı, ödemenin nasıl ve ne şekilde yapılacağı,ürün ve hizmet teslimine ilişkin sürecin işleyişi ve 7 ÇATAK Serhat, Globalleşen Dünya, İstanbul Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi,s

21 teslim süresi,garanti ve iade koşulları,tüketici bilgilerinin gizliliği daha önemlisi ise internet ortamında tüketici güvenliğinin sağlanmasına ilişkin noktalardır Web Sitesinin Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar İşletmeler tarafında web sitenin hazırlanmasında önemli ayrıntılar şöyle sıranalabilir. 1. Sık Sorulan Sorular bölümü geliştirilmeli ve her sayfadan buraya link vermelidir. 2. Satıcı Elektronik Ticaret Bilgi Merkezi kurmalıdır.(elektronik Ticaret ile ilgili genel bilgiler ve haberler) 3. Satıcı, ürün destek bilgisi için her sayfaya ya da bilgi merkezine link vermelidir. 4. Satıcı tanıtıcı bilgiler, ticari isim, adres ve kontak telefon, ve faks bilgileri, 5. Parti ve ortaklıklarıyla ilgili bilgiler Alıcıya verilmelidir. (Satıcı ile ilgili bilgiler Alıcı güvenini arttırır). 6. Alıcı, Satıcının kimlik bilgilerine her yerden ulaşabilmelidir. 7. Alıcıya, yaptığı alışverişin hangi hukuka tabi olduğu anlatılmalıdır. 8. Satıcı, satılan mal veya sunulan hizmetle ilgili tüm sınırlamalarını (Ülke dışına satış yapmıyoruz vb.), Alıcıların kişisel bilgilerini girmeden ya da ürün, servis seçimi yapmadan önce görmelerini sağlamalıdır. 9. Satışı yapılan tüm mal ve hizmetlerin detaylı açıklaması site üzerinde verilmelidir. 10. Sitede arama fonksiyonu olmalıdır. (Alıcının aradığı bilgiye bir an önce ulaşması gerekir.) 9. Satıcı, sitenin ana sayfasına ya da her sayfaya arama icon'u koymalıdır. 11. Satıcı, Alıcıya sık sorulan sorular (FAQ) servisi, Müşteri hizmetlerine bağlı bir telefon numarası, şikayet ve sorularını bildirebilecekleri bir adresi sunmalıdır. 12. Her sayfada Müşteri hizmetlerine bağlı bir link olmalıdır. 13. Satıcı, Alıcının soru ve şikayetlerini inceleyip geribildirim yapmalıdır. 14. Satıcı, Alıcıya soru ve şikayetlerinin üzerinde çalışıldığına ve kendilerine en geç bir iş günü içerisinde geri bildirimde (e-posta, faks vb.) bulunulacağını belirten bir e-posta göndermeli ve söz verilen sürede Alıcıya geri dönmelidir. 8 Yeni Ekonomi, NTV Mag Dergisi, Mart 2001 Sayı 19,s

22 Elektronik Ticarette Siparişin Alınmasında Dikkat Edilecek Noktalar BU aşamada firmalar ürün stoklarıdan başlayarak, şirket politikalarına kadar uzanan ayrıntılar dikkate alınmalıdır. 1. Alıcı, siparişini tamamlamadan önce ürün stok bilgisini görebilmelidir. 2. Ürünün, internet üzerinden satışının yapıldığı bir ikon'la belirtilmelidir.(site'deki tüm ürünler satılmıyor olabilir ya da stoklarda kalmamış olabilir) 3. Satıcı, toplu satış ya da indirim yaptığı ürünleri belirtmelidir (Alıcının reklamda gördüğü her ürünü alabilmesi önemlidir.) 4. Satıcı, maksimum talep miktarını Alıcıya belirtmelidir. 5. Alıcı, son onay tıklamasını yapmadan önce tüm fatura bilgilerini görebilmelidir. 6. Satıcı, satış politikasını, kabul ettiği ödeme tiplerini ya da kendisiyle ilişkisi olmayan 3.parti bilgilerini bildirmelidir. Stoklarda olmayan bir sipariş tedarik edildikten sonra Alıcıya bildirilmelidir. 7. Satıcı, mevcut ürün miktarını, teslimat süresi ya da olabilecek tahmini gecikmeleri Alıcıya bildirmelidir. 8. Satıcı, mal ile birlikte, Alıcının problem yada soruları için ne yapması gerektiğini, paranın kartından ne zaman çekileceğini, mal izlemek için tek bir sipariş numarası kullanıldığını, iptal, iade ve geri ödeme politikalarını Alıcıya bildirmelidir. 9. Satıcı, siparişin alındığını ve işleme konulduğunu , faks ya da web sayfa mesajı ile Alıcıya bildirmelidir 10. Satıcı, Alıcıdan tüm fatura bilgilerini sorgulamalıdır. 11. Alıcı, siparişi ile ilgili son durumu web based bir raporla görmeli, siparişini takip edebilmelidir. 12. Satıcı, Alıcıya geçmişe yönelik alışverişlerini görüntüleyebilme imkanı sunmalıdır. 13. Ürünün tedarik edilemediği de Alıcıya bildirilmelidir. 14. Satıcı, Alıcıya şirket içi politikalarındaki değişimleri bildirmelidir Elektronik Ticarette Bedelin Ödenmesinde Dikkat Edilecek Noktalar Alış veriş bedelinin ödenmesinde izlenecek işletme politikaları ise şunlardır. 1. Alıcının ödeyeceği toplam fiyat, olabildiğince erken (istenen tüm ürün bilgileri, miktarı, maliyeti, tahmini taşıma ve diğer olası maliyetler) gösterilmelidir. Fiyatla ilgili bilinmezler en 22

23 azda tutulmalıdır. 2. Satıcı, Alıcıya ödeme kolaylıkları sunmalıdır (Kredi Kartı, EFT/Havale vb.). 3. Satıcı, parayı ne zaman tahsil edeceğini, son işlem sayfasında belirtmelidir. 4. Satıcı tarafından işlem esnasında kabul edilen para birim veya birimleri açıkça belirtilmelidir. 5. Alıcıdan işlem esnasında CVV/CVC2 numaraları da istenmelidir. 6. Alıcıya işlem ile ilgili dökümleri mutlaka saklaması gerektiği belirtilmelidir. 7. Alcıcı tarafından saklanacak belge aşağıda bilgiler olmalıdır: a. Kart numarası b. İşlem için verilen özel bir numara (sipariş numarası) c. Web sayfasına ilişkin adres bilgisi 8. Alıcıya işlem belgesinin şahsi kayıtlarında kullanmak üzere dökümünü alması ve mutlaka saklaması yönünde hatırlatıcı ibare web sayfasında bulunmalıdır. 9. Müşterinin ad ve soyad bilgileri 10. İşlem tarihi 11. İşlem tutarı 12. İşlem yapıldığı para birimi 13. İşlem için alınan provizyon numarası 14. İşyeri bilgileri 15. Alınan mal veya hizmetle ilişkin açıklayıcı bilgiler 16. Mal veya hizmetin geri gönderimi veya iptali ile ilgili açıklayıcı bilgiler 17. Yapılan işlemin türü (satış veya iade) vb. gibi hususların açıkça sayfada belirtilmesi gereklidir Elektronik Ticarette Alınan Mal veya Hizmetin Teslimatında Dikkat Edilecek Noktalar İnternet üzerinden gerçekleştirilen satışlarda firmalar şu yolu izlemelidirler. 1. Satıcı, ürün teslim tarihini Alıcıya önceden bildirmelidir. 2. Satıcı, sipariş veya varsa başka teslimat bilgilerini, toplam ödeme tutarını, teslimatın nereye yapılacağını, beklenen teslimat tarihini ve teslimatın neyle, hangi Taşıyıcı ile yapılacağını Alıcıya bildirmelidir. 3. Satıcı, siparişin gönderimi esnasında kredi kartı numarası ve adres bilgilerinin paket üzerine yapıştırmamalıdır. 4. Satıcı, satın alınan malı teslimat sırasında oluşabilecek hasarlara karşı sigortalamalıdır. 23

24 5. Satıcı, sipariş edilen malın yola çıktığını ve ne kadar zamanda Alıcıya ulaşacağını bildirmelidir. 6. Satıcı, Alıcıya malın yola çıktığını bildirirken, malın adedini, nereden yüklendiğini, neyle gönderildiğini (taşıyıcı şirket adı), bir sorun yaşanırsa nasıl bir yol izleneceğini, sipariş numarasını (iade, ve iptal edilen siparişler için) bildirmelidir. 7. Satıcı, Alıcıya malın yola çıktığını , faks veya web sayfasından bildirerek haber vermelidir. 8. Satıcı, Alıcıya malın kendisine hangi yolla ulaştırılmasını seçme hakkı vermelidir (acil ulaşması gereken veya hediyelik bir ürün siparişi ayrıştırılmalıdır.) 9. Satıcı, malı sipariş eden Alıcıya, malın teslimatının nerede, ne zaman ve kime yapıldığını geri bildirmelidir. 10.Satıcı, Alıcının karşılaması dahilinde ekstra teslimat olanakları sunmalıdır Elektronik Ticarette Garanti Hizmeti Verilmesinde Dikkat Edilecek Noktalar Tüketici hakları arasında önemli bir önceliğe sahip garanti hizmetinin sunumunda işletmelerin takip edecekleri işlemler sırası şöyledir. 1. Her ürün için garanti koşulları yazılmalıdır. 2. Garantinin süresi, hangi koşulları kapsadığı, hangi koşulları kapsamadığı, garantinin yüklenicisi ve nereye, nasıl başvurulması gerektiği yazılmalıdır. 3. Alıcı, garanti hizmetinden kolaylıkla yararlanabilmelidir. 4. Alıcıya, ürünün satış sonrası destek ve servis hizmetleri anlatılmalıdır. 5. Alıcıya, verilecek desteğin açıklanması ve sağlanan destek tiplerinin bildirilmesi gereklidir. Alıcınin desteği nasıl ve kimden alacağı, destek süresi ve maliyeti belirtilmelidir. 6. Satıcı sorunu çözemediği takdirde Alıcıyla Üretici arasında irtibat kurma imkanı sağlamalıdır Elektronik Ticarette İadeler de Dikkat Edilecek Noktalar Elektronik ticarette alınan ürünlerin iadelerinde işletmelerin müşterilerine izleyecekleri süreci, şartları, iade süresini, iade tarihini ve diğer koşulları müşterilerine açıkça belirtmelidir. 1. Satıcı, iade edilen mallar konusunda uygulanacak prosedürü alıcıya önceden bildirmelidir. 2. Malın iade edilme şartları, siparişten ne kadar süre sonra iade edilebileceği, taşıma masrafları ve diğer masrafları kimin karşılayacağı önceden Alıcıya bildirilmelidir. 24

25 3. Alıcı, şahsi bilgilerini girmeden ve malı sipariş etmeden önce iade şartlarını ve geri ödeme politikasının bulunduğu sayfayı görebilmelidir. 4. Satıcı, iade şartlarında son iade tarihini de belirtmelidir. 5. Satıcı, Alıcıya, iade edilen bir malın, geri ödemesini ne kadar zamanda yapacağını, paranın ne kadarını geri ödeyeceğini ve bir sorun olursa Alıcının ne yapması gerektiğini bildirmelidir. 6. Teslimat tarihi gecikmiş olan siparişler için Satıcı, Alıcıya siparişi iptal hakkı vermelidir Elektronik Ticarette Gizlilik Politikasında Dikkat Edilecek Noktalar İşletmeler alış veriş işlemleri ve sonrasında müşterilerine en üst düzeyde gizlilik koşulları sağlayacaklarının teminatını ve güvenini vermelidirler. 1. Satıcı, Standart Gizlilik Politikası kullanmalıdır. Hangi Alıcı bilgileri, ne amaçla toplanıyor ve nerede kullanılılıyor anlatılmalıdır. Alıcının, kişisel bilgi kullanımı sınırlandırmalarının nasıl yapılacağı anlatılmalıdır. 2. Satıcı, gizlilik politikalarını her sayfada bildirmelidir. 3. Satıcı, dış dünyaya hangi Alıcı bilgilerini vereceğini, Alıcıya sormalıdır (bu ilk işlem olmalıdır). Alıcılar, seçimlerini yapar yapmaz aktive edilmeli ve zaman içinde seçimlerini değiştirebilmelidirler. 4. Satıcı, Alıcı bilgilerinin, üçüncü şahıslara dağıtılmayacağını duyurmalıdır. 5. Satıcı, ödeme ve finansal bilgilerinin, alıcı kimlik ve ödeme bilgilerinin, tüm işlemlerle ilgili Alıcı tarafından sağlanan tüm bilgilerin, Alıcı ve Satıcı arasındaki tüm detayların güvenliğini sağlamalıdır. 6. Satıcı, Alıcı 'lerinin güvenli bir şekilde gönderilmesini sağlamalıdır. Alıcı talepleri şifreli gönderilmelidir. 7. Satıcı, neleri güvenli yaptığını ve bu güvenliği sağlamak için hangi teknolojileri kullandığını Alıcılara anlatmalıdır. Ödeme sayfasında güvenliği sağlayan firmanın ve ödeme altyapısını sağlayan Banka'nın logosu yer almalıdır Elektronik Ticarette Güvenli Alış Veriş İçin Dikkat Edilecek Noktalar Güvenli alış veriş elektronik ticaretin müşteriler açısından dikkat edilen özelliğidir.bu aşamada pek çok ayrıntılı işlem sözkonusudur. 1. Ödeme kısmında 3D SET 1.0 protocol, 3D SSL gibi kart bilgilerini şifreleyebilen güvenli ticaret modellerinin ve yeni teknolojilerin kullanılması ( VISA tarafından 01 Mart

26 tarihinden itibaren zorunlu tutulacaktır) 2. Satıcının Server'ın yerleştirilecek olan firewall'lar yardımı ile kart datasına dışarıdan izinsiz ulaşım engellenmelidir. 3. Satıcı tarafından kredi kartları ile verilen siparişlerdeki ve onaylanan işlemlerdeki bilgilerin ve işlem loglarının tutulması, hem doğabilecek anlaşmazlıklarda ve mahkeme kararlarında yardımcı olması, hem de sürekli alışveriş yapan kartsahipleri hakkında çok etkili bir database oluşturulması açısından çok yararlı olacaktır 4. Satıcı sahte veya sorun yaşanmış işlemlere ilişkin bilgilerin mutlaka bir dosya içerisinde saklanmalıdır. Bu hususta özellikle özerk bir kuruluş vasıtası ile sahtekarlığa yönelik database saklanarak işletilebilir ve bu kuruluşa üye sanal mağazalar tarafından kullanılabilir. 5. Kredi kartları ile yapılan herhangi bir dolandırıcılık durumunda konuyu sektördeki diğer sanal mağazalarla, banka ve polis ile paylaşılmalıdır. 6. Satıcı isterse mal veya hizmetin teslimi esnasında kredi kartının ibrazının istenmesi ve bilgilerin önceden düzenlenmiş fatura üzerine nüfus cüzdanı seri numarası bilgileri ile birlikte not edilmeli ve müşteri imzasının alınması gereklidir Elektronik Ticaretin Tarafları Elektronik ticaretin tarafları aşağıdaki gibi sıralanabilir. Bu sıralama sözleşme hukuku çerçevesinde, e-ticaretin nesneleri ile birlikte, e-ticaretle ilgili konularda kamusal görev üstlenen/üstlenecek olan kurumlarıda kapsamaktadır. 9 o Alıcılar, o Satıcılar, o Üretici/imalatçılar, o Komisyoncular, o Sigorta şirketleri, o Nakliye şirketleri, o Özel sektör bilgi teknolojileri, o Sivil toplum örgütleri, o Üniversiteler, o Onay kurumları, 9 SIRMA,İbrahim Elektronik Ticaret Stratejileri İstanbul Üniversitesi, Aksan Bülteni,2002.s

27 o Elektronik noter, o Dış Ticaret Müsteşarlığı, o Gümrük Müsteşarlığı, o Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, o Diğer kamu kurum ve kuruluşları. Ülkelerin elektronik ticaretin tarafları olan kamu ve özel sektör kuruluşlarının elektronik ticarete geçiş sürelerini kısalttıkları, başka bir deyimle gerekli idari ve teknik alt yapıyı kurdukları, ihtiyaç duyulan kurumsal yapıları oluşturdukları ve hukuki düzenlemeleri gerçekleştirdikleri ölçüde uluslararası piyasalarda rekabet edebilecekleri ve ticarette üstünlük sağlayacakları tartışmasızdır. Bu anlamda internet kullanımına uygun telekomünikasyon alt yapısı ile kamu ve özel kuruluşların bilgisayar donanım ve yazılım projelerini gerçekleştirmeleri de dahil, ulusal kurumlarca yerine getirilmesi gereken birçok görev bulunmaktadır Elektronik Ticarette Ödeme Yöntemleri Bilgi, ürün ve hizmet alım satım işlemlerinin bilgi ağları üzerinden gerçekleştirilmesi olarak tanımlanan elektronik ticaret, henüz kısa bir geçmişi olmasına karşın katlanarak artan hacmi sayesinde günümüzün en popüler konularından biri haline geldi. Aslında internet, uzun zamandır üzerinde konuşulan global ekonominin hayata geçirilmesi için gereken altyapının ta kendisidir. Ülke sınırlarının olmadığı ve yöresel/bölgesel kuralların yerine standartların konulduğu yapısıyla yeni ekonomik düzenin uygulama alanıdır internet. Global bilgi ağı üzerinde yapılan ticaretin son yıllarda katlanarak artması uygun ekonomik konjonktürün yanı sıra İnternet kullanımının yaygınlaşması, iletişim altyapısının güçlenmesi ve güvenlik konusundaki endişelerin büyük oranda ortadan kalkmasını sağlayan teknolojilerinin gelişmesi gibi teknolojik faktörler ile bir araya gelmesiyle açıklanabilir. 10 Temel olarak işletmeden işletmeye (Business to Business) ve işletmaden tüketiciye (Business To Consumer, B2C) ana başlıkları altında incelenen elektronik ticaret modelleri farklı işleyiş ve ihtiyaçlara sahiptirler. Konunun dağılmasının önüne geçebilme amacıyla yazımızı B2C modelinde ödeme yöntemleri ile sınırlıyoruz. Forrester Research'ün bir araştırması internet 10 ÇATAK Serhat, Globalleşen Dünya 2001, Yüksek Lisans tezi,i.ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü,s

28 üzerinden yapılan perakende satışların (B2C) 1999 yılında 20 milyar USD ve perakende satışların %0.2'si olarak gerçekleştiğini ortaya koyuyor. Yapılan projeksiyonlar B2C'nin perakende satışlar içindeki payının 2000 yılında %0.4'e ve 2002'de %1'lere ulaşacağını gösteriyor. Son bir kaç senede katlanarak artan elektronik ticaret hacmi yapılan tahminlerin hiç de abartılı olmadığını hissettiriyor. Elektronik ticaret için alıcı ve satıcıların güvenli, güvenilir ve kolay değer transferi sağlamalarına olanak sağlayacak araçların sağlanması hayati önem taşımaktadır. İnternet üzerinden ticari işlem yapan partilerin (alıcı, satıcı ve aracılar) fiziksel olarak birbirlerinden uzak ve çoğu zaman farklı ülkelerde olmalarının yol açtığı güvensizlik, geleneksel ticarette bile henüz tam anlamıyla çözülmeyen bir çok sorunun elektronik ticaret için çözülmesi talebini hayati hale getirmektedir. Elektronik ticaretle ilgili yapılan araştırmalar e-ticarette en büyük sorunun tarafların birbirlerinin kimlikleri ve yetkilerini kontrol etmekte yaşadıkları zorluk olduğunu ortaya çıkarmıştır. Oyuncuların iddia ettikleri kişiler olduklarını kanıtlamalarının dışında aynı zamanda kendi yetkilerine uygun davranıp davranmadıklarının kontrolü de gereklidir. Alıcı, satıcı ve aracıların iddia ettikleri kişiler olduklarını kanıtlamaları gerçek hayatta karşılıklı kimlik ibrazıyla elektronik ortamda ise dijital sertifikalar yardımıyla yapılmaktadır. Ancak dijital sertifikaların kullanımı dağıtım ve bakım ile ilgili zorlukların dışında sertifikaların mobilitelesinin henüz sağlanamaması kullanımının yaygınlaşmasını önlemiştir. Tüm çalışmalara karşın sertifikaların mobilitesinin ve böylece kullanım kolaylığının sağlanması ancak smart kartlarla çözülebilecek gibi görünüyor. Ancak smart kart okuyucularının önümüzdeki 3-4 seneden önce yaygınlaşmasının beklenmemesi nedeniyle şimdilik başka çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. 11 Kredi kartları yaygın kullanımı, olgunlaşmış standartları ve online işleme olanak tanıyan altyapısı sayesinde işletmeden tüketiciye elektronik ticaret için var olan ödeme yöntemleri arasında en uygun çözümdür. Alıcının yetkisine uygun (limitleri dahilinde) işlem yapıp yapmadığının gerçek zamanlı kontrolü online provizyon talebiyle yapılmakta ve ödeme güvenilir bir parti (banka) tarafından garanti edilmektedir. İnternet üzerinden yapılan alışverişlerin güvenliği ile ilgili kaygılar finansal bilginin (kredi kartı numarası vb) açık bir ağ olan internet üzerinde transfer edilirken istenmeyen kişilerce ele geçirilmesi ve tarafların 11 A.g.e. s

29 birbirlerinin kimliklerini kontrol edememeleri nedeniyle oluşan problemlerden kaynaklanmaktadır. Bilginin internet üzerinde iki nokta arasında transfer edilirken çalınması riski telefonda iletilmesi sırasında telefonu dinleyen biri tarafından çalınması riskinden fazla değildir. Ayrıca bu risk bilginin internet üzerinden şifrelenmiş olarak transfer edilmesini sağlayan şifreleme teknolojileri (SSL vb.) kullanılarak çözülmüş, sorun olmaktan çıkmıştır. Asıl risk, kart sahibinin kimliğinin kontrolünün yapılamamasından kaynaklanmaktadır. Aslında fiziki olarak kredi kartının POS cihazindan geçmesini gerektirmeyen işlemler, ki bunlar telefon/mail order ve internet işlemleridir, kart sahibinden başkalarının da bir kaç bilgiye sahip olmaları durumunda alışveriş yapabilmelerine olanak tanıdığından risk içermektedir. Sadece kredi kartı numarası ve son kullanma tarihi bilgileri alışveriş için yeterlidir. Örneğin bir gazeteye ilan vermek istendiğinde telefonda kart numarası ve son kullanma tarihi bilgilerinin vererek ödeme yapabilmektedir. Bu nedenle bir çok kart sahibi tedirgin olmakta ve haklı olarak ihtiyaçları olduğu halde bu tür islemlere soğuk bakmaktadırlar. Tabi bu noktada şunu da belirtmekte yarar var: kredi kartı sahipleri tümden korunmasız değil, yani işleme her zaman itiraz edebilirler. Ancak uzun araştırmalar, bir yığın baş ağrıtıcı işlemleri göze almak kaydıyla. Burada unutulmaması gereken nokta internet işlemlerinin mail order işlemlerinden daha güvensiz olmadığıdır.garanti bankası; Akbank; Fortisbank gibi ve diğer bankaların ilgili birimleri bu konuda hizmet vermektedir Elektronik Ticarette Ödeme Araçları İnternet üzerinden güvenli bir şekilde ödeme yapılabilmesi için pek çok araç geliştirilmiştir. Bunlardan başlıcaları ise şunlardır: Kredi Kartı Kredi kartının tüm dünyada standart bir ödeme altyapısına sahip olması ve kullanıcı kitlesinin genişliği Internet üzerinden yapılan alışverişlerde en çok kullanılan ödeme yöntemi (Türkiye'de tek yöntem) olmasını sağlamıştır. Alışveriş sırasında kredi kartı bilgilerinin üçüncü şahıslarca ele geçirilmesinin önlenmesi amacıyla bu bilgilerin şifrelenmesi esasına dayanan SSL ve SET protokolleri kullanılmakta, böylece alışveriş güvenliği kolaylıkla sağlanmaktadır. 12 BARENGI Ruhver, Internet ve E-ticaret, Chip Dergisi, Ağustos 2003, s

30 Elektronik Para Elektronik para Internet'te kullanılmak üzere geliştirilmiş para birimidir. Elektronik para günlük hayatta kullanılan mağaza çeklerinin Internet ortamındaki karşılığı olarak değerlendirilebilir. Bu sistemden yararlanmak isteyen kişilerin ilk olarak elektronik para hizmeti sunan şirketler tarafından geliştirilen özel yazılımlardan birini bilgisayarlarına yüklemeleri ve o şirketle çalışan bir bankada hesap açtırmaları gereklidir. Bundan sonra elektronik para ile anlaşmalı mağazaların sitelerinden veya kendisi gibi elektronik para yazılımını kullanan diğer taraflar ile sanal alışveriş yapabilirler. Elektronik para yazılımı, istenilen miktarda paranın bir banka hesabından çekilerek, Internet üzerinden yapılacak harcamalarda kullanılmak üzere elektronik ortamda saklanmasını sağlar. Her elektronik paranın normal hayatta olduğu gibi bir seri numarası vardır. Internet üzerinden bir harcama yapıldığında belli seri numaralı elektronik paralar alışveriş yapanın bilgisayarından silinerek alışveriş yapılan bilgisayara geçirilir. Bu şekilde, para akışı aynen günlük hayatta olduğu gibi gerçekleştirilir. Türkiye'de bu sistem henüz uygulamaya geçmemiştir. Dünyada elektronik para hizmeti veren bazı kuruluşlara örnek olarak CyberCash ( DigiCash ( verilebilir Elektronik Çek Elektronik çek, elektronik ticaret gerçekleştiren sitelerin ödemeleri çek olarak kabul etmelerini ve işleyebilmelerini sağlayan bir ödeme sistemidir. Elektronik çek, ABD'de Financial Services Technology Consortium ( tarafından SDML, Signed Document Markup Language, adı verilen bir işaretleme dili kullanılarak geliştirilmiştir. Elektronik çek sisteminde, ödemeler kredi kartı olmadan banka hesabı bilgilerinin gerekli olanlarının elektronik ticaret sitesine girilmesi yoluyla yapılır. Kullanıcı bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapmış olur. Bankadaki sistemler yapılan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta alışverişin tamamlanması için gerekli şartların yeterli olup olmadığını kontrol ederler ve bu durumdan elektronik ticaret sitesini şifreli kanallarla haberdar ederler. Bu işlemler takas merkezi olarak adlandırılan finansal kurumlar tarafından da yürütülebilir. Kullanılması kolay bir sistem olmakla birlikte, daha yaygın kullanımı için gerekli sistemlerin finans sektörü tarafından kabul görmesi gereklidir. Bu hizmet ülkemizde herhangi bir kuruluş tarafından henüz uygulamaya konulmamıştır. Daha detaylı bilgi için sitesi ziyaret edilebilir. 30

31 2.8.4 Diğer Ödeme Araçları Escrip: Bağış ödemeleri gibi bazı özel düşük miktarlı ödemeler için kurulmuş bir sistem. IPIN: Internet harcamalarını ISS faturalarına yansıtan bir sistem. PCPay: Smart Card bazlı bir sistem. ECharge My Phone: Telefon faturası ile entegre edilmiş bir sistem. First Virtual: Ödemeleri üçüncü bir kuruluşun toplayıp, ilgili taraflara dağıtımını yaptığı bir sistem Elekronik Ticarette Müşteri Kavramı ve Özellikleri İnternette müşteri kavramı ve özellikleri genel ankamda mevcut pazarlama bilimindeki kavramlarından temelde çok farklı değildir. Ancak internetin kendisine has niteliklerinden dolayı bazı farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar internetin taşıdığı özelliklerden kaynaklanmaktadır. Bunların ayrıntılı incelemesi bu ayraçta incelenmiştir İnternet Müşterisinin Tanımı Öncelikle kimin internet müşterisi, kimin internet müşterisi olmadığı açıklamak daha kolay olacaktır: internet müşterisi, internette satın alma işlemi yapan kimsedir. 13 Bu bakış açısından internet müşterisi satıcıyla ücretli olarak işlem yapan kimsedir. Böyle bir tarif internette araştırma yaparak, herhangi bir ürünü internet üzerinden satıcıdan (kredi kartıyla olabilir) satın alan kişilere odaklanmayı sağlıyor. Ama bu tanım çok yeterli değildir. Daha iyi bir tarif olarak: kaliteye hareketi ödünç almak ve mali işleminin tipine bakmaksızın müşteriye malın ve hizmetin olduğu herhangi bir tüketiciyi görmek olabilirdi. Bilgi, servis veya mal olarak müşterinin tatmin olması bu tanıma ek olarak söylenebilir. Bu tanım, odağın alıcılara o interneti kimin alışveriş için kullandığına yönlendirmiştir. Bu büyük ve belirsiz grup söz dinlemez kütle olur, ve hatta birbirini etkilemesi daha zor olmaya başlamıştır. Bu geniş kategoriye müşteri olan internet müşterileri : şirketlerin web sayfalarının okuyucuları şirket maillerinin alıcıları 13 DEMİREL Hande,Elektronik Ekonomi, İstanbul 2001,s

