Derlemeler. Dünya Ticaret Örgütü Tarım Müzakerelerinin Türkiye Tarım ve Hayvancılığına Etkileri. Şeyda ÖZKAN *

Transkript

1 Derlemeler Şeyda ÖZKAN * Dünya Ticaret Örgütü Tarım Müzakerelerinin Türkiye Tarım ve Hayvancılığına Etkileri Özet Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ve devamında kurulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) nün amaçları temel olarak, uluslararası ticarette ülkeler arasındaki gelişmişlik düzeylerini dikkate alarak; engellerin kaldırılıp, güven içinde, adil rekabet olanağının sağlanmasına dayanmaktadır. DTÖ Tarım Anlaşması kapsamında farklı ekonomik yapıdaki ülkelerin, tarımsal ve hayvansal ticaretteki çıkarlarını ortak bir şekilde çözümleyip devam ettirebilmeleri için müzakereler düzenlenmekte, bu müzakerelerde özellikle Gelişmiş Ülkelerin haksız rekabete sebep olan tutum ve desteklemeleri, ticarette rekabeti bozucu engellemeleri sebebiyle çoğu zaman uzlaşma sağlanamasa da müzakere süreci devam etmektedir. Türkiye, asgari destek (de minimis) ten başka kırmızı kutu desteği bulunmayan, sınırlı birkaç üründe ihracat desteği sağlayan Gelişme Yolundaki Ülke statüsünde bir ülke olarak; tarım ve hayvancılık sektöründeki dengeyi sağlayabilmek için yeni politikalar geliştirmek durumundadır. Anahtar Kelimeler: GATT, DTÖ, Tarım Anlaşması, İleri Tarım Müzakereleri Agriculture Negotiations of The World Trade Organization and Their Impacts on the Turkish Agriculture Summary The aim of the General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) and World Trade Organization (WTO), which was subsequently established, consist in providing fair competition possibility; confidently and developed levels among the countries in the international trade could be taken into consideration. Negotiations have been arranged in the scope of agricultural agreement of the WTO so as to settle with the interests in the agricultural trade of countries in the different economical structure. The negotiation process have continuing even if an agreement isn t come due to the developed countries attitude and supports which have caused unfair competition particularly in the negotiations. Turkey has no red-box support except for de minimis and provide export support in a few products must improve the new policies in order to provide balance between agriculture and livestock sectors as in the statute of developing country. Keywords: GATT, WTO, Agriculture Aggrement, Agriculture Negotiations * Veteriner Hekim, Ankara Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl: 2006

2 1. Giriş Birinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan ekonomik bunalım, ülkeleri korumacı politikalara iterken, dünyada yükselen gümrük duvarları uluslararası ticaretin zarar görmesine sebep olmuştur. İkinci Dünya Savaşı nın temelinde ise bu ekonomik bunalım neticesinde ülkelerin takındıkları aşırı korumacı tutumları yatmaktadır (1). İkinci Dünya Savaşı sonrasında, uluslararası ekonomik işbirliğinin oluşturulması düşüncesi çerçevesinde, ülkelerin kalkınma politikalarına yardımcı olmak, uluslararası likidite, mali güven, uluslararası ticaretin serbestleştirilip arttırılması, dünya ekonomisi ve ticaretinin uluslararası kurallar çerçevesinde yürütülmesi konularında; IMF, Dünya Bankası gibi yeni kurumların oluşturulması yoluna gidilmiştir (5). Bu yapılanma sürecinde 1947 yılında, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT), uluslararası ticaretin önündeki engelleri kaldırmak, uluslararası ticareti güvence altına almak amacıyla imzalanmış olup, 1994 yılında Uruguay Turu ile Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) nün kuruluşuna kadar uygulamada kalmıştır (1). 