5510 SAYILI SOSYAL S GORTALAR VE GENEL SA LIK S GORTASI KANUNUNA GÖRE H ZMET BORÇLANMA filemler N N USUL VE ESASLARI

Transkript

1 5510 SAYILI SOSYAL S GORTALAR VE GENEL SA LIK S GORTASI KANUNUNA GÖRE H ZMET BORÇLANMA filemler N N USUL VE ESASLARI Yunus YELMEN* I-Girifl Sosyal güvenlik sistemleri bireylerin do umundan önce bafllar hayat n n her aflamas nda yer al r hatta sigortal n n ölümünden sonra bile geride kalan bakmakla yükümlü oldu u hak sahipleri için devam etmektedir.yeni sosyal güvenlik sistemini flekillendiren ve sosyal güvenlik reform yasas olarak tan mlanan 31/5/2006 tarihli ve 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu ile borçlan labilecek süreler düzenlenmifltir. Üç sosyal güvenlik kurumu uygulamalar n birlefltiren norm ve standart birli i sa lama amaçl olan yasa ile birlikte daha önce sigortal lara bulunduklar statüde bulunmayan haklar verildi ini görüyoruz. Bu yaz m zda sigortal lar n borçlanma süreleri üzerinde duraca z. II-5510 Say l Kanuna Göre Sigortal lar n Borçlanabilece i Süreler 5510 say l Kanuna göre yap lacak hizmet borçlanmalar Kanunun 41, Sosyal Sigorta fllemleri Yönetmeli inin ise 70 nci maddesinde düzenlenmifltir. * Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettifli 295

2 1) Borçland r lacak Süreler 5510 say l Kanuna göre sigortal say lanlar; a) Kanunlar gere i verilen ücretsiz do um ya da anal k izni süreleri ile 4 (a) kapsam ndaki sigortal kad n n, iki defaya mahsus olmak üzere do um tarihinden sonra iki y ll k süreyi geçmemek kayd yla hizmet akdine istinaden iflyerinde çal flmamas ve çocu unun yaflamas flart yla talepte bulunulan süreleri, b) Er veya erbafl olarak silâh alt nda veya yedek subay okulunda geçen süreleri, c) 4 üncü maddenin birinci f kras n n (c) bendi kapsam nda olanlar n, personel mevzuat na göre ayl ks z izin süreleri, d) Sigortal olmaks z n doktora ö renimi veya t pta uzmanl k için yurt içinde veya yurt d fl nda geçirdikleri normal doktora veya uzmanl k ö renim süreleri, e) Sigortal olmaks z n avukatl k staj n yapanlar n normal staj süreleri, f) Sigortal iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözalt na al nanlardan bu suçtan dolay beraat edenlerin tutuklulukta veya gözalt nda geçen süreleri, g) Grev ve lokavtta geçen süreleri, h) Hekimlerin fahrî asistanl kta geçen süreleri, ) Seçim kanunlar gere ince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yap ld tarihi takip eden ay bafl na kadar aç kta geçirdikleri süreleri, borçlanabilirler say l Kanuna tabi sigortal lar sadece er veya erbafl olarak silâh alt nda veya yedek subay okulunda geçen süreleri borçlanabilirler. 2) Borçlan lan Sürelerin Sigortal l k Durumuna Etkisi Yukar daki; - (a), (b), (d), (e), (f), (g) ve (h) bentleri gere i borçlananlar, borçland tarihte tabi oldu u sigortal l k haline göre 4 a(ssk), 4 b(ba -kur) ve 4 c 296

