PROJE SAHİBİNİN ADI MİNTEK MADENCİLİK SAN. VE TİC. A.Ş. PROJENİN ADI RUHSAT NO LU KROM OCAĞI VE ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ

Transkript

1 PROJE SAHİBİNİN ADI MİNTEK MADENCİLİK SAN. VE TİC. A.Ş. PROJENİN ADI RUHSAT NO LU KROM OCAĞI VE ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN ADI, MEVKİİ ERZURUM İLİ, ÇAT İLÇESİ, ÇİRİŞLİ KÖYÜ RAPORU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADI NAZKA ÇEVRE MÜH.JEO.GIDA İNŞ.TIB.MLZ.SAN. TİC. LTD. ŞTİ. ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu İLİ RAPOR TARİHİ ERZURUM TEMMUZ Osmanlı Caddesi No:36/5 Balgat / ANKARA Tel : 0(312) Fax : 0(312) Bu raporun tüm hakları saklıdır. Raporun tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca, NAZKA Çevre Mühendislik Sanayi Ticaret Ltd. Şirketinin yazılı izni olmadıkça; hiçbir şekil ve yöntemle sayısal ve/veya elektronik ortamda çoğaltılamaz, kopya edilmez, çoğaltılmış nüshaları yayınlanamaz, ticarete konu edilemez, elektronik yöntemlerle iletilemez, satılamaz, kiralanamaz, amacı dışında kullanılamaz ve kullandırılamaz.

2 PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJENİN ADI PROJE BEDELİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE MİNTEK MADENCİLİK SAN. VE TİC. A.Ş. Büyükdere Cad. No:237 Noramin İş Merkezi Kat:1 Ofis No: 108 Maslak ŞİŞLİ / İSTANBUL / İşletme Ruhsat No lu Krom Ocağı ve Zenginleştirme Tesisi TL ERZURUM İLİ, ÇAT İLÇESİ, ÇİRİŞLİ KÖYÜ Çalışma Alanı 1.Poligon Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,25 ha : : : : : : : : : : Çalışma Alanı 2.Poligon Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,12 ha : : :

3 Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal Prefabrik Bina Vb. Ünitelerin Yer Aldığı Alan Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM D.O.M. : 39 Zon : 37 Ölçek Faktörü : 6 derecelik Nokta No Türü : COĞRAFİ D.O.M. : -- Zon : -- Ölçek Fak. : Y X Y:X : ,2 ha : : : : : : : : : : : : PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) PTD/ ÇED RAPORU/ NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI PTD/ ÇED RAPORU/ NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI PTD/ÇED RAPORU/NİHAİ ÇED RAPORU SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) 17 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği Ek I- Madde (28)-Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletme ve cevher hazırlama tesisleri kapsamında değerlendirilmektedir. NAZKA ÇEVRE MÜH. JEO. GID. İNŞ. TIB. MLZ. SAN. TİC. LTD. ŞTİ. OSMANLI CAD. 36/5 BALGAT/ANKARA /

4 İÇİNDEKİLER DİZİNİ İÇİNDEKİLER DİZİNİ... I TABLOLAR DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... VIII EKLER DİZİNİ... X BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI PROJE KONUSU FAALİYETİN TANIMI, ÖMRÜ, HİZMET AMAÇLARI, ÖNEM VE GEREKLİLİĞİ, PROJENİN ZAMANLAMA TABLOSU.. 1 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ ( *** ) (PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT DURUMU VE PLANLANAN DURUMU İLE İLGİLİ OLARAK ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN BELİRTİLMESİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU Proje Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan yerin, Onanlı Çevre Düzeni Planı veya İmar Planı sınırları içinde ise bu alan üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde koordinatları ile birlikte gösterimi, projenin kapladığı alan ve koordinatları) Proje Kapsamındaki Ünitelerinin Konumu Krom Ocağı Zenginleştirme Tesisi PROJE ETKİ ALANININ BELİRLENMESİ VE ETKİ ALANINDAKİ MEVCUT DURUM PROJENİN ÖZELLİKLERİ Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı, Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri, Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları Proje Kapsamındaki Ulaşım Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Şekli, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldığı, Mevcut Trafik Yoğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.) BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI: PROJE VE ETKİ ALANININ MEVCUT VE PLANLANAN SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri) Çalışacak Personelin Ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut Ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçları Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Projenin Ekonomik Ömrü DİĞER HUSUSLAR BÖLÜM 4: FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ, DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI, PROJENİN ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (BÖLGESEL VE ÇALIŞMA ALANI BAZ ALINARAK MEVCUT VE PLANLANAN DURUM VERİLMELİDİR I

5 4.1. ARAZİ KULLANIM VE MÜLKİYET DURUMU a) Tarım ve Hayvancılık a.1. Tarımsal Gelişim Proje Alanları a.2. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklükleri a.3. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları a.4. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları b)orman Alanları b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları Veya Kapladığı Alan Büyüklükleri b.2. Ormanın Teknik Özellikleri (Kapalılığı, Cari Artım, Hektardaki Servet) b.3. Ocak Yerinin İşlendiği Mescere Haritası ve Yorumu b.4. Saha Döküm Tablosu b.5. Sahanın Yangın Görüp Görmediği c)proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanının Değerlendirilmesi c.1. Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Türleri ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler c.2. Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Arazi Kullanım Kabiliyeti, c.3. Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) TOPRAK ÖZELLİKLERİ a)toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması b)yamaç Stabilitesi, c)erozyon, d)rezervuar Sedimantasyonu e)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Toprağa Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ a)bölge Jeolojisi b)proje Alanı Jeolojisi c)depremsellik ve Sismik Risk d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLERİ a)bölge ve Proje Alanı Hidrojeolojik Özellikler b)yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri c)yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı) d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) HİDROLOJİK ÖZELLİKLERİ a)bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikler b)projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu c)yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar) d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) METEOROLOJİK VE İKLİMSEL ÖZELLİKLER a)bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler II

6 b)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) FLORA FAUNA a)proje Alanı Flora-Fauna b)proje Etki Alanı Flora-Fauna c)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Flora-Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) KORUMA ALANLARI (EK-V DEKİ DUYARLI YÖRELER LİSTESİ KAPSAMINDA) a) Proje Alanı Koruma Alanları b)proje Etki Alanı Koruma Alanları c)proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında koruma alanlarına etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) DEVLETİN YETKİLİ ORGANLARININ HÜKÜM VE TASARRUFU ALTINDA BULUNAN ARAZİLER (ASKERİ YASAK BÖLGELER, KAMU KURUM VE KURULUŞLARINA BELİRLİ AMAÇLARLA TAHSİS EDİLMİŞ ALANLAR, 7/16349 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI İLE SINIRLANDIRILMIŞ ALANLAR V.B.) a) Proje Alanı b) Proje Etki Alanı c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve İşletme sonrası) d) Proje Kapsamında Gerçekleştirilecek Faaliyetlerin Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler BÖLÜM 5. PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (İLGİLİ YÖNETMELİKLER KAPSAMINDA GEREKLİ DEĞERLENDİRME YAPILACAKTIR) EMİSYON (TOZ, GAZ) HESAPLAMALARI (ARAZİ HAZIRLIK, İNŞAAT, İŞLETME VE İŞLETME SONRASI ) SU KULLANIMI VE BERTARAFI (ARAZİ HAZIRLIK, İNŞAAT, İŞLETME VE İŞLETME SONRASI OLMAK ÜZERE TEMİN EDİLECEĞİ KAYNAKLAR, SU MİKTARLARI, İÇME VE KULLANMA SUYU VE DİĞER KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİKTARLARI, KULLANIMI SONRASI OLUŞACAK ATIK SULARIN MİKTARI VE BERTARAFI ) ATIK HESAPLAMALARI (ARAZİ HAZIRLIK, İNŞAAT, İŞLETME VE İŞLETME SONRASI OLMAK ÜZERE ATIK ÖZELLİKLERİ, MİKTARLARI VE BERTARAFI ) VİBRASYON, GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI VE SEVİYELERİ SAĞLIK KORUMA BANDI MESAFESİ DOĞAYA YENİDEN KAZANDIRMA ÇALIŞMALARI RİSK ANALİZİ a) Proje Alanı analizi b) Proje Etki Alanı analizi (Bölgede yer alan yerleşim alanları, tarım alanları, yer altı su kaynakları ve yüzeysel su kaynaklarına muhtemel etkiler özellikle incelenmelidir) c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında risk durumlarında alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve İşletme sonrası) DİĞER HUSUSLAR BÖLÜM 6. PROJENİN ALTERNATİFLERİ: (BU BÖLÜMDE TEKNOLOJİ, ALINACAK ÖNLEMLERİN ALTERNATİFLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI YAPILACAK VE TERCİH SIRALAMASI BELİRTİLECEKTİR.) BÖLÜM 7. İZLEME PROGRAMI: PROJENİN İNŞAATI İÇİN ÖNERİLEN İZLEME PROGRAMI, PROJENİN İŞLETMESİ VE İŞLETME SONRASI İÇİN ÖNERİLEN İZLEME PROGRAMI VE ACİL MÜDAHALE PLANI III

7 7.2. ÇED OLUMLU BELGESİNİN VERİLMESİ DURUMUNDA, YETERLİK TEBLİĞİ NDE YETERLİK BELGESİ ALAN KURUM/KURULUŞLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ BAŞLIĞININ 9.MADDESİNİN 4. BENDİNDE YER ALAN HUSUSLARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ İLE İLGİLİ PROGRAM BÖLÜM 8. HALKIN KATILIMI (PROJEDEN ETKİLENMESİ MUHTEMEL YÖRE HALKININ NASIL VE HANGİ YÖNTEMLERLE BİLGİLENDİRİLDİĞİ, PROJE İLE İLGİLİ HALKIN GÖRÜŞLERİNİN VE KONU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALARIN ÇED RAPORUNA YANSITILMASI.) BÖLÜM 9. SONUÇLAR (YAPILAN TÜM AÇIKLAMALARIN ÖZETİ, PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİNİN SIRALANDIĞI VE OLUMSUZ ÇEVRESEL ETKİLERİN ÖNLENMESİNDE NE ÖLÇÜDE BAŞARI SAĞLANABİLECEĞİNİN BELİRTİLDİĞİ GENEL BİR DEĞERLENDİRME ) NOTLAR VE KAYNAKLAR EKLER IV

8 TABLOLAR DİZİNİ TABLO- 1. PROJEYE İLİŞKİN MUHTEMEL ZAMANLAMA TABLOSU... 5 TABLO- 2. İŞLETME RUHSATI KOORDİNATLARI... 8 TABLO- 3. ÇALIŞMA ALANI 1.POLİGON... 9 TABLO- 4. ÇALIŞMA ALANI 1. POLİGON İÇERİSİNDE YER ALAN BİTKİSEL TOPRAK DEPOLAMA ALANI TABLO- 5. ÇALIŞMA ALANI 1. POLİGON İÇERİSİNDE YER ALAN EKONOMİK OLMAYAN KAYA DEPOLAMA ALANI TABLO- 6. ÇALIŞMA ALANI 2.POLİGON TABLO- 7. ÇALIŞMA ALANI 2. POLİGON İÇERİSİNDE YER ALAN BİTKİSEL TOPRAK DEPOLAMA ALANI TABLO- 8. ÇALIŞMA ALANI 2.POLİGON İÇERİSİNDE YER ALAN EKONOMİK OLMAYAN KAYA DEPOLAMA ALANI TABLO- 9. ÇALIŞMA ALANI 2.POLİGON İÇERİSİNDE YER ALAN EKONOMİK OLMAYAN KAYA DEPOLAMA ALANI TABLO- 10. ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ, ATIK DEPOLAMA SAHASI, İDARİ VE SOSYAL PREFABRİK BİNA VB. ÜNİTELERİN YER ALDIĞI ALAN TABLO- 11. ATIK DEPOLAMA SAHASI KOORDİNATLARI (% 3 ÜSTÜ TENÖRLÜ) TABLO- 12. ATIK DEPOLAMA SAHASI KOORDİNATLARI (İLERLEYEN DÖNEMLER İÇİN PLANLANAN %3 ALTI TENÖRLÜ). 14 TABLO- 13. ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ KOORDİNATLARI TABLO- 14. ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ ALANI TÜVENAN CEVHER STOK ALANI TABLO- 15. KONSANTRE KROM STOK ALANI TABLO- 16. İDARİ-SOSYAL PREFABRİK BİNA KOORDİNATLARI TABLO- 17. ÜRETİM MİKTARI TABLO- 18. JELATİNİTİN ÖZELLİKLERİ TABLO- 19. ANFO NUN ÖZELLİKLERİ TABLO- 20. PATLATMA DİZAYNI PARAMETRELERİ TABLO- 21. KULLANILACAK MAKİNALAR TABLO- 22. SANAYİ TESİSLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI (2011 İTİBARİYLE) TABLO- 23. SANAYİ TESİSLERİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI (2011) TABLO- 24. ERZURUM İLİNDEKİ METALİK MADENLER, ENDÜSTRİYEL VE ENERJİ HAMMADDELERİ TABLO- 25. TÜRKİYE NÜFUSU VE ERZURUM İLİNE AİT VERİLER (2012) TABLO- 26. ERZURUM İLÇELERİNE AİT CİNSİYET VE YERLEŞİM YERİNE GÖRE 2012 YILI NÜFUS DAĞILIMI TABLO- 27. ÇAT İLÇESİ VE KÖYLERİ CİNSİYETE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI (2012) TABLO- 28. ÇAT İLÇESİNİN YAŞA GÖRE NÜFUS DAĞILIMI (2012) TABLO- 29. ERZURUM İLİNDEKİ OKUL TÜRLERİ VE ÖĞRENCİ DURUMU( ) TABLO- 30. ÇAT İLÇESİNİN BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİ, CİNSİYET VE YAŞ GRUBUNA GÖRE NÜFUS TABLO- 31. ERZURUM İLİ BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR (2010) TABLO- 32. SOSYAL VE KÜLTÜREL TESİSLER TABLO- 33. YATIRIM TABLOLARI TABLO- 34. ARAZİ KULLANIMI TABLO- 35. ERZURUM İLİ ARAZİ DAĞILIMI TABLO- 36. ERZURUM İLİ TARIM ARAZİLERİ DAĞILIMI TABLO- 37. ERZURUM İLİ 2013 YILI PATATES VE KURU BAKLAGİLLER ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 38. ERZURUM İLİ 2013 YILI TAHIL ÜRÜNLERİ ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 39. ÇAT İLÇESİ 2013 YILI TAHIL ÜRÜNLERİ ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 40. ERZURUM İLİ 2013 YILI ŞEKERPANCARI VE YAĞLI TOHUMLAR ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 41. ERZURUM İLİ 2013 YILI KÖK VE YUMRU SEBZELER ÜRETİM MİKTARLARI V

9 TABLO- 42. ERZURUM İLİ 2013 YILI MEYVESİ İÇİN YETİŞTİRİLEN SEBZELERE AİT ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 43. ERZURUM İLİ 2013 YILI SEBZE ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 44. ERZURUM İLİ 2013 YILI YUMUŞAK VE TAŞ ÇEKİRDEKLİ MEYVE ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 45. ERZURUM İLİ 2013 YILI SERT KABUKLU MEYVE ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 46. ERZURUM İLİ BÜYÜKBAŞ HAYVAN SAYILARI TABLO- 47. ERZURUM İLİ KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYILARI TABLO- 48. HAYVANCILIKTAN ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE MİKTARLARI TABLO- 49. ERZURUM İLİ TEK TIRNAKLI HAYVAN SAYILARI TABLO- 50. ERZURUM İLİ KÜMES HAYVANLARI SAYILARI TABLO- 51. ERZURUM İLİ TÜRLERİNE GÖRE YUMURTA ÜRETİMİ TABLO- 52. ERZURUM İLİ ARI KOVANI SAYILARI TABLO- 53. ERZURUM İLİ BAL VE BALMUMU ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 54. AĞAÇLIK ALANLARIN BÜYÜKLÜKLERİ TABLO- 55. PROJE ALANINDA BULUNAN.MEŞÇERE TİPLERİ VE AÇIKLAMALARI TABLO- 56. PROJE ALANINA AİT SAHA DÖKÜM TABLOSU TABLO- 57. ARAZİ KULLANMA KABİLİYET SINIFLARI VE EKİME UYGUNLUKLARI TABLO- 58. HAVZALARA AİT GENEL VERİLER TABLO- 59. ERZURUM İLİNDEKİ BARAJ/GÖLETLER VE KULLANIM AMAÇLARI TABLO- 60. ERZURUM İLİNDEKİ AKARSULAR VE KULLANIM AMAÇLARI TABLO- 61. BASINÇ DEĞERLERİ TABLO- 62. SICAKLIK DAĞILIMI TABLO- 63. YAĞIŞ DEĞERLERİ TABLO- 64. ORTALAMA VE MİNİMUM NEM DEĞERLERİ TABLO- 65. SAYILI GÜNLER DAĞILIMI TABLO- 66. MAKSİMUM KAR KALINLIĞI TABLO- 67. BUHARLAŞMA REJİMLERİ TABLO- 68. UZUN YILLAR RÜZGAR ESME SAYILARI (AYLIK VE YILLIK) TABLO- 69. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE MEVSİMLİK (İLKBAHAR-YAZ) RÜZGÂR DEĞERLERİ TABLOLARI TABLO- 70. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE MEVSİMLİK (SONBAHAR-KIŞ) RÜZGÂR DEĞERLERİ TABLOLARI TABLO- 71. UZUN YILLAR RÜZGÂRIN ORTALAMA HIZI (M/S) TABLO- 72. RÜZGÂR DURUMU TABLO- 73. FIRTINALI VE KUVVETLİ RÜZGÂRLI GÜNLER SAYISI ORTALAMASI TABLO- 74. FLORA TABLOSU TABLO- 75. FLORA TABLOSU İLE İLGİLİ KISALTMALAR VE KAYNAKLAR TABLO- 76. PROJE ALANI VE ÇEVRESİNDE TESPİT EDİLEN AMPHİBİA (İKİ YAŞAMLI) TÜRLERİ TABLO- 77. PROJE ALANI VE ÇEVRESİNDE TESPİT EDİLEN REPTİLİA (SÜRÜNGEN) TÜRLERİ TABLO- 78. PROJE ALANI VE ÇEVRESİNDE TESPİT EDİLEN AVES (KUŞ) TÜRLERİ TABLO- 79. PROJE ALANI VE ÇEVRESİNDE TESPİT EDİLEN MAMMALİA (MEMELİ) TÜRLERİ TABLO- 80. FAUNA TABLOLARI İLE İLGİLİ KISALTMALAR VE KAYNAKLAR TABLO- 81. TOZ EMİSYONU KÜTLESEL DEBİ HESAPLAMALARINDA KULLANILACAK EMİSYON FAKTÖRLERİ VE DEĞERLERİ TABLO- 82. TESİS VE ATIK DEPOLAMA ALANI KAZI MİKTARLARI TABLO- 83. TOZ EMİSYON MİKTARI (KAZI İŞLEMLERİ AŞAMASI ) TABLO- 84. TOZ EMİSYON MİKTARI (BİTKİSEL TOPRAĞIN SIYRILMASI AŞAMASI ) VI

10 TABLO- 85. TOZ EMİSYON MİKTARI (OCAK ÜRETİMİ VE TÜVENAN CEVHERİN ZENGİNLEŞTİRME TESİSİNE NAKLEDİLMESİ) TABLO- 86. ÜRETİM MİKTARLARI TABLO- 87. TOZ EMİSYON FAKTÖRLERİ VE EMİSYON DEBİLERİ (ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ) TABLO- 88. PARTIKÜL MADDE BOYUTLARI TABLO- 89. HAVA KIRLENMESINE KATKI DEĞERLERI TABLO- 90. EN YÜKSEK KONSANTRASYONLARIN GÖRÜLDÜĞÜ NOKTALARIN EN YAKIN YERLEŞIM YERLERINE OLAN MESAFESI TABLO- 91. ÇALIŞAN KİŞİLERDEN KAYNAKLANAN MUHTEMEL EVSEL NİTELİKLİ ATIKSULARIN TOPLAM KİRLİLİK YÜKLERİ TABLO- 92. TEÇHİZAT TİPİ VE BUNLARIN NET GÜÇ SEVİYESİNE UYGUN OLARAK TANIMLANAN SES GÜCÜ SEVİYELERİ 165 TABLO- 93. FAALİYET BOYUNCA KULLANILACAK ARAÇLAR TABLO- 94. GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI VE SES GÜCÜ DÜZEYLERİ TABLO- 95. PROJEDEN KAYNAKLANACAK GÜRÜLTÜ SEVİYELERİNİN MESAFELERE GÖRE DEĞERLERİ-ATMOSFERİK YUTUŞ SONRASI (DB) TABLO- 96. PROJEDEN KAYNAKLANACAK GÜRÜLTÜ SEVİYELERİNİN MESAFELERE GÖRE DEĞERLERİ (DBA) TABLO- 97. ŞANTİYE ALANI İÇİN ÇEVRESEL GÜRÜLTÜ SINIR DEĞERLERİ TABLO- 98. KÜTLE HIZI CİNSİNDEN SARSINTILARIN NEDEN OLABİLECEĞİ HASARLAR TABLO- 99. PARÇACIK HIZLARININ YERLEŞİM BÖLGELERİNDEKİ YAPILARA ETKİSİNİN, YAPILARIN TEMELİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI TABLO MADEN VE TAŞ OCAKLARI İLE BENZERİ ALANLARDA PATLAMA NEDENİYLE OLUŞACAK TİTREŞİMLERİN EN YAKIN ÇOK HASSAS KULLANIM ALANININ DIŞINDA YARATACAĞI ZEMİN TİTREŞİMLERİNİN İZİN VERİLEN EN YÜKSEK DEĞERLERİ TABLO PATLATMA YAPILAN KAYA TÜRÜ VE BİNA TEMELİ ALTINDAKİ KAYAÇ TÜRÜNE BAĞLI OLARAK DEĞİŞİM GÖSTEREN K KATSAYISI ASGARİ VE AZAMİ DEĞERLERİ TABLO RİSK ANALİZİNDE KULLANILAN DEĞERLENDİRME VERİLERİ TABLO PROJE ETKİ ALANI OLASI RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VII

11 ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİL- 1. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU VE UYDU GÖRÜNTÜSÜ... 7 ŞEKİL- 2. ÇALIŞMA ALANI 1. POLİGON... 9 ŞEKİL- 3. ÇALIŞMA ALANI 2. POLİGON ŞEKİL- 4. ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ, ATIK DEPOLAMA SAHASI, İDARİ VE SOSYAL PREFABRİK BİNA VB. ÜNİTELERİN YER ALDIĞI ALAN ŞEKİL- 5. OCAK İŞ AKIM ŞEMASI ŞEKİL- 6. ZENGİNLEŞTİRME TESİSİ İŞ AKIM ŞEMASI ŞEKİL- 7. SPİRAL RESİMLERİ ŞEKİL- 8. SPİRAL RESİMLERİ ŞEKİL- 9. SALLANTILI MASA ŞEKİL- 10. BASAMAK PATLATMASINDA KULLANILAN TERİMLER ŞEKİL- 11. PATLATMA İÇİN KULLANILACAK DELİK DÜZENEĞİ ŞEKİL- 12. TESİS ALANI VE ATIK DEPOLAMA SAHASI GENEL YERLEŞİM PLANI ŞEKİL- 13. TESİS ALANI VE ATIK DEPOLAMA SAHASI NETPRO MİNE PROGRAMI İLE YAPILAN TASARIM ÇALIŞMALARI ŞEKİL- 14.TESİS ALANI VE ATIK DEPOLAMA SAHASI NETPRO MİNE PROGRAMI İLE YAPILAN TASARIM ÇALIŞMALARI ŞEKİL- 15. PROJE ALANI VE ULAŞIM YOLLARI ŞEKİL- 16. TRAFİK HACİM HARİTASI ŞEKİL- 17. ERZURUM İLİ MADEN HARİTASI ŞEKİL- 18. PROJE ALANI MEŞÇERE HARİTASI ŞEKİL- 19. İL ARAZİSİNİN NİTELİKLERİNE GÖRE DAĞILIMI ŞEKİL- 20. PROJE ALANINI GÖSTERİR 1/ ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA ŞEKİL- 21. KIZILKAHVE GÖRÜNÜMDEKİ HINIS METAOFİYOLİTİ ŞEKİL- 22. PROJE ALANI DİRİ FAY HARİTASI (ÖLÇEKSİZ) ŞEKİL- 23. SU TOPLAMA HAVZALARI ŞEKİL- 24. PROJE ALANI HİDROLOJİ HARİTASI ŞEKİL- 25. ORTALAMA BASINÇ DEĞERLERİ ŞEKİL- 26. MAKSİMUM VE MİNİMUM BASINÇ DEĞERLERİ ŞEKİL- 27. ORTALAMA SICAKLIK ŞEKİL- 28. MAKSİMUM VE MİNİMUM SICAKLIK ŞEKİL- 29. TOPLAM YAĞIŞ ORTALAMASI VE MAKSİMUM YAĞIŞ MİKTARLARI ŞEKİL- 30. ORTALAMA NEM VE MİNİMUM NEM MİKTARLARI (%) ŞEKİL- 31. SAYILI GÜNLER ŞEKİL- 32. MAKSİMUM KAR KALINLIĞI ŞEKİL- 33. BUHARLAŞMA DEĞERLERİ ŞEKİL- 34. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE YILLIK RÜZGÂR DİYAGRAMI ŞEKİL- 35. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE MEVSİMLİK RÜZGÂR DİYAGRAMLAR ŞEKİL- 36. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE OCAK-HAZİRAN AYLARI RÜZGÂR DİYAGRAMLARI ŞEKİL- 37. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE TEMMUZ-ARALIK AYLARI RÜZGÂR DİYAGRAMLARI ŞEKİL- 38. UZUN YILLAR ESME HIZLARINA GÖRE YILLIK RÜZGÂR DİYAGRAMI ŞEKİL- 39. EN HIZLI ESEN RÜZGÂR HIZI VE ORTALAMA RÜZGÂR HIZI (M/S) ŞEKİL- 40. FIRTINALI VE KUVVETLİ RÜZGÂRLI GÜNLER SAYISI ORTALAMASI ŞEKİL- 41. TÜRKİYE FİTOCOĞRAFİK BÖLGELERİ VE PROJE ALANININ KONUMU ŞEKİL- 42. TÜRKİYE NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ HARİTASI VIII

12 ŞEKİL- 43. PROJE ALANI VE ÇEVRE VEJETASYONUNU GÖSTERİR FOTOĞRAFLAR ŞEKİL- 44.DAVİS İN KARELEME SİSTEMİ ŞEKİL- 45. PROJE ALANI VE ÇEVRESİNDE YAPILAN ARAZİ ÇALIŞMALARI SONUCU SAPTANAN FLORAYA AİT BAZI TÜRLER 109 ŞEKİL- 46. DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, AVA AÇIK VE KAPALI ALANLAR HARİTASI NA GÖRE PROJE ALANI ŞEKİL- 47. KORUNAN ALANLAR HARİTASI ŞEKİL- 48. UZUN YILLAR ESME SAYILARINA GÖRE YILLIK RÜZGÂR DİYAGRAMI ŞEKİL YILI ESME SAYISINA GÖRE RÜZGÂR GÜLÜ (YILLIK) ŞEKİL- 50. GÜNLÜK PARTIKÜLER MADDE (PM) EMISYONU DAĞILIMI (KVS) ŞEKİL- 51. YILLIK PARTIKÜLER MADDE (PM) EMISYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 52. UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDE YILLIK PARTİKÜLER MADDE (PM) EMİSYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 53. GÜNLÜK ÇÖKEN TOZ EMISYONU DAĞILIMI (KVS) ŞEKİL- 54. YILLIK ÇÖKEN TOZ EMISYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 55. UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDE YILLIK ÇÖKEN TOZ EMİSYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 56.GÜNLÜK PARTIKÜLER MADDE (PM) EMISYONU DAĞILIMI (KVS) ŞEKİL- 57. YILLIK PARTIKÜLER MADDE (PM) EMISYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 58. UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDE YILLIK PARTİKÜLER MADDE (PM) EMİSYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 59. GÜNLÜK ÇÖKEN TOZ EMISYONU DAĞILIMI (KVS) ŞEKİL- 60. YILLIK ÇÖKEN TOZ EMISYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 61. UYDU GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNDE YILLIK ÇÖKEN TOZ EMİSYONU DAĞILIMI (UVS) ŞEKİL- 62. GÜRÜLTÜ SEVİYELERİ GRAFİĞİ ŞEKİL- 63. ATIK DEPOLAMA SAHASI FAALİYET SONRASI KAPATMA ŞEMASI ŞEKİL- 64. RİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME TABLOSU ŞEKİL- 65. İŞ GÜVENLİĞİ VE ACİL DURUM İŞARET VE İŞARETÇİLERİ ŞEKİL- 66. ÇALIŞMA ALANLARINDA BULUNDURULMASI GEREKEN İŞ GÜVENLİĞİ TABELASI(ÖRNEK OLARAK SUNULMUŞTUR) ŞEKİL- 67. HALKIN KATILIMI TOPLANTISI GAZETE İLANI ŞEKİL- 68.HALKIN KATILIMI TOPLANTISI FOTOĞRAFLARI ŞEKİL- 69. HALKIN KATILIMI TOPLANTISI FOTOĞRAFLARI ŞEKİL- 70. HALKIN KATILIMI TOPLANTISI FOTOĞRAFLARI ŞEKİL- 71. HALKIN KATILIMI TOPLANTISI FOTOĞRAFLARI IX

13 EKLER DİZİNİ EK-1 : EK-2 : EK-3 : İŞLETME RUHSATI 1/ ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTA 1/ ÖLÇEKLİ VAZİYET PLANI EK-4 : T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI, XIII. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ UYGUNLUK GÖRÜŞÜ, YATIRIMCI TAAHHÜTNAMESİ, KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ NCE HAZIRLATILAN YABAN HAYATI, FAUNA BAKIMINDAN EKOSİSTEM DEĞERLENDİRME RAPORU VE ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ NCE HAZIRLANAN FLORA VEJETASYON VE EKOLOJİK BAKIMDAN EKOSİSTEM DEĞERLENDİRME RAPORU EK-5 : ERZURUM ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ, ÇED İNCELEME VE DEĞERLENDİRME FORMU EK-6 : EK-7 : EK-8 : EK-9 : EK-10 : EK-11 : EK-12 : 1/ ÖLÇEKLİ ORMAN MEŞÇERE HARİTASI 1/ ÖLÇEKLİ ARAZİ VARLIĞI HARİTASI 1/ ÖLÇEKLİ JEOLOJİ HARİTASI VE KESİTLERİ DEPREM VE DİRİ FAY HARİTASI ERZURUM METEOROLOJİ İSTASYONU VERİLERİ UYDU GÖRÜNTÜSÜ VE FOTOĞRAFLAR PAKET ARITMA TESİSİNE AİT ÇİZİMLER EK-13 : KADASTRO HARİTASI VE KAYMAKAMLIKTAN ALINAN MÜLKİYET BİLGİLERİ EK-14 : EK-15 : EK-16 : EK-17 : EK-18 : EK-19 : EK-20 : EK-21 : 1/ ÖLÇEKLİ HİDROLOJİ HARİTASI 1/ VE 1/ ÖLÇEKLİ İMALAT HARİTASI VE KESİTLERİ ÇEVRE UYUM PLANI VE KESİTLERİ ATIK DEPOLAMA VE TESİS SAHASI HALİ HAZIR HARİTASI ATIK DEPOLAMA VE TESİS SAHASI VAZİYET PLANI VE KESİTLERİ TOZ MODEL ÇIKTILARI JEOTEKNİK ETÜD RAPORU BENZER ÜRETİM YAPAN TESİSE AİT ATIK ANALİZİ X

14 BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI 1.1.Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem Ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Ocak alanları 2 poligon olarak belirlenmiş olup, Çalışma Alanı 1. Poligon 133,25 ha, Çalışma alanı 2, Poligon 48,12 ha büyüklüğe sahiptir. Bu 2 poligon Erzurum ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer almaktadır. Verilen 2 poligon çalışma alanından çıkarılacak cevher, ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası dışında belirlenen 9,2 ha lık alanda kurulacak olan zenginleştirme tesisinde fiziki işleme tabi tutulacaktır. Bu 9,2 ha lık alan içerisinde Krom Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal binalar yer alacaktır. Projenin tamamı 190,6 ha lık bir alan kaplamaktadır. Proje ÇED Başvuru Dosyası hazırlanması aşmasındayken ve No lu arama ruhsatları mevcut iken, daha sonra bu ruhsatlar birleştirilerek ÇED Raporunun hazırlanması aşamasında No lu İşletme Ruhsatına çevrilmiştir. ÇED Başvuru Dosyasında verilen Zenginleştirme Tesisi ve Atık Depolama alanı, ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer aldığından (Çalışma Alanı - 1.Poligon), T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü ne verilen taahhütname ve eklerine istinaden (YHGS içerisinde elde edilen ham madenlerin işlenmesi, YHGS dışında yapılmak zorundadır, Krom Zenginleştirme Tesisi YHGS içinde tesis edilmeyecektir.), bu alan Çat YHGS alanı dışına çıkarılarak 9,2 ha büyüklüğünde yeni bir alan belirlenmiştir. Projeye ait İşletme Ruhsatı Ek-1 de, 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de sunulmuştur. Projeye konu faaliyetle ilgili olarak 17 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği Ek I- Madde (28)-Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletme ve cevher hazırlama tesisleri kapsamında değerlendirilmektedir. İşbu ÇED Raporu T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen özel format doğrultusunda hazırlanmıştır. Proje kapsamında ocaklardan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesisinde işlemden geçirilerek zenginleştirilmesi planlanmaktadır. Zenginleştirme işlemi sonrası tesisten % 3 üstü tenörlü krom içeren atık oluşumu söz konusudur. Bu sebeple 9,2 ha olarak belirlenen alanda atık depolama sahası tasarlanmıştır. Atık Depolama Sahası tasarlanırken tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri ile tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 2012/15 Sayılı Sondaj Çamurlarının ve Krom Madeninin Fiziki İşleme Tabi Tutulması Sonucu Ortaya Çıkan Atıkların Bertarafına İlişkin Genelge hükümleri dikkate alınmıştır. Piyasanın artan krom talebini karşılamak amacı ile planlanan ocaklardan krom cevheri çıkarılarak, zenginleştirme tesisine gönderilerek zenginleştirilmiş krom elde etme 1

15 amaçlanmaktadır. Üretilecek zenginleştirilmiş kromun uygunluk ve talebe göre Mersin ve Trabzon Limanlarına gönderilerek yurtdışı pazara satışı öngörülmektedir. Söz konusu proje kapsamında 1.Poligon ve 2. Poligon içerisinde açılacak açık ocaklarda Ton/ Yıl ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarılması ve bunun yaklaşık Ton/Yıl kısmının tüvenan cevher olarak, belirlenen 9,2 ha lık alanda kurulması planlanan zenginleştirme tesisinde işlenmesi planlanmaktadır. Zenginleştirme tesisinde fiziki işlemle zenginleştirilecek Ton/Yıl miktardaki tüvenan cevherden, zenginleştirme işlemi sonucunda yaklaşık Ton/Yıl zenginleştirilmiş krom üretilmesi planlanmaktadır. Ayrıca zenginleştirme sonrası oluşacak atığın tenör oranı bugünkü teknoloji ve üretim yöntemi ile % 3 ün üzerinde çıkmakta olup, % 3 tenör üstü atığın ve ilerleyen dönemlerde % 3 altı tenörlü atık çıkma olasılığı da göz önüne alınarak atık depolama sahası tasarlanmıştır. Atık depolama sahası tasarım hesaplamaları ilgili bölümlerde verilmiş olup, 1.bölümde % 3 tenör üzeri atığın 7,4 yıl biriktirilebileceği belirlenmiştir.. 1.ve 2.Poligonlarda yer alacak ocakların ömürleri ile ilgili olarak ise MİGEM tarafından verilen işletme ruhsatının 10 yıllık olduğu fakat, cevher durumuna göre bu sürenin uzatılabileceği söylenebilir. Proje kapsamında planlanan zenginleştirme tesisinde proses, teknoloji ve tüvenan cevher kalitesi gereği, atıktaki tenör oranı % 3 ten fazla çıkmaktadır. Bu durum proses, teknoloji ve tüvenan cevher kalitesi gibi parametreler değişmediği sürece değişmeyecektir /15 sayılı genelge 9. Maddesinde Krom madeninin hiçbir kimyasal madde kullanmadan fiziki işleme tabi tutularak zenginleştirilmesi sonucunda ortaya çıkan tenör oranı % 3 den fazla olan atıkları gerekli önlemleri alınarak daha sonra değerlendirmek üzere saha içinde biriktirilebilecektir. Tenör oranı % 3 den az ise bu atıkların depolanmasında analize gerek görülmeden Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik te depolama kriterleri verilen III. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde bertaraf edilecektir. denilmektedir. Bu doğrultuda belirlenen atık depolama sahası 2 bölüme ayrılmıştır. 1.bölüm 3,1 ha olup mevcut ve kapasite artışı sonrası ortaya çıkan % 3 tenör üzerindeki atığın yeniden değerlendirilmek üzere biriktirileceği alan, 2.bölüm 1 ha olup ileride gerçekleştirilecek teknoloji-proses değişikliği ve gelen tüvenan cevher kalitesinin değişmesi sonucunda, atığın tenör oranının % 3 ün altına düşmesi durumunda atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümleri kapsamında III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alan, Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1.bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşmesi muhtemel değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. 2