2. Dünya Ticaret Örgütü Öncesi Çalışmalar Uluslararası ticarette işbirliği ihtiyacı ile 1947 de kurulması karara bağlanan Uluslararası Ticaret Örgütü (International Trade Organisation - ITO) çeşitli nedenlerle kurulamamış, bunun üzerine, geçici olma özelliğine rağmen GATT, yürürlüğe girdiği 1 Ocak 1948 tarihinden itibaren yılları arasında dünya ticaretinde kabul gören bir nitelik taşımış, yürürlükte olduğu süre içinde sekiz çok taraflı müzakere turu gerçekleştirilmiş, Türkiye GATT ye 1953 yılında taraf olmuştur (5). GATT ın faaliyetleri arasında; gümrük vergilerinin (tarifelerin) düşürülmesi, tarife dışı engellerin kaldırılması veya tarifeye dönüştürülmesi, ayrıca olabilecek diğer engellemelerin ve farklı muamelelerin kaldırılması gibi hususlar bulunmaktadır. Bunun temelini ise; dış ticarette rekabet sonucu mal kalitesinin artacağı, fiyatların düşeceği, dış ticaret hacminin genişleyeceği, bu durumun üretim artışı sağlayacağı ve dolayısıyla ülkelerin refahını artıracağı düşüncesi oluşturmaktadır (13). 3. GATT Müzakere Turları GATT ın yürürlükte olduğu sürece amaç edindiği konularda, özellikle de uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi konusunda ortaya çıkan gelişmelerin çoğu, müzakere turları (trade rounds) olarak bilinen çok taraflı ticaret müzakereleri yoluyla gerçekleşmiştir. DTÖ nün kurulmasına kadar geçen sürede yapılan müzakereler Tablo 1 de sunulmuştur (7). Bu müzakerelerden Uruguay Turu hem alınan kararlar, hem de DTÖ nün kurulması sebebiyle önem taşımaktadır. 4. Uruguay Turu ve Dünya Ticaret Örgütü nün Kuruluşu Önceki turlara göre çok daha kapsamlı ve geniş katılımlı olan Uruguay Turu ile GATT kurumsal bir yapıya kavuşturularak tarihi itibariyle DTÖ kurulmuştur. DTÖ nün kurulmasının beklenenden uzun zaman alması, GÜ ler arasındaki imalat ürünleri ve tarım ürünleri üzerindeki pazarlıkların uzun sürmesinden kaynaklanmaktadır. DTÖ ile GATT arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. GATT geçici nitelikte bir anlaşma olarak kabul edilmekte iken, DTÖ bağlayıcı bir niteliğe sahiptir. GATT den farklı olarak, DTÖ üye ülkeler üzerinde yaptırım gücüne sahip olmakla birlikte, etkili bir uyuşmazlık çözme sistemine de sahiptir. DTÖ nün, hükümetlerin iç ticari yasalarını ve tüzüklerini ne şekilde sınırlayıp uygulayacaklarını belirleyen temel yükümlülükleri de bulunmaktadır. GATT tüm ülkelere açık bir yapı iken, DTÖ için üyelik sistemi mevcuttur (2). 5. DTÖ nün Amaçları DTÖ, üye ülkelerin ticari ilişkilerini geliştirmek, reel gelir ve talep hacminde istikrarlı bir ar- Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl:

3 Tablo 1. GATT sırasında yapılan belli başlı müzakereler Yer / İsim Yıl Gündem Konuları Katılan Ülke Sayısı 1. Cenevre (İsviçre) Turu 1947 Tarifeler Annency (Fransa) Turu 1949 Tarifeler Torquay (İngiltere) Turu 1951 Tarifeler Cenevre (İsviçre) Turu 1956 Tarifeler Dillon (Cenevre) Turu Tarifeler Kennedy (Cenevre) Turu Tarifeler ve anti - damping önlemleri Tokyo (Japonya) Turu Uruguay Turu Tarifeler, tarife dışı önlemler ve çerçeve anlaşmalar Tarifeler, tarife dışı önlemler, kurallar, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, anlaşmazlıkların halli, tekstil, tarım, DTÖ nün kurulması vb tış sağlayarak hayat standartlarını yükseltmek, kaynakların sürdürülebilir kalkınma hedefine uygun bir şekilde kullanımını sağlamak, farklı gelişmişliğe sahip ülkelerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde mevcut kaynakları geliştirmek, GYÜ in ve EAGÜ e artan dünya ticaretinde ekonomik durumlarıyla orantılı pay alabilmelerini sağlamak, uluslararası ticarette ayrımcı muameleyi ortadan kaldıran anlaşmalar yapmak konularını amaç edinmiştir (10). 6. DTÖ Öncesi Tarım Politikaları 1947 GATT Anlaşması, sanayi ürünlerine ihracat sübvansiyonlarını yasaklamış, ülkelerin tarımsal ana ürünlere, tarımsal ihracat sübvansiyonlarının, sübvanse edilecek ürünün dünya ihracatının adil bir oranını geçmeyecek şekilde yapılması koşulu ile ihracat sübvansiyonu uygulamalarına, ayrıca özellikle iç üretimi sınırlamak için önlemlerin alınması gerektiği durumlarda, bazı koşullar altında, ithalat kısıtlamaları; örneğin ithalat kotaları getirmelerine izin vermiştir. Bu uygulamalar sonucunda tarımsal ticarete engeller artmış, hububat, et, süt ürünleri, şeker, meyve-sebze gibi temel tarımsal ürünler, ticarette büyük oranda engelle karşılaşmıştır (1). 7. DTÖ Tarım Anlaşması DTÖ Tarım Anlaşması, DTÖ Kuruluş Anlaşması na ek anlaşmalardan biri olup, dünya tarım ürünleri ticaretinde serbest piyasa mekanizması prensiplerine dayalı, adil bir sistem oluşturma amacına dayanmaktadır. Tarım Anlaşması kapsamında tarım ürünlerinde pazara giriş, iç destekler, ihracat sübvansiyonları başlıklarında üye ülkeler için belirli kural ve düzenlemeler getirilmiştir (8). Tarım Anlaşması na göre ülkeler, Gelişmiş Ülkeler (GÜ), Gelişme Yolundaki Ülkeler (GYÜ) ve En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. DTÖ Tarım Anlaşması; GÜ, GYÜ ve EAGÜ lere farklı oran ve sürelerde taahhütte bulunabilme olanağı tanımaktadır. Türkiye de, GYÜ statüsünde olup, tüm tarımsal taviz ve taahhütlerinde, Tarım Anlaşması nın GYÜ ler için öngördüğü özel ve lehte muamele hükümlerinden yararlanmıştır. Bu kapsamda; GÜ ler için 6 yıllık uygulama dönemi 2000 yılında, GYÜ ler için ise 10 yıllık uygulama dönemi 2004 yılında sona ermiştir. EAGÜ ler ise hiçbir kategoriye girmeyerek tarife ve sübvansiyonlarında kesintiye gitmeleri öngörülmemiştir (15) Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl: 2006

4 Sübvansiyonların ve korumanın azaltılması konusunda Uruguay Turu ile öngörülen yaptırımlar Tablo 2 de görülmektedir (14). DTÖ Tarım Anlaşması nın Düzenleme Getirdiği Konular a) Pazara Giriş (Tarımsal Ürün İthalatı) Mevcut ve asgari giriş imkânları genel olarak, DTÖ üye ülke listelerinde belirlenmiş şekilde tarife kotaları şeklinde uygulanmaktadır. sadece seçtiği bazı ürünler için tavan konsolidasyonuna gitmiştir. Tavan konsolidasyona gitmedeki asıl amaç; yurtiçi üretimde önemi olan ürünlerde öncelikle üreticinin korunması için taahhütlerin mümkün olduğunca yüksek düzeyde tutulmasıdır (4). b) İç Destekler DTÖ Tarım Anlaşması iç destekler kapsamında, müdahale fiyatı, destekleme alımları, girdi sübvansiyonları gibi piyasanın işleyişine yönelik destekler yer almaktadır. Tablo 2. Uruguay Turu İndirim Oranları Tarifeler Tüm tarımsal ürünler için ortalama indirim Gelişmiş Ülkeler 6 yıl: Gelişmekte Olan Ülkeler 10 yıl: % -36 % -24 Ürün başına asgari indirim % -15 % -10 İç destekler Toplam desteklerde kesinti % -20 % -13,3 İhracat Sübvansiyon değeri % -36 % -24 Sübvanse edilen ürün miktarı % -21 % -14 Tarım Anlaşması, tarım ürünlerinde uygulanan tarife dışı desteklerin tarifeye dönüştürülmesi ve bu işlem sonucu ortaya çıkacak tarifeler dikkate alınmak suretiyle 1 Eylül 1986 tarihinde, geçerli tarife oranları üzerinden indirim taahhüdünde bulunulmasını öngörmüştür. Buna göre; GÜ ler 6 yıllık bir takvimle ( ) tüm tarımsal ürünler için %36 oranında indirim taahhüdünde bulunurken, GYÜ ler, bu oranların 2/3 sini (%24) uygulamış ve indirim takvimini 10 yıla kadar ( ) uzatabilmişlerdir. GYÜ lerin daha önce GATT taviz listelerinde yer almayan ürünlerde 1986 yılı hadlerinden daha yüksek oranları konsolide ederek indirime tabi tutabilmelerini sağlayan ve Tavan konsolidasyon olarak tanımlanan imkan, GÜ lere tanınmamış, Türkiye, konsolidasyon yaparken, Tarım Anlaşması na göre GÜ lerin tarıma verdikleri toplam desteği, baz dönemine göre 6 yılda yüzde 20, GYÜ lerin ise; 10 yılda yüzde 13,33 oranında azaltmaları öngörülmüştür. Kırmızı Kutu Destekleri (İndirime tabi olanlar) İç destekler; Mavi Kutu Destekleri (Kısıtlananlar) Yeşil Kutu Destekleri (Serbest Olanlar) olmak üzere üç grupta ele alınmıştır. Kırmızı Kutu Destekler Belirli ürünlere ve girdilere dönük tüm müdahale ve kontroller, kırmızı kutu kapsamına alınmış, Tarım Anlaşması çerçevesinde üretimi Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl:

5 artırmaya yönelik girdi desteği, fiyat ve prim destekleri yasak destekler olarak adlandırılmıştır. Kırmızı Kutu önlemleri içinde GYÜ için, mevcut desteğin gayri safi üretim değerinin yüzde 10 unu, GÜ için yüzde 5 ini aşmaması durumu indirime tabi olmaksızın uygulanmasına izin verilen istisnayı teşkil etmektedir. Ülkemizde destekleme alımları yoluyla yapılan yardım miktarı üretim değerinin yüzde 10 unu aşmadığı için de minimis kapsamına girmekte, dolayısıyla ülkemizde uygulanan iç desteklerle ilgili olarak indirim taahhüdümüz bulunmamaktadır. Mavi Kutu Destekler Üretimi kısıtlayan doğrudan ödeme şeklindeki önlemler Mavi Kutu önlemler olarak adlandırılmaktadır. Mavi Kutu önlemleri kapsamına giren üretimi kısıtlayıcı programlar kapsamındaki doğrudan ödemeler; Sabit alana ve verime göre yapılıyorsa veya temel üretim seviyesinin % 85 ya da daha azı üzerinden yapılıyorsa veya canlı hayvan ödemeleri söz konusu olduğunda, sabit sayıda baş üzerinden yapılıyorsa; iç destek indirim taahhüdü dışında tutulmuştur. Ülkemizde üretim fazlası olan fındık, tütün ve çayda, üretim planlaması ve kaliteyi arttırma amacıyla uygulanan fındıkta üretim alanlarının sınırlandırılması, tütünde kota ve çayda budama tazminatı ödemeleri bu kutu kapsamındaki destekler içerisinde yer almaktadır. Yeşil Kutu Destekleri Bu desteklemeler indirim taahhüdünden muaf, ticaret ve üretim üzerinde bozucu etkiye sahip olmayan ya da bozucu etkisi asgari düzeyde olan ve üzerinde herhangi bir sınırlama ya da kısıtlama öngörülmemiş desteklerdir. c) İhracat Sübvansiyonları Üye ülkelerin Anlaşma hükümlerinin belirlediği ülke eklerinde belirtilen ürünler dışında ihracat destekleri vermeleri yasaklanmıştır. İhracat desteklerine ayrılan bütçenin ve teşviğe tabi ürün miktarının, dönemi baz seviyeleri üzerinden, sırasıyla GÜ de 6 yıl içinde ürün bazında yüzde 21, bütçe sarfiyatı bazında yüzde 36, GYÜ de ise 10 yıl içinde ürün bazında yüzde 14, bütçe sarfiyatı bazında yüzde 24 oranında indirime gidilmesi kararlaştırılmıştır. Ülkemizin 44 ürün/ürün grubuna ihracat desteği verme hakkı bulunmaktadır. İthalatta ise alınan bütün vergi ve fonlarını değer üzerinden alınan (ad valorem) tarifeye dönüştürülerek, bunlarda yüzde 24 oranında indirim yapılmıştır. Ancak on yıllık uygulama döneminde, Anlaşmanın, GÜ lerin destekleme programları nedeniyle GYÜ lerin tarımsal ticaretlerinde beklenen olumlu gelişmeyi sağlayamadığı dikkat çekmektedir (15). 8. DTÖ Tarım Müzakereleri ( ) DTÖ nün en üst düzey karar organı Bakanlar Konferansı, DTÖ Kuruluş Anlaşması uyarınca en az iki yılda bir toplanarak çalışma programını belirlemektedir. Bu çerçevede I. Bakanlar Konferansı 1996 yılında Singapur da, II. Konferans 1998 yılında Cenevre de, III. Konferansı 1999 yılında ABD nin Seattle kentinde, IV. Bakanlar Konferansı 2001 yılında Katar ın başkenti DOHA da, V. Bakanlar Konferansı 2003 yılında Meksika nın Cancun Kentinde ve VI. Bakanlar Konferansı 2005 yılında Hong Kong da yapılmıştır. Tarım Anlaşması ile ülkelerin, uluslararası tarımsal ticaret alanındaki reform için, müzakerelerin devamı karara bağlanmış ve bu süreç, İleri Tarım Müzakereleri adı altında, Mart 2000 tarihinde başlatılmıştır (11). Bu müzakerelerden DOHA Bakanlar Konferansı sürecinde ülkeler kendi menfaatleri ölçüsünde bir araya gelerek gruplar oluşturmuşlardır Temmuz 2004 Cenevre, İleri Tarım Müzakereleri Kapsamında İmzalanan Çerçeve Anlaşması ve Yaptırımları DTÖ üye ülkelerin çeşitli olan çıkarlarını bir Çerçeve Anlaşması içinde toparlamıştır. Buna göre belirlenen yaptırımlar: Pazara girişte; Tüm ülkeler için aynı tarife indirim formülü kullanılması, tarifelerin belli aralıklarla bantlandırılarak, her bir bant içindeki tarifelerde belli oranlarda indirim yapılması Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl: 2006

6 na imkân tanıyan bir metot benimsendiğinden bahsedilmektedir. İç destekler açısından; ticareti bozucu etki yaptığı kabul edilen kırmızı kutu desteklerinde ve asgari destek de minimis oranlarında indirime gidilmesi öngörülmekte, iç destek miktarı yüksek olan üyelerin yüksek oranda indirime gitmeleri gerekmektedir. Mavi kutu desteklerinin ise üretim şartı aranmaksızın kullanılabilmesi öngörülmekte; ayrıca ilave bazı kriterlerin de tartışılabileceği ifade edilmektedir. Yeşil kutu ile ilgili olarak da, bu önlemlerin muhafazası şeklindeki yaklaşım metne yansıtılmıştır. Çerçeve Metin ile GYÜ lerin, daha düşük indirim oranlarını daha uzun sürede uygulama imkânı ile kıt kaynaklı yoksul çiftçilere verilen desteklerin de minimis dışında tutulması (S&DT) hakları saklı tutulmuştur. İhracat desteklerine baktığımızda ise; ihracat sübvansiyonlarının uygun bir süre sonunda tamamen kaldırılması, ihracat kredileri, sigortaları, gıda yardımları ve ihracatçı devlet teşekkülleri konularında düzenlemeler yapılması hedeflenmiştir (11,15). Çalışkan ve Türkeş (2) e göre bu çerçeve anlaşmasının ülkemizi çok yakından ilgilendiren kararları bulunmaktadır. Buna göre tarımsal (hayvansal ve tahıl) ve sanayi ürünlerini gümrüklerle koruyabilme olanağı ortadan kalkacak, fiyat desteklerinin de tümden kaldırılmasının öngörülmesi sebebiyle tarıma sağlanan katkının da yapılamayacağı ifade edilmektedir. Ayrıca tarım ürünleri ihracatçıları da hiçbir şekilde desteklenmeyecektir. 10. Müzakerelerde Son Durum DTÖ nün altıncı Bakanlar Konferansı Aralık 2005 tarihlerinde Hong Kong da gerçekleştirilmiş, tarife indirimlerinin dört bant içinde gerçekleştirileceği, GÜ lerin 2013 yılına kadar tarım ihracat desteklerine son vereceği, 2006 yılında pamuk üzerindeki ihracat desteklerinin tümü ile kaldırılacağı, yıllık gayrisafi yurt içi hasılası kişi başına 750$ ın altında olan ülkelerin zengin ülkelere yapacağı ihracatın yüzde 97 sinin kota ve gümrük vergisinden muaf tutulacağı karara bağlanmıştır (9). Müzakerelerde son duruma baktığımızda ise; G 6 ülkeleri Bakanları Temmuz 2006 tarihlerinde Cenevre de toplantılar gerçekleştirmişler, 24 Temmuz 2006 tarihli gayri resmi Ticaret Müzakereleri Komitesi toplantısında, tüm müzakere sürecinin askıya alınması kabul edilmiştir. Müzakerelerin askıya alınmasına giden süreçte son olarak, G 8 Ülkeleri Temmuz 2006 tarihlerinde Rusya da zirve toplantısı gerçekleştirmişler, G 8 toplantısı sonuçlarını dikkate alan G 6 Grubu Bakanları Temmuz ve Temmuz 2006 tarihlerinde Cenevre de tekrar bir araya gelmişlerdir. ABD nin tarımda iç desteklerde gerçek anlamda indirime olanak tanıyacak bir formüle karşı çıkması; bunun karşılığında AB nin ve GYÜ lerin tarımda daha fazla tarife indirimine olumlu bakmaması üzerine G 6 Bakanlar Toplantısı sonuçsuz kalmıştır (6). 11. DTÖ nün Türkiye Tarım ve Hayvancılık Sektörüne Etkileri Bugüne kadar sürdürülen DTÖ görüşmelerinde, GÜ lerin yüksek oranlarda sağladıkları üretim ve ihracat destekleri sayesinde Türkiye ye ve benzer koşullara sahip diğer ülkelere daha düşük fiyatlarla ihracat gerçekleştirmiş oldukları görülmekte, bu durum ithalatçı durumundaki tüm ülkelerin yerli üretimini etkilemektedir. Yüksek tarımsal destekler dünya fiyatlarını aşağı çekmekte, bu da GYÜ lerin aleyhine büyük bir haksızlık ortaya çıkarmakta, böylece GYÜ lerin GÜ lerle rekabet olanağı da ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde tarımsal destekleme programında 2001 yılından itibaren değişikliğe gidilerek girdi ve fiyat destekleri kaldırılmıştır (15). Kırmızı Kutu Tedbirleri arasında bulunan girdi destekleri, fiyat yolu ile desteklemeler ve primler, toplam destekleme bütçemizin içerisinde çok az bir pay işgal etmektedir. Kırmızı kutu tedbirleri için öngörülen %10 luk istisna dikkate alındığında bugün için ek bir yükümlülük altına girmemiz söz konusu değil iken, bu istisnanın %10 un altına Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl:

7 çekilmesi halinde prim desteği verilen pamuk, ayçiçeği, soya fasulyesi gibi ürünlerde sorun yaşamamız bir olasılık olarak değerlendirilmektedir (12). Yine, Gümrük tarifelerinde ani indirimlerin halen yüksek gümrüklerle korumaya çalıştığımız hayvansal ürünlerin üretimine ve üreticilerine büyük zararlar verebileceği görüşü genel kabul görmektedir. Diğer taraftan, özel muameleler çerçevesinde GYÜ lerin asgari destek (de minimis) kapsamında düşük gelirli çiftçilere yaptıkları desteklerin indirimden muaf olacağı, bu durumun, büyük oranda küçük ölçekli işletmelerden oluşan Türkiye hayvancılığı açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirildiği ifade edilmektedir. Türkiye de bal, yumurta, piliç eti gibi sınırlı birkaç üründe ihracatta destek sağlanması, ancak bunların çok düşük miktarlarda olması ve hayvansal ürünlerin ihracat teşviği almaması sebebiyle müzakerelerde ihracat sübvansiyonlarının kaldırılması yönünde alınacak kararların Türkiye açısından bu konuda herhangi bir yükümlülük getirmesinin beklenmediğine dikkat çekilmektedir (3). 12. Sonuç Gelişme Yolundaki Ülke olarak tanımlanan Türkiye nin, sektörlerarası dengeyi sağlayabilmesi ve çeşitli altyapı sorunlarını çözümleyebilmesi için geniş kapsamlı bir müzakere sürecini desteklemesi gerekmektedir. Türkiye nin diğer ülkelerle rekabet edebilir bir konuma gelebilmesi, tarımsal ve hayvansal girdi maliyetlerini (kredi, enerji, yem vb.) düşürerek, daha düşük maliyetli ve daha kaliteli ürünler üretmeyi amaçlayan politikalar oluşturmasına bağlıdır. Hayvancılığın geliştirilmesinde ve üretim maliyetlerinin minimizasyonunda meralar oldukça büyük bir öneme sahiptir. Dolayısıyla başta geniş meraların ıslahı olmak üzere ülkenin sahip olduğu iklim, toprak ve diğer coğrafi zenginliklerinden rasyonel bir şekilde yararlanan yeni bir reform anlayışına ihtiyaç bulunmaktadır. Kaynaklar 1. Aydın, C. (2004). Dünya Ticaret Örgütü Tarım Müzakereleri, AB ve Türkiye nin Pozisyonları. Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Tarım ve Balıkçılık Dairesi Uzmanlık Tezi. Erişim: [ Erişim Tarihi: Çalışkan, V., Türkeş, M. (2005). DTÖ nün Ekonomi Politiği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Etkileri. Türktarım Dergisi. 162: Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu Plan Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 4. Dış Ticaret Müsteşarlığı. (2002). DTÖ Mal Ticareti Anlaşmaları: Tarım Anlaşması. Erişim:[ foreigntrade.gov.tr/anl/dto/tarim-anl.htm]. Erişim Tarihi: Dış Ticaret Müsteşarlığı. (2004). Çok Taraflı Ticaret Sistemi ve DTÖ. GATT Sistemi. Erişim:[ foreigntrade.gov.tr/anl/dto/gatt-ilke.htm]. Erişim Tarihi: Dış Ticaret Müsteşarlığı. (2006). Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum. Erişim:[ Erişim Tarihi: Dış Ticaret Müsteşarlığı. (2006). GATT Müzakere Turları. Erişim:[ DTO.htm]. Erişim Tarihi: Dölekoğlu, T. (2003). Dünya Ticaret Örgütü İleri Tarım Müzakereleri ve Türkiye. Tarımsal Ekonomi ve Araştırma Enstitüsü (TEAE)-BAKIŞ. 3:4 9. İmir, M. (2005). DTÖ Hong Kong VI. Bakanlar Konferansı Tarım Müzakerelerinin Genel Değerlendirmesi. Erişim:[ hongkong%20m%20imir% doc]. Erişim Tarihi: Karluk, R. (1997). Dünya Ticaret Örgütü, Kuruluşu, Yapısı, Fonksiyonları. Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATAUM) Dokümantasyon Merkezi. 11. Şahinöz, A., Özaltan, A., Gökduman, I. (2005). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Tarımı. Erişim:[ zmo.org.tr/etkinlikler/6tk05/01ahmetsahinoz.pdf]. Erişim Tarihi: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. (2004). DTÖ Doha Kalkınma Gündemi, Tarım Müzakereleri Çerçeve Metninin Türk Tarımı Açısından Değerlendirilmesi. Erişim: [ htm&curdir=\sanal_kutuphane&fl=../sanal_kutuphane2/dto/dto_kalkinma_gundemi.htm]. Erişim Tarihi: Turhan, A. (1997). Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), GATT. Devlet Planlama Teşkilatı. Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü. Erişim:[ ekutup.dpt.gov.tr/ticaret/turhana/dto.html]. Erişim Tarihi: World Trade Organization. (1999). Numerical targets for cutting subsidies and protection. Erişim: [ english/book_e/07ag_e.htm]. Erişim Tarihi: Yücer, A. (2005). Dünya Ticaret Örgütü ileri tarım müzakereleri ve Türkiye, Türktarım Dergisi. 162: Cilt: 77 - Sayı: 3 - Yıl: 2006