3 (Emekli Sand ) durumuna göre uzun vadeli sigorta ve genel sa l k sigortas bak m ndan, - (c) ve ( ) bentleri gere i borçlananlar, 4 üncü maddenin birinci f kras - n n (c) bendine göre, Uzun vadeli sigorta ve genel sa l k sigortas bak m ndan de erlendirilir. 3) Borçlanma Baflvurusunu Yapacak Kifliler Hizmet borçlanmas na iliflkin talepler örne i Sosyal Güvenlik Kurumunca haz rlanan hizmet borçlanmas baflvuru belgesi ile Sosyal Güvenlik Kurumuna yap l r. Adi posta yolu ile gönderilen veya Kuruma do rudan verilen belgenin Kurum kay tlar na intikal etti i tarih, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya verildi i tarih, baflvuru tarihi olarak kabul edilir. Hizmet borçlanmalar nda, sigortal n n kendisi taraf ndan yap lan baflvurularda borçlanma talep tarihinde, hak sahiplerince yap lan baflvurularda ise sigortal n n ölüm tarihinde fiilen sigortal olma flart aranmaz say l Kanun ile 2925 say l Kanun ve mülga sosyal güvenlik kanunlar na göre tescil edilmifl olmak yeterlidir. 4) Borçlanma Prim Tutar n n Hesab, Tebli i ve Borçlanma Tutarlar n n Ödenmesi 4 (a) ve (b) sigortal lar n n 5510 say l Kanunun 41 inci maddesine göre borçlan lacak sürelere ait prim tutar ; sigortal lar n veya hak sahiplerinin yaz l talepte bulunduklar tarihte Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt ve üst s n rlar aras nda olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazanc n % 32'si oran nda hesaplan r. Örnek: Kanunun yürürlü e girdi i 1/10/ /12/2008 aras nda prime esas kazanc n alt s n r 638,70 YTL üst s n r ise 4.151,70 YTL olmas se- 297

4 bebiyle, prime esas günlük kazanç alt s n r 21,29 YTL, üst s n r ise bunun 6,5 kat olan 138,39 YTL dir. Bu sürelerde hizmet borçlanmas talebinde bulunan sigortal ve hak sahiplerine bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutar asgari (21,29 x % 32) 6,81 YTL, üst s n r ise ( x % 32) 44,28 YTL dir. Sigortal ve hak sahipleri bu alt ve üst s n r aras nda istedikleri miktar üzerinden borçlanabileceklerdir. Sigortal ve hak sahiplerinin tahakkuk ettirilen prim borcunu tebli tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri flartt r. Borç tutar, ilgiliye iadeli taahhütlü olarak tebli edilir. PTT al nd s n n ilgiliye teslim edildi i tarih borcun tebli tarihidir. Bir ay içinde ödenen tutara isabet eden süre geçerli say l r. Tebli edilen borcunu, süresi içinde ödemeyenler ile k smi ödeme yapanlar n kalan sürelerinin borçland r lmas için yeni baflvuru flart aran r. Örnek: 27/05/ /11/2005 tarihleri aras nda ifa etti i 18 ayl k askerlik süresini 18/12/2008 tarihli dilekçesi ile borçlanma talebinde bulunan sigortal, kendisine bildirilen 3678,91 liral k borcun 2600 liras n yasal süresinde ödemifltir. Bu durumda, ayl k ba lan rken, askerlik borçlanmas n n ödenen miktarla orant l bölümü geçerli say l r Bu süre afla daki gibi belirlenir: Borçlanma talep tarihinde borçlanmaya esas günlük asgari kazanç tutar 21,29 YTL olarak al nm fl ve sigortal asgari kazanç üzerinden borçlanma yapm flt r. 3678,91 YTL 540 günün karfl l 2600 YTL 381 günün karfl l dikkate al n r. 5) Borçlan lan Sürelerin Emeklilik fllemlerinde De erlendirilmesi 5510 say l Kanunun 41 inci maddesine göre borçlan lan hizmet sürelerinin emeklilik ifllemlerinde de erlendirilmesi, borçlan lan sürelerin 5510 say l Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra olmas na göre farkl l k göstermektedir. 298