32 gazetelerin online aboneleri direkt malın müşterisi ( ör: yazılım ve grafiksel sanat) dolaylı olarak malın müşterisi ( ör: kitap ve cdler) Diğer incelikler kimin müşteri olduğunu düşündüğünüz zaman var olur.bazıları sadece dış müşteriler olmadığını ama iç müşterilerinde olduğunu önermektedir. İnternette çok çesitli şekilde ve çesitli sektörlerde iş yapılıyor. Programcılıktan, e-marketçiliğe kadar cok farklı bir yelpazede sirketler is yapıyor ve bir mal veya hizmet satarak para kazanıyor. Müşteride mal veya hizmeti alıp karşılığını ödüyor. Bu klasik alıcı satıcı ilişkişinin on-line olanı. Fakat şu da bir gerçek ki bir internet kullanıcısının internet müşterisi sıfatını kazanabilmesi için mutlaka kredi kartının numarasını vermesi, karşılığında da bir mal ya da hizmet alması gerekmiyor. Web sayfaları arasında dolaşırken acilen ve karşınıza çıkan bazı reklamlar her kliklendiğinde birileri reklama girilmesinden bir getiri elde ediyor. Siz birşey talep etmiş ve alıcı olmuş olmasanız dahi karşı taraf sayenizde para kazanmış ve siz farkında olmadan onun müşterisi olmuş olabiliyorsunuz. Kısaca bu tür örnekler vermek gerekirse kurulmuş web sayfalarına diğer partiler tarafından konmuş olan online kumarhane reklamı ilginizi çektiğinde ve onu kliklediğinizde sadece o link karşınıza açılmakla kalmıyor, buna ek olarak birileri o reklamı orda bulundurmak sayesinde siz kliklediginizde o linkten para kazanıyor. Bu tür internet faaliyetleri ve daha bir çokları kullanıcıları internet müşterisi profiline uygun hale getirmektedir. İnternetin gelişmesi yayılmasından itibaren başlangıçta şirketler ortaya koydukları web sitelerini pazarlama terimleri ve ürün fotoğraflarıyla olusturdular. Bugün dünyadaki sitelerin % 90 ından fazlasının siteleri bu şekildedir. Oysaki web sitesi hazırlanırken müşteri odaklı olmak, hedef kitlesinin belirlemesi ve müşteriler için faydalı olacak ve satışı basitleştirip satın almayı kolaylaştıracak bir site dizaynı gereklidir. Mevcut durum gösteriyor ki bu % 90 ın içine giren şirketler müşterler için değil şirketin pazarlama bölümünü memnun etmek amacıyla sitelerini oluşturmuşlardır. Bunlar daha çok pazarlama grubunun yaptığı faaliyetlere hizmet vermek için kurulmuş bir web sitesi gibi iş yapmaktadırlar ki bu gerçekten gerçekten şirkatler açısından büyük bir hatadır. Tıpkı şirketlerin zamanla gelişen dünyaya ayak uydurup yaptıkları ise e-iş demeleri gibi, müşterilerde artık e-müşteri oldular. Günümüzde müşteriler açısından birçok şey aynı 32

33 değidir. Müşterilerin bilinçleri değişti, kabiliyetleri, karşılaştırabilme yetenekleri, istek arzu ve beklentileri hatta alışkanlıkları değişti. İnternet çağı ulusal etik değerleri bile yavaş yavaş otradan kaldırıp hepsini bir bütün haline getirmeye başladı.yani artık müşteriler eskiden olduğu gibi bulduğuyla yetinmek zorunda değil. Artık daha fazlasını istiyor belirliyor ve alıyor. Yeni e-müşteri, alış-veriş sepetlerinden ve sanal çarsı koridorlarından çok daha fazla şey istemektedir. Ve yeni e-iş, müşteriye istediğini vermek zorundadır çünkü aksi halde pazar payı ve müşteri kaybı olacaktır. E-iş çalışma ortamları, şirketlerin yapabileceklerini nerdeyse hayal gücüyle sınırlamamıza imkan sağlamıştır.örneklerde defalarca görüldüğü üzere şirketler yaptığımızı daha amaca uygun nasıl yaparız düşüncesiyle artık yetinmiyorlar ve bunun yanına daha fazla, daha cezbedici, daha öne çıkaracak ne yapabiliriz diye artık sektörlerinden bile dışarı çıkıp yan sektörlere kayıyorlar. Bunların hepsi müşteri mutluluğunu, memnuniyetini en üst seviyede verebilmek için yapılan çalışmalardır. Tek hedefleri budur. Müşteri için varlar ve potansiyel hedef kitlelerine giren müşterileri kaçırmak istemiyorlar. Müşterilerin değeri gün geçtikçe artmaktadır ve şirketler kendileri açısından ölümcül hatalara düşmemek için profesyonelce davranıyorlar. E-ticaret artık internet üzerinde yapılan ticari faaliyetler için biraz dar bir tanım haline gelmiş bulunuyor. Alış-veriş işleminin internet üzerinden gerçekleştirilen biçimi olan e- ticaret artık e-iş terimi ile tanımlanıyor. 14 E-ticarette şirketin web sitesinin ekibi hergün balığa çıkar, nasibinde ne varsa akşama getirir. Ama E-iş te ise web sitesi ekibi şirketteki herkese balık tutmayı öğretir. Şirketler icin müşterilerin sirkülasyonundan daha değerli bir olgu müşteri sadakatidir. Bir şirket e-iş e geçiş sırasında müşteri sadakatini artırmak için elinden gelen herşeyi yapmalıdır. Buna ek olarak sağladığı sadakati devam ettirmek ve uzun vadeye yaymak içinde gerekli tüm gayreti ve özeni göstermelidir. 14 BEKTAŞ Kazım, E-Ticaret, Anahtar Dergisi, Şubat 2002, s

34 Şirketin kapısından girenin çıkanın belli olmadığı, sürekli hareketin olduğu bir ortam olan web sitelerinde şirketler müşteri sadakatini sağlamada kendilerini rahat hissetmemeli ve belli sabit bir müşteri kitleleri olduğuna asla inanmamalıdırlar. Çünkü şirketler beklentilerin ve arzuların karşılanamadığı bir alış veriş sitesinden her an müşterilerin başka bir şirkete ait siteye gitmelerine engel olamayacaklarını unutmamalıdırlar. Şirketler sadakat sağlama aracı olarak markalarına güveniyorlar. Bu internet çağından önce sıklıkla kullanılan ve başarıya ulaşan bir model olarak geçerliydi. Fakat internet çaında marka sadakati sanıldığından daha azdır. Bunun başlıca sebebi şunlardır: Şirketlerin birçok rakibi, müşterilerin birçok seçeneği vardır. 2. Şirketlerin sunduğu alternatifler müşterilerin birkaç tık uzaklığındadır. 3. Özel olarak müşteriyle ilgilenilmediğinde, müşteri kendisiyle ilgilenecek bir şirket bulacaktır. 4. Müşteri şirket tarafından tanınmak ve ilgilenilmek ister. 5. Eski alış-veriş alışkanlıkları evrensel bir tarzda dönüş yapmıştır. 6. Müşterilerin farklı şeyler deneme eğilimi de göz ardı edilmemelidir. Müşterinin temelde aradığı şey basitliktir. Fakat bunun tam aksine şirketler herşeyi sunmak için çabaladıklarında ise durum tam bir keşmekeşe dönüyor. Bir müşteriyi markaya yakın hissettirebilecek ve bir önceki talebiyle bir sonra ki talebi arasında tekrar aynı markaya dönmesini sağlayacak başlıca faktörler şunlardır: a. Ürünün kullanım kolaylığı, b. Üründe sadelik, c. Şirketin fiyat politikası, d. Ürünün kullanım amacına uygunluğu, e. Ürüne kolay ulaşılabilirlilik, f. Gerektiğinde muhatab bulma kolaylığı, g. Ürüne ve şirkete duyulan güvenilirlilik, 15 KÜÇÜKLER Nuri, E-Ticaret, Pc World Dergisi, Ekim 2006, s

35 İşte bu ikinci gelişinde müşteriyi asla hayal kırıklığına uğratmamalı ve müşteri umduğunu bulamadan gitmemelidir. Eğer giderse şirket o müşteriyi kaybetmiş demektir. Şirketler şunun bilincinde olmalıdır ki bir müşteri ikinci kez size geliyor ve ilk seçenek olarak sizi benimsiyor ise o müşteri potansiyel müşteridir ve şirkete bağlılık duygusuna sahipdir, özenle ilgilenilmelidir. Eğer müşteri ilk kez geliyor ise, bu sefer önemli olan faktörler onun şirketten memnun kalmasını ve bir sonraki talebinde sizin şirketinizi ilk tercihi olarak seçmesini sağlamak gerekir. Ve bu bizce en zor aşamadır. Çünkü istatistiki bir diğer gerçek de şudur ki, e-ticarette müşteriler çekici birşeyler sunmanız için size yalnızca bir yada iki tıklık bir süre tanımaktadırlar. Bu şirketler açısından biraz dramatik bir gerçeği ortaya koymaktadır. Fakat şirketler tarafından kabullenilmesi gerekir ve ona göre müşteri memnuniyeti üzerine eğilmek ve bu sırada sıkıcı olmamaya özen göstermek gerekir. İnternet teknolojisinin ticari alanda getirdiği yeniliklerden en çarpıcı olanlarından biri şudur ki arz tarafındaki şirketler nasıl mal veya hizmetlerini açık arttırmaya çıkarabildiyse, şimdi müsteriler de o rahatlıkla taleplerini açık arttırmaya çıkarabilmektedir. Kısaca özetlemek gerekirse müşteri trafiği kesinlikle sadakat anlamına gelmemektedir. Sadakat tamamiyle müşteriyi tutabilmektir Elektronik Ticarette Müşteri Memnuniyetinin Sağlanması Alışveriş yapmak isteyen kişilerin çoğunun zamanı kısıtlıdır ve de online rahat alışverişi tercih etmektedirler. Aşağıda insanların online alıs-veriş alternatifini kullanmalarındaki sebeplerden bazıları sıralanmıştır: Süpermarketlerdeki kalabalıktan kaçınmak, Arabaya park yeri bulma sorunundan kaçınmak, Alınan eşyaların taşıma zahmetinden kaçınmak, 35

36 Cumartesi sabahlarını alışverişle boşa harcamamak Online satşta harcamlarına limit koyabilmeleri, Gecenin herhangi bir saatinde olsa bile evinin konforunda elinin birkaç hareketiyle alışveriş yapıyor olmaları, Malların teslim şeklinin kişiye bağlı olması. Online alışverişe çıkan kişi, en fazla zamanı öncelikle ne alacağına karar vererek harcamaktadır. Ne alınacağına karar verildikten sonra, belirlenen öncelik sırasında çok az değişiklikler olmaktadır Elektronik Ticarette Müşteri Çeşitleri Her işletmenin; yeni müşterileri, halihazırdaki müşterileri ve öncelikli müşterileri vardır. Pek çok şirket, ne yazık ki, bu müşteri gruplarına internette ayrı ayrı hitab etmenin önemini kavrayabilmiş degildir. 16 Öncelikli müşteriler belli bir bağlılıkla şirketin müşterisi olduklarından doğal olarak yeni müşterilerden daha fazla ilgi beklerler ve geldiklerinde karşılanmak ve tanınmak onları mutlu edecektir. Bu yüzden şirketlerin sadakati sağlamak için onlara daha dikkatle eğilmesi, gerekli özeni göstermesi gerekmektedir. Sadakat piramidi acemi, orta ve uzman olarak sınıflandırılan müşteri kitlelerini sadakat açısından tam olarak göstermektedir. 16 ÖCAL Hakkı E-Ticaret Pc World Dergisi,Temmuz 2003,s

37 MÜŞTERİ SADAKAT PİRAMİDİ Acemiler Siteyi ilk kez ziyaret edenler anlamında kullanılmıştır. Sektörde deneyimli de olsanız yeni bir şirketin yeni web sayfasına girerken acemi olarak kabul edilirsiniz. Yeni müşteriler daima işe gezintiyle başlarlar. Yahoo.com sayfasina ilk kez girişinizi hatırlayabilirseniz, arama özelliğini kullanmaktansa alt gruplarda gezinmiş olduğunuzu hatırlayacaksınızdır. Söz edilen acemilik budur. Çevreye aşina olabilmek için ilk olarak şoyle bir dolaşılır. Acemi müşteri daima bakınma eğilimindedir. Acemilerin büyük bir çoğunlugu bir şirkete kendisine bir izlenim oluşturacak kadar bile zaman tanımaz. Kısacık bir süre içerisinde göz gezdirip sitenin kendilerine verecek bir şeyi olup olmadığına karar verirler. Eğer sitede durmaya karar verirler ise, yönlendirilmeye ihtiyaç duyacaklardır. İşte bu noktada web tasarımcılarının bu fırsatı önceden görmüş olarak servislerini hazır tutmaları gerekir. Bu noktada şunu tekrarlamak yerinde olacaktır ki e-ticarette müşteriler kendilerine çekici birşeyler sunulması için şirkete yalnızca 1-2 tıklık bir süre tanırlar. Giriş aşamasında genel olarak ilgilendikleri ilk şey çok önemli olsa da güvenlik değil basitlik ve rahatlıktır Orta Düzeydekiler Orta düzeydekiler belli bir psikolojik eşiği aşmış müşterilerdir. Şirketle bir kez iş yapmış, sonra geri gelmeye karar vermişlerdir. Bu noktada orta düzeyli müşteriler, şirketinize ilk geldiğinde kendisine gösterilenden daha fazlasını bulmayı bekliyordur ve kalıcı olması bu beklentisinin karşılanmasına bağlıdır. Örneğin bir ürün incelemesine katkıda bulunmak ya da bir tartışma topluluğuna üye olarak kendisi gibi düşünenlerle ortak bir ortam paylaşma eğilimindedirler. Orta düzeyli müşteriler kendilerine uyum sağlayabilecek bir site ister. Sitenin kendi tercihlerine hitab etmesini, aynı zamanda kendilerine yeni alanları keşfetme fırsatı vermesini 37

38 isterler. Önemsendiklerini farketmek isterler. Mesela sitede bir değişiklik yapıldıysa bunu siteye geri dönmek zorunda kalmadan kendilerine e-posta yoluyla bildirilmesini isterler. Online ortamda faaliyet gösteren bir şirket olarak, orta düzeyli müşteriler şirket sitenizi keşfederlerken onlara gerek müşterilerden gerekse çalışanlardan kendileriyle özdeşleşebilecekleri kişileri bulup bir tartışma ve katılım ortamı fırsatı verilmelidir. Şirketin kendisine sorması gereken ciddi sorulardan biri de budur ve doğrudan müşteri memnuniyetini işaret etmektedir Uzmanlar Uzman müşteri gruplarını kendi aralarında üç bölümde incelemek mümkündür. Bunlar bilinçliler, yerleşikler ve kılavuzlardır. Hepsi farklı davranış gösterse de sizin en önemli müşterinizdir. Ve doğal olarak diğerlerinden daha fazla etkiye sahip olduklarından dolayı daha fazla özen isterler. Bir bilinçli ne istedigini tam olarak bilir, gelip istediğini bulur, alır ve gider. Hisselerine, hava, trafik durumuna bakmak ister. Bilinçliler genellikle teknoloji ve teknolojik alet bağımlısıdır. Beklentileri de yüksektir. Örneğin sitenin kontrol panelinin kendi görmek istedikleri gibi düzenlenmiş olmasını isteyebilir ve bekleyebilirler. Yerleşikler bunun biraz tersidir. Bir sitede saatlerce vakit geçirebilirler. Bu harcadıkları zamanı genellikle diğer yerleşiklerle konuşarak yada aktivitelere katılarak geçirirler. İçe dönük olma eğilimleri oldukça yüksektir. Başlangıçta çekingen yaklaşmış olsalar bile bir kez ısındıklarında, rahat hissedebilecekleri bir ortamı bulduklarında iyice açılır, yüksek sesle konuşmaya başlarlar. Bu grup üyeleri tanınmaktan ve özel olarak ilgilenilmekten haz duyarlar. Hatta yeni gelenler de onlara birşeyler danışırsa zevkle bu görevi kabul ederler. Gönüllü olsun, camia lideri olsun, denetleyici olsun, kılavuz dediklerimiz ise yerleşik müşteriler arasında camia yararına sorumluluk almış olanlardır. Yerleşiklerden biriyken benimsediği yardımsever tutumun aynısını bu kez daha resmi biçimde sürdürür. Siteye yeni gelen birisi kılavuzdan her zaman yardım isteyebilir. Bunun için karşılık istenmez zaten onur duygusu ile ödenmiştir. Kılavuzlar bu işe haftada 50 saate varan bir enerji ayırabilirler. 38

39 2.9.4 Elektronik Ticarette Müşterilerin Şirketlere Sağlayacakları Sınırsız Kaynaklar Müşterilerinizin onlara satacağınız ürünleri sizin için geliştirebileceklerini öne sürmek saçma görünebilir, ancak e-müşteriler tam olarak böyle bir uygulamadan büyük mutluluk duyarlar. Hatta para ödedikleri sitelere bile katkıda bulunmaya hazırdırlar. Yüzlerce insan, hepsi e-müşteri, tek bir bilgisayar programını test ederek, yanlışları düzelterek, diğerleri daha da ileri götürsün diye geri yollayarak sık sık katkıda bulunurlar ların başında gönüllü bir proje olarak başlayan ve halen çekirdek bir programcı topluluğunca götürülen Apache web sunucusu server pazarındaki hakimiyetini halen sürdürmektedir. Netscape ve IBM gibi ticari kuruluşlar, sektörlerindeki bu gönüllü katil karşısında çaresiz kalmışlardır. Bunun bir sonucu olarak IBM engellenemez ve büyümekte olan bu düşman karşısında daha fazla rekabet tekniği geliştirememiştir. Ancak 1998 yılından beri bilgisayar devi IBM, Apache yi kendi ürün zincirlerinin bir parçası olarak müşterilerine sunuyor ve onların bu konudaki katkılarını destekliyor. Bu sınırsız müşteri kaynağı hareketinin bir diğer büyük örneğide Linux işletim sistemi olayıdır. Açık kaynak hareketi yoluyla ortaya çıkmış ilk büyük işletim sistemi olan Linux, gönüllülerce kurulmuş geliştirilmiş ve bakımı yapılmıştır. Açık kaynak hareketine gönüllü olan insanların büyük çoğunluğu bu işi felsefi nedenlerle yapmaktadır. İnternet altyapısından kar elde edilmemesi gerektiğini düşünmektedirler. İşte bu hareketi ateşleyen büyük felsefe de budur. Web in herkes için demokratik ve maddi anlamda ulaşılabilir olmasını istemektedirler. Bu ağ, program ve ürün sorumlularının ellerinde değil doğal bir biçimde büyümektedir. Yararlı bağlar kalmakta, kullanılmayanlar ise kaldırılmaktadır. Herkes bu açık ürüne birşeyler verebilir ve kullanabilir. Tablo-3 : Başlıca Online İnternet Servisleri Servis Üye Sayısı Pazarları America Online 26.5 milyon Öncelikli ev kullanıcıları 39

40 Compuserve 25.7 milyon İş kullanımı ve ileri düzey Microsoft Network 32.6 milyon Windows kullanıcıları Prodigy 42.4 milyon Tüketiciler Kaynak :PALA Orhan, İnternet, Power Dergisi, s.35. Yukarıdaki tabloda internet servisi veren büyük şirketlerinin isimleri, üye sayıları ve hizmet verdikleri kullanıcı kitleleri yer almaktadır. Görüldüğü üzere AOL en çok üye sayısıyla ev kullanıcılarını öncelikli müşteri kitlesi olarak belirlemiştir. Compuserve ise 2. büyük servis sağlayıcısı olarak iş kullanımı ve endüstriyel kullanıcı potansiyelini hedef almış ve bunlar üzerine eğilen bir faaliyet göstermektedir. Hepimizin ağırlıkla yakından tanıdığı ve ürünlerini kullandığı Microsoft ise kendi işletim sistemini kullanan biz tüketicileri için servis sağlamaktadır. Prodigy ise çeşitli tüketici grupları için servisler sağlamıştır. İnternette reklamın ne denli değerli ve etkili bir pazarlama yöntemi olduğu şirketlerin buna ne kadar eğilim gösterdiğinden ve reklam gelirlerinin yukarıda belirtilen meblağlarından açıkca anlaşılmaktadır. Müşteri portföyü en kabarık olan web siteleri doğal olarak bu reklam sektöründe en büyük pay sahibi olabiliyorlar. Bunun sebebi reklam verenlerin, en çok bu siteleri hedef almaları ve yaptıkları yatırımın onlar vasıtasıyla karşılık bulabileceklerine inanmalarıdır. Tablo- 4 : İnternette En çok Reklam Veren İlk On Şirketin Harcamalarındaki Değişim ( Milyon Dolar) Reklam Veren Şirketler 1996 yılının 3. Yarısı (milyon) Günümüz (milyon) 1 Microsoft $2.9 $ AT&T $2.1 $ Netscape $1.9 $ Excite $1.5 $ InfoSeek $1.5 $ IBM $1.5 $

41 7 McKinley $1.4 $ Lycos $1.3 $ Yahoo!! $1.2 $ NYNEX $1.2 $42.8 Yukarıdaki tablo en çok reklam harcaması yapan ve reklam veren 10 şirketi ve bunların 1996 yılından günümüze bu harcamalarındaki değişimleri göstermektedir. Dikkati çeken önemli bir konu şudur ki, en çok reklam alan ve reklam geliri elde eden şirketler tablosu ile yukarıdaki tabloyu karşılaştırdığımızda bir kısmının aynı şirketler olduğunu görürüz. Yani bu bir daha ispatlamaktadır ki reklam alan şirketler de reklam geliri elde edip beklemek yerine bu reklamların diğer getirilerinin bilincinde olmuşlar ve kendileri de reklam veren şirketlerin başlarında gelmişlerdir. Tablo- 5 : Elektronik Ticarette Sektörel Olarak Online Alış-Veriş Gelirleri Bilgisayar Ürünleri $140 $323 $701 $1228 $2105 Gezi $126 $276 $572 $961 $1579 Eğlence $85 $194 $420 $733 $1250 Giyim $46 $89 $163 $234 $322 Hediyelik Eşya ve $45 $103 $222 $386 $658 Çiçek Yiyecek & İçecek $39 $78 $149 $227 $336 Diğer $37 $75 $144 $221 $329 Toplam $518 $1138 $2371 $3990 $6579 Yukarıdaki tabloda 1996 yılından bu yana internette alışverişi yapılan ürünlerin neler olduğunu ve bunlara ne kadar para harcandığını görmekteyiz. Çarpıcı bir örnek şu ki bilgisayar ürünleri 1996 yılında 140 dolarlık bir hacimle alınırken 2000 yılına gelindiğinde bilgisayar ürünlerine ödenen değerdeki ve alış veriş eğilimlerindeki büyük değişimi görebiliyoruz. Hediyelik eşya ve çiçek konusunda da internette alışveriş eğilimi internetin ilk kullanıldığı yıllardan bu yana oldukça artmıştır. 41

42 Tablo- 6 : Dünya da İnternette En Çok Satışı Yapılan Ürünler Kaynak: Yeni Ekonomi, NTV MAG Dergisi, Mart 2011 Sayı 19, Sayfa Tüketicilerin Korunması Sorunu Elektronik ticarette tüketicinin korunmasından söz ederken iki konu göz önünde bulundurulmalıdır. Birincisi; elektronik ticaret, iki farklı işlem kategorisini içerir. Bunlardan ilki, fiziki malların seçiminin, siparişinin ve hatta ödemenin internet aracılığı ile yapılmasıdır. Bu tür ticarette, esas itibariyle internet, bir posta yoluyla sipariş vasıtası olarak kullanılmakta, ürün teslimi ise, postayla paket teslimi gibi geleneksel yolardan yapılmaktadır. Dolaysıyla, bu işleme ilişkin tüketici sorunları posta veya doğrudan satış yoluyla yapılan alış verişlerde karşılaşılan sorunların çözümüne benzer yollarla çözülebilir. İkinci kategorideki işlemler ise, sayısal mallar denilen malların, örneğin; yazılım, müzik ve film benzeri malların ticaretini kapsamaktadır. Bu malların seçimi, siparişi, bedelinin ödenmesi ve ürün teslimi tamamen sanal ortamda yapılmakta ve geleneksel yol ve yöntemler kullanılmamaktadır. Bu tür ticari işlemler yeni ve farklı sorunlar içermektedir. Göz önünde bulundurulması gereken ikinci konu, elektronik ticaretin sınır tanımamasıdır. Aynı ülke içinde yapılan elektronik ticarette karşılaşılan tüketici sorunları, diğer yollarla yapılan ticarette karşılaşılan sorunlara benzer yöntemlerle çözülebilir. Fakat, tüketici ile satıcının farklı ülkelerde bulunduğu durumlarda tüketici sorunlarının çözümünde ciddi problemlerle karşılaşılmaktadır. 42

43 Mevcut e-ticaret uygulamalarında, hileli ve aldatıcı davranışların oranı gittikçe artmaktadır. Tahminlere göre, e-ticaret işlem hacminin %10 u hileli davranış şeklinde gerçekleşmektedir. Bu da göstermektedir ki, tüketicilerin elektronik ticaretle hayatları kolaylaştığı gibi, zarara uğrama riskleri de artmaktadır. 17 İnternet aracılığı ile ticaretin kendine has özellikleri ve sınır ötesi yapısı nedeniyle tüketicileri hileli ve aldatıcı davranışlara karşı korumak da o derece zorlaşmaktadır. Satıcının, tüketicinin bulunduğu ülke dışında bulunması halinde, tüketici satıcı hakkında gerekli bilgilere sahip olamamaktadır. Tüketici, satıcının ülkesindeki tüketiciyi koruma mevzuatını bilse bile, örneğin, uluslararası telefon görüşmelerinin, dava açma ve takip etmenin maliyeti, dil problemleri ve başka nedenlerden dolayı hak arama konusunda engellerle karşılaşmaktadır. Tüketicilerin karşılaştığı önemli problemlerden biri de, ürünü iade etmek istediklerinde, satıcının nerede olduğunun tespit edilememesidir. Fiziki mallarda bu sorunla fazla karşılaşılmamaktadır. Çünkü sipariş edilen mal, nakil vasıtaları ile fiş, fatura gibi belgelerle alıcıya ulaştığından, bu belgelerden satıcının kimliğini ve adresini tespit etmek kolaydır. Fakat, sayısal mallarda, ürün tüketiciye online ulaştığından, satıcıyı tespit etmek zorlaşmaktadır. Ayıplı malın tazmininde, geleneksel ürün sorumluluğu sistemi yeterli olmayacaktır. Bazı ülkelerde, özellikle kredi kartıyla yapılan ödemelerde tüketicinin ayıplı mala karşı korunması bakımından, bir geri ödeme (chargeback) sistemi benimsenmekte ve bu sistemin temel prensipleri OECD bünyesinde belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu sistemin özelliği, ödeme kartı veren kuruluşların belirli koşulların varlığı halinde, ayıplı maldan dolayı tüketicilerin ödediği parayı geri ödemeyi kabul etmesi şeklinde özetlenebilir. Bu sorunların çözümünde öncelikle, tüketicileri koruyucu yasal düzenlemelerin hazırlanması, hileli ve aldatıcı davranışlarla mücadele edilmesi, iş çevrelerinin ve kamuoyunun bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, sektörün kendi iç denetim ve kontrol mekanizmalarını oluşturmasının teşvik edilmesi gerekmektedir. Ülkemizde 1995 yılında yürürlüğe giren Tüketiciyi Koruma Kanunu nda, online ticaretle ilgili kavramlar yer almamaktadır. Online satışlar, kapıdan yapılan satışlar içinde 17 PALA Orhan İnternet ve Güvenlik, Ocak 2004,s

44 değerlendirilebilir. Fakat bunlar yeterli olmamakta, kanunun yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir sayılı Kanun 8 Eylül 1995 tarihinden beri ülkemizde uygulanmakta olup, bu konuda önemli gelişmeler kaydedilmiş bulunmaktadır. Kanunun 8 ve 9 uncu maddeleri kapıdan satışları düzenlemektedir. Kanuna ve TRKGM-95/ sayılı Kapıdan Satışlara İlişkin Uygulama ve Esaslara Dair Tebliğ'e göre kapıdan satış; işyeri, fuar, panayır gibi satış mekanları dışında önceden mutabakat olmaksızın tüketicinin evinde veya işyerinde yapılan satışlar ile toplantılı, katalogdan seçim yoluyla yapılan ve mesafeli satışları içermektedir. Bu tanımdan hareketle, on-line yapılan satışların da bir anlamda kapıdan satış gibi değerlendirilebileceği kabuledilebilir. Bu tür satışlarda Kanun tüketiciye 7 günlük cayma hakkı tanımıştır. Tüketici herhangi bir gerekçe göstermeksizin 7 gün içinde malı iade edip ödemiş olduğu para ve kıymetli evrakı geri isteme hakkına sahiptir. Ancak, Kanunun 9 uncu maddesine göre satıcının tüketiciye vermek zorunda olduğu cayma bildirim belgesinin nasıl verileceği ve bunun nasıl belgeleneceği hususunun çözülmesi gereken bir sorundur. Diğer taraftan, kanunda tüketici kredilerine, aldatıcı ticari reklam ve ilanlara ilişkin özel düzenlemeler de bulunmaktadır. Bu düzenlemeler de elektronik ticarette uygulanabilecek niteliktedir. Ancak, haksız sözleşme şartlarının düzenlenmesini yasaklayan ve Genel İşlem Şartları denilen yasal düzenlemelere ve elektronik imza ile elektronik noter gibi konuların düzenlenmesine, ayrıca 4077 sayılı Kanunun kapıdan satışlara ve ayıplı maldan dolayı ürün sorumluluğuna ilişkin düzenlemelerinin yeniden gözden geçirilmesine ihtiyaç olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Dünyada ve Türkiye de e-ticaret çalışmalarında, hukuki sorunlara şu temel yaklaşımlarla yanıt verilmektedir: * Hızla bir yasal düzenlemeye gidilmesi gereken konu, sayısal imzanın hukuken tanınmasıdır. 44

45 * Sayısal imzanın hukuken tanınabilmesi için, açık anahtarlı altyapının kurumlarıyla kurulması gerekmektedir. Bu bağlamda, örneğin onay kurumları ve standartları yasalarca tanınmalıdır. * Sayısal imza yürürlüğe girene kadar, "delil sözleşmesi" uygulamasına gidilerek, e- ticaretin önü açık tutulmalıdır. Türk hukuk sistemide bu uygulamaya izin vermektedir. * Uluslararası çalışmalarda da önerildiği üzere, e-ticareti yapan tarafların tayin edeceği hakemlerle ihtilafların çözümüne gidilmelidir. Türk hukuk sisteminde, "tahkim" olarak nitelenen bu uygulama, yazılı olarak kabul görmektedir. * Elektronik ortamda yapılan sözleşmelerde borçlar kanunun öngördüğü "sözleşme serbestisi" ilkesi uygulanabilir. Uygulamadaki anlaşmazlıkları en aza indirmek amacıyla, uluslararası çalışmalar incelenerek bir hukuki terimler sözlüğü oluşturulmalıdır. * Dünyadaki eğilimlere paralel olarak, özel sektörün oto-kontrol sistemleri geliştirerek, e- ticarette güveni sağlaması desteklenmelidir Elektronik Kayıtların İspat Gücü Elektronik kayıtların ispat gücü ile ilgili olarak uluslararası çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemizde, değeri 20 milyonun üzerinde olan hukuki işlemler, sadece kesin delillerle (ikrar, kesin hüküm,senet ve yemin) ispat edilebilmektedir. 20 milyonun altındaki işlemler için senetle ispat zorunluluğu bulunmadığından, bu işlemlerde elektronik kayıtların, delil olarak kabul edilmesi mümkün görünmektedir. Vergi kanunlarına göre, ticari defterlerin elektronik ortamda tutulmasına izin verilmemektedir. Bu nedenle, teknolojik gelişmelere paralel olarak, ilgili kanunlarda değişiklik yapılarak, gerek mikrofilm veya mikrofiş gerekse, bilgisayar kaydı şeklinde tutulan kayıtlara, hukuk sistemimizde yer verilmeli ve bu tür kayıtların tutulmasına ilişkin standartlar getirilmelidir Yargısal Sorunlar Elektronik ticaret, uluslararası ticaret için işletmelere ve ülkelere yeni fırsatlar sunmuştur. Fakat aynı zamanda, ticari işlemlerle ilgili anlaşmazlıklarda, kanunların uygulanmasında yeni sorunlar ortaya çıkarmıştır. Yapılan araştırmalar, sınır-ötesi alışverişlerde müşteri şikayetlerinin arttığını göstermektedir. Bu sorunların çözümü, satıcının yerinin tespiti, hangi 45

46 tarafın kanunlarının uygulanacağı, dil ve maliyet gibi nedenlerle uzun zaman almaktadır. Bazı işlemlerde sözleşme yapılmamakta, bazı sözleşmelerde ise, yanıltmalar veya eksiklikler olabilmektedir. Elektronik ticarette ortaya çıkan sorunlarda, hangi ülke kanunun uygulanacağı büyük sorun oluşturmaktadır. Bazı görüşlere göre, satıcı ülkenin ticaret hukuku uygulanmalıdır. Bazı görüşler ise, alıcı ülkelerdeki hukuk kurallarının geçerliliğini savunmaktadır. Bir hukuki uyuşmazlıkta, uluslararası sözleşme veya kurallar olmadığı sürece, taraflar, kendilerinin hazırladığı sözleşmede bu belirsizliklere çözüm üretmekte serbesttirler. Ancak karmaşıklığa ve birden fazla uygulamaya meydan vermemek için uluslar arası ticaret için standartlar geliştirilmelidir Dünyada Elektronik Ticaret Uygulama ve Çalışmaları Dünyada elektronik ticaret konusundaki çalışmalarda gelişmiş ülkeler başı çekmektedirler. Çeşitli ülkelerin E-ticaret konusundaki çalışmaları incelenerek, G7 ülkeleri, Japonya, Avrupa Birliği, Avustralya gibi bazı ülkeler için aşağıda ana hatlarıyla özetlenmiştir G7 Ülkelerinde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar G7 Ülkelerinde Elektronik Ticaret ile ilgili çalışmalara Amerika Birleşik Devletleri'nin öncülük yaptığı gözlenmektedir. ABD hükümeti, elektronik ticaretteki gelişmeleri yakından takip etmekte, bu konuda özel sektörün çalışmalarını desteklemekte ve hiçbir şekilde bir kısıtlama getirmemeye çalışmaktadır. Önümüzdeki birkaç yıl içinde bilgisayar ağları üzerinden yapılan ticaretin 100 milyar doları aşmasının beklenmesi, konunun ciddiyetini arttırmaktadır. Son olarak Başkanının isteği üzerine Beyaz Saray tarafından küresel elektronik ticaret kurallarının incelendiği bir rapor hazırlanmış ve 'Elektronik Ticaret için bir Çerçeve' (A Framework tor Global Electronic Commerce) adıyla yayınlanmıştır. G7 Pilot Projesi olarak sürmekte olan "Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler için Küresel Pazar" (Global Marketplace for SME's) kapsamında, elektronik ticaretin küçük ve orta boy 46

47 işletmeler (KOBİ'ler) için yapılması gereken düzenlemeler, çalışma grupları oluşturarak ele alınmıştır. Bu çalışma grupları: - Enformasyon ağları (information networks), - Küreselleşme ve getirdikleri (globalization), - Uygulama boyutu (deployment), - Yasal düzenlemeler ve güvenlik (legal, regulatory, security), - Uyum (interoperability), - Finansman (fınancial issues), - Pilot uygulamalar (testbeds and pîlots) konulan etrafında oluşmuş, bu konularda çerçeveler çizilmiş, hedefler belirtilmiş, ve hedeflere uygun örgütlenmeler yapılmıştır. G7 ülkeleri genel olarak kendi altyapılarında sürmekte, olan elektronik ticareti yaygınlaştırmayı, vergi kayıplarını engellemek için kontrol mekanizmaları oluşturmayı, gereken güvenlik altyapısını, yasal düzenlemeleri ve yerel uygulamaları geliştirmeyi öngörmektedirler. Bu alanda yapılacak çalışmalarla KOBİ 'lerini uluslararası ticarete açmayı ve ticari işlemlerin bilgisayar ağları üzerinden yürütülmesini hedef seçmiş bulunmaktadırlar. Üzerinde çalıştıkları sistemler ile gümrük işlemleri de dahil olmak üzere ticari işlemlerin güvenli ve hızlı bir şekilde bilgisayar ağları üzerinden yapılmasını sağlayacaklardır. G7 organizasyonu, elektronik ticaretin internet üzerinden yapılacağı konusunu reddetmekte fakat ağyapıları ve iletişim konusundaki gelişmelerden de konuyu soyutlamamaktadır. Bu gelişmelerden X.25, X.400, B-ISDN ve ATM ağyapıları önemli görülmektedir. ATM yapıları ile daha hızlı iletişimin mümkün olması, çoklu ortam bilgilerinin internet yoluyla yayınlanmasını, dolayısıyla coğrafi olarak uzak yerler arasında internet üzerinden telekonferans ve görüntü transferini mümkün kılmaktadır. Böylece etkin ve yaygın ürün tanıtımları ile sunumlar internet üzerinden yapılabilecektir. G7 organizasyonu güvenlik ve yasal düzenlemeler konusunda, hem bilgilerin, hem de ticari işlemlerin güven altına alınması gerektiğini belirtmiş; ayrıca bu konudaki yerel ve uluslararası 47

48 yasal düzenlemeler için bir model önermiştir. Güvenlik konusuna ek olarak, ticari ilişkide bulunacak tarafların güvenilirliklerinin tarafsız kuruluşlar tarafından onaylanmasının gerekliliği de belirtilmiştir Japonya'da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar Japonya'da sistematik elektronik ticaret çalışmaları 1996 yılının basında "Electronic Commerce Promotion Council of Japan (ECom)" adında bir kurumun oluşturulmasıyla başlamıştır. Bu kurum bünyesinde elektronik ticareti farklı yönlerden inceleyen on dört çalışma grubu kurulmuştur. Hali hazırda ondokuz test projesi yürütülmekte ve bu projelere Japonya'nın önde gelen şirket kuruluşları da dahil edilerek (350 şirket ve 7 kuruluş), ülke çapında bilgi ve tecrübe paylaşımı amaçlanmakta elektronik ticaretin standartları belirlenmeye çalışılmaktadır. Japonya, elektronik ticarete oldukça temelden ve uzun vadeli yaklaşmaktadır. Japonya da geliştirilmeye çalışılan yöntem politika ve teknolojilerin tümü, yakın bir gelecekte kağıt para yerine elektronik paranın geçmesini hedeflemektedir. Bu yüzden de Japonya için elektronik ticarette güvenliğin geliştirilmesi, bunun teknolojik ve yasal yönlerinin araştırılması en çok üzerinde durulan konuların başında gelmektedir. Bu ideale ulaşabilmek için gerekli yasal düzenlemelerin hazırlıkları da yinr ECom bünyesindeki çalışma gruplanndan "Onay Kurumları Çalışma Grubu" ("Certification Authority VVorking Group') tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu grup, ECom'a üye kurum ve kuruluşlara dağıtılmak üzere, elektronik ticarette yer alacak kurum ve kişilerin yetki ve sorumluluklarım ve birbirleriyle ilişkilerini belirleyen güvenli elektronik ticaret için bir ön yönetmeliği de içinde barındıran bir rehber yayımlanmıştır. Teknolojik olarak güvenli elektronik ticareti sağlamak için ise, IKP (Information security protocols) adı altında, daha güvenli iletişimi sağlayacak protokol geliştirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır. Japonya'da sistematik elektronik ticaret çalışmaları 1996 yılının başında, Japonya Elektronik Ticareti Geliştirme Merkezi (Electronic Commerce Promotion Council Of Japan-ECOM) adında bir kurum oluşturulmasıyla başlamıştır. Bu kurum bünyesinde elektronik ticareti farklı yönlerden inceleyen ondört çalışma gurubu oluşturulmuştur. ECOM'un oluşumu üyelik sistemine dayanmakta ve ücretlidir. Üyelik çeşitli düzeylerde politika geliştirme, rapor hazırlama veya ECOM'un çalışmalarından istifade etme şeklinde olmaktadır. Japonya Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı (MITI) 48

49 1995 yılından itibaren bu çalışmalara büyük kaynak aktararak, arasında toplam 45 projeye 3 Milyar Yen harcamıştır. ECOM pilot projeler aracılığıyla ve tarafların katılımı ile elektronik ticaretin her yönü üzerinde uygulamalar geliştirmekte, sorunları tespit etmekte ve muhtemel çözüm yollarını araştırmakta ve tespit etmektedir. ECOM, uluslararası iş alma eğilimlerinin ve sanal mağazaların (virtual mall shops) uluslararasılaşması ve kişisel bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ile gelişen uluslar arası (firma-tüketici) elektronik ticaret işlemlerinde öncelikli olarak ele alınması gereken konuları şöyle tespit etmiştir: - Malın dağıtımı (gümrük işlemleri, geri iade ve satış sonrası hizmetler), - Fikri Mülkiyet Hakları (copyright, trademark, domain name), - Vergilendirme (uluslararası elektronik ticaret işlemlerindeki standartlar; kaynak yeri ve yerleşim yeri tanımı), - İşletmenin yönetimi (zaman, firma kodu, elektronik ticaret işlemlerindeki standartlar; kaynak yeri ve yerleşim yeri tanımı), - İşletmenin yönetimi (zaman, firma kodu, elektronik doküman, elektronik menkul kıymetler, sanal işletme, iş etiği). Japonya'da elektronik ticaret konusuna oldukça uzun vadeli yaklaşılmakta, geliştirilmeye çalışan yöntem, politika ve teknolojilerin tümü ile yakın bir gelecekte kağıt para yerine elektronik paranın geçmesi hedeflenmektedir. Özel sektör tarafından oluşturulan "Özel Sektörde Elektronik Ticareti Geliştirme Konseyi" elektronik ticarete ilişkin ekonomik ve sosyal altyapıyı hazırlamaktadır Avrupa Birliği'nde Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar 1980'lerin basından bu yana Avrupa Birliği, Avrupa - Ağı kapasitesini geliştirmek amacıyla AR- GE ağırlıklı programlar düzenlemekte (ESPRTT, RACE, ACTS' vb.); bu kapsamda EVD - veri Değişimi (EDI - Electronic Data Interchange) sistemlerine ve belirgin olarak da TEDIS (Trade EDI System) girişimine destek vermektedir. 1994'de Avrupa Komisyonu'nun isteği ve bilişim teknolojileri sektöründen önemli şirketlerin desteği ile Avrupa Bilişim altyapısını geliştirmek 49

50 üzere 10 konuda hedef uygulama çalışmalan Başlatılmıştır, çalışmalardan dördü (KOBİ ler için Telematik Servisleri, Elektronik Sunum, Avrupa Kamu Yönetimi Ağı ve şehir Bilgi Ağı) elektronik ticaretle doğrudan ilişkilidir. ESPRIT programı altında 1996' da sunulan AR-GE proje önerileri yazılım, çoklu ortamlar. Yüksek performanslı iletişim ağları, entegre üretim ve iş süreci (business process) teknolojilerini içerecek şekilde elektronik desteklemektedir. Avrupa komisyonu, elektronik ticaret konusundaki çalışmaları örgütlemek amacıyla kendi altında açtığı birimler arasında bir görev dağılımı yapmıştır. Elektronik ticarete yönelik AR- GE programlarının büyük bir bölümü 'DGXIII'e kayıtlıdır. Bu programlar, "Avrupa için Güvenli Elektronik Pazar" oluşturulmasına ve bütün elektronik ticaret çevrimini kapsayan güvenlikli genel modellemeye (secure generic modelling) yöneliktir. Güvenli, kağıtsız ticaret üzerine BOLERO projesi: sağlık, sosyal güvenlik, gümrük konulannda ulusal ve AB aracı kuruluşları arasında idari doküman akışım sağlamaya yönelik IDA (Interchange of Data between Administration) programı 'DGIIF tarafından pilot aşamada mali destek almaktadır. Diğer önemli girişimlerden DGXV tarafından idare edilen SIMAP, pan- Avrupa elektronik tedarik programı ve DGDOdII'e bağlı Commerce 2000 programı KOBİ'lerin elektronik ticarete yönelmesini teşvik etmektedir Avustralya'da Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar Dünyada bilgisayar dağılımında ikinci, kurulu bilgisayar gücü olarak sekizinci sırada yer alan Avustralya'da elektronik ticaretin gelişimesi hiçbir şekilde alışverişlerin parasal boyutlarıyla kısıtlanmamaktadır. Elektronik ticaret düzenlemeleri, sekiz kamu kuruluşu arasında dağıtılmıştır, şu anda yürütülmekte olan ve "Yönetimsel Hizmetler Birimi" tarafından eşgüdümü sağlanan en önemli proje, bütün kamu tedarik hizmetlerinin elektronik ticaret ortamına geçirilişidir. Bu geçiş. Başsavcılık, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yürütülen politik ve yasal yapıların geliştiritmesi çalışmalarıyla desteklenmektedir. Avustralya hükümeti, endüstri ite işbirliği halinde ticaret ve taşıma zincirinde elektronik raporlama süreçlerinden sorumlu Tradegate kuruluşunun finansmanım sağlamaktadır. Bu kuruluş sözleşmeli olarak ihracatçı ve ithalatçı şirketler ve Avustralya gümrüğü arasında elektronik bağlantıları kurmaktadır. 50

51 Amerika Birleşik Devletleri elektronik ticaret konusunda en etkin ve kapsamlı çalışan, bu konuda dünyaya liderlik yapan ülkelerin başında gelmektedir. ABD'de bilim ve teknolojiye verilen önem ve ayrılan kaynak, internetin bu ülkede doğmasına ve yaygın kullanılmasına yol açmıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak ABD, elektronik ticarette interneti en çok kullanan ülke konumuna gelmiştir. ABD, ekonomisinin dünyanın en büyük ekonomisi olmasının, son yıllarda beklentilerin ötesinde bir büyüme gerçekleştirmesinin arkasında yatan temel etkenlerden bazıları hiç kuşkusuz, bilgi ve iletişim teknolojilerinde ulaştıkları seviye, bilgisayarla çalışma eğiliminde yaşanan gelişme ve internetin her alanda yaygın kullanılmasıdır. En fazla sayıda bilgisayar, internet ve yüksek seviyede internet bağlantısı bu ülkede bulunmakta ve bu ülke hükümeti elektronik ticareti teşvik etmekte ve desteklemektedir ABD'de Elektronik Ticaret Konusundaki Çalışmalar Ulusal Bilgi Altyapıları kapsamında (National Information Infastructure-NII) eticaret altyapı programı hazırlanmıştır yılında "Federal Elektronik Ticaret Ekibi" oluşturulmuş, elektronik ticaretin hükümet tarafından kullanılma olanakları değerlendirilmiştir. ABD'nin genel yaklaşımı, "Küresel Elektronik Ticaret İçin Bir Çerçeve" dokümanı ile açıklanmıştır. Öte yandan Mart 1994 yılında Başkan Yardımcısı A.Gore, Buenos Aires'de Dünya İletişim Konferansı'nda yaptığı konuşmada elektronik ticaret alanında güçlüklerin kaldırılmasına değinmiştir. ABD'de hükümet politikasının iletişim sektöründe dayanması gereken prensipler şunlardır: 1. Hükümet tarafından kontrol edilen iletişim şirketlerinin özelleştirilmesi yoluyla özel sektör yatırımlarının teşviki, 2. Monopol niteliği taşıyan telefon piyasalarının rekabetine imkan tanınması, iletişimin adil fiyatlarla yapılmasının güvenceye alınması, piyasaların yabancı yatırımcılara açılması ve antitröst uygulamaların güçlendirilmesi. 3. sistemin açık girişe dayandırılması ve böylece küresel bilgi altyapısı kullanıcılarının geniş bir bilgi ve hizmet alanına girebilmesi, 4. teknolojik gelişme ile birlikte esnek,rekabetçi,bağımsız bir düzenleme oluşturulması. Bu açıklamada her ülkenin politika yapıcıları, etkin ve güvenli elektronik ticaret sistemlerine 51

52 güveni oluşturacak, çalışabilir bir altyapı oluşturmaya davet edilmektedir. Amerikan Hükümeti bu süreçte beş ana ilkeyi içeren bir politika açıklamıştır. Bu ilkeler: - Özel sektör öncülük etmelidir. - Hükümet elektronik ticarette aşırı sınırlamalardan kaçınmalıdır. - Hükümetin katılması gereken durumlarda amacı, açık, minimalist, sürekli ve basit bir yasal ortam oluşturmak olmalıdır. - Hükümetler, internetin kendine özgü yapısını kabul etmelidir. - İnternet temelli elektronik ticaret küresel düzeyde kolaylaştırılmalıdır. ABD'de özel sektör ise, "Elektronik Mesaj Birliği", "Elektronik Ticaret Komitesi" ve "İşletme Entegrasyonu Network"u kuruluşlarını oluşturmuştur İnternette Pazar ve Pazarlama Araştırması Internetin normal iletişim kanallarına göre en büyük avantajı çok ucuz olması. Yüksek kiralar ödemeden ve harcamalar yapmadan tüm dünyaya erişebilirsiniz. Web'de pazarlama, sitenize (e-dükkan) gelen müşterilere ürünlerinizin tanıtımını iyi yaparak cezbetmekle olur. Ancak, ürün tanıtımı olarak, -çok bilgilendirici bile olsalar- tonlarca yazı içeren sıkıcı dökümanlar ya da -çok güzel bile olsalar - görüntülenmesi dakikalar süren büyük hacimli resimler ve standart olmayan web uygulamaları (sadece tek tip browser'da görülebilen sayfalar, veya özel plugin'ler gerektiren animasyon ya da filmler gibi) inanın ki pek kimseyi cezbetmeyecektir. Önemli bir nokta olarak, ürünlerinizi tanıtmak için "spam mail" kullanmayın. Yani, ürünleriniz hakkındaki tanıtımları ve her türlü şeyi yolu ile, insanlara rastgele göndermeyin. Herkes, postakutusunda bu tip mailler bulmayı "rahatsız edici" saayr ve bu hem etik kurallara aykırıdır hem de suçtur. Ayrıca, böyle pazarlama stratejileri firmanızın ciddiyetini sıfıra indirir. İnternette gerçek zamanlı bir iletişim söz konusu olduğundan, müşteriler sıkılırlarsa, kolayca, tek bir fare tıklamasıyla dükkânınızdan çıkar gider. e- müşteriler, asla pasif konumda değildir. Müşteri çekmek, aynı klasik dükkanlarda olduğu gibi, güzel görünen vitrinlerle (web sayfaları) ve de müşteriye sağlayacağınız güvenle olacaktır. Periyodik indirimler, kampanyalar, promosyonlar da yapabilirsiniz müşterilerinizin, sattığınız ürünlerden ve verdiğiniz servislerden ne kadar tatmin olduğunu kolayca anlamak mümkündür. Web teknolojisi size, ziyaretçileriniz/müşterileriniz konusunda her türlü bilgiyi elde edebileceğiniz imkanlar sunar. Gelen ziyaretçilerin profili (cinsiyet, yaş, yaşadığı yer vb) 52

53 kolayca çıkartılabilir. Ancak, müşteriler/ziyaretçiler akkındaki bilgiler, onlara uzun formlar doldurtarak ya da bu bilgileri onlardan e-posta yoluyla isteyerek olmamalıdır. Bunun yerine, sayfalarınızda periyodik aralıklarla değişen 2-3 anket sorusu (hatta en iyisi tek bir soru) sorulmalıdır. Bunların cevapları da, tabii ki çoktan seçmeli olmalıdır. Ziyaretçi, 3-4 seçenekten kendine uyanı fareyle "tık"layıp seçebilmelidir. Web'de sörf yaparken, fare ile "tık"lamak insanların her zaman hoşuna gider ve boşluk doldurmaya (klavye kullanarak birşeyler, form vb doldurmak) tercih edilir. Ayrıca (eğer varsa) sitenin reklamını verildiği yerlerden (reklamı görüp etkilenen ve reklamın üzerini tıklayarak size ulaşan) kaç kişinin geldiğini de tespit edebilir. Böylece, reklam verilecek yerler konusunda seçme kriterleri elde edilebilir. En fazla hangi ürünlere talep olduğu, bir müşterinin web sitesinde ne kadar süre kaldığı, siteye girerken kullandıkları bilgisayarın ve web gözatıcısının belli başlı özelliklerinin neler olduğu gibi birçok bilgiye de erişmek mümkün olacaktır. Tabi, böyle stratejik bilgiler elde ettikten sonra, bunları dikkate alan e-dükkan düzenlemeleri yapmak, strateji revizyonlarına gitmek gibi konulara eğilmek gerekir Kobiler İçin Elektronik Ticaret ve Elektronik İş Paketi Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) ve E-Ticaret Elektronik Ticaret KOBİ'ler için, yeni pazarlara erişmek, ve rakipleriyle rekabet etmek konusunda çok önemli imkanlar sunmaktadır. Üretim yapan işletmeler, ürünlerini pazarlamada e-dükkan kullanımıyla, pazarlama ve reklam masraflarını neredeyse sıfırlayarak çok geniş pazarlara (dünyanın her yerinde) erişmektedirler. Ancak, KOBİ'lerin üretime dönük doğaları, internet teknolojilerine yatırım yapmalarını ve kaynak ayırmalarını zorlaştırmaktadır. KOBİ'lerin e-ticaret imkanlarından yararlanma oranları özellikle Finlandiya, İtalya, İngiltere, İsveç gibi ülkelerde çok yüksek boyutlardayken ülkemizde web ve ilgili teknolojileri kullanarak ürettiklerini satan KOBİ örnekleri (2000 yılı başlarında) çok azdır. Bu kuruluşların, sanal dükkan açmalarını kolaylaştıracak ve KOBİ'leri mevcut e-ticaret imkanları konusunda yönlendirecek daha fazla sayıda mekanizmalara ihtiyaç vardır. Sanal Mağaza oluşturabilmeniz için gereken tüm işlemler ve hizmetler biraraya getirildi ve sizin için ETM-SHOP Paketi oluşturuldu. 53

54 Çözüm ortaklarımızın ürün ve hizmetlerini tek bir pakette derleyerek oluşturduğumuz bu çözüm şu bileşenlerden oluşmaktadır. 18 Web Sitenizin Hazırlanması Domain ve Kurumsal Profesyonel Hosting Web Sitesi Yönetim Paneli Web Sitesi İçerik Yönetimi Mağaza İçerik Yönetimi Mağaza Satış Yönetimi Güvenlik Bakım ve Uygulamaları Sanal POS Kurulum ve Eğitimi Pazar Araştırması ve Tanıtım Desteği E-Marketing ve E-Pazarlama Desteği E-iş Partnerliği ve Sistem Kurulumu Elektronik Ticaretin Etkileri ve Karşılaşılan Sorunlar Elektronik ticarettin getirdiği pek çok olumlu ve olumsuz etkilerden söz etmek mümkündür. Ancak sonuç olarak baktığımızda olumlu etkilerinin süreç içerisinde gittikçe artan bir şekilde fazlalaştığını görmek mümkündür Elektronik Ticaretin Olumlu Etkileri Elektronik ticaretin ekonomik ve toplumsal hayatta giderek kendisine daha fazla yer edinmesine bağlı olarak ortaya çıkan olumlu etkileri aşağıda özetlenmiştir: A) Açık ağ üzerinden gerçekleşen e-ticaret faaliyetleri, elektronik iletişimi artırmıştır. Bu ise, işletmelere, tüm tüketicilere ve diğer işletmelere daha ucuz ve kolay bir şekilde ulaşma olanağı sağlamaktadır. Pek çok işletme, bu yolla herhangi bir fiziksel yatırıma girmeden, bir satış mağazası, fiziki bir pazarlama ağı kurmadan ürünlerini pazarlayabilmektedir. B) Ulusal ve uluslararası ticari işlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi (üretici,satıcı, alıcı, aracı, gümrük idaresi, sigortacı, nakliyeci, bankalar ve diğerkamu kurumları kapsamında) 18 HASILOĞLU Selçuk Burak, Elektronik ticaret ve Stratejileri, s

55 zamanın etkin kullanılmasını sağlamaktadır. Böylece ürünlerin sipariş edilmesi ile teslimi arasında geçen süre asgariye inmekte, zamandan kaynaklanan maliyetler ile stok maliyetleri düşmektedir. C) Elektronik ticarette ihtiyaç duyulan belgeler elektronik ortamda hazırlanmakta, bu bilgi ve belgeler ilgililerin kullanımına sunulmaktadır. Böylece, işlemler minimum hata ile kısa bir süre içinde ve kırtasiye masrafı ödenmeksizin tamamlanmaktadır. İnternete dayalı e-ticaret ve elektronik dağıtım sistemleri uluslararası ticareti hızlandırmaktadır. D) E-ticaret, mal ve hizmet piyasalarının yapısını değiştirmekte, yeni ürünler, yeni pazarlama ve dağıtım tekniklerine yol açmakta, hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesini olanaklı kılmakta, pazar talebindeki değişikliklere hızla yanıt verebilmektedir. E) E-ticaret, ticari faaliyetlerin tabana yayılmasını sağlamış, pazar alanını genişletmiş ve ekonomik yoğunlaşmaya yol açmıştır. Böylece uluslararası ticaretten daha çok pay alınması mümkün hale gelmiştir. F) Elektronik ortamda üretim, pazarlama ve dağıtım faaliyetleri maliyetleri düşürmesi nedeniyle, e-ticaret işletmelere, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet üstünlüğü sağlamakta ve rekabeti artırmaktadır. G) Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye masrafları düşmektedir. Tüketiciler evlerinden çıkmadan sorun yaşamadan ve zaman harcamadan sanalmağazalardan alışveriş yapabilmektedirler. H) Tüketiciler internet sayesinde, yeni mamül ve ürün bilgilerine kolay ulaşabilmekte, bilgi sahibi olmakta ve alternatif ürünleri karşılaştırarak, kolayca satın alabilmektedir. I) Zaman ve fiziksel engellerin kalkması elektronik ticaret yoluyla çok sayıda tüketicinin küresel piyasaya girmesine yol açmış, azalan maliyetler, yüksek hız ve çeşitlilik tüketiciler arasında yoğun bir rekabet ortamı yaratmıştır. 55

56 J) Yeni tüketici memnuniyeti ve yeni işgücü profilleri e-ticaretin getirdiği yeniliklerdendir. K) E-ticaret (internet), yeni bir çok iş, görev ve unvanlar ortaya çıkarmıştır. Bu işalanları internet servis ve içerik sağlayıcıları, web sayfası hazırlayıcıları gibi doğrudan internete ilişkin hizmetler olabileceği gibi, insanların evlerinde oturarak internet üzerinden hizmet üretmeleri de olabilir. Örneğin mülakat ve danışmanlık yapma, rapor, oyun ve eğlence hazırlama bu kapsamda görülmektedir. L) E-ticaret, ekonomik bir olgu olmasına karşın, sosyal ve politik yaşamı etkilemektedir. Ekonominin bilgi ve bilgiyi yönetme temeline dayanması, eğitim, kültür, sağlık ve sosyal güvenlik gibi alanlarda internet kullanılmasını yaygınlaştırmıştır. Bu durum sosyal politikaların yeniden gözden geçirilmesine yol açmıştır. M) Bilgisayar yoluyla veri tabanlarına kolay ulaşım ve e-posta, geleneksel eğitim ve öğretim alışkanlıklarını değiştirmektedir. Geleneksel sınıflar yerini sayısal ve sanal ortama bırakmış, öğretim gören öğrenciler bilgiye çok daha hızlı ve kolay ulaşma imkanı bulmuşlardır. İnternet bu anlamda bilgiye ulaşmanın önündeki engelleri ortadan kaldırmıştır. N) Organizasyonlar ve işletmeler dönüşmekte, geleneksel yöneticilerinin sayısı azalmakta, daha fazla uzmanlaşmakta, yatay ve dikey olarak küçülmekte ancak etkinliği artmaktadır. O) E- ticaret, işletmeler arası verinin paylaşılmasına, işletme çalışanlarının işbirliğine, koordinasyonuna, müşterilerin öneri ve taleplerinin değerlendirilmesine büyük ölçüde kolaylıklar getirmiştir Elektronik Ticarettin Olumsuz Etkileri E-ticaretin yukarıda belirtilen olumlu yanlarına karşın bazı olumsuzlukları da bulunmaktadır. Bazı yazarlara göre yasal, kurumsal ve teknolojik sınırlamalar nedeniyle öngörülen gelişmelerin gerçekleşmesi olası değildir. İnternetin kültürel açıdan negatif yanları olduğunu iddia eden bir başka görüşe göre, internet bir bilgi çöplüğüdür ve insanları yönlendirmektedir. Yirminci yüzyılın son çeyreği bilgi çağı, yirmibirinci yüzyıl ise bilgiyi yönetme çağı olarak adlandırılmaktadır. Gerçekten bilgiyi üretmeyen ve yönetemeyenler için internet bir bilgi çöplüğü olabilir. Olumsuzlukların ve sınırlamaların 56