16 İlerleyen yıllarda tesiste herhangi bir proses, üretim yöntemi vb. değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması durumunda, tüm atık depolama sahası ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak sahanın tamamı III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn edilecektir. Bu durumun gerçekleşmesi durumunda, tasarım ve uygulama projesi ile ilgili DSİ Bölge Müdürlüğü görüşü alınacaktır. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Atık depolama sahası etrafına sedde yapısıyla beraber, sahaya düşecek yağışların sahada birikmemesi için drenaj kanalı da yapılacak, drenaj kanalına gelen yağmur suları, dere yatağına bırakılacaktır. Proje alanı Erzurum İl merkezinin kuşuçuşu yaklaşık 50 km güneybatısında bulunmaktadır. Proje alanının 3,2 km doğusunda Hatunköy, 4,2 km kuzeybatısında Tuzlataşı Köyü, 5,2 km kuzeybatısında Çirişli Köyü bulunmaktadır. Faaliyet alanına ulaşımda Erzurum- Bingöl Karayolunun Bingöl istikametine giderken yaklaşık 75. Km sinde kuzeydoğu yönüne dönülerek ulaşılan, mevcut orman ve dağ yolları kullanılmaktadır. Proje alanı çevresinde bulunan en yakın yerleşim birimi, proje alanının kuşuçuşu 3,2 km doğusunda bulunan Hatunköy dür. Yer kabuğunun doğal bileşenlerinden biri olan krom; metalürji, kimya ve refrakter sanayinin temel elementlerinden biridir. Kromit, mineralojik olarak spinel grubuna ait bir mineral olup, küp sisteminde kristalleşir. Teorik formülü FeCr 2 O 4 olmakla birlikte, doğada bulunan kromit mineralinin formülü (Mg, Fe) (Cr, Al, Fe) 2 O4 olarak verilmektedir (DPT, 2001). Dünyada tespit edilen 50'ye yakın krom minerali bilinmekle beraber ekonomik değer taşıyan ve krom yataklarının esasını teşkil eden tek mineral kromit tir. Kromit minerali ve krom yatakları kökensel olarak ilişkili oldukları ultrabazik kayaçlar içinde bulunurlar. Ultrabazik kayacın (dunit, serpantinit) oluşturduğu hamura (gang) gömülü kromit kristalleri krom cevherini oluşturmaktadır. Ultrabazik hamur malzemesi içinde kromit kristallerinin ve/veya tanelerinin bulunuş yoğunluğu, sergiledikleri doku ve yapı özellikleri krom cevherinin masif, saçılmış (dissemine), nodüllü, orbiküler, bantlı, masif bantlı ve dissemine bantlı gibi nitelendirilmelerini sağlar. Dünya krom rezervleri (Minerals Commodity -2011) 350 Milyon ton un üzerindedir. Bu rezervlerin 80 milyon tonu Kazakistan, 130 milyon tonu Güney Afrika ve 44 milyon tonu Hindistan da bulunmaktadır. (Türkiye de krom rezervleri 100 milyon tonun üzerinde olmasına karşın burada gösterilmemiştir.) Dünya krom üreticisi ülkeler göz önüne alındığında, bu üç ülke dışında kalan ülkelerde bulunan rezervlerin nispeten küçük rezervler olduğu bilinmektedir. Bir genelleme yapmak gerekirse; büyük rezervler genelde stratiform tipteki yataklarda (Güney Afrika, Zimbabwe ve Finlandiya), küçük rezervler ise Alpin tip yataklarda bulunmaktadır. Dünya krom cevheri tüketiminin %79 u metalurji, %13 ü kimya, %9 u refrakter sanayilerinde kullanılmaktadır. Sanayideki kullanım alanları kimyasal bileşim ve fiziksel özelliklerine göre sınırlı olmakla beraber, teknolojideki gelişmeler kimyasal bileşim ve fiziksel özelliklerden kaynaklanan sınırlamaları daha esnek hale getirmiştir 3

17 Mg, Cr, Fe, Al elementleri kromit mineralini oluşturan elementler olmakla birlikte, gang minerallerinden kaynaklanan silis de krom cevheri analizlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Kromit başlıca üç yöntem kullanılarak zenginleştirilmektedir. Bunlar; - Özgül ağırlık farkına göre gravite zenginleştirme - Manyetik ayırma ile zenginleştirme - Flotasyon ile zenginleştirme Söz konusu proje kapsamında özgül ağırlık farkına göre gravite zenginleştirme işlemi kapsamında sallantılı masa ve spiral yöntemlerinin uygulanması planlanmaktadır. Atıktaki tenör oranı % 3 ün üzerinde olduğu için, ÇED olumlu kararının alınmasından sonra ocaklardan getirilen tüvenan cevher zenginleştirme tesisine beslenecek ve fiziksel işlemler ile zenginleştirilmiş krom üretilecektir. Fiziksel zenginleştirme işlemi sonrası oluşan atıklar 2012/15 sayılı genelge kapsamında ileride tekrar değerlendirilmek üzere sahanın 1.bölümünde biriktirilmeye başlanacaktır. Tesiste ilerleyen yıllarda proses ve teknoloji değişikliği gibi parametrelerde değişiklikler olması neticesinde atıktaki tenör oranının % 3 ün altına düşmesi durumunda ise projeye ilişkin aşağıdaki zamanlama tablosunda verilen iş ve işlemler yapılacaktır. 4

18 Tablo- 1. Projeye İlişkin Muhtemel Zamanlama Tablosu Yıllar / Aylar ,2017, Yapılacak İşlemler Proses, Üretim Yöntemi Vb. Değişiklik Yapılmayıp, Atık Tenör Oranının % 3 Üzerinde Çıktığı Dönemler Boyunca ÇED Süreci Diğer Yasal İzin ve Süreçler Makine Ekipman Montajı Vb. Üretim X X X X X X X X X X X X X Uygulama Projelerinin Hazırlanması ve Onaylatılması Depo Tabanının Hazırlanması İlerleyen Yıllarda Proses, Üretim Yöntemi Vb. Değişiklik Yapılıp Atık Tenör Oranı % 3 ün Altına Düştüğü Zaman 3.Sınıf Düzeni Depolama Sahası İnşaat Dönemi ( İnşaat dönemi atık tenör oranı % 3 ün altına düştüğü zaman başlayacaktır.) Sedde Yapısı İnşaası Çevre Drenaj Kanalının İnşaası Depolamaya Geçiş 5

19 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ ( *** ) (Proje Yeri Ve Etki Alanının Mevcut Durumu Ve Planlanan Durumu İle İlgili Olarak Çevresel Özelliklerin Belirtilmesi) Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Ocak alanları 2 poligon olarak belirlenmiş olup, Çalışma Alanı 1. Poligon 133,25 ha, Çalışma alanı 2, Poligon 48,12 ha büyüklüğe sahiptir. Bu 2 poligon Erzurum ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer almaktadır. Verilen 2 poligon çalışma alanından çıkarılacak cevher, ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası dışında belirlenen 9,2 ha lık alanda kurulacak olan zenginleştirme tesisinde fiziki işleme tabi tutulacaktır. Bu 9,2 ha lık alan içerisinde Krom Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal binalar yer alacaktır. Proje alanı 1/ Ölçekli Topografik Harita Ek-2 de, Vaziyet Planı Ek-3 te verilmiştir Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Proje Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan yerin, Onanlı Çevre Düzeni Planı veya İmar Planı sınırları içinde ise bu alan üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde koordinatları ile birlikte gösterimi, projenin kapladığı alan ve koordinatları) Proje alanı Erzurum İl merkezinin kuşuçuşu yaklaşık 50 km güneybatısında bulunmaktadır. Proje alanının 3,2 km doğusunda Hatunköy, 4,2 km kuzeybatısında Tuzlataşı Köyü, 5,2 km kuzeybatısında Çirişli Köyü bulunmaktadır. Faaliyet alanına ulaşımda Erzurum- Bingöl Karayolunun Bingöl istikametine giderken yaklaşık 75. Km sinde kuzeydoğu yönüne dönülerek ulaşılan, mevcut orman ve dağ yolları kullanılmaktadır. 6

20 Erzurum Bingöl Karayolu Çalışma Alanı - Poligon2 Çalışma Alanı Poligon1 Ulaşım Yolları Zenginleştirme Tesisi Atık Depolama Sahası, Şantiye Alanı Şekil- 1. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu ve Uydu Görüntüsü Proje alanı çevresinde bulunan en yakın yerleşim birimi, proje alanının kuşuçuşu 3,2 km doğusunda bulunan Hatunköy dür Proje Kapsamındaki Ünitelerinin Konumu Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Çalışma Alanı 1.ve2.Poligon olarak verilen alanlar genel itibari ile orman arazisi ve kısmen yer yer mera arazisi niteliğinde, zenginleştirme tesisi, atık depolama sahası, idari ve 7

21 sosyal prefabrik bina gibi ünitelerin yer aldığı alan ise mera arazisidir. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. Proje kapsamında üretim (ocak) alanları, zenginleştirme tesisi alanı, idari-sosyal prefabrik bina, cevher stok sahası, zenginleştirilmiş krom stok sahası, atık depolama sahası vb, alanlar yer alacaktır. Projenin gerçekleştirileceği numaralı ruhsat sahası 1958,35 ha olup, ruhsat sahası koordinatları tabloda verilmiştir. Tablo- 2. İşletme Ruhsatı Koordinatları Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,35 ha : : : : : : : : Krom Ocağı İşletme Ruhsat No lu saha sınırları içerisinde açık ocak işletmeciliği ile krom cevheri çıkarmak için 2 poligon halinde çalışma alanları belirlenmiştir. 8

22 Tablo- 3. Çalışma Alanı 1.Poligon Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : : : : : : : : : : : ,25 ha Şekil- 2. Çalışma Alanı 1. Poligon 9

23 Tablo- 4. Çalışma Alanı 1. Poligon İçerisinde Yer Alan Bitkisel Toprak Depolama Alanı 1 Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ha : : : : : : Tablo- 5. Çalışma Alanı 1. Poligon İçerisinde Yer Alan Ekonomik Olmayan Kaya Depolama Alanı 1 Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,3 ha : : : : Tablo- 6. Çalışma Alanı 2.Poligon Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,12 ha : : :

24 Şekil- 3. Çalışma Alanı 2. Poligon Tablo- 7. Çalışma Alanı 2. Poligon İçerisinde Yer Alan Bitkisel Toprak Depolama Alanı 2 Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,56 ha : : :

25 Tablo- 8. Çalışma Alanı 2.Poligon İçerisinde Yer Alan Ekonomik Olmayan Kaya Depolama Alanı 2 Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,95 ha : : : : : Tablo- 9. Çalışma Alanı 2.Poligon İçerisinde Yer Alan Ekonomik Olmayan Kaya Depolama Alanı 3 Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,8 ha : : : : Zenginleştirme Tesisi Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Alanı, Cevher Stok Alanı, Zenginleştirilmiş Krom Depolama Alanı, İdari ve Sosyal Prefabrik Bina Vb. üniteler aşağıda koordinatları verilen 9,2 ha lık alan içerisinde yer alacaktır. 12

26 Tablo- 10. Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal Prefabrik Bina Vb. Ünitelerin Yer Aldığı Alan Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,2 ha : : : : : : : : : : : : Şekil- 4. Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal Prefabrik Bina Vb. Ünitelerin Yer Aldığı Alan 13

27 Tablo- 11. Atık Depolama Sahası Koordinatları (% 3 Üstü Tenörlü) Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,1 ha : : : : : : : : : : : : : : : : : Tablo- 12. Atık Depolama Sahası Koordinatları (İlerleyen Dönemler İçin Planlanan %3 Altı Tenörlü) Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ha : : :

28 Tablo- 13. Zenginleştirme Tesisi Koordinatları Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,53 ha : : : Tablo- 14. Zenginleştirme Tesisi Alanı Tüvenan Cevher Stok Alanı Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : ,18 ha : : : : : : : Tablo- 15. Konsantre Krom Stok Alanı Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : m : : :

29 Tablo- 16. İdari-Sosyal Prefabrik Bina Koordinatları Koordinat Sırası : Sağa, Yukarı Koor. Sırası: Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 39 D.O.M. : -- Zon : 37 Zon : -- Ölçek Faktörü : 6 derecelik Ölçek Fak. : Nokta No Y X Y:X : m : : : Proje Etki Alanının Belirlenmesi ve Etki Alanındaki Mevcut Durum Açık işletme yöntemiyle basamaklarda delme-patlatma metodu kullanarak ocak sahalarında üretilen krom cevheri, proje kapsamında kurulması planlanan zenginleştirme tesisinde zenginleştirme işlemlerinden geçirilecek ve elde edilen zenginleştirilmiş kromun kamyonlara yüklenerek ihtiyaç ve uygunluğa göre Trabzon ve Mersin Limanlarına gönderilerek yurtdışına sevk edilmesi planlanmaktadır. Proje alanı Erzurum İl merkezinin kuşuçuşu yaklaşık 50 km güneybatısında bulunmaktadır. Proje alanının 3,2 km doğusunda Hatunköy, 4,2 km kuzeybatısında Tuzlataşı Köyü, 5,2 km kuzeybatısında Çirişli Köyü bulunmaktadır. Faaliyet alanına ulaşımda Erzurum- Bingöl Karayolunun Bingöl istikametine giderken yaklaşık 75. Km sinde kuzeydoğu yönüne dönülerek ulaşılan, mevcut orman ve dağ yolları kullanılmaktadır. Proje alanı çevresinde bulunan en yakın yerleşim birimi, proje alanının kuşuçuşu 3,2 km doğusunda bulunan Hatunköy dür. Proje alanı sınırlarında Sıcaksu Deresi ve mevsimsel akışlı kolları mevcuttur Projenin Özellikleri Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı, Üretim Yöntemleri: Ocak faaliyetleri bilindiği üzere açık ve kapalı işletme yöntemlerinden biri seçilerek ya da her ikisi ile birlikte yapılmaktadır. Herhangi bir işletmede yöntem seçimi ve/veya değişimi, topografya, maden yatağının jeolojik durumu, pazar durumu, faaliyet sahibinin finansal kaynakları gibi etkenler değerlendirilerek ekonomik olanın tespit edilmesi suretiyle yapılmaktadır. Proje konusu krom ocağında; yukarıda belirtilen koşullar (örtü tabakasının kalınlığı, kaya formasyonlarının sertliği, basma dayanımı, kazılabilirlik parametreleri, topografya, cevherleşmenin olduğu damarın eğimi, yapısı ve kalınlığı, ilk yatırım sermayesi ve birim 16

30 üretim maliyetleri) dikkate alınarak üretim yöntemi belirlenmiş ve faaliyetin açık işletme yöntemi olan basamaklarda delme-patlatma yapılması suretiyle gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Açık işletme ile işletilecek ve 2 poligon halinde verilen alanlarda işletilecek olan krom ocağında yılda yaklaşık Ton ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarılması ve bu miktarın yaklaşık Ton/Yıl kısmının tüvenan cevher olarak zenginleştirme tesisine gönderilerek fiziksel işlemle yaklaşık yılda Ton zenginleştirilmiş krom üretilmesi planlanmaktadır. Ocaklarda günde 8 saat tek vardiya, zenginleştirme tesisinde ise 3 vardiya 24 saat çalışılması planlanmaktadır. Çıkarılacak Ton/Yıl ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher miktarının Ton/Yıl miktarındaki tüvenan cevher kısmı zenginleştirme tesisine gönderilirken, kalan Ton/Yıl miktardaki Ekonomik Olmayan Kaya ise 1.ve2. Poligon içerisinde yer alan Ekonomik Olmayan Kaya Depolama alanlarında depolanacaktır. Proje kapsamında yılda 300 gün, 12 ay ve ayda 25 gün çalışma planlanmaktadır. Ocak sahasında yapılacak patlatma işlemi ile ilgili hesaplamalar başlığında verilmiştir. Rezerv Bilgileri: Görünür Rezerv : Ort. Alan x Ort. Kalınlık x Ort. Yoğunluk Görünür Rezerv Miktarı : m 2 x 6,0 m x 2,8 ton/m 3 : ton Ancak cevherli zon dunitlerle birlikte ve serpantinli ardalanmalarından dolayı değerlendirilmeyecek kısımların mevcut rezervi % 70 oranında azaltılacağı düşünülerek görünür rezervin; ton x 0,30 = Ton olacağı kabul edilmiştir. Muhtemel+Mümkün Rezerv Ruhsat alanın tamamı Muhtemel+Mümkün Rezerv Alanı olarak kabul edilmiştir. Muhtemel Rezervin görünür rezerve dönüştürülmesi için, işletme çalışmalarına paralel olarak, rezerv geliştirme çalışmaları da planlanmış bulunmaktadır. Ortalama Alan : m 2. Ortalama kalınlık : 6,0 m. Yoğunluk : 2,8 ton/m 3 Muhtemel Rezerv : Ort. Alan x Ort. Kalınlık x Ort. Yoğunluk Muhtemel rezerv Miktarı : m 2 x 6,0 m x 2,8 ton/m 3 : ton Ancak serpantin, kil ve marn ardalanmalarından dolayı değerlendirilmeyecek kısımların mevcut rezervi % 70 oranında azaltılacağı düşünülerek görünür rezervin; x 0,30 = Ton olacağı kabul edilmiştir. 17

31 Tablo- 17. Üretim Miktarı Ton m 3 Ocaktan Çıkarılacak Ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher (Yoğunluk 2,8 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 312, Ocaktan Çıkarılarak Ekonomik Olmayan Kayadan Ayrılıp Tesise Gönderilecek Tüvenan Cevher (2,8 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 62,5 22,3 Tesiste Üretilecek Zenginleştirilmiş Krom (Ürün) (Yoğunluk 3,5 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 4,17 1,2 Tesiste Üretim Sonrası Oluşacak Atık (Yoğunluk 2,2 Ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 16,7 7,6 Zenginleştirme tesisinde spiral ve sallantılı masalar vasıtasıyla fiziksel işlemle zenginleştirme yapılacaktır. 18

32 İş Akım Şeması: 1.ve 2. Poligon çalışma alanlarında yer alması planlanan ocak sahalarına ait iş akım şeması aşağıda verilmiştir. ARAZİNİN HAZIRLANMASI Toz bastırma amaçlı sulama yapılması KISMEN YER ALAN BİTKİ TOPRAĞININ SIYRILMASI BİTKİSEL TOPRAĞININ DEPO SAHASINA TAŞINMASI DELME PATLATMA YAPILMASI Toz Bastırma Amaçlı Sulama yapılması İŞLENMESİ TAMAMLANMIŞ VE DÜZENLENMİŞ ALANA TEKRAR SERİLMESİ GEVŞETİLEN CEVHERİN İŞ MAKİNELERİ İLE SÖKÜLMESİ CEVHERİN GEÇİCİ OLARAK STOKLANMASI Toz Bastırma Amaçlı Sulama Yapılması CEVHERİN KAMYONLARA YÜKLENEREK ZENGİNLEŞTİRME TESİSİNE NAKLEDİLMESİ FAALİYET SONRASI MADEN SAHASININ REHABİLİTASYONU Şekil- 5. Ocak İş Akım Şeması 19

33 Kurulması planlanan zenginleştirme tesisinde ise krom fiziksel işlemler ile spiral ve sallantılı masa yardımıyla zenginleştirilecektir. Zenginleştirme tesisi iş akım şeması aşağıda verilmiştir. Boyut Küçültme -1+0,5 mm Elek 1 mm K: Konsantre AÜ: Ara Ürün -1 mm A: Atık 1. Boyutlandırma -0,045 mm -0,5+0,212 mm -0,212+0,045mm K A A K Spiral K Spiral Spiral A Şlam AÜ Re-Grinding AÜ AÜ Son Şlam K ATIK -0,5+0,212 mm 2.Boyutlandırma Şlam (Yeniden Öğütme Döngüsü) K -0,212 mm Sallantılı Sallantılı Şlam Masa A K Masa A K Sallantılı Masa AÜ A Nihai Atık Nihai Konsantre Son Ara Ürün K 2 Sallantılı Masa A Şekil- 6. Zenginleştirme Tesisi İş Akım Şeması 20

34 Zenginleştirme tesisinde kullanılması planlanan sallantılı masa ve spirallere ait resimler aşağıda verilmiştir. Şekil- 7. Spiral Resimleri Şekil- 8. Spiral Resimleri 21

35 Şekil- 9. Sallantılı Masa Proje kapsamında kurulması planlanan zenginleştirme tesisinde kullanılacak yöntemler, spiral ve sallantılı masa ile zenginleştirme olup, bu yöntemler özgül ağırlık farkı yardımıyla zenginleştirme türlerindendir. Tesise getirilen tüvenan cevher öncelikle triyaj işleminin ardından besleme bunkerine alınacaktır, burada çeneli kırıcı ve eleklerden geçen malzeme boyutuna göre tekrar öğütülme ya da boyutlandırmaya gönderilecektir. Spiral zenginleştiriciler farklı boyutlarda parçacıklardan oluşan karışımların ayrılmasında kullanılan ve merkez kaç kuvveti prensibiyle çalışan ekipmanlardır. Aşınmaya dayanıklı malzemeden imal edilirler. Sallantılı masalar, cevheri oluşturan minerallerin özgül ağırlık farkından yararlanarak zenginleştirme işlemini gerçekleştiren yoğunluğa göre ayırma cihazıdır. Sallantılı masa, hafif eğimli, paralel kenar, dikdörtgene yakın yamuk veya V şeklinde bir tabladır. Masa yüzeyine eşik adı verilen çıtalar belirli aralıklarla yerleştirilmiştir. Çıtalar besleme tarafında maksimum yüksekliğe sahiptir ve sona gittikçe alçalmaktadır. Masa uygun bir mekanizma ile uzun ekseni doğrultusunda ileri geri ve geriye olmak üzere, hareket ettirilir. Bu ileri-geri hareket ve masa üzerindeki eşikler yardımıyla yoğunluğa göre bir ayırma işlemi yapılır. Partiküller masa yüzeyinde iki kuvvetin etkisi altında kalmaktadır. Akışkan su tabakası tarafından oluşturulan sürüklenme kuvveti, masanın ileri yavaş, geri hızlı olmak üzere yaptığı harekete bağlı olarak, masa yüzeyinde ileriye doğru ivme kazanma kuvvetidir. Bunların net etkisi sonucu, partiküller masa yüzeyinde, besleme bölgesinden, masa sonuna doğru diyagonal olarak hareket ederler. Masadaki kuvvetlere bağlı olarak ayrılan partiküllerden, daha küçük yoğunluklu partiküller, konsantre oluğunun üst tarafından düşerken, daha iri olan hafif partiküller masa boyunca uzanan artık oluğundan düşerler. Zenginleştirme işlemi için gerekli olan proses suyu miktarı yaklaşık 2500 Ton civarındadır. Bu miktar % verimle sürekli sisteme geri verilerek kullanılmakta olup, günlük sisteme ilave edilmesi gereken proses suyu miktarı 360 Ton/Gün civarındadır. Tesis 24 saat çalışacağından zenginleştirme tesisi saatlik su ihtiyacı yaklaşık 15 ton/saat tir. Bu su ihtiyacının gerekli tüm başvurular yapılarak izinlerin alınması kaydıyla saha yakınında bulunan 22

36 Karadağ Deresi nden karşılanması planlanmaktadır. Faaliyet sona erdikten sonra proses suyu, belirlenecek olan proses suyu acil durum havuzunda depolanacaktır. Zenginleştirme tesisindeki prosesler sonucunda konsantre krom, ara ürün ve zenginleştirme atığı oluşacaktır. Konsantre krom talep ve uygunluk durumuna göre yurtdışı pazara, Mersin ve Trabzon Limanlarından gönderilmesi öngörülmektedir. Ara ürün ise tesise tekrar beslenerek zenginleştirme işlemine tabi tutulacaktır. Zenginleştirme sonucu ortaya çıkan atık ise tikınır tankına alınacak, tank tabanına çöken katı kısım kurutma masalarından sonra atık depolama alanına gönderilecektir. Tikınır tankında kalan kısım ise çöktürme tankına alınacak, savaklanarak çöktürülen su sistemde tekrar kullanılacak, tankın tabanında kalan kısım ise filtre prese basılarak susuzlaştırılacak ve çamur keki halinde atık depolama alanına gönderilecektir. Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1.bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşmesi muhtemel değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. İlerleyen yıllarda tesiste herhangi bir proses, üretim yöntemi vb. değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması durumunda, tüm atık depolama sahası ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak sahanın tamamı III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn edilecektir. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Patlatma Tekniği ve Detayları Patlatma dizaynı; alınacak malzemenin miktarına, basamakların durumuna, kalınlığına, çatlak sisteminin ve gevşetilecek bloğun durumuna, patlatma alanı çevresinde bulunan hassas yapıların (bina, köprü vb.) uzaklığına bağlı olarak değişmektedir. Açık ocak patlatmalarının büyük bir kısmı basamak patlatması şeklinde yapılmaktadır. Serbest yüzeye (aynaya) paralel olarak açılan dik veya dike yakın patlatma, patlatma deliklerinin patlayıcı ile şarj edilerek patlatılması basamak patlatması olarak adlandırılır. Basamak patlatmasının yapıldığı yerler; kömür ve metalik madenlerinin üretim ve dekapaj çalışmaları, taş ocaklarında, çimento ve kireç fabrikalarının hammadde ocaklarında, baraj ve otoyol çalışmalarıdır. Ocak sahasında gerçekleştirilecek patlatmalar uzman kişiler (belgeli ateşleyiciler/lisanslı firmalar) tarafından polis/jandarma nezaretinde yapılacaktır. Patlatma esnasında her türlü çevre emniyeti alınacak, tüm saha çevresine gerekli ikaz levhaları asılacak ve patlatma yapılmadan önce siren ile uyarı yapılacaktır. İşletmede tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı 23

37 Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler hakkındaki tüzük hükümlerine uyulacaktır. Patlayıcı madde kullanımı Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi Ve Benzerlerinin Üretim İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul Ve Esasları na ilişkin tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Tüzük hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Projede üretim açık işletme yöntemiyle yapılacak olup patlayıcı madde kullanımı söz konusu olacaktır. Patlatma işlemi sırasında delikler açılarak, patlatma işlemi için de dinamit, anfo ve elektrikli kapsül kullanılacaktır. Sahadan yıllık ortalama Ton ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarılması ve bu miktarın yaklaşık Ton/Yıl kısmının tüvenan cevher olarak planlanan zenginleştirilme tesisinde işleme tabii tutulması planlanmaktadır. Planlanan bu üretim miktarı, üretim yöntemi olarak bu tür işletmelerde kullanılan açık işletme yöntemlerinden olan basamaklarda delme patlatma sistemi ile gerçekleştirilecektir. Patlatmalarda gecikmeli yöntem kullanılacaktır. Basamaklar 10 metre yüksekliğinde, basamak genişlikleri 10 m. olacak şekilde ve kademeler halinde üretim gerçekleştirilecektir. 1. Ve 2. Poligon çalışma sahalarında 15 er basamak oluşturulması ve genel şev açısının 41 derece olması planlanmaktadır. Şekil- 10. Basamak Patlatmasında Kullanılan Terimler Kaynak:İTÜ, Maden Mühendisliği Bölümü,Prof. Dr.Ali Kahraman Ocakta yılda toplam 12 ay çalışılması ve ayda 4 kez patlatma yapılması planlanmaktadır. Delme ve patlatma yapılarak gerçekleştirilecek üretimde öncelikli delme işlemi yapılacaktır. Patlatmalardan istenilen verimi alabilmek için delikler yüzeye dik olarak açılacaktır. Açık ocak işletmeciliği sırasında delikler açıldıktan sonra, patlatma işlemi için dinamit, anfo ve elektrikli kapsül kullanılacaktır. 24

38 Patlatma sırasında darbeye ve çevresel etkilere dayanıklı ANFO tipi patlayıcılar kullanılacaktır. Yapılacak patlatmalarda yüzey gecikmeli kapsüller kullanılacaktır. Kapsüllerin gecikmeli olması sayesinde bütün delikler aynı anda değil belli bir gecikme aralığında patlayacaktır. Bu nedenle bir gecikme aralığında patlayacak patlayıcı madde miktarı ve dolayısıyla oluşturacağı vibrasyon azaltılmış olacaktır. Üretim sırasında 1 delik için 45 kg anfo ve 1 kg (yemleyici) dinamit kullanılması gerekmektedir. Delik boyu 11 m. Olarak planlanmaktadır. Basamak yüksekliği 10 m dir. Patlatma Dizaynı Yapılırken Aşağıdaki Hesaplamalar dikkate alınmıştır; Delik Çapı: Patlatılacak kaya yapılarının içerisine patlayıcı madde yerleştirmenin en verimli yolu, kaya yapılarına delik delmektir. Delik çapının belirlenmesiyle ilgili olarak değişik yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımlarda basamak yüksekliği baz alınmaktadır. Pratikte kullanışlı olan yaklaşım delik çapının basamak yüksekliğinin yaklaşık olarak %0,5 ile %1 i arasında alınmasıdır. D(mm)= 7,5 x 12 m = 90 mm Delik çapı yukarıdaki hesaplama ile bulunmuştur. Piyasa şartlarındaki genel delicilerin standart çaplarına uygun olarak 0.89 mm alınmıştır. Dilim Kalınlığı; Dilim kalınlığı, delik merkezinden aynaya (serbest yüzey) olan enkısa mesafedir. Delikler arası mesafe ise aynaya paralel bir hat üzerindeki iki delik arası uzaklıktır. Dilim kalınlığı, delik çapı ve deliğe şarj edilen patlayıcı miktarı arttıkça büyüyecektir. V=(25-40) x D D: Delik Çapı V: Dilim Kalınlığı V= 30 x 89mm =2,7 3 m alınmıştır. Delikler Arası Mesafe; E=( ) x V E = 1,25 x 3 3,75 m 3.75 m 3.75 m (Delikler Arası Mesafe) Şekil- 11. Patlatma İçin Kullanılacak Delik Düzeneği Patlatılarak ana kütleden ayrılması sağlanan kayalar ekskavatör yardımıyla ocak içine alınarak kamyonlara yüklenecek ve zenginleştirme tesisine sevk edilecektir. Ancak ocaktan çıkması muhtemel büyük blok kayalar, ekskavatörün ucuna takılacak hidrolik kırıcı vasıtasıyla kırılarak küçültülecektir. 25

39 Yukarıda verilen hesaplama ve tablolara göre özetle; Ocakta Yıllık Üretim Miktarı Aylık Üretim Miktarı Günlük Üretim Miktarı Aylık Patlatma Sayısı Yıllık Patlatma Sayısı Tek Seferde Patlatılacak Delik Sayısı Delik Çapı Delik Boyu Delikler Arası Mesafe : Ton/Yıl : Ton/Ay : Ton/Gün : 4 Patlatma/Ay : 48 Patlatma/Yıl : 50 Delik : 89 mm : 11 m : 3,75x3,75 m 1 Delikten Elde Edilecek Cevher : 315 Ton/Delik 1 Patlatmada Elde Edilecek Cevher : Ton/Patlatma 1 Deliğe Doldurulacak Patlayıcı Madde : 45 Kg ANFO : 1 adet Yemleyici (Dinamit) : 2 adet elektriksiz kapsül 1 Deliğe Doldurulacak Toplam Patlayıcı Madde Miktarı : 46 kg Delikler arası gecikmeli kapsül kullanılarak patlatma yapılacaktır. Gecikmeli patlatma ile ortaya çıkacak olan vibrasyon değerleri daha alt seviyelere düşürülecektir. Tablo- 18. Jelatinitin Özellikleri Yoğunluğu 1,15-1,17 gr/cm 3 Patlama Sıcaklığı 2471 o K Gaz Hacmi 930 l/kg Detonasyon Hızı (V.O.D.) 5000m/s Suya Dayanıklılığı Mükemmel Spesifik Enerji 3,37 mj/kg Kartuş Çapı 70 mm Kartuş Uzunluğu Kartuş Ağırlığı 1000 gr. Tablo- 19. ANFO nun Özellikleri Görünüş Beyaz prill tanecikler halinde Toplam Nitrojen Oranı (%min) 34.5 NH 4NH 3 (%min) 98.5 Suda Çözünmeyen Maddeler (%max) 1.0 Nem (Fisher metoduna göre) %<0.2 Ph (15 C) Antikeyt Madde Organik Kaplama Mineral Fuel-oil Emme Kapasitesi (%)

40 Tablo- 20. Patlatma Dizaynı Parametreleri PARAMETRELER Planlanan Durum Birim Formasyon Peridotit, Dunit, Harzburjit, Serpantinit Kayaç Yoğunluğu 2800 kg/m 3 Yıllık Çalışma Süreleri 300 gün/yıl Yıllık Üretim Miktarları ton/yıl Aylık Üretim Miktarları ton/ay Aylık Üretim Miktarları m 3 /ay Günlük Üretim Miktarları ton/gün Günlük Üretim Miktarları 893 m 3 /gün Kaç günde bir patlatma yapılacağı haftada 1 gün Aylık Patlatma Sayısı 4 adet Yıllık Patlatma Sayısı 48 adet Delik Paterni Delikler şeş beş olacak şekilde iki sıra halinde ve her sırada 25 adet delik olmak üzere delinecek olup, bir kerede toplam 50 adet delik patlatması yapılacaktır. Delik Çapı 89 mm Delik Eğimi 90 o Basamak Boyu 10 m Dip Delgi 1 m Delik Boyu 11 m Sıkılama Boyu 1 m Yük Mesafesi 3 m Delikler Arası Mesafe 3,75x3,75 m Bir Delikteki yüzey/delik içi Gecikme Süreleri Yüzey-25 Delik İçi ms Sıralar Arası Gecikme Süresi ms Bir Delikten Elde Edilen Teorik Hacim 113 m 3 Bir Delikten Elde Edilen Teorik Hacim 315 ton Bir Deliğe Doldurulan Patlayıcı Madde Miktarları Anfo Şarj (ANFO) Miktarı 45 kg Yemleyici (Dinamit) Miktarı 1 kg Elektriksiz Kapsül Miktarı 2 adet Bir Delikteki Toplam Patlayıcı Madde Miktarı 46 kg Birim Tüketimler ANFO 0,4 kg/m 3 Yemleyici (Dinamit) 0,009 kg/m 3 Elektriksiz Kapsül 0 adet/m 3 Elektrikli Kapsül 0,018 adet/m 3 Sıralar Arası Gecikme Kapsülü 0,018 adet/m 3 Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) 0 m/m 3 Delgi 0.1 m/m 3 Bir Atımdaki Tüketimler Bir Atımdaki Üretim m 3 /atım ANFO kg/atım Dinamit 50 kg/atım Elektriksiz Kapsül 0 adet/atım Elektrikli Kapsül 50 adet/atım Sıralar Arası Gecikme Kapsülü - adet/atım Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) - m/atım Bir Atımdaki Delinmesi Gereken Delik Sayısı Delik Sayısı 50 adet/atım Projenin Toplam Patlayıcı Madde Miktarları ANFO kg/yıl Dinamit 2381 kg/yıl Elektriksiz Kapsül 0 adet/yıl Elektrikli Kapsül 4762 adet/yıl Sıralar Arası Gecikme Kapsülü - adet/yıl Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) - m/yıl 27

41 Ocak sahalarının YHGS sınırlarında kalması sebebiyle T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü nden uygunluk görüşü alınmış olup Ek-4 te verilmiştir. Bu görüş ve ekinde yer alan yatırımcının taahhütnamesine göre; - Maden ocağındaki patlatma çalışmaları, sahanın hedef türü olan yaban keçisi çiftleşme dönemi (Kasım-Aralık) ve yavrulama dönemi (10 Mayıs-20 Haziran) dışında yapılacaktır. Diğer çalışmalar da gerekli hassasiyet gösterilerek, en az gürültü çıkartacak şekilde yapılacaktır. - Ayrıca, ayının çiftleşme dönemi olan haziran temmuz aylarında sahada yapılacak çalışmalarda gerekli güvenlik önlemleri alınacak, rastlanılması halinde rahatsızlık verilmeyecek ve alandan uzaklaşıncaya kadar çalışmalara ara verilecektir. - Hedef tür ve hassas türlerin sahadaki çalışma faaliyetlerinden etkilenmemesi için 22:00 06:00 saatleri arasında çalışma yapılmayacaktır. Çalışacak Personel Sayısı: Ocak sahasında tek vardiya halinde günde 8 saat şeklinde 15 personel, tesis alanında ise 3 vardiya 24 saat şeklinde 45 personel olmak üzere yaklaşık tüm proje kapsamında 60 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri, Proje kapsamında kullanılacak makinalar aşağıda verilmiştir. Tablo- 21. Kullanılacak Makinalar Kullanılacak Ekipman Adet Ocak Sahası Ekskavatör 3 Kamyon 5 Lastik Tekerlekli Loder 1 Beko Kırıcı 1 Kompresör 1 Jeneratör 1 Tesis Sahası Kırma-Eleme Tesisi 1 Spiral 11 Sallantılı Masa 14 Atık Depolama Sahası: Zenginleştirme tesisinde fiziksel işleme tabi tutulan Ton/Yıl tüvenan cevherden, yaklaşık Ton/Yıl zenginleştirilmiş krom elde edilmesi planlanmaktadır. Kalan Ton/Yıl miktarda oluşacak atık ise 9,2 ha lık Atık Depolama Sahası ve Tesis Alanı içerisinde yaklaşık 4,1 ha lık bir alanda depolanacaktır. 2012/15 sayılı genelge 9. Maddesinde Krom madeninin hiçbir kimyasal madde kullanmadan fiziki işleme tabi tutularak zenginleştirilmesi sonucunda ortaya çıkan tenör oranı % 3 den fazla olan atıkları gerekli önlemleri alınarak daha sonra değerlendirmek üzere saha içinde biriktirilebilecektir. Tenör oranı % 3 den az ise bu atıkların depolanmasında analize 28

42 gerek görülmeden Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik te depolama kriterleri verilen III. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde bertaraf edilecektir. denilmektedir. Söz konusu proje kapsamında atık tenör oranının mevcut kullanılacak cevher kalitesi ve teknoloji ile % 3 ün üzerinde olacağından atık depolama sahası tasarımı yapılırken 4,1 ha lık alanın 3,1 ha lık kısmı planlanan proses kapsamında oluşacak % 3 tenör üzeri atıkların depolanacağı alan (1.Bölüm), yaklaşık 1 ha lık kısmı ise, ilerleyen dönemlerde çıkabilecek % 3 tenör altı atıkların depolanabileceği alan (2.Bölüm) olarak belirlenmiştir. Zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşebilecek değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. 1.Bölüm 2.Bölüm Şekil- 12. Tesis Alanı ve Atık Depolama Sahası Genel Yerleşim Planı Atık Depolama Alanı Hacim Ve Ömür Hesaplamaları; Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1.bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşmesi muhtemel değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların 29

43 Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. İlerleyen yıllarda tesiste herhangi bir proses, üretim yöntemi vb. değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması durumunda, tüm atık depolama sahası ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak sahanın tamamı III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn edilecektir. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Atık Depolama Sahası 1.Bölüm (% 3 tenör üstü) Atık Depolama Sahası 1.Bölümde atıkların 4 basamakta biriktirilmesi planlanmaktadır. Atıkların 5 er m yüksekliğinde ve her basamak bitiminde kenardan 2 şer m. güvenlik payı bırakılacak şekilde biriktirilmesi öngörülmektedir. 1.Giriş Basamağı; ((2,94 ha + 2,55 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 2.Basamak; ((2,4 ha + 2,1 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 3.Basamak; ((1,9 ha + 1,56 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 4.Basamak; ((1,44 ha + 1,14 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 1.Bölüm Toplam Hacim TOPLAM = = m 3 Yıllık Yaklaşık Atık Miktarı Ton/Yıl m 3 /Yıl Ömür = m 3 / m 3 /Yıl 7,4 Yıl Zenginleştirme sonucu çıkan atıklar % 3 tenör üstü olup, tüm bu atıkların Atık Depolama Sahası 1.Bölüm de depolanması durumunda atık depolama sahası ömrü yaklaşık 7.4 yıldır. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Ancak atık tenör oranının % 3 altına herhangi bir sebeple düşmesi durumunda ise 2.bölüm tasarlanmıştır. ADDDY kapsamında III. Sınıf düzenli depolama sahası olarak tasarlanacak 2.bölümün hacmi ise; 30

44 Atık Depolama Sahası 2.Bölüm (% 3 tenör Altı Atık Çıkmaya Başlaması Durumunda Düzenlenecektir) 1.Giriş Basamağı; ((1 ha + 0,8 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 2.Basamak; ((0,73 ha + 0,57 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 3.Basamak; ((0,51 ha + 0,37 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 4.Basamak; ((0,32 ha + 0,22ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 2.Bölüm Toplam Hacim TOPLAM = = m 3 Tesis atıklarının tamamının % 3 altına düştüğü varsayımıyla, sadece 2. Bölümün ömrü, m3 / = 2,1 Yıl olacaktır. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Şekil- 13. Tesis Alanı ve Atık Depolama Sahası Netpro Mine Programı ile Yapılan Tasarım Çalışmaları 31

