Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali

Transkript

1 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali

2

3 Özkan GÜLTEKİN (Öğretide ve Uygulamada) KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ 4721 Sayılı Türk Medenî Kanunu, 5941 Sayılı Çek Kanunu ve En Son Yargıtay Kararları Işığında Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 5. Baskı Ankara, 2010

4 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Özkan GÜLTEKİN Hukuk Kitapları Dizisi: 227 ISBN Beşinci Baskı: Ağustos Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) (Pbx), Faks: (0 312) Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) / ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312)

5 Biricik oğlum Melih Engin e

6

7 Beşinci Baskının Sunumu Ticarî ilişkilerde çabukluğun ve güvenin sağlanmasında büyük öneme haiz bulunan çek, bono, poliçe vs. gibi kıymetli evrakın çalınması, kaybolması, okunamaz hâle gelmesi, yırtılması ve yanması gibi durumlarda ne yapılacağı, senedin kıymetli evrak niteliğinin devam edip etmeyeceği, senette doğmuş olan hakkın sona erip ermeyeceği gibi sorunlar Kıymetli Evrak Hukuku nda çok büyük bir önem arz etmiş olmasına rağmen, doktrinde bu konu az ilgi gördüğünden ve bu konuda yeterli araştırma yazısına pek fazla rastlanmadığından, genel eserlerdeki incelemelerde ise farklı görüşlerin mevcudiyeti, uygulamada ya da pratik hayatta sık rastlanan bu konuya yönelmemizi yani; Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali ni, çalışma konumuz olarak seçmemizi sağlamıştır. Söz konusu bu çalışma ile Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali konusu, hem teorik hem de uygulamaya dönük bir şekilde irdelenerek, üniversitelerin Ticaret Hukuku kürsülerinde görev yapan araştırmacılara, sosyal ve ticarî hayatta kambiyo senedi kullananlara, yargılama aşamasında bu uyuşmazlıklara bakacak olan hâkimlere ve avukatlara yardımcı olması düşüncesi ile ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu bağlamda; önemine binaen konu ile ilgili seçilmiş en yeni Yargıtay kararları özet şeklinde ele alınmış, ayrıca ziya ve iptal hâlinde yargılama giderlerine kimin katlanacağı sorununa da değinilmiştir. Ticarî hayatta sağladığı güven ve akıcılık ile çabukluk ve nakit yerine kullanımındaki kolaylık nedeni ile adî senetlerden farklı olarak kıymetli evrakın ziyaı nedeni ile iptali konusu, kanunumuzda muhtelif senet türlerine göre ayrıntılı olarak düzenlenmiş olup, bu çalışmada her konu ile ilgili hem doktrin hem de Yargıtay ın görüşü, gerek dipnotlarla gerekse açıklama şeklinde anlatılmaya çalışılmış ve konu ile ilgili önemli görülen güncel Yargıtay kararları metin şeklinde verilmiştir. Zira; ne tek başına doktrin, ne de tek başına Yargıtay uygulaması, hukukçuya geniş anlamda ve uzun vadede yarar getirmez. Olması Gereken Hukuk a ulaşma adına, hem doktrinin hem de Yargıtay ın, karşılıklı görüş alışverişi ve eş güdüm içerisinde çalışmalarının gerekli ve yararlı olduğuna inanmaktayım. Ayrıca eserde, 01/01/2002 tarihi itibarı ile yürürlüğe girmiş bulunan 4721 sayılı yeni Türk Medenî Kanunu çerçevesinde güncelleştirme yapılmış ve eserde Eski Medenî Kanun ile ilgili maddenin hemen yanında ve parantez içinde, şu an yürürlükte bulunan 4721 sayılı Türk Medenî Kanunundaki karşılığı belirtilmiş ve bu uygulama ile okuyucuya kolaylık sağlanması amaç edinilmiştir. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Özel Hukuk Anabilim Dalında yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve Yüksek Lisans Tez Sınav Komisyonu nda, 17/01/2002 tarihinde savunması yapılarak, oy birliğiyle kabul edilmiş olan ayrıca Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun 30/03/2006 tarihli ve 185 sayılı kararı ile ve yine oy birliğiyle, meslek kıdemimden sayılmasına karar verdiği bu ese-