5 a) 2008/Ekim (dahil) tarihinden sonraki sürelerin borçlan lmas 4 (a) ve (b) kapsam ndaki sigortal lar için Kanunun yürürlük tarihinden sonraki sürelere ait borçlanmalarda; borçlan lan prime esas gün say s borçlan lan ilgili aylara mal edilir. Seçilen prime esas kazanç, borcun ödendi i tarihteki prime esas asgarî kazanca oranlanarak, söz konusu oran ilgili ay n prime esas asgarî kazanc ile çarp l r. Bulunan tutar, ilgili ay n prime esas kazanc kabul edilir. Ancak hesaplanan prime esas kazanç hiçbir suretle o ay n prime esas azamî kazanc n geçemez. Örnek: fle Girifl Tarihi : 17/11/2008 Askerlik Süresi : 01/10/ /04/2010 Borçlanma Talep Tarihi : 01/07/2012 Borç.Tar.Asg. günlük kazanç : 30,20 YTL Borçlan lacak Gün Say s : 180 gün Borçlanma talep tarihindeki prime esas kazanç alt s n r n n 2 kat olarak borçlanma yapmak isteyen sigortal, 180 günlük askerlik hizmeti karfl l olarak 180 x 60,40 x % 32 = 3479,04 YTL ödemifltir. Borçland sürelerin ayl k ba lama ifllemlerinde de erlendirilmesi s ras nda prime esas kazançlar n tespiti; Askerlik süresindeki prime esas kazanc n 2 kat 01/10/ /12/2009 tarihindeki günlük kazanç : 25,11 YTL 01/10/ /12/2009 süresi ayl k kazanç :25,11x 2=50,22 x 30gün = 1.506,6 YTL 01/01/ /04/2010 tarihindeki günlük kazanç:27,20 YTL 01/01/ /04/2010 süresi ayl k kazanç :27,20 x 2 = 54,40YTL x 30 gün= YTL olarak al n r say l Kanuna göre tespit edilen sigortal l n bafllang ç tarihinden önceki süreler için borçland r lma halinde, sigortal l n bafllang ç tarihi, borçland r lan gün say s kadar geriye götürülür. 299

6 Örnek : Sigortal n n, fle Girifl Tarihi : 25/10/2013 Askerlik Süresi : 01/10/ /04/2011 Borçlanma Talep Tarihi : 01/07/2012 Borçlan lacak Gün Say s : 540 gün ( 1 y l 6 ay ) Sigortal 25/10/2013 tarihinde ifle girmifl olmakla birlikte, sigortal olmadan önce 01/10/ /04/2011 tarihleri aras nda yapm fl oldu u 540 günlük askerlik hizmetini borçlanmak için 01/07/2012 tarihinde talepte bulunmufltur. Buna göre, sigortal l n bafllang ç tarihi borçland r lan gün say s kadar geriye götürülece inden, sigortal n n sigortal l k bafllang ç tarihi 25/04/2012 olarak al n r. Yap lan hizmet borçlanmas ile ayl k ba lanmas na hak kazan lmas durumunda, sigortal ve hak sahiplerine borcun ödendi i tarihi takip eden aybafl ndan itibaren ayl k ba lan r. b) 2008/Ekim (hariç) tarihinden önceki sürelerin borçlan lmas 5510 say l Kanunun yürürlük tarihinden önceki sürelerin, 5510 say l Kanunun yürürlük tarihinden sonra borçlan lmas halinde, borçlan lan sürelerin emeklilik ifllemlerinde de erlendirilmesi 4 (a) ve (b) sigortal lar için farkl l k göstermektedir. 4(b) sigortal lar için, Kanunun yürürlük tarihinden önceki sürelerin borçlan lmas halinde, borçlan lan sürelere ait kazançlar bu Kanunla yürürlükten kald r lan mülga kanun hükümlerine göre de erlendirilir. 4(a) kapsam ndaki sigortal lar için 5510 say l Kanunun yürürlük tarihinden önceki dönemlere ait sürelerin bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra 300