45 Şekil- 14.Tesis Alanı ve Atık Depolama Sahası Netpro Mine Programı ile Yapılan Tasarım Çalışmaları Proje konusu atık depolama sahasının 2. bölümü, ilerleyen dönemlerde çeşitli sebepler atık tenör oranının % 3 altına inmesi durumunda, III. Sınıf düzenli depolama sahası olarak tasarlanacaktır. Atıkların Düzenli depolanmasına Dair Yönetmelik Depo Tabanının Teşkili Madde-16 Depo tabanının teşkili MADDE 16 (1) Düzenli depolama tesisinin tabanı ve yan yüzeylerinde, sızıntı suyunun yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası teşkil edilir. Bunun için kil veya eşdeğeri malzemeden oluşturulmuş geçirimsizlik tabakası serilir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri depolama tesisinin toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte olmak zorundadır. Geçirimsizlik malzemeleri teknik özellik bakımından Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olmalıdır. (2) Düzenli depolama tesisi sınıflarına göre depo tabanının asgari aşağıda belirtilen geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması gerekir: denilmektedir. c) III. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-7 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri. Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerinde olacaktır. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1. bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleştirilebilecek değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. 32

46 İlerleyen yıllarda tesiste gerçekleşmesi muhtemel değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması durumunda, atık depolama sahasında ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn gerçekleştirilebilecektir.. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın 1. Bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Depolanması planlanan cevher zenginleştirme atıkları; Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik EK-1 Atık Sınıfları Listesinde Q11 (Hammadde çıkarılması ve işlenmesinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, petrol sahası slopları, madencilik atıkları ve benzeri) atık sınıfında ve yönetmelik EK-IV Atık Listesinde; (01) Madenlerin Aranması, Çıkarılması, İşletilmesi, Fiziki ve Kimyasal İşleme Tabi Tutulması Sırasında Ortaya Çıkan Atıklar bölümünde, ve dışındaki diğer maden atıkları kodunda yer almaktadır Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları Üretim sırasında tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin kullanımı patlatma sırasında olacaktır. Patlatma için patlayıcı madde olarak ANFO kullanılacaktır. Patlayıcı maddeler saha içerisinde depolanmayacak, yalnızca patlatma yapılacak günlerde gereken miktarda temin edilecektir tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük hükümlerine uyulacaktır. Patlayıcı madde kullanımı, 29 Eylül 1987 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 87/12028 karar sayılı Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması, saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarına ilişkin tüzük e uygun olarak yapılacaktır. Patlatmaya ilişkin hesaplamalar ve bilgiler ilgili kısımlarda verilmiştir Proje Kapsamındaki Ulaşım Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Şekli, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldığı, Mevcut Trafik Yoğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.) Proje alanı Erzurum İl merkezinin kuşuçuşu yaklaşık 50 km güneybatısında bulunmaktadır. Proje alanının 3,2 km doğusunda Hatunköy, 4,2 km kuzeybatısında Tuzlataşı Köyü, 5,2 km kuzeybatısında Çirişli Köyü bulunmaktadır. Faaliyet alanına ulaşımda Erzurum- Bingöl Karayolunun Bingöl istikametine giderken yaklaşık 75. Km sinde kuzeydoğu yönüne dönülerek ulaşılan, mevcut orman ve dağ yolları kullanılmaktadır. Gerek görülen yerlerde ilgili kurum ve kuruluşlardan izinler alınmak kaydıyla yol düzenleme ve ıslah çalışmaları yapılması planlanmaktadır. 33

47 Erzurum Bingöl Karayolu Çalışma Alanı - Poligon2 Çalışma Alanı Poligon1 Ulaşım Yolları Zenginleştirme Tesisi Atık Depolama Sahası, Şantiye Alanı Şekil- 15. Proje Alanı ve Ulaşım Yolları Nakliye sırasında 2918 sayılı Trafik Kanunu ve Karayolları ile ilgili olarak çıkartılan tüm Kanun ve Yönetmeliklere uyulacak olup, tozumaya karşı gerekli tüm önlemler alınacaktır. Aşağıda verilen Trafik Hacim Haritasında Erzurum-Bingöl karayolunun mevcut trafik yükü günde toplam 1518 adet araç olup, yolu kullanan kamyon sayısı 361 adettir. Proje kapsamında ocaklardan zenginleştirme tesisine 20 sefer, zenginleştirme tesisinden de 4 sefer yapılması öngörülmekte olup, günlük yaklaşık 24 sefer yapılacak olup, günlük 24 kamyon.sefer ile karayolunun kamyon bakımından trafik yükü artacaktır. Ancak, nakliye sırasında mevzuat ile belirlenmiş tonaj sınırlarına uyulacak, karayolunda oluşması muhtemel bozulmalara zamanında (Karayolları Bölge Müdürlüğü bilgisi dahilinde) müdahale edilecek, olası tüm zarar ve ziyan işletmeci tarafından tazmin edilecektir. Trafik hacim haritasına göre, yolu kullanan kamyon sayısı 361 olup, projeden kaynaklı 24 kamyonun trafik hacmine etkisi, ( 24 / 361 ) x 100 = % 6,6 lık bir artış olacaktır. 34

48 Şekil- 16. Trafik Hacim Haritası 35

49 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI: 3.1. Proje ve etki alanının mevcut ve planlanan sosyo-ekonomik özellikleri Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Projeye konu krom ocağı ve konsantre tesisi Erzurum İli, Çat İlçesi sınırları içerisinde gerçekleştirilecektir. Mevcut ekonomik durum üç sektör (tarım, sanayi ve hizmetler) çerçevesinde ele alınmaktadır. - Tarım ve hayvancılık hektar yüz ölçüme sahip olan Erzurum ili, Türkiye'nin 4'üncü büyük İli'dir. Erzurum İlinin ekonomisi Tarıma, tarım içerisinde ise hayvancılığa dayanmaktadır hektar toplam tarım arazisinin; 267,544 hektarı ekilmektedir. Toplam sulanabilir arazilerin Türkiye ortalaması %57,6 olup, bu oran Erzurum'da %50,6 dır. Türkiye'de sulanabilir arazi ha, Erzurum'da sulanabilir arazi ha'dır. Tarıma elverişli olup, kullanılmayan tarım arazisi hektar alan olup, 111,889 hektar alanda nadasa bırakılmıştır. Erzurum İlinde hayvancılık temel geçim kaynaklarının başında gelmektedir. Geniş çayır ve mera alanlarının olması ve yem bitkilerinin üretiminin uygun olması hayvancılığın gelişmesinde etkili olmuştur. Yayla ve platoların çokluğu sebebiyle yetiştiriciler İsviçre esmeri ve simental gibi hem süt hem et özelliği olan komine ırkları tercih edilmektedir. Yaklaşık 760 bin küçükbaş, 550 bin büyükbaş hayvanın bulunduğu Erzurum'da et üretimi tona, süt üretimi tona, tereyağı tona, peynir üretimi tona, yoğurt üretimi tona yükselmiştir. Ayrıca bal üretimi 1429 ton olarak gerçekleşmektedir. Erzurum İlindeki ekili alanların hektarı tahıl, 937 hektarı baklagiller, 2972 hektarı yumrulu bitkileri, 2,263 hektarı endüstriyel bitkileri, 79,945 hektarı yem bitkileri, 1,558 hektarı meyve, 779,2 hektarı sebzelik alanıdır. Bitkisel üretim olarak, tahıllar, yem bitkileri, baklagiller, endüstri bitkileri, yumrulu bitkiler, yağlı tohumlar sayılabilir. Erzurum İlinde tahıllardan en çok buğday, arpa ve çavdar ekilmekte, sanayi bitkilerinden ise şeker pancarı, patates ve ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. İlin genelinde 547 köy arı besleyerek, bal ve bal mumu üretmektedir, eski usul 762, yeni usul kovan bulunmaktadır. İlde yetiştirilen başlıca meyveler elma, armut, ceviz, kayısı, erik, kiraz, vişne ve kızılcıktır. Erzurum'da son yıllarda organik tarımda çiftçi sayısı ve ha'lık üretim alanı ile ton üretim yapılmıştır. Erzurum'da organik tarım uygulamaları kapsamında buğday, yonca, yem bitkileri, çayırotu, meyve ve bal üretimi yapılmaktadır. -Sanayi ve Ticaret Gıda sanayi ağırlıklı bir imalat sanayi yapısı izlenen Erzurum'da Kimya, Plastik Sanayi, Metal Eşya, Makine Sanayi, Petrol ve Tekstil Sanayi öncü sektörler olarak görülmektedir. Erzurum'da ekonomi; tarım ve hayvancılık sektörü ile bir dereceye kadar da hizmet ve ticaret sektörlerine dayalıdır. Sanayi sektörü ise henüz istenilen seviyelere ulaşmış olmasa 36

50 bile Erzurum ekonomisine çok az da olsa katkıda bulunmaktadır civarındaki öğrencisi ile Atatürk Üniversitesi ilin ticari hayatını yönlendiren en önemli faktördür. Öğrencilerin olmadığı yaz aylarında ilde ekonomik durgunluk yaşanmaktadır yılında il bünyesinde 535 şirket açılmıştır. İlin ekonomisinin başta tarım olmak üzere hizmet ve inşaat sektörlerine bağlıdır. İlde yer alan başlıca imalat sanayi sektörleri şunlardır: Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı: PVC doğrama, PVC boru, plastik şişe, damacana, plastik torba, çuval vb. üreten işletmeler. Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı: Demir doğrama, çelik kapı, kalorifer ve buhar kazanı, güneş kolektörü, doğalgaz bacası, teneke kutu, çivi vb. üreten işletmeler. Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı : Peynir, yağ, yoğurt, hazır su, et ve et ürünleri işletmeleri. Tekstil ürünleri imalatı: Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri ve çorap üreten işletmeler. Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı: Isıcam, çimento, hazır beton, kiremit, briket, tuğla, karo, parke taşı, kaldırım taşı, büz, mermer vb. üreten işletmeler. Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması: Matbaacılık faaliyetinde bulunan işletmeler. Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı: Boya, sabun, deterjan ve diğer temizlik ürünlerini üreten işletmeler. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı: Motorlu kara taşıtları için kasa, römork ve yarı römork üretimi yapan işletmeler. Ana metal sanayi: Metal döküm üzerine üretim yapan işletmeler. Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı: Soba, mangal, semaver vb. üretimi yapan işletmeler. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletme, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerden oluşmaktadır. Bu özellikleri sebebiyle söz konusu işletmeler, sadece yerel pazarlara hitap edebilmekte ve oldukça düşük bir istihdam sağlamaktadırlar. Ayrıca, kapasite ve kapasite kullanma oranlarının düşüklüğü, üretimin düşük olarak gerçekleşmesine, üretimin düşüklüğü ise düşük katman değerin oluşmasına sebep olmaktadır. Sanayi Tesislerinin sektörel dağılımı ve Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 37

51 Tablo- 22. Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımı (2011 itibariyle) Üretimde Olanlar Kapalı Olanlar Yarım Kalanlar Devam Edenler Gıda Yem Lastik-Plastik Kimya Tarım Alet ve Makineleri Çimento Piş.Kil.ve Çim.Gereçler Orman Ürünleri Demir Dışı Metaller Makine İmalatı Dokuma Giyim Elektronik Çelik Eşya Cam Deri Turistik Eşya Kireç Mobilya Diğerleri TOPLAM Kaynak: Erzurum İl Çevre ve Durum Raporu Tablo- 23. Sanayi Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı (2011) İLÇELER ÜRETİMDE OLANLAR KAPALI OLANLAR MERKEZ AŞKALE 18 5 ILICA 61 8 İSPİR 10 - PAZARYOLU 4 1 TEKMAN 3 - ÇAT 2 - HINIS 9 - KARAYAZI 4 - KARAÇOBAN 5 - PASİNLER - - KÖPRÜKÖY 3 5 HORASAN 19 2 TORTUM 5 - NARMAN 6 - UZUNDERE 4 - OLTU - - ŞENKAYA - - OLUR - - TOPLAM Kaynak: Erzurum İl Çevre ve Durum Raporu

52 -Hizmetler Sektörü Erzurum ili hizmetler sektörünü; ulaştırma, inşaat, turizm, bankacılık, eğitim, sağlık ve ticaret sektörü olarak yedi alt başlık altında incelemek mümkündür. Ulaştırma sektörü; kara, hava, deniz ve demiryolları taşımacılık faaliyetleri ile haberleşme, radyo ve televizyon sistemlerinin teknik, ekonomik ve sosyal gereklere uygun olarak kurulup geliştirilmesi ve yürütülmesi faaliyetlerini kapsar. Erzurum'da diğer illere taşımacılık faaliyeti karayolu, havayolu ve demiryolu ile yapılmaktadır. Bunlardan en önemlisi karayoluyla yapılan taşımacılıktır. Erzurum İl sınırları içinde 1125 km. devlet, 563 km. il yolu olmak üzere toplam 1688 km kara yolu mevcuttur. İl sınırları içerisindeki demiryolu ağı 200 km'dir. İlin Erzincan, Malatya ve Kars illeriyle doğrudan bağlantısı vardır. Ayrıca Doğu Ekspresinin, Kars-Haydarpaşa arasındaki yolculuğu da ilden geçmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi, demiryollarında çalışacak kalifiye eleman eksikliği yanında, bölgedeki demiryolu ağı ile mevcut araçlar Çağın gerektirdiği teknolojik özelliklere sahip değildir. Erzurum un uluslararası karayolu (E-80) üzerinde bulunması Kuzeydoğu Anadolu nun ekonomi, ticaret, kültür, ulaşım ve tarım merkezi olması dolayısıyla iç ve dış turizm bakımından önemi büyüktür. Erzurum özellikle Atatürk Üniversitesi Araştırma Hastanesi ile Doğu Anadolu bölgesinin sağlık altyapısı açısından merkezi konumundadır. Dolayısıyla Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı, Van, Muş, Bitlis, Siirt, Erzincan, Tunceli, Bayburt, Gümüşhane ve Artvin ilerine Erzurum mevcut sağlık imkanlarıyla hizmet vermektedir Söz konusu proje alanında yapılan arazi etüdü çalışmaları sırasında yapılan gözlemler ve halkla yapılan görüşmeler neticesinde, yöre halkı genel olarak tarımcılıkla uğraşmaktadır. Hayvancılık yönünden incelendiğinde ise hayvancılığın eskiye göre fazla yapılmadığı tespit edilmiştir. -Madencilik: MTA Genel Müdürlüğü nün Erzurum ili ve yakın çevresinde yaptığı çalışmalar sonucunda önemli metalik maden ve endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Metalik madenler bakımından ildeki en önemli metalik madenler bakır, molibden, krom ve civa cevherleşmeleridir. İldeki önemli bakır-molibden cevherleşmesi İspir ilçesinde % 0.31 Cu ve % Mo tenöre ve ton muhtemel rezerve sahip Ulutaş (Vank) Cu- Mo cevherleşmedir. Narman ilçesinde bulunan civa yatağı geçmiş yıllarda bir süre işletilmiştir. Aşkale ilçesi ile Palandöken silsilesi krom bakımından önemli potansiyele sahiptir. Buradaki toplam krom rezervi yaklaşık tonun üzerindedir. Bu rezervin bin tonu işetilmiştir. Endüstriyel hammaddeler bakımından Erzurum ili özellikle jips, perlit, tuğla-kiremit ve mermer açısından önem arz etmektedir. Ilıca, Aşkale ve Pasinler ilçeleri tuğla-kiremit ve perlit bakımından önemli potansiyellere sahiptir. Bu ilçelerde iyi kalitede toplam 15 milyon ton 39

53 jeolojik tuğla-kiremit rezervi bulunmaktadır. Pasinler ilçesi ise özellikle perlit bakımında zengin rezerve sahiptir. İlçede genleşme oranı 4.5 ile 12 arasında değişen yaklaşık 117 milyon ton görünür+muhtemel perlit rezervi bulunmaktadır. Jips yatakları il genelinde genellikle Oltu, Aşkale, Narman ve Tortum ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Buralardaki toplam rezerv 20 milyon ton civarındadır. İspir ilçesinde mermer olarak değerlendirilebilecek potansiyele sahip volkanik ve magmatik kayaçların varlığı bilinmektedir. Karayazı ilçesinde de Şakirköy sahasında kaplama ve döşeme taşı olarak kullanılabilecek nitelikte ton görünür mermer rezervi bulunmaktadır. Bunların dışında Oltu ilçesindeki üst Kretase yaşlı birimlerde siyah renkli, parlak, organik kökenli ve süs eşyası olarak kullanılan, adını da Oltu ilçesinden alan oltutaşı ilin bir diğer doğal zenginlik kaynağı olarak göze çarpmaktadır. Oltutaşı ile ilgili ilçede gelişmiş bir sektör bulunmaktadır. 40

54 Tablo- 24. Erzurum İlindeki Metalik Madenler, Endüstriyel Ve Enerji Hammaddeleri Cinsi Yeri Tenör Rezerv-Üretim BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn İspir-Ulutaş (Vank) Kalkopirit-piritmolibden Sahası Tenör : % 0.31 Cu, % Mo ton mümkün rezerv. CİVA (Hg) DİYATOMİT (Dia) Narman (Soğurmak Köyü) Sahası Tortum-Taşbaşı Sahası Bilinmiyor. Geçmiş yıllarda bir süre işletilmiş olan yatakta cıva dışında nikel, şelit, volfram mineralleşmesi de vardır. Orta-iyi kalite ton muhtemel, ton mümkün rezerv. JİPS (Jips) KROM (Cr) Aşkale (Bayburt Yolu), Oltu (Sabatuk Köyü), Narman (Beyler Köyü), Tortum (Karapınar) Sahaları Aşkale-Canviran, Dencik, Pırnakapan, Saptıran ve Taşlıyayla Sahaları ve Palandöken- Toptepe sahası % 98 CaSO4.2H2O ton muhtemel rezerv. %20-52 Cr2O ton görünür+muhtemel rezerv. MANGANEZ (Mn) Oltu-Inciköy Sahası % 51.6 Mn ton muhtemel rezerv. MANYEZİT (Mag) Aşkale Bölgesi % MgO ton görünür, ton muhtemel rezerv. MERMER (Mr). Karayazı-Şakirköy sahası İspir Sahası Kalite : Kaplama ve Döşeme için uygun nitelikli Rezerv : tın görünür rezerv. Yörede mermer olarak değerlendirilebilecek volkanik ve magmatik kayaçların varlığı bilinmektedir. Mermer yatırımcıları için potansiyel alan teşkil edebilir. PERLiT (Per) Pasinler-Tımarköy, Maşatlık, Yeniköy, Tuztaşı ve Kotandüzü Perlit Sahaları Tenör : Genleşme oranı (orta-iyi kalite) Rezerv : Sahalarda toplam ton görünür+muhtemel rezerv vardır. Pasinler-Yukarı Kalbulaşlar Köyü Sahası Tenör :Orta-iyi kalite Rezerv : ton mümkün+muhtemel rezerv. ŞELİT (W) Narman-Soğurma Köyü Zuhurları Tenör :Şelit, zinober ve nikel Rezerv :Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur.. TUĞLA-KİREMİT (TğKi) Ilıca, Aşkale ve Pasinler Sahaları Kalite : İyi Rezerv : ton jeolojik rezerv Kaynak: MTA 41

55 Şekil- 17. Erzurum İli Maden Haritası 42

56 Faaliyet Alanının Bulunduğu Çat İlçesinin Ekonomik Yapısı; Çat ilçesinde ekonomik yönden fazla gelişme göstermeyen bölgelerdendir. Genelde geçim hayvancılıkla sağlanmaktadır. Hayvancılık çoğunlukla verimi düşük yerli ırk sığırlardan oluşmaktadır. İlçe ekonomisi hayvancılığa bağlı tarım ve ağırlıklı olarak hayvancılığa dayalıdır. İlçe Yüzölçümü 1386 km2 dir. Bunun dekarı çayır-mera, dekarı tarla, dekarı dağlık arazi, dekarı akarsu ve sazlıktır. Tarla arazisinin dekarı terk edilmiş, dekarı ise halen kullanılmaktadır. Hem yükseltinin fazlalığı, hem iklimin sertliği, bitki örtüsünün çeşitlenmesini engellemiştir. Makineli ziraat tamamen yerleşmemiştir. Tarım aile ekonomisi görünümündedir. Az miktarda buğday, arpa ekimi yapılmakta ise de genel olarak tarlalarda hayvan yemi için çayır ve ot üretimi yapılmaktadır. Pazar ekonomisi gelişmemiştir. İlçede Genelde yerli ırk olmak üzere toplam olarak Büyükbaş, Küçükbaş hayvan sayımı yapılmıştır. Başlıca koyunculuk merkezlerinden biridir. Elde edilen başlıca hayvansal ürünler yağ, peynir, yapağı, kıl ve deridir. İlçede yerli arılı kovan sayısı tür Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) -Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus Erzurum İli nin 2012 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre toplam nüfusu olup bunun ü il ve ilçe merkezlerinde, ü belde ve köylerde yaşamaktadır. Aşağıdaki tabloda Türkiye Nüfusu ve Erzurum İline ait veriler verilmektedir. Tablo- 25. Türkiye Nüfusu Ve Erzurum İline Ait Veriler (2012) İl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Türkiye Erzurum Kaynak: Erzurum İl ine bağlı Çat İlçesi nin, 2012 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre toplam nüfusu olup, bunun 4501 i ilçe merkezinde, i merkez ve bucaklara bağlı köylerde yaşamaktadır. İlçe toplam nüfusunun si kadınlar ve i erkeklerden oluşmaktadır. Erzurum İlçelerine ait cinsiyet ve yerleşim yerine göre nüfus dağılımı (2012), Çat İlçesinin cinsiyete göre nüfus dağılımı (2012) ve Çat ilçesinin yaş durumuna göre dağılımı (2012) aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 43

57 Tablo- 26. Erzurum İlçelerine Ait Cinsiyet Ve Yerleşim Yerine Göre 2012 Yılı Nüfus Dağılımı Il/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam Erzurum Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Aşkale Aziziye Çat Hınıs Horasan İspir Karaçoban Karayazı Köprüköy Narman Oltu Olur Palandöken Pasinler Pazaryolu Şenkaya Tekman Tortum Uzundere Yakutiye Toplam Tablo- 27. Çat İlçesi ve Köyleri Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (2012) Belde köy Toplam Erkek Kadın Aşağıçat Babaderesi Bağlıca Bardakçı Başköy Bayındır Bozyazı Budaklar Çayırtepe Çimenözü Çirişli Çat Merkez Çukurçayır Değirmenli Elmapınar Göbekören Gökçeşeyh Gölköy Hatunköy İşkinli Kaplıca Karabey Karaca Karaşeyh Köseler Kumaşlı Kurbanlı Mollaömer Muratçayırı Parmaksız Saltaş Sarıkaşık Sarıkaya Soğukpınar Söbeçayır Şeyhhasan Taşağıl Tuzlataşı Tüysüz Yarmak (B) Yavi Yaylasuyu Yukarıçat Bucak toplamı İlçe toplamı

58 Tablo- 28. Çat İlçesinin Yaşa Göre Nüfus Dağılımı (2012) ilçe Yaş grubu Toplam erkek kadın Çat '0-4' '5-9' '10-14' '15-19' '20-24' '25-29' '30-34' '35-39' '40-44' '45-49' '50-54' '55-59' '60-64' '65-69' '70-74' '75-79' '80-84' '85-89' '90+' Toplam TÜİK ADNKS verilerine göre proje sahasına en yakın yerleşim yeri olan Hatunköy de 108 kişi, Çirişli Köyü nde ise 150 kişi yaşamaktadır Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) Erzurum İline ait sağlık verileri Bölüm da verilmiş olup; faaliyetin gerçekleştirileceği Çat İlçesinde 5 adet sağlık evi ve 2 adet aile sağlığı merkezi mevcuttur, hastane yoktur. Proje alanının bulunduğu Çat ilçesinde endemik bir hastalığa rastlanmamıştır. Proje alanında oluşacak kaza ve yaralanmalar da öncelikle en yakın sağlık kuruluşu tercih edilecektir İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Proje alanında açık ocak işletmesi şeklinde, iş makineleri ve patlayıcılar yardımıyla üretim yapılacaktır. İşletmede insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olan faaliyetler; kullanılacak teknoloji ve malzemelerden kaynaklanan iş kazaları, toz, gürültü ve vibrasyondur. Ocakta faaliyet delme-patlatma yöntemiyle gerçekleştirileceğinden bu işlem sırasında cevher parçalarının fırlaması, aşırı derecede patlayıcı madde kullanımı ve deliklerin doldurulması sırasında iyi yemleme ve sıkıştırma yapılmamasından dolayı meydana gelecek sarsıntı, daha önceki patlatmada ana cevher bloğundan kopmayıp askıda kalan büyük cevher kütlelerinin düşmesi gibi kazalara neden olabilmektedir. Bu tür kazaları önlemek amacıyla sahada patlatma işlemi sırasında ve sonrasında aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: 45

59 1. Kapsül kablolarına ilave edilecek uzatma kablolarının bağlantıları itina ile yapılacak ve izole bantla iyi bir şekilde izole edilecektir. 2. Yemleyici dinamitin kartuşları kablo ile bir demet şeklinde bağlanacak ve bu demet kablo yardımı ile sarkıtılarak indirilecektir. 3. Sıkılama sırasında elektrik kablolarının zedelenmemesine dikkat edilecektir. 4. Ateşleme devresi kabloları manyetoya bağlanmadan önce ohm-metreyle devrenin direnç kontrolü yapılacaktır. 5. Ateşleme yapmadan önce siren ile alarm verilecek ve ayrıca flamalı gözcüler önemli noktalara dikilecektir. 6. Ateşleme kablosu uygun bir uzaklıktaki ateşleme cebine kadar uzatılarak vakit geçirmeden ateşleme yapılacaktır. 7. Yağışlı havalarda statik elektrik tehlikesi göz önüne alınarak gerektiğinde ateşlemeden vazgeçilecektir. 8. Ateşleme sahasına yetkililerden başkası girmeyecektir. 9. Patlatma işlemleri uzman ve ehliyetli kişiler tarafından yapılacaktır. 10. Patlayıcı maddeler ateşleme yerine özel bir araçta getirilecek, dinamit ve kapsüller ayrı ayrı araçlarda nakledilecektir. 11. Patlamayan delikler için gereken emniyet tedbirleri alınacak ve usulüne uygun olarak zararsız hale getirilecektir. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecek ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise gerekli önlemler alınacaktır. Üretim ve üretilen cevherin sevkiyatı sırasında toz emisyonu oluşumu söz konusudur. Faaliyetin tüm aşamalarında, mevzuatta belirtilen önlemler alınacak ve ilgili sınır değerler aşılmayacaktır. Zenginleştirme tesisindeki tüm toz üreten ünitelerin üzeri kapatılacak, ayrıca ocak, tesis arası yollarda ve tesis içi diğer yolların gerekli olan kısımlarında iyileştirme yapılacaktır. Faaliyet alanında kontrollü olarak çalışılacak olup, yollarda sulama yapılacak, rüzgâr yönü dikkate alınarak kamyonların boşaltma yönü ayarlanacak, doldurma boşaltma işlemleri sırasında savurma yapılmamasına dikkat edilecek, taşıma sırasında kamyonların üzerine branda takılacak, Tesiste de az da olsa kaza riski mevcuttur. Teorik olarak bunlar; çeneler arasına düşmek, volan kayışlarına takılmak ve hatta döner kasnaklardan fırlayabilecek taş parçalarına hedef olmak vs. gibi risklerdir. Ocak sahasında sürekli kask, koruyucu gözlük, gürültü önleyici kulaklık takılarak ve uygun ayakkabılarla çalışılarak bu kaza risklerinden korunmak mümkündür. Kullanılacak teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kazalardan bir diğeri de nakliye sırasında kullanılan kamyonlardan kaynaklanabilecek olası trafik kazalarıdır. Bunlara mahal vermemek için sürücülerin trafik kurallarına ve hız limitlerine uymaları sağlanacaktır. Herhangi bir kaza durumunda en yakın sağlık merkezinden gerekli yardım istenecektir. Ayrıca faaliyet sahasında, çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme cihazı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacaktır. Yangın konusunda hassas davranılacak olup; sahada ateş yakılmayacak, çalışan işçiler sürekli kontrol edilecek ve uyarılacaktır. Sahanın etrafı dikenli telle çevrili ve çit boyunca belli aralıklarla sahaya girişin tehlikeli ve yasak olduğunu bildirir yazılı levhalar asılıdır, güvenlik önlemlerinden ve bunlara uyulmasından sorumlu bir personel (bekçi) mevcut olacaktır. 46

60 3.1.5.Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Gerçekleştirilmesi planlanan projenin sosyo-ekonomik çevre üzerine etkilerinin başında ise üretim ve istihdam gelmektedir. Öte yandan oluşturulacak istihdamla, yörede bulunan işsizliğin ve buna bağlı göçün bir nebze olsun önüne geçilmiş olacaktır. Çalışanların çoğu yakın köylerden olacağı için, çalışma yaşındaki nüfus yerinde tutulmuş olacaktır Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri) Projenin bulunduğu Erzurum ili, Ülke topraklarının % 3.2 sini kaplayan il, 40 derece 15 saniye ve 42 derece 35 saniye doğu boylamlarıyla 40 derece 57 saniye ve 39 derece 10 saniye kuzey enlemleri arasındadır. İl topraklarının bir bölümü Karadeniz, bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesinde kalır. Kuzeyde Rize ve Artvin, batıda Bayburt ve Erzincan, güneyde Bingöl ve Muş, doğuda Kars, Ağrı, kuzeydoğuda Ardahan, kuzeybatıda ise Trabzon ile komşudur. İlin yüzölçümü km² olarak tespit edilmiştir. Komsu illere uzaklıklar: Artvin 202 km. Rize 332 km. Bayburt 126 km. Erzincan 189 km. Bingöl 183 km. Kars 212 km. Muş 224 km. Ağrı 183 km. Ardahan 240 km. Trabzon 299 km dir. Erzurum ilinin % 61 i 2000 m den yüksektir m den alçak alanlar İspir in kuzey doğusunda ve Oltu Çayı nın aşağı havzasında dar uzun vadi tabanları halinde yer alır. Yeryüzü şekilleri kabaca, kuzeyde Gavur ve Dumlu, güneyde Palandöken dağ sıraları ile bunların arasında kalan Erzurum Ovası ndan oluşur. erzurum ilinin kuzey sınırını Rize Dağları oluşturur. Güney yamaçları çok dik ve derin vadilerle parçalanmış olan bu dağ sıralarının en yüksek noktaları, Kaçkar (3.937 m) ve Verçeniktir (3711 m). Rize Dağlarının güneyinde Çoruh Irmağı ve Çoruh Vadisi yer alır. Üçüncü sırada Kuzey Anadolu Dağlarının iç sıraları uzanır. Çoruh Vadisi ile Aşkale-Erzurum ve Pasinler çöküntüsü arasında kalan bu kütlelerin en yüksek noktaları Kop (2980 m), Yeşerçöl (2330 m), Mescit (3255 m) ve Kargapazarı dır (3288 m). Olur, Şenkaya, Oltu, Narman ve Tortum ilçeleri bu dağ sıralarının kuzey doğusundaki görece alçak alanlarda yer alır. Aşkale-Erzurum ve Pasinler çöküntü dizisi, ilin hemen hemen ortasında ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde il sınırları dışına kadar uzanır. Aşkale-Erzurum ve Pasinler çöküntü dizisinin güneyinde Palandöken Dağları vardır. Palandöken dağlarının güney batısında Çat, güneyinde Tekman ilçeleri yer alır. Bu dağların güneyinde, Yukarı Fırat ve Yukarı Murat bölgelerinin kuzey kesimlerini kapsayan yüksek bir plato bulunur. Bu plato üzerinde tekil dağlar ve Hınıs -Varto çöküntüsü yer alır. Çöküntü alanları ve platolar ilin başlıca ekim alanlarıdır. Yüksekliğin yanı sıra taşlık-kayalık ve eğimi fazla alanların çok yer kaplaması tarım topraklarının az ve dağınık olmasına yol açmıştır. İklim, kışların çok soğuk ve çok uzun olması nedeniyle yetişen ürün cinslerini belirleyen başlıca etmendir. Doğal yapı ve iklimin yarattığı elverişsiz koşullara karşın doğadan daha fazla yararlanma çabası, tüm Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu gibi Erzurum da da köy altı yerleşimlerin oluşmasına neden olmuştur. Arazinin engebeliliği arttıkça köyaltı yerleşimlerin sayısı da artar. Köy altı yerleşmeler kom ve mezralardır. Mezralar tarla tarımı yapılan devamlı yerleşimlerdir. Komlar ise kışın hayvanların barınması için bir veya daha fazla ailenin kurduğu geçici yerleşimlerdir. Bazı komlarda çok küçük ölçüde bitkisel üretim de yapılır. Bugünkü yerleşim sahasının doğusundaki Mecidiye (2050 m) Aziziye (2068 m) ve Topdağı (2050 m) sırtları ile güneyde 2000 m den sonraki Palandöken etekleri, litolojik özellikler yönünden ovadan daha uygun konut inşa bölgeleri olmakla birlikte doğudaki yörelerin askeri 47

61 bölgeler, güneydeki sözü edilen yörelerinde fazla eğimli (% 20 ve daha fazla) olması gibi nedenler bu doğrultuda yerleşmenin genişlemesini sınırlamıştır. Erzurum ilinin ulaşımı karayolu, havayolu ve demiryolu ile yapılmaktadır. Erzurum'un eski ipek Yolu üzerinde bulunması nedeniyle; karayolu ağırlık kazanmakta olup, Avrupa ülkelerinden Asya ülkelerine yapılan yolcu ve eşya (TIR) taşımaları ilden geçen E 80 Karayoluyla yapılmaktadır. Ayrıca, ilden havayoluyla Ankara ve İstanbul' a direkt seferler olup, diğer illere ise aktarmalı olarak uçak seferleri düzenlenmektedir. Demiryolları ile Erzurum-Kars ve Erzurum-Erzincan istikametlerine düzenli olarak yolcu ve eşya taşımacılığı yapılmaktadır. İl sınırları içinde 1063 km devlet yolu bulunmaktadır. Bunun 176 km 'si beton asfalt, 886 km'si sathı kaplama, 1 km'si parkedır. İlde 590 km uzunluğunda il yolu bulunmaktadır. Bunun 13 km'si beton asfalt, 463 km 'si sathı kaplama, 32 km 'si toprak, 82 km'si diğer yoldur. Erzurum'un eski ipek Yolu üzerinde bulunması nedeniyle; karayolu ağırlık kazanmakta olup, Avrupa ülkelerinden Asya ülkelerine yapılan yolcu ve eşya (TIR) taşımaları Erzurumdan geçen E80 Karayolu ile yapılmaktadır. NATO tarafından yapılarak Hava Kuvvetlerine devredilen Erzurum Havaalanı 1996 yılında Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü ne geçerek sivil trafiğe açılmıştır. Hava alanında 3.810x30 m uzunluğunda beton bir pist vardır. Havaalanının Şehre uzaklığı 30 (gidiş-dönüş) km dir. Erzurum'un komşu illerle demiryolu bağlantısı 1939 yılında sağlanmış olup, ilimn hudutları içindeki demiryolu ağı 200 km dir. Erzurum'un Erzincan, Kars ve Malatya illeriyle direkt demiryolu bağlantısı vardır. Eğitim Erzurum İli genelinde Anaokulu 26, ilköğretim okulu 942, genel ve mesleki liseler toplam 99 okulda, öğrenci, öğretmen derslik ile eğitim öğretim yapılmaktadır. 48

62 OKUL SAYISI DERSLİK SAYISI ŞUBE SAYISI ÖĞRETM EN SAYISI DERSLİK BAŞINA DÜŞEN ÖĞRENCİ SAYISI MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Tablo- 29. Erzurum İlindeki Okul Türleri ve Öğrenci Durumu( ) Okul türü ÖĞRENCİ SAYISI ERKEK KIZ TOPLAM ANAOKULU (BAĞIMSIZ) RESMİ ANASINIFI (OKULLAR BÜNYESİ) ANAOKULU (BAĞIMSIZ) ÖZEL ANASINIFI (OKULLAR BÜNYESİ) ÖZEL AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI'NABAĞLI KREŞLER OKUL ÖNCESİ TOPLAMI İLKÖĞRETİM (RESMİ) YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULU İLKÖĞRETİM (ÖZEL) İLKÖĞRETİM TOPLAMI GENEL LİSELER MESLEKİ VE TEKNİK LİSELER ÖZEL LİSELER GENEL VE MESLEKİ LİSELER TOPLAMI İL GENEL TOPLAM Açıklama : Okul Öncesi Eğitimde, Anasınıfı sayıları okullar bünyesinde olduğundan okul sayısına eklenmemiştir. Çat ilçesinde eğitim kurumları ve alt yapı inşaatları İlçenin kuruluşu ile 1954 yılında başlamıştır. Halen İlçe merkezinde 3 okul bulunmaktadır. (ÇPL, YİBO(2)), Köylerde (1 Yavi Beldesinde olmak üzere) 9 adet 2. kademesi bulunan ilköğretim okulu, yine köylerde 37 adet 1. kademeli ilköğretim okulu, mezralarda 5 adet ilköğretim okulu olmak üzere toplam 53 adet ilköğretim okulu, 1 adet ortaöğretim okulumuz bulunmaktadır. Faaliyetin gerçekleşeceği Çat İlçesinin eğitim düzeyi tablodan da görüleceği üzere okuma-yazma bilmeme oranı 65 yaş ve üstünde özellikle kadınlarda fazla olup daha genç yaşlarda ve çalışma alanlarında eğitim düzeyi giderek artmaktadır. 49

63 Yaş Grubu Cinsiyet Okuma Yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya Fakülte mezunu Yüksek Lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen TOPLAM MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Tablo- 30. Çat İlçesinin Bitirilen Eğitim Düzeyi, Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Nüfus '6-13' Erkek Kadın '14-17' Erkek Kadın '18-21' Erkek Kadın '22-24' Erkek Kadın '25-29' Erkek Kadın '30-34' Erkek Kadın '35-39' Erkek Kadın '40-44' Erkek Kadın '45-49' Erkek Kadın '50-54' Erkek Kadın '55-59' Erkek Kadın '60-64' Erkek Kadın '65 +' Erkek Kadın Toplam Kaynak: Sağlık Erzurum İli, sağlık hizmetleri bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin merkezi konumundadır. Bu özelliği dolayısıyla çevre illerden önemli miktarda vatandaşımız tedavi olmak üzere Erzurum a gelmekte, bu durum ise sağlık turizmi bakımından Erzurum ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Erzurum da; 1 Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 17 Devlet Hastanesi, 1 Üniversite Hastanesi, 1 Özel Hastane olmak üzere 20 adet yataklı hastane mevcut olup, bu hastanelerdeki yatak kapasitesi dur. Yatak başına düşen kişi sayısı 389 dur. Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesinin bitirilmiş olması ve yatak kapasitesinin de 400 den 600 e çıkarılması, yeni açılmış olan ilçe hastaneleri ayrıca helikopter ambulansın Erzurum da bölgeye hizmet vermeye başlaması sağlık alanındaki güzel gelişmelerdendir. Erzurum da (279) Uzman Doktor, (383) Pratisyen Hekim, (831) Hemşire, (521) Ebe görev yapmaktadır. Çat İlçesinde ise 1 Devlet Hastanesi ile 1 Sağlık Ocağı bulunmaktadır. 50

