Death and Dead Body Rites and Rituals in Turkish Culture. Rites et rituels concernant la mort chez les Turcs. Ruhi ERSOY

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Death and Dead Body Rites and Rituals in Turkish Culture. Rites et rituels concernant la mort chez les Turcs. Ruhi ERSOY"

Nesrin Tosun
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Death and Dead Body Rites and Rituals in Turkish Culture Rites et rituels concernant la mort chez les Turcs Ruhi ERSOY ÖZET nümüzde, günlük hayatta ölüm, çok önemli bir konudur. Bu makalede, ölümün Türkiye'deki dini haber veren ve ölümü engelleyen inanç ve uygulamalar, ölüm nün defne Anahtar Kelimeler antropoloji, folklor, edebiyat vs. (Nirun ve Özönder, 1990:251- tasvir edecek, daha sonra da

2 ümkün tasvir, tasnif ve A- Türklerde Ölüm Tengrici-lik (Tanyu, 1978, ) veya Tengrizm ya da Geleneksel Türk Dini (Günay-Güngör, 1998, 33- Altay ve Yakut Türkleri ruh- süne, sadece insanlarda; insan için kesinlikle bir güç ve uzun ömrün vazgeçilmez bir d kutsalla iç-

3 Kut kelimesi üzerine -Poul 1- -nimsi bir madde, 2- Zihin, ruh, hayati güç, 3-4- Sürüleri k -xxvm) ifadelerini göremiyoruz. Bununla birlikte esk ülüg jelâtinimsi bir madde" ifadesi ile de, bize göre, aileye Türkler, sü

4 - - n "kergek bolmak"3, vefat ile öz- halk itika- -148).

5 inanç ve uygulamalara geçebiliriz. B- Günümüzde Ölüm - -ret, cennet, cehennem, -Nekir vb. ad ve Bu bölümde ölüm ve ölüyle ilgili inanç ve uygulamalardan 1- a- Fizyolojik belirtiler b- Psikolojik belirtiler c- Rüyada görünenlerle ilgili belirtiler d- Hayvanlarla ilgili belirtiler

6 e- f Ölünün Defni 5-6- a- ölünün ilk b- c- d- e- ölünün elli ikisi f- g- -iki 1-nç ve Uygulamalar

7 ölümün ön-belirtileri olarak kabul edilmektedir. Bu olaylar, a- k -34) b- Psikolojik Belirtiler: Bu türden belirtiler toplumdan topluma sonucunda ölümün ön belirtisi olarak kabul edilmekte olup, tiler gibi, tarihsel olarak 1979:30-31). c- muhtemel ölüm ile ir- c.a- (K -30). dualar okunur, para, yiyecek-içecek veya giyecek türünden

8 c.b- köpek, çakal, tavuk, karga- görürse ke erlidir. c.c- c.d- -sebze c.e- derlemelerin incelenmesi, bunlara ek olarak da bu tür gelene

9 ok) (Ögel, 1971:203). Bunun haricinde günlük hayatla ilgili Kur'an'da ve Peygamberin hadislerinde bu konuyla ilgili inanç ve uygulamalar bolca görülmektedir. - ün 41.Bab 1- Kur'an'da da (Yusuf: 4- seçecek, sana - - giler de yine Kur'an'da geçmektedir (Kur'an, Saf-fat: ).

10 es Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bi-lig'inin (1070), ).5 Ancak burada bizim için önemli olan esas mesele, ayet ve ya motiflerini ölüm akut ölüm belirtisi motifi ile benzerlik göstermektedir. Hikayeye göre, kahraman Er- zebanisi Buura Doh- vücudu

11 olayla a ebedi hayattan fani hayata gönderilmeleri suretiyle : ). denilebilir. d- Hayvanlar Türk kültüründe çok önemli bir yere sahiptir. Biz bunu kültürel ve edebi kaynaklarda görmekteyiz (Gülensoy, Bunlar; d.a- Evcil hayvanlar: Kedi, köpek, at, koyun, keçi, inek, öküz.

12 mü denir. -17). - ler d.b- - -kartal, leylek. l sesle ulursa- benzerse; kaz, tüyünü dökerse; yarasa, gece öterek uçarsa; e; -kartal, muhtemel 1979:16- veyahut ta bir miktar yiyecek verilir

13 Buraya ka (Cüveyni, Ünal, 1996'dan naklen). Sibirya neden olur. Böyle bir durumda süneyi ancak köspökçü7 denilen ruhani kimseler ya da köpekler görebilir. K haberi, sahibine ulumak suretiyle bildirir (Anohin, 1924: ).