7 borçlan lmas halinde de 41 inci madde hükümleri uygulan r. Di er bir ifadeyle borçlan lan hizmetler yukar da (a) bölümünde belirtildi i flekilde ayl k ba lama ifllemlerinde de erlendirilir. Örnek: Askerlik Süresi : 01/05/ /12/1983 fle Girifl Tarihi : 01/05/1985 Borçlanma Talep : 01/05/2009 Borç.Tar.Asg. günlük kazanç : 27,00 YTL Borçlan lacak Gün Say s : 600 gün (1 y l 8 ay) Sigortal 01/05/1985 tarihinde ifle girmifl olmakla birlikte, 01/05/ /11/1984 tarihleri aras nda yapm fl oldu u 600 günlük askerli ini borçlanmak için 01/05/2009 tarihinde talepte bulunmufltur. Buna göre, sigortal l n bafllang ç tarihi borçland r lan gün say s kadar geriye götürülerek sigortal l k bafllang c 01/09/1983 olur. Borçlanma talep tarihindeki prime esas kazanç alt s n r n n 3 kat olarak borçlanma yapmak isteyen sigortal, 600 günlük askerlik hizmeti karfl l olarak 600 x 81 x % 32 = YTL ödemifltir. Borçland sürelerin ayl k ba lama ifllemlerinde de erlendirilmesi s ras nda prime esas kazançlar n tespiti; 1/05/ /12/1982 tarihindeki günlük kazanç : 3 YTL 1/05/ /12/1982 süresi ayl k kazanç :3x3=9x 30gün =270 YTL 01/01/ /12/1983 tarihindeki günlük kazanç :4 YTL 01/01/ /12/1983 süresi ayl k kazanç :4 x 3 = 12 x 30 gün= 360 YTL olarak al n r. III-Sigortal lara Borçlanma Hakk Getirilen Di er Süreler 5510 Say l Kanunun de iflik geçici maddeleri ile getirilen borçlanma haklar flunlard r; 301

8 a)fakülte veya yüksek okullarda kendi hesab na okuduktan sonra subay veya astsubayl a nasbedilen veya yedek subayl k hizmetini takiben subayl - a geçirilenler ile fakülte ve yüksekokullarda kendi hesab na okuduktan sonra, komiser yard mc s veya polis memuru olarak atananlar n baflar l ö renim süreleri, fakülte veya yüksek okullarda kendi hesab na okumakta iken Türk Silahl Kuvvetleri veya Emniyet Genel Müdürlü ü hesab na okumaya devam eden ö rencilerin, daha önce kendi hesab na okuduklar normal okul süreleri; borçlanman n yap ld tarihte ilgisine göre en az ayl k alan te menin, astsubay çavuflun veya polis memuru ya da komiser yard mc s n n prime esas kazanc üzerinden, bu sürelere ait primler kendilerince ödenerek, borçland r lmak suretiyle hizmetten say l r. Bu flekilde hesap edilecek borç, tebli tarihinden itibaren iki y l içinde eflit taksitler halinde ödenmelidir. b)personel mevzuat na göre alm fl olduklar disiplin cezas sonucu tarihi ile tarihleri aras nda memuriyetleri sona erenlerden, tarihli ve 5525 say l Kanun uyar nca haklar nda verilmifl disiplin cezalar bütün sonuçlar ile ortadan kald r lanlar n, bu Kanunun yürürlük tarihinden ( ) itibaren alt ay içerisinde Kuruma müracaatlar halinde, görevlerinden ayr ld klar tarih ile göreve bafllad klar tarih aras ndaki prim veya kesenek ödenmemifl süreleri, istekleri halinde, görevlerinden ayr ld klar derece ve kademelerine prim veya kesenek ödenmemifl veya borçlanmak istedikleri sürenin her üç y l na bir derece ve her y l na bir kademe verilmek ve ö renim durumlar itibariyle 657 say l Devlet Memurlar Kanunu nun 36. maddesindeki yükselebilecekleri dereceleri geçmemek üzere tespit edilecek derece, kademe ve ek göstergeleri ile emekli kesene ine esas ayl n hesab na ait tüm unsurlar n toplam n n müracaat tarihinde yürürlükte olan katsay ile çarp m sonucu bulunacak tutarlar esas al narak, yine o tarihteki kesenek ve karfl l k oranlar borçland r lmak suretiyle hizmetten say l r. Bundan do acak borç tutar n n tamam borcun tebli edildi i tarihten itibaren iki y l içinde kendileri taraf ndan eflit taksitlerle veya defaten ödenmek zorundad r. 302