64 Tablo- 31. Erzurum İli Bildirimi Zorunlu Hastalıklar (2010) Hastalığın adı 2011 Yılı İl Geneli Vaka Ölüm ilçe Hastalığın Artış Gösterdiği Aylar BOĞMACA 1 0 Kış aylarında daha çok görülür DİFTERİ 0 0 TETENOZ 1 1 OLTU Herzaman görülebilir N.TETENOZ 0 0 Herzaman görülebilir KIZAMIK 0 0 POLİOMYELİT 0 0 G.B SENDROMU 3 0 Herzaman görülebilir İSHALLER Yaz aylarında ve mevsimsel geçişlerin olduğu zaman TİFO 0 0 PARATİFO 0 0 A.KANLI İSHAL 43 0 Özelikle Yaz aylarında HEPATİT-A Her zaman görülmekle birlikte özellikle Mevsim değişimlerinde artış gösterebilir HEPATİT-B 26 0 Görülme sıklığında dönemsel bir özellik göstermez ŞÜPHELİ ISIRIK Her ay görülmekle birlikte kış aylarında artış göstermektedir. MENENJİT 0 0 Kırım Kongo 55 1 Olur Nisan-Eylül ayları arasında artış göstermektedir Kanamalı Ateşi KIZIL 0 0 S.T.R ANJİNİ 0 0 KALA AZAR 0 0 TBC Karaçoban Bulaşıcılığın olduğu ortama göre değişir.kış aylarında daha sık görülebilir. SITMA 0 0 TRAHOM 0 0 SİFİLİZ 3 0 BRUSELLA 71 0 ŞARBON 0 0 Kaynak. Erzurum Adana İl Çevre Durum Raporu Kültür Hizmetleri Erzurum İl ine ait Sosyal ve Kültürel Tesisler aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo- 32. Sosyal ve Kültürel Tesisler Tesisin Adı Erzurum Müzesi Yakutiye Türk İslam Eserleri ve Etnoğrafya Müzesi Atatürk Evi Müzesi Kültür Merkezi Resim Heykel Müzesi ve Galerisi İl Halk Kütüphanesi Tiyatro Salonu Kaynak: İl Çevre Durum Raporu Erzurum Arkeoloji Müzesi Erzurum ve çevre illerden çeşitli şekillerde kazandırılan eserlerin sergilendiği müze, 1942 yılında Çifte Minareli Medrese'de faaliyete geçmiş, 1967 yılında yeni binasına taşınmıştır yılında Yakutiye Medresesi Türk-İslâm Eserleri ve Etnografya Müzesi'nin açılması ile Arkeoloji Müzesi'ne dönüştürülmüştür. Bağlı birimleri Türk-İslâm Eserleri Müzesi ve Atatürk Evi Müzesidir. Ayrıca çevre illerdeki geniş bir bölgede çalışmalarını sürdüren müdürlüğün idari işleri de bu binada sürdürülmektedir. 51

65 Müzede, Kazılar Salonu, M.Ö. II. bin Trans-Kafkas Kültürü Salonu, Urartu Salonu, Tabiat Tarihi Salonu ve Ermeni Katliamları Salonu bulunmaktadır. Erzurum Yakutiye Medresesi Türk İslâm Eserleri ve Etnografya Müzesi Son zamanlara kadar medresenin etrafında kışla olarak kullanılan ek yapılar bulunuyordu. 1970'li ve 1980'li yıllarda bu ek yapılar yıkılmış ve çevresi yeniden düzenlenmiştir yılından 1994 yılına kadar onarımı süren medrese, Erzurum Müze Müdürlüğüne bağlı birim olarak 29 Ekim 1994 tarihinde Türk-İslâm Eserleri ve Etnografya Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. Atatürk Evi Müzesi Müze Çaykara Caddesi, Çaykara Sokak'ta bulunmaktadır. XIX. yüzyılın sonlarında Erzurumlu bir zengin tarafından konak olarak yaptırılmıştır yıllarında 9 ay kadar kısa bir süre için Alman Konsolosluğu olarak kullanılan yapı, 12 Mart 1918 tarihinde Erzurum'un kurtuluşunu müteakip, Erzurum Valiliği'ne ikametgâh olarak verilmiştir. Vali Mahir Akkaya 3 Temmuz 1919 tarihine kadar burada oturmuş, onun Erzurum'dan ayrılması ile konak boşalmıştır. Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkmasından sonra kongre için gelmiş olduğu Erzurum'daki bu konağa 9 Temmuz 1919 tarihinde Hüseyin Rauf Bey ve arkadaşları ile yerleşmeleri, 29 Ağustos 1919 tarihine kadar 52 gün Erzurum Kongresi çalışmalarını sürdürmeleri ile konak, tarihsel bir önem kazanmıştır. Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın Erzurum'dan ayrılmaları üzerine ev yine vali konağı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Cumhuriyet'in ilanından sonra 13 Eylül 1924 günü Erzurum'a gelişlerinde, Belediye Başkanı Nazif Bey tarafından Erzurumlu bir kuyumcuya yaptırılan altın anahtar ve evin tapusu şehir adına Mustafa Kemal Paşa'ya armağan edilmiştir yılları arasında Erzurum kolordu kumandanlarının ikâmetine verilen konak, Atatürk'ün ölümü üzerine kızkardeşi Makbule Boysan Hanım'a intikal etmiş ve tapu kayıtlarından elde edilen bilgiye göre, onun da ölümünden sonra isteği üzerine tarihinde Çocuk Esirgeme Kurumu'na devredilmiştir. Bu kurum tarafından 1980 yılına kadar kullanılan bina tarihinde Sağlık Bakanlığı tarafından Kültür Bakanlığı'na devredilmiştir. Bodrum kat üzerine zemin ve birinci kat ile çatı katından ibaret olan bina onarılarak tarihinde Atatürk Müzesi olarak ziyarete açılmıştır. Erzurum Kültür Merkezi Erzurum Kültür Merkezi, Halk Eğitim Merkezi binasının yanında yer almaktadır. Bodrum dahil 4 kat olarak inşa edilmiş olan kültür merkezi binasında Resim Heykel Müzesi ve Galeri Müdürlüğü ne ait 2 adet Resim Sergi Salonu, 2 adet kitap okuma salonu, idari bölümler ile atölyeler (resim, heykel, seramik, tiyatro, halk oyunları, vb.) yer almaktadır. Resim Heykel Müzesi Ve Galerisi Resim Heykel Müzesi ve Galerisi Müdürlüğü 1963 yılında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Halk Eğitim Merkezi binası üst katında hizmete başlamış, 1976 yılında Kültür Bakanlığına devredilmiş, 1986 yılında ise şimdiki yeri olan kültür merkezine taşınmıştır. Aynı zamanda kültür merkezi olarak kullanılan binada müdürlüğe ait iki teşhir salonu, bir de resim atölyesi vardır. Resim müzesi olarak kullanılan salonda 52 adet resim sürekli 52

66 teşhir edilmektedir. Diğer salonda yıllık sergi düzenlenmekte ve yaklaşık izleyiciye ulaşmaktadır. Resim-Heykel Müzesi ve Galerisi Müdürlüğünün bir diğer önemli hizmeti ise resim kurslarıdır yılından beri, düzenli olarak her yıl öğrenciye resim kursu verilmektedir Çalışacak Personelin Ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut Ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçları Proje kapsamında görev yapacak olan 60 kişilik personelin teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının gidermesi amacıyla prefabrik idari-sosyal bina kullanılacaktır. Proje kapsamında çalıştırılacak personel civar köy ve yerleşimlerden sağlanacak olup, faaliyet kapsamında lojman vb. yapılmayacaktır. Çalışma alanı ve şantiyede bekçi dışında konaklama gerçekleştirilmeyecektir Projenin Fayda-Maliyet Analizi Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Ocak sahasından toplam ton/yıl miktarındaki üretimden, yaklaşık ton tüvenan cevher kamyonlarla kurulması planlanan zenginleştirme tesisine gönderilecek, tesiste fiziksel işleme tabii tutularak yıllık yaklaşık ton konsantre krom elde edilecektir. Sahadaki üretim yatırımları için düşünülen finansman kaynağını ruhsat sahibinin kendi öz kaynakları oluşturmaktadır. Ancak gerektiğinde kredi talebinde bulunulabilecektir. Tablo- 33. Yatırım Tabloları PROJE GENEL TOPLAMI: İÇ PARA (TL) DIŞ PARA (TL) TOPLAM (TL) SABİT YATIRIM TUTARI ,76 TL ,76 TL İŞLETME SERMAYESİ ,97 TL ,97 TL PROJE GENEL TOPLAMI ,72 TL ,72 TL HARCAMA ÇEŞİDİ İÇ PARA DIŞPARA TOPLAM A) Maden Arama Yatırım Giderleri Ruhsat için müracaat 1.361, ,65 İşletme Ruhsat Harcı 3.269, ,40 Etüt, plan, faaliyet raporları, proje ve harita hazırlanması 6.000, ,00 Numune alma, analiz, teknolojik etüt giderleri 500,00 500,00 Personel ve işçilik , ,00 Beklenmeyen arama giderleri 5.808, ,71 TOPLAM , ,76 B) Maden Fizibilitesi Yatırım Giderleri Nihai fizibilite etüt giderleri 1.000, ,00 Beklenmeyen proje giderleri 200,00 200,00 TOPLAM 1.200, ,00 53

67 C) Maden Yatırım Gideri Arazi düzenlenmesi 1.000, ,00 İnşaat işleri toplamı 3.000, ,00 Ulaştırma yatırımları 3.000, ,00 Ana tesisler Makine ve donatım , ,00 Yardımcı işletme Makine ve donatım 2.000, ,00 Makine ve donatım taşıma giderleri 500,00 500,00 Montaj giderleri 500,00 500,00 Diğer giderler 750,00 750,00 Beklenmeyen sabit giderleri 1.000, ,00 TOPLAM , ,00 SABİT YATIRIM TUTARI , ,76 İŞLETME SERMAYESİ , ,97 PROJE GENEL TOPLAMI , ,72 İşletme sermayesinin hesaplanmasında aşağıdaki kabuller esas alınmıştır : a) Yıllık ruhsat harcının yılbaşında hazır bulundurulacağı : 3.269,40 TL b) Akaryakıt,Yağ ve enerji masraflarının 1aylık hazır bulundurulacağı : ,90 TL c) Personelin 1 aylık maaşlarının kasada hazır bulundurulacağı : 5.300,00 TL d) 1 aylık yedekparça, bakım-onarım gid. Hazır bulundurulacağı : 5.166,67 TL Toplam İşletme Sermayesi : ,97 TL İÇ PARA (TL) DIŞ PARA (TL) TOPLAM (TL) SABİT YATIRIM TUTARI ,76 TL ,76 TL İŞLETME SERMAYESİ ,97 TL ,97 TL PROJE GENEL TOPLAMI ,72 TL ,72 TL Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Proje alanı Erzurum İl merkezinin kuşuçuşu yaklaşık 50 km güneybatısında bulunmaktadır. Proje alanının 3,2 km doğusunda Hatunköy, 4,2 km kuzeybatısında Tuzlataşı Köyü, 5,2 km kuzeybatısında Çirişli Köyü bulunmaktadır. Faaliyet alanına ulaşımda Erzurum- Bingöl Karayolunun Bingöl istikametine giderken yaklaşık 75. Km sinde kuzeydoğu yönüne dönülerek ulaşılan, mevcut orman ve dağ yolları kullanılmaktadır. Proje alanı çevresinde bulunan en yakın yerleşim birimi, proje alanının kuşuçuşu 3,2 km doğusunda bulunan Hatunköy dür. 54

68 Projenin Ekonomik Ömrü Rezerv Bilgileri Görünür Rezerv : Ort. Alan x Ort. Kalınlık x Ort. Yoğunluk Görünür Rezerv Miktarı : m 2 x 6,0 m x 2,8 ton/m 3 : ton Ancak cevherli zon dunitlerle birlikte ve serpantinli ardalanmalarından dolayı eğerlendirilmeyecek kısımların mevcut rezervi % 70 oranında azaltılacağı düşünülerek görünür rezervin; ton x 0,30 = Ton olacağı kabul edilmiştir. Muhtemel+Mümkün Rezerv Ruhsat alanın tamamı Muhtemel+Mümkün Rezerv Alanı olarak kabul edilmiştir. Muhtemel Rezervin görünür rezerve dönüştürülmesi için, işletme çalışmalarına paralel olarak, rezerv geliştirme çalışmaları da planlanmış bulunmaktadır. Ortalama Alan : m 2. Ortalama kalınlık : 6,0 m. Yoğunluk : 2,8 ton/m 3 ton Muhtemel Rezerv : Ort. Alan x Ort. Kalınlık x Ort. Yoğunluk Muhtemel rezerv Miktarı : m 2 x 6,0 m x 2,8 ton/m 3 : Ancak serpantin, kil ve marn ardalanmalarından dolayı değerlendirilmeyecek kısımların mevcut rezervi % 70 oranında azaltılacağı düşünülerek görünür rezervin; x 0,30 = Ton olacağı kabul edilmiştir. ÇED Talep Edilen Çalışma Alanı Poligon 1 ve 2 de toplam görünür rezerv miktarı ton olarak hesaplanmıştır ton / Ton/Yıl 40 Yıl Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1.bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşmesi muhtemel değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. İlerleyen yıllarda tesiste herhangi bir proses, üretim yöntemi vb. değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması 55

69 durumunda, tüm atık depolama sahası ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak sahanın tamamı III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn edilecektir. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Atık Depolama Sahası 1.Bölüm: Atık Depolama Sahası 1.Bölümde atıkların 4 basamakta biriktirilmesi planlanmaktadır. Atıkların 5 er m yüksekliğinde ve her basamak bitiminde kenardan 2 şer m. güvenlik payı bırakılacak şekilde biriktirilmesi öngörülmektedir. 1.Giriş Basamağı; ((2,94 ha + 2,55 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 2.Basamak; ((2,4 ha + 2,1 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 3.Basamak; ((1,9 ha + 1,56 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 4.Basamak; ((1,44 ha + 1,14 ha) / 2) x 5 m x m 2 = m 3 1.Bölüm Toplam Hacim TOPLAM = = m 3 Yıllık Yaklaşık Atık Miktarı Ton/Yıl m 3 /Yıl Ömür = m 3 / m 3 /Yıl 7,4 Yıl Zenginleştirme sonucu çıkan atıklar % 3 tenör üstü olup, tüm bu atıkların Atık Depolama Sahası 1.Bölüm de depolanması durumunda atık depolama sahası ömrü yaklaşık 7.4 yıldır. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Atık depolama sahasının ömrünü tamamlamasının ardından üretime devam edilmesi kararının alınması durumunda, yeni atık depolama sahası ile ilgili olarak gerekli yer seçimi, izin başvuruları vs. yerine getirilerek alternatif sahalar değerlendirilecektir. 3.2.Diğer Hususlar. Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 56

70 BÖLÜM 4: FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ, DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI, PROJENİN ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bölgesel Ve Çalışma Alanı Baz Alınarak Mevcut Ve Planlanan Durum Verilmelidir Arazi Kullanım ve Mülkiyet Durumu a) Tarım ve Hayvancılık a.1. Tarımsal Gelişim Proje Alanları Erzurum İl inin dağlık bir yapıya sahip olması, toprak ve topoğrafik yapısı ile iklim faktörlerinin olumsuzluğu, polikültür tarımı olumsuz etkilemektedir. Mevcut arazinin % 12 si işlenmekte, % 67 si tabii çayır ve mera olarak kullanılmaktadır. İlin kuzeyinde yer alan Çoruh Nehri ve kollarının oluşturduğu derin vadiler, mikroklima özelliğindedir. Kullanılabilir arazinin az olduğu bu kesimlerde sebze ve meyvecilik yapılmaktadır. Seracılık faaliyetleri de son yıllarda önem kazanmıştır. Halen il genelinde 61 adet serada m 2 alanda sebze üretimi yapılmaktadır. Erzurum, Pasinler, Hınıs ovaları ile toprak ve topoğrafik yapısı uygun olan diğer sahalarda hububat, şeker pancarı, patates, ayçiçeği, yemlik ve yemeklik baklagiller gibi ürünler yetiştirilmektedir. Aşağıdaki tabloda Erzurum İli ve Türkiye genelinin arazi kullanımları ve yetiştirilen ürünler dekar cinsinden verilmiştir. Tablo- 34. Arazi Kullanımı Toplam Toplam Toplam Tarla Yerleşim Yerleşim yeri yeri alanı A B C A B C sayısı Türkiye Erzurum Sebze ve çiçek bahçeleri (örtüaltı dahil) Meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler (örtüaltı dahil) A B C A B C Türkiye Erzurum Kavaklık-Söğütlük Tarıma elverişli olduğu Daimi çayır halde kullanılmayan arazi A B C A B C A B C Türkiye Erzurum Nadas Otlak (mera) arazisi Koruluk ve orman arazisi (fundalık ve makilik dahil) Tarıma Elverişsiz arazi (taşlık, bataklık, çorak arazi vb.) Köy yerleşim yeri arazisi (mezarlık, harman yeri vb. dahil) Türkiye Erzurum A: Toplam arazi B: Sulanan arazi C: Sulanmayan arazi Kaynak: DİE, 2001 Genel Tarım Sayımı, İlin dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olmasından dolayı tarım fazla ön planda bulunmamaktadır. İl genelinde herhangi bir tarımsal gelişim proje alanı bulunmamaktadır. a.2. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklükleri Erzurum İl inin toplam yüzölçümü hektar olup, bunun hektarı tarıma elverişli alanlardan, hektarı da tarıma elverişsiz alanlardan oluşmaktadır. Yerleşim alanları ise ha alanı kaplamaktadır. İlin arazi dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. 57

71 Tablo- 35. Erzurum İli Arazi Dağılımı Arazi Çeşidi Alanı (Hektar) Tarıma Elverişli Alan İçindeki Oranı Tahıl Alanı ,8 Yem Bitkileri Alanı ,5 Endüstri Bitkileri Alanı ,7 Baklagil Alanı ,3 Yumrulu Bitkiler Alanı ,8 Yağlı Bitkiler Alanı ,4 Sebze Alanı 770 0,2 Meyve Alanı ,3 Nadas Alanı ,6 Kullanılmayan Arazi ,3 Çayır Alanı Mera Alanı Orman-Koru-Fundalık Yerleşim Alanı Tarıma Elverişsiz Alan TOPLAM ALAN Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2012 Erzurum İl indeki tarım arazileri en fazla tarla en az ise süs bitkileri yetiştirilmesi için kullanılmakta olup 2013 yılı itibariyle Erzurum İli tarım arazilerinin dağılımları aşağıdaki tabloda verilmektedir. İl Adı Tablo- 36. Erzurum İli Tarım Arazileri Dağılımı Tahıllar ve Diğer Toplam Alan Bitkisel (Dekar) Ürünlerin Ekilen Alanı (Dekar) Nadas Alanı (Dekar) Sebze Bahçeleri Alanı (Dekar) Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkilerinin Alanı (Dekar) Süs Bitkileri Alanı (Dekar) Erzurum Kaynak: TUİK, 2013 a.3. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları Erzurum İl inde gerçekleştirilen tarım faaliyetleri kapsamında üretilen ürünler ve miktarlarına ait bilgiler ürün türlerine göre aşağıda ayrı ayrı verilmiştir. Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler Patates-Kuru Baklagiller Erzurum İl inde 2013 yılında en çok üretilen kuru baklagil ton ile kuru fasulye olmuştur yılında üretilen patates miktarı ise ton dur. Tablo- 37. Erzurum İli 2013 Yılı Patates ve Kuru Baklagiller Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Kuru Fasulye Yeşil Mercimek Nohut Patates Kaynak: TUİK, 2013 Tahıllar Erzurum İl inde en çok alana ekilen tahıl ürünü olan buğdayın 2013 yılında gerçekleşen üretim miktarı ton, Çat İlçesi nde ise ton olmuştur. 58

72 Tablo- 38. Erzurum İli 2013 Yılı Tahıl Ürünleri Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Arpa Buğday Çavdar Çeltik Mısır Tritikale Yulaf Kaynak: TUİK, 2013 Tablo- 39. Çat İlçesi 2013 Yılı Tahıl Ürünleri Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Buğday Arpa Çavdar Kaynak: TUİK, 2013 Şekerpancarı ve Yağlı Tohumlar 2013 yılında Erzurum İl inde üretilen şekerpancarı miktarı ton, çerezlik ayçiçeği miktarı ise ton dur. Tablo- 40. Erzurum İli 2013 Yılı Şekerpancarı ve Yağlı Tohumlar Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Şekerpancarı Fiğ Ayçiçeği (Çerezlik) Ayçiçeği (Yağlık) Kaynak: TUİK, 2013 Sebzeler Kök ve Yumru Sebzeler İlde kök ve yumru sebzeler üretiminde ton la taze soğan birinci, 413 ton luk üretimle şalgam ikinci sırayı almıştır. Tablo- 41. Erzurum İli 2013 Yılı Kök ve Yumru Sebzeler Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Taze Soğan Kuru Soğan Taze Sarımsak 2 1 Kuru Sarımsak 10 6 Havuç Şalgam Bayır Turp Kırmızı Turp Kaynak: TUİK, 2013 Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler 2013 yılında Erzurum İl inde domates ton, hıyar ton ve taze fasulye ise ton üretilmiştir. 59

73 Tablo- 42. Erzurum İli 2013 Yılı Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzelere Ait Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Domates Hıyar Dolmalık Biber Sivri Biber Patlıcan Sakız Kabak Balkabağı Taze Bezelye 18 6 Taze Fasulye Taze Barbunya Fasulye Kavun Karpuz Kaynak: TUİK, 2013 Diğer Sebzeler Yaklaşık dekar alanda üretimi yapılan beyaz lahana 2013 yılında gerçekleştirilen ton luk üretim miktarı ile İlde üretilen sebzeler arasında önemli bir yere sahiptir. Tablo- 43. Erzurum İli 2013 Yılı Sebze Üretim Miktarları Ürün Adı Ekilen Alan (Dekar) Üretim (Ton) Brokoli 5 8 Beyaz Lahana Kıvırcık Marul 16 9 Göbekli Marul Ispanak Pazı 8 10 Semizotu Maydanoz Roka 2 2 Tere Nane 10 4 Dereotu 3 2 Kaynak: TUİK, 2013 Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Yumuşak Çekirdekli ve Taş Çekirdekli Meyveler Erzurum İl inde 2013 yılında en çok yetiştirilen meyve ton ile dut olmuştur. İlde farklı cinslerde elma yetiştirilmekte olup ildeki toplam elma ağacı sayısı adettir. Tablo- 44. Erzurum İli 2013 Yılı Yumuşak ve Taş Çekirdekli Meyve Üretim Miktarları Ürün Adı Ağaç Sayısı (Adet) Üretim (Ton) Elma (Golden) Elma (Starking) Elma (Amasya) Elma (Grannysmith) Elma (Diğer) Armut Ayva Muşmula Şeftali (Nektarin) Şeftali (Diğer) Erik Kayısı Zerdali Kiraz Vişne Kızılcık Çilek Dut Nar 65 2 Trabzon Hurması

74 İncir Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Kaynak: TUİK, 2013 Sert Kabuklular İlde badem ve ceviz üretimi de yapılmaktadır. Ceviz ağacı sayısı adet, üretilen ceviz miktarı ton olarak tespit edilmiştir. Badem ağacı sayısı ise 950 adet olup üretilen badem miktarı 8 ton dur. Tablo- 45. Erzurum İli 2013 Yılı Sert Kabuklu Meyve Üretim Miktarları Ürün Adı Ağaç Sayısı (Adet) Üretim (Ton) Badem Ceviz Kaynak: TUİK, 2013 Süs Bitkileri Çiçek Soğanları ve Diğer Süs Bitkileri Erzurum İl inde yeni başlayan bir sektör olup 2013 yılında m 2 lik alanda yapılan ekimler sonucunda adet dış mekan süs bitkisi üretilmiştir. a.4. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları Büyükbaş Hayvancılık Erzurum İli nde hayvancılık bölge insanının ana geçim kaynaklarından birisidir. Aşağıdaki tabloda verilen büyükbaş hayvan sayılarına bakıldığında adet ile en fazla sayının kültür melezi cinsi sığırlar olduğu görülmektedir. Tablo- 46. Erzurum İli Büyükbaş Hayvan Sayıları Cinsi Sayısı (Adet) Kültür Sığır K. Melez Yerli Manda Toplam Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Küçükbaş Hayvancılık İlde bulunan koyun sayısı adet, kıl keçisi sayısı ise adettir. Hayvancılıktan üretilen ürünler arasında süt ton ile birinci sırada yer almaktadır. Tablo- 47. Erzurum İli Küçükbaş Hayvan Sayıları Cinsi Sayısı (Adet) Koyun Kıl Keçisi Toplam Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu,

75 Tablo- 48. Hayvancılıktan Üretilen Ürünler ve Miktarları Ürün Miktar (Ton) Et Süt Tereyağı Peynir Kaşar Yoğurt Yapağı 412 Keçi Kılı 24 Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Tek Tırnaklı Hayvanlar İlde bulunan toplam tek tırnaklı sayısı adet olup bunun adedi at, adedi eşek, 428 adedi de katırdan oluşmaktadır. Tablo- 49. Erzurum İli Tek Tırnaklı Hayvan Sayıları Cinsi Sayısı (Adet) At Eşek Katır 428 Toplam Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Kümes Hayvanları Erzurum İl inde bulunan adet kanatlının adedi tavuklardan oluşmaktadır. İlde yılda bin adet tavuk yumurtası, bin adet kaz yumurtası üretilmektedir. Tablo- 50. Erzurum İli Kümes Hayvanları Sayıları Cinsi Sayısı (Adet) Tavuk Hindi Ördek Kaz Toplam Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Tablo- 51. Erzurum İli Türlerine Göre Yumurta Üretimi Türü Sayısı (Bin Adet) Tavuk Yumurtası Hindi Yumurtası Ördek Yumurtası Kaz Yumurtası Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Arıcılık İl genelinde arıcılık önemli bir yere sahip olup ilde toplam adet kovan bulunmaktadır. Tablo- 52. Erzurum İli Arı Kovanı Sayıları Cinsi Sayısı (Adet) Arı Kovanı (Yeni Tip) Arı Kovanı (Eski Tip) 876 Toplam Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi bal üretiminde kg ile Çat İlçesi birinci sırada yer almaktadır. 62

76 Tablo- 53. Erzurum İli Bal ve Balmumu Üretim Miktarları İlçe Bal Üretimi (Kg) Balmumu Üretimi (Kg) Merkez Aşkale Çat Hınıs Horasan Ilıca İspir Karaçoban Karayazı Köprüköy Narman Oltu Olur Pasinler Pazaryolu Şenkaya Tekman Tortum Uzundere TOPLAM Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2011 b)orman Alanları Proje kapsamındaki ocak alanları 2 poligon olarak belirlenmiş olup, Çalışma Alanı 1. Poligon 133,25 ha, Çalışma alanı 2, Poligon 48,12 ha büyüklüğe sahiptir. Bu 2 poligon Erzurum ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde yer almaktadır. Verilen 2 poligon çalışma alanından çıkarılacak cevher, ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası dışında belirlenen 9,2 ha lık alanda kurulacak olan zenginleştirme tesisinde fiziki işleme tabi tutulacaktır. Bu 9,2 ha lık alan içerisinde Krom Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Sahası, İdari ve Sosyal binalar yer alacaktır. Çalışma Alanı 1.ve 2. Poligon olarak verilen alanlar genel itibari ile orman arazisi ve kısmen yer yer mera arazisi niteliğinde, zenginleştirme tesisi, atık depolama sahası, idari ve sosyal prefabrik bina gibi ünitelerin yer aldığı alan ise mera arazisidir. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman alanlarının kamulaştırması mümkün olmadığından ÇED aşamasından sonra Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü ne başvuru yapılarak 6831 sayılı Orman Kanunu nun 16 ncı ve 17 nci maddeleri gereğince izin alınacaktır. Mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. Proje kapsamında yer alan orman alanları ile ilgili detaylı bilgiler aşağıdaki başlıklarda verilmiştir. b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları Veya Kapladığı Alan Büyüklükleri projesi kapsamında kullanılacak alanlarla ilgili olarak Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü nden olumlu görüşleri ile birlikte ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu alınmıştır (Bkz. Ek-5). Proje alanı Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü, Erzurum ve Horasan İşletme Şeflikleri sınırları içerisinde yer almaktadır. Proje kapsamındaki alanlar orman ve mera vasıflı araziler üzerinde yer almakta olup kullanılacak toplam orman alanı büyüklüğü 113,2 hektar olarak tespit edilmiştir. ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda mevcut ağaç türleri meşe ve kavak olarak 63

77 belirtilmiştir. Meşçere tipleri ise BMKv, BM, BBt, OT, OT-E, Z-OT şeklinde ifade edilmiştir. Aşağıdaki tabloda ağaçlık orman alanlarının kapladığı alan büyüklükleri verilmiştir. Tablo- 54. Ağaçlık Alanların Büyüklükleri Meşçere Tipi Alan Büyüklüğü (Hektar) BMKv 17 BM 3,5 BBt 0,7 b.2. Ormanın Teknik Özellikleri (Kapalılığı, Cari Artım, Hektardaki Servet) Proje alanı Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü, Erzurum ve Horasan İşletme Şeflikleri sınırları içerisinde yer almaktadır. Proje kapsamında kullanılacak toplam orman alanı büyüklüğü 113,2 hektardır. Bu alanın büyük bir kısmı OT (ağaçsız orman toprağı) meşçere tipindedir. ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda proje alanında mevcut ağaç türleri meşe ve kavak olarak belirtilmiş olmasına rağmen sahada yapılan gözlem ve arazi etüdü çalışmalarında alanın taşlık, kayalık arazi niteliğinde olduğu gözlenmiş olup sahada herhangi bir ağaç topluluğuna rastlanmamıştır. b.3. Ocak Yerinin İşlendiği Mescere Haritası ve Yorumu Proje alanı toplam büyüklüğü 190,57 hektar olup bu alanın 113,2 hektarlık kısmı orman alanı geriye kalan kısmı ise mera arazisidir. Proje kapsamında kullanılacak alanların işlendiği meşçere haritası Ek-6 da verilmektedir. Şekil- 18. Proje Alanı Meşçere Haritası Haritada proje alanının içerisinde yer alan meşçere tipleri ve bu meşçere tiplerine ait açıklamalar aşağıdaki tabloda verilmiştir. 64

78 Meşçere Tipi BM BMKv BMKv-1 BMKv-2 BMKv-3 BBt-5 OT OT-E Z-OT Tablo- 55. Proje Alanında Bulunan.Meşçere Tipleri ve Açıklamaları Açıklama Bozuk meşe Bozuk meşe kavak Gevşek kapalı bozuk meşe kavak Orta kapalı bozuk meşe kavak Tam kapalı bozuk meşe kavak 5 yaşında bozuk baltalık Ağaçsız orman toprağı Ağaçsız orman toprağı-erozyonlu saha Tarım arazisi-ağaçsız orman toprağı b.4. Saha Döküm Tablosu Proje alanı Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü, Erzurum ve Horasan İşletme Şeflikleri sınırları içerisinde yer almaktadır. Ek-5 te verilen ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda proje alanındaki meşçerenin mevcut işletme şekli Sarıçam İşletme Sınıfı ve Muhafaza Karakterli İşletme Sınıfı olarak belirtilmektedir. Proje alanında orman tahdit ve kadastro çalışmaları yapılmış olup proje alanı Tekman Serisi 5 ve Erzurum Serisi 560, 581, 582, 598 numaralı bölmelerde bulunmaktadır. Proje alanına ait saha döküm tablosu aşağıda verilmektedir. Tablo- 56. Proje Alanına Ait Saha Döküm Tablosu Seri Adı/Bölme No Meşçere Tipi Meşçere Tipi Açıklaması Kapladığı Alan Erzurum Serisi/560, 581, 582, 598 Tekman Serisi/5 BM Bozuk meşe 3,5 BMKv Bozuk meşe kavak 4,5 BMKv-1 Gevşek kapalı bozuk meşe kavak 0,6 BMKv-2 Orta kapalı bozuk meşe kavak 4,7 BMKv-3 Tam kapalı bozuk meşe kavak 7,2 OT Ağaçsız orman toprağı 75 OT-E Ağaçsız orman toprağı-erozyonlu saha 17 BBt-5 5 yaşında bozuk baltalık 0,7 Z-OT Tarım arazisi-ağaçsız orman toprağı 8,55 (Mera) TOPLAM ORMAN ALANI 113,2 b.5. Sahanın Yangın Görüp Görmediği Ek-5 te verilen ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formunda da belirtildiği üzere proje alanında önceden gerçekleşmiş herhangi bir yangından söz etmek mümkün değildir. c)proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanının Değerlendirilmesi c.1. Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Türleri ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler Proje kapsamında kullanılacak toplam orman alanı büyüklüğü 113,2 hektardır. Bu alanın büyük bir kısmı OT (ağaçsız orman toprağı) meşçere tipindedir. ÇED İnceleme ve 65

79 Değerlendirme Formunda proje alanında mevcut ağaç türleri meşe ve kavak olarak belirtilmiş olmasına rağmen sahada yapılan gözlem ve arazi etüdü çalışmalarında alanın taşlık, kayalık arazi niteliğinde olduğu gözlenmiş olup sahada herhangi bir ağaç topluluğuna rastlanmamıştır. Proje alanı orman yangınlarına hassas olmayıp, yangın çıkmaması için genel yangın tedbirlerinin alınması yeterli olacaktır. Olası orman yangınları ile mücadele konusunda aşağıda sayılan maddelere önemle uyulacaktır: - Yangın ikaz levhaları görülebilir yerlere çalışmalara başlamadan önce gerek proje alanı içerisinde gerekse de yöre halkının görebileceği yerlere asılacaktır. - Çalışma esnasında işçilerin sigara içmeleri önlenecek, işçilerin bu ihtiyacı verilecek kısa molalarda ve yangına tecrit edilmiş alanlarda sağlanacaktır. - İş makinesi kullananların seyir halinde iken sigara içmeleri yasaklanacak ve gerekirse bu konuda yaptırım uygulanabilecektir. - Çalışma alanında veya yakın çevrede çıkacak yangınlarda ilk müdahale idari binada sürekli hazır bulundurulacak ekipmanlarla yapılacak olup malzemenin yetersiz kaldığı durumlarda ivedili olarak Orman İdaresine/Orman İşletme Şefliklerine bildirilecektir. Ayrıca İdari Bina içerisinde seyyar söndürücü ekipmanlar da bulundurulacak, bu ekipmanların kullanıma hazır olması sağlanacaktır. Proje alanında çalışacak personele bu araçların kullanımı hakkında bilgi verilecek ve yangın konusunda bilgilendirilmeleri için belirli dönemlerde tatbikatlar yaptırılacaktır. Çalışmalar sırasında çevre itfaiye teşkilatlarının ve kamu makamlarının acil durum telefonları İdari Bina içerisinde herkesin görebileceği panolarda asılı bulundurulacak ve olası değişimlerde personele bilgi verilecektir. Orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesiyle ile ilgili olarak 285 Sayılı "Orman Yangınlarının Önlenmesi ve Söndürülmesinde Uygulama Esasları" tebliğine önemle uyulacaktır. c.2. Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Arazi Kullanım Kabiliyeti, Proje kapsamında kullanılacak Çalışma Alanı 1.ve 2. Poligon olarak verilen alanlar genel itibari ile orman arazisi ve kısmen yer yer mera arazisi niteliğinde, zenginleştirme tesisi, atık depolama sahası, idari ve sosyal prefabrik bina gibi ünitelerin yer aldığı alan ise mera arazisidir. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. c.3. Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı Proje alanı doğal vejetasyon yapısını kaybetmiş antropojenik bir alan olup, sekonder bitki toplulukları hâkimiyetindedir. Doğal vejetasyon yapısını kaybetmiş ormanlar yerini alpin çayırlara ve daha yükseklerde alpin kayalıklara bırakmıştır. Toprak tipi bakımından kahverengi, kalüvyal, alüvyal, kestane renkli, bazaltik, topraklar bulunup, çıplak toprak ve molozlar da mevcuttur. Proje alanının yer aldığı bölge, genelde volkanik kayalık, kısmen çorak ve tuzlu topraklara sahiptir. Proje alanında yükselti yaklaşık arasında değişmektedir. Proje alanının bir kısmı mera arazisi, bir kısmı orman arazisi niteliğindedir. Orman arazisinin büyük bir kısmı ağaçsız orman toprağı meşçere (OT) tipindedir. Bu araziler taşlık, 66

80 kayalık arazi niteliğinde olup üzerinde herhangi bir ağaç topluluğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla projeden etkilenecek bitki türleri arasında önemli türlerden söz etmek mümkün değildir. Proje alanı toplam büyüklüğü 190,57 hektar olup bu alanın 113,2 hektarlık kısmı orman alanı geriye kalan 77,37 hektarlık kısmı ise mera arazisidir. c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu Proje alanında gerçekleştirilen yüzey araştırmasında 2863 sayılı Yasa kapsamında olan herhangi bir kültür varlığına rastlanmamıştır. Ancak bu alanlarda gerçekleştirilecek inşai ve fiziki uygulamalar sırasında 2863 sayılı Yasa kapsamında olan, taşınır-taşınmaz herhangi bir kültür varlığı bulunması halinde çalışmalar durdurularak, anılan Yasanın 4. Maddesi uyarınca ilgili idari ve mülki amirler ile kurumlara bilgi verilecektir. c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında açık işletme yöntemiyle işletilmesi planlanan ocak alanında, krom cevheri üzeri büyük oranda açıklık taşlık kayalık yer yer çalılık ve otlardan ibarettir. Açık işletme yöntemi ile çalışılacak ocak sahasında öncelikle sahanın bazı kısımlarında yer yer bulunan bitkisel toprak tabakasının sıyrılması çalışmaları yapılacaktır. Sıyrılacak bitkisel toprak kalınlığı ortalama 10 cm kabul edilebilir. Bitkisel toprağın alınması çalışmaları tamamen iş makineleri kullanılarak gerçekleştirilecek olup, üretim öncesi arazinin hazırlanması kapsamında herhangi bir parlayıcı ve patlayıcı madde kullanımı ve depolanması söz konusu olmayacaktır. Proje alanında açık işletme yöntemiyle ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarma esnasında patlatma işlemi yapılacaktır. Patlatma işlemi sırasında öncelikle jandarmaya haber verilecek daha sonra patlatma işlemi sırasında tüm faaliyetler durdurularak patlatma işlemi yapılacaktır. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecektir. İşletme aşamasında gerçekleştirilecek olan çalışmalar sırasında toz oluşumları söz konusu olacaktır. Açık işletme yöntemiyle işletilecek ocak sahasında tozun azaltılması amacıyla, patlatma, sökme, yükleme, nakliye işlemlerinde malzemenin nemli tutulması, savrulma yapılmadan yükleme boşaltılması, ocak sahası içerisindeki servis yollarının sulanması gibi önlemler alınacaktır. Proje alanındaki çalışmaların tamamlanması sonrası, proje sahasında görüntü kirliliğine sebep olabilecek aynı zamanda insanlar ve diğer canlılar için tehlike oluşturabilecek işletme çukurlarının bırakılmaması, basamak ve ocak şevlerinin güvenli ve uygun bir şekilde sonlandırılmış olması, basamak ve şevlerin düzenlenmesi sonrası sahanın Orman Bölge Müdürlüğü ve İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü görüşleri doğrultusunda rehabilitasyonu işlemleri yapılacaktır Toprak Özellikleri a)toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması İklim, topografya ve ana kaya farklılıkları nedeni ile Erzurum da çeşitli büyük toprak gruplarına rastlanılmaktadır. Başlıca büyük toprak grupları ve yayılış alanları şöyledir. 67