57 asgariye indirilmesiyle internet bir ayrıcalık ve üstünlük aracı olabilir. Olumsuzlukları ortadan kaldırmak için herkes kendini görevli kabul etmelidir. Elektronik ticaretin olumsuzlukları aşağıda özetlenmiştir: A) E-ticaret, bilim ve teknolojiyi üreten, süratle ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştüren gelişmiş ülkeler ile endüstri toplumu olmadan bilgi toplumuolmaya çalışan geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki refah düzeyifarkını daha da artıracaktır. B) Elektronik ticaret (internet), bir yandan yeni iş alanları, görev ve ünvanlar ortaya çıkarırken, diğer yandan da organizasyonların yatay ve dikey olarak büzülmesi ve geleneksel ticarette rol alan bazı unsurların ortadan kalkması nedenleriyle işgücü fazlası ortaya çıkacak, dolayısıyle işsizlik artacaktır. C) E-ticaret (internet), bütünü ile ele alındığında teknik yapısı itibari ile denetime müsait bir nitelikte değildir. İnternete girmek, yararlanmak ve çeşitli olanakları kullanmak için herhangi bir yasal formalite, başvuru izni, onay gibi işlemler sözkonusu değildir. İnternetin hukuki anlamda bir sahibi yoktur; belli bir işleticisi ve/veya yöneticisi de yoktur. Bu nedenle internetin kullanımında ortaya çıkabilecek suiistimalleri, aşırılıkları, usulsüzlükleri, kural dışı davranışları denetleyip, yaptırım uygulayacak merkezi bir otorite de bulunmamaktadır. İnternetin bu niteliği, uluslararası ya da uluslarüstü organizasyonlar tarafından dikkate alınmalı ve çözüm üretilmelidir. Elektronik ticarette olumsuz etkileri finansal, yasal ve altyapı sorunlar olarak üç başlık halinde toplamak mümkündür Finansal Sorunlar 1) İnternete girmek için birinci koşul bir bilgisayara sahip olmak, ikinci koşul bu bilgisayara modem takılmasını sağlamaktır. Üçüncü olarak bir telefon aboneliğine ihtiyaç vardır. Son olarak da bilgisayarların internet ortamına girmelerine olanak sağlayan, onlara (kullanıcılara) internet kapısını açan internet servis sağlayıcılarına ihtiyaç vardır. Bu dört unsurun toplam maliyeti internette işlem yapmanın başlangıç maliyetini oluşturur. Bu başlangıç maliyeti ile internette işlem yapma maliyetinin yüksek olduğu ifade edilmektedir. Avrupa'nın önde gelen online yazılım şirketlerinden birinde yönetim kurulu üyesi olan Milferd Beck, Avrupalı tüketicilerin online alış verişe, ABD'li tüketicilerden üç kat daha fazla harcama yaptıklarına 57

58 işaret etmiştir. Diğer taraftan OECD tarafından yayınlanan bir rapora göre, yüksek telefon hat ücretleri, firmalar arası e-ticaretin gelişimini engellemektedir. Türkiye'de, bu maliyetler tüketicilerin satın alma gücüne göre yüksek olmakla birlikte, OECD üyesi ülkeler arasında en düşük düzeyde olanlar arasındadır. E-ticaretin gelişmesinin önündeki en önemli engellerden biri, herkesin kolay ve ucuz ulaşacağı bir ortamın oluşturulamamasıdır. 2) Elektronik ticaret ile birlikte hem vergi politikası hem de vergi hukuku alanında yeni gelişme ve sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Uluslararası e-ticarette verginin tahsilatı, ödeme araçlarının geliştirilmesi, gümrük prosedürlerinin basitleştirilmesi, e-ticarete uygun hale getirilmesi önemlidir ve çözülmesi zorunludur. Bu kapsamda en önemli sorun ülkeler arası gayrı fiziki malların satış vergilerinin toplanmasıyla ilgilidir. Elektronik ticaretin vergilendirilmesinde, sistem, adil ve etkin, kurallar açık, yeterli derecede esnek ve dinamik, vergi kayıp ve kaçaklarını önleyici nitelikte olmalıdır. 3) Diğer bir finansal sorunu, elektronik fon transferi, elektronik para, kredi kartları, elektronik ödeme araçları oluşturmaktadır. Dünya üzerinde internetin gittikçe yaygınlaşması sonucu ticaretin de bu yeni iletişim kanalında yapılmaya başlaması, üretici ve tüketicilere yeni alım ve satım olanakları sunmuş, buna bağlı olarak da yeni ödeme şekilleri doğmuştur. Elektronik para (E-Money) bu gelişmeler sonucu ortaya çıkmış, önemli bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. E-para, kişide bulunan elektronik bir araca yüklenmiş bir mali değer veya kişisel fonu ifade eder. Elektronik araca yüklenmiş olan bu değer, kişi aracı kullandıkça azalır ve yüklenmiş olan değerin bitimi sonucu tekrar değer yüklenilmesi gerekir. E-parayı şu anda yaygın olarak kullanılan kredi ve borç kartlarından ayıran en büyük özellik, e-para kullanımı sırasında provizyon veya benzeri bir sorgulama işleminin olmamasıdır. Elektronik para uygulamalarının gerçekleşebilmesi için güvenlik sorunlarının giderilmesi, gerekli hukuki ve kurumsal yapının oluşturulması, para ve mali politikalarla vergilendirme ile ilgili sistemlerin e-para kullanımına uygun hale getirilmesi gereklidir. 58

59 Yasal Sorunlar Elektronik ticaret ve internet işlemleri ile ilgili bir diğer önemli konu yasal düzenleme yetersizliği ve belirsizliğidir. Yasal belirsizlik özellikle internet aracılığıyla yapılan ticaretin geliştiği ülkelerde düzenleme boşluğu ortaya çıkarmıştır. İnterneti yürürlükteki mevzuat açısından ele aldığımız zaman, konunun farklı yönleri bakımından oldukça değişik bir görünüm ile karşılaşmaktayız. Hukuk sistemimizin, internetin bazı önemli öğelerinin düzenlenmesi bakımından yetersiz olduğu anlaşılmakla beraber, birçok yönlerine çözüm getirecek hükümleri bulunduğu da görülmektedir. Bunlar tahmin edileceği üzere, daha çok özel hukuk alanındadır. İnternetin süjeleri arasındaki özel hukuk ilişkileri, büyük ölçüde akdi ilişkiler olduğu için, bunların mevcut hükümler ile düzenlenme olanağı büyük ölçüde mevcuttur. Ancak, her konunun hukuki düzenlemesinde olduğu gibi, burada da birinci derecede önem taşıyan sorumluluk hukuku meselesinde, akit dışı sorumluluğun mevzuata getirilecek hükümler ile ele alınmasıdır. Yukarıda da belirtilmiş olduğu gibi, yapılmış olan incelemeler ortaya koymuştur ki, mevzuat özellikle kamu hukuku alanında yetersiz kalmaktadır ve bu bakımdan da ciddi sorunların bu alanda ortaya çıkabileceği söylenebilir. Amaç, internetin hukuk alt yapısının, kamu hukuku alanında da kısıtlayıcı olmaktan ziyade düzenleyici, istikamet verici ve hatta teşvik edici hükümler ile kurulması; internetin önünün hukuk yolu ile açılması ve çağı simgeleyen bu olağanüstü olgunun, herkese sınırsız açık tutulmasını temin edecek kuralların getirilmesidir. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu Hukuk Çalışma Gurubu Raporunda; elektronik ticarete ilişkin faaliyetler ve yasal düzenleme alanları aşağıda yer alan başlıklar altında değerlendirilmiştir: a. Tüketicinin korunması ile ilgili mevzuatın elektronik ticaret açısından yeniden gözden geçirilmesi, b. Elektronik ortamda sözleşmelerin yapılması konusunun Borçlar Hukuku çerçevesinde irdelenmesi, c. Elektronik ortamda elde edilen veya muhafaza edilen delillerin tanınmasının Usul Hukuku açısından değerlendirilmesi, 59

60 d. Elektronik imza konusunda, özelikle gizli anahtar unsurunun tevdi edileceği bir kuruma gerek duyulup duyulmadığının incelenmesi, e. Elektronik ödeme araçları arasında yer alan elektronik parayı kullanıma sunacak olan kurum ve bu kurumla ilgili hukuki çerçevenin belirlenmesi, f. Elektronik ödeme sistemlerinde faaliyet gösterecek operatörlerin saptanması, bu operatörler arasında yapılacak sözleşmeler açısından Rekabet Kanunundaki ilkeleri dikkate alan hukuki kuralların saptanması, g. Elektronik ödeme araçlarını verenler ile kullananlar arasındaki sorumluluk dağılımının hukuken ve adil bir orantı gözetilerek tesisi, h. Elektronik ödeme araçlarının yasadışı faaliyetler için kullanılmasını önleyici cezai tedbirlerin alınması, i. Elektronik ödeme araçlarının çalınması veya kaybedilmesi halinde sorumluluk ve ispat yükü konularının düzenlenmesi, j. Servis sağlayıcılarının sorumluluğu ve bunun kapsamı (özellikle pornografi, ırkçı ve şiddete yönelik muhteva, hakaret, telif hakları ve haksız rekabet açısından), k. Elektronik işlemler sırasında açıklanan kişisel verilerin gizliliği ve korunması, l. Telif Hakları ve Komşu haklar ile ilgili Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda yer alan çoğaltma, umuma arz, dağıtım yetkilerinin elektronik iletim açısından yeniden gözden geçirilmesi; bu konuda WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı) tarafından oluşturulan diplomatik konferansta hazırlanan iki uluslararası antlaşmaya (Telif Hakları Antlaşması ile İcracı Sanatçı ve Fonogram Yapımcıları Antlaşması) taraf olunması hususunun değerlendirilmesi; kopyalamayı önleyici sistem ve bilgiler ile ilgili hükümlerin yukarda sözü edilen Kanuna ilavesinin incelenmesi, m. On-line ticaret sırasında haksız rekabet ve aldatıcı reklamların irdelenmesi, n. Elektronik ticaret sırasında kullanılan internet alan isimlerin (domain names) hukuken korunması, 60

61 o. Kamu alımlarında on-line sisteminin kullanımı Altyapı Sorunları İletişim alt yapıları ve bilgi teknolojilerine dayanılarak yürütülen küresel elektronik ticaret, son derece gelişmiş iletişim şebekesine, bilgisayarlarla ve ona bağlanan bilgi teknolojilerine dayanmaktadır. Giderek elektronik ticaret ölçeğinin büyümesi ve küresel bilgi altyapısının sunduğu imkanların dünya ticareti ve tüketici refahı açısından öngörülmeyecek boyutlara ulaşması, altyapı sorunlarını da birlikte getirmiştir. Alt yapı sorunlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür. A)Telekomünikasyon altyapısı iyileştirilmeli herkesin bu hizmetlerden yararlanmasına imkan tanınmalıdır, B) Elektronik ticaretin tüm şekilleri özellikle internet üzerinden ticaret, iletişim alt yapıları yolu ile bilgi akışı sağlanarak yapılmaktadır. Bu durum internette bir sıkışmaya, dolayısıyla da bir problemin ortaya çıkmasına yol açmaktadır, C) İletişim ve bilgi teknolojileri pazarlarının rekabete açılmasının önündeki engeller kaldırılmalıdır, D) İletişim alanındaki teknik standartlar belirlenmelidir, E) Elektronik sistemler ve işlemler içinde yer alan hizmet sağlayıcılar, kullanıcılar ve tüketiciler için güven ortamı tesis edilmelidir Elektronik Ticarette Güvenlik Sistemleri ve Uygulamaları Elektronik ticarette alıcı ve satıcı birbirlerini görmeksizin iş yaptıklarından karşılıklı olarak güvenin sağlanması için ek bir takım önlemler almaya ihtiyaç duyarlar. Öncelikle alıcı ve satıcı taraflar birbirlerinin kimliklerinden emin olmak isterler. İşte bu ihtiyaç dijital imza ve dijital sertifikaların geliştirilme nedenidir. Bunlar aracılığıyla iki taraf birbirlerinin kimliğinden emin olabilmektedir. Türkiye'de şu anda dijital sertifikalar ile ilgili yasal altyapı henüz oluşturulmadığı için alıcı tarafında bulunan bireysel kullanıcılar henüz dijital sertifika kullanmaya başlamamışlar, satış yapan siteler de müşterilerine bunu şart koşmamışlardır. Bu 61

62 nedenle satıcılar alıcıların kimliklerini kontrol edememektedirler. Ancak Garanti Bankası'nın ödeme sistemini kullanarak Internet'ten satış yapmak isteyen firmalara bankamız bu şartı getirmiş ve böylece tüketicilerin alışveriş yaptıkları sitenin kimliği ile ilgili kuşku duymalarını önlemiştir. Elektronik ticarette güvenlik konusunda değerlendirilmesi gereken diğer bir konu da alıcıların elektronik ticaret sitelerinden alışveriş yapmak için vermek durumunda kaldıkları kredi kartı vb. bilgilerin Internet üzerinden iletilirken üçüncü şahısların eline geçmesi riskidir. Bilindiği gibi özellikle telefonla yapılan satışlarda (gazeteye ilan vermek, katalog satışları vb) kredi kartı numarası ve son kullanma tarihi alışveriş için yeterli olmaktadır. Bu yüzden bu bilgilerin korunması elektronikticaretin gelişimi için büyük önem taşımaktadır. Ancak elektronik ticarette kredi kartı bilgilerinin başkalarının eline geçme riski günlük hayattakine göre çok daha azdır. Günlük hayatta ödeme yaparken kredi kartı bir başkasına verilmekte, bu yüzden kredi kartının üzerindeki bilgilerin gizliliği büyük oranda ortadan kalkmaktadır. Sanal alışveriş hizmeti veren firmalar, kredi kartı bilgilerinin güvenliği ve gizliliğini sağlamak için yaygın olarak SSL ve SET gibi güvenlik standartlarını kullanmaktadırlar. Kullanıcı, işyeri ve banka arasındaki veri akışı sırasında bilgilerin şifrelenerek aktarılması esasına dayanan güvenlik sistemleri sayesinde bilgilerin başka bir kişinin eline geçmesi durumunda çözülebilmesi (yani kullanılabilmesi) önlenir. Böylece kart bilgilerinin gizliliği ve alışverişin güvenliği sağlanmış olur. Garanti Bankası sistemini kullanan firmalar müşterinin kredi kartı bilgilerini göremezken Garanti Bankası da yapılan alışverişin içeriğini bilmez. Ayrıca kredi kartı sahiplerinin Internet üzerinde yapılan alışverişlere de diğer alışverişler gibi her zaman itiraz hakkı vardır Elektronik Ticarette Güvenlik Sistemleri Elektronik ticaretteki önemli iki güvenlik sistemi mevttur. Bunlar aşağıda sırayla ele alınmıştır SSL (Secure Socket Layer) SSL network üzerindeki bilgi transferi sırasında güvenlik ve gizliliğin sağlanması amacıyla Netscape tarafından geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür yılında 3.0 versiyonunun 19 GÜNEY Ümit, İnternet ve Güvenlik, İstanbul 2005,s

63 çıkarılmasıyla hemen bütün Internet tarayıcılarının (Microsoft Explorer, Netscape Navigator vb) desteklediği bir standart haline gelmiş ve çok geniş uygulama alanları bulmuştur. SSL gönderilen bilginin kesinlikle ve sadece doğru adreste deşifre edilebilmesini sağlar. Bilgi gönderilmeden önce otomatik olarak şifrelenir ve sadece doğru alıcı tarafından deşifre edilebilir. Her iki tarafta da doğrulama yapılarak işlemin ve bilginin gizliliği ve bütünlüğü korunur. Veri akışında kullanılan şifreleme yönteminin gücü kullanılan anahtar uzunluğuna bağlıdır. Anahtar uzunluğu bilginin korunması için çok önemlidir. Örneğin; 8 bit üzerinden bir iletimin çözülmesi son derece kolaydır. Bit, ikilik sayma düzeninde bir rakamı ifade eder. Bir bit, 0 veya 1 olmak üzere 2 farklı değer alabilir. 8 bit ise sadece 28=256 olası farklı anahtar içerir. Bir bilgisayar bu 256 farklı olasılığı sıra ile inceleyerek bir sonuca ulaşabilir. SSL protokolünde 40 bit ve 128 bit şifreleme kullanılmaktadır. 128 bit şifrelemede 2128 değişik anahtar vardır ve bu şifrenin çözülebilmesi çok büyük bir maliyet ve zaman gerektirir. Kötü niyetli bir kişinin 128 bit'lik şifreyi çözebilmesi için 1 milyon dolarlık yatırım yaptıktan sonra 67 yıl gibi bir zaman harcaması gerekir. Bu örnekten anlaşıldığı gibi SSL güvenlik sistemi tam ve kesin bir koruma sağlar. İlk olarak günümüzde geliştirilen şifreleme tekniklerini ( örnek olarak internette alış veriş işlemlerinde kredi kartı bilgilerinin transfer edildiği SSL teknolojisi) state-of-art olarak nitelendirirler. Uzmanların öne sürdükleri bir diğer nokta ise; kredi kartları fiziksel olarak zaten güvenli değildir. Yemek yediğiniz bir restoranda kartınızı verdiğiniz garson da kredi kartı bilgilerinizi çalıp kullanabilir. Bilgileri alan sitenin kredi kartı bilgilerinizi herhangi bir şekilde bir veri tabanında saklayıp saklamadığından, eğer saklıyorsa sakladığı bu ortamın sadece bir text dosyası olup olmadığından nasıl emin olunamaz. İnternette kredi kartı kullanımının güvenli olduğunu savunanların öne sürdükleri diğer bir nokta ise kredi kartının fiziksel olarak kullanımının zaten güvenli olmadığıdır. Ancak bu savda çelişkili olan yanları şu şekilde sıralayabiliriz: 63

64 İlk olarak, bu şekilde bir savunma yapanlar zaten kredi kartlarının fiziksel olarak baştan beri güvenli olmadığını kabul etmektedirler. İnternette alış veriş için kredi kartı bilgilerinizi gönderdiğinizde ne olacağını asla bilemezsiniz. Fiziksel olarak kredi kartı kullanımında risklerin azaltılması daha çok kullanıcıya aittir. Kredi kartınızı garsona vermek yerine kendiniz gidip ödeme yapabilirsiniz. Ancak İnternette bir siteden alış veriş yaptığınızda, gerekli olan noktalara ne kadar dikkat etseniz bile kredi kartı bilgileriniz bilgisayardan çıktığı andan itibaren nerede ve nasıl kullanılacağından emin olamazsınız. Bu noktada kredi kartını kullandığınız bankanın ne kadar güvenli olduğu yada alış veriş işlemi için gerek kredi kartı onaylama kurumlarının gerekse sanal mağazaların ne kadar güvenli olduğunun pek fazla bir önemi yoktur.güvenlik zincirinin sağlamlığı onu oluşturan halkalardan en kuvvetli olana değil, halkalardan en zayıf olana bağlıdır! Aslında gerek kredi kartının İnternette kullanımı gerekse fiziksel kullanımı konusunda güzel çözümler yok değildir, ancak bunların hayata geçirilmesi ve uygulanmasında bazı sorunlar vardır. İnternet üzerinde dolaşan bilgi paketleri, bir takım güvenlik protokolleri yardımıyla "şifrelenerek" gönderilir. Bunlardan en popülerleri SSL (güvenlikli web oturumu ve karşılıklı bilgi değiş-tokuşu) ve SET (kredi kartı uygulamaları) dir. SSL (Secure Sockets layer) ve SET (Secure Electronic Transaction) sayesinde, bilgi güvenli bir şekilde "sadece" doğru kişiye iletilir ve bilgiyi gönderen bilgisayar ile alan bilgisayar arasında güvenli bir veri iletişimi kurulur. Böylece, kredi kartı numarası, isim, adres vb gibi bilgiler güvenli olarak iletilir. İnternet üzerinde alışveriş yapılan tüm merkezlerde alışveriş yapılırken bu tip güvenlik sistemleri kullanılır. 128 bir şifreleme algoritmaları kullanan bu sistemler, e-ticaret için gerekli "güvenli iletişim" ortamını sağlarlar. 64

65 SET ve SSL Nedir? SSL (Secure Sockets Layer), ağ üzerindeki web uygulamalarında güvenli bilgi aktarımının temini için (bilginin doğru kişiye güvenli olarak iletimi), "Netscape" firması tarafından geliştirilmiş bir program katmanıdır (program layer). Burada, bilgi iletiminin güvenliği, uygulama programı (web browser, HTTP) ile TCP/IP katmanları arasındaki bir program katmanında sağlanmaktadır. SSL, web sunucularına (Apache vb), bir modül olarak yüklenir ve böylece web sunucuları güvenli erişime uygun hale gelir. SSL, hem istemci (bilgi alan) hem de sunucu (bilgi gönderen) bilgisayarda bir doğrulama (authentication, iki bilgisayarın karşılıklı olarak birbirini tanıması) mekanizması kullanır. Böylece, bilginin doğru bilgisayardan geldiği ve doğru bilgisayara gittiği teyit edilir. Bilgisayarların birbirlerini "tanıma" işlemi, açık-kapalı anahtar tekniğine (public-private key encryption) dayanan bir kripto sistemi ile sağlanır. Bu sistemde, iki anahtardan oluşan bir anahtar çifti vardır. Bunlardan açık anahtar (public key) herkes tarafından bilinebilen ve gönderilen mesajı "şifrelemede" kullanılan bir dijital anahtardır. (Burada anahtar'dan kasıt, aslında bir şifreleme -kriptolama- algoritmasıdır. Bu algoritma (yani, anahtar) kullanılarak gönderilecek bilgi şifrelenir). Ancak, açık anahtar ile şifreelenen mesaj sadece bu anahtarın diğer çifti olan "kapalı anahtar" (private key) ile açılabilir (deşifre edilebilir). Kapalı anahtar da, sadece sizin bildiğiniz bir anahtar olduğundan, mesaj güvenliği sağlanmış olur. Örnek olarak, size mesaj göndermek isteyen birine kendi açık anahtarınızı gönderirsiniz. Karşı taraf bu anahtarı kullanarak mesajını şifreler ve size gönderir. Şifrelenen mesajı, sadece sizde olan ikinci bir anahtar (kapalı anahtar, private key) çözebilir ve bu anahtarı sadece siz bilirsiniz. SSL, web sunucusunu tanımak için, dijital olarak imzalanan sertifikalar kullanır. Sertifika, aslında, o organizasyon hakkında bazı bilgiler içeren bir veri dosyasıdır. Aynı zamanda da, kuruluşun açık-kapalı anahtar çiftinin "açık" anahtarı da sertifika içinde yer alır. Sunucu sertifikası da, o sunucuyu işleten kuruma ait bilgiler içeren bir sertifikadır. Sertifikalar, "güvenilir" sertifika kuruluşları tarafından dağıtılır (VeriSign gibi).istemci bilgisayar, SSL destekleyen bir sunucuya bağlandığı anda, (bu, ile başlayan URL satırları ile gerçekleşir) doğrulama işlemi başlar. İstemci, kendi açık anahtarını sunucuya gönderir. Sunucu ise, bu anahtarı kullanarak şifrelediği bir mesajı istemciye geri gönderir. Bir sonraki adımda istemci sadece kendinde olan kapalı (private) anahtarı kullanarak gelen şifreli mesajı çözer ve sunucuya geri gönderir. Mesajı alan sunucu ise, bunu kendisinin gönderdiği orijinal mesaj ile karşılaştırır ve eğer iki mesaj "aynı" ise "doğrulama" işlemi başarıyla 65

66 tamamlanmıştır ve sunucu bu noktadan itibaren "doğru bilgisayarla/kişiyle" iletişimde olduğunu anlar. Daha sonra sunucu istemciye o an gerçekleşen web oturumunda kullanılacak tüm önemli anahtarları gönderir ve güvenli iletişim başlar. Anahtarlar üretilirken kullanılan bazı popüler algoritmalar olarak, DES (Data Encryption Standard), RSA, IDEA verilebilir. Bunlardan RSA'nın RC4 algoritması (128 bit şifreleme olarak) Netscape ve Internet Explorer'da da kullanılan bir algoritadır. SET (secure Electronic Transaction), elektronik ticarette, internet üzerinde güvenli bilgi aktarımını sağlamak amacıyla aralarında VISA, MasterCard ve IBM'in de olduğu kuruluşlar tarafından geliştirilen bir protokoldür. SET, özellikle on-line (gerçek zamanda) kredi kartı bilgileri iletimi için geliştirilmiş bir standarttır. SET, kredi kartı ile yapılan online ödemelerde, bilgilerin internet üzerinden aktarımında gizlilik ve güvenlik entegrasyonunu sağlar. SET protokolü sadece müşteri (ürün siparişi veren kredi kartı sahibi) ile sanal dükkan (e-dükkan) ve kredi kartı şirketi arasındaki ödeme fazını şifreler. SET ile, ödeme işlemine taraf olan herkes (müşteri, dükkan sahibi, kredi kartı şirketi), birbirlerini tanırlar (teşhis ederler, authentication) ve bu ispatlanabilir. "Tanıma" işlemi, SSL'dekine benzer bir dijital sertifikasyon sistemi ile yapılır. Yani, ödeme fazına dahil bütün taraflar kendi kimliklerini belirten dijital bir sertifika kullanır. 66

67 ELEKTRONİK FATURA 67

68 1. BÖLÜM- E-FATURA SİSTEMİ 1.1. E-Fatura Tanımı Vergi Usul Kanunu nun 229. Maddesinde faturanın tanımı yapılmıştır. Buna göre fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin ödediği meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya iş yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır. Kanuna göre bir faturanın düzenlenebilmesi için her şeyden önce ticari vasfa sahip bir tüccar tarafından bir malın satılması veya bir hizmetin görülmesi gerekmektedir. E-Fatura yeni bir belge türü olmayıp, faturanın modern ticari ihtiyaçlara uygun hale getirilmiş türüdür ve kâğıt fatura ile aynı hukuki niteliklere sahiptir. Elektronik fatura (e-fatura) belirli bir formatta standart hale getirilmiş, değiştirilemez bir şekilde mühürlenmiş, satıcı ve alıcı arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayan elektronik belgedir. 20 E-Fatura, kullanıcıların önceden tanımlanmış standartları kullanarak elektronik belge olarak düzenledikleri faturaları belirlenen veri aktarım protokolü aracılığı ile gönderen taraftan alıcı tarafa iletimini sağlayan mesajlaşma alt yapısıdır. 21 Basit bir tabirle e-fatura arasında faturalaşma işlemlerinin elektronik ortamda yapılmasıdır. Elektronik fatura düzenlemek veya almak isteyen mükelleflerin arılıklı olarak sistemde kayıtlı olmaları gerekmektedir. Aynı işlem için hem kağıt faturanın hem de elektronik faturanın bir arada düzenlenmesi mümkün değildir. E-fatura uygulamasında amaç tek format ve standarda göre satıcı ve alıcı arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayan bir sistem oluşturmaktır. E-fatura uygulaması mali işlemlerde getirdiği kolaylığın ötesinde kayıt dışı ekonomi ve haksız rekabetin çözümünde de önemli katkı sağlayacağı düşüncesiyle hayata geçirilmiştir. 22 Dünyanın pek çok ülkesinde e-fatura, kayıp ve kaçağın önüne geçmek için zamanla zorunlu hale

69 getirilmektedir. 23 uygulamalar getirmiştir. 24 Bazı ülkelerde kamu e-fatura projelerinin paydaşıdır ya da zorunlu 1.2. E-Faturanın Avantajları E-Fatura uygulaması sayesinde kağıt, baskı, posta ve işletme maliyetlerinden önemli ölçüde tasarruf sağlanır. Personel, maliyet ve zamandan tasarruf sağlanır. 2. Gelen ve giden faturaların merkezi şekilde elektronik olarak saklanması sayesinde, ihtiyaç duyulduğunda kullanıcılar çok hızlı şekilde istenilen faturaya ulaşabilir. 3. Faturadaki yanlış ve eksik bilgilerin düzenlenmesi e-fatura uygulaması sayesinde çok daha hızlı ve basittir. Bu sayede, kağıt fatura iptalleri ortadan kalkmıştır. 4. Manuel fatura girişlerinden kaynaklı hataları minimuma indirmektedir. 5. Tedarikçi ve müşteri arasında yaşanan postanın gecikmesi, kaybı, yırtılması veya yıpranması gibi sorunlardan doğan anlaşmazlıklar ortadan kalkmıştır. 6. Firmaların, e-faturaya geçmeleri sayesinde tonlarca kağıt tasarrufu sağlanmıştır. 7. Faturalama sürecini kısaltır. 8. Arşiv maliyeti düşüktür. 9. Gelen ve giden faturaların şirketlerin nakit akış planına dahil olma sürelerini kısaltır. 10. Etkin ve kolay denetim sağlar ve rnet sitelerinden derlenmiştir. 69

70 1.3. E- Faturanın Dezavantajları 1. İnternet sitelerinde zaman zaman sorun yaşanabilmektedir. Bu durum sistemin devamlılığı açısından sorunlar yaratabilir. 2. İnsan ilişkileri azalmaktadır. 3. Sistem kurma maliyeti yüksektir. 2. BÖLÜM- DÜNYADA E-FATURA UYGULAMALARI - Avusturya; Büyük şirketler tarafından yaygın kullanılmaktadır. Uzun dönemli hedef E-faturayı yaygınlaştırmaktadır. - Belçika; Otomotiv, elektrik-elektronik, kimya ve perakendecilik sektörleri yaygın kullanmaktadır. - Finlandiya; E-fatura çalışmaları e-fatura platformu tarafından yürütülmektedir. Amaç, kullanımı standart bir hale getirmektir. - Hollanda; Perakende, Telekom, elektrik, su ve gaz işletmeleri yaygın kullanmaktadır. - Almanya; Faturayı Avrupa da en yaygın kullanan ülkedir. Ancak e-fatura çokta yaygın değildir. Bankacılık sektörü de uyum sağlama gayretindedir. - İtalya; Kamu idarelerinin e-faturanın yanında diğer faturaları kabul etmesi ve e-fatura olmadan herhangi bir ödeme yapması engellenmiştir. Amaç, şirketler arasında da e- faturanın yaygınlaşmasıdır. - Danimarka; 2005 ten itibaren kamu sektörü tüm tedarik ihtiyacı için e-fatura kullanmaya başlamıştır. Firmalar da normal faturalarını tarayıp online ortamda kamuya göndermektedir. - İspanya; Kamuya gönderilen tüm faturaların e-fatura olmasına özen göstermektedir. - İsveç; 2008 den bu yana kamunun tüm tedarik ihtiyacında e-fatura kullanımı zorunlu hale gelmiştir. - ABD; Tedarik zincirinde e-fatura çok önemlidir. Maliyetler AB ye göre daha düşüktür. Kamunun e-faturanın gelişiminde katkısı pek yoktur. 3. BÖLÜM- AVRUPA DA E-FATURA UYGULAMALARI Avrupa da e-fatura 1960 lı yılların başında demiryolu sektöründe ilk defa verinin bir noktadan tanımlanmış diğer bir noktaya şifrelenerek transferine imkân veren EDI (Electronic 70

71 Data Interchange-Elektronik Veri Transferi) ile kullanılmaya başlanmıştır. EDI ile tanımlanmış noktalar arasında insan müdahalesi olmadan bilgisayar uygulamaları arasında eş zamanlı olmayan yapısal verinin şifrelenerek gönderimi yapıldığı için kaynağı ve değişmezliği sağlanabilmiştir larda yaşanan gelişim, büyük işletmelerin ticari akışlarını bir sistematiğe bağlama ihtiyacından ve karmaşıklaşan iş süreçlerini standart sistemler üzerinden kullanmak istemelerinden kaynaklanmıştır. Perakendecilik sektörü EDI kullanımını takip etmiştir. EDI nin standart bir forma ulaşması ise 1970 li yıllara uzanır. Kendi bünyelerinde EDI kullanan büyük tedarikçiler iş ortaklarını bu sistemler aracılığı ile bilgi ve belge değişimi konusunda zorlamışlar, kendileri ile ticari ilişkisi olan tarafları e-fatura sürecine dahil etmişlerdir. e-faturanın dünya ülkelerinde kullanmaya başlanması da büyük şirketlerin farklı coğrafi bölgelerde kendi işletim sistemlerini kurarak çalışması olarak gösterilebilir. EDI ın sektörlerin ihtiyaçlarına göre belirlenen yüksek maliyetli ve sermaye/ emek yoğun doğası 1990 lı yılların sonuna kadar sadece büyük işletmelerin kullanabildiği bir sistem olmasına neden olmuş ve e-fatura değişimi konusunda gelişim ancak açık kaynak standartların gelişimi ile mümkün olmuştur. Dünyada bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan dönüşümler ve internet ağlarının gelişimi ile elektronik fatura değişimi yönünde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. İnternetin yaygınlaşması ile standartlar ile birlikte takas protokolleri alt yapı katmanı olarak sunulmuştur. Veri değişiminde semantik veri modellerinin gelişimi ancak 1990 lı yıllarda gerçekleşmiştir de XML (Extensible Markup Language Genişletilebilir İşaretleme Dili), hem insanlar hem bilgi işlem sistemleri tarafından kolayca okunabilecek dokümanlar oluşturmaya yarayan standartları tanımlamıştır. Veri saklamanın yanında farklı sistemler arasında veri alışverişi yapmaya yarayan bir ara format görevi sayesinde XML in birçok alanda özellikle fatura değişiminde yaygın olarak kullanılmaya başlanmasına sebep olmuştur. E-Fatura değişiminde gelişme ancak 2000 li yıllarda açık kaynak standartların gelişimi ile hız kazanmıştır. Avrupa da elektronik fatura çalışmalarının yasal kaynağı 2001/115/EC Avrupa Birliği KDV direktifidir. İşletmeler, gerek içinde bulundukları maliyet baskılarını hafifletmek gerekse yeni değerler oluşturmak konusundaki istekler çerçevesinde elektronik fatura konusuna daha da artan bir şekilde ilgi duymaya başlamışlardır. Üstelik elektronik faturaya olan ilgi sadece özel sektörle sınırlı olmayıp, kamu harcama süreçlerinde etkinliğin ve kontrol düzeyinin artırılması noktasında elektronik fatura kamu kesiminin de ilgisini çekmektedir. Kamunun öncülüğünde geliştirilen elektronik fatura uygulamaları elektronik faturanın gelişiminde anahtar rol oynamaktadır. Avrupa Birliği üyesi bazı ülkeler, elektronik fatura kullanımının arttırılmasını 71

72 sağlamak amacı ile kamu kesimi ile ilgili faturalaşma işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesini zorunlu kılan adımlar atmıştır. Bu konuda verilebilecek örneklerin başında yer alan Danimarka, 2005 Şubat ayından bu yana kamu kurumlarına ait faturaları sadece elektronik ortamda kabul edilmektedir. Avrupa da e-fatura paylaşımında lider ülkelere baktığımızda kamuya gönderilen faturaların e-fatura olması zorunluluğu uyumu ve katılımı arttırmıştır. Latin Amerika ülkelerinde vergi kaçırmayı önlemek amacıyla vergi otoritelerince ülkeler çapında projeler başlatılmış ve başarıya ulaşmıştır. Tedarikçi ve alıcılar ya faturalarını ya da en azından raporlarını gerçek zamanda doğrulama ve denetleme amacıyla vergi idaresine elektronik format halinde göndermek zorundadırlar. Kayıt dışı ekonomi ile mücadele ve kaçakçılığı önleme çalışmalarının sonucu olarak e-fatura zorunlu tutulmuştur. İş süreçlerinin tamamını (fatura, defter, ödeme, vb) elektronik ortama taşıyanlar önemli maliyet avantajı elde etmişlerdir. AB Ülkelerinde E-Fatura Uygulamasının Ana Hatları Elektronik fatura ile ilgili olarak en temel düzenleme niteliğinde olan 2001/115/EC sayılı Katma Değer Vergisi direktifi (28/11/2006 tarih ve 2006/112/EC sayılı KDV Ortak Sistemi hakkındaki Direktife entegre edilmiştir) faturalaşma işlemlerinin basitleştirilmesi ve harmonizasyonu amacına yönelik olarak hazırlanmış ve bünyesinde elektronik fatura alternatifine de yer verilmiştir. 2001/115 Avrupa Birliği direktifi ile e-faturanın oluşturulmasında, değiştirilmesinde kullanılacak üç temel yöntem belirlenmiştir. e-faturada kullanılacak yöntemler: EDI Elektronik İmza Diğer yöntemler 2001/115/EC sayılı Katma Değer Vergisi direktife rağmen Avrupa Birliği genelinde elektronik faturanın yaygın kullanımı konusunda istenen gelişmenin elde edildiğini söylemek oldukça zordur. Çünkü e-fatura konusunda Birlik genelinde çok farklı uygulamalar bulunmakta ve bunların birlikte işlerliğini sağlama noktasında da birçok sorun halen varlığını sürdürmektedir. Bu sonucun ortaya çıkmasına etki eden önemli faktörlerden başlıcaları aşağıda yer almaktadır. 72

73 Avrupa genelinde e-fatura, birden fazla standartta ve oldukça geniş bir format yelpazesinde hazırlanmaktadır. Format ve standartlarının çokluğu, taraflar arasındaki elektronik faturalaşmaların birbirine uygun hale getirilmesi ihtiyacını çıkarmaktadır. Bu durum faturalaşmada maliyet artışı yanında(dönüştürme maliyetleri) taraflar arasında birlikte çalışabilirliğin tam anlamı ile sağlanamamasına yol açmakta ve elektronik faturanın potansiyel faydaları da ortaya çıkamamaktadır. Türkiye örneğiyle kıyaslandığında, AB ülkeleri Maliye Bakanlıklarının e-faturalamayı destekledikleri, konuyla ilgili mevzuat çalışmalarında bulundukları gözlemlenmektedir. Ancak Türkiye den farklı olarak tek bir faturalama formatı ve teknolojisinin kullanılmadığı görülmektedir. Ödeme entegrasyonunun ise B2C segmentinde belli başlı Birlik üyelerinde görece daha ileri düzeyde olduğu görülmüştür. Çok sayıda format ve farklı farklı mesajlaşma tekniğiyle faturaların aktarılmasının yarattığı sorunları çözmek amacıyla belli bir platform etrafında toplama çalışmaları yürütüldüğü ve bu konuda birliklerin kurulmaya başlandığı dikkat çekmektedir (İtalya bankalar birliği uygulaması, Hollanda ve Belçika e-fatura platformu gibi). 4. BÖLÜM- TÜRKİYE DE E-FATURA SİSTEMİ 73

74 Ülkemizde e-fatura sistemi 397 nolu VUK tebliği ile 5 Mart 2010 tarihinden itibaren uygulamaya geçmiştir. Sistem Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yönetilmektedir. Tebliğde yer alan tanımlamaya göre e- -fatura veri format ve standardı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen, VUK gereği bir fatura yer alması gereken bilgileri içeren, satıcı ve alıcı arasındaki iletiminin merkezi bir platform (GİB) üzerinden gerçekleştirildiği elektronik bir belgedir. E-fatura, şekil hükümlerinden bağımsız olarak Vergi Usul Kanunu na göre düzenlenmesi zorunlu olan belgelerde yer alan bilgileri içeren elektronik kayıtlar bütününü ifade eder. Gelir İdaresi Başkanlığı sistemi oluştururken yurt dışı uygulamaları dikkate almış ve açık kaynak bir standart olan XML tabanlı ticari hayatın tüm süreçlerini içerecek şekilde etiketlemeler sahip olan uluslararası bir standart olan UBL-TR yi benimsemiştir. Teknik açıdan e-fatura Uygulaması, sistem üzerinde önceden tanımlanmış olan kullanıcıların belirlenen standartlara uygun elektronik belgeleri, gönderen alıcı tarafa iletimini sağlayan mesajlaşma alt yapısını ifade eder. 26 Gelir İdaresi Başkanlığı E-Fatura uygulaması veri aktarım protokolü tarafından iki senaryo desteklenmektedir. Temel fatura senaryosu; sadece e-faturanın gönderen sistemden alıcı sisteme ulaşma durumunu ele alan senaryodur. Bu senaryo da GİB e-faturayı sadece teknik açıdan kontrol etmekle yükümlüdür. Faturanın muhatabı, fatura ile ilgili itirazlarını sadece harici yollarla gerçekleştirebilir. Ticari fatura senaryosu ise temel fatura senaryosuna ek olarak kullanıcılar posta kutularına gelen faturayı kabul, red veya iade etme hakkına sahiptir. Ticari fatura ve temel fatura arasındaki fark faturanın itirazı ile ilgilidir. Bu farka göre temel fatura sisteminde gelen bir fatura sistem çerçevesinde onaylanamamakta ve red edilememekteyken, ticari fatura da sistem çerçevesinde onay ve red mümkündür. Taraflar arasında herhangi bir anlaşma yoksa temel fatura senaryosu geçerlidir. Ticari fatura kullanmak isteyen taraflar arasında anlaşma olması gerekmektedir. Taraflar arasında yapılan senaryo anlaşması her zaman diğerine çevrilebilinir, bunda yasal bir engel yoktur. Ayrıca aynı müşteri ile farklı senaryolar ile de çalışmak mümkündür. Şöyle ki bir ürün için temel fatura senaryosu kullanmak mümkünken diğer ürün için ticari fatura senaryosu kullanılabilinir. E-fatura yeni bir belge türü olmayıp, kağıt fatura ile aynı hukuki niteliklere sahiptir. E-fatura uygulamasındaki ana amaç tek format ve standarda göre satıcı ve alıcı arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayan sistem oluşturmaktır. E-fatura uygulamaları mali

75 işlemlerde kolaylık getirdiği gibi kayıt dışı ekonomi ve haksız rekabetin çözümünde de önemli katkı sağlayacağı düşünülerek oluşturulmuştur tarihli ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu kapsamında madeni yağ lisansına sahip olanlar ile bunlardan 2011 takvim yılında mal alan mükelleflerden tarihi itibariyle asgari 25 Milyon TL brüt satış hasılatına (ciro) sahip olanlar, tarihli ve 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu na ekli (III) sayılı listedeki malları imal, inşa veya ithal edenler ile bunlardan 2011 takvim yılında mal alan mükelleflerden tarihi itibariyle asgari 10 Milyon TL brüt satış hasılatına (ciro) sahip olanlar E-Fatura uygulamasına geçen mükellefler; 1. Sistemde kayıtlı kullanıcılara e-fatura gönderebilir, 2. Sistemde kayıtlı kullanıcılardan e-fatura alabilir, 3. Gönderilen veya alınan e-faturaları bilgisayarlarına indirerek elektronik ortamda muhafaza ve istendiğinde ibraz edebilirler. Zorunlu olarak e-fatura uygulamasına geçen mükellefler birbirleri ile yapmış oldukları işlemlerde e-fatura kullanmak zorundadır. E-fatura sistemine geçen mükellefler fatura düzenlemeden önce muhatabının e-fatura sistemine kayıtlı olup olmadığını kontrol etmekle yükümlüdür. Bir başka deyişle sorumluluk fatura kesen tarafa aittir. Fatura kesilecek taraf sisteme kayıtlı ise e-fatura düzenlenecek, kayıtlı değil ise kağıt fatura düzenlenecektir. E-Fatura uygulamasını kullanacak mükellefler ilk olarak Gelir İdaresi Başkanlığı na başvurarak kullanıcı hesabı oluşturmalı ve mali mühür almalıdır. Mali mühür, e-faturaya ait bilgi bütünlüğünü sağlar ve kaynağının inkar edilmezliğini garanti altına alır. 75

76 421 sıra numaralı tebliğ ile ülkemizde e-fatura sisteminden yararlanabilmek için 3 farklı yöntem benimsenmiştir. Bunlar; 1. Entegrasyon 2. Özel Entegrasyon 3. GİB E-Fatura Portalı Entegrasyon Bilgi işlem Sisteminin Entegrasyonu Yöntemi, kendilerine ait bilgi işlem sistemini Gelir İdaresi Başkanlığı nın sistemine entegre ederek 7/24 kesintisiz bağlantı sağlayabilecek mükelleflerin kullanabilmeleri amacıyla geliştirilmiştir. Entegrasyon sisteminde, vergi mükellefi kişi (tüzel ya da gerçek) kendi sistemini kullanarak Gelir İdaresi Başkanlığı ile bağlantı sağlamaktadır. Firma çok fazla sayıda fatura düzenliyor ve alıyor, ek olarak faturaları kendi bilgi işlem sisteminde saklamak istiyor ise GİB ile entegrasyon yöntemini kullanabilir. Bu yöntemde sistemin 7 24 çalışmasından, güvenliğinden, yedeklenmesinden, virüs kontrollerinden ve benzeri altyapısal gereksinimlerinden firma kendisi sorumludur. 27 Ayrıca sistemin lisans bedeli de kullanıcıya aittir Özel Entegrasyon Özel entegrasyon, başka mükelleflerin faturalarını göndermek ve almak amacıyla bilgi işlem sisteminin Gelir İdaresi Başkanlığı sistemi ile entegre edilmesidir. Özel entegrasyon sisteminde mükellefler kendi sistemlerini değil başka firmaların hizmete sundukları sistemleri kullanarak Gelir İdaresi Başkanlığı sistemine bağlanmaktadır. Kendilerine ait bilgi işlem alt yapısı yetersiz olan mükellefler, Gelir İdaresi Başkanlığından özel entegratör faaliyeti yapabilme izni almış mükelleflerin bilgi işlem sistemlerini kullanarak e-fatura uygulamasından yararlanabilir. Özel entegrasyon yöntemi, GİB ile entegrasyon yöntemi ile aynı kapsama sahiptir

77 Özel entegrasyon yönteminden aylık olarak çok fazla fatura düzenleyen ancak bilgi işlem alt yapılarına yatırım yapmak istemeyen firmalar yararlanmalıdır GİB E-Fatura Portalı Aylık düzenledikleri fatura adedi düşük olan ya da bilgi işlem sistemi yeterli olmayan firmaların tercih edeceği yöntemdir. Kullanıcılar açısından herhangi bir ekstra maliyet söz konusu değildir. Bu yöntemde e-fatura uygulamasına ait temel fonksiyonlar mevcuttur. Buna göre bu yöntem ile e-fatura oluşturma, alıcıya gönderme, e-fatura alma ve elektronik ortamda arşivleme mümkündür. (Portal görüntüsü) 77

78 e-fatura Portalı test uygulamasına adresine girerek ve adresinde yer alan deneme mali mühür sertifikasını yüklemek suretiyle ulaşılabilmektedir Yöntemlerin Karşılaştırılması 1. 3 yöntem için de mali mühür alınması zorunludur. 2. GİB portalı aylık 5000 adetten az fatura için kullanılabilinirken, diğer iki yöntem aylık olarak 5000 den fazla fatura adedi için kullanılabilinir. 3. GİB ile entegrasyon yöntemi ile bilgi teknolojileri için en yüksek yatırıma ihtiyaç duyulurken, özel entegratör yönteminde yatırım miktarı daha düşüktür. GİB Portalı yönteminde ise herhangi bir yatırıma ihtiyaç yoktur. 4. GİB portalı yönteminin uygulama maliyeti yoktur. GİB ile entegrasyon yönteminde lisans ve yıllık bakım ücretleri vardır. Özel entegratör yönteminde de düşük tutarlı giriş ya da kullanıcı ücreti ve fatura başına veya sabit ücret uygulamaları mevcuttur. 5. GİB portalında çok kullanıcı ile sisteme giriş imkanı yokken diğer yöntemlerde bu imkan mevcuttur. 6. Entegrasyon yönteminde GİB ile entegrasyon süreci uzun iken, özel entegrasyon sürecinde bu süre kısadır çalışma, sorun giderme, felaket kurtarma, mevzuat değişiklikleri gibi sorumluluklar entegrasyon yönteminde mükellefe aitken, özel entegrasyon yönteminde özel entegratörün sorumluluğu altındadır E-Fatura İçin Yapılacak Başvuru ve İzlenecek Yol Gerek zorunlu ve gerekse gönüllü olarak e-fatura yöntemine girmek isteyen firmalar için izin belgesi almak amacıyla yapılacak başvuru, izlenecek yol ve prosedür şöyle bir seyir izlemektedir: 1. Standart başvuru formunu doldurarak Maliye Bakanlığı-GİB: Gelir İdaresi Başkanlığı' na başvuruda bulunmak ilk adım olacaktır. Bu başvuruyu yaparken daha önce e-defter için başvuruda bulunmak veya izin almak gerekecektir. Çünkü bu iki aşama birbiriyle bağımlıdır. 2. Başvurudan önce TÜBİTAK' a müracaatta bulunarak mali mühür almış olmak da ön koşul olarak zorunludur. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın e-fatura portalında karşılıklı e-fatura alıp 78

79 verecek firmaların ve entegrasyon için başvurulacak firmaların bir listesi mevcuttur. Bu listeler ek bilgi için önemlidir. 3. Bu başvuru tamamlanıp e-defter çalışmaya başladıktan sonra e-faturaya geçiş testleri başlar. Bu testler tamamlandıktan sonra yapılan denemeler başarılı bulunursa, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından firmaya izin belgesi verilebilmektedir. Bu belge alındıktan sonra firmalar birbirlerinden aldıkları faturaları elektronik ortamda düzenleyebilmektedirler. Firmalar kapsam dışı müşterilere yine kağıt fatura vermeye devam edebilmektedir. E-Fatura İçin Yapılacak Başvurularda Uygulanacak Yöntemler: Bu konuda mükellefler, Maliye Bakanlığı - Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesinden ücretsiz olarak yararlanabileceklerdir. Ancak bir ayda sisteme yüklenebilecek fatura sayısının 500 ile sınırlandırılmış olması, daha büyük işlem yapacak olan mükelleflerin bu uygulamayı kullanmamasına yol açmaktadır. Bu takdirde, mükelleflerin kendilerine ait bilgi işlem sistemini (GİB): Gelir İdaresi Başkanlığı sistemine entegre ederek kullanabilmeleri mümkündür. Ancak buna uygun altyapı ve maliyetler de mükelleflerin bu yöntemi tercih etme yöntemini kısıtlamaktadır. Bu takdirde ihtiyaçları farklılık gösteren veya çok sayıda fatura düzenleyen mükellefler, kendilerine ait bilgi işlem altyapısının yetersiz olması halinde görevlendirilmiş entegratör firmalardan hizmet satın alabileceklerdir. Gelir İdaresi Başkanlığı, özel entegrasyon için başvuran firmaları bir test uygulamasından geçirerek, başarılı olan firmalara özel entegrasyon firması olarak izin vermektedir. Halen ' den fazla firma özel entegrasyon firmasına kayıtlı olarak bu yöntemle çalışmalara başlamıştır E- Arşif Elektronik Arşiv uygulaması bireysel ya da kurumsal olarak çok sayıda fatura kesen tüm firmalar için zaman, iş gücü, kaynak ve arşivlemede büyük tasarruf sağlayan bir uygulamadır. e-arşiv uygulaması sayesinde firmalar kağıt fatura gönderme maliyetini ortadan kaldırarak faturadan kaynaklanan operasyonel yüklerini en aza indirebilecekler. Özellikle; 79

80 Hizmet sağlayıcı kurumlar E-ticaret firmaları ve Hizmet sektöründeki firmalar arasında zorunluluk olmaksızın e-arşiv uygulamasının hızla yaygınlaşacağı öngörülmektedir. E-Arşif Sistemi E-Arşiv Uygulaması Hangi Mükellefler İçin Zorunludur? Elektronik Fatura Kayıt Sistemi (EFKS) kapsamında faturalarını elektronik ortamda oluşturma ve muhafaza izni almış olan mükellefler, 2014 yılı sonuna kadar faturalama süreçleri ile bilgi işlem sistemlerini, GİB in tebliğinde yer alan usul ve esaslara uygun hale getirmek zorundadır. İnternet üzerinden mal ve hizmet satışı yapan ve 2014 yılı gelir tablosu brüt satış hasılatı tutarı 5 milyon lira ve üzerinde olan mükellefler en geç 1/1/2016 tarihine kadar e-arşiv uygulamasına geçmek zorundadır E-Ticaret'te E-Arşiv'in Temel Özellikleri E-ticaret firmalarına maliyet avantajı sağlayacak, 80

81 E-ticaret firmaları kağıt faturanın baskı, posta ve e-arşiv maliyetlerinden tamamen kurtulacak, Düzenleme öncesi e-faturaları 10 yıl süre ile kağıt ortamında saklamak zorundaydılar. Tebliğle yapılan düzenlemelere göre ise e-ticaret firmaları bundan böyle e-faturalarını elektronik ortamda muhafaza edebilecekler, Tüketicilere büyük kolaylıklar sağlanacak, Kişiler alışveriş yaptıklarında, faturalarını cep telefonlarına veya e-posta adreslerine gönderilebilecek, Gönderilecek faturalar kanuni olarak geçerli bir belge olarak saklanabilecek, Kredi kartı satış bilgileri, e-fatura ile eşleştirilebilecektir E-Fatura ve E-Arşiv Arasındaki Farklar e-fatura Faturalar elektronik ortamda alıcısına iletilir, kağıt çıktı alınamaz. Alıcısına gönderilen her fatura önce GİB e iletilir. UBL-TR formatı zorunludur. GİB Portal, Doğrudan Entegrasyon ve Özel Entegrasyon yöntemlerinden biri kullanılır tarihinde zorunluluk başlamıştır. e-arşiv Hem elektronik hem de kağıt fatura çıktısı alınarak alıcısına iletilebilir. GİB e ay sonlarında hazırlanacak bir rapor ile bilgi verilir. Format zorunluluğu yoktur, istenirse UBL-TR formatı kullanılabilir. Doğrudan Entegrasyon veya Özel Entegrasyon yöntemlerinden biri kullanılır tarihinde zorunluluk başlayacaktır. Bir çok sektör zorunluluk kapsamındadır. İnternet üzerinden satış yapan ciro hacmi yüksek mükellefler için zorunludur Türkiye deki ve Avrupa daki E-Fatura Uygulamaları Arasındaki Temel Farklar Türkiye örneğiyle kıyaslandığında, AB ülkeleri Maliye Bakanlıklarının e-faturalamayı destekledikleri, konuyla ilgili mevzuat çalışmalarında bulundukları gözlemlenmektedir. Ancak Türkiye den farklı olarak tek bir faturalama formatı ve teknolojisinin kullanılmadığı görülmektedir. Ödeme entegrasyonunun ise B2C segmentinde belli başlı Birlik üyelerinde görece daha ileri düzeyde olduğu gözlemlenmektedir. Çok sayıda format ve mesajlaşma tekniğiyle faturaların aktarılmasının yarattığı sorunları çözmek amacıyla belli platform ve 81

82 birliklerin kurulmaya başlandığı dikkat çekmektedir. Avrupa da e-fatura Türkiye de e- Fatura Bağımsız Kontrol Merkezi Kontrol Çeşitli formatlar Sadece UBL-TR formatı Çeşitli mesajlaşma yöntemleri şunlardır: EDI, XML ve diğer metotlar. E-Fatura verisi ve onay mesajları her daim GİB üzerinden iletilmektedir. E-Faturalaşma için iki yöntem vardır: -Servis sağlayıcılar aracılığıyla -Doğrudan entegrasyon yöntemiyle E-Faturalaşma için üç yöntem vardır: -Servis sağlayıcılar aracılığıyla -Doğrudan entegrasyon -GİB in web portalı aracılığıyla. Temel Amaç: Fatura süreç maliyetlerini düşürmek ve bu süreçleri hızlandırmaktır ve vergi denetimidir. Türkiye deki ve AB deki e-fatura uygulamaları arasındaki en temel fark Türkiye deki e- faturaların GİB platformu üzerinden gönderilmesi zorunluluğudur. Avrupa da e-faturalaşma süreçleri çok büyük ölçüde servis sağlayıcılar üzerinden gerçekleştirilmektedir. Fatura göndermek veya almak isteyen işletmeler bu platformların sağladığı çeşitli araçları kullanmak suretiyle e-fatura uygulamasına dahil olmaktadırlar. Diğer taraftan, Hollanda örneğinde gördüğümüz üzere sadece kamu kurumlarına gönderilen e-faturalarda resmi bir platform kullanılmakta, bunun yanında ayrıca belirlenen standartlara uydukları sürece servis sağlayıcıların da bu resmi platforma bağlantı sağlamalarına imkân verilmektedir. 28 Ülkemizde e-fatura kullanımı henüz çok yenidir. E-fatura sistemi kullanıcılarına zaman, personel ve para tasarrufu sağladığı gibi ülkeler açısından da kayıt dışı ile mücadelede bir araçtır. Bu açıdan e-fatura sisteminin yaygınlaştırılması önemlidir. Bunun için e-fatura kullanımı yasal bir zorunluluk olmamalıdır. Firmalar tasarruf sağlamak ve verimliliklerini arttırmak için gönüllü olarak sisteme dahil olmalıdırlar. Ayrıca İtalya, Danimarka ve İsveç örneklerinde olduğu gibi devlet ile yapılan işlemlerde e-fatura kullanımı zorunlu hale getirilerek ülkemizde e-fatura sisteminin kullanımı yaygınlaştırılabilinir. 28 Uğur Doğan, 550 Soruda E-Fatura EDefter, Seçkin Yayıncılık, Vergi & Maliye, 2. Baskı (Eylül 2013) 82

83 Elektronik Fatura İle İlgili Önemli Bağlantılar: Avrupa Elektronik Fatura Platformu (European Electronic Invoicing Platform): CEN/ISSS E-Invoice Gateway : European Commission- Internal Market- Payment Services- E-Invoicing : (UN-CEFACT) Birleşmiş Milletler Yönetim, Ticaret ve Ulaştırma Usullerini Kolaylaştırma Merkezi (UN- Center For Facilitation Of Procedures and Practices For Administration, Commerce And Transport): (UNCITRAL) Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu ( United Nations Commission on International Trade Law): (IEC) International Electrotechnical Commission (Uluslararası Elektroteknik Komisyonu): (ETSI) Avrupa Telekomünikasyon Standartlar Komitesi (The European Telecommunicatiıons Standards Institute: 83

84 KURUMSAL WEB SAYFASI 84

85 1.BÖLÜM- ETKİLİ BİR WEB SAYFASI KURULURKEN YAPILMASI GEREKENLER İnternet tüm dünyayı, iş ve özel hayatı içine alan kocaman bir evren. Birçok amaçla kullanılan bu teknoloji, kurumsal firma ve şirketlerin görünen yüzüdür. Bir firma, dış dünyaya açılmak ve kendini tanıtmak için web sayfasına sahip olmalı. Kurumu doğru yansıtabilecek bir Kurumsal site, firmanın daha profesyonel görünmesini ve daha fazla insana ulaşabilmesini sağlar. Site üzerinde yer alabilecek ürün, hizmet, kurumsal kimlik ve haberler, firmanın tanınmasının yanı sıra faaliyet alanını da geliştirir. Birbirinden farklı, dinamik, etkili ve canlı web sayfaları ortaya çıkmış ve bu tarz çalışmalar giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bunun için web sayfaları kendilerini yenilemeye ve trend konseptleri örnek alarak etkileyici web sayfaları oluşturmaya çalışmaktadır. Etkili bir web sitesi için en temel kural etkili bir ana sayfa oluşturmaktır. Çünkü web sayfanıza gelen kişinin gözüne hitap edecek ana yerdir. Etkili bir ana sayfa tasarımında kişinin gözünü yoran renk tonları ve karışık yerleşim olmamalıdır. Çünkü bu tip zihni yoran durumlar kişiyi web sayfasından uzaklaştırır. Eğer canlı bir sayfa yaptırmak istenirse, ona göre bir yerleşim seçerek farklı bir çalışma yapılabilir. Bunlarla birlikte, web sayfasının yerleşiminde kullanıcı siteyi hızlı bir şekilde tanıyabilmelidir. Yani aradığını bulmakta zorlanmamalı ve geçişlerinin rahat olması gerekmektedir. Ana sayfadan istediği yerlere rahat bir şekilde ulaşabilmeli ve sayfalar arası gezinirken sorun yaşamamalıdır. Ayrıca güncel tasarımlarda kullanılan modeller de denenmeli ya da bunlara benzer özgün bir tasarım kullanılmalıdır. Çünkü bu sitelerde geçişler ve arananı bulmak oldukça kolaydır. Kullanıcı web sayfasına girdiğinde beğenme durumunu sadece içerikler belirlemez. Bir web sayfası kullanılabildiği ve anlaşılabildiği ölçüde tercih edilir. Bunun için de belirgin örneklerden faydalanarak özgün ve etkili bir ana sayfa çalışması yapılabilir

86 1.1. Kurumsal Site Tasarımı Firma ve kurumların tanıtımını sağlayan internet sitelerinin tasarımı, sıradan ya da amatörce görünmemelidir. İnsanlar için ilk intiba, kurumun web sayfası olacağından siteye profesyonelce hazırlanmış bir web tasarım, dikkate alma açısından önemli. Hizmetleri ne kadar iyi olursa olsun, firmanın online sayfası uygunsuzsa, insanlar tarafından ciddiye alınmayacaktır. Kurumsal web sitesinin kimliğine yakışan biçimde sade olması gerekiyor. Kurumsal kimlik, kurumun renkleri, logosu, yazı stili, vizyonu, misyonu, faaliyetleri, ürünleri, hizmetleri gibi önemli detaylar tasarımın içinde yer almalı. Eğer kurumun sahip olduğu bir logo yok ise öncelik, logo tasarımı olmalı. Bunlar dışında kurumsal web sitesi zorunluluk ve prosedürlerinin de yerine getirilmesi gerekiyor Kurumsal Web Sitesi Kurumlar için bazı yasalar konulmuştur. Bu yasalar, tüketiciyi ve kurumu korumakla kalmayıp hizmet alanını da geliştirmektedir. Yeni ticaret yasası gereğince, her sermaye şirketinin bir web sitesi açması zorunludur. Bu sayede şirketler kurumlara ve ortaklarına şeffaf olabilecekler. Raporlar, blançolar, duyurular, toplantılar ve şirket kararları web sitesinde yer almalıdır. Kesintisiz ve sürekli güncel olması gereken Şirket web sitesi, kurumsal site ve tanıtım blogları, doğru bilgilendiren şekilde hazırlanmalıdır. 86

87 1.3. Web Sitesi Zorunluluğuna Göre Site İçeriği Şirket sahipleri ve ortaklarla ilgili açıklamalar Yönetim kurulu toplantılarının duyurusu ve gerekli belgelerin yayınlanması Davet, oylama, kamu duyuruları gibi hizmet ve bilgilerin sunulması Finansal durum, tablolar, yıllık raporlar ve dipnotlar Yönetim kurulunun kurumsal yönetmenliği ve ilkelerine uyum oranı Denetim raporları, yetkili kurul ve bakanlık bildirimleri Yıllık değerlemeler, sermaye piyasasına ve şirkete dair çeşitli bildirimler Yukarıda sayılan maddeler, bir şirketin web sitesinde olması zorunlu maddelerdir Kurumsal Web Sitesi Özellikleri Kurumun türüne ve isteklerine göre kurumsal web sitesinin özellikleri belirlenir. İçerik yönetim sistemi, kontrol paneli, mobil uyumlu tasarımlar, SEO yapısına uygun kodlama, hosting hizmetleri, mail hesapları ve dil seçenekleri gibi birçok talep kurumsal web sitesinin şeklini belirler. Örneğin; uluslararası teknik donanımlar talep edildiğinde dil seçenekleri ve yayınlanacak ülkeye göre haber ya da duyurular için yapılabilecek düzenlemeler gerekebilir. Ayrıca, sitenin kullanımının kolay olması, güncelleme uygulamalarını da pratikleştirir Kurumsal Blog Kullanımı Web sitesi kadar profesyonel ve ciddi olmak zorunda olmayan kurumsal bloglar, tüketici ile daha samimi bir iletişim kurmak ve kuruma dair haberler vermek için kullanılır. Firmanın türüne göre bu bloglar eğlenceli kimliklerde giyinebilir. Kurumsal blog, hazırlayan birçok firma web siteleri kadar bloglara da ağırlık veriyor. Yeni şirket kuracak olanlar ya da firmasını genişletecek olan iş sahipleri, internet kimliğine mutlaka önem vermelidir. Firmanın iş faaliyetlerini ciddi anlamda büyüten bu popüler çalışmalar, yasal zorunluluk olmakla birlikte insanların beklentileri arasında yer alıyor

88 1.6. Arama Motorları Web sitesinin nedenli içerik, nasıl organize edilip ziyaretçiyi etkileyeceği önemli bir unsurdur, çünkü bir web sitesinin düzeni ve yapısı kullanıcıların onunla nasıl iletişim yapması çok önemlidir. Ve iyi web sitesi mimarisi arama motorları tarafından sadece kullanıcılar için değil, aynı zamanda arama motorları tarafından kolayca taranabilir site olması gerekmektedir. Kullanılan bilgi mimarisi ile uyumlaşması gerekmektedir: URL yapısı: Arama motoru endekslemesi ve Dünyanın en iyi içerikli dizaynına sahip site endeksli olamadığı için eğer bulunamıyorsa değeri sıfırdır. SEO ve arama motorlarının sitenizin temiz ve mantığa dayalı olduğunu kavramakla işini yapacaktır. URL yapısı da başlangıçta halledilmelidir. URL leri sonradan değiştirme karmaşık bir girişim olabilir, başlangıçta yapılması gerekmektedir Tasarım Şema biçimlendirme: Şema arama motorları internetteki nesneleri işlemleri anlamaya yardımcı olan bir işaretleme dilidir. Basit anlamda, Google gibi arama motorları sayıları, dizeleri, kelimeleri, film adları veya içeriğin parçaları, tarifleri veya yorumları ve daha bir sürü insanların isimleri, telefon numaraları veya adreslerini anlamak için şemasını kullanır. Uygun şema biçimlendirmesi sitenizin görünürlüğü üzerinde önemli bir etkisi olabilir, bu yüzden doğru noktada önlem almak önemlidir

89 2.BÖLÜM-VİRÜS VE CASUS YAZILIMLARDAN KORUNMA 32 Çok geniş kapsamlı olan bu konuda burada ancak pratik bazı öneriler vermekle yetinilecektir. Burada genellikle Microsoft Windows işletim sistemlerini kullanan kullanıcılar hedeflenmiştir. Bunun nedeni bu işletim sisteminin diğerleri ile karşılaştırıldığında çok daha büyük oranda kullanıcı kitlesine sahip olması ve işletim sisteminde bulunan açıkların diğerlerinden daha çok bulunması ve kötüye kullanılmasıdır. Kuşkusuz ki burada anlatılanlar Linux, MacOS vb. işletim sistemlerini kullanan kullanıcılara da genel fikirler verecektir. Temel olarak virüs ve casus yazılımlardan korunmanın yolları şöyle sıralanabilir: 2.1. Dışarıdan kaynağı belirsiz programları indirmemek, açmamak Belki oldukça kısıtlayıcı bir durum olarak görünse de günümüz Internet ortamında ne yazık ki eskisine göre çok daha "paranoyak" davranmak zorundayız. "Cici" ekran koruyucular, bedava oyunlar, şifre kırma programları potansiyel birer virüs veya casus yazılım kaynağı olabilirler. Özellikle kaçak programlar ya da yazılım anahtarları bulmak için kullanılan "hack/crack" siteleri ideal mekanlardır. Bunların bir çoğu bir anahtar verebilmek için bile bir şeylerin tıklanmasını, birşeylere "yes" denmesini isterler. Bu ise aslında kişinin kendi elleriyle bilgisayarına zararlı yazılımları kurmasından başka birşey değildir. Bunlardan kesinlikle uzak durulması gerekir. Internet üzerinde bilinen, güvenlirliği kanıtlanmış, kaçak yazılım yükletmeyen freeware/shareware siteleri çok daha güvenlidir. 2.2.Güvensiz e-postaları asla açmamak, içindeki eklentileri (attachment) çalıştırmamak Bazen çok güvenilir bir kişiden bile, ya o da farkında olmadan, ya da onun adıyla, gelen e- postalar potansiyel virüs taşıyıcısı olabilirler. Özellikle Word dokümanı olan ".doc" uzantılı dosyalar potansiyel virüs içerebilirler. Bazı e-posta istemcileri de (Outlook gibi), yazılımlarındaki açık ve hatalardan ötürü kullanıcı istemeden gelen e-postayı kendi kendilerine açıp çalıştırabilmektedirler. Bunların ayarlarının yapılmasında, kullanıcının isteği olmadan birşeyleri çalıştıran e-posta yazılımlarından uzak durulmasında yarar vardır. Bazen virüslü dosyaları e-posta ile yollayanlar, bunların uzantılarını kullanıcıları kandıracak biçimde gizleyebilirler. Örneğin, mp3 dosyası gibi zararsız bir dosya uzantısı varmış gibi gösterilen bir zararlı dosyanın asıl soneki mp3'den sonra 100 adet boşluk ve ".exe" olabilir ve bazı e-posta

90 istemcileri bu boşlukları gösteremedikleri için kullanıcılar bu dosyayı mp3 dosyası sanıp tıklayabilirler. Eklentiler konusunda en iyi davranış, onları açmadan bir yere kaydetmek, uzantısından emin olmak ve özellikle "doc" dosyası ise, örneğin "Windows Wordpad" vb. başka daha ilkel bir programla açıp içini iyi-kötü görmeye çalışmak olabilir. 2.3.Lisanslı işletim sistemleri ve yazılımlar kullanmak Özellikle Windows işletim sistemlerinin lisanslı olarak elde edilip kurulmasında büyük yarar vardır. Lisanssız işletim sistemlerini kullananlar, bunlar için çıkarılan ve yazılım hatalarına karşı yapılan güncellemelerden çoğu zaman yararlanamazlar. Ayrıca "crack" olarak elde edilmiş bu yazılımların içine, "cracker" tarafından istenmeyen kodların yerleştirilmediğinden de emin olmak zordur. Lisanslı işletim sistemlerinde kullanıcılar "antispyware" gibi ek yazılımları da yükleyip kullanamazlar. 2.4.Antivirüs ve Antispyware kullanmak Ancak bunların yasal olanlarını temin etmek ve kurmak önemlidir. Kullanıcılarda çok gözlemlenen bir davranış biçimine de dikkat çekmek gerekir: Kullanıcılar, "nasıl olsa antivirüs kullanıyorum" deyip, bilgisayar kullanımında daha özensizleşmektedirler. Zararlı bir program varsa nasıl olsa antivirüs'ün bunu durduracağını düşünen kullanıcılar, aslında antivirüs'lerin yüzde yüz bir koruma yapamadığını ve hatta çoğu zaman yeni yayılan virüsleri bulamadığını göz ardı eder ve virüs kaptıklarının farkına da çoğu zaman çok geç varırlar. Kullanıcıların bu hataya düşmemeleri gerekir. Piyasada ve Internet dünyasında çeşit çeşit antivirüs ve antispyware yazılımı mevcuttur. Kural, "en popüleri en iyisidir" değildir. Bir antivirüs programı ne kadar yaygınsa, onun açıkları, zaafları da o derece iyi biliniyor anlamına gelir ve bu da virüs yazarlarının işini kolaylaştırır. Diğer yandan hiç adı sanı duyulmamış bir antivirüs yazılımı şüpheli olabilir, güncelleme sıklığı yetersiz olabilir ya da teknolojisi daha iyi olan meşhur programlara göre bilgisayarınızı daha da yavaşlatabilirler. Ne yazık ki serbest piyasa ortamında birbirlerine karşı avantaj ve dezavantajları bulunan bu yazılımlardan birini diğerine karşı önermek de oldukça zordur. 2.5.Kişisel firewall kullanmak 90

91 Yukarıda firewall başlığı altında da değinildiği üzere bu konuda da farklı seçenekler vardır. En azından kullanıcının Windows XP'sine Service Pack 2'yi yüklemesi (bazı işletim sistemleri zaten yüklü gelmektedir) ve üzerinde hazır bulunan firewall'u etkin hale getirmesi gerekir. Özel uygulamalar çalıştırmayan bir kullanıcının bu etkinleştirmeyi yaparken "don't allow exceptions (istisnalara izin verme)" benzeri seçeneği işaretlemesinde büyük yarar vardır. Kullanıcıların kullanım sırasında zaman zaman Windows firewall ayarlarının yapıldığı yere girip, herhangi bir programın mevcut ayarları değiştirip değiştirmediğine ve yeni açıklara izin verdirip verdirmediğine bakması yararlı bir davranış olacaktır. Zira bazı casus programlar bir kez bilgisayara girince mevcut firewall'un bazı ayarlarıyla oynar ve dışarıdan normalde izin verilmeyen giriş portlarına sistemin izin vermesini sağlayabilir Mümkün olduğunca şüpheli Web sitelerini ziyaret etmemek Windows'da bulunan bazı açıklardan yararlanan web sitesi yöneticileri, kullanıcının bu siteleri ziyaret etmesi durumunda casus yazılımları kapabilmesine neden olan bazı kodlar kullanabilmektedirler. Özellikle "crack" siteleri, oyun siteleri, şarkı sözü ve mp3 siteleri, "warez" diye isimlendirilen kaçak yazılım siteleri ve porografik sitelerde bu yöntemler sıklıkla kullanılmaktadır. Bu yazının yazıldığı tarih itibarıyla riski biraz azaltmak için kullanılabilecek bir yöntem, Internet Explorer yerine Mozilla Firefox tarayıcısını kullanmak olabilir. Bu tarayıcı (browser) yazılımı, mevcut IE'ye zarar vermeden, ayrı bir alternatif olarak bilgisayara yüklenebilir. Bazı özellikleri dolayısıyla IE'nin yakalandığı tuzaklara yakalanmamaktadır Sanal makinalar kullanmak İleri düzey kullanıcıların tercih edebileceği bir yöntemdir. Piyasada sanal makina (virtual machine) yazılımları mevcuttur. Bunlardan birini edinip bilgisayarına kuran bir kullanıcı, bilgisayarının içinde bir pencere olarak sanki başka bir bilgisayar çalıştırır. Kullanıcı, bunun içine mevcut işletim sistemine bağlı olmadan istediği bir başka işletim sistemini kurar, "boot eder" ve pencere içinde yeni bir bilgisayar çalışır. Bu sanal bilgisayarın kendi hard diski zannettiği aygıt aslında esas hard diskte bulunan zararsız bir dosyadır. Bununla Internet bağlantısı kurulup her yere güvenle girilip çıkılabilir, istenilen virüslü programlar çalıştırılabilir. Her şey bu sanal makinanın içinde kalacak ve gerçek bilgisayar bundan 91

92 etkilenmeyecektir. 92

93 SOSYAL MEDYANIN KULLANIMI 93

94 1.BÖLÜM- ŞİRKETLERİN VERİMLİ ŞEKİLDE SOSYAL MEDYAYI KULLANMALARI 1.1. Sosyal Medya Kullanımın Avantajları Günümüzde tüketici alışkanlıklarının, pazarlama stratejilerinin ve rekabet koşullarının sürekli geliştiğini ve değiştiğini, teknolojik ve sosyolojik değişimlerin hayatımıza çok hızlı girebildiği gözlemlenmektedir. Bu değişimlere kurumsal markaların hızla ayak uydurmak zorunda olduğu ve bunun faydaları şöyledir: Sosyal medya sayesinde hedef kitle ile aracısız, doğrudan ve karşılıklı iletişim sağlanabilmektedir. Sosyal medya içerikleri özellikle farklı bir olgunlukta ise çok hızlı yayılabilmektedir. Sosyal medya düşük hatta sıfır maliyetli olabilmektedir. Birçok pahalı mecrayı da geçmeye başlamıştır. Örneğin, İngiltere de şu anda internet kullanım oranı televizyon izlenme oranını geçmiş durumdadır. Sosyal medya ölçümlenebilmektedir. Kullanılan başka hiçbir reklam pazarlamasında kaç kişinin gördüğü, yorum yaptığı ölçümlenememektedir. Sosyal medyada yorumdan daha öte yorumu yapanın kişisel özelliklerine kadar da analiz edilebilmektedir. Buradan markayı hangi (sosyal-yaş-cinsiyet-şehir) kitlenin takip ettiği vb.. Sonuçlara da kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Sosyal medya marka-ürün bilinirliğini arttırır, marka alışveriş deneyimlerini gösteren tek platformdur, reklama katkı sağlar. 94

95 1.2. Sosyal Medyanın Pazarlamada Yeri Hayatımıza giren sosyal ağlarla beraber ortaya çıkan sosyal medya pazarlaması; pazarlamacıların tutundurma faaliyetleri içerisinde en çok önem verdikleri konulardan birisi haline gelmiştir. Pazarlama kavramına yeni bir tarz getiren sosyal medya ile bütün markalar, sosyal ağlarda yer edinmeye ve sosyal medya stratejileri oluşturmaya başlamıştır. İşini her noktada iyi yapan ve müşterisine değer veren ya da vermeye çalışan kurumsal markaların mutlaka sosyal medya içinde güçlü ve sürekli olması gerekir. Bunun yanında e- ticaret yapan markaların olmazsa olmazıdır. E-ticaret olarak adı geçen elektronik ticaretin, yakın zamanda sosyal ve yeni nesil ticaret olarak anılacağı ve bilinen tüm ekoticaret hacminin içinde çok daha üstlerde ve bütünleşmiş olarak yer alacağı öngörülmelidir Sosyal Medyanın Sistemini Anlamamak Sosyal medyada başarısızlığı getirecek en büyük adımlardan biri sosyal medyanın kendi doğasını yani sistemini anlamamak ve anlamaya çalışmamak olacaktır. Sosyal medyayı anlamak için gerekli teknolojiyi ve ekipmanı öğrenmenin yeteceğini düşünenlerin sayısı çoğunlukta. Sosyal medyayı anlamak için bu işin sanatını, çevreyi ve bu dünyaya nasıl entegre olunacağını anlamak gerekiyor. Eski günlerdeki gibi iletmek istedigin mesajı havalı televizyon ve billboard reklamları ile verip kenara çekilip beklemek ile olmuyor bu işler. Markalar bunun yerine topluluğun bir parçası haline gelmek icin kafa yormalılar, kendi topluluklarını oluşturmalılar ve ilişkilerini geliştirmeliler Yanlış sosyal medya ajansı 95

96 Bu işi doğru yapan sosyal medya ajansları, markaları istedikleri yere getireceği şüphesiz bir gerçek senesinde gördüğüm önemli konulardan birisi KOBİ ler başta olmak üzere firma sahiplerinin kendi sosyal hesaplarını yönetir gibi şirketlerinin sosyal hesaplarını yönetmeye çalışmasıydı. Sosyal medya sizin işiniz değilse bu işi bilen bir sosyal medya ajansına verin ve siz kendi işinize konsantre olun. Doğru sosyal medya ajansı seçme konusunda her türlü kaynağı internette bulabilirsiniz. Derinlemesine bir araştırma yapmak, size uygun bir sosyal medya ajansı bulmak sizin elinizde.. Ajansınızı bulduktan sonra dikkat etmeniz gereken konu, sosyal medya ajansınızın sizin icin özel servis üretmesi. Seri üretim hizmetlerin sosyal medyada ise yaramayacağını bilmelisiniz Rastgele davranışlar sergilemek Sosyal medyada yer alıp bu mecra ile ilgili stratejileri olmayan firmalar kaybetmeye mahkumdurlar. Sosyal medyada rastgele adımlar atmak size ROI Sosyal Medya Stratejileri konusunda ciddi problemler yaşatacaktır. Firmalar kendilerine hedefler koymalı ve bu hedeflere göre hareket etmelidirler. Rastgele tweet atmayın, zamanınızın kıymetli olduğunu bilin ve ona göre davranın. Sosyal medyayı şirketinizin DNA sı ile birleştirin ve buna göre davranın. Ne zaman nerde olmanız gerektiğini bilin Yanlış sosyal kafa yapısı 96

97 Yanlış sosyal kafa yapısı Sosyal medyada olmak bağlantılı olmak ile ilgili bir konudur. Sadece duyurular yapmak, indirim kuponları dagıtmak ile ilgili bir konu değildir İhtiyaç duyulan kaynakları ve bilgiyi küçümsemek Sonun başlangıcı. Kalifiye olmamış kişileri işe almak, size pozitif bir ROI vermeyecektir. Sosyal medya konusuna ciddi kaynak ve bütçe ayrılmalıdır. Sadece kendi Facebook ve Twitter hesabını yönetmekten ileriye gitmemiş kişileri istihdam etmekten ziyade konu ile ilgili strateji geliştirebilen ve dijital dünyada attığınız adımları ölçebilen kişilerle çalışmalısınız. Sosyal medya ücretsiz, ciddi bütçelere ne gerek var diyenlere verilecek en güzel cevap, sosyal medyada harcanan zamanın bir değerinin olduğunu hatırlatmaktır Bağlantı kurmamak Firmaların çoğu baglantı kurma konusunu çözmüs değiller. Sosyal medya bağlantı kurmaktır. Hedef kitleniz ile, sizi izleyenlerle bağlantı kurun. Onlarla sadece Twitter dan mesajlaşmayın, onlarla beraber eğlenin. Sizinle bağlantıya geçmeleri için onları etkileyin. Facebook sayfanızı açtıktan sonra insanların hemen sayfanıza akmasını beklerseniz, çok beklersiniz! Sosyal medyanın geçerliliği aksiyon yaratmaktır Sosyal medya kuralları oluşturmamak 97

98 Sosyal medya kuralları Mutlak sosyal medya kurallarınız olsun. Bunun çok zor veya karmaşık olmasına gerek yok. Şirketinizin beklentileri ve hedeflerine yönelik bir politika geliştirin. Şirket ortaklarının ve çalışanların şirketiniz adına sosyal ortamlarda nasıl davranması gerektiğini belirleyecek bu kurallar, sizi ileride karşılaşabileceğiniz hukuki risklerden koruyacaktır Eksik görevler ve sorumluluklar Bu konuda açık kapı bırakmayın. Doğru görev tanımlamaları ile kimin ne iş yapacağını belirleyin. Gerek sizin kendi organizasyonunuz içerisinde gerekse şirketinizin bir sosyal medya ajansı ile çalışma durumunda çizgilerinizi net çizin Sosyal medya herşeyi çözer düşüncesi İşiniz yolunda gitmiyorsa, satışlarınız düşükse, ileteceğiniz dogru bir mesajınız yoksa, şirket içerisinde koltuk savaşları varsa, hedef kitlenizi hala tanıyamamış ve onlarla sağlıklı bir iletişim kuramamışsanız işiniz zor. Sosyal medya bütün problemleri çözecek sihirli bir değnek değildir. Şirket içerisinde bir çok konuyu çözememisseniz bunu çözmeyi sosyal medyadan beklemeyin. Herşeyden önce kendinize karşı dürüst olup şirket içerisinde bazı şeyleri düzeltmelisiniz. Sizin ilk önce bir kötü polis e ihtiyacınız var. Böylesi bir ortamda sağlıklı bir sosyal medya stratejisi belirlemek için mutlaka dışarıdan bir danışman veya sosyal medya ajansı ile çalışın Kötü bir ilk izlenim İlk izlenim çok önemlidir. Doğru ve etkili bir ilk izlenim için acele etmeyin. Hedefleriniz doğrultusunda bir çalışma yapın ve tam olarak hazır olduğunuzda insanlarla sosyal mecrada buluşun. Kötü bir ilk izlenim size ciddi zarar verecektir ve sitenizi ziyaret edenleri tekrar sitenize çekebilmek çok zor olacaktır. Etkili bir ilk izlenim için gerekli çalışmayı yapın Hayalci olmak Hayal kurun ama gerçek dışı beklentileriniz olmasın. Sosyal medyada okuduğunuz başarı hikayelerini gerçekleştirmek için şirketinizin DNA sına uymayacak olmadık işlere kalkışıp itibarınızı zedelemeyin. Hedefleriniz büyük olsun ama gerçek dışı olmasın. Sabırlı olun. İnsanlarla bağlantıya geçin ve adımlarınızı ölçün. 98

99 Sıkıcı olmak Sosyal medya insanları etkilemek ve bu sayede onlarla iletişime geçmekle ilgilidir. Yaratıcılık konusunda mutlaka bir şeyler yapmalısınız. Bu bir tercih değil zorunluluktur. Bu konuda kalifiye birilerini işe alın, mesela şirkete yeni hava getirecek yöneticiler alın. Yaratıcılık sorununu çözemiyorsanız profesyonellerden yardım alın, bir sosyal medya ajansı ile çalışmaya başlayın. Bu yeni dijital ekonomide sıkıcı olmaya maalesef yer yok. İnsanlar artık zaman geçirmekten keyif aldıkları markaları tercih ediyorlar. İlerlemek istiyorsanız mutlaka bir şeyler yapın Sorulara cevap vermek Tw Fa In Li sayfalarında takipçinin işine yarayacak ve takipçi sayısını artırabilecek ilgi çekici bilgiler ya da müşterimarka ilişkilerini güçlendirici temalı içerikler paylaşılması ve takipçinin müşteri olması durumunda sorduğu sorulara mutlaka cevap verilmesi gerekir. Sosyal medyanın iyi yönetilemediğinde ya da markanın ürün ve hizmetlerinin kalitesinde sorunlar var ise direkt ve şeffaf iletişimin olumsuz yönlerinin, olumlu yönlerinden daha fazla olduğu ile alakalı bilgileri, kurumsal şirketler de böyle bir durumun zaten olmaması gerektiğinden yazılmayacaktır. Kısacası eğer kurumsal bir marka olsanız da ürünlerinize, ajansınıza ya da sosyal medya pazarlama çalışanlarınıza güvenemiyorsanız sosyal medya da hiç olmamanız daha iyi olabilir Sosyal Medya Stratejileri Sosyal medya stratejinizi ideal bir biçimde gerçekleştirirseniz başlangıç aşamasında kendinize çok şey katarsınız. Sosyal medya stratejisinde sizi başarıya ulaştıracak birçok ipucu bulunmaktadır ancak bazıları diğerlerinden çok daha etkilidir

100 Ne elde etmek istediğinizi bilin Bir sosyal strateji oluşturmak için zaman ve enerji harcamadan önce sosyal medya aracılığıyla ne elde etmek istediğinizi kendinize sorun. Satışları arttırmak mı istiyorsunuz? Marka bilinirliği mi oluşturmak istiyorsunuz? Müşterilerle doğrudan diyalog mu kurmak istiyorsunuz? Hedefinizi başlangıçtan itibaren ortaya koyarsanız oluşturacağınız strateji çok daha güçlü olur ve en önemli aşamalara ulaşmak için size daha fazla destek sunar İşini bilen bir içerik yöneticisiyle çalışın Sosyal strateji büyük ölçüde içerik anlayışını oluşturacak özel bir kaynak gerektirir. İçerik dijital alanın en önemli değerlerinden birisidir ve o olmadan müşterilerle bağlantı kuramaz veya görüşmeler başlatamazsınız. Önce değer kazandırmalı ve sunmalı, ardından ise iyi bir dinleyici olmalısınız Uygulama açığında bir köprü oluşturun Bir stratejiye sahip olmak başlangıç için iyi bir seçenek olabilir ancak uygulanabilirliği ve stratejiden uygulamaya geçiş aşamalarının anlaşılabilir olması son derece önemlidir. En iyi strateji uygulamalardan elde edilecek geri bildirimlere adapte olabilecek kadar esnek olan stratejidir. Stratejinizi belirli aralıklarla gözden geçirin, onu inceleyin ve elde ettiğiniz geri bildirimler kapsamında onu geliştirin Hedef kitlenizi tanıyın Sosyal medya ulaşmak istediğiniz bir çok insana ulaşmanızı sağlayabilmektedir. Bunun anlamı daha fazla uğraş göstermeniz gerektiğidir ve bu ulaşmak istediğiniz aşamalara göre değişiklik göstermektedir. Bağlantı kurmak istediğiniz hedef kitleyi tanımalı ve sürekli popüler alanlarda vakit harcamak yerine onların bulunduğu yerlerde vakit harcamalısınız Durmaksızın test edin Sosyal medya için sınırlı bir strateji oluşturmak istiyor olabilirsiniz ancak bu gerçekten zaman gerektiren bir durumdur. Farklı sosyal medya platformları için geniş planlar oluşturarak işe başlamalı ve hangisinin sizin için işe yaradığını belirlemek için bunları test etmelisiniz. Düzenli bir strateji oluşturmak aylarca zamanını alabilir. Bu nedenle sabırlı olmalısınız. 100

101 Tek bir hedefe odaklanın Sosyal medya geniş bir pazarlama kanalıdır ve genel olarak sosyal medya stratejileri çok geniş eylem planlarından oluşur. Açık bir hedef olmadan etkileşim kurma hedeflenir. Ölçülebilir bir hedef ile işe başlarsanız etkileşim hedefinizi daha basit bir tabanda tutmuş olursunuz. Belirli miktar Facebook beğenisine ulaşmak buna verilecek en ideal örneklerden biridir. Amacınız daima hedefin basit ve anlaşılır olmalısını sağlamaktır Yayılma politikasından uzak durun Sosyal medya stratejilerinde sürekli yapılan bir hata bir anda aynı yerde olmaya çalışmaktır. Bu durum sistematik olarak sizin erişim kanallarınızı güçlendirse bile işinizi zorlaştırmaktadır. Açık hedefler belirlemeli, etkin olduğunuz sosyal medya kanalına odaklanmalı ve çok daha fazla etki oluşturmaya çalışmalısınız. Daha sonra ilk kanaldan elde ettiğiniz ivme ile diğer sosyal medya kanalına odaklanabilirsiniz Sıkı sosyal medya politikaları uygulayın Sosyal medya transparan bir alandır ve bu yüzden hedef kitlenize yanlış mesajlar gönderme şansına sahipsinizdir. Bu yüzden hitap tonunuzu, dilinizi, argo tabirlerin kullanımını ve en önemlisi etkileşim tarzınızı bir yönerge oluşturarak ortaya koymalısınız. Bu sayede markanızı karalama riskini ortadan kaldırmış olursunuz Her platforma hitap edin Sosyal medya platformları kullanımları açısından birbirinden farklı yerlerdir ve kullanıcı davranışları her birinde farklı olabilmektedir. Bu nedenle hangi platformun işletmeniz için neler yapabileceğini bilmeli ve gerçekçi hedefler belirlemelisiniz. Eğer bir B2B işletmesiyseniz LinkedIn sizin için Facebook tan çok daha ideal bir platformdur ancak Facebook sizin işletme kültürünüze uygun çalışanları bulabilmeniz konusunda daha etkilidir Üretken ve amaca yönelik olun Sosyal alanda yeni kullanıcılar ve/veya müşteriler bulmak belirli bir çaba gerektirmektedir. Facebook ta günlük en az 2-3 defa paylaşımda bulunmanız gerekir. Ancak, aynı zamanda içeriğiniz amaca yönelik olmalıdır. İdeal hedef kitlenizi belirleyin, en iyi kullanıcılarınızın karakteristiklerini düşünün ve onların dilinden konuşmaya çalışın. Ardından ise paylaştığınız 101

102 içeriklerden bazılarının Kayıt Ol gibi harekete geçirici mesajlar içermesini sağlayın Dahili paydaşlara danışın Kapalı koşullarda içerik üretmeye çalışıyorsanız ürettiğiniz içerik rahatsız edici bir biçimde tek boyutlu olabilir. İçerik kaynakları oluştururken her departmana ulaşmaya çalışın ve her seviyedeki çalışandan fikir alın. Bir organizasyonda yer alan takım arkadaşlarınızın büyük bir bölüme iyi fikirler üretme şansına sahiptirler. Kullanıcılardan veya müşterilerden gelen genel soruların ne olduğunu onlara sorun ve ardından bu sorulara eğilim göstererek bunları sosyal medya paylaşımlarınızda veya blog yazılarınızda cevaplandırın Herkesle iş birliği yapmaya çalışın Takım arkadaşlarınızla iş birliği yaparak, işletmeye katkı yapma tutkularını sosyal medyaya da yansıtmalarını sağlayın. Takım arkadaşlarınız markanızın büyük destekçileri konumunda olurlar ve paylaşılması gereken mesajları bulundukları ağa yayarlar Etkileşim sunacak içerikler paylaşın Paylaştığınız içeriklerin ilgi çekici olmasını sağlayın ve reklam mesajlarından olabildiğince uzak durmaya çalışın. Sahip olduğunuz ürünü ön plana çıkarma isteği doğal bir durumdur ancak bunu yaparsanız oluşturmak istediğiniz etkileşim asla üst seviyelerde olmaz Sürekli plan yapın Plan, plan, plan. Sosyal medya yönetim platformlarını kullanın ve daima bir veya iki hafta sonrasıyla ilgili planlar yapın. Belirli içerikleri paylaşmak için zamanlayıcı kullanın ve eğer şaşırtıcı veya ani bir şey ortaya çıkarsa bunu kontrol etmek için gerekli adımları atın. Planlama gerçekleştirildiği an çok fazla zaman alabilir ancak günlük olarak size çok daha fazla zaman kazandıracaktır Kullanıcılarınızın günlük sosyal hayatlarını geliştirin Ne tür bir işletme olursanız olun önce hedef kullanıcının ne olduğunu belirlemeli ve ardından onun sosyal etkileşimlerini ve sosyal ilgilerini nasıl geliştirebileceğinizi düşünmelisiniz. Eğer araba satışı yapan bir yerseniz bu durumda arabalarla ilgili bir şeyler konuşmaya çalışmalısınız. Sosyal medya da bundan farklı bir husus değildir. 102

103 Basit ve gerçekçi olun Gerçekçi olun. Kullanıcılar doğru olanı rahatlıkla görebilirler. Neşeli veya sevimli olmak için kendinizi fazla zorlamayın. Bu durumda ileriye doğru adım atamazsınız. Basit sosyal stratejiler uygulayın ve kazanımlarınızı yüksek tutun. Stratejiler kısa, etkileşimli ve gerçekçi olmalıdır Yüksek kaliteye sahip içerikler sunun Yüksek kaliteye sahip içerikler sunmaya çalışın ve açılış sayfasında bunlara yer verin. Sosyal medyanın bir dağıtım kanalı olduğunu düşünün. Sosyal medyada takipçisi olup asla bunları aktif kullanıcıya veya müşteriye dönüştüremeyen yerleri düşünün. Ancak kullanıcılar içerikleri takip ediyorlarsa içerikler onları eğlendirecektir ve kullanıcılar içeriklerden bir şeyler öğrenebileceklerdir. İnsanlar içeriğinizi başkalarıyla paylaştıkları zaman, paylaşılan kişiler sizin potansiyel müşterileriniz haline dönüşebilirler Hedef kitlenizi anlayın Başarının temel anahtarı hedef kitlenizi anlamaya çalışmaktır. Onların neleri seveceğini, neleri takip edeceğini ve nelerde vakit harcadıklarını bulmaya çalışın. Ardından stratejinizi bu yönde geliştirerek onların dilinden konuşmaya çalışın. Eğer söyledikleriniz ve nasıl söylediğiniz hedef pazar ile örtüşmüyorsa vermek istediğiniz mesaj yolunu kaybedecek ve sosyal medya alanında pek etkili olmayacaktır BÖLÜM- E-TİCARET ŞİRKETLERİNİN SOSYAL MEDYA KULLANIMI Yapılan hesaplamalara göre bugün itibarıyla sosyal medyanın satışlara olan etkisi yüzde 1 civarında. Öte yandan tüketicilere sorulduğunda her 10 kullanıcıdan 1 inin satış öncesinde sosyal medyadan etkilendiğini ve sosyal medyada yer alan markalara daha çok güvendikleri görülmektedir. Bunun yanında aslında sosyal ağlarda yer almak demek tüketicilerin de o mecrada yer alması demek. Yapılan bir araştırmaya göre tüketicilerin sosyal ağlarda paylaştığı her bir içeriğin (video, yorum, tavsiye, e-posta vb) satış anlamında belli bir değeri var

104 Ayrıca, Türk e-ticaret şirketlerinin sosyal ağlarda attıkları adımları da takip edilmektedir. Tabi Türkiye deki dijital ajanslar da sosyal kavramların ticaretle olan ilişkisini çok ama çok önemsemektedir. Sosyal medya dev bir alan ve her bir kanalın kendine has bir tarzı var. Satışa etkisi beklenildiği kadar olmayabilir ancak yenilikçi yöntemler ile satışlara fayda yaratıldığı da görülmektedir. En önemlisi ise marka konumlamasının gerçekleşmesi ve iletişimin arttırılması BÖLÜM-SOSYAL MEDYA KULLANIMINDA HACKERLERDEN KORUNMANIN YOLLARI Sosyal medya ağlarının kullanımı günlük yaşantının o kadar rutin bir parçası haline geldi ki, birçoğumuz gün içinde yaptığımız yüzlerce işlemin aslında bir güvenlik açığına yol

105 açabileceği düşünülmektedir. Siber korsanlar, orijinal sunucudan geliyormuş gibi hazırladıkları sahte e-postalarla kullanıcıların internet hesaplarını ele geçirmektedir. Hackerların e-posta tutkusu kullanıcılar için büyük tehlike. Bir sitenin ismine benzer adres satın alıp, kullanıcıya güncelleme maili göndererek hesabı ele geçirmekte. Korunmak için elektronik posta ile gelen ve bilgileri güncellemeyin ve hiçbir linke tıklamayın uyarısı. Uzmanlardan, harf ve sayılardan oluşan, en az 10 karakter uzunluğunda şifre tavsiyesi. Siber korsanlar, orijinal sunucudan geliyormuş gibi hazırladıkları sahte e-postalarla kullanıcıların internet hesaplarını ele geçirmekte. Korsanlar, Türkçe'de yemleme olarak geçen, siber dünyada uzun zamandır kullanılan ve İngilizce password (şifre) ve fishing (balık avlamak) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşturulan Phishing" tekniğiyle kullanıcının tüm bilgilerine ulaşmaktadırlar. Bir çeşit sosyal mühendislik kabul edilen bu tekniği geliştiren siber korsanlar, gerçek sunucu adresine yakın internet adreslerini alarak, kullanıcıların kafasını karıştırmayı da başarıyor. Siber korsanlar, örneğin abcd.com olan bir elektronik posta ya da sosyal paylaşım sitesinin internet adresine benzer posta-abcd.com ya da security-abcd.com gibi alternatif internet adresini satın aldıktan sonra kullanıcıya e-posta göndererek bilgilerini güncellemesini istiyor. Kullanıcıların hesaplarını korumak için kendilerine elektronik posta ile gelen ve bilgilerin güncellenmesini isteyen hiçbir linke tıklamaması ve güncelleme için yeni bir internet sayfası üzerinden ilgili siteye ulaşarak site üzerinden yapması önerilmektedir. Bilişim uzmanlarınca ayrıca, harf ve sayılardan oluşan, en az 10 karakter uzunluğunda şifreler kullanılması ve bu şifrelerin belirli aralıklarla değiştirilmesi istenmektedir

106 Sosyal medya hesaplarını korumak için sadece güçlü şifrenin yeterli olmadığı belirtilirken, kullanıcıların güvenlik alanındaki bilgilerini sürekli güncellemeleri gerekmektedir: Sosyal medya hesaplarına ait gizliliğin yüzde 100 sağlanması mümkün değildir. Bu durum hem kullanıcının hem de Twitter, Facebook ve diğer sosyal ağların tek başına alacakları güvenlik önlemleri ile sağlanamaz. Güçlü parola kullanımı bir nebze hesabın güvenliğini sağlayabilir ama tek başına yeterli değildir. Bilginin silah olduğu günümüzde, ele geçirilmek istenen hesap ile ilgili zafiyetlerin belirlenmesi ve alternatif güvenlik zafiyetlerinin ortaya çıkarılması, hacker'ların motivasyon unsurlarını belirlemektedir. Bu unsurları siyasi, dini, etik değerler, maddi kazanç veya ulusal menfaatler olarak örneklendirebiliriz. Herhangi bir motivasyon ile sosyal medya hesaplarının ele geçirilmesi ve kişisel bilgilerin ifşa edilmesi için farklı yöntemler izlenebilir. Güvenlik uzmanları ve siyah şapkalı, beyaz şapkalı veya gri şapkalı hacker'lar farklı yöntemler kullanmaktadır. Bu yöntemlerden bazıları şu şekildedir: 3.1. Parola Saldırıları Kullanıcı hesaplarına, elde bulunan parola listeleri ile denemeler yapılarak saldırı yapılabilir. Başarı oranı parolanın elde bulunan listelerde bulunma olasılığı kadardır. Kullanıcının kendisi dışında birilerinin tahmin edebileceği doğum tarihi, tuttuğu takım gibi bilgilerin yer 106

107 aldığı parola kullanımlarından uzak durulması, hesabın ele geçirilmesindeki başarı oranını düşürmektedir. Ayrıca Twitter, Facebook gibi uygulamaların belli parola denemeleri sonrası limit koyması ve CAPTCHA uygulaması ile yapılan saldırıları engellemesi söz konusudur. Örneğin Gmail uygulamasında 10'dan fazla parola denemesinde CAPTCHA çıkarması bu konuda bir önlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan analizlerde gmail tarafında 10 parola denemesinin 1000'e kadar çıkartıldığı görülmüş ve bu sınır şu an için aşılamamıştır MITM (Man in the middle) Saldırıları Bu yöntemde hacker kullanıcı ile web sitesi arasına girebilir ve tüm trafiği kendi üzerinden geçirerek kullanıcı adı/parola bilgilerine erişim sağlayabilir. Bu saldırı türünde özellikle kullanılan tarayıcıda sertifika hataları alınır ve kullanıcı bu uyarıyıları görmezden gelirse saldırı başarılı olur. Özellikle toplu internet kullanılan alanlarda bu saldırı türü sıklıkla karşımıza çıkmaktadır Oltalama Saldırıları Bu yöntemde kullanıcıya gönderilen bir link ile sosyal platformların bir kopyası oluşturularak kullanıcının giriş yapması sağlanabilir. Böylelikle giriş yapılırken kullanılan kullanıcı adı/parola bilgileri karşı tarafın eline geçmiş olacaktır. Beklenmeyen parola resetleme gibi mailleri ile gelen linkleri açmamak veya açılan web sitesi adreslerini kontrol etmekte fayda var Key Logger Bilgisayar üzerinde yaptığımız tüm klavye hareketlerini kaydeden Key Logger ve benzeri uygulamaların bilgisayara yüklenmesiyle hesaplarınızın ele geçirilmesi mümkündür. Bu tür saldırılara karşı sadece anti-virüs yazılımı kullanmak yeterli değildir. Key Logger uygulamalarının anti-virüslere yakalanmama özelliğini düşünürsek, imza tabanlı önlemlerden ziyade sezgisel analiz yapan güvenlik çözümlerini kullanmakta fayda olduğunu söyleyebiliriz. 107

108 3.5. Uygulama Güvenlik Açıkları ve Zero Day Yukarıda bahsettiğimiz yöntemlerin bir çoğu kullanıcı farkındalığı ve firmalar tarafından alınacak önlemler ile bertaraf edilebilir. Fakat Twitter ve Facebook gibi sosyal ağlarda, güvenlik uzmanları tarafından tespit edilen ve Bug Bounty (Ödül Avcılığı) kapsamında bildirilmemiş güvenlik açıkları her iki tarafı da savunmasız bırakmaktadır. Siyah Şapkalı veya Beyaz Şapkalı Hacker ayrımı yapmaksızın firmaların tüm kaynaklardan yararlanarak kendilerini güvenlik alanında geliştirmeleri gerekiyor. Her gün sosyal medya ve diğer kritik sistemlere ait Zero-Day (Sıfırıncı Gün) güvenlik açıkları çeşitli kişilerce satın alınıyor ve kullanılıyor. Bu tarz platformlarda çıkan güvenlik açıkları ile yetkisiz erişim, yetki yükseltme gibi farklı risk seviyelerinde işlemler yapılabiliyor. Örneğin başkasının Facebook duvarında paylaşım yapmak, Twitter üzerinden Direkt Mesaj okumak veya WhatsApp yazışmalarına ulaşmak mümkün olabilir. Yakın zamanda birçok Hollywood ünlüsünün maruz kaldığı Apple icloud hack vakası da buna en önemli örneklerden biri. Türk siber güvenlik uzmanlarının da üzerinde yoğun olarak çalıştığı saldırılar, özellikle e- posta hizmetlerini hedef alan eylemlerle gerçekleşiyor. Eylül 2004'te yaşanan Rusya merkezli saldırıda, 5 milyon Google hesabını brute-force (deneme yanılma yöntemiyle yapılan saldırılar) yöntemiyle ele geçirilmişti. ABD merkezli bir firmanın uğradığı en büyük saldırı olarak kabul edilen Sony Pictures saldırısında da hacker'ların 'çalışanlara ait kullanıcı adı ve şifreleri girerek' bilgisayarlara casus yazılım yükledikleri belirtilmişti. Hacker'lar banka çalışanlarına gönderdikleri ve virüs içeren e-postaların açılması sayesinde zamanla birçok bilgisayara erişerek nihayetinde bilgisayar sistemlerini ele geçirdi. Ardından banka hesaplarından ATM cihazlarına kadar birçok finansal araç ve hizmetin şifrelerine ulaşıldı. En son aşamada, saldırganlar çevrimci bankacılık, para transferleri, ATM'den para çekme yöntemleriyle 1 milyar doları cebe indirdi. En az bir yıl süren saldırılarda 30 ülkedeki sayısız bankada kullanılan bilgisayarların ekranlarından görüntü alındı, kişisel hesapları ele geçirildi. 108

109 'Carbanak cybergang' adı verilen örgütün düzenlediği küresel banka soygunu, dikkat etmediğimiz takdirde ortaya çıkacak güvenlik sorunlarının 'mega ölçeğini' temsil eden bir örnek. 'Diploma veya yaşa önem vermeyin' Siber güvenlik alanında iyi ve kötü niyetli ayırt etmeksizin her yaştan çok yetenekli kişilerin bulunduğunu hatırlatarak, bu kişiler tarafından yapılan uyarıları yetkililerin ciddiye alınması gerektiği, aksi durumda zarar görmenin kaçınılmaz olacağı ifade edilmiştir. Bireysel kullanıcılardan firmalara kadar bilgi güvenliği alanında kendini geliştirmek isteyenler, diploma, yaş, kurumsallık ve dünya görüşü gibi kriterlere takılmadan güvenlik uzmanlarına kulak vermeli ve şapka rengi ne olursa olsun bilgi, beceri ve tecrübelerinden faydalanmalıdır. Siber güvenlik ekosisteminde yetenekli çok sayıda genç insanın olması, risk seviyesini de bir o kadar artırmaya devam ediyor. Gelişen teknolojiler ve saldırı çeşitleri, merak, bilgi ve bolca zamana sahip hacker'ları genelde kötü eğilimlere sürüklüyor. İnternet kullanıcıları, bu aşamada bağlarını koparamayacakları dijital dünyalarını çok iyi korumayı öğrenmek zorunda. Sosyal ağ kullanıcıları şifrelerini girmeleri gereken her an bir risk altına girebilir. Güvenilen kişilerden de geliyor olsa doğrulama yapmadan şüpheli görülen maillerin açılmaması, özellikle finansal işlemlerde büyük önem taşımaktadır. 109

Tanım. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) Hukuk Çalışma Grubu nun 8 Mayıs 1998 tarihli raporu

Tanım. Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) Hukuk Çalışma Grubu nun 8 Mayıs 1998 tarihli raporu E-İŞ E-TİCARET Tanım Bireyler ve kurumların, açık ağ ortamında (internet) ya da sınırlı sayıda kullanıcı tarafından ulaşılabilen kapalı ağ ortamlarında (intranet) yazı, ses ve görüntü şeklindeki sayısal

Detaylı

tülmesinde kullanılan tüm iş bilgilerinin; üretici, tüketici, kamu ve özel kuruluşlar ve diğer izasyonlar arasında elektronik araçlarla yapılması"

tülmesinde kullanılan tüm iş bilgilerinin; üretici, tüketici, kamu ve özel kuruluşlar ve diğer izasyonlar arasında elektronik araçlarla yapılması 1.BÖLÜM ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI AMAÇLARI VE ARAÇLARI 1.1. ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI Elektronik ticaret için verilebilecek tek bir tanım yoktur. Bazı görüşlere e ticaret göre, (E Commerce), her türlü

Detaylı

WTO(DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ): Mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır.

WTO(DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ): Mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır. E-Ticarete Giriş E-Ticaret Tanımı WTO(DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ): Mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır. OECD(İKTİSADİ İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA

Detaylı

ELEKTRONİK TİCARET (E-TİCARET) NEDIR? Ticaret Nedir?

ELEKTRONİK TİCARET (E-TİCARET) NEDIR? Ticaret Nedir? DERS NOTU - 1 ELEKTRONİK TİCARET (E-TİCARET) NEDIR? Ticaret Nedir? Ticaret ifadesi kavramsal olarak mal veya hizmetin satın alınması ve satılması işlemlerini kapsamaktadır. Bu sürecin elektronik ortamda

Detaylı

Türkiye E-Ticaret Sistemleri

Türkiye E-Ticaret Sistemleri Türkiye E-Ticaret Sistemleri Türkiye E-Ticaret Sistemleri E-Ticaret Sorunları E-Ticaret Sorunları Dağıtılan bilgi üzerindeki denetim eksikliği Bilginin çalınması ve yayılması üzerindeki denetim eksikliği

Detaylı

ELEKTRONİK TİCARET DR. AYŞEGÜL SAĞKAYA GÜNGÖR

ELEKTRONİK TİCARET DR. AYŞEGÜL SAĞKAYA GÜNGÖR ELEKTRONİK TİCARET DR. AYŞEGÜL SAĞKAYA GÜNGÖR E-İŞ Elektronik İş (E-iş) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin bir şirketin tüm aktivitelerini desteklemek amaçlı uygulanması Şirketin iç ve dış veri sistemlerini

Detaylı

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM DERSLERİ Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı II Bilgisayar II E-TİCARET Şubat 2012- Afyonkarahisar 1. E-TĐCARET KAVRAMI Đnternet, birey ve kurumlara dünyanın

Detaylı

www.maviperde.com Elektronik ticaret e-ticaret

www.maviperde.com Elektronik ticaret e-ticaret www.maviperde.com 1995 li yıllardan sonra Dünyada ve Türkiye'de elektronik ticaretin ön plana çıkmasıyla ve gelecek yıllarda mekanik perde sistemi pazarının çoğunu elektronik ticaretle olacağı varsayımı

Detaylı

E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz.

E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz. Mehmet Can HANAYLI Sanal ortamda hukuksal kurallara uyarak e-ticaret yapabileceksiniz. E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz. E-Ticarette

Detaylı

E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz.

E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz. Mehmet Can HANAYLI Sanal ortamda hukuksal kurallara uyarak e-ticaret yapabileceksiniz. E-Ticaretin özelliklerini ve araçlarını tanımlayabileceksiniz. E-Ticaretin yararlarını karşılaştırabileceksiniz. E-Ticarette

Detaylı

I.BURDUR SEMPOZYUMU EKONOMİ-TİCARET VE SANAYİ

I.BURDUR SEMPOZYUMU EKONOMİ-TİCARET VE SANAYİ I.BURDUR SEMPOZYUMU EKONOMİ-TİCARET VE SANAYİ 1262 I.BURDUR SEMPOZYUMU I.BURDUR SEMPOZYUMU 1263 BURDUR DAKİ KOBİ LERDE ELEKTRONİK TİCARET UYGULAMALARI İrfan ATEŞOĞLU * 1. Elektronik Ticaret Kavramı E-ticaretin

Detaylı

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ Derleyen: Prof. Dr. Güngör BAL Bölüm 8 Elektronik ve Mobil Ticaret Prensipler ve Öğrenme Hedefleri Elektronik ticaret ve mobil ticaret git gide gelişmekte ve işin yürütülmesi

Detaylı

E-DEVLET ve E-TİCARET IT 515

E-DEVLET ve E-TİCARET IT 515 E-DEVLET ve E-TİCARET 280 2006-2010 BİLGİ TOPLUMU STRATEJİSİ TEMEL EKSENLER 1. Sosyal Dönüşüm 2. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin İş Dünyasına Nüfuzu Eylem ana temaları: Devlet ile İş Yapma Kolaylıklarının

Detaylı

Multinet in faydalar dünyasını keşfedin!

Multinet in faydalar dünyasını keşfedin! Multinet in faydalar dünyasını keşfedin! 444 87 36 Multinet Çağrı Merkezi Şirketlere, müşterilerine, üye işyerlerine ve çalışanlarına fayda sağlayan ve katma değerli çözümler sunan Multinet ile tanışın.

Detaylı

Müşteri Bilgi Sistemi Tasarımı, Müşteri İzleme

Müşteri Bilgi Sistemi Tasarımı, Müşteri İzleme Müşteri Bilgi Sistemi Tasarımı, Müşteri İzleme Günümüzün giderek zorlaşan rekabet ortamında artan müşteri sayıları nedeniyle müşteri ilişkileri yönetimi her geçen gün boyut değiştirmektedir. Müşterilerine

Detaylı

Modern Pazarlama Anlayışındaki Önemli Kavramlar

Modern Pazarlama Anlayışındaki Önemli Kavramlar Modern Pazarlama Anlayışındaki Önemli Kavramlar Müşteri Değeri: Bir değişim işleminde müşterinin elde ettiği yararların katlandığı veya ödediği bedele oranı Müşteri Tatmini: Mal veya hizmetin, müşteri

Detaylı

MOBİL PAZARLAMA. -Doğrudan pazarlama faaliyetlerinden biri olarak kabul edilmesine rağmen tele pazarlamadan farklıdır, çünkü:

MOBİL PAZARLAMA. -Doğrudan pazarlama faaliyetlerinden biri olarak kabul edilmesine rağmen tele pazarlamadan farklıdır, çünkü: MOBİL PAZARLAMA -Doğrudan pazarlama faaliyetlerinden biri olarak kabul edilmesine rağmen tele pazarlamadan farklıdır, çünkü: MOBİL PAZARLAMA Doğrudan pazarlama faaliyetlerinden biri olarak kabul edilmesine

Detaylı

Trakya Kalkınma Ajansı. www.trakyaka.org.tr. İhracat Planı Hazırlanması Süreci

Trakya Kalkınma Ajansı. www.trakyaka.org.tr. İhracat Planı Hazırlanması Süreci Trakya Kalkınma Ajansı www.trakyaka.org.tr İhracat Planı Hazırlanması Süreci 2013 İHRACAT PLANI HAZIRLANMASI SÜRECİ İhracat Planı Neden Hazırlanır? İhracattan ne beklendiğinin belirlenmesi, İhracat amaçlarına

Detaylı

Kısaca. Müşteri İlişkileri Yönetimi. Nedir? İçerik. Elde tutma. Doğru müşteri 01.06.2011. Genel Tanıtım

Kısaca. Müşteri İlişkileri Yönetimi. Nedir? İçerik. Elde tutma. Doğru müşteri 01.06.2011. Genel Tanıtım Kısaca Müşteri İlişkileri Yönetimi Genel Tanıtım Başar Öztayşi Öğr. Gör. Dr. oztaysib@itu.edu.tr 1 MİY Genel Tanıtım 2 MİY Genel Tanıtım İçerik Müşteri İlişkileri Yönetimi Nedir? Neden? Tipleri Nelerdir?

Detaylı

Takdim Sırası. * Sanal Organizasyon ve Özellikleri. * Elektronik Ticaret. * Elektronik Ticaret Türleri. * Türkiye de Elektronik Ticaret 2/28

Takdim Sırası. * Sanal Organizasyon ve Özellikleri. * Elektronik Ticaret. * Elektronik Ticaret Türleri. * Türkiye de Elektronik Ticaret 2/28 Takdim Sırası * Sanal Organizasyon ve Özellikleri * Elektronik Ticaret * Elektronik Ticaret Türleri * Türkiye de Elektronik Ticaret 2/28 Sanal Organizasyonlar * Sanal (Virtual) : Fiilen mevcut olmayan

Detaylı

1. E-TİCARETTE MAL ve HİZMET ALIP SATMAK 1.1. E- Ticaretin Ögeleri 1.1.1. E-Posta 1.1.2. Elektronik Firma (e-firma) 1.1.3. Alıcı 1.1.4.

1. E-TİCARETTE MAL ve HİZMET ALIP SATMAK 1.1. E- Ticaretin Ögeleri 1.1.1. E-Posta 1.1.2. Elektronik Firma (e-firma) 1.1.3. Alıcı 1.1.4. 1. E-TİCARETTE MAL ve HİZMET ALIP SATMAK 1.1. E- Ticaretin Ögeleri 1.1.1. E-Posta 1.1.2. Elektronik Firma (e-firma) 1.1.3. Alıcı 1.1.4. Bankalar 1.1.5. Sigorta 1.1.6. Nakliye Elektronik posta, bir bilgisayardan

Detaylı

ELEKTRONİK TİCARET KANUNU KAPSAMINDA HİZMET SAĞLAYICILARIN BİLGİ VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

ELEKTRONİK TİCARET KANUNU KAPSAMINDA HİZMET SAĞLAYICILARIN BİLGİ VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ELEKTRONİK TİCARET KANUNU KAPSAMINDA HİZMET SAĞLAYICILARIN BİLGİ VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ Ufuk ÜNLÜ 25 ÖZ İnternet kullanıcı sayısının gün geçtikçe artması, ticari ilişkilerin de bu ortama kaymasına neden olmuştur.

Detaylı

TİCARETİN YENİ ŞEKLİ E-TİCARET! PEKİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ?

TİCARETİN YENİ ŞEKLİ E-TİCARET! PEKİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ? TİCARETİN YENİ ŞEKLİ E-TİCARET! PEKİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ? Pınar ELMAS Küreselleşmeyle beraber, dev işletmeler için uluslararası pazarlarda geleneksel yöntemlerle (büro açmak, dağıtıcı bulmak, bağlantı

Detaylı

Ayhan AKGÖZ İşNet İş Ortakları Satış Müdürü ayhan.akgoz@is.net.tr

Ayhan AKGÖZ İşNet İş Ortakları Satış Müdürü ayhan.akgoz@is.net.tr Ayhan AKGÖZ İşNet İş Ortakları Satış Müdürü ayhan.akgoz@is.net.tr Biz Kimiz? Hizmetlerimiz Türmob ve İşNet Ortaklığı Hizmetlerimiz ve Artılarımız Temel Süreçler Biz Kimiz? Türkiye İş Bankası'nın %100 iştiraki

Detaylı

İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ IX GİRİŞ.. XI

İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ IX GİRİŞ.. XI İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ IX GİRİŞ.. XI BİRİNCİ BÖLÜM FRANCHISING SİSTEMİNİN TANIMI, KAPSAMI VE ÇEŞİTLERİ 1. FRANCHISING KAVRAMI VE TANIMI... 1 1.1. Franchising Kavramı.. 1 1.2. Franchising Sistemi 2

Detaylı

Gümrük müşavirliği sektöründe, yenilikçi yaklaşımlarla kalıcı üstünlükler yaratmak.

Gümrük müşavirliği sektöründe, yenilikçi yaklaşımlarla kalıcı üstünlükler yaratmak. 1 Misyon Gümrük müşavirliği sektöründe, yenilikçi yaklaşımlarla kalıcı üstünlükler yaratmak. Sahip olduğumuz prensiplerin ışığında, sürdürülebilirlik çerçevesinde, müşterilerimize verimlilik sunmak. 2

Detaylı

En iyi Ödeme Sistemi. www.turkpayonline.com

En iyi Ödeme Sistemi. www.turkpayonline.com En iyi Ödeme Sistemi www.turkpayonline.com ÖNSÖZ DITRIX Ltd. ve telekomünikasyon alanındaki markası Turk- PAY, ödeme sistemlerinin reel sektöre entegrasyonunu sağlamayı amaçlamaktadır. Şirketimiz için

Detaylı

Kredi ve banka kartlarının sağ alt köşesinde yer alan ve ödeme yöntemi markasını taşıyan bölümde artık bir Türk markası var: Troy

Kredi ve banka kartlarının sağ alt köşesinde yer alan ve ödeme yöntemi markasını taşıyan bölümde artık bir Türk markası var: Troy GO GÜVENLİ ÖDE İLE İNTERNETTE ALIŞVERİŞ Kredi ve banka kartlarının sağ alt köşesinde yer alan ve ödeme yöntemi markasını taşıyan bölümde artık bir Türk markası var: Troy Troy adını Türkiye nin Ödeme Yöntemi

Detaylı

E-Pazaryeri yazılımı ile sınırsız mağazalar oluşturabilir ve sınırsız ürün sa şı yaparak komisyon ve reklam geliri elde edebilirsin. C2C 6.

E-Pazaryeri yazılımı ile sınırsız mağazalar oluşturabilir ve sınırsız ürün sa şı yaparak komisyon ve reklam geliri elde edebilirsin. C2C 6. E-Ticaret Tüke ciden Tüke ciye E-Ticaret Türkiye nin ilk ve tek c2c e caret yazılımı ile yüksek nitelikli c2c e caret siteleri oluştur. Sana uygun e caret pake ile şimdi e-pazaryerini kur. Sa n almak için

Detaylı

Yapı Malzemesi Enformasyon Sistemi - YMES. Y.Doç.Dr. Elçin TAŞ Y.Doç.Dr. Leyla TANAÇAN Dr. Hakan YAMAN

Yapı Malzemesi Enformasyon Sistemi - YMES. Y.Doç.Dr. Elçin TAŞ Y.Doç.Dr. Leyla TANAÇAN Dr. Hakan YAMAN Yapı Malzemesi Enformasyon Sistemi - YMES Y.Doç.Dr. Elçin TAŞ Y.Doç.Dr. Leyla TANAÇAN Dr. Hakan YAMAN 1.Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi Hilton, İstanbul - 11 Ekim 2002 Bildirinin Amacı Bu bildiride ülkemizde

Detaylı

Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler

Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler Arş.Gör. Duran GÜLER Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Satın Alma ve Tedarik Satın Alma: Üretimde kullanılmak ya da yeniden satmak

Detaylı

BÖLÜM 2. Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği. Doç. Dr. Serkan ADA

BÖLÜM 2. Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği. Doç. Dr. Serkan ADA BÖLÜM 2 Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği Doç. Dr. Serkan ADA İş Süreçleri - 1 İş süreçleri, bir ürün yada hizmet üretmek için gerekli olan faaliyetlerin bir derlemesidir. İşletme performansı

Detaylı

Telefon 581 22,9 23,9. Faks 532 20,9 21,9. Televizyon 54 2,1 2,2 EDI (Elektronik Veri Değişimi) Bilgisayar 496 19,5 20,4. Toplam 2432 95,7 100,0

Telefon 581 22,9 23,9. Faks 532 20,9 21,9. Televizyon 54 2,1 2,2 EDI (Elektronik Veri Değişimi) Bilgisayar 496 19,5 20,4. Toplam 2432 95,7 100,0 Mermercinin e-ticaret Silahı Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı NAKİLCİOĞLU AKÜ Güzel Sanatlar Fakültesi / Sinema-TV Bölümü Mermer Sektörü ve Bilişim Çalıştayı 31 Ocak - 15 Şubat 2009 Atatürk tü Kültür Merkezi

Detaylı

-ELEKTRONİK ORTAMDA TİCARİ FAALİYET YÜRÜTÜLMESİ VE TİCARİ ELEKTRONİK İLETİ GÖNDERİLMESİ HAKKINDA HUKUK BÜLTENİ-

-ELEKTRONİK ORTAMDA TİCARİ FAALİYET YÜRÜTÜLMESİ VE TİCARİ ELEKTRONİK İLETİ GÖNDERİLMESİ HAKKINDA HUKUK BÜLTENİ- -ELEKTRONİK ORTAMDA TİCARİ FAALİYET YÜRÜTÜLMESİ VE TİCARİ ELEKTRONİK İLETİ GÖNDERİLMESİ HAKKINDA HUKUK BÜLTENİ- Bülten Tarihi: 04.09.2018 I. GENEL BİLGİLER 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi

Detaylı

DÜNYADA E-FATURA. Avrupa da elektronik fatura çalışmalarının yasal kaynağı 2001/115/EC KDV Direktifidir

DÜNYADA E-FATURA. Avrupa da elektronik fatura çalışmalarının yasal kaynağı 2001/115/EC KDV Direktifidir DÜNYADA E-FATURA TARİHÇE 1960 lı yılların başında demiryolu sektöründe ilk defa verinin bir noktadan tanımlanmış diğer bir noktaya şifrelenerek transferine imkan veren EDI (Electronic Data Interchange)

Detaylı

HALKLA İLİŞKİLER SANAL ORTAMDA HALKLA İLİŞKİLER - 2. Yrd.Doç.Dr. Özgür GÜLDÜ

HALKLA İLİŞKİLER SANAL ORTAMDA HALKLA İLİŞKİLER - 2. Yrd.Doç.Dr. Özgür GÜLDÜ HALKLA İLİŞKİLER SANAL ORTAMDA HALKLA İLİŞKİLER - 2 İnternet -- Günümüz bilgi çağının önemli bir aracı haline gelen internet, diğer iletişim araçlarından farklılık göstermektedir. -- Tanıtmadan, alışveriş

Detaylı

Dile Gift ten ne dilersen!

Dile Gift ten ne dilersen! Dile Gift ten ne dilersen! Multinet in kurumsal firmaların çalışanlarına ve iş ortaklarına yapacakları teşvik ve yardım harcamalarına yönelik geliştirdiği ürünü Gift, firmanıza vergi avantajı ve karlılık

Detaylı

İLETİŞİM PROSEDÜRÜ. 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, Yıldız Teknik Üniversitesi ndeki iletişim yöntemlerini ve sorumlulukları belirlemektedir.

İLETİŞİM PROSEDÜRÜ. 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, Yıldız Teknik Üniversitesi ndeki iletişim yöntemlerini ve sorumlulukları belirlemektedir. Sayfa 1/5 Revizyon Takip Tablosu REVİZYON NO TARİH AÇIKLAMA 00 01.03.2012 İlk Yayın 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, Yıldız Teknik Üniversitesi ndeki iletişim yöntemlerini ve sorumlulukları belirlemektedir.

Detaylı

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011 Bölüm 1 Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011 Dijital Dünyada Yaşamak Hedefler Bilgisayar kullanabilmenin günümüzde başarılı olmak için neden son derece önemli olduğu Bilgisayar sözcüğünün tanımlanması

Detaylı

OpenScape 4000 V7. Kurumsal Çözümler Her Zaman Fark Yaratır Ocak 2014

OpenScape 4000 V7. Kurumsal Çözümler Her Zaman Fark Yaratır Ocak 2014 OpenScape 4000 V7 Kurumsal Çözümler Her Zaman Fark Yaratır Ocak 2014 OpenScape 4000 V7 Hibrit Dağıtık Yapı Örneği OpenScape 4000 V7 SoftGate IPDA AP 3700 OpenScape Access 3 OpenScape 4000 V7 Sanal Dağıtık

Detaylı

ULUSLARARASI KULUÇKA MERKEZİ KURMA PROGRAMI İŞ PLANI

ULUSLARARASI KULUÇKA MERKEZİ KURMA PROGRAMI İŞ PLANI . İŞLETİCİ KURULUŞLARA AİT BİLGİLER.. Yurtiçi İşletici Kuruluşa Ait Bilgiler Adı Unvanı Planlanan Ortakları ve Payları.. Yurtdışı İşletici Kuruluşa Ait Bilgiler Adı Unvanı Planlanan Ortakları ve Payları..

Detaylı

SAĞLIK BİLGİ SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

SAĞLIK BİLGİ SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ TANIM Sağlık hizmetlerinin bilgisayar aracılığı ile gerçekleştirilmesi, elektronik ortamda bilgi alışverişinin otomatik olarak yapılması gibi, tıbbi, finansal ve mali hizmetler açısından ortaya çıkan detaylı

Detaylı

2013/101 (Y) BTYK nın 25. Toplantısı. Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] KARAR

2013/101 (Y) BTYK nın 25. Toplantısı. Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] KARAR 2013/101 (Y) Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] BTYK nın 2009/102 no.lu kararı kapsamında hazırlanan ve 25. toplantısında onaylanan Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin koordinasyonunun

Detaylı

Kaldıraçlı Alım Satım Esasları

Kaldıraçlı Alım Satım Esasları Ġġ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.ġ. Kaldıraçlı Alım Satım Esasları Ürün : Kaldıraçlı Alım Satım Esasları Değişiklik tarihi: 20.12.2011 Versiyon: 1,0 Özet: Kaldıraçlı alım satım esasları hakkında bilgi verilmiştir.

Detaylı

5 milyon kişi online ticarete 31 milyar lira harcıyor

5 milyon kişi online ticarete 31 milyar lira harcıyor Tarih: 06.10.2013 Sayı: 2013/16 Türkiye de e-ticaret Raporu na göre online alışveriş beş yılda 3 e katlandı 5 milyon kişi online ticarete 31 milyar lira harcıyor İSMMMO nun Türkiye de e-ticaret adlı raporuna

Detaylı

Oyder Toplu Sms Gönderimi MART 2014

Oyder Toplu Sms Gönderimi MART 2014 Oyder Toplu Sms Gönderimi MART 2014 OTOMOTİV SEKTÖRÜ Satışlarınızı ve karlılığınızı arttıracak kampanyaları hedef kitlenize toplu SMS ile duyurabilirsiniz, Müşterilerinizi özel günlerini, doğum günlerinin,

Detaylı

Kurumsal İçerik ve Bilgi Yönetimi Kapsamında Web 2.0 Teknolojileri: Enterprise 2.0

Kurumsal İçerik ve Bilgi Yönetimi Kapsamında Web 2.0 Teknolojileri: Enterprise 2.0 Kurumsal İçerik ve Bilgi Yönetimi Kapsamında Web 2.0 Teknolojileri: Enterprise 2.0 Tolga ÇAKMAK Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tcakmak@hacettepe.edu.tr On Dokuz Mayıs Üniversitesi Samsun, 2010 İçerik Kurumsal

Detaylı

Mobil cihazlar insanlar için hayatı kolaylaştırıp; evde, ofiste ya da günlük yaşamda ihtiyaç duyulan her türlü bilgi, içerik ve uygulamaya istenilen

Mobil cihazlar insanlar için hayatı kolaylaştırıp; evde, ofiste ya da günlük yaşamda ihtiyaç duyulan her türlü bilgi, içerik ve uygulamaya istenilen 1 2 Mobil cihazlar insanlar için hayatı kolaylaştırıp; evde, ofiste ya da günlük yaşamda ihtiyaç duyulan her türlü bilgi, içerik ve uygulamaya istenilen yerden, istenildiği anda ulaşabilmeyi sağlamaktadır.

Detaylı

ELEKTRONİK TİCARETTE SÖZLEŞME VE SİPARİŞLER HAKKINDA YÖNETMELİK TASLAĞI. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

ELEKTRONİK TİCARETTE SÖZLEŞME VE SİPARİŞLER HAKKINDA YÖNETMELİK TASLAĞI. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar ELEKTRONİK TİCARETTE SÖZLEŞME VE SİPARİŞLER HAKKINDA YÖNETMELİK TASLAĞI BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 - (1) Bu Yönetmeliğin amacı, hizmet sağlayıcı ve aracı hizmet sağlayıcıların

Detaylı

ELEKTRONİK İŞ SÜREÇLERİ ÜNİTE 8

ELEKTRONİK İŞ SÜREÇLERİ ÜNİTE 8 ELEKTRONİK İŞ SÜREÇLERİ ÜNİTE 8 GİRİŞ Yeni iş ortamında işletmeler hızlı olmak zorundadır. Bunun için daha hızlı tedarik etmek, daha hızlı üretmek ve daha hızlı satmak durumundadır. Bu bölümde yeni bir

Detaylı

TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- TEDARİK

Detaylı

Değişen ve Gelişen Türkiye nin, Yenilikçi ve Atılımcı Elektronik Üreticisi

Değişen ve Gelişen Türkiye nin, Yenilikçi ve Atılımcı Elektronik Üreticisi Değişen ve Gelişen Türkiye nin, Yenilikçi ve Atılımcı Elektronik Üreticisi IPTV'nin Tarihçesi IPTV IPTV'nin Gelişimi IPTV Nedir? IPTV'nin Sunduğu Servisler VoD (Video on Demand Talep Üzerine Görüntü) IPTV

Detaylı

GİRİŞİMCİLİKTE İŞ PLANI (Yapım - Uygulama) BUSINESS PLAN IN ENTREPRENEURSHIP (Planning - Application)

GİRİŞİMCİLİKTE İŞ PLANI (Yapım - Uygulama) BUSINESS PLAN IN ENTREPRENEURSHIP (Planning - Application) GİRİŞİMCİLİKTE İŞ PLANI (Yapım - Uygulama) BUSINESS PLAN IN ENTREPRENEURSHIP (Planning - Application) GİRİŞİMCİLİKTE İŞ PLANI İş planı: Kurulması düşünülen işletmenin detaylarını içeren yazılı belgeye

Detaylı

Bilgisayar Ağları ve Ağ Güvenliği DR. ÖĞR. ÜYESİ KENAN GENÇOL HİTİT ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH.

Bilgisayar Ağları ve Ağ Güvenliği DR. ÖĞR. ÜYESİ KENAN GENÇOL HİTİT ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH. Bilgisayar Ağları ve Ağ Güvenliği DR. ÖĞR. ÜYESİ KENAN GENÇOL HİTİT ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) Bilgisayarlar arasında veri haberleşmesini

Detaylı

ORGANİK HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİ

ORGANİK HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİ Mobil pazarlama nedir? Mobil pazarlama, tüke4cide sa7n alma isteği yaratma amacıyla, mobil mecra üzerinden ve/ veya mobil ürünler kullanılarak yapılan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Bir başka ifadeyle;

Detaylı

HAKKIMIZDA. Sizin Hayalleriniz. Bizim İşimiz. Neden Bizi Tercih Etmelisiniz? İşimizde Uzmanız. Kalite Politikamız. Yenilikçi ve Üretkeniz

HAKKIMIZDA. Sizin Hayalleriniz. Bizim İşimiz. Neden Bizi Tercih Etmelisiniz? İşimizde Uzmanız. Kalite Politikamız. Yenilikçi ve Üretkeniz Bizim İşimiz Sizin Hayalleriniz Neden Bizi Tercih Etmelisiniz? İşimizde Uzmanız Mesleki yeterliliğini sağlamış insan kaynağına, teknik bilgiye ve donanıma sahibiz. HAKKIMIZDA Uluslararası teknik standartlara

Detaylı

Kurumsal & Biz Kimiz?

Kurumsal & Biz Kimiz? Kurumsal & Biz Kimiz? Hakkımızda TEKNOLOJİNİN SUNDUĞU OLANAKLARI MÜŞTERİLERİNİN İŞ VERİMLERİNİ ARTIRMALARINA HİZMET EDECEK BİÇİMDE YORUMLAYAN OPAK AİLESİ HER SEKTÖR VE ÖLÇEKTEN ŞİRKETE ÇÖZÜM SUNUYOR. Şirketleri

Detaylı

PAZARLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

PAZARLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 1 Yrd. Doç. Dr. Polat TUNCER Pazarlama: Müşteri talep, istek ve ihtiyaçlarını tatmin etmek için değişim yönetimini kolaylaştırmaya yönelik birtakım insan aktiviteleridir. Pazarlama: Tüketicileri

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Sunuş Bölüm I: Küresel İletişim, Değişen Paradigmalar ve Reklamın Yeni Rolü Küreselleşme Sürecinin İletişime Yansımaları

İÇİNDEKİLER. Sunuş Bölüm I: Küresel İletişim, Değişen Paradigmalar ve Reklamın Yeni Rolü Küreselleşme Sürecinin İletişime Yansımaları İÇİNDEKİLER Sunuş... 13 Bölüm I: Küresel İletişim, Değişen Paradigmalar ve Reklamın Yeni Rolü... 15 1. Küreselleşme Sürecinin İletişime Yansımaları 1.1. Küreselleşme Kavramı... 15 1.1.1. Küreselleşme Sürecinin

Detaylı

ULUSLARARASI PAZARLAMADA DAĞITIM VE LOJİSTİK

ULUSLARARASI PAZARLAMADA DAĞITIM VE LOJİSTİK ULUSLARARASI PAZARLAMADA DAĞITIM VE LOJİSTİK Uluslararası Pazarlamada dağıtım alt karması birbiriyle ilişkili iki kısımda ele alınır 1- Dağıtım kanalları seçimi 2- Fiziksel dağıtım (lojistik) ULUSLARARASI

Detaylı

Logistics and Beyond...

Logistics and Beyond... Logistics and Beyond... ADP Şirket Profili Shanghai Asian Development Prosperous Import & Export Co., Ltd 2004 yılında kurulmuştur ve her ofisinde Yıllık 200 milyon USD ticaret hacmine tüm dünyada yaklaşık

Detaylı

6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ve Uygulaması

6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ve Uygulaması 6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ve Uygulaması 8 Aralık 2015 Kanunun Kapsamı 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Detaylı

Powered by www.etgigrup.com. www.vedubox.com

Powered by www.etgigrup.com. www.vedubox.com Powered by www.etgigrup.com www.vedubox.com Entegre E-Eğitim Sistemi Uzaktan Eğitim Sisteminiz 1DK da Hazır! Kolay Basit İnovatif Esnek Entegre Entegre Eğitim Platformu Uzaktan Eğitim, e-eğitim, Online

Detaylı

İÜ Genel Sekreterlik İletişim Prosedürü

İÜ Genel Sekreterlik İletişim Prosedürü lik Sayfa No : 1/5 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, İstanbul Üniversitesi ndeki iletişim yöntemlerini ve sorumlulukları belirlemeye, iç ve dış iletişimin nasıl sağlanacağına ve mevcut iletişim ağının sağlıklı

Detaylı

YILLIK TRANSFER FİYATLANDIRMASI RAPORU. A. Feridun Güngör Yeminli Mali Müşavir

YILLIK TRANSFER FİYATLANDIRMASI RAPORU. A. Feridun Güngör Yeminli Mali Müşavir YILLIK TRANSFER FİYATLANDIRMASI RAPORU A. Feridun Güngör Yeminli Mali Müşavir Belgelendirme Zorunluluğu İlişkili şirketler arasında gerçekleştirilen işlemlerde uygulanan fiyatların emsallere uygunluk ilkesi

Detaylı

Makul bütçelerle, maksimum verim sağlamak bizim işimiz değil, hobimiz.

Makul bütçelerle, maksimum verim sağlamak bizim işimiz değil, hobimiz. TANITIM DOSYASI Makul bütçelerle, maksimum verim sağlamak bizim işimiz değil, hobimiz. TANITIM DOSYASI BİZ KİMİZ? Başarı Bilişim, web sitesi tasarımı ve dijital pazarlama konularında 18 yılı aşan tecrübe

Detaylı

Tanıtım Kitapçığı. Gayrimenkul Sektörü Değişime Startkey Çatısı Altında Hazırlanıyor

Tanıtım Kitapçığı. Gayrimenkul Sektörü Değişime Startkey Çatısı Altında Hazırlanıyor Tanıtım Kitapçığı Gayrimenkul Sektörü Değişime Startkey Çatısı Altında Hazırlanıyor Değerli Girişimcilerimiz STARTKEY, 2013 yılında, gayrimenkul sektöründe 10 yılı aşkın zamandır deneyime sahip olan Yönetim

Detaylı

TUTUNDURMA PAZARLAMA İLETİŞİM MODELİ 09.05.2013

TUTUNDURMA PAZARLAMA İLETİŞİM MODELİ 09.05.2013 TUTUNDURMA PAZARLAMA İLETİŞİM MODELİ Tutundurma, mal ya da hizmetleri satışını arttırabilmek için, alıcıları satın almaya ikna edebilmeye yönelik satıcı tarafından başlatılan tüm çabaların koordinasyonu

Detaylı

Ağ Protokolleri. Aysel Aksu. Nisan, 2016

Ağ Protokolleri. Aysel Aksu. Nisan, 2016 Ağ Protokolleri Aysel Aksu Nisan, 2016 İçindekiler 1 Giriş................................................ 2 2 AĞ PROTOKOLLERİ....................................... 3 2.1 TCP/IP MİMARİSİ VE KATMANLARI.........................

Detaylı

MERRILL LYNCH MENKUL DEĞERLER A.Ş. YASAL BİLGİLENDİRME

MERRILL LYNCH MENKUL DEĞERLER A.Ş. YASAL BİLGİLENDİRME YASAL BİLGİLENDİRME Burada yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Kurulu nun III-39.1 sayılı Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliği nin 28. maddesi hükümleri gereği açıklanmaktadır.

Detaylı

Stoklarınız ile ilgili tüm hareket ve detaylara menüler arasında gezmeden ulaşabilirsiniz.

Stoklarınız ile ilgili tüm hareket ve detaylara menüler arasında gezmeden ulaşabilirsiniz. OFİS Mikro Perakende Çözümleri 1 MİKRO OFİS SERİSİ Küçük ve orta ölçekteki perakende firmaları için hazırlanan programları, perakende satış noktalarının belkemiği olan satış noktası terminalleri (POSlarla),

Detaylı

Sunulan hizmet için uygulanacak tarifeler konusunda açık, detaylı ve güncel bilgilere erişebilme hakkı,

Sunulan hizmet için uygulanacak tarifeler konusunda açık, detaylı ve güncel bilgilere erişebilme hakkı, SABİT TELEFON HİZMETLERİ: Abonelik: Abonelik sözleşmesi yapabilme hakkınız bulunmaktadır. Abonelik sözleşmesi yaparken aşağıdaki hususlara dikkat etmeniz yararınıza olacaktır: Sözleşme hükümlerini okumalı,

Detaylı

Avantaj ve dezavantajları Franchisee ve Franchisor'ın Yükümlülükleri nelerdir?

Avantaj ve dezavantajları Franchisee ve Franchisor'ın Yükümlülükleri nelerdir? Franchising Franchising Nedir? Franchising Türleri Avantaj ve dezavantajları Franchisee ve Franchisor'ın Yükümlülükleri nelerdir? Franchising sisteminin uygulama aşamaları nasıl gerçekleşmektedir? Franchising

Detaylı

HÜR VE KABUL EDİLMİŞ MASONLAR DERNEĞİ GİZLİLİK POLİTİKASI

HÜR VE KABUL EDİLMİŞ MASONLAR DERNEĞİ GİZLİLİK POLİTİKASI HÜR VE KABUL EDİLMİŞ MASONLAR DERNEĞİ GİZLİLİK POLİTİKASI İÇİNDEKİLER 1. Giriş...3 2. Politika nın Kapsamı...3 3. Kişisel Verilerinizi Neden Topluyoruz?...3 4. Hangi Bilgileri, Ne Zaman ve Hangi Araçlarla

Detaylı

TURKCELL SIR BAŞLIK ALANI. Çağatay AYNUR Turkcell Kurumsal Satış Direktörü

TURKCELL SIR BAŞLIK ALANI. Çağatay AYNUR Turkcell Kurumsal Satış Direktörü BAŞLIK ALANI Çağatay AYNUR Turkcell Kurumsal Satış Direktörü Her Yerden Ulaşılabilir Servislerle Yeni Bir Dünya TARIM Mobil Cihazlar Başrolde (Milyon Adet) 1.500 1.000 500 Akıllı Telefonlar Tabletler Bilgisayar

Detaylı

Tedarik Zinciri Yönetimi

Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Arş.Gör. Duran GÜLER Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik zinciri boyunca tedarik ve zinciri içinde müşteri tatmin düzeyini

Detaylı

T.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI

T.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI T.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI Bölgesel Yenilik Stratejisi Çalışmaları; Kamu Kurumlarında Yenilik Anketi İstanbul Bölgesel Yenilik Stratejisi Kamu Kurumlarında Yenilik Anketi Önemli Not: Bu anketten elde

Detaylı

Etkinlik-Organizasyon Firmaları Sunumu. Powered by MyBilet

Etkinlik-Organizasyon Firmaları Sunumu. Powered by MyBilet Etkinlik-Organizasyon Firmaları Sunumu Powered by MyBilet Online yayın nedir? MyStreamTurkey teknolojisi ile, firmanız tarafından uygun bulunulan görsel içerik ile, ekibimiz tarafından firmanızın veya

Detaylı

1.2.Teklif verenler, satın almaya ilişkin bilgileri yukarıdaki adres ve numaralardan görevli personelle irtibat kurmak suretiyle temin edebilirler.

1.2.Teklif verenler, satın almaya ilişkin bilgileri yukarıdaki adres ve numaralardan görevli personelle irtibat kurmak suretiyle temin edebilirler. WINES OF TURKEY ULUSLARARASI REKABETÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİNİN DESTEKLENMESİ PROJESİ DIŞ TİCARETTE STRATEJİK MÜŞTERİ VE PAZAR BULMA TEKNİKLERİ EĞİTİMİ HİZMET ALIMI ŞARTNAMESİ I. SATIN ALMANIN KONUSU VE

Detaylı

BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNİN WEB SAYFALARININ E-TİCARET YAKLAŞIMI İLE İNCELENMESİ

BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNİN WEB SAYFALARININ E-TİCARET YAKLAŞIMI İLE İNCELENMESİ BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNİN WEB SAYFALARININ E-TİCARET E YAKLAŞIMI İLE İNCELENMESİ AKADEMİK BİLİŞİM KONGRESİ 2007, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya Bahadtin RÜZGAR, Alper SEVİNÇ MARMARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

BANKACILIK HİZMET ÜCRET ve MASRAFLARI Tahsilat Ücret Adı

BANKACILIK HİZMET ÜCRET ve MASRAFLARI Tahsilat Ücret Adı ÇEK - SENET İŞLEM ATM BANKA DIŞI ÖDEME VE TAHSİLAT BİLGİLENDİRME VE HABERLEŞME SERVİS ÇEK SENET (1) ATM Bilgi Fişi Ücreti (kredi kartına ilişkin dönem içi işlem,sonraki dönem taksit 0 0 0,90 planı, hesap

Detaylı

DESTEK KIRTASİYE TİC. LTD. ŞTİ. E-BAYİ SÖZLEŞMESİ. 1. Taraflar

DESTEK KIRTASİYE TİC. LTD. ŞTİ. E-BAYİ SÖZLEŞMESİ. 1. Taraflar DESTEK KIRTASİYE TİC. LTD. ŞTİ. E-BAYİ SÖZLEŞMESİ 1. Taraflar Bir taraftan, GÜLLÜBAĞLAR MAH. ANKARA CAD. MUAZZAM SOK. NO:2/1 DÜKKAN NO:4 PENDİK /İSTANBUL adresinde mukim DESTEK KIRTASİYE TİC. LTD. ŞTİ.

Detaylı

Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ GELİŞTİRME VE YERLİ ÜRETİM PROGRAMI EYLEM PLANI Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji KASIM 2014 KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ

Detaylı

------------------------------------------------- [SUB-TITLE 1] Özellikler

------------------------------------------------- [SUB-TITLE 1] Özellikler [TITLE] CitiDirect CitiDirect Online Bankacılık sistemi birçok alanda ödül almış, çok uluslu şirketlere ve finansal kuruluşlara sorunsuz, verimli ve web-tabanlı global bankacılık hizmetlerine güvenli erişim

Detaylı

Bölüm 10 Pazarlama Fonksiyonu. I) Pazarlama Stratejilerine Giriş

Bölüm 10 Pazarlama Fonksiyonu. I) Pazarlama Stratejilerine Giriş Bölüm 10 Pazarlama Fonksiyonu I) Pazarlama Stratejilerine Giriş Pazarlama Nedir? Pazarlama: Müşteriler için değer yaratmayı, bunu tanıtma ve sunmayı; örgütün ve paydaşlarının yararına olacak şekilde müşteri

Detaylı

PROJE UYGULAMA SÜRECİ 2010 YILI MALİ DESTEK PROGRAMLARI SATIN ALMA EĞİTİMİ

PROJE UYGULAMA SÜRECİ 2010 YILI MALİ DESTEK PROGRAMLARI SATIN ALMA EĞİTİMİ PROJE UYGULAMA SÜRECİ 2010 YILI MALİ DESTEK PROGRAMLARI SATIN ALMA EĞİTİMİ 2 İÇERİK SATIN ALMA NEDİR? GENEL ÇERÇEVE SATIN ALMA STRATEJİSİ / PLANI SATIN ALMA SÜREÇLERİNİN İZLENMESİ ÖZEL DURUMLAR 3 Satın

Detaylı

Türkiye ile İlgili Sorular

Türkiye ile İlgili Sorular Bilgi Toplumu İzmir Delfi Anketi 2. Tur Bilgi Toplumu İzmir çalışması ikinci tur Delfi anketine hoş geldiniz. İkinci tur 31 Ağustos 5 Eylül 2012 tarihlerini kapsayacaktır. Bu turda 1. Tur sonuçlarının

Detaylı

EDM Bilişim 2010 yılında kurulmuş olup,

EDM Bilişim 2010 yılında kurulmuş olup, EDM KURUMSAL SUNUM Şirketimiz EDM Bilişim 2010 yılında kurulmuş olup, Güçlü sermaye yapısı, GİB E-Fatura, E-Defter ve E-Arşiv Lisansları BTK E-İmza ve KEP Kayıt Makamı Yetkisi İstanbul ve Ankara da iki

Detaylı

ARGUS Plus Version 1.0.1 ERP Sistemi

ARGUS Plus Version 1.0.1 ERP Sistemi ARGUS Plus Version 1.0.1 ERP Sistemi ERP'ye Bakış ve ARGUS Plus Zaman içinde firmalar geliştikçe, iş yapış şekilleri değişmekte ve ihtiyaçları artmaktadır. Bir çok gelişen firma, gerçekleştirdikleri operasyonel

Detaylı

Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri]

Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri] İş Planı ÖNEMLİ NOT Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri] Firma Bilgileri Firma İsmi İlgili Kişi / Pozisyonu İş Adresi Telefon / Faks Numaraları E-Posta / Web

Detaylı

Pazarlama Taktikleri

Pazarlama Taktikleri Pazarlama Taktikleri Umut Al umutal@hacettepe.edu.tr - 1 Pazarlama Taktikleri Halkla ilişkiler Doğrudan posta Telepazarlama Reklâm (Walters 1992) Internet - 2 Halkla İlişkiler - Tarihçe Toplum olarak yaşam

Detaylı

AG DANIŞMANLIK HAKKINDA

AG DANIŞMANLIK HAKKINDA AG DANIŞMANLIK HAKKINDA AG DANIŞMANLIK; Bilişim sektörü üreticileri ve iş ortaklarına, yurtiçi ve yurtdışında danışmanlık, kurulum, eğitim, bilişim güvenliği ve dış kaynak sağlama(outsource) alanlarında,

Detaylı

Elektronik Ticaret te Ödeme Sistemleri , İstanbul

Elektronik Ticaret te Ödeme Sistemleri , İstanbul Elektronik Ticaret te Ödeme Sistemleri 23.03.2013, İstanbul 1 @hakanerdogan 1981, Denizli Doğumlu 2005, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Mezunu 2007, GittiGidiyor.com, SOA

Detaylı

BİRİM KALİTE GÜVENCESİ DEĞERLENDİRME RAPORU. Bilgi İşlem Daire Başkanlığı

BİRİM KALİTE GÜVENCESİ DEĞERLENDİRME RAPORU. Bilgi İşlem Daire Başkanlığı BİRİM KALİTE GÜVENCESİ DEĞERLENDİRME RAPORU Bilgi İşlem Daire Başkanlığı 2019 BİRİM KALİTE POLİTİKASI Üniversitemiz ve birimimiz misyonu, vizyonu doğrultusunda; eğitim, araştırma ve yönetim faaliyetlerine

Detaylı

İşiniz için daha fazla müşteri veya daha fazla satış çözümleri mi arıyorsunuz

İşiniz için daha fazla müşteri veya daha fazla satış çözümleri mi arıyorsunuz İşiniz için daha fazla müşteri veya daha fazla satış çözümleri mi arıyorsunuz Başarılı firmaları rakiplerinden ayıran en önemli özelliği belirli bir sürede daha fazla müşteriye ulaşabilmeleridir. Günümüzde

Detaylı

BÖLÜM 1 TEDARİK ZİNCİRİ

BÖLÜM 1 TEDARİK ZİNCİRİ İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 TEDARİK ZİNCİRİ 1.1. Niçin Tedarik Zinciri?... 1 1.2. Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yönetimi... 3 1.3. Tedarik Zinciri Yapısı... 5 1.4. İş Modelleri... 6 Kaynaklar... 7 BÖLÜM 2

Detaylı

Marketing Anadolu Mektep Eğitimleri. Yerel İşletmeler

Marketing Anadolu Mektep Eğitimleri. Yerel İşletmeler Marketing Anadolu Mektep Eğitimleri Yerel İşletmeler Marketing Anadolu Platformu, üretici Anadolu sanayicisine satışı artırıcı bir fonksiyon olarak pazarlama ve bileşenleri konusunda yön göstermek amacıyla

Detaylı

Deneyimliyiz: Enerjimiz geçmişimizden... Güçlüyüz: Marmara dan Türkiye ye uzanan enerji hattı: Sepaş Enerji. Erişilebiliriz: Size çok yakınız

Deneyimliyiz: Enerjimiz geçmişimizden... Güçlüyüz: Marmara dan Türkiye ye uzanan enerji hattı: Sepaş Enerji. Erişilebiliriz: Size çok yakınız Deneyimliyiz: Enerjimiz geçmişimizden... Sepaş Enerji, elektrik piyasası kanunu gereğince, dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrı tüzel kişilikler altında yürütülmesi zorunluluğu nedeniyle, hukuki

Detaylı