14 1971: ). Bozku sahipti. Tilki ölünce sahibi de ölüyordu. Bunun tersi de oluyordu (Ögel, 1971:558- zorlama bir yorumla da olsa, bulabiliriz. Bununla birlikte, geçelim. e- Nekromantik Belirtiler ilgili olan inançlara nekromantik inançlar denir. Bu tür -sola dönerse, but yerde sürünürse, üzerine

15 -kürek, eve sokulursa, üst- a, Bu inanç ve uygulamalara benzer örneklerin çok eskilere iple ba (Roux, 1999:155) Günümüz Yakut Türklerinin cenaze - - bi bahsedecek olursak: Ölüevin- 1979:9

16 f- adamlardan biri ya d ylara ön belirti sa- nsel, büyüsel kayma göçme ve sönme yönünden benzerlikler - aman -

17 2- Uygulamalar örneklere a- Bunlardan birkaç gerekçe sayacak olursak; bu dünyada gözü birini götürmesin diye b- c- 1979:47). veya imam gelerek ölü üzerine Kuran'dan sureler (özellikle camilerde se-la okutarak ya da gazetelere ilanlar vererek ya da sahiptirler. Genellikle uykuda

18 eçen "Allah (Zümer, 42) ve "Geceleyin sizi öldüren sonra belirlenen süre gündüzün sizidirilten O'dur...." (Enam, 60) nda devam görülmektedir." Söz konusu olay Mudurnu bölgesinde 9:159). 3- Devir ve Iskat r Müslüma-

19 -erkekse on iki, - lenin oruç borcu bitinceye kadar sürdürülür. -para verilen yoksullar - öteki hayat ölümden sonraki hayata yine bu dünyadaki gibi devam 2000; ). Bu inançtan kaynaklanan ka- k yüzleri bulan askerlerin de ölümlerini beraberinde getirir ve birlikte gömülürlerdi (Roux, 1999;172). Roux, bununla ilgili olarak Van Der Le-

20 t birbirleriyle kendilerini akraba kabul ederler ve hatta yeni bir eyl - yeniden - düzelecekti (Roux, 1999:183). - ayaklan i 1999:184). 4- Ölünün Defni

21 Ülkemizde ö kefenlenme- kilerin cennet dua yazma biçiminde gözlemlenir. (Kalafat:90-102). Bu konudaki en eski kaynaklara Çin ilk örnekler yin cenaze törenlerine önem verdikleri için ölümün enaze Ancak bu süreden sonra cenaze töreninin tarihi ve yeri Atilla'n (Roux,). Bu bilgilere göre Göktürklerden herhangi birisi

22 zün ölenleri çiçekler reninden önce yedi gün çizerek dönmelerinin, gezegenlerin hareketine benzemesi - - boyunca etmektedir. Bu bilgide ilginç olan, M.Seyidov'un bu durumu Geleneksel Türk Tiyatrosu olan Orta Oyu- - 5-

23 -yo- eler e -nü"dür. - n 1999:213). z

24 -ü Lügati't-Türk ve Dede Korkut Görür gözüm görmez gibi; bilir bilgim bilmez gibi oldu. Ben m. kestiler" (Orkun, 1987:50-52,70). -er (Atalay, 1985, C. 1:189) - çal 6-

25 Ölüyü anma ile ilgili inanç ve uygulamalar Anadolu - a- okunur dualar edilir, mevlit okutulur. Bu gecede ölü sahipleri b- cra edilir. c- anma gününe denir. d- k gün sonra icra edilen anma günüdür. Bu e- Elliikisi: Ülkemizin her yerinde olmasa da büyük bir bö icra edilir. f- Kara Bayram: Definden sonra rast gelen ilk dini bayram

26 g- ünde tür merasimlerin insanl Bu ge Altay Türklerinden Hakanlar ölmeden önce cenaze Anma günleri ile uygulamalar ilk r itibari ile mezar ziyareti kültürü yoktu. Zira mezarlara ölüyle de -diriyorlar ve yeri belirgin ruhlara kurban sunulur onun için fakirlere yemek verilirdi (Roux, 1999). Sonuç:

27 kezini çok rahat gözlemleyebiliyoruz; gerek cenaze merasimlerinde ta Hatta cenaze me Cohen, 1999:54). Zira bu inanç

28 NOTLAR sadece vec ler denmelidir (Güngör, 1998:19-39; Günay-Güngör, 1998: veya KT), Hüseyin göstermektedir.

29 -D3,4), "inim Kültigin özinçe -D30) ve "i - [ Dipnot Sonu ], "uçabar-mak" -D16), - -C10). in bkz. Mustafa Ünal, "Kutadgu Bilig ve Dinan-ü Lügat'i-t-Türk'deki Halk '"Köspökçi" (kös-göz 1997:421). KAYNAKLAR -1, Ankara, 1987, s Hacib, Yusuf Has (1991), Kutadgu Bilig, sade- Arat, Ankara, TTKY. Atalay, Besim (1985), Divan- -Türk, Ank. \

30 Eliade, Mircea (1971), Patterns in Comparati-ve Religion, London. Erg Gülensoy, Tuncer (1989), Orhun'dan Anadolu'ya Türk t. Günay, Ünver-Harun Güngör (1998), Türk Din Tarihi, Kayseri, Laçin Yay. Kur'an- Nirun, Nihat - Cihat Özönder (1990), "Türk Sosyo-Kültür Ank., AKMY, s Ögel, Bahaeddin (1971), Türk Mitolojisi, Ank. TTKY. Örnek, Sedat Veyis (1979), Anadolu Folklorunda Ölüm, Ank. Roux, Jean-.

31 Roux, Jean Ünal, Mustafa (1996), A Comparative Study of Funeral Customs Pre-Islamic Turkic As- Birmingham.

Benzer belgeler

Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller

Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller Death and Dead Body Rites and Rituals in Turkish Culture Rites et rituels concernant la mort chez les Turcs Ruhi ERSOY ÖZET Ölüm olgusu Türk kültüründe