8 8 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali rin ilk baskısı 2002 yılının Ekim ayında, ikinci baskısı 2006 yılının Eylül ayında, üçüncü baskısı 2007 yılının Kasım ayında ve dördüncü baskısı ise 2009 yılının Nisan ayında yapılmış olup, dördüncü baskı da çok kısa sürede tükenmiştir. Bu baskıda; konuya ilişkin seçilmiş en yeni Yargıtay kararları esere eklenmiş, yeni yayınlar ile kitaplar tekrar taranarak ek bilgilere yer verilmiş ve konunun ilgili kısımlarına işlenmiş, konu güncelleştirilmiş ancak kitabın özü ve sistematik yapısı esas itibariyle korunmuştur. Bunların yanında, 28/02/2009 tarihli ve Mükerrer sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 18/02/2009 kabul tarihli 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un 32 nci maddesinin 19 uncu fıkrasındaki 29/6/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 711 inci maddesinin üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır. hükmü gereği, eserde geçen TTK nın 711 inci maddesinin son fıkrası ile ilgili güncellemeler yapılmıştır. Yine 20 Aralık 2009 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 14/12/2009 kabul tarihli 5941 sayılı yeni Çek Kanunu nun ilgili hükümleri, mülga 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun un maddelerinin geçtiği yerlerde karşılaştırma da yapmak suretiyle işlenmiştir. Ayrıca bu baskıda, Türkçe dil bilgisi ve imlâ kurallarına uygun olarak eserin şeklî yapısı da bir kez daha gözden geçirilerek yeniden düzenlemeler yapılmıştır. Kitabın son bölümünde yer verilen Yargıtay kararlarına güncel olan yeni seçilmiş kararlar eklenmiş ve kitabın Yargıtay Kararları Dizini bölümüne Yargıtay kararlarının özetleri başlık hâlinde verilerek, okuyucunun aramış olduğu Yargıtay kararına daha çabuk ulaşmasında kolaylık sağlanmıştır. Bu baskıda yapılan yeniliklerden bir tanesi de eserin dördüncü bölümünde, Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali konusu ile ilgili genel bir değerlendirmede bulunulmasıdır. Beşinci baskıya ilişkin olan bu sunuma son verirken, eserin hazırlanması sırasında, yardımlarını esirgemeyen değerli Hocalarım; Prof. Dr. Güzin ÜÇIŞIK, Doç. Dr. A. Lerzan YILMAZ ve Doç. Dr. Veliye YANLI ya, moral desteklerini hiçbir zaman benden esirgemeyen; kızıma, oğluma ve eşime ayrıca kitabın ilk dört baskısına büyük ilgi gösteren kıymetli hukukçu meslektaşlarıma sonsuz şükranlarımı ve kitabın basımını üstlenen Seçkin Yayınevinin değerli sahipleri; Sayın Aytaç SEÇKİN ve Koray ŞEÇKİN ile dizgi ve baskıda görev alan yayınevi çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. Eserin, tüm okuyuculara yararlı olması dileği ile... Saygılarımla... Özkan GÜLTEKİN Cumhuriyet Başsavcısı Ağustos 2010 İnebolu/KASTAMONU

9 İçindekiler Beşinci Baskının Sunumu... 7 Kısaltmalar GİRİŞ I. KONU II. AMAÇ VE KAPSAM III. PLÂN VE METOD BİRİNCİ BÖLÜM KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ GENEL HÜKÜMLER VE KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI KAVRAMI 1. KIYMETLİ EVRAK KAVRAMI I. Genel Olarak II. Kıymetli Evrakın Tanımı III. Kıymetli Evrakın Nitelikleri Kıymetli Evrak Bir Senettir Kıymetli Evrakın İçerdiği Hakkın Özelliği A. Kıymetli Evraktaki Hak Para ile Ölçülebilen Bir Değere Sahip Olmalıdır B. Kıymetli Evrakın İçerdiği Hak Tedavül Özelliği Olan Bir Haktır C. Kıymetli Evrakta Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır Kıymetli Evrakta Mücerretlik (Soyutluk) İlkesi Geçerlidir Kıymetli Evrak Özel Şekil Şartlarına Tâbidir Kıymetli Evrak Tipleri Kanunda Sınırlayıcı Olarak Sayılmıştır KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ YASAL DÜZENLEME I. Türk Ticaret Kanununda Kıymetli Evrakın Düzenlenişi II. Mevzuatımızda Kıymetli Evrakın Düzenlenişi Çek Kanununda Türk Medenî Kanununda Borçlar Kanununda İcra ve İflâs Kanununda Damga Vergisi Kanununda Harçlar Kanununda Türk Ceza Kanununda Sermaye Piyasası Kanununda A. Yatırım Fonu Katılma Belgesi... 42

10 10 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali B. Katılma İntifa Senetleri C. Oydan Yoksun Hisse Senetleri D. Banka Bonoları E. Banka Garantili Bonolar F. Finansman Bonosu G. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet H. Kâra İştirakli Tahvil I. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri J. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller K. Sermaye Piyasası Araçları L. Depo Edilen Menkul Kıymet Sertifikaları Bankalar Kanununda Sayılı Kanunda Sayılı Kararda DEVİR ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN KIYMETLİ EVRAK ÇEŞİTLERİ I. Nama Yazılı Senetler Tanımı Nama Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler Nama Yazılı Kıymetli Evrakın Devri II. Emre Yazılı Senetler Tanımı Emre Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler Emre Yazılı Kıymetli Evrakın Devri III. Hamile Yazılı Senetler Tanımı Hamile Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler Hamile Yazılı Kıymetli Evrakın Devri KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI KAVRAMI I. Genel Olarak II. Uygulamada Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Nedeniyle Açılan Davalar ile İlgili İstatistikler. 54 III. Hukukumuzda Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Hükümlerinin Uygulama Sırası IV. Kıymetli Evrakın Zayi Olma Hâlleri Senedin Zilyetliğini Kaybetme Senedin Hasara Uğraması V. Kıymetli Evrakın Zayi Olması Hâlinde Hamilin Hakları Önleyici Tedbir Alınmasını Talep Etme Hakkı A. Genel Olarak B. Senet Bedelinin Mahkemeye Tevdii İstirdat Davası Açma Hakkı Senedin İptalini Talep Etme Hakkı A. Genel Olarak B. İptal Hükmünün Özelliği C. İptal Davasının Amacı... 64

11 İçindekiler 11 İKİNCİ BÖLÜM KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN DÜZENLENMESİ VE KIYMETLİ EVRAKIN İPTALİ 5. KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN DÜZENLENMESİ.. 65 I. Genel Olarak II. Türk Ticaret Kanununda Konuya İlişkin Genel Düzenleme III. Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptalinin Özel Hükümlere Bağlanmasının Sebebi KIYMETLİ EVRAKIN İPTALİ I. İptale İlişkin Özellikler Adî Senetlerin Ziya Nedeniyle İptali ile Kıymetli Evrakın Ziya Nedeniyle İptali Arasındaki Farklar Ziya Nedeniyle İptal Davası ile Bedelsizlik Nedeniyle İptal Davası Arasındaki Farklar İptal Davasında Genel Anlamda İspat Yükü İptal Davasında Kanunlar İhtilâfı Hukuku II. İptalin Şartları Genel Olarak İptalin Şeklî Şartları A. Dilekçe Verilmesi B. İptal Talebinde Bulunanın (Dilekçe Verenin) Hak Sahibi Olması İptalin Maddî Şartları A. Senedin Zayi Edilmiş Olması B. Senette Yer Alan Hakkın Hâlen Mevcut Olması C. Senet Zilyetliğinin Yeniden İktisabının Mümkün Olmaması D. Zayi Edilen Senedin İptalinin Kanunen Mümkün Olan Senetlerden Olması ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KIYMETLİ EVRAK TÜRLERİNE GÖRE KIYMETLİ EVRAKIN İPTAL USULÜ 7. HAMİLE YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ I. Genel Olarak II. İptal Usulü Talep Yetkili ve Görevli Mahkeme Mahkemece Alınacak Tedbirler A. Önleyici Tedbirler Safhası B. İptal Safhası İptal Talebinin Kabulü ya da Reddi Hâlinde Temyiz Safhası III. Münferit Kuponların İptal Usulü NAMA YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ... 89

12 12 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali I. Genel Olarak II. Temel Kural III. Temel Kuralın İstisnaları Yasanın Saklı Tuttuğu Hükümler Borçluya Tanınan İmkânlar A. Basitleştirilmiş Resmî İptal Usulü B. Özel İptal Usulü EMRE YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ I. Genel Olarak II. İptal Usulü Talep Yetkili Mahkeme III. Emre Yazılı Senedin Ziyaı Hâlinde Açılabilecek Davalar Önleyici Tedbirler Safhası A. Önleyici Tedbirin Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri B. Önleyici Tedbir Talebinde Teminat Sorunu C. Önleyici Tedbiri Kimlerin Talep Edeceği Sorunu D. Önleyici Tedbir Kararının Muhatabı E. Önleyici Tedbir Talebinde Bulunan Kişinin Senedi Ferdileştirmesi F. Önleyici Tedbir Talebinde Şekil G. Önleyici Tedbir Talebinin Mahkeme Dışı Bir Yol ile Alınmasının Mümkün Olup Olmaması H. Önleyici Tedbir Yargılamasında Yetkili Mahkeme I. Önleyici Tedbir Yargılamasında Görevli Mahkeme J. Önleyici Tedbir Kararının Özelliği ve Sonuçları K. Önleyici Tedbirin Devam Süresi L. Önleyici Tedbir Kararının Temyiz Edilip Edilemeyeceği Sorunu M. Haksız Önleyici Tedbirden Dolayı Tazminat Davası N. Önleyici Tedbir Kararının Zamanaşımını Kesip Kesmeyeceği Sorunu İstirdat Davası Safhası A. İstirdat Davasının Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri B. İstirdat Davasında Taraflar C. İstirdat Davasının Açılabilme Koşulları D. İstirdat Davasında Yetkili Mahkeme E. İstirdat Davasında Görevli Mahkeme F. İstirdat Davasında İspat Yükü G. İstirdat Davasının Sonucu H. İstirdat Davasında Münasip Bir Mühlet Kavramının Anlamı İptal Davası Safhası A. İptal Davasının Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri B. İptal Davasında Şekil C. İptal Davasında Yetkili Mahkeme D. İptal Davasında Görevli Mahkeme E. İptal Davasının Adlî Ara Vermedeki Durumu F. İptal Davasında İspat Yükü G. İptal Davasında Senedin Ferdileştirilmesi Kavramı ve Anlamı H. İptal Davasında Mahkemenin Yapacağı İnceleme I. İptal Davasında İlân Aşaması ve İlânların Sonucu J. İptal Kararı ve Özelliği

13 İçindekiler 13 K. İptal Kararının Niteliği L. İptal Kararının Temyizi M. İptal Kararı Sonrası Yeni Senet Tanzimi N. İptal Aşamasında Tazminat Davası DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İPTAL KARARININ HÜKÜMLERİ İLE İPTAL DAVASINDA YARGILAMA GİDERLERİ VE KONU İLE İLGİLİ SEÇİLMİŞ YARGITAY KARARLARI 10. İPTAL KARARININ HÜKÜMLERİ I. Genel Olarak İptal Kararının Olumlu Sonucu İptal Kararının Olumsuz Sonucu II. İptal Kararının Senetle İlgisi Olan Taraflar Arasındaki İlişkilere Etkisi İptal Kararının Karar Hamili ile Senet Borçlusu Arasındaki İlişkiye Etkisi A. İptal Kararı Hamilinin Hakları B. Borçlunun İleri Sürebileceği Def iler C. İptal Kararı Hamilinin Müracaat Borçlularına Rücu Sorunu İptal Kararının Borçlu ile Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişi Arasındaki İlişkiye Etkisi A. Genel Olarak B. İptal Kararı Hamilinin Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişinin Borçluya Müracaatından Önce Müracaat Etmesi C. İptal Kararı Hamilinin Müracaat Etmeden Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişinin Borçluya Müracaat Etmesi İptal Kararının İyi Niyetli Zilyet ile İptal Kararı Hamili Arasındaki İlişkiye Etkisi A. Genel Olarak B. İptal Kararının İyi Niyetli Hamile Karşı Etkisi C. İyi Niyetli Hamilin İptal Kararı Hamiline Karşı Dava Açması III. İptal Kararının Hukukî Niteliği ve Özelliği IV. İptal Kararı Sonucu Senedin İptal Edilmesi Hâlinde Meydana Gelen Zarara Kimin Katlanacağı Sorunu V. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Konusu ile İlgili Genel Bir Değerlendirme Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi A. Genel Olarak B. Yeni Bir Türk Ticaret Kanununun Gerekliliği C. Ana Hatlarıyla Tasarının Getirdiği Yenilikler Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Bölümleri Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kıymetli Evrak Sonuç ve Değerlendirme İPTAL DAVASINDA YARGILAMA GİDERLERİ I. Yargılama Giderlerinin Tanımı ve Özellikleri Yargılama Giderlerinin Tanımı

14 14 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali 2. Yargılama GiderlerininÖzellikleri II. Yargılama Giderlerinin Ödenmesinde Usul III. Yargılama Giderlerinden Sorumluluk IV. Kıymetli Evrakın Ziyaı Nedeniyle Açılan İptal Davasında Yargılama Giderleri Harç Vekâlet Ücreti KONU İLE İLGİLİ SEÇİLMİŞ YARGITAY KARARLARI Sonuç Kaynakça Kavramlar Dizini Yargıtay Kararları Dizini