9 c)kamu görevlilerinden personel kanunlar na göre ayl ks z izinli say - lanlardan, ayl ks z izinli olarak geçen süreleri esnas nda iste e ba l sigortal - l k primi ödemeyenlerin, istekleri halinde baflvuru tarihindeki prime esas kazanç tutar üzerinden % 32 oran nda hesap edilecek primleri defaten ödemeleri halinde, ayl ks z geçen izin süreleri hizmet sürelerine eklenir. d)5510 say l Kanunun 4. maddesinin birinci f kras n n (b) bendi kapsam ndaki ticari kazanç veya serbest meslek kazanc nedeniyle gerçek ve basit usulde gelir vergisi mükellefleri ile anonim flirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklar, sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketlerin komandite ortaklar, di er flirket ve donatma ifltiraklerinin ise tüm ortaklar ndan, sigortal l k niteli i tafl d klar hâlde Kanunun yürürlük tarihinden önce kay t ve tescilini yapt rmam fl olanlar n sigortal l klar, Kanunun yürürlük tarihi itibar yla bafllar. Ancak, Kanunun yürürlük tarihi ile tarihi aras nda vergi mükellefiyet süreleri bulunmak kayd ile sigortal n n Kanunun yürürlük tarihinden itibaren 6 ay içinde talepte bulunmas hâlinde, vergi mükellefiyet sürelerinin tamam için Kanunun 80. maddesinin ikinci f kras n n (a) bendine göre talep tarihindeki prime esas kazanc n n % 32 si üzerinden borçlanma tutar hesaplan r ve sigortal ya tebli edilir. Sigortal n n kendisine tebli edilen borçlanma tutar n n tamam n tebli tarihinden itibaren 6 ay içinde ödemesi hâlinde, bu süreler sigortal l k süresi olarak de erlendirilir. Sigortal ya tebli edilen borç tutar n n bu süre içinde tam olarak ödenmemesi hâlinde ise bu süreler, sigortal l k süresi olarak de erlendirilmez ve ödenen tutar Kanunun 89. maddesine göre iade edilir. VI- Sonuç 5510 say l Kanun ile sigortal lara çeflitli nedenlerle çal flamad klar sürelere borçlanma imkan getirilmifltir. Kanunun geçici maddelerinde de; disiplin cezas sonucu memuriyetleri sona erenler ile ayl ks z izin sürelerini ait iste e ba l sigorta primini ödemeyen kamu görevlileri, ayr ca Kanunun

10 maddesinin birinci f kras n n (b) bendi kapsam ndakilere (Ba -Kur sigortal - lar ) sonras için, Fakülte veya Yüksekokullarda Türk Silahl Kuvvetleri veya Emniyet Müdürlü ü hesab na veya kendi ad na okuyanlara da ö renim sürelerine iliflkin borçlanma imkan getirilmifltir. KAYNAKÇA Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl ( ). Sosyal Sigorta fllemleri Yönetmeli i. Ankara : Resmi Gazete (26981 say l ) Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl ( ). Hizmet Borçlanma fllemlerinin Usul ve Esaslar Hakk nda Tebli. Ankara: Resmi Gazete (27011 say l ) fiimflek, Nergis(2008). Sigortal Emeklilik Mevzuat ve fllemleri Daire Baflkanl Sigortal Emeklilik Mevzuat ve fllemleri : E itim Notu. [y.y.]: [yayl.y.] T.C. Yasalar ( ) say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 say l ) 304