81 Alüvyal Topraklar: Erzurum da Aras ve Karasu nehirleri yatağı boyunca geniş yayılım alanı mevcuttur. Çoruh nehri ve kollarının geçmiş olduğu yörelerde lokal sahaların alüvyal toprakların toplam alanı hektardır. Hidromorfik Alüvyal Topraklar: Erzurum-Tekman ilçesinde bulunan toprakların toplam alanı 421 hektardır. Organik Topraklar: Erzurum-Hınıs ilçesinde 333 hektardır. Kolüvyal Topraklar: Erzurum ilinin hemen hemen her ilçesinde geniş alanlarda bulunur. Toplam kapladığı alan hektardır. Kahverengi Orman Toprakları: İspir ilçesinin Artvin il hududu boyunca, Oltu, Olur ve Şenkaya nın kuzey kesiminde bulunurlar. Toplam alanları hektardır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: Erzurum un Şenkaya ilçesinin güneydoğu kesiminde hektar bir alanda bulunurlar. Kestane Renkli Topraklar: Narman ve Oltu ilçeleri dışında hemen hemen her yerde bu topraklara rastlanır. İldeki toplam alanları hektardır. Kırmızı Kestane Renkli Topraklar: Horasan ve Karayazı ilçelerinde rastlanan bu toprakların toplam kapladıkları alan hektardır. Kahverengi Topraklar: İspir, Narman, Oltu, Şenkaya ve Tortum ilçelerinde yaygın olarak, Merkez ilçe, Aşkale ve Çat ilçelerinde de lokal sahalar kahverengi topraklarla kaplıdır. Toplam alanları hektardır. Kireçsiz Kahverengi Topraklar: Tekman ilçesinin Bingöl sınırlarında bu topraklara rastlanır. Toplam alanları hektardır. Yüksek Dağ-Çayır Toprakları: İspir ve Olur ilçelerinde Rize, Artvin ve Kars il sınırı boyunca bu topraklara rastlanır. Toplam kapladıkları alan ha. Bazaltik Topraklar: İlin hemen hemen her yerinde bu topraklara rastlanır hektar ile il yüzölçümünün % 37 sini bu topraklar oluşturur. Çıplak Kaya ve Molozlar: Toplam alanları hektar olup il yüzölçümünün % 2 sini teşkil eder. Irmak Taşkın Yatakları: Kapladıkları alan hektardır. Erzurum ilinde arazilerin kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaktadır. Örneğin; sulu tarım uygulamasıyla çok daha fazla gelir sağlanabilecek tarımsal potansiyeli yüksek I. ve II. sınıf araziler kuru tarım yada çayır arazisi olarak kullanılırken mer'a olarak kullanılması gereken potansiyeli düşük VI. ve VII. sınıf araziler kuru tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. 68

82 2,99% 0,18% 8,45% 1,33% 59,86% 9,21% Tarıma Elverişli Arazi Çayır Alanı Mera Alanı Orman-Koru-Fundalık Yerleşim Alanı Tarıma Elverişsiz Alan Şekil- 19. İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı Kaynak: Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2012) Proje alanı arazi kullanım kabiliyet sınıflarına göre incelendiğinde, Ek-7 de verilen Arazi Kullanım Haritası nda da görüldüğü üzere proje alanının tamamında VII. sınıf bazaltik toprakların hakim olduğu görülmektedir. Arazilerin eğim-derinlik kombinasyonu açısından değerlendirilmesi gerekirse bu bölgede eğim %6-12 arasında, derinlik ise sığ derindir (50-20 cm). Şimdiki arazi kullanım şekli mera olan bu tür araziler tarımsal yönden ekonomik değildir. Ancak zayıf otlak veya orman ağaçları dikimi için uygundur. Toprak sıklığı, taşlık, kayalık, eğim, taşınım açısından çok şiddetli tehditlere sahiptir. Tablo- 57. Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları ve Ekime Uygunlukları Kabiliyet Ekime Uygunluk Tarımı Kısıtlayan Faktörler Sınıfı I Bitki türlerinin çoğunun ekimi için uygundur. Kısıtlaması ya çok az, ya da hiç yoktur. II III IV Birçok tarım bitkisinin uzun süreli yetiştirilmesine uygundur. Uygun ürün seçimi ve özel koruma yöntemleri ile tarım yapılabilir. Genellikle tarımsal faaliyetlerle kullanılmaları çok dikkat ister. Özel birkaç bitki cinsi için uygun sürümle tarım yapılabilir. Genellikle tarımsal faaliyetlerde kullanılmaları çok dikkat ister. Toprak ve su muhafazasına ait özel tedbirler almak gerekmektedir. Erozyona tabi olup ekildiğinde suni drenaj gerektirir. Toprak derinliği, taşlılık, nem ve meyil yönünden çok fazla tehditlere sahiptir. V Kötü drenaja sahip olup çayır olarak kullanılabilmektedir. Eğitim ve toprak sıklığı açısından tehditlere sahiptir. VI VII VIII Genellikle sürülerek tarıma uygun değildir. Çoğunlukla otlak veya ağaçlık saha olarak kullanılan arazilerdir. Tarımsal yönden ekonomik değildir. Ancak zayıf otlak veya orman ağaçları dikimi için uygundur. Bitkisel ürün getirmeyen arazilerdir. Eğlence sahası veya av hayvanları barınağı olarak kullanılır. Eğitim ve toprak sıklığı açısından aşırı tehditlere sahiptir. Toprak sıklığı, taşlılık, kayalık, eğim, taşınım açısından çok şiddetli tehditlere sahiptir. Toprak olmaması Proje alanı orman ve mera arazilerinden oluşmakta olup Orman arazileri ile ilgili olarak Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Erzurum Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. b)yamaç Stabilitesi, Erzurum, Doğu Anadolu Bölgesinin kuzeydoğu bölümünde yer alır. İli kuzeyde Rize ve Artvin, batıda Gümüşhane ve Erzincan, güneyde Bingöl ve Muş, doğuda Kars ve Ağrı illeri çevreler. İl topraklarının bir bölümü Karadeniz, bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesinde kalır. 69

83 Denizden yüksekliği ülkenin orta ve batı bölgelerine göre fazladır. İl arazisinin % 61 i 2000 m den yüksektir. Erzurum ve çevresinin dağlık ve orta büyüklükte vadilerle bölünmüş platolardan oluşması sonucu kırsal kesimin büyük bir bölümü su baskını, kaya düşmesi, çığ, yer kayması gibi afetlere maruzdur. Erzurum İlinde heyelan olayları İspir, Oltu, Aşkale ve Narman ilçelerinde diğer ilçelere göre daha sık görülmektedir. Heyelan tehlikesi açısından Erzurum İli ülkemizde en riskli 10 il arasında 5. Sırada yer almaktadır. Proje alanı da Erzurum un genel yapısına uygun olarak dağlık, kayalık ve eğimi yüksek bölgelerden oluşmaktadır. Bu kapsamda proje alanında herhangi bir çığ, heyelan, kaya düşmesi vb. duruma mahal vermemek için gerekli tüm tedbirler alınacaktır. c)erozyon, Arazinin yanlış kullanımı ve yeşil örtünün tahrip edilmesi sonucu çıplak hale gelen toprak, dış etkilere tamamen açık hale gelir. Bu koşullarda, yağmur ve rüzgar darbelerinin etkisiyle toprağın yerinden koparak yüzeysel bir akışla taşınmasına neden olmaktadır. Toprak erozyonu sadece ekolojik bir olay değildir erozyon doğanın gereğidir. Ancak yoğun nüfus baskısı, yanlış arazi kullanımı, uygun olmayan tarım ve otlatma metotları, yasal boşluklar, sosyo-ekonomik sorunlar erozyonu hızlandırmakta, verimli toprağın hızla kaybına neden olmaktadır. Erozyonu önleyebilmek öncelikle ormanlarla ve doğal çayır ve bitki örtüsünü korumakla mümkün olacaktır. Bu nedenle orman kesimlerinin ve izinsiz tarla açmaların, çayır ve mer aların aşırı otlatılmasının önlenmesi gereklidir. Erozyonun Zararları a) Kaybedilen toprak örtüsünün yeniden oluşması için binlerce yıl gerekir. b) Bitki örtüsünün yok olması erozyonun yanı sıra toprak kayması ve çığ felaketlerini arttırır. c) Verimsizleşen ve yok olan tarım arazileri üzerlerinde yaşayanları besleyemez. Kırsal kesimlerden kentlere doğru göç arttırarak büyük sosyal ve ekonomik sorunlara yol açar. d) Toprakla birlikte sürüklenen doğal besin maddelerinin değeri her yıl harcanan milyonlarca liralık suni gübrenin değerinden çok daha fazladır. e) Meraların yok olması ve hayvancılığın gerilemesi sonucunda, çok büyük boyutlarda iş imkanı ve gelir kaybedilmektedir. f) Bitki örtüsü ve toprağın olmadığı bir yüzey kar ve yağmur sularını tutamadığından doğal su kaynakları düzenli ve sürekli olarak beslenemez. g) Erozyonla sürüklenen verimli topraklar, baraj rezervlerini doldurarak onların ekonomik ömürlerini kısaltır. h) Yeşil örtü ve toprağın elden gitmesi ile ortaya çıkan iklim değişikliği ve bozulan jeolojik denge sonucunda vahim boyutlarda doğal varlık kaybedilerek ekonomik zararlara uğranmaktadır. 70

84 İlde hafif, orta, şiddetli ve çok şiddetli derecelerinde yüzey ve oyuntu erozyonu meydana gelmektedir. Erozyona jeolojik, topoğrafik, iklimsel, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliği, yanlış arazi kullanımı, anız yakılması, toprak kullanım teknikleri, aşırı otlatma, çarpık kentleşme toprak erozyonuna sebep olmaktadır. İl sınırları içerisinde erozyonu önlemek için; 1- Akarsu yataklarının ıslah edilmesi 2- Teraslama yapılması 3- İnsanların eğitimi 4- Mera amenajmanının yapılması 5- Ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. d)rezervuar Sedimantasyonu Akarsular sürükleme gücü yardımı ile bir miktar da katı madde taşırlar. Bunlar taşınan toplam katı maddelerin % 10-15'ini teşkil eden yatak yükü denilen kum-çakıl boyutundaki maddeler ile, su içinde yüzer halde bulunan ve toplam katı maddelerin % 85-90'ını teşkil eden maddelerdir. Proje alanı içerisinde mevsimsel akışlı dereler mevcuttur. Bu tür dereler yalnızca yağışlı mevsimlerde kısa süreli akışlar gösterirler. Dolayısıyla derelerin getireceği sürüntü malzemesi miktarının tahmini yönünde bir çalışma yapılmayacaktır. Akarsularda ince taneli malzeme daha kolay taşındığından, lokal olarak akarsuyun menderes yaptığı yerlerde, enerjinin kırıldığı noktalarda ve eğimin az olduğu düzlük bölgelerde iri taneli, çakıl boyutunda sediman birikimleri gözlenebilir. Ancak bunlar göz ardı edilebilecek düzeyde gerçekleşecektir. e)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Toprağa Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje alanı genel itibariyle kayalık bir yapıda olup sahanın bazı kısımlarında bitkisel toprak gözlenmektedir. 1.Poligon çalışma alanında yaklaşık 10 ha lık bir alan üzerinde, 2.Poligon çalışma alanında ise yaklaşık 5 ha lık bir alan üzerinde, ortalama 10 cm lik bitkisel toprak yer almaktadır. Arazi hazırlık çalışmaları sırasında oluşacak bitkisel toprak, bitkisel toprak depolama alanı olarak verilen alanlarda, ekonomik olmayan kayadan ayrı olarak daha sonra arazi rehabilitasyonunda kullanılmak üzere biriktirilecektir. Projenin her aşamasında meydana gelecek katı ve sıvı atıkların yerüstü ve yeraltı sularına sızmaması için gerekli tedbirler alınacak ve kirliliğe neden olabilecek faaliyetlerden kaçınılacaktır. Yeraltı sularına deşarj olabilecek maddeler için sızdırmazlık önlemleri alınarak, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hüküm ve esaslarına uyulacaktır. Ayrıca faaliyetin her aşamasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacak olup toprak kirliliğine neden olacak faaliyetlerde bulunulmayacaktır. Gerekli önlemlerin alınması ile toprak ve yüzey sularının madeni yağlar ve atıklar ile kirlenmesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır. 71

85 4.3. Jeolojik Özellikleri a)bölge Jeolojisi Proje sahasının da içerisinde yer aldığı Doğu Pontidler in güney kesiminde, KD-GB doğrultulu bindirmeler ve doğrultu atımlı faylardan oluşan ekaylı yapı, birbirinden az-çok farklı stratigrafik istiflerini üst üste veya yan yana getirir. Bu istifler MTA tarafından kuzeyden güneye doğru Pontid otoktonu, Bayburt napı, Çermeli napı, Şirvan napı, Ovacık napı, Yesirçöl napı ve Kopdağı ofiyolit napı adları ile tanımlanmıştır. Bu birimler çökel ve volkanik kayalarla açısal uyumsuzlukla örtülmüştür. Proje sahası ve civarının jeoloji haritası Ek-8 de verilmiştir. Bölgede Neojen volkanizması Orta Miyosen yaşlı Bingöl dağı grubunu oluşturan volkanitlerle başlar. Bu volkanitleri, Üst Miyosen yaşlı Varto grubu uyumsuzlukla örter. Her iki grubu da. Alt Pliyosen yaşlı Hamurpet lavı ve yatay tabakalı Orta/ Üst Pliyosen yaşlı formasyonlar uyumsuzlukla örter. Bölgede, Alt Miyosen sonrası çarpışmaya (veya sıkışmaya) bağlı olarak gelişmiş, K-G sıkışma kuvvetleri kıta kabuğu kalınlaşmasına, ekaylı ve bindirmeli yapıların gelişmesine neden olmuştur. Bu olaylar sonucunda, kıta kabuğu derine gömülerek, yatay gerilim fayları gelişir. Yatay gerilim faylarına koşut olarak, alt kabukta basınç azalması ve kısmî ergime gerçekleşir. Aynı zamanda, Neojen magmatizmasının yüzeye çıkarılmasını sağlayacak, zayıflık zonları gelişir. Volkanitlerin farklı çıkış merkezlerinde bileşimsel farklılık göstermesine ek olarak, aynı çıkış merkezli lavlarda da zaman boyutunda farklılaşma görülür. Bu durum, kısmî ergimeye uğramış kabuğun cinsine bağlanmıştır. Volkanitler, genellikle andezitik bileşimde olup, kalkalkalin ile zayıf alkalin arasında değişen bir affinite gösterir. Neojen volkanitlerinin tümü yalnızca güncel aktif Doğu ve Kuzey Anadolu Fay sistemlerine bağlı, doğrultu atımlı faylardan etkilenmiştir. Bölgede yüzeyleyen birimlerin tabanında Alt Paleozoyik yaşlı Hınıs metaofiyoliti yer alır. Hınıs metaofiyoliti; peridotit, piroksenit, gabro ve levha dayk karmaşığından oluşur. Metaofiyolitleri, tektonik dokanakla Permiyen-Türoniyen yaşlı Bitlis metamorfıtleri üzerlemiştir. Metamorfitler; gnays, granitik gnays, amfibolit, amfibolit şist, iki mikalı gnays, mikaşist, kuvarsit şist, mermer, serisit-klorit şist. kalkşist ve fillatlardan oluşur. Koniyasiyen- Kampaniyen yaşlı Ağören granitik kayaları ise Hınıs metaofiyoliti ve Bitlis metamorfitlerinden türemiştir. Söz konusu kayalarla düşey ve yanal geçişlidir. Granodiyorit, diyorit, monzodiyorit, monzonit ve siyenit türü kayalardan oluşurlar. Üst Mestrihtiyen-Alt Miyosen aralığında çökelmiş sedimanter birimler birbirleriyle düşey ve yanal geçişli olup. Düzenli bir istif gösterirler. Bu zaman aralığında çökelmiş kaya birimlerini; Mestrihtiyen yaşlı Tendürek ve Ağması yayla formasyonları, Alt Paleosen yaşlı Tirkiş andeziti, Divanhüseyin formasyonu. Orta Paleosen yaşlı Demirci, Üst Paleosen-Alt Eosen yaşlı Toraman, Otta Eosen yaşlı Kozlu, Üst Eosen yaşlı Memiş komu, Oligosen yaşlı Mollakulaç dere, Alt Miyosen yaşlı Tanır ve Adilcevaz formasyonlar oluşturur. Söz konusu formasyonların hâkim kaya birimlerini çakıltaşı, kumtaşı, tüfit, kalkarenit, kireçtaşı, kiltaşı ve marnlar oluşturur. Yer yer bordo renkli çakıltaşı, çamurtaşı, kumtaşı ve yer yer de bazaltik andezit, andezit, tüfit ve aglomera kaya birimlerinin arakatkı, kama ve merceklerini içerirler. Bölgede, Mestrihtiyen-Alt Miyosen zaman aralığında çökelmiş formasyonlar, metaofiyolit, metamorfit ve granitik kayalarını açısal uyumsuzlukla örter. Söz konusu birimler ise Orta Miyosen yaşlı çökel ve volkanitleri tarafından uyumsuzlukla örtülürler 72

86 b)proje Alanı Jeolojisi Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Proje 1/ Ölçekli haritada İ46-a1, İ45-b2, İ46-d4, İ45-c3 paftalarında yer almaktadır. Jeolojik pafta olarak ise yararlanılan paftalar MTA Genel Müdürlüğü ne ait 1/ ölçekli Erzurum-F32, G-32, G-31, F-31 dir. Şekil- 20. Proje Alanını Gösterir 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Ruhsat sahasında, tabanda tektonik kökenli ultramafitler yüzeyler. Ultramafitler daha geniş alanlarda yüzeylemiş harzburjitler ve bunlarla yatay ve düşey geçişli olarak bulunan bant ve mercek şeklindeki dünitlerden oluşmaktadır. Bunların üzerine tektonik dokanakla kübik dünitler ve yer yer verlitler şeklinde yerleşmişlerdir. Tüm bu birimler Eosen yaşlı kırmızı renkli konglomeralar ve killi karbonatlı çökel kayaçlar tarafından örtülmüşlerdir. Kümülat dünitler içinde, genellikle düşük tenörlü (konsantre edilebilir) krom cevherleri yataklanmıştır. Cevherli zonlar, küçük-büyük kırık hatlarıyla (faylarla) doğrultu ve eğim yönünde atıma uğratılmış halde gözlenmektedir. Proje alanında bulunan peridoditler genellikle serpantinitleşmiş dünit ve harzburjitlerden oluşmuştur. Tektonik deformasyonlarla iç yapısı bozulmuş, ezilmiş, milonitleşmiş ve serpantinitleşmiştir. Birimi kesen faylar boyunca çıkan sıcak su kaynakları çevresinde genellikle sarımtırak kızılkahve renkli listvenit oluşumları oluşumları gözlenir. 73

87 Listvenit; hidrotermal suların serpantinler içerisinde oluşturduğu Mg-Ca silikat kayası olduğundan, topoğrafyada sarp çıkıntılar oluşturmaktadır. Ayrıca yer yer opal ve magnezit oluşumları da gözlenmektedir. Peridodit ve gabrolar arasındaki dokanakların gaylı gözlenmesine karşın, bu bölgede serpantinleşmiş peridoditlerin üste doğru pşroksenit ve gabrolara yer yer tedricen geçiş yaptığı görülmektedir. Şekil- 21. Kızılkahve görünümdeki Hınıs Metaofiyoliti Proje alanında çalışma alanının bir kısmında daha çok ruhsat alanında gözlenen Ahlat Formasyonu ise kırmızı çakıltaşı, kumtaşı, yer yer silttaşı ardalanmasından oluşan ve Eosen kayaları üzerinde yer alan karasal birimlerdir. Ruhsat alanında gözlenen Ahlat Formasyonu kırmızınsı, bloklu çakıltaşı, katmansız veya kalın katmanlı, taneler boylanmamış az yuvarlaklaşmış kötü derecelenmelidirler. Kumtaşı ve silttaşı orta-ince katmanlıdır. Birimin içinde sık sık kamalanma ve çapraz katmanlar izlenir. Aşağıda Proje alanına ait ölçeksiz Jeoloji Haritası bulunmaktadır. Yeşil birimler Peridodit, harzburjit, serpantinit, koyu mavi birimler ise Ahlat Formasyonudur. Proje alanına ait Jeolojik Harita ve Jeolojik Kesitleri Ek- 8 de verilmiştir. c)depremsellik ve Sismik Risk İnceleme alanı Mülga T.C Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca hazırlanan ve Bakanlar Kurulunun tarihli 96/8109 sayılı kararıyla yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre 1. Derece Deprem Bölgesinde yer almaktadır. Gümüşhane ve Bayburt çevresinde deprem risk analizi çalışması yapılmıştır yılları arasında oluşmuş magnitüdleri N> 4.0 olan depremler dikkate alınarak bunların 74

88 Episantr dağılımları, magnitüd değerleri ve odak derinlikleri gibi sismolojik veriler ve jeolojik verilerin korelasyonu yapılmış ve buna göre bölgenin deprem risk analizi çıkmıştır. Bayburt il merkezi (40 16 N, E ) için yapılan deprem risk analizi sonucunda inceleme alanı, yer yüzünün en aktif fay zonlarından biri olan Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) yaklaşık 40 km Kuzey doğusunda yer alır. KAFZ toplam uzunluğu 1500 km varan doğrultu atımlı sağ yönlü bir fay olup tek bir kayma düzlemi şeklinde değil bir çok parçalardan oluşan fay zonu, fay sistemi şeklindedir. Bu fay zonu yer yer m arasında değişen genişlik gösterir. KAFZ nin yaşı büyük bir olasılıkla Üst Miyosendir. Proje alanı Diri Fay Haritası üzerine atıldığında GB yönünde 15 km uzaklıkta Kuzey Anadolu Fayı bulunmaktadır. 17 Km Kuzeyde ise Çat fayı bulunmaktadır. Proje alanını gösterir deprem ve diri fay haritası Ek-9 da verilmiştir. Şekil- 22. Proje Alanı Diri Fay Haritası (ölçeksiz) Erzurum 1. derecede deprem bölgesinde, Kuzey Anadolu fay zonu ve Kuzeydoğu Anadolu fay zonu üzerindedir. Başlıcaca şehir Merkezlerinin yükseltileri 1500 m'nin üzerindedir. Dağ kıvrımları özellikle kuzey kısımlarda serttir. Bölgedeki plato ve yaylaların büyük kısmı III. zaman sınırınana ait lav örtüleri ile kaplıdır. Bölgedeki tektononik hareketlerin odağını Kuzey Anadolu Fayı (KAF ) teşkil etmektedir. Bu fay zonu üzerinde bulunan bölgemiz zaman zaman şiddetli ve hafif sarsıntılara uğramaktadır. Son otuz yılda 1966 ve 1983 yıllarında meydana gelen depremlerde çok büyük ölçüde can ve mal kaybı olmuştur. Mülga T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan ve Bakanlar 75

89 Kurulu nun tarih ve 96/8109 sayılı kararıyla yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre; faaliyet alanı I. derece deprem bölgesindedir. Proje ile ilgili olarak 06/03/2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelikte ilgili hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca, proje alanında yapılacak tüm proje ve hesaplamalarda, temel yapı ile ilgili kısımların inşaatında yürürlükte olan tüm yapı ve deprem yönetmeliklerine, genel ve fenni şartnamelere ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Yönetmeliklerine uyulacaktır. d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje sahasının jeolojik yapısı ve topografyası incelenmiştir. Arazinin jeolojisine ve çıkarılacak malzemenin özelliklerine bağlı olarak mevsim şartlarına göre çalışılacak bölgeler belirlenmiştir. Ocakta ki üretim; malzemenin patlatma yöntemi ile alınması, kamyonlara yüklenip zenginleştirme tesisine taşınması ve tesiste işlenmesi şeklinde gerçekleştirilecektir. Ocak açık işletme yöntemlerinden olan basamaklarda delme-patlatma sistemidir. Ocakta patlatma işlemi sırasında kaya parçalarının fırlaması, aşırı derecede patlayıcı madde kullanımı ve deliklerin doldurulması sırasında iyi yemleme ve sıkıştırma yapılmamasından dolayı meydana gelecek sarsıntı, daha önceki patlatmada ana kayadan kopmayıp askıda kalan büyük kaya kütlelerinin düşmesi gibi kazalara neden olabilmektedir. Bu tür kazaları önlemek amacıyla sahada patlatma işlemi aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak yapılacaktır. Patlamayan delikler için gereken emniyet tedbirleri alınacak ve usulüne uygun olarak zararsız hale getirilecektir. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecek ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise gerekli önlemler alınacaktır Açık maden işletmelerinde kazı sırasında ayrı kotlarda kademeler şeklinde basamaklar oluşturulur ve oluşturulan basamaklarda basamak patlatması yapılır. Her basamağın bir üst bir de alt kotu olup, bunların farkı basamak yüksekliğini belirlemektedir. Basamak alnı kayanın sağlamlığına ve yapısına (fay, eklem, tabakalanma v.b) ve delik eğimine bağlı olarak dik veya 90o den az meyilli şev oluşturur. Ayrıca ulaşım yollarının doğru eğimlerde, yeterli genişlikte yapılarak proje kapsamında yapılacak olan iş ve işlemler sırasında jeolojik etkiler en az düzeye indirgenmiş olacaktır. 03/05/2007 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca, proje alanında yapılacak tüm proje ve hesaplamalarda, temel yapı ile ilgili kısımların inşaatında yürürlükte olan tüm yapı ve deprem yönetmeliklerine, genel ve fenni şartnamelere ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Yönetmeliklerine uyulacaktır. 76

90 4.4. Hidrojeolojik Özellikleri a)bölge ve Proje Alanı Hidrojeolojik Özellikler Proje alanları içerisinden Sıcaksu Deresi geçmektedir. Buradaki derelerin debilerinin mevsime göre değiştiği gözlenmektedir. Mart ve Nisan ayında azami su ihtiva ederler. Eylül ve Ekim aylarında da kuru denebilecek kadar az su ihtiva ederler. Proje alanında ihtiyaç duyulacak içme ve kullanma suyu damacana ve tankerlerle sağlanacak, zenginleştirme için gerekli olacak zenginleştirme tesisi ihtiyacı ise gerekli başvuru ve izinlerin alınması kaydıyla, zenginleştirme tesisi yakınındaki Karadağ Deresi nden sağlanacaktır. Çalışmalar sırasında hiçbir şekilde dere yataklarının akış rejimini bozacak çalışmalar yapılmayacak ve bu konuda personele gerekli uyarılar yapılacaktır. Dereye kesinlikle herhangi bir atık bırakılmayacak ve dere yatağından malzeme alınmayacaktır. 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanunu gereğince kanuna uygun hareket edilecek olup sahadaki faaliyetlerden ve yüzeysel kirlenmeden meydana gelebilecek kirleticilerin yeraltı suyuna sızmaması için gerekli önlemler alınacaktır. Ruhsat sahası ve civarı ultrabazik kayaçlarla kaplıdır. Ultrabazik kayaçların bulunduğu alanlarda kayaçlar suya doygundurlar. Yer altı suyu bakımından verimsizdirler. Ofiyolitlerde yeraltı su seviyeleri mutlak fay zonları boyunca yüzeye ulaşan kaynaklar şeklinde oluşmaktadır. Bölgede yüzey akarsuları nedeniyle faylar arasında sıkışmış kalıntı su rezervleri mevcuttur. Proje alanında bulunan peridotitler genellikle serpantinitleşmiş dünit ve harzburjitlerden oluşmuştur. Tektonik deformasyonlarla iç yapısı bozulmuş, ezilmiş, milonitleşmiş ve serpantinitleşmiştir. Birimi kesen faylar boyunca çıkan sıcak su kaynakları çevresinde genellikle sarımtırak kızılkahve renkli listvenit oluşumları oluşumları gözlenir. Ocak alanında böyle bir durum tespit edilmemiştir. Listvenit; hidrotermal suların serpantinler içerisinde oluşturduğu Mg-Ca silikat kayası olduğundan, topoğrafyada sarp çıkıntılar oluşturmaktadır. Ayrıca yer yer opal ve magnezit oluşumları da gözlenmektedir. b)yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri Proje alanında Poligon 1 içerisinden Sıcaksu deresi ve mevsimsel akışlı yan kolları geçmektedir. Poligon 2 içerisinden ise yine Sıcaksu deresine ait yan kolların geçtiği gözlenmektedir. Atık depolama sahası olarak belirlenen alannın 87 m KD ise Karadağ Deresi geçmektedir. Ruhsat sahası ve civarı ultrabazik kayaçlarla kaplıdır. Ultrabazik kayaçların bulunduğu alanlarda kayaçlar suya doygundurlar. Yer altı suyu bakımından verimsizdirler. Ofiyolitlerde yeraltı su seviyeleri mutlak fay zonları boyunca yüzeye ulaşan kaynaklar şeklinde oluşmaktadır. Bölgede yüzey akarsuları nedeniyle faylar arasında sıkışmış kalıntı su rezervleri mevcuttur. Yüzeysel suların kar erimeleri neticesinde suların artması ile akış hızları da artmaktadır. Yapılan sondajlarda yer yer kırıklı çatlaklı alanlar bulunmaktadır bu alanlarda yüzeysel sular buldukları kırıklı yapılar arasından çıkmaktadır. c)yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı) 77

91 Proje alanında termal su kaynağı bulunmamaktadır. Mayıs ayında yapılan arazi gezisi sırasında akış gösteren Sıcaksu deresi ve yan kolları dışında herhangi başka bir su kaynağı, çeşme, ark, kuyu gözlemlenmemiştir. 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanunu gereğince kanuna uygun hareket edilecek olup sahadaki faaliyetlerden ve yüzeysel kirlenmeden meydana gelebilecek kirleticilerin yeraltı suyuna sızmaması için gerekli önlemler alınacaktır. Ruhsat sahası ve civarı ultrabazik kayaçlarla kaplıdır. Ultrabazik kayaçların bulunduğu alanlarda kayaçlar suya doygundurlar. Yer altı suyu bakımından verimsizdirler. Kromit minerali ve krom yatakları kökensel olarak ilişkili oldukları ultrabazik kayaçlar içinde bulunurlar. Ultrabazik kayacın (dunit, serpantinit) oluşturduğu hamura gömülü Kromit kristalleri krom cevherini oluşturmaktadır. Ultrabazik hamur malzemesi içinde Kromit kristallerinin ve / veya tanelerinin bulunuş yoğunluğu, sergiledikleri doku ve yapı özellikleri krom cevherinin masif, saçılmış, nodüllü, orbiküler, bantlı ve dissemine bantlı gibi nitelendirilmelerini sağlar. Mg, Cr, Fe, Al elementleri Kromit mineralini oluşturan elementler olmakla birlikte, gang minerallerinden kaynaklanan silis de krom cevheri analizlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Proje alanında bu birim içerisinde bulunan kayaçlar yer yer kırıklı çatlaklı yer yer masif bir yapı göstermektedir. Kırık ve çatlaklı alanlardan kar erimeleri neticesiyle su boşalımı mevsimsel olarak gözlenmektedir. d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Kuru dere yataklarının doğal yatağı korunacak, akışına engel olunmayacak,, hafriyat, taş, kaya vb. atık atılmayacak ve kuru dere yatakları üzerinde kırma eleme tesisi vb. ünite kurulmayacaktır. Açık maden işletmelerinde kazı sırasında ayrı kotlarda kademeler şeklinde basamaklar oluşturulur ve oluşturulan basamaklarda basamak patlatması yapılır. Her basamağın bir üst bir de alt kotu olup, bunların farkı basamak yüksekliğini belirlemektedir. Basamak alnı kayanın sağlamlığına ve yapısına (fay, eklem, tabakalanma v.b) ve delik eğimine bağlı olarak dik veya 90 o den az meyilli şev oluşturur. Bu yöntemle üretim sırasında meydana gelebilecek kaya düşmesi, heyelan vb. olayların önüne geçilmiş olunacaktır. Basamakların optimum yükseklik ve genişlikte olması sağlanacaktır. Ayrıca ulaşım yollarının doğru eğimlerde, yeterli genişlikte yapılarak proje kapsamında yapılacak olan iş ve işlemler sırasında jeolojik etkiler en az düzeye indirgenmiş olacaktır. Dolayısıyla yapılacak kazının bölgedeki formasyonların fiziksel yapısına olumsuz bir etkisi olmayacaktır Hidrolojik Özellikleri a)bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikler Erzurum ili iklim özellikleri itibariyle yazları kurak ve sıcak, kışları ise yağışlı ve soğuk geçmektedir. Uzun yıllar ( ) meteorolojik parametrelerin ortalama değerlerine bakıldığında; ortalama sıcaklık 5,5 C, en yüksek sıcaklık 36,5 C, en düşük sıcaklık -37,2 C, hakim rüzgar yönü ENE, en yüksek rüzgar hızı 30,6 m/sn, ortalama nispi nem % 66,3, ortalama yıllık toplam yağış miktarı 402,9 mm, en yüksek kar kalınlığı 110 cm, fırtınalı günler 78

92 sayısı ortalaması yıllık 1,1 olarak gerçekleşmiştir. Erzurum ilinin denizden yüksekliği 1869 metre olup, denize olan uzaklığı ise 377 km dir. Türkiye daha önce 26 adet su havzasına ayrılmışken, daha sonra Dicle ve Fırat Havzalarının birleştirilmesiyle birlikte 25 adet büyük su toplama havzasına ayrılmış olarak değerlendirilmektedir. Bu su toplama havzaları aşağıdaki şekilde ve havzalara ait genel veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Şekil- 23. Su Toplama Havzaları Tablo- 58. Havzalara Ait Genel Veriler Havza No Havza Ortalama Yıllık Akış (km 2 ) Potansiyel İştirak Oranı 21 Fırat Havzası 31,61 17,0 26 Dicle Havzası 21,33 11,5 22 Doğu Karadeniz Havzası 14,90 8,0 17 Doğu Akdeniz Havzası 11,07 6,0 09 Antalya Havzası 11,06 5,9 13 Batı Karadeniz Havzası 9,93 5,3 08 Batı Akdeniz Havzası 8,93 4,8 02 Marmara Havzası 8,33 4,5 18 Seyhan Havzası 8,01 4,3 20 Ceyhan Havzası 7,18 3,9 15 Kızılırmak Havzası 6,48 3,5 12 Sakarya Havzası 6,40 3,4 23 Çoruh Havzası 6,30 3,4 14 Yeşilırmak Havzası 5,80 3,1 03 Susurluk Havzası 5,43 2,9 24 Aras Havzası 4,63 2,5 16 Konya Kapalı Havzası 4,52 2,4 07 Büyük Menderes Havzası 3,03 1,6 25 Van Gölü Havzası 2,39 1,3 04 Kuzey Ege Havzası 2,09 1,1 05 Gediz Havzası 1,95 1,1 01 Meriç-Ergene Havzası 1,33 0,7 79

93 06 Küçük Menderes Havzası 1,19 0,6 19 Asi Havzası 1,17 0,6 10 Burdur Göller Havzası 0,50 0,3 11 Akarçay Havzası 0,49 0,3 Erzurum İli; Çoruh, Aras ve Fırat havzalarının birleşme noktasındadır. Üç havza; ana akarsu kaynaklarını, Erzurum Dağlarından alır. En önemli akarsuları Karasu, Aras ve Çoruh nehirleri ile Çoruh Nehrinin kolları olan Oltu ve Tortum çaylarıdır. Göller bakımından zengin olmayan bölgenin en önemli gölü Tortum Gölüdür. İlde bulunan göletler; Teke Deresi Göleti, Ürünlü Göleti, Kapıkaya Göleti, Köyçeğiz Göleti, Porsuk Göleti, Şenkaya Göleti, Serçeme Çayı üzerindeki Kuzgun ve Pasinler İlçesi Tımar Çayı üzerindeki Demirdöven Baraj Göleti dir. Faaliyetin gerçekleştirileceği alan içerisinde mevsimsel akışlı dereler mevcuttur (Bkz.Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.) Söz konusu kuru dere yataklarında mevsimsel yağışlara bağlı olarak olası taşkın riskine karşı, kuru dere yataklarının doğal yatağı korunacak, akışına engel olunmayacak, pasa, hafriyat, taş, kaya vb. atık atılmayacak, kesinlikle malzeme stok alanı olarak kullanılmayacak, nakliye yolu güzergâhındaki dere yataklarında yol geçişi için yatak doldurulmayacak (taşkına sebebiyet vermemesi için), daraltılmayacak, akış yönü değiştirilmeyecek ve yol yapımı esnasında dere yatakları kutu menfez ile geçişler sağlanarak geçilecektir. Böylece erozyon ile oluşabilecek rusubatın dere yataklarına intikali engellenmiş olacaktır. b)projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu Erzurum İli göller bakımından zengin değildir. İlde doğal göller epey azdır. İlin en önemli doğal gölü Tortum Çayı üzerinde oluşmuş, bir heyelan-sed gölü olan Tortum Gölü dür. Gölün yüz ölçümü 6,7 km 2 olup en derin noktası 150 m dir. İlde bulunan yapay gölet ve barajlara ait bilgiler aşağıdaki şekilde özetlenmiştir. Tablo- 59. Erzurum İlindeki Baraj/Göletler ve Kullanım Amaçları BARAJ/GÖLET ADI SU KAYNAĞI GÖL HACMİ (hm 3 ) KULLANIM AMACI İnşaatı Devam Eden Barajlar Pazaryolu Barajı Değirmen Deresi 3,331 Sulama Hınıs Başköy Barajı Başköy Deresi 176,55 Sulama İşletmede Olan Barajlar Kuzgun Barajı Serçeme Çayı 311,77 Sulama+Enerji Demirdöven Barajı Tımar Çayı 34,65 Sulama Palandöken Barajı Lezgi ve Pisyan Dereleri 227,44 Sulama+İçme Suyu Kapıkaya Göleti Karsemit Deresi 1,04 Sulama Köyceğiz Göleti Beyaztaş Deresi 5,68 Sulama Palandöken Göleti Gedikçayır Deresi 1,558 Sulama Porsuk Göleti Maşat Deresi 0,765 Sulama Şenkaya Göleti İncesu Deresi 2,45 Sulama Ürünlü Göleti Yayla Deresi 5,62 Sulama Yatırım Programındaki Barajlar Narman Şehitler Barajı Karapınar ve Büyüksu 12,060 Sulama Dereleri Hınıs Başköy Barajı Başköy Deresi 176,55 Sulama Erzurum İli akarsu kaynakları bakımından çok zengindir (Bkz Tablo- 60). Türkiye nin en yüksek yerlerinden olan il toprakları, sıradağlar ve yüksek yaylalarla kaplıdır. Karların erimeye başladığı Mart ayı sonlarından Haziran ayı sonlarına kadar akarsular için kabarma dönemidir. Akarsu yataklarının derin olması nedeniyle genellikle su taşkınlığı meydana gelmez. Erzurum İli, Çoruh, Aras ve Fırat Havzalarının birleşme noktasında yer almakta olup üç havza ana akarsu kaynaklarını Erzurum dağlarından alır. 80

94 Proje alanında hidroloji, meydana gelen yağmur ve karın erimesi ve süzülmesi ile düşük kotlarda oluşan kaynak boşalımları ve çoğunlukla yağışın ve erimenin olduğu dönemlerde akışa geçen dereler ile temsil edilmektedir. Proje alanı içerisinde iki adet akar dere mevcuttur. Bunlar Karadağ Dere ve Sıcaksu Deresidir. Bunların haricinde proje alanı çevresinde birkaç tane daha akar ve kuru dere bulunmaktadır. Proje alanı için hazırlanan hidroloji haritası aşağıda verilmektedir. Şekil- 24. Proje Alanı Hidroloji Haritası c)yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar) Proje alanı dağlık bir bölge olduğu için yakın çevresindeki akarsulardan tarımsal amaçlı kullanım söz konusu değildir. Aşağıdaki tabloda Erzurum İli nde bulunan akarsular ve kullanım amaçları hakkında bilgiler yer almaktadır. Tablo- 60. Erzurum İlindeki Akarsular ve Kullanım Amaçları AKARSU İSMİ DEBİSİ (m 3 /sn) KOLU OLDUĞU AKARSU KULLANIM AMACI Karasu Fırat HES-Sulama Serçeme Dere Fırat Baraj-HES-Sulama Pulur Çayı Fırat Sulama Tuzla Çayı Fırat Baraj-Sulama Karasu İl Sınırı (Fırat) Fırat HES-Sulama Göksu Fırat Sulama Ahırçimen Çayı Fırat Sulama Hınıs Suyu Fırat Sulama Hınıs Suyu Karaçoban İl Çıkışı Fırat Sulama Oltu Çayı Çoruh Sulama-HES-Alabalık Tortum Çayı Çoruh Sulama-HES-Alabalık-Göl Çoruh İspir Girişi Çoruh Sulama-HES-Alabalık 81

95 Çoruh Oltu İl Çıkışı Çoruh Sulama-HES-Alabalık Şenkaya Bardız Çayı Çoruh Sulama-HES-Alabalık Haskale Çayı Aras HES-Sulama Süngütaş Dere Aras Sulama Soğuksu Dere Aras Sulama Karasu Dere Aras Sulama Aras Nehri İl Sınırı (Aras) Aras Sulama-HES-Alabalık Çoruh İspir İl Sınırı (Çoruh) Çoruh Baraj-Sulama-HES-Alabalık d)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında tesiste ve ocak sahasında çalışacak iş makineleri ve araçların bakım onarımları ve yağ değişimleri yakın bölgedeki ruhsatlı istasyonlarda yapılacaktır, ancak sahada yapılması zorunlu olduğu durumlarda, 14 Mart 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Madde 2 deki ve yönetmelikteki tüm hükümlere ve ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, tarih ve sayılı Resmi Gazete ile değişiklik yapılan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Faaliyet kapsamında oluşacak atık yağlar tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, tarih ve sayılı Resmi Gazete ile değişiklik yapılan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ne göre ağzı kapalı varillerde toplanacak ve bu varillerin içerisinde hangi tür atık olduğunu gösterir etiket ile üzerleri etiketlenerek, sızdırmasız betonarme zeminden oluşan üstü kapalı alanda biriktirilerek çevre lisanslı bertaraf veya geri kazanım tesislerine ulaştırılmak üzere tehlikeli atık taşıma lisansına sahip firmalara teslim edilecektir. Bakım onarım işlemleri sırasında; açığa çıkması muhtemel boş yağ tenekeleri vb. malzemeler ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre mümkünse; geri dönüşüm tesislerine, değilse; diğer tehlikeli atıklarla birlikte atık bertaraf tesislerine gönderilecektir. Ayrıca faaliyetin her aşamasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacak olup toprak kirliliğine neden olacak faaliyetlerde bulunulmayacaktır. Bahsedilen tüm bu önlemlerin alınması ile toprak ve yüzey sularının madeni yağlar ve atıklar ile kirlenmesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır. Faaliyet alanı ve çevresindeki mevsimsel akış gösteren kuru dere yatakları ve akarsular faaliyet sırasında zarar görmeyecek, dere yataklarına pasa malzemesi ya da hafriyat artığı atılmayacak ve yataklar değiştirilmeyecek, oluşabilecek çevre kirliliği engellenecektir. Proje kapsamında tarih ve sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar ile ilgili Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır Meteorolojik ve İklimsel Özellikler a)bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler Erzurum ili Türkiye nin en yüksek ve en soğuk illerinden biridir. İlde sert kara iklimi hüküm sürer. Kışlar çok soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçer. Senenin 105 günü karla örtülüdür. Erzurum İli, Çat İlçesi, Hatunköy civarında gerçekleştirilmesi planlanan Krom Ocağı ve Zenginleştirme Tesisi projesinde nolu yılları arası Erzurum Meteoroloji 82

96 İstasyonu verileri kullanılmıştır. Söz konusu istasyona ait Meteorolojik Veriler Ek-10 da verilmektedir. Basınç Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık ortalama basınç değeri 816,5 hpa dır. Maksimum basınç 835,8 hpa değeri ile Aralık ayında, minimum basınç ise 792,9 hpa değeri ile Ocak ayında gerçekleşmiştir. Tablo- 61. Basınç Değerleri I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ortalama Basınç 815,6 814,5 814,1 814,5 816,2 816,0 815,5 816,4 818,5 820,1 819,2 817,4 816,5 (hpa) Maksimum Basınç 833,6 834,6 834, ,8 829,7 827,9 829,3 831,3 834,3 835,4 835,8 835,8 (hpa) Minimum Basınç 792,9 793,3 795,5 794,4 800,3 803,6 803,4 804,2 804,2 802,2 796,3 794,6 792,9 (hpa) Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 25. Ortalama Basınç Değerleri 83

97 Şekil- 26. Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Sıcaklık Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık ortalama hava sıcaklığı 5,5 o C dir. Minimum sıcaklık 28 Aralık 2002 tarihinde -37,2 C olarak ölçülmüştür. Maksimum sıcaklık ise 11 Ağustos 2006 tarihinde 36,5 C olarak gerçekleşmiştir. Tablo- 62. Sıcaklık Dağılımı AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ortalama Sıcaklık o C Maksimum Sıcaklık o C -9,5-8,2-2,4 5,3 10,6 14,9 19,3 19,3 14,5 7,9 0,6-6,1 5,5 7,9 9,6 21,4 26,5 29, ,6 36,5 33, , ,5 Minimum Sıcaklık o C ,2-22,4-7,1-5,6-1,8-1,1-6,8-14,1-34,3-37,2-37,2 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

98 Şekil- 27. Ortalama Sıcaklık Şekil- 28. Maksimum ve Minimum Sıcaklık Yağış Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık toplam yağış ortalaması 33,6 mm dir. Maksimum yağış miktarı ise 59,6 mm ile Şubat ayında gerçekleşmiştir. 85

99 Tablo- 63. Yağış Değerleri AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Toplam Yağış Ort, (mm) 19,9 23,1 32,2 55,4 67,2 45,2 25,9 16,8 20,5 44,2 31, ,6 Maksimum Yağış (mm) 29,9 59,6 31,7 35,9 38,3 29,7 58,2 20,2 26,3 38,3 29,4 26,7 59,6 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 29. Toplam Yağış Ortalaması ve Maksimum Yağış Miktarları Ortalama Nispi Nem Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık nem ortalaması % 66,3 olarak raporlanmaktadır. Minimum nem ise % 2 lik değerle Temmuz ve Ağustos aylarında görülmektedir. Tablo- 64. Ortalama ve Minimum Nem Değerleri AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ort, Nem (%) 78, ,1 67,3 63,7 58, ,8 52,6 64,7 73,5 78,8 66,3 Min, Nem (%) ,0 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

100 Şekil- 30. Ortalama Nem ve Minimum Nem Miktarları (%) Sayılı Günler Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık kar yağışlı günler sayısı toplamı 64,6 gün olarak tespit edilmiştir. Kar örtülü günler sayısı ise yıllık toplam 105,1 gündür. En fazla kar örtülü gün sayısı 27,6 gün olup bu değer Ocak ayında görülmüştür. Yıllık dolulu günler sayısı ortalaması 0,6 gün, sisli günler sayısı ortalaması 3,8 gün, kırağılı günler sayısı ortalaması 3,3 gün ve toplam orajlı günler sayısı ortalaması ise 3,1 gün olarak tespit edilmiştir. Tablo- 65. Sayılı Günler Dağılımı AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Kar Yağışlı Günler Sayısı 12,8 12,6 13,2 6,5 0,6 0,1 0,1 1,1 5, ,6 Kar Örtülü Günler Sayısı Sisli Günler Sayısı Ort, Dolulu Günler Sayısı Ort, Kırağılı Günler Sayısı Ort, Toplam Orajlı Gün Sayısı Ort, 27,6 26,3 19,1 2,7 0,2 0,7 6,2 22,3 105,1 11,6 9,5 4,9 0,9 0,1 0,1 0 0,1 0,4 4 9,7 3,8 0,1 0,9 1,9 1,3 0,4 0,2 0,3 0,2 0,1 0,6 3 2,1 4,2 2,2 0,5 0 0,9 7 8,8 4,3 3,3 0 0,2 2,1 7,6 7,5 4,9 4,2 2,7 1,8 0,3 3,1 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

101 Şekil- 31. Sayılı Günler Maksimum Kar Kalınlığı Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre yıllık maksimum kar kalınlığı 110 cm olarak Şubat ayında ölçülmüştür. Kar kalınlıklarının Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında fazla olduğu görülmektedir. Tablo- 66. Maksimum Kar Kalınlığı AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Maksimum Kar Kalınlığı (cm) Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

102 Şekil- 32. Maksimum Kar Kalınlığı Buharlaşma Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları verilerine göre ortalama açık yüzey buharlaşması 138,2 mm ve günlük maksimum açık yüzey buharlaşması yıllık 21,6 mm dir. Tablo- 67. Buharlaşma Rejimleri AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 4,6 126,4 169,9 233,9 238,4 171,6 22,5 138,2 8,8 15,0 14,5 20,0 21,6 15,6 9,9 21,6 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

103 Şekil- 33. Buharlaşma Değerleri Rüzgar Esme Sayılarına Göre Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgar Yönü Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları süresince tespit edilen birinci derece hakim rüzgâr ENE yönlü, ikinci derece hakim rüzgâr yönü SW ve üçüncü derece hakim rüzgâr yönü ise E yönlüdür. Tablo- 68. Uzun Yıllar Rüzgar Esme Sayıları (Aylık ve Yıllık) YÖN I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

104 Şekil- 34. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı Tablo- 69. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Mevsimlik (İlkbahar-Yaz) Rüzgâr Değerleri Tabloları YÖN Mart Nisan Mayıs İLKBAHAR YÖN Haziran Temmuz Ağustos YAZ N N NNE NNE NE NE ENE ENE E E ESE ESE SE SE SSE SSE S S SSW SSW SW SW WSW WSW W W WNW WNW NW NW NNW NNW Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi:

105 Tablo- 70. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Mevsimlik (Sonbahar-Kış) Rüzgâr Değerleri Tabloları YÖN Eylül Ekim Kasım SONBAHAR YÖN Aralık Ocak Şubat KIŞ N N NNE NNE NE NE ENE ENE E E ESE ESE SE SE SSE SSE S S SSW SSW SW SW WSW WSW W W WNW WNW NW NW NNW NNW Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 35. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Mevsimlik Rüzgâr Diyagramlar 92

106 Rüzgârın esme sayılarının aylara göre dağılımı aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. Şekil- 36. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Ocak-Haziran Ayları Rüzgâr Diyagramları 93

107 Şekil- 37. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Temmuz-Aralık Ayları Rüzgâr Diyagramları 94

108 Yönlere Göre Rüzgar Hızı Bölgenin yönlere göre rüzgâr hızı dağılımı aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. Tablo- 71. Uzun Yıllar Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK N 1,1 1,2 1,6 1,9 2,1 2 2,5 2,3 1,7 1,4 1,3 1,1 1,7 NNE 1,4 1,4 1,8 2,2 2,2 2,4 2,9 2,6 2,1 1,7 1,5 1,3 2,0 NE 1,7 1,6 2,2 2,4 2,6 2,8 3,4 3,1 2,4 1,9 1,7 1,6 2,3 ENE 2,6 2,6 3,3 3,1 3,3 3,5 4,1 3,9 3,1 2,7 2,4 2,4 3,1 E 2,3 2,5 3,2 2,9 3,1 3,1 4 3,7 2,6 2,5 2,1 2,3 2,9 ESE 1,9 2 2,4 2,5 2,4 2,4 2,9 2,7 2 1,9 1,6 1,7 2,2 SE 1,2 1,4 1,5 1,7 1,7 1,7 2 1,7 1,4 1,4 1,3 1,2 1,5 SSE 1,4 1,4 1,8 2,2 2,3 2 1,9 1,9 1,6 1,5 1,4 1,3 1,7 S 1,8 1,9 2,2 2,7 2,8 2,3 2,3 2,2 2,1 2 1,7 1,6 2,1 SSW 2,5 2,7 2,8 3,8 3,4 2,8 2,5 2,7 2,7 2,6 2,4 2,4 2,8 SW 2,5 2,7 2,9 3,4 3,3 2,7 2,5 2,6 2,8 2,6 2,5 2,5 2,8 WSW 2,9 3,1 3,2 3,8 3,5 3,2 2,8 2,9 3,1 3 2,9 2,9 3,1 W 2,5 2,6 2,8 3,3 3,4 3 2,8 2,9 3,3 3 2,7 2,4 2,9 WNW 1,8 1,9 2,3 3 3,1 2,9 2,8 3 3,1 2,6 2,2 2 2,6 NW 1,1 1,3 1,6 2,1 2,2 2,2 2,2 2,4 2,1 1,6 1,4 1,3 1,8 NNW 1,2 1,2 1,6 2,2 2,3 2,3 2,6 2,4 1,9 1,6 1,4 1,3 1,8 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 38. Uzun Yıllar Esme Hızlarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı 95

109 Ortalama ve Maksimum Rüzgar Hızı Erzurum Meteoroloji İstasyonu yılları gözlem kayıtlarına göre bölgede ortalama rüzgâr hızının en yüksek olduğu ay 3,4 m/sn değeri ile Nisan ayı, en düşük olduğu ay ise 2,1 m/sn değeri ile Ocak ayı olarak belirlenmiştir. Tablo- 72. Rüzgâr Durumu AYLAR En Hızlı Esen Rüzgar Yönü En Hızlı Esen Rüzgar Hızı (m/sn) Aylara Göre Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) Ocak S 24,4 2,1 Şubat ENE 27,9 2,3 Mart S 27,2 2,7 Nisan SSW 30,6 3,4 Mayıs W 30,1 3,3 Haziran SSW 29,8 3 Temmuz N 26,6 3,3 Ağustos W 24,7 3,1 Eylül S 26 2,8 Ekim W 25,8 2,6 Kasım WSW 25 2,4 Aralık SSE 24 2,2 YILLIK 26,8 2,8 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 39. En Hızlı Esen Rüzgâr Hızı ve Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s) 96

110 Ortalama Fırtınalı Günler ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Erzurum Meteoroloji İstasyonu verilerine göre fırtınalı günler sayısı ortalaması yıllık 1,1 olarak gerçekleşmiştir. Kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ortalaması ise yıllık 7,6 gün olarak gözlemlenmiştir. Fırtınalı Günler Sayısı Ort, Kuv, Rüzg, Gün Sayısı Ort Tablo- 73. Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Ortalaması I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK 1 0,8 1,1 1,9 2,3 1,3 0,8 0,7 1 0,9 0,6 0,6 1,1 4,6 5 6,8 10,3 11,4 8,3 9 9,8 8,5 7,1 4,5 5,3 7,6 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü; Erzurum Meteoroloji İstasyonu Rasat Süresi: Şekil- 40. Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Ortalaması b)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında ve sonrasında yerel ve bölgesel iklimde oluşabilecek meteorolojik ve iklimsel herhangi bir etki beklenmemektedir. 97

111 4.7. Flora Fauna Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Proje sahası ocak alanlarının yer aldığı 1. Ve 2. Poligon Çalışma Sahaları büyük bölümü ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırlarında kalmaktadır. Bu hususta T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, XIII. Bölge Müdürlüğü uygunluk görüşü, Karadeniz Teknik Üniversitesi nce hazırlatılan Yaban Hayatı, Fauna Bakımından Ekosistem Değerlendirme Raporu ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi nce Hazırlanan Flora Vejetasyon ve Ekolojik Bakımdan Ekosistem Değerlendirme Raporu Ek-4 te verilmiştir. a)proje Alanı Flora-Fauna Erzurum ili, Çat ilçesi, Çirişli köyü sınırları içerisinde bulunan proje alanı flora-fauna envanteri, kısa süreli arazi çalışması ve daha sonrasında detaylı literatür çalışması yapılarak, yöre halkından alınan bilgiler ve "Erzurum İl Çevre Durum Raporu" incelenerek derlenmiştir. Flora Türkiye bitki coğrafyası bakımından incelendiğinde; tamamıyla Holoarktrik Kingtom un içerisinde yer almaktadır. Holoarktrik Kingtom un 3 floristik bölgesi yurdumuzda birleşmektedir. Bunlar; Avrupa Sibirya (Euro-Siberian) Bölgesi Akdeniz (Mediterrannean) Bölgesi İran-Turan Bölgesi Mevcut proje alanı, İran-Turan fitocoğrafik bölgesinde kalmaktadır. Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölge elementlerine de sık rastlanması, Erzurum un geçiş bölgesinde olmasından ve alanın yüksek bölgede olmasından kaynaklanmaktadır. 98

112 Şekil- 41. Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri ve Proje Alanının Konumu Davis P.H., Harper P.C. and Hege I.C. (eds.), Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of Edinburg] EUR.-SİB.(EUX): Avrupa-Sibirya Bölgesi (Öksin alt bölgesi); Col.: Öksin alt bölgesinin Kolsik sektörü MED.: Akdeniz Bölgesi (Doğu Akdeniz alt bölgesi); W.A: Batı Anadolu bölgesi; T.: Toros Bölgesi; A.:Amanus Bölgesi IR.-TUR.: İran-Turanien Bölgesi; C.A.: İç Anadolu Bölgesi; E.A.: Doğu Anadolu Bölgesi (Mes: Mezopotamya) X: Muhtemelen Avrupa-Sibirya bölgesinin Orta Avrupa/Balkan alt bölgesi (mt): Dağ Erzurum yüzölçümünün % 9 unu ( ha) orman ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak Sarıçam, Ladin, Meşe, Titrek Kavak, Dişbudak, Karaağaç ve Ardıç tan oluşmaktadır. Ülkemizde metre yüksekliklerden sonra başlayan doğal olarak ağaç bulunmayan yüksek dağ basamağında (alpin zon) çayır otları ve bazı ardıç türlerinden oluşan kısa boylu bitki türleri yetişmektedir. Sarıkamış Ormanlarını oluşturan Sarıçam bu bölgede optimum yayılıştadır yani Alpin zonda en iyi gelişimi gösterir. Kaynak değerlerinden birini oluşturan ormanlık alanlar saf sarıçam meşceresi ve çam türlerinin arasında çok az miktarda titrek kavak ve adi ardıç türleri de bulunmaktadır. Alanın yaban hayatı da oldukça zengindir. Proje alanı Doğu Anadolu karasal iklim tipi içerisinde yer almaktadır. Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık ve yıllık sıcaklık farkı çok fazladır. Bundan dolayı; genel olarak dağ bozkırı, ova bozkırı, yüksek dağ platoları, yüksek dağ bozuk ormanları, alpin çayırlık, orman içi açıklıklar ve alpin kayalık alanlardan oluşan karasal ekosistem hâkimdir. 99

113 Şekil- 42. Türkiye nin bitki örtüsü haritası Kaynak: Doğa Derneği, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları, Ankara,

114 Proje alanı doğal vejetasyon yapısını kaybetmiş antropojenik bir alan olup, sekonder bitki toplulukları hâkimiyetindedir. Doğal vejetasyon yapısını kaybetmiş ormanlar yerini alpin çayırlara ve daha yükseklerde alpin kayalıklara bırakmıştır. Toprak tipi bakımından kahverengi, kalüvyal, alüvyal, kestane renkli, bazaltik, topraklar bulunup, çıplak toprak ve molozlar da mevcuttur. Çat İlçesi, genelde volkanik kayalık, kısmen çorak ve tuzlu topraklara sahiptir. Proje alanında yükselti yaklaşık arasında değişmektedir. Proje alanının bir kısmı mera arazisi, bir kısmı orman arazisi niteliğindedir. Şekil- 43. Proje alanı ve çevre vejetasyonunu gösterir fotoğraflar 101

115 Proje alanı Davis in kareleme sistemine göre B8 karesi içerisinde yer almaktadır. Şekil- 44.Davis in kareleme sistemi Proje alanında ve etki alanı içerisindeki çalışmalar Biyolog Sümeyra ÇAKIR tarafından 2014 yılının Mayıs ayında yapılmıştır. Flora fauna çalışmaları proje alanı ile proje etki alanı içerisinde birlikte yapılmış olup fazla değişiklik gözlenmemiştir. Dolayısı ile proje alanı flora faunası ile proje etki alanı flora faunası ortak hazırlanmıştır. Arazi verileri literatür bilgileri ile desteklenerek alanda saptanan flora elemanlarının habitatlarının, tehlike kategorilerinin, fitocoğrafik bölgelerinin, endemizm durumlarının ve ulusal ve uluslararası korunma durumlarının gösterildiği detaylı tablolar oluşturulmuştur. Tüm bu çalışmaların sonucunda alanda var olan veya bulunması muhtemel bitki türleri gözlem ve literatür sonucu elde edilerek tablo halinde verilmiştir. Türlerin teşhisinde P. H. Davis in Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol 1-10, isimli eseri ve TÜBİVES (turkherb.ibu.edu.tr) Türkiye Bitkileri Veri Servisi kullanılmıştır. Her tür için bulunduğu habitatlar, ait olduğu flora bölgesi, yüksekliği, endemizm durumu ve Türkiye Kırmızı Bitkileri Kitabında verilen risk sınıfları verilmiştir. Listede adı geçen skalalar ve kısaltmalar tablolarda tanımlanmıştır. Türlerin Türkçe ve yöresel isimleri için Türkçe Bitki Adları Sözlüğü nden yararlanılmıştır (Baytop, T. 1997) 102

116 END. IUCN BERN KAYNAK MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Tablo- 74. Flora Tablosu FAMİLYA TÜR ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT FİTO. BÖLGE YÜKSEKLİK APIACEAE ASTERACEAE Bupleurum falcatum L. subsp. persicum (BOISS.) kayalık yamaçlar, otlaklar, çağıllık? L KOSO-POL. Caucalis platycarpos L. tarlalar, yamaçlar, yol kenarları, çorak yerler? L Chaerophyllum macrospermum (SPRENGEL) kuru vadiler, kayalar, ıslak çayırlar, tarlayanları İr.-Tur L FISCH. ET MEY. Pimpinella saxifraga Taş anasonu Kayalık? G Achillea millefolium L. subsp. millefolium L. Beyaz Dağ çayırlık Avr.-Sib G civanperçemi Achillea wilhelmsii C. KOCH Civanperçemi Step, tarla İr.-Tur G Anthemis triumfettii (L.) ALL. Papatya kayalık yamaçlar,çayırlık,çam ormanı? G Centaurea pulcherrima WILLD. var. pulcherrima kayalık yamaç, çağıllık? L WILLD. Centaurea depressa BIEB. Acımık tarla, yolkenarı? G Centaurea triumfettii ALL. Pinus ormanı, Quercus çalılığı, kayalık, yamaç, mera, dağ? G stebi Cichorium intybus L. Hindiba ekili tarla, çayırlık, boş alan? G Chondrilla juncea L. var. acantholepis (BOISS.) Çengel sakızı kayalık alan, kumlu alan, nadas tarla? G BOISS. Crepis willdenowii CZER. marli step, kireçtaşı yamaç, mağmatik kayaç, çağıllık? L Helichrysum armenium DC. subsp. armenium DC. kireçtaşı kayalık yamaç, ormanın temizlendiği alan, step İr.-Tur L Gnaphalium sylvaticum L. çam ormanı, alpin mera, çağıllık Avr.-Sib L Onopordum acanthium L. Galagan kayalık yamaç, çağıllık, temizlenmiş orman, yolkenarı, tarla? L Pilosella hoppeana (SCHULTES) C. H. ET F. W. SCHULTZ subsp. pilisquama (NP.) SELL ET WEST Scorzonera cana (C. A. MEYER) HOFM. var. alpina (BOISS.) CHAMBERLAIN Pinus sylvestrıs. ve Pinus brutia ormanı, otlak, step, taşlık alpin yamaç? G Tekesakalı dağlık, otlak, çukurlar? G Scorzonera tomentosa L. Yakı otu step, kayalık yamaç, uçurum İr.-Tur E - - G Senecio vernalis WALDST. ET KIT. Ekin otu kumlu ve boş alanlar, tarla, kayalık yamaç? L Solidago virgaurea L. subsp. alpestris (WALDST. çimenlik, kaya arası ve koru açıklığı Avr.-Sib G ET KIT.) GAUDIN Tanacetum balsamita L. subsp. balsamitoides Marsıvan otu Nemli alan, ekili alan? G (SCHULTZ BIP.) GRIERSON Taraxacum buttleri VAN SOEST yolkenarı, tarla, kayalık alan? L 103

117 Tragopogon coloratus C. A. MEYER Taşlık alan İr.-Tur L ASTERACEAE Tripleurospermum caucasicum (WILLD.) HAYEK nemli alpin çayırlık, kalkersiz çağıllık? L Tripleurospermum oreades (BOISS.) RECH. FIL. çıplak yamaç, çayırlık, granit kaya, akarsu? L var. oreades (BOISS.) RECH. FIL.L. G BETULACEAE Betula pendula ROTH Ak huş funda ormanı, kayalık veya volkanik yamaçlar? Myosotis alpestris F. W. SCHMIDT subsp. kayalıklar, yamaçlar, topraklı veya çimenlik yerler? L alpestris F. W. SCHMIDT Paracaryum strictum (C. KOCH) BOISS. Quercus çalılığı, aşınmış taşlı yamaçlar, hareketli kaya, İr.-Tur G kalkerli şist, Artemisia bozkırı BORAGINACEAE Onosma tenuiflorum WILLD. Emzik otu kayalı (başlıca volkanik) yamaçlar İr.-Tur G BRASSICEAE CAMPANULACEAE CAPRIFOLIACEAE CARYOPHYLLACEAE CRASSULACEAE Onosma bornmuelleri HAUSSKN. kumlu şistli, volkanik ve kireçtaşı yamaçlar, Pinus brutia koruluğu, Quercus çalılığı İr.-Tur E LR (LC) - G Coluteocarpus vesicaria (L.) HOLMBOE subsp. taşlık yamaç, moloz İr.-Tur L vesicaria (L.) HOLMBOE Bunias orientalis L. Çır şalgamı tarla, kayalık yamaç? G Aethionema arabicum (L.) ANDRZ. EX DC tarla, taşlık yamaç? G Alyssum minus (L.) ROTHM. var. micranthum açık alan, ekili tarla? G (MEYER) DUDLEY Draba bruniifolia STEV. subsp. bruniifolia STEV. moloz, yamaç? L Campanula sibirica L. subsp. hohenackeri (FISCH. ET MEY.) DAMBOLDT kayalık yamaçlar, çam ormanlarında sarp etekler Krd G Campanula stevenii BIEB. subsp. stevenii BIEB. seyrek çayırlıklar, kayalık, taşlı yamaçlar Krd L Campanula glomerata L. subsp. hispida Çıngırak otu çalılık, orman kenarları, otlaklar v.b. Avr.-Sib L (WITASEK) HAYEK Asyneuma amplexicaule (WILLD.) HAND.-MAZZ. subsp. amplexicaule (WILLD.) HAND.-MAZZ. var. amplexicaule (WILLD.) HAND.-MAZZ. seyrek ormanlar, kayalık yamaçlar? L Lonicera iberica BIEB. kayalık yamaçlar, spıraea ve Quercus çalılıkları Hir.-Krd L Viburnum lantana L. Germesik orman veya çalı,kayalık yamaçlar Avr.-Sib L Arenaria gypsophiloides LMANT. var. taşlı çayır ve bayırlar İr.-Tur L gypsophiloides LMANT Minuartia verna (L.) HIERN subsp. verna (L.) Çayırlar? L HIERN Dianthus crinitus SM. var. crinitus SM. volkanik kaya yamaçları ve dağ stepleri? G Dianthus calocephalus BOISS. kumullar, volkanik ve kireçtaşı yamaçlar, step, tarlalar, açık? G orman arazileri, kayalar Silene saxatilis SIMS kaya şekilleri, açık yerler, kıyılar? G Sempervivum armenum BOISS. ET HUET. var. armenum BOISS. ET HUET. kireçtaşlı tepeler, volkanik yamaçlar, hareketli kayalar Krd L 104

118 CUPRESSACEAE Juniperus excelsa M. BIEB. subsp. excelsa Boylu ardıç tepe ve dağların kurak kayalık yamaçları? L Juniperus communis L. var. saxatalis PALL. Adi ardıç kayalık yamaçlar ve sırtlar, çalılık ve ormn kenarları? L G EPHEDRACEAE Ephedra major HOST Hum Kayalık? Euphorbia seguieriana NECKER subsp. orman, çalılık, step, kayalık yamaçlar, akarsukenarları nadas Avr.-Sib L seguieriana NECKER tarlalar, yol kenarları EUPHORBIACEAE Euphorbia virgata WALDST. ET KIT. Quercus ormanı ve çalılığı, step, otlak alan, kayalık yamaç, sukenarı, bataklık? L Astragalus pseudoutriger GROSSH. taşlı dağ yamaçları İr.-Tur G FABACEAE FAGACEAE Trifolium pratense L. var. pratense BOISS. ET Yonca çayırlık, yolkenarları, orman açıklıkları? G BAL. Hedysarum hedysaroides (L.) SCHINZ ET kayalık yamaçlar, çağıllık ve sekiler? L THELL. Astragalus viciifolius DC. Dağlık bölgeler? L Astragalus aureus WILLD. Altın geveni taşlı yamaçlar İr.-Tur G Astragalus microcephalus WILLD. Boz geven Bozkır İr.-Tur G Astragalus stevenianus DC. var. stevenianus DC. taşlı yerler, bozkır? G Quercus infectoria OLIVIER subsp. boissieri (REUTER) O. SCHWARZ Mazı meşesi Quercus infectoria OLIVIER subsp. boissieri (REUTER) O. SCHWARZ Fagus orientalis LIPSKY Doğu kayını yaprak döken ve karışık ormanlar (Quercus-Castanea- Carpinus veya Abies, Pinus nigra Quercus macranthera FISCH. ET MEY. EX kurak yamaçlarda Quercus pubescens, Pinus nigra, Pinus HOHEN. subsp. syspirensis (C. KOCH) sylvestrıs, populus, tremula? MENITSKY? L Avr.-Sib G E LR (lc) G GERANIACEAE Geranium tuberosum L. subsp. tuberosum L. Devetabanı taşlı yamaçlar ve bozulmuş habitatlar, özellikle nadas tarlalar? Crocus kotschyanus C. KOCH. subsp. taşlı yerler, dağınık çalılıklar? G suworowianus (C. KOCH) MATHEW Iris caucasica HOFFM. subsp. turcica B. Navruz çıplak taşlı yamaçlar, çağıllık ve yaylalar İr.-Tur G IRIDACEAE MATHEW Gladiolus kotschyanus BOISS. Karga soğanı kalkerli yamaçlar, bataklıklar, alpin otlaklar, sulu çayırlık, Ir.-Tur L Piceae ormanlarında Iris iberica HOFFM. subsp. elegantissima Kurtkulağı kayalı veya kumlu tepeler, stepler, iğne yapraklı ve kayalı İr.-Tur G (SOSN.) TAKHT. ET FEDOROV ormanlar Ajuga chamaepitys (L.) SCHREBER subsp. chia Yer çamı çalılık, otlaklar, hareketli kayalık, Artemisia bozkırları, nadas? G (SCHREBER) ARCANGELI var. ciliata BRIQ. tarlaları, killi blanks Teucrium chamaedrys L. subsp. syspirense (C. Kısamahmut kireçtaşı veya volkanik yamaçlar, bozkır İr.-Tur L KOCH) RECH. FIL. otu LAMIACEAE Lamium amplexicaule L. tepe etekleri seyrek bozkır, ekilmiç arazi yol kenarları çorak Avr.-Sib L yerler Nepeta racemosa LAM. Pisik otu kireçtaşı kaya ve volkanik yamaçlar, çağıllık, Pinus sylve strıs ile, tarla kenarları İr.-Tur G - L 105

119 LAMIACEAE LILIACEAE MORINACEAE PAPAVERACEAE PINACEAE PLANTAGINACEAE POACEAE POLYGONACEAE POLYGALACEAE PRIMULACEAE Lallemantia canescens (L.) FISCH. ET MEY. Origanum acutidens (HAND.-MAZZ.) IETSWAART Acinos rotundifolius PERS. Thymus pubescens BOISS. ET KOTSCHY EX CELAK var. pubescens BOISS. ET KOTSCHY EX CELAK nadas tarlaları, tepekenarları yolkenarı, volkanik kaya, İr.-Tur G kireçtaşı yamaçlar ve çağıllık Anuk kalkerli ve kalkersiz kayalar, yamaçlar ve çağıllık İr.-Tur E - - L taşlı yamaçlar (ekseriya kalkerli), step, meralar, sel suları ile? G açılmış yerler, ekin ve nadas tarlalar stepler, kuru otlaklar, açık kayalık yerler İr.-Tur G Ziziphora clinopodioides LAM. Keklik otu kayalık yamaçlar, bozkır, çağıllık? L Salvia pachystachys TRAUTV. kayalık kşreçtaşı ve mağmatik yamaçlar, çağıllıklar, subalpin İr.-Tur L çayırlıklar Salvia staminea MONTBRET ET AUCHER EX Ada çayı kireçtaşı ve volkanik kayalı yamaçlar, meşe çalı, uçurumlar, İr.-Tur G BENTHAM hareketli kaya, alpin çayır Salvia nemorosa L. Kara ot bozkırdaki kayalık yamaçlar, nadas tarlaları, yamaç çayırları, çorak yerler? L Allium aucheri BOISS. Sirmo çayırlıklar, yaz otlakları, yaş bölgeler, kuru çimenlik kenarları Ir.-Tur L Allium kunthianum VVED. alpin açıklıklar, stepler, taşlı yamaçlar Ir.-Tur G Scilla siberica HAW. subsp. armena (GROSSH.) çimenlik yamaçlar, eriyen karlarda İr.-Tur G MORDAK Morina persica L. var. persica L. Dağ çayı kayalık yamaçlar, çağıllıklar, yolkenarları İr.-Tur L Corydalis oppositifolia DC. subsp. oppositifolia taşlı yamaç? L Papaver fugax POIRET var. fugax POIRET kurak yamaç, moloz? G Pinus sylvestris L. var. hamata STEVEN Sarıçam tepe yamaç, orman Avr.-Sib G Plantago major L. subsp. intermedia (GILIB.) LANGE Bağa yaprağı Pinus ormanlıkları, sulanmış tarlalar, dıtcınes, bataklıkları, kayalık dağ yamaçları sık? G Tragus racemosus (L.) ALL. ılıca yakınlarında kireçtaşı uçurumlar, vadilerde çakıllı dere? L yatakları, step, kıyı kumul Pennisetum orientale L. C. M. RICHARD kayalık kuru yerler, erozyana uğramış sist, güenşli tepeler İr.-Tur G Oxyria digyna (L.) HILL. yamaçlar, çağıllıklar? L Rheum ribes L. Işgın kayalık yamaçlar Ir.-Tur G Rumex alpinus L. Dağ pazısı çağıllık, su kenarları, gölgelik yerler? G Primula veris L. subsp. macrocalyx (BUNGE) LÃœDI Androsace armeniaca DUBY var. macrantha (BOISS. ET HUET) MARTELLI Çoban çiçeği kayaların arası, seyrek çimenlik yamaçlar Avr.-Sib G Kireçtaşı ve volkanik kayalıklar ve hareketli kayalıklar, alpin otlaklar İr.-Tur E LR (LC) - L 106

120 RANUNCULACEAE RANUNCULACEAE RUBIACEAE SAXIFRAGACEAE SCROPHULARACEAE SOLANACEAE VALERIANACEAE Androsace villosa L. Kireçtaşı veya granit hareketli kayalıklar veya sekiler, kaya veya kesek yamaç, tepe üstleri? L Anemone albana STEV. subsp. armena (BOISS.) yamaç, volkanik yamaç İr.-Tur L SMIRN. Ranunculus dissectus BIEB. subsp. glabrescens alpin çayır, kayalık? G (BOISS.) DAVIS Ranunculus kotschyi BOISS. çayır, orman açıklığı, kayalık yamaç, çağlayan kenarı? L Asperula glomerata (BIEB.) GRISEB. subsp. glomerata (BIEB.) GRISEB. kayalık yamaçlar ve dağ stepi İr.-Tur G Galium incanum SM. subsp. elatius (BOISS.) step tepeler, orman açıklıkları, talus, kayalık yamaçlar İr.-Tur L EHREND Cruciata taurica (PALLAS EX WILLD.) EHREND. kuru kayalar, çağıllık, step, çalılık İr.-Tur L Saxifraga paniculata MILLER subsp. paniculata MILLER dağlar, kaya yarıkları, hareketli kayalar Avr.-Sib L Saxifraga exarata VILL. var. adenophora (C. kayalar ve uçurumlar? G KOCH) ENGLER ET IRMSCHER Verbascum oreophilum C. KOCH var. oreophilum bozkır, otlaklat, çayırlıklar, çalılık, yaprak döken ormanlar İr.-Tur E - - L C. KOCH Hyocyamus niger L. Ban otu taşlı veya kayalı yerler, hububat tarlaları, yol kenarları, çorak? G yerler Veronica gentianoides VAHL subsp. gentianoides ormanlar, yaş çayırlıklar, otlaklar, ıslak yerler, kayalık alpin Hir.-Krd L yamaçlar Daphne oleoides SCHREBER subsp. kurdica Develik volkanik kayaklar,kireçtaşı yarıkları,upland otlakları, yol İr-Tur L (BORNM.) BORNM. kenarları Pis ot dere kenarlarında gölgelik yerler? G Valeriana alliariifolia ADAMS 107

121 Tablo- 75. Flora Tablosu ile İlgili Kısaltmalar ve Kaynaklar IUCN (Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi) RE (Regionally Extinct) CR (Critically Endangered) EN (Endangered) VU (Vulnerable) nt (Near Threatened) lc (Least Concern) DD (Data Deficient) NA (Not Applicable) LR (Lower Risk) cd (Conservation Dependent) NE (Not Evaluated) Kaynak L G Fitocoğrafik Bölge Akd. D.Akd. İr.-Tur. Krd. Avr.-Sib. Bölgesel Olarak Soyu Tükenmiş Çok Tehlikede Tehlikede Zarar Görebilir Tehdit Altına Girebilir En Az Endişe Verici Veri Yetersiz Uygulanabilir Değil Düşük Risk Korumaya Bağlı Değerlendirilmeyen Literatür Gözlem Akdeniz Elementi Doğu Akdeniz Elementi İran-Turan Elementi Karadeniz Avrupa-Sibirya Elementi (?) Geniş Yayılışlı veya Bilinmeyen Endemizm Durumu (-) Endemik Değil (E) Literatür Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2012 Endemik AKMAN, Y. 1995, Türkiye Orman Vejetasyonu, Ank. Üniv. Fen Fakültesi Botanik A.B.D., Ankara. BAYTOP, T. 1994, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, T.D.K. Basımevi, Ankara. DAVIS, P.H , Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1 9, Edinburgh University Press, Edinburgh. DAVIS, P.H. et all 1988, Flora of Turkey and East Aegean Islands, (Supplement), Vol. 10, Edinburg University Press, Edinburgh. EKİM, T. ve ark. 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, T.T.K.Derneği, Ankara. YİĞİT, N. ve ark. 2002, Çevresel Etki Değerlendirme ÇED, Kılavuz, Ankara Türkiye nin Önemli Doğa Alanları (Doğa Derneği 2006,Ankara) (TÜBİVES Türkiye Bitkileri Veri Servisi) ( Proje alanı ve etki alanında saptanan bitki türlerinden Scorzonera tomentosa Kars, Çankırı, Kastamonu, Ankara, Artvin, Erzincan, Erzurum Gümüşhane, Konya, Malatya, Sivas, Uşak, Bayburt illerinde, Onosma bornmuelleri Bolu, Gaziantep, İstanbul, Mardin, Ağrı, Amasya, Artvin, Bursa, Erzurum, Eskişehir, Isparta, İçel, Nevşehir, Samsun, Tunceli illerinde, Quercus macranthera FISCH. ET MEY. EX HOHEN. subsp. Syspirensis Bolu, Ardahan, Kastamonu, Amasya, Ankara, Çorum, Erzurum, Gümüşhane, Sivas, Tunceli, Yozgat illerinde, Origanum acutidens Ardahan, Hakkâri, Bitlis, Artvin, Bingöl, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Malatya, Sivas, Tunceli illerinde, Androsace armeniaca DUBY var. Macrantha Artvin, Çorum, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Sivas, Yozgat, Bayburt illerinde, Verbascum oreophilum C. KOCH var. oreophilum ise Kars, Bitlis, Artvin, Erzurum, Muş, Van illerinde 108

122 görülmekte olup, yaygın endemik türlerdir. Bu türler IUCN listesinde LR-Az Tehdit altında kategorisinde bulunmakta olup, nesillerinin tehlikeye girmesi gibi bir durum şu anda söz konusu değildir. Proje alanı ve çevresinde yapılan arazi çalışmaları sonucu saptanan floraya ait bazı türler aşağıdaki şekillerde verilmiştir. Familya: Polygonaceae Cins: Rheum L. Familya: Euphorbiaceae Cins: Euphorbia L. Familya: Primulaceae Cins: Androsace L. Şekil- 45. Proje alanı ve çevresinde yapılan arazi çalışmaları sonucu saptanan floraya ait bazı türler 109

123 R.D.B IUCN BERN KAYNAK MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Gerek arazi çalışmaları sırasındaki gözlemlerimizde ve gerekse bölge ile ilgili taradığımız literatürde proje sahasında; nadir, nesli tehlikede, Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) Ek-1 listesine göre koruma altına alınması gereken bir bitki türüne rastlanmamıştır. Fauna Proje alanı ve çevresinde Biyolog Sümeyra ÇAKIR tarafından 2014 Mayıs ayında yapılan arazi çalışmaları, yöre halkı yapılan anket çalışmaları ile bölge için yapılan literatür taraması sonucu tespit edilen ve yayılış göstermesi muhtemel fauna türleri (İki yaşamlılar, Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler) aşağıda tablolarda gösterilmiş olup, IUCN Tehlike Kategorileri, Bern Sözleşmesi Ekleri, Orman ve Su işleri Bakanlığınca belirlenen Ek III Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesi ve Merkez Av Komisyonu Kararları (M.A.K.) kapsamında değerlendirilmiştir. Tablolarda kaynak kısmında G ile işaretli olan türler arazi çalışmaları sırasında gözlemlenmiş türler olup, çalışmaların yapıldığı dönemde diğer türler gözlemlenememiştir. Gözlemlenemeyen türler bölgede yapılmış literatür çalışmaları kontrol edilerek ve uygun habitatlarda bulunabilme durumlarına göre tespit edilmiş ve "L" ile gösterilmiştir. Yöre halkı ve çalışanlar ile yapılan anketler sonucunda tespit edilen türleri ise "A" ile gösterilmiştir. Listeler oluşturulurken ilkelden gelişmişe doğru (İki yaşamlılar, Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler) bir sıra izlenmiştir. Fauna türlerinin habitatları ve koruma kategorilerinin belirlenmesinde Prof. Dr. Ali Demirsoy un "Türkiye Omurgalı Faunasının Sistematik ve Biyolojik Özelliklerinin Araştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması" ile ilgili "Memeliler", "Sürüngenler" ve "Amfibiler" isimli çalışmalarından da yararlanılmıştır. Tablo- 76. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Amphibia (iki yaşamlı) Türleri FAMİLYA TÜR ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT BUFONIDAE Bufo viridis Gece kurbağası Bahçe, açık arazi, taşlık bölge nt LC Ek2 A RANIDAE Rana camerani Şeritli kurbağa Çıplak dağların ıslak zeminli çayırlık bölgelerinde, açık orman nt LC Ek3 L 110

124 KONUMU R.D.B IUCN M.A.K. Orm. Su EKIII BERN KAYNAK R.D.B IUCN Orm. Su EKIII BERN KAYNAK MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Tablo- 77. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Reptilia (sürüngen) Türleri FAMİLYA TÜR ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT TESTUDINIDAE Testudo graeca Yaygın tosbağa Kuru, taşlı, kumlu arazi, bağ, bahçe nt VU + Ek2 G Darevskia valentini Valentin kertenkelesi Kayalık, taşlık, step - LC + Ek3 L LACERTIDAE Parvilacerta parva Cüce kertenkele Az bitkili, kurak ve yüksek stepler,taşlık nt LC + Ek3 L Ophisops elegans Tarla kertenkelesi Step, taşlı, topraklı zemin nt - + Ek2 L,A ANGUIDAE Ophisaurus apodus Oluklu kertenkele Taşlık yerlerde, çalılıklarda, yamaçlarda nt - + Ek2 L BOIDAE Eryx jaculus Mahmuzlu yılan Kurak, kumlu, taşlı ortamda nt - + Ek3 A Dolichophis schmidti Kırmızı yılan Taşlık, çalılık, dere kenarı, yamaç nt LC + Ek3 A COLUBRIDAE Eirenis Uysal yılan Taşlık arazi nt LC + Ek3 L modestus Elaphe sauromates Sarı yılan Seyrek orman, çalılık, taşlık nt NT + Ek3 L VIPERIDAE Vipera lebetina Koca engerek Düz ova, taşlık nt NT + Ek2 L,A Tablo- 78. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Aves (kuş) Türleri FAMİLYA TÜR ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT Milvus migrans Kara çaylak Açık arazideki akan ve durgun suları Y A.3 LC + Ek3 L Haliaeetus albicilla Akkuyruklu kartal Kayalık ve yüksek ağaçlık Y A.1.2 LC + Ek3 L Gyps fulvus Kızıl akbaba Kayalık ve dağlık arazi Y A.2 LC + Ek3 L ACCIPITRIDAE Circaetus gallicus Yılan kartalı Açık ve ekili araziler, taşlık çalılık Y A.4 LC + Ek3 L bölgeler ve kurak bölgeler ve bayırlar Aquila chrysaetos Kaya kartalı Her türlü yüksek, kayalık, ormanlık Y A.1.2 LC + Ek3 L dağda Aquila nipalensis Bozkır kartalı yarı çöl, ağaçsız ve çalılık bozkırlar Y A.1.2 LC + Ek3 A Buteo buteo Şahin açık alanlara, tarım alanlarına, Y A.3 LC + Ek3 A meralara ve bataklıklara yakın ormanlık alanlarda Buteo rufinus Kızıl şahin Bozkır, tarım arazisi Y A.3 LC + Ek3 G FALCONIDAE PHASIANIDAE Falco tinnunculus Kerkenez Dağlar, vadiler, orman kenarları, Y A.2 LC + Ek2 L bozkırlar Falco peregrinus Gökdoğan Kayalık dağlar, vadiler Y A.1.2 LC + Ek2 L Falco subbuteo Delice doğan Dağlık, sazlık, geniş vadiler Y A.3.1 LC + Ek2 L,A Tetraogallus Ürkeklik Dağların yüksek kayalıkları, orman A.1.2 LC - Ek3 L caspius Perdix perdix Çil keklik Çayırlar, bozkırlar, dağlık, kayalık Y A.2 LC - Ek3 L Alectoris chukar Kınalı keklik Kayalık sarp arazi Y A.2 LC Ek2 - Ek3 A COLUMBIDAE Columba livia Kaya güvercini Kırlarda, tarlalarda ve kayalıklarda Y A.5 LC Ek2 - Ek3 G Columba palumbrus Tahtalı Dağlık, ormanlık, ağaçlık Y A.4 LC Ek2 - - A 111

125 R.D.B IUCN M.A.K Orm. Su EKIII BERN KAYNAK MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Kırlar, bozkırlar, ormanlar, park ve G CUCULIDAE Cuculus canorus Guguk bahçeler, tundra ve turbalıklar, fundalıklar G A.2 LC + Ek3 STRIGIDAE Bubo bubo Puhu Dağ, orman, çöl Y A.1.2 LC + Ek2 L APODIDAE Apus apus Ebabil Kayalık, sulak yerler G A.3.1 LC + Ek3 L ALAUDIDAE Melanocorypha Boğmaklı toygar Tarlalar, alçak çalılık bozkırlarda ve Y A.5 LC + Ek2 L calandra kurak taşlık araziler HIRUNDINIDAE Ptyonoprogne Kaya kırlangıcı Dağlık arazi, bazen deniz kıyısı G A.5 LC + Ek2 L rupestris Anthus campestris Kır incirkuşu Taşlık, kurak ve boş arazilerde, G A.2 LC + Ek2 L MOTACILLIDAE steplerde Prunella modularis Dağbülbülü Dağlık arazi A.1.2 LC + Ek2 L PRUNELLIDAE Phoenicurus Kara kızılkuyruk Kayalık yamaçlar, yarlar, yayla köyleri A.2 LC + Ek2 G ochruros Irania gutturalis Taşbülbülü Kayalık A.1.2 LC + Ek3 L MUSCICAPIDAE Ficedula Alaca sinekkapan Dağlık alan G A.3 NT + Ek2 L,A semitorquata TURDIDAE Turdus torquatus Boğmaklı ardıç Kayalık, ağaçlık Y A.1.2 LC + Ek2 A Y A.5 LC - - A STURNIDAE Sturnus vulgaris Sığırcık Tarla, çayır, sulak alan Ek1 Pyrrhocorax Sarı gagalı dağ Yüksek dağlar Y A.3 LC + Ek2 L,A CORVIDAE graculus kargası Corvus frugilegus Ekin kargası Tarım alanlarında, meralarda, Y A.5 LC - - L çayırlarda Ek2 Montifringilla Kar serçesi Kayalıklar G A.2 LC + Ek2 L PASSERIDAE nivalis Petronia petronia Kayalık serçesi Kayalıklarda, koyaklarda, taşlı ve Y A.3 LC + Ek2 G kumlu Fringilla Dağ ispinozu Açık alan, orman Y A.3 LC - Ek3 G montifringilla Ek1 FRINGILIDAE Serinus pusillus Karaiskete Dağlık, kayalık Y A.3 LC + Ek2 L EMBERIZIDAE Emberiza cia Kaya çintesi Yüksek alanlar Y A.2 LC + Ek2 L Emberiza citrinella Sarı çinte Açık alanlar Y,G A.2 LC + Ek2 L Tablo- 79. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Mammalia (memeli) Türleri FAMİLYA TÜR ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT ERINACEIDAE Erinaceus Kirpi Ağaçlık, bahçelik, seyrek ormanlık nt + - G concolor SORICIDAE Crocidura Sivriburunlu Açık arazi, çalılık nt LC Ek3 L leucodons Tarlafaresi Rhinolophus Büyük nalburunlu Orman, ağaçlık, çalılık v LC + Ek2 L, RHINOLOPHIDAE ferrumequinum yarasa A Rhinolophus Akdeniz nalburunlu Ormanlık, ağaçlık, çalılık v NT + Ek2 L euryale yarasası Myotis blythii Farekulaklı küçük Tarım arazileri ve bahçeleri gibi bodur v LC + Ek2 L yarasa ve otlak habitatları VESPERTILIONIDAE Miniopterus Uzun kanatlı yarasa Açık arazi v NT + Ek2 L schreibersii LEPORIDAE Lepus europaeus Yabani tavşan Hemen her yerde nt LC Ek2 Ek3 L CRICETIDAE Cricetulus Cüce avurtlak Çayırlık, tarla, step, açık orman nt LC - L migratorius Mesocricetus Avurtlak Step, kurak arazi nt LC + - A brandti Microtus socialis Doğu tarla faresi Kuru bozkır, otluk nt/i LC - L 112

126 A MURIDAE Mus domesticus Ev faresi Toprak,taş altı, açık arazi nt LC - DIPODIDAE Allactaga williamsi Arap tavşanı Step, yarı çöl nt LC + - L, A Canis lupus Kurt Ormanlık stepler, açık araziler R(V) LC + Ek2 A CANIDAE Vulpes vulpes Tilki Orman, step, çakıllı arazi nt LC Ek2 - A URSIDAE Ursus arctos Ayı Orman açıklıkları, alpin taşlık ve kayalık alanlar v LC + Ek2 L Mustela nivalis Gelincik Orman kenarı, otluk alan, dağlık bölge nt LC Ek1 Ek3 L MUSTALIDAE CAPRINAE Vormela Alacasansar Bahçe, yarı kurak alanlar, su kenarı v VU + Ek2 L peregusna Meles meles Porsuk Karışık orman, kayalık, step R LC Ek1 Ek3 L Capra aegagrus Yaban keçisi Sarp kayalık, orman Nt/E VU + Ek2 A Rupicapra rupicapra- Çengelboynuzlu dağ keçisi Çıplak, kayalık yerler, derin, otlu, ağaçlı vadi, sarp vadiler nt/e LC + Ek3 A Amphibia (İki yaşamlılar) Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan ve habitat özellikleri sebebiyle yayılış göstermesi muhtemel 2 amfibi türü tespit edilmiş olup, 1 tür Bern Sözleşmesi Ek-2 (Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri listesinde), 1 tür Ek-3(Korunması Gereken Hayvan Türleri) listesinde bulunmaktadır. IUCN tehlike kriterlerine göre bütün türler LC ( Az Riskli) kategorisindedir. Listede yer alan türler Demirsoy, A. a (1996) göre Türkiye de oldukça bol ve yaygın olup, herhangi bir tehdit altında değildirler. Projenin ülkemizde yaygın olan bu amfibi türlerinin üzerinde olumsuz bir etkisi beklenmemektedir. Reptilia (Sürüngenler) Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan ve habitat özellikleri sebebiyle yayılış göstermesi muhtemel 10 sürüngen türü tespit edilmiş olup, 4 tür Bern Sözleşmesi Ek-2 (Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri ) listesinde, 6 tür Ek-3 (Korunması Gereken Hayvan Türleri) listesinde bulunmaktadır. IUCN kategorilerine göre tabloda yer alan türlerden Testudo graeca VU( Hassas türler), Elaphe sauromates ve Vipera lebetina NT( Tehdit altına girebilir) kategorisinde bulunmaktadır. Ayrıca 1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununun 2 ve 4 üncü maddelerine dayanılarak Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenen ve tarihli, sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenen listelere göre, belirlenen bütün türler Ek-III e yani Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları Listesi ne girmektedir. 113

127 Listede yer alan türler Demirsoy, A. a (1996) göre Türkiye de oldukça bol ve yaygın olup, herhangi bir tehdit altında değildirler. Sürüngen türleri için alternatif alanların olması ve ülkemizde yaygın olması nedeniyle önerilen projenin bu türler açısından herhangi bir olumsuzluk yaratması beklenmemektedir. Aves (Kuşlar) Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan ve habitat özellikleri sebebiyle yayılış göstermesi muhtemel 36 kuş türü saptanmış olup, bunlardan 16 tanesi Bern Ek-2 (Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri ), 16 tanesi de Bern Ek-3 (Korunması Gereken Hayvan Türleri) listesinde bulunmaktadır. Ayrıca tarih ve 13 karar nolu resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı nın yansıtıldığı en son listelere göre; 2 kuş türü Ek-1, yani Merkez Av komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları kategorisinde; 4 tanesi de Ek-2 listesinde yani Merkez Av Komisyonu nca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları kategorisinde bulunmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenen listelere göre 28 kuş türü EK III yani Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları Listesi ne girmektedir. Saptanan kuş türleri IUCN tehlike kriterlerine göre, Ficedula semitorquata NT (tehdit altına girebilir) kategorisindedir. Geri kalan kuş türleri LC (az riskli) kategorisindedir. Kuş türlerinin hareket etme yeteneklerinin oldukça fazla olması, yakın çevrede alternatif alanların bulunması ve ülkemizde yaygın olması nedenleriyle projenin kuş türleri açısından herhangi bir olumsuzluk yaratmayacağı düşünülmektedir. Çalışmalarda tarihli, sayılı Sulak Alanlar Kanunu Yönetmeliklerine uyulacaktır. Mammalia (Memeliler) Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan ve habitat özellikleri sebebiyle yayılış göstermesi muhtemel 20 memeli türü tespit edilmiştir. Bern kapsamında 5 memeli türü Ek-3 (Korunması Gereken Hayvan Türleri ) listesine, 8 memeli türü ise Ek-2 (Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri) listesine girmektedir. Ayrıca Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın M.A.K. listesine göre 2 memeli hayvan türünün EK-1 listesinde yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları Listesi, 2 memeli türü EK-2 listesinde yani Merkez Av Komisyonu tarafından avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları listesinde yer aldıkları görülmüştür. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenen listelere göre 12 memeli türü EK III yani Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları Listesi ne girmektedir. 114

128 Saptanan memeli türlerinden Rhinolphus euryale ve Minioplerus schreibersii IUCN tehlike kriterlerine göre NT (Tehdit Altına Girebilir) kategorisinde, Carpa aegagrus ve Vormela peregusna VU (Hassas türler) kategorisinde, diğer türler LC (Az Riskli) kategorisindedir. Ali Demirsoy (1996) Red Data Book Kategorilerine göre, bölgede tespit edilen 20 memeli türünden Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus euryale, Myotis blythii, Miniopterus schreibersii, Ursus arctos, Vormela peregusna v (Zarar Görebilir) kategorisinde, Meles meles ve Canis lupus R (Nadir) kategorisinde, Capra aegagrus ve Rupicapra rupicapra ise nt/e (yaygın/tehlikede) kategorisinde bulunmaktadır. Diğer türler ise Türkiye de oldukça bol ve yaygın olup, herhangi bir tehdit altında değildirler. Tablo- 80. Fauna tabloları ile ilgili kısaltmalar ve kaynaklar IUCN EX (Extinct) Soyu Tükenmiş EW (Extinct in the Wild) Doğada Soyu Tükenmiş CR (Critically Endangered) Kritik Düzeyde Tehlikede EN (Endangered) Tehlikede VU (Vulnerable) Hassas Türler LR (Lower Risk) Düşük Riskli NT (Near Threatened) Tehdit Altına Girebilir DD (Data Deficient) Veri Eksik LC (Least Concern) Az Riskli NE (Not Evaluated) Değerlendirilmemiş MAK T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nca Koruma Altına Alınan Yaban Ek I Hayvanları Ek II Merkez Av Komisyonu nca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları Merkez Av Komisyonu nca Avına Belli Sürelerde İzin Verilen Av Ek III Hayvanları Orman ve Su işleri Bakanlığı EKIII Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları Listesi Bern Ek II Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri Ek III Korunması Gereken Hayvan Türleri Statü Y Yerli G Göçmen T Transit KZ Kış Ziyaretçisi BG Bölgeler Arası Göç YG Yükselti Göçmeni Tespit Yöntemi L Literatür G Gözlem A Anket Populasyon Durumu (Kiziroğlu (2008) Tarafından Kuşlar İçin Kullanılan Risk Sınıfları) A grubuna giren türler, ya tam yıllık kuş türü olup yerli, ya da yaz göçmeni; yani kuluçkaladıktan sonra Türkiye yi terk eden göçmen türlerden oluşur. Şüpheye yer bırakmayacak şekilde yok olan ve artık doğal yaşamda A.1.0 görülmeyen türlerdir. Doğal popülasyonları şu anda tükenmiş veya en z son yıllık süreçte doğal yaşamda artık görülemeyen, ancak volier, kafes ve A.1.1 diğer yapay koşullarda yaşamını sürdüren evcilleşmiş, domestik türlerdir. Bu türlerin doğal yaşamda tutunma şansları kalmamıştır. Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıştır. İzlendikleri A.1.2 bölgelerde 1-20 birey 115

129 Bu türlerin sayıları, gözlendikleri bölgelerde birey arasında A.2 değişir. Bunlar önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. Bu türlerin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde A.3 genel olarak birey arasında değişir. Bu türlerin popülasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma A.3.1 vardır. Bu türlerin nüfusu da birey arasında değişir. Bu türlerin popülasyonları gözlendikleri bölgelerde A.4 birey arasında değişir. Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz azalma ve tükenme A.5 tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. Yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türleri A.6 içerir. Bu türlerle ilgili şu anda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir; A.7 çünkü bu türlerin Türkiye de elde edilen kayıtları tam sağlıklı ve güvenli değildir. B grubundaki türler ya kış ziyaretçisi, ya da transit göçerdir. Daha önce Türkiye de kışladıklarına özgü kaydı bulunduğu halde, B.1.0 bugün tükenen türlerdir. Bu türler Türkiye yi kışlak veya geçit bölgesi olarak kullanır; ancak B.1.1 popülasyonları önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup, izlendikleri B.1.2 bölgelerde 1-20 birey ile temsil edilirler. Bu türlerin sayıları, gözlendikleri bölgelerde birey arasında B.2 değişir. Bu türlerin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde B.3 genel olarak birey arasında değişir. Bu türlerin popülasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma B.3.1 vardır. Bunların nüfusu da birey arasında değişir. Bu türlerin popülasyon yoğunlukları, gözlendikleri bölgelerde henüz B.4 tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte, popülasyonlarında mevzii bir azalma vardır. Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz azalma ve tükenme B.5 tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. B.6 Az araştırılmış ve yeterince kaydı olmayan türleri içermektedir. Bu türlerle ilgili şu anda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir; B.7 çünkü kayıtlar çok az, emin ve sağlıklı değildir. KAYNAKLAR: DEMİRSOY, A. 1996, Amfibiler, Meteksan A.Ş., Ankara DEMİRSOY, A. 1996, Sürüngenler, Meteksan A.Ş., Ankara DEMİRSOY, A. 1996, Memeliler, Meteksan A.Ş., Ankara Baran, İ. Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri. Tübitak Popüler Bilim Kitapları 207. Impress Baskı Tesisleri-Ankara.KASIM-2012 Svensson, L., Mullarney, K. & Zetterström, D. (2009) Collins Bird Guide 2nd Edition, HarperCollins Publishers, London KİZİROĞLU, İ. (2008): Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi, Desen Matb., Ankara Türkiye nin Anonim Kuşları Türkiye nin Anonim Memelileri Türkiye Kurbağa ve Sürüngenleri Gözlemciliği ve Fotoğrafçılığı Topluluğu BirdLife International Data Zone Doğa Derneği Kuşbank DEMİRSOY, A. 2002, Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası, Meteksan A.Ş., Ankara Erzurum İl Çevre Durum Raporu, 2012 YİĞİT, N. ve ark. 2002, Çevresel Etki Değerlendirme ÇED, Kılavuz, Ankara Türkiye nin Önemli Doğa Alanları (Doğa Derneği 2006,Ankara) 116

130 b)proje Etki Alanı Flora-Fauna Proje kapsamında faaliyet gösterilen alan ve projenin etki alanları, aynı iklimsel, topoğrafik ve yükselti özelliklerini taşımakta olup, aynı habitata sahiplerdir. Proje etki alanında yer alacak olan bitki ve hayvan türlerinde değişiklik gözlemlenmemiştir. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü XIII. Bölge Müdürlüğü(ERZURUM) Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası ( ) na göre atık depolama sahası Ava Yasak Alanlar içerisine, ocak sahası ise Çat Yaban Hayatı Geliştirme Sahası na girmektedir. Şekil- 46. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası na göre proje alanı c)proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Flora-Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje konusu faaliyet, Mintek Madencilik San. Tic. A.Ş. tarafından; Erzurum İli, Çat İlçesi, Çirişli Köyü civarında İşletme Ruhsat No lu sahada gerçekleştirilmesi planlanan projesidir. Bir ekosisteme dışarıdan yapılan herhangi bir etki, tüm önlemler alınsa dahi o ekosistemi etkileyecektir. Burada önemli olan etkiyi kabul edilebilir düzeye indirgemektir. Flora: Listede verilen bitki türleri ülkemizde dar ve sınırlı yayılış gösteren ya da baskı altında olan türler olmayıp, aksine geniş dağılımlar arz etmektedirler. Dolayısıyla sahada gerçekleştirilecek projelerden dolayı kendini tekrar eden habitat özelliği gösteren geniş populasyonlu ve bol bulunuşlu türlerin nesillerinin ortadan kalkması gibi bir tehdit unsuru söz konusu olmayacaktır. Ayrıca krom ocağı ve zenginleştirme tesisi çevresinde bulunan bitki türlerinin, sahada yapılacak projelerden olumsuz etkilenmemeleri için gerekli önlemler alınacak ve bitkilere kasıtlı zarar verilmeyecektir. Proje alanında toprağın verimli tabakası olan yaklaşık 10 cm lik bitki örtüsü sıyrılacak ve madencilik faaliyetleri sonrasında yenileme ve iyileştirme çalışmaları için kullanılmak 117

131 üzere depolanacaktır. Yapı ve tesisten dolayı zarar görecek alanlar büyüklüğünde bir yaşam alanında bitkilendirme çalışması yapılacaktır. Proje sahasında madencilik çalışmaları sırasında açığa çıkacak olan toz, bitki yaprakları üzerinde bir tabaka oluşturmakta, ayrıca stamen ve pistillere yapışmaktadır. Bu durum yaprakların kurumasına yol açmakta, döllenmeyi engellemektedir. Bu gibi durumlardan kaçınmak için sulama çalışmaları yapılacaktır. Proje kapsamında yapılan çalışmalarla 167 sayılı yer altı suları hakkında kanunu gereğince hareket edilecek, faaliyetlerden ve yüzeysel kirlenmelerden meydana gelebilecek kirleticilerin yer altı suyunun sızmaması için gerekli önlemler alınacaktır. Fauna: Gürültü proje alanındaki mevcut faunayı geçici süreli olarak olumsuz yönde etkileyecektir. Proje alanı ve çevresinde yaşayan özellikle ayı, kurt, vaşak, yaban keçisi, çengel boynuzlu dağ keçisi gibi yabani hayvanlar, yaşam alanı olarak oldukça büyük bir alanı kullanmaktadırlar. Madencilik faaliyetindeki olumsuzluklar bu türler için hayati önem taşımamaktadır. Sahadaki çalışmalar sırasında dikkatli davranılacak ve yabani hayvanlara rastlanılması halinde kasti zarar verilmeyecektir. Alacasansar, fare gibi küçük memeliler ya da yılan, tosbağa gibi sürüngenlerle karşılaşılması halinde türe zarar verilmeden kazı sahasından uzaklaştırılacaktır. Projeden ötürü, fauna listelerinde belirtilen ve Bern Sözleşmesiyle koruma altına alınan türler ve diğer yaban hayatı türleri üzerine, projeyle ilgili olarak hiçbir ticari kaygı güdülmeyeceğinden bu türlerin avlanması, kasıtlı olarak öldürülmesi veya alıkonması, yumurtalarına zarar verilmesi gibi etkiler söz konusu olmayacaktır. Proje sırasında oluşacak gürültü ve insan varlığı nedeniyle hareket kabiliyeti yüksek olan canlıların çalışma alanından uzaklaşarak daha güvenli bölgelere çekilecekleri tahmin edilmektedir. Hareket yeteneği kısıtlı canlılar veya yumurta vs. bulunması durumunda ise bunların proje alanının sınırları dışına güvenli bir şekilde çıkarılması sağlanacaktır. Habitat bölünmesi ve kaybının gen akışı üzerinde önemi büyüktür. Fakat proje konusu tesisin koordinatları göz önünde bulundurulacak olursa bu türlerin yakın çevrelere çekilerek nesillerini devam ettirebilecekleri düşünülmektedir. İnşaat süresince 2872 sayılı Çevre kanunu ve bağlı hafriyat, her türlü atık, gürültü, su kirliliği, emisyon, kum, çakıl alımı yönetmeliklerine ve kanuna bağlı diğer yönetmeliklerine ve kanuna bağlı diğer yönetmeliklerce belirlenen kriterlere uygun olacak, yaban hayatı yaşam ve habitatları tahrip edilmeyecek, üreme, beslenme vb. dönemlerde hayvanları rahatsız etmeyecek şekilde çalışma mevsimi ve saatleri ayarlanacaktır. Ayrıca açılan ocak etrafında bütün canlıların çukur alana düşmesini önlemek amacıyla en az 1,8 m yüksekliğinde kafes tel ile çevrilecektir. İyileştirilerek kullanılacak olan mevcut yollar dahil olmak üzere, bütün yolların kenarlarına YHGS ve sahip olduğu kaynak değeriyle ilgili uyarıcı ve bilgilendirici levhalar yerleştirilecektir. 118

132 Projede çalışacak bütün personel YHGS na sahip olduğu kaynak değeri ile ilgili bilgilendirilecektir. Sahada gerekli bilgilendirme çalışmaları yapılacaktır. Proje alanı ve yakın çevresinde Merkez Av Komisyonu kararlarına göre Ek listelerde yer alan ve Bern Sözleşmesi Ek listelerine göre koruma altına alınmış olan türler korunacak, gerek inşaat ve gerekse işletme aşamalarında 2872 sayılı Çevre Kanunu ve Yönetmelikleri ne, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ve Yönetmelikleri ne, Bern Sözleşmesi 6. ve 7. madde hükümlerine ve Merkez Av Komisyonu Kararı na uygun hareket edilecektir. Bern Sözleşmesi Madde 6 hükümleri Her Âkit Taraf, II no.lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek; c) Yabani faunayı, bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kıs uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya bos dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun kullanıldığı malzeme dâhil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti Bern Sözleşmesi Madde 7 hükümleri 1. Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 2. III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme sekli, 2. Maddenin şartları göz önünde tutularak, popülasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. 3. Alınacak önlemler; a) Kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, b) Yabani faunayı yeterli popülasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, c) Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satısının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını, Kapsayacaktır. 119

133 4.8. Koruma Alanları (Ek-V deki Duyarlı Yöreler Listesi Kapsamında) a) Proje Alanı Koruma Alanları 1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar a) 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2 nci maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Koruma Alanları", Proje alanı ve yakın çevresinde Milli Parklar, Tabiat Parkları ve Tabiat Koruma Alanları bulunmamaktadır. Çalışma alanı 1. Ve 2. Poligonların büyük bir kısmı ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde kalmakta olup, Atık Depolama Sahası ve Tesisi Alanı, söz konusu ÇAT YHGS sınırları dışarısında tutulmuştur. Proje ile ilgili olarak T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü ne verilen taahhütname ve eklerine uyulacaktır. b) 1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları", Çalışma alanı 1. Ve 2. Poligonların büyük bir kısmı ÇAT Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinde kalmakta olup, Atık Depolama Sahası ve Tesisi Alanı, söz konusu ÇAT YHGS sınırları dışarısında tutulmuştur. Proje ile ilgili olarak T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü ne verilen taahhütname ve eklerine uyulacaktır. c) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. ç) 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. d) 31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17, 18, 19 ve 20 nci maddelerinde tanımlanan alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. 120

134 e) 2/11/1986 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49 uncu maddesinde tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri", Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. f) 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9 uncu maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" olarak tespit ve ilan edilen alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. g) 18/11/1983 tarihli ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu na göre koruma altına alınan alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. ğ) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu uyarınca orman alanı sayılan yerler, Çalışma alanı 1. Ve 2. Poligonlar tamamen orman alanı, zenginleştirme ve atık depolama sahası alanı ise mera alanı vasfındadır. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. h) 4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. ı) 26/1/1939 tarihli ve 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, Proje alanı ve yakın çevresinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. i) 25/2/1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar, Çalışma alanı 1. Ve 2. Poligonlar tamamen orman alanı, zenginleştirme ve atık depolama sahası alanı ise mera alanı vasfındadır. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. j) 17/5/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen alanlar. Proje alanı ve yakın çevresinde dereler mevcuttur. 121

135 2. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar a) 20/2/1984 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi" (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan "Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları"nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları", Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. b) 12/6/1981 tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar, ı) 23/10/1988 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan "Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol" gereği ülkemizde "Özel Koruma Alanı" olarak belirlenmiş alanlar, ıı) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan "Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit" listesinde yer alan alanlar, ııı) Cenova Deklerasyonu nun 17. maddesinde yer alan "Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin" yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar, Proje alanı ve çevresinde yukarıda belirtilen alanlara giren alan bulunmamaktadır. c) 14/2/1983 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi"nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan "Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar, Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. ç) 17/5/1994 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi" (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar. Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. d) 27/7/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi. 27/7/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi Madde 4 e göre her bir Taraf bu Sözleşme yi ve özellikle 5. ve 6. Maddeleri kendi kuvvetler ayrımına göre, anayasal ilkelerine ve idarî düzenlemelerine uygun olarak ve yetki devri ilkesine saygı göstererek Avrupa Yerel Öz Yönetim Şartı nı dikkate alarak uygulayacaktır. Bu Sözleşme nin hükümlerinden sapmaksızın, her bir Taraf, Sözleşme nin uygulanmasını kendi politikalarıyla uyumlu hale getirecektir. Hazırlanan rehabilitasyon projesinde yer alan tüm hususlara uyulacaktır. 122

136 Üretim sırasında karşılaşılabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi için tüm önlemler alınacak, kurum görüşleri doğrultusunda çalışma yapılacaktır. Rehabilitasyon çalışmaları işletme, kazı veya döküm çalışmaları ile birlikte eş zamanlı başlatılacak, faaliyet süresince devam edecek ve faaliyet alanının kapatılmasından sonra doğal hale getirilerek arazi terk edilecektir. Faaliyet alanı işletmeci tarafından terk edildiğinde; arazi düzenlenmiş, duraylılığı sağlanmış, kirlilikten arındırılmış, peyzaj çalışmaları yapılmış ve iyileştirilmiş olarak işletime kapatılacaktır. 3. Korunması gereken alanlar a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar ve benzeri), Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, Proje alanı ve çevresinde dereler bulunmaktadır. ç) Göller, akarsular, yeraltı suyu işletme sahaları, Proje alanı ve çevresinde dereler bulunmaktadır. d) Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar. Proje alanı ve çevresinde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. b)proje Etki Alanı Koruma Alanları Proje etki alanı koruma alanları ile ilgili değerlendirme ve maddeler yukarıda verilmiş olup herhangi bir değişiklik yoktur. 123

137 Şekil- 47. Korunan Alanlar Haritası c)proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında koruma alanlarına etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje alanı içerisinde ve çevresinde yer alan mevsimsel yağışlarla beslenen kuru dere yataklarına ve derelere sahada yapılacak çalışmalar sırasında ve sonrasında müdahale edilmeyecek ve hiçbir katı ve sıvı atık verilmeyecektir. Herhangi bir sanat yapısı, köprü vs. yapılmasının planlanması durumunda, ilgili kurum ve kuruluşlardan görüş alınacak ve yapılacak iş ve işlemler kurumlarla koordineli olarak yürütülecektir. Proje alanı içerisinde yapılan çalışmalar sırasında tarihi ve arkeolojik bulgulara rastlanması durumunda yetkili Müze Müdürlüğü ne haber verilecektir. 124

138 4.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar v.b.) a) Proje Alanı Proje sahası ve yakın çevresinde, Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar vb. mevcut değildir. b) Proje Etki Alanı Proje sahası ve yakın çevresinde, Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar vb. mevcut değildir. c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve İşletme sonrası) Çalışma sahası 1. Ve 2. Poligon orman arazileri üzerinde, Zenginleştirme Tesisi ve Atık Depolama Sahası Mera arazisi üzerine yer almakta olup, gerekli tüm başvurular yapılarak izinler alınacaktır. d) Proje Kapsamında Gerçekleştirilecek Faaliyetlerin Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler Projenin krom ocağı kısımlarının bulunduğu çalışma sahası 1. Ve 2. poligon alanların büyük kısmı YHGS sınırlarında kalmaktadır. Projenin YHGS sınırlarında kalması sebebiyle T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XIII. Bölge Müdürlüğü nden uygunluk görüşü alınmış olup Ek-4 te verilmiştir. Bu görüş ve ekinde yer alan yatırımcının taahhütnamesine göre; - Sahada kullanımı zorunlu ise minimum ses çıkaran yeni nesil jeneratörlerden kullanılacak, bu jeneratör doğaya uygun, sökülebilir, ses yalıtımı ahşap bir yapının içerisine alınarak faaliyet sunulacaktır, - Taşıma esnasında ham madenin üzeri branda ile örtülecektir, - Taşıma esnasında yol şevlerine ve dere yataklarına taş düşmesine karşı dikkatli olunacaktır, - Taşıma gündüz saatlerinde yapılacak olup korna çalınmamasına özen gösterilecektir. Özellikle bu duruma fauna elemanlarının üreme dönemlerinde daha fazla dikkat edilecektir. - Ocaktan çıkarılan cevherin kamyonlara yüklenmesi ve depoya taşınması, günün 08:-18:00 saatleri arasında yapılacak, yükleme esnasında gürültüye dikkat edilecektir. Kamyonlarla taşıma işlemi yaban keçilerinin çiftleşme zamanı (kasımaralık) ve yavrulama dönemleri (mayıs-haziran) nda asgariye indirilecektir 125

139 - Taşıma için büyük tonajlı araçlar yerine daha az gürültü ve egzoz gazı çıkaran küçük araçlar kullanılacak, araçların egzozlarından kıvılcım atmayı önleyici filtre, gürültü engelleyici susturucu takılacaktır. Araçlar gereksiz korna vb. çalmayacak, özel havalı korna tertibatı varsa söktürülecek ve nakliye esnasında 20 km/h ile sınırlandırılacaktır. - Krom zenginleştirme tesisi YHGS içinde tesis edilmeyecektir. - Faaliyet alanındaki diğer tesis ihtiyacı ise; konteynır gibi kalıcı olmayan kapakı alan sistemler ile sağlanacaktır. - Maden ocağındaki patlatma çalışmaları, sahanın hedef türü olan yaban keçisi çiftleşme dönemi (Kasım-Aralık) ve yavrulama dönemi (10 Mayıs-20 Haziran) dışında yapılacaktır. Diğer çalışmalar da gerekli hassasiyet gösterilerek, en az gürültü çıkartacak şekilde yapılacaktır. - Ayrıca, ayının çiftleşme dönemi olan haziran temmuz aylarında sahada yapılacak çalışmalarda gerekli güvenlik önlemleri alınacak, rastlanılması halinde rahatsızlık verilmeyecek ve alandan uzaklaşıncaya kadar çalışmalara ara verilecektir. - Hedef tür ve hassas türlerin sahadaki çalışma faaliyetlerinden etkilenmemesi için 22:00 06:00 saatleri arasında çalışma yapılmayacaktır. - Güneş doğduktan itibaren ilk 3 saat ve güneş batmadan önceki 3 saat içerisinde patlatma, delme, kırma gibi yüksek gürültü çıkabilecek hiçbir çalışma yapılmayacaktır. Bu dönemlerin dışında da gerekli özen gösterilerek, faaliyetler en az gürültü çıkartacak şekilde yapılmalıdır. - Alanın hedef türü ve nesli tehlike altında olan türlerin korunması amacıyla alanda çalışacak firma personelinin, yaban hayatı geliştirme sahası sahanın kaynak değerleri, kaçak avcılık ve yangınla mücadele konusunda idare tarafından eğitilmesi sağlanacaktır. - Proje kapsamında çalışacak olan bütün personel, yaban hayvanları ve hassasiyetleri ile ilgili olarak bilgilendirilecek ve personelin yasadışı avlanması engellenecek ve her türlü yasadışı avcılıkla ilgili anında idareye haber verilecektir. - İşletme faaliyetleri süresince üç aylık periyotlar halinde İzleme Raporu hazırlanacak, hazırlanan raporlar Orman ve Su İşleri Bakanlığı DKMP XIII. Bölge Müdürlüğü Erzurum Şube Müdürlüğüne sunulacaktır. - Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi popülasyon dinamiklerinin ve yırtıcı etkisinin tespit edilmesi ve projenin olumsuz etkilerinin takip edilmesi amacıyla orman mühendisi ve biyolog işbirliği ile sahada yapılacak izleme faaliyetlerinde kullanılmak üzere, özellikle 13. Bölge Müdürlüğünce belirlenecek 10 adet mms gönderme özellikli fotokapan, 5 adet gps-gsm özellikli tasma, 3 adet dürbün, 1 adet fotoğraf makinası, 1 adet taşınabilir teleskop, 2 adet GPS ve 4 adet el feneri proje sahibince temin edilecektir. - Faaliyetler başlamadan önce temin edilen araç ve gereçler demirbaş listesine kaydedilmek üzere 13. Bölge Müdürlüğüne teslim edilecek ve Minteks Madencilik San. Ve Tic. A.Ş. tarafından belirlenerek bilgileri idareye yazılı olarak bildirilen uzmanlar temin edilen araç ve gereçleri idarenin kontrolünde kullanacaktır. - Ayrıca izleme raporunu yapacak uzmanların araziye gidiş gelişleri için tüm imkânlar (arazili araç, arazi kıyafeti, kamp çadırı vb.) proje sahibince sağlanacaktır. - Projenin yürütüldüğü alanla ilgili fotoğraf ve görüntü arşivi oluşturulacak, çalışma alanının, ulaşım güzergâhlarının ve yaban hayatının önceki ve sonraki hali resimlendirilerek her ay idareye verilecektir. 126

140 - Bölgede yayılış gösteren küçük memelilerden alaca sansar, toprak altında tüneller kazarak oluşturduğu kovuklarda yuvalanan bir tür olması sebebiyle, yapılacak olan madencilik çalışmaları esnasında bu türün civardaki alanlarda yuvaları olup olmadığı kontrol edilecek, toprak altı yuvası tespit edilen alanlarda hassas çalışarak türe zarar verilmeden kazı sahasından uzaklaşmalarına fırsat verilecektir. - Flora, Vejetasyon ve Ekoloji Uzmanı tarafından proje hakkında hazırlanmış ekosistem değerlendirme raporuna göre, proje sahası çevresinde bulunan endemik türlerden tehlike altında olduğu belirtilen (EN, VU, NT) 8 takson ile 12 tanesi CITES, 1 tanesi BERN Sözleşmesi ile korunan türler için mutlak koruma gerekmektedir. Bu taksonlara ait tohumların olgunlaşma dönemlerinde toplatılması, kurutulması ve ayıklanması, tohum torbalarına alınması ve etiket bilgilerinin yazılması sağlanarak, Türkiye Tohum Gen Bankası na gönderilecek ve gönderi bilgileri Orman ve Su İşleri Bakanlığı 13. Bölge Müdürlüğü ne bağlı Erzurum İl Şube Müdürlüğü ne bildirilecektir. (Tohumu toplatılacak taksonların isimleri ekosistem değerlendirme raporunda yer almaktadır.) - Ayrıca, proje sahasında çalışmalar başlamadan tespit edilen bu türler uygun yerlere taşınacak ve rehabilitasyon ve restorasyon çalışmalarında kullanılacaktır. - Proje sahasında toprağın verimli tabakası olan yaklaşık ilk cm lik kısmının sıyrılması ve ocak alanındaki çalışmalar tamamlandıktan sonra rehabilitasyon ve restorasyon çalışmalarında kullanılması için uygun alanlarda depolanması sağlanacaktır. (Depolanacak toprak düz bir zeminde, en fazla 3 m uzunluğunda 1 m yüksekliği geçmeyecek şekilde depolanmalıdır.) - Ocak alanının 1/5 lik kısmındaki çalışma sonlandırıldıktan sonra, diğer 1/5 lik kısma geçilecektir. - İşletme çalışmaları bittikten sonra, erozyona karşı gereken önlemler alınacak ve ekolojik restorasyon ilkelerine uygun restorasyon çalışmaları yapılacaktır. Faaliyetlerin başlangıç aşamasında sıyrılarak muhafaza edilmiş olan bitkisel toprak gerçekleştirilecek olan restorasyonda kullanılacak, yeniden bitkilendirme çalışmaların da sahanın hedef türleri ve önemli yaban hayvanı türleri tarafından da tercih edilen, besin ve sığınak oluşturacak doğal bitki örtüsüne uygun ağaç, ağaçcık, çalı, ve otsu türler kullanılacaktır. - Açık ocak işletmesinde kademeli çalışma yöntemi uygulanacaktır. Kazı sonrası oluşan taş, kaya, toprak, moloz vb. materyalin her ne suretle olursa olsun yamaçtan aşağıya yuvarlanmaması için gerekli önlemler alınacaktır. - Kademeli çalışma yöntemi planlanan ocakta, işletme çalışmaları biten alanların rehabilitasyonu aşamasında basamak açısı değerleri 35 dereceye düşürülecek ve şev yüksekliği 5m veya daha düşük bırakılacaktır. - Proje kapsamındaki bütün yapı ve tesislerden ( işletme sahası, nebati toprak depolama alanı, yeni yol vb.) dolayı tahrip olan alanlar için,rehabilitasyon ve restorasyon projeleri yapılacak ve XIII. Bölge Müdürlüğünün uygun görüşü alındıktan sonra, çalışmanın tamamlandığı 1/5 lik alanların rehabilitasyon ve restorasyon çalışmaları hemen başlatılacaktır. - Açılan ocak etrafı, bütün canlıların çukur alana düşmemesi için 1,8m yüksekliğinde kafes tel ile çevrilecektir. - Ocaklara girişte ve ocak çevresinde, yol kenarlarında orman yangını ve yaban hayatına ilişkin bilgilendirici ve uyarıcı levhalar konulacak, bu levhalar idarenin belirleyeceği büyüklükte ve şekilde olacaktır. 127

141 - İşletme süresince alınması gereken tedbirlerle ilgili, her üç ayda bir izleme raporunu düzenleyecek olan uzmanlardan destek alınacaktır. - Sahada kullanılacak bütün araçların periyodik bakımları zamanında yapılacak, egzozlara susturucu ve kıvılcım tutucular takılacaktır. - Sahadaki motorlu taşıtlar klakson kullanmayacak ve azami 20 km/sa hız ile hareket edecektir. - İnsan sesi ve davranışlarından kaynaklanabilecek gürültüye karşı sahada çalışan personel eğitilecek ve gerekli önlemler alınacaktır. - Çalışma mevsimi ve çalışma saatleri dışında da gerekli özen gösterilerek, faaliyetler en az gürültü çıkartacak şekilde yapılacaktır. - Çıkarılan ham maden YHGS içinde depolanmayacak, kullanım dışı kalan taş, kaya, cüruf vs. düzenli bir şekilde YHGS dışına çıkarılarak istiflenecektir. - İnşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanan toz emisyonunun engellenmesi amacıyla kullanılan saha ve ulaşımın sağlandığı yollar %10 nemli tutulacak ve düzenli olarak sulanacaktır. - İnşaat sırasında kullanılan motorlu taşıtlarda ve iş makinelerinde katalitik konvektör kullanımı, düzenli bakım ve denetimlerin yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla ister tesisin hafriyatı, hafriyat artığı malzemenin taşınması, boşaltımı ve isterse yüklenmesi, sırasında ve sonrasında Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun hareket edilecektir. - Yapılacak yeni yollar ve genişlettirilen yollarda, genellikle yüksek eğimden kaynaklanan yüksek eğimli keskin yamaç şevleri oluşturulmayacaktır. Uzun mesafeler boyunca devam eden keskin yamaç şevlerinin bulunduğu kısımlarda, en az 250 metrede bir keskin şevler yayvanlaştırılarak, hayvanların yukarıdan aşağıya veya yolun aşağısından yukarısına çıkışları kolaylaştırılacak şekilde yapılacaktır. Yeni yol yapımı yada mevcut yollarda genişletme yapılacak olması halinde idareye bilgi verilecek, yeni yol yapılmasının zorunlu olduğu hallerde yol güzergahları ve yollardaki hayvan geçiş yerleri, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 13. Bölge Müdürlüğü Erzurum Şube Müdürlüğü nün nihai kararları ile belirlenecektir. - Yapılacak yeni yolların orman yolları standardına uygun ve genel peyzajı bozmadan yapılması sağlanacaktır. - Personel kaynaklı katı atıkların (ambalaj atıkları vb.) özellikle bakımlar sırasında proje sahası içerisinde toplanarak, geri kazanımı mümkün olan atıkların ayrı ayrı biriktirilerek geri kazanım tesislerine verilmesi, geri kazanımı mümkün olmayan organik atıklar ise katı atık sahasında bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bu işlemler esnasında Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. - Personelin kullanımı sonucu atık piller oluşacağından kullanılmış piller, diğer katı atıklar vb. ile kesinlikle karıştırılmayacak, şehir merkezlerinde bulunan pil toplama kutularına bırakılacaktır. Bu hususlarda Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. - Çalışmalar sırasında kullanılacak araçlardan atık hale gelen aküler, üreticisine ulaştırılacak veya geçici depolama yapan yetkili işletmelere teslim edilene kadar sızdırmaz bir zeminde depolanacaktır. Bu hususlarda Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. - Muhtemel kazalar ve yaralanmalar sonucu oluşacak tıbbı atıklar torbalarla karıştırılmadan kaynağında ayrı olarak toplanacak, geçici depolama için enfekte atık torbalarında biriktirilecek ve lisanslı tıbbı atık depolama araçlarına matbu 128

142 tutanak ile teslim edilecektir. Bu hususta Tıbbı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. - Personelin sosyal kullanımı sonucu oluşacak atık sular, Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümlerine uygun sızdırmaz fosseptikte toplanacak ve fosseptik vidanjörle kanalizasyona deşarj edilecektir. - Projede kullanılan makine ve ekipman kaynaklı atık yağlar, yağ değişim noktalarına hareket kabiliyeti bulunan araçların atık yağları bu noktalarda bırakmalıdır. Bu konuda Atık Yağların Kontrolü, Tehlikeli Atıklar Kontrolü ve Atıklar Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliklerin hükümlerine uyulacaktır. - Ortaya çıkacak evsel atıklar ayrıştırılarak, işletme alanı içerisinde bulundurulacak çöp konteynırlarında biriktirilecek ve günlük olarak Toplama Ayırma Tesisi lisansına sahip firmalara nakledilecektir. Ayrıca Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. İş makinelerinden kaynaklanan yağ ve atık yakıtlar hiçbir şekilde ve hiçbir gerekçe ile sahaya dökülmeyecektir. - Evsel sıvı atıklar sızdırmaz fosseptiklerde depolanıp periyodik olarak en yakın atık su arıtma tesisine gönderilecektir. - Alanda kullanılacak çeşitli petrol ürünleri ile çıkartılan maden atıkları doğaya bırakılmayacak ve ruhsat sahası çevresinde bulunan sızıntı şeklindeki yaban hayatı su kaynaklarına ve içme sularına karışması engellenecektir. - Faaliyet sırasında dere ve kuru derelere katı, sıvı atıklar atılmayacak ve izinsiz herhangi bir müdahalede bulunulmayacak, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği hükümlerine uygun hareket edilecektir. - Su ihtiyacı saha dışından getirilen suyla karşılanacak, su tankının ağzı kapalı olacaktır. Dere yatakları ve su yolu ile yer altı su kaynaklarına hiçbir şekilde zarar verilmeyecek, evsel sıvı atıklar sızdırmaz fosseptiklerde depolanıp periyodik olarak en yakın atık su arıtma tesisine gönderilecektir. - DKMP Genel Müdürlüğü, çalışma alanı, çalışma şekli, kaybolan habitatın ikamesi, habitat rehabilitasyonu, hedef türlerin izlenmesi ve beslenmesi gibi konularda yatırımcı kişi ya da kuruluşlara ek şartlar getirebilecektir. 129

143 BÖLÜM 5. PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (İlgili Yönetmelikler Kapsamında Gerekli Değerlendirme Yapılacaktır) 5.1. Emisyon (Toz, Gaz) Hesaplamaları (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası ) projesi kapsamında çalışmalara başlamadan önce, öncelikle sahada yer yer bazı bölgelerde yer alan, ortalama 10 cm kalınlığındaki bitkisel toprak iş makineleri yardımıyla sıyrılarak alınacaktır. Sıyrılarak alınacak bitkisel toprak, bitkisel toprak depolama sahasında diğer aşamalarda çıkacak atık malzemelere karıştırılmadan depolanacaktır. Bitkisel toprağın kaldırılması sonrasında saha patlatma işlemine hazırlanacak ve peyderpey yapılacak patlatma ile ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher yerinden çıkarılacaktır. Çıkarılacak tüvenan cevher, zenginleştirme tesisinde fiziki işleme tabi tutulacaktır. Cevher zenginleştirme tesisi tamamen kapalı sistem olacak ve üretim işlemlerinin tamamı kapalı mekânda gerçekleştirilecektir. Yapılacak toz emisyonu hesaplamalarında, tarih ve sayılı (Değişik RG: ) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nden faydalanılmış olup hesaplamalarda yönetmelik Tablo 12.6 da belirtilen emisyon faktörler ele alınmıştır. Tablo- 81. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri ve Değerleri EMİSYON DEĞERİ KONTROLSÜZ KONTROLLÜ Sökme 0,025 kg/ton 0,0125 kg/ton Yükleme 0,010 kg/ton 0,005 kg/ton Nakliye 0,7 kg/km.araç 0,35 kg/km.araç Boşaltma 0,010 kg/ton 0,005 kg/ton Depolama 5,8 kg toz/ha.gün 2,9 kg toz/ha.gün Birincil Kırıcı 0,243 kg/ton 0,0243 kg/ton İkincil Kırıcı 0,585 kg/ton 0,0585 kg/ton Patlatma 0.08 kg/ton Aşağıda, proje konusu alan içerisinde yapılacak çalışmalara ilişkin hazırlanmış emisyon hesaplamaları, projenin her bir aşamasına göre ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Aşaması Kazı-Dolgu Çalışmaları Sırasında Oluşacak Toz Emisyonu Tesis yeri, idari ve sosyal prefabrik bina, zenginleştirme tesisi, tüvenan cevher ve konsantre krom depo, ve atık depolama alanının oluşturulabilmesi amacıyla, kazı dolgu işlemleri yapılacaktır. Netcad-NetproMine programı ile yapılan hesaplama ve tasarımlar neticesinde, alanda yaklaşık olarak m 3 kazı işlemi yapılacak ve eğimi ortadan kaldırma amacıyla m 3 de dolgu işlemi yapılacaktır. Ayrıca atık depolama sahasının etrafında oluşturulacak sedde yapısı için de m 3 kazı malzemesine ihtiyaç duyulacaktır. Yapılan hesaplamalar sonucu kazı işlemin sonucu ortaya çıkacak m 3 malzeme, dolgu ve sedde yapımı için yeterli olacaktır. 130

144 Yapılacak kazı dolgu sedde işlemleri sırasında günde 10 ar saatten 2 vardiya çalışılması planlanmaktadır. Tablo- 82. Tesis ve Atık Depolama Alanı Kazı Miktarları m 3 Ton Tesis ve Atık Depolama Alanı Kazı İşlemi Yıllık Aylık Günlük Saatlik 33,4 60 Kamyon taşıma kapasitesi maksimum 25 ton olacak şekilde yükleme yapılacaktır. Bu kapsamda; ton/gün lük malzeme, maksimum 48 seferde taşınabilecektir. Tablo- 83. Toz Emisyon Miktarı (Kazı İşlemleri Aşaması ) KONTROLSÜZ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Sökme Emisyon Faktörü 0,025 kg/ton 60 ton/saat x 0,025 kg/ton=1,5 kg/saat Yükleme Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 60 ton/saat x 0,010 kg/ton= 0,6 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,7 kg/km-araç (48 araç/gün x 0,7 kg/km-araç x 0,200 km) 20saat/gün=0,336 kg/saat Boşaltma Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 60 ton/saat x 0,010 kg/ton=0,6 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 3,036 kg/saat KONTROLLÜ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Sökme Emisyon Faktörü 0,0125 kg/ton 60 ton/saat x 0,0125 kg/ton=0,75 kg/saat Yükleme Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 60 ton/saat x 0,005 kg/ton=0,3 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,35 kg/km-araç (48 araç/gün x 0,35 kg/km.araç x 0,200 km) 20 saat/gün=0,168 kg/saat Boşaltma Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 60 ton/saat x 0,005 kg/ton=0,3 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 1,518 kg/saat Bitkisel Toprağın Sıyrılması Sırasında Oluşacak Toz Emisyonu 1.Poligon çalışma alanında yaklaşık 10 ha lık bir alan üzerinde, 2.Poligon çalışma alanında yaklaşık 5 ha lık bir alan üzerinde madencilik (ocak) çalışmalarının yapılması planlanmıştır. Söz konusu bu alanlar üzerinde çalışmalara başlamadan önce ortalama 10 cm kalınlığındaki bitkisel toprak iş makineleri yardımıyla sıyrılarak alınacak olup önceden belirlenen bitkisel toprak depolama sahasında geçici olarak depolanacaktır. Söz konusu bitkisel toprak, sahada çalışması biten alanlara rehabilitasyon (sahanın ilk günkü görünümüne kısmen de olsa kazandırılması) çalışmaları için kullanılacaktır. 1.Poligon çalışma alanı : m 2 2.Poligon çalışma alanı : m 2 olmak üzere toplamda m 2 lik alanda bitkisel toprak sıyırmasının yapılacağı öngörülmüştür. Sıyırma işleminin yılın 6 aylık döneminde yapılacağı öngörülmüş olup söz konusu çalışmaların 1 yıl süre içerisinde yapılması planlanmıştır. Aşağıda bitkisel toprağın sıyrılarak alınması aşamasında yapılacak çalışmaların kontrollü ve kontrolsüz olarak yapılacağı varsayılarak genel değerlendirmesi sunulmuştur. 131

145 Sıyırma kazısı: Toplam (yıllık) : m2 x 0,1 m x 1,6 ton/m3 = ton Aylık : ton/yıl : 6 ay/yıl = ton/ay Günlük : 4000 ton/ay : 25 gün/ay = 160 ton/gün Saatlik : 160 ton/gün : 8 saat/gün = 20 ton/saat Bitkisel toprağın sıyrılarak alınması çalışmaları, yalnızca gündüz zaman diliminde yapılacağından söz konusu çalışma süresi 8 saat olarak alınmıştır. Kamyon taşıma kapasitesi maksimum 25 ton olacak şekilde yükleme yapılacaktır. Bu kapsamda; 160 ton/gün lük malzeme, maksimum 7 seferde bitkisel toprak depolama sahasına taşınabilecektir. Aşağıda, bitkisel toprağın sıyrılacağı m 2 lik alan üzerinde yapılacak çalışmalar sırasında açığa çıkması muhtemel emisyon hesaplamaları tablo halinde verilmiştir. Tablo- 84. Toz Emisyon Miktarı (Bitkisel Toprağın Sıyrılması Aşaması ) KONTROLSÜZ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Sökme Emisyon Faktörü 0,025 kg/ton 20 ton/saat x 0,025 kg/ton=0,5 kg/saat Yükleme Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 20 ton/saat x 0,010 kg/ton= 0,2 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,7 kg/km-araç (7 araç/gün x 0,7 kg/km-araç x 0,400 km) 8 saat/gün=0,245 kg/saat Boşaltma Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 20 ton/saat x 0,010 kg/ton=0,2 kg/saat Açıkta Depolama 5,8 kg toz/ha. gün (1,68 ha x 5,8 kg toz/ha.gün) 24 saat/gün = 0,406 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 1,551 kg/saat KONTROLLÜ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Sökme Emisyon Faktörü 0,0125 kg/ton 20 ton/saat x 0,0125 kg/ton=0,25kg/saat Yükleme Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 20 ton/saat x 0,005 kg/ton=0,1 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,35 kg/km-araç (7 araç/gün x 0,35 kg/km.araç x 0,400 km) 8 saat/gün= 0,1225 kg/saat Boşaltma Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 20 ton/saat x 0,005 kg/ton=0,1 kg/saat Açıkta Depolama 2,9 kg toz/ha.gün (1,68 ha x 2,9 kg toz/ha. gün) 24 saat/gün = 0,203 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 0,7755 kg/saat İşletme Aşaması Ocak Alanında Yapılacak İşlemler Sırasında Oluşacak Toz Emisyonu Ocak alanında m 3 /yıl lık ( ton/yıl) ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarılması ve bu miktarın yaklaşık m 3 /yıl lık ( ton/yıl) kısmının tüvenan cevher olarak zenginleştirme tesisine nakledilmesi planlanmıştır. Çıkarılacak tüvenan cevher, zenginleştirme tesisine nakledilerek burada fiziki işleme tabi tutulacaktır. Üretilecek zenginleştirilmiş kromun, uygunluk ve talebe göre Mersin ve Trabzon Limanlarına gönderilerek yurtdışı pazara satışı öngörülmektedir. Ocakta patlatma işlemleri gündüz 08:00 ile 18:00 saatleri arasında ve haftada 1 kez yapılacaktır. 132

146 Patlatma işleminde delikler arası mesafe 3,75 m, dilim kalınlığı (yük mesafesi) 3 m. ve delik boyları 11 m (basamak boyu 10m + dip delgi 1 m), delik çapı 8,9 cm olacaktır. Delikler şeş beş olacak şekilde toplam 50 adet delik bulunacaktır. Bu durumda; Bir delikten alınacak malzeme miktarı: 3,75 m x 3 m x 10 m = 113 m 3 /delik 112,5 m3/delik x 2,8 ton/m3=315 ton/delik Bir patlatmada 50 delikten alınacak malzeme = 50 adet delik/patlatma x 112,5 m3/delik= 5580 m 3 tüvenan cevher 5580 m 3 /delik x 2,8 ton/m3= ton/patlatma olmaktadır. Patlatmadan kaynaklı olası toz emisyonu miktarı ise; 315 ton/delik x 0,08kg/ton = 25,2 kg/delik 1 patlatma anında yani 50 delikten oluşacak emisyon miktarı ise; 25,2 kg/delik x 50 delik =1.260 kg olmaktadır. Oluşacak bu miktar toz anlık bir tozdur. Ancak hesaplamalar saatlik tozmuş gibi düşünülerek yapılmıştır. Patlatma işlemleri sırasında açığa çıkacak tozun % 80 inin boyutu 10 μ dan büyük olduğu için bu kısım hemen çökelecektir. % 20 si havada kalarak bir süre sonra çökelecektir. Bu nedenle patlatma sırasında modellemeye tabi tutulacak toz 252 kg/sa olacaktır. Diğer taraftan patlatma yapılacak saha patlatma işleminden önce tozumanın minimize edilmesi amacıyla sulanacaktır. Ocak sahası üretim miktarlarına göre oluşacak toz emisyonu değerleri kontrollü ve kontrolsüz olarak iki ayrı aşamada hesaplanmış olup Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Yönetmeliği hükümlerine göre değerlendirilmiştir. Tüvenan cevherin ve oluşacak ekonomi olmayan kayanın ekskavatör yardımıyla kamyonlara yüklenmesi ve taşınması işleminde 25 tondan fazla malzeme yüklenmemesine dikkat edilecektir. Buna göre; tüvenan cevher için bir günde yapılacak sefer sayısı = 500 ton/gün / 25 ton/araç = 20 sefer/gün, oluşacak ekonomik olmayan kaya için bir günde yapılacak sefer sayısı = 2000 ton/gün / 25 ton/araç = 80 sefer/gün olacaktır. Kamyonlar ocak sahasından çıkarılacak tüvenan cevheri maksimum 1600 m mesafede bulunacak zenginleştirme tesisine, oluşacak ekonomik olmayan kaya malzemesini ise yaklaşık 200 m mesafede bulunacak ekonomik olmayan kaya depolama alanlarına nakledecektir. Söz konusu çalışmalar kapsamında oluşması muhtemel toz emisyonu miktarı aşağıda verilmiştir. 133

147 Tablo- 85. Toz Emisyon Miktarı (Ocak Üretimi ve Tüvenan Cevherin Zenginleştirme Tesisine nakledilmesi) KONTROLSÜZ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Yükleme Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 312,5 ton/saat x 0,010 kg/ton= 3,125 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,7 kg/km.araç (20 araç/gün x 0,7 kg/km.araç x 1,645 km) 8 saat/gün=2,88 kg/saat (Zenginleştirme tesisine tüvenan cevherin nakledilmesi) Nakliye Emisyon Faktörü 0,7 kg/km.araç (80 araç/gün x 0,7 kg/km.araç x 0,4 km) 8 saat/gün=2,8 kg/saat (EOK depolama alanlarına EOKnın nakledilmesi) Boşaltma Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,010 kg/ton= 0,625 kg/saat (Tüvenan cevher) Boşaltma Emisyon Faktörü 0,010 kg/ton 250 ton/saat x 0,010 kg/ton= 2,5 kg/saat (EOK) Açıkta Depolama 5,8 kg toz/ha. gün (22 ha x 5,8 kg toz/ha. Gün) 24 saat/gün = 5,32 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 17,25 kg/saat KONTROLLÜ Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Yükleme Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 312,5 ton/saat x 0,005 kg/ton= 1,5625 kg/saat Nakliye Emisyon Faktörü 0,35 kg/km.araç (20 araç/gün x 0,35 kg/km.araç x 1,645 km) 8 saat/gün=1,44 kg/saat (Zenginleştirme tesisine tüvenan cevherin nakledilmesi) Nakliye Emisyon Faktörü 0,35 kg/km.araç (80 araç/gün x 0,0,35 kg/km.araç x 0,4 km) 8 saat/gün=1,4 kg/saat (EOK depolama alanlarına EOKnın nakledilmesi) Boşaltma Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,005 kg/ton= 0,3125 kg/saat (Tüvenan cevher) Boşaltma Emisyon Faktörü 0,005 kg/ton 250 ton/saat x 0,005 kg/ton= 1,25 kg/saat (EOK) Açıkta Depolama 2,9 kg toz/ha. gün (22 ha x 2,9 kg toz/ha. Gün) 24 saat/gün = 2,66 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Miktarı 8,625 kg/saat Ocak çalışmaları sırasında oluşacak tozumaya ilişkin; kontrollü ve kontrolsüz emisyon değerleri hesaplanmış olup kontrollü çalışmalar sırasında 8,625 kg/saat; kontrolsüz çalışmalar sırasında ise 17,25 kg/saat lik tozumanın meydana geleceği hesaplanmıştır. Zenginleştirme Tesisinde Yapılacak İşlemler Sırasında Oluşacak Toz Emisyonu Cevher zenginleştirme tesisi tamamen kapalı sistem olacak ve üretim işlemlerinin tamamı kapalı mekânda gerçekleştirilecektir. Tablo- 86. Üretim Miktarları Ton m 3 Ocaktan Çıkarılacak Ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher (Yoğunluk 2,8 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 312, Ocaktan Çıkarılarak Ekonomik Olmayan Kayadan Ayrılıp Tesise Gönderilecek Tüvenan Cevher (2,8 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 62,5 22,3 Tesiste Üretilecek Zenginleştirilmiş Krom (Ürün) (Yoğunluk 3,5 ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 4,17 1,2 Tesiste Üretim Sonrası Oluşacak Atık (Yoğunluk 2,2 Ton/m 3 ) Yıllık Aylık Günlük Saatlik 16,7 7,6 134

148 Tüvenan cevher, zenginleştirme tesis alanına taşınacak saha içerisinde uzun süreli depolanmayacaktır. Cevher zenginleştirme tesis sahasında tüvenan cevherin iş makinelerine yüklenmesi ve siloya boşaltılması esnasında da toz oluşumu söz konusu olacaktır. KONTROLSÜZ TOZ FAKTÖRLERİ Tablo- 87. Toz Emisyon Faktörleri ve Emisyon Debileri (Zenginleştirme Tesisi) EMİSYON DEĞERLERİ EMİSYON DEBİLERİ Yükleme 0,01 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,625 kg/saat Boşaltma 0,01 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,625 kg/saat Depolama 5,8 kg toz/ha.gün (0,196 ha x 5,8 kg toz/ha.gün) 24 saat/gün = 0,047 kg/saat Toplam Emisyon Miktarı KONTROLLÜ TOZ FAKTÖRLERİ EMİSYON DEĞERLERİ 1,297 kg/saat EMİSYON DEBİLERİ Yükleme 0,005 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,005 kg/ton = 0,3125 kg/saat Boşaltma 0,005 kg/ton 62,5 ton/saat x 0,005 kg/ton = 0,3125 kg/saat Depolama 2,9 kg toz/ha.gün (0,196 ha x 2,9 kg toz/ha.gün) 24 saat/gün = 0,0235 kg/saat Toplam Emisyon Miktarı 0,6485 kg/saat 135

149 TOZ EMİSYONU GENEL DEĞERLENDİRMESİ Proje kapsamında; kontrollü çalışılacak olup arazi hazırlık/inşaat ve işletme aşamalarında oluşacak toz emisyon miktarları aşağıda özetle sunulmuştur. Arazi Hazırlık / İnşaat Aşaması Bitkisel Toprağın Sıyrılarak Alınması : 0,7755 kg/saat Kazı Dolgu Çalışmaları : 1,5180 kg/saat 2,2935 kg/saat olacaktır. İşletme Aşaması Ocak Sahası Üretimi : 8,625 kg/saat Zenginleştirme Tesisi Üretimi Aşaması : 0,6485 kg/saat 9,2735 kg/saat olacaktır. Yukarıda yapılan hesaplamalara göre proje kapsamında oluşacak toz emisyon debisi Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen 1 kg/saat sınır değerinin üzerinde kalmaktadır. Bu amaçla, faaliyet sırasında oluşacak tozun (partikül madde) bölgenin topografik ve meteorolojik koşulları altında ne şekilde yayılacağı ve bu yayılma sonucunda en yakın yerleşimlerdeki olası yer seviyesi konsantrasyonlarını belirlemek amacıyla hava kalitesi dağılım modellemesi yapılmıştır. HAVA KALİTESİ DAĞILIM MODELLEMESİ Modelleme Çalışmalarında Kullanılan Yöntem Modelleme çalışmaları ile faaliyetten kaynaklanacak kirleticiler olan partiküler madde (PM) ve çöken toz emisyonlarının çalışma alanı içerisinde, mevcut meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı, bu yayılma sonucunda söz konusu kirleticilerin neden olacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyonları incelenmiştir. Yayılım hesapları AERMOD modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yönetmeliğin Ek 2 si kapsamında emisyon kaynaklarının yüzey dağılımı 0,04 km 2 den büyükse, tesis etki alanı bir kenar uzunluğu 2 km olan kare şeklindeki alandır. Modelleme çalışmaları için daha da emniyetli tarafta kalınarak 6 km x 6 km lik bir alıcı ortam tanımlanmıştır. Bu alan 500 m x 500 m boyutlarında alıcı ortam elemanlarına ayrılmıştır. Model yardımı ile partiküler madde (PM) ve çöken toz emisyonları için her bir alıcı ortam elemanının köşe noktalarında oluşan yer seviyesi konsantrasyonları (YSK), bir yıllık modelleme süresi için günlük ve yıllık olarak hesaplanmıştır. AERMOD modeli, zaman içerisinde değişen gerçek zaman verilerini baz alarak saatlik, günlük ve yıllık yer seviyesi konsantrasyonlarını tahmin edebilen en gelişmiş bilgisayar modellerinden birisidir. Model, izole bacalardan kaçak kirleticilere kadar değişik kaynaklar için (nokta, hacim, çizgi) farklı yayılım modeli hesaplamalarını bünyesinde barındırmakta, ayrıca herhangi bir kaynaktan çıkan kirleticilerin uğrayabileceği aerodinamik dalgalar, türbülans, yerçekimi çökelmesi ve kuru çökelme gibi olayları da göz önüne almaktadır. Model, partikül maddeler için kuru çökelme hesaplamalarını da değişik çap grupları için değişik çökelme hızları ve yerden yansıma katsayıları göz önüne alarak yapmaktadır. AERMOD modeli, kullanıcı tarafından tanımlanan bir ağ sisteminde çalışmakta, hesaplar ağ sistemini oluşturan her bir alıcı ortam elemanının köşe noktaları için 136

150 yapılmaktadır. AERMOD modelinin kullandığı ağ sistemi, polar veya kartezyen olarak tanımlanabilmektedir. Ayrıca ağ sistemi dışında da ayrık alıcı noktalar belirlenerek, bu noktalarda daha detaylı hesaplamalar yapılabilmekte, yer seviyesi konsantrasyonlarına ilave olarak atmosferin belli yükseklikleri için de hesaplamalar gerçekleştirilebilmektedir. AERMOD modeli atmosferik türbülansı atmosferik sınır tabakası (planetery boundary layer) teorisine dayanarak simüle eder. Modeli çalıştırmak için meteorolojik verilerin dikey profillerini de kullanır. Yüzey pürüzlülüğü (surface roughness), albedo ve Bowen oranı gibi arazi tipine ve mevsimine göre değişen, türbülans hesaplamalarını ve rüzgar hızı profilini etkileyen yüzey özelliklerini dikkate alır. AERMOD modeli aşağıda belirtilen üç değişik türde veri kullanmaktadır. Alıcı ortam olarak tanımlanan ağ sistemindeki her bir elemanın koordinatları ve yüksekliği Meteorolojik veri seti (AERMET ile oluşturulan profile ve surface dosyaları) Kullanıcı tarafından tespit edilen bir başlangıç noktasına göre belirlenen kaynak koordinatları, kaynak yüksekliği, çapı, kirletici çıkış hızı, ısısı ve debisini içeren kaynak verileri. Bu çalışmada kullanılan model girdileri aşağıda verilmiştir. Modellemede Kullanılan Alıcı Ortam Sistemi Yukarıda değinildiği gibi AERMOD modeli için bir çalışma alanının tanımlanması ve bu alanın alıcı ortam elemanlarına ayrılması gerekmektedir. Bu çalışma için alıcı ortam olarak tanımlanan dörtgen alan, faaliyet alanı merkezinde yer almak üzere seçilmiştir. Ağ sistemi, Doğu-Batı ve Kuzey-Güney yönünde 6 km x 6 km lik bir alan içerisinde 500 m x 500 m lik 169 adet alıcı ortam noktasını kapsamaktadır. Modellemede Kullanılan Meteorolojik Veri Seti Bir bölgede ölçüm istasyonlarının temsil alanlarının genişliği çeşitli faktörlere bağlıdır. En önemli faktörlerden birisi bölgenin topoğrafik ve coğrafik özelliğidir. Diğer bir önemli faktör ise etkisi altında olduğu hava kütleleri ve akışların kararlılığı, süreleri ve etkilediği alandır. Bölge bu iki etken açısından homojen bir yapı gösteriyorsa istasyon sayısını en az tutmak ekonomik açıdan önemlidir. Dünya meteoroloji örgütü (WMO) standartlarına göre temsil mesafesi arazinin topoğrafik yapısına bağlı olarak 500 m ile 100 km arasında değişmektedir. Rüzgâr hızı ve yönünü belirlemek amacıyla yapılan ölçümler, ölçüm amacına göre değişir. Meteorolojik amaçlı (klimatolojik, sinoptik, hava kirliliği vb) yer rüzgârı ölçümlerinde Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) kurallarına göre standart ölçüm yüksekliği 10 metredir. Rüzgâr hızı ve rüzgâr yönünün yanı sıra diğer bazı meteorolojik parametrelerin de ölçülmesi son derece faydalıdır. Özellikle hava kirliliği araştırmalarında basınç, hava sıcaklığı ve bağıl nem değerlerinin ölçülmesi önemlidir. Bu nedenle daha çok meteorolojik parametreyi ölçen istasyonları göz önüne almak gerekir. Bölgenin iklimsel, topoğrafik ve coğrafik durumu göz önüne alınarak, tesise yakın istasyonlar değerlendirilmiştir. Tesiste kullanılacak veri amaca uygunluk göz önünde tutularak değerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle tesis bölgesine gelen hava kütlelerinin yönü ve özelliğinin düşünülmesi gerekir. Önemli diğer bir istasyon tercihi ise gözlem ve veri ölçüm sıklığıdır. Ayrıca istasyonun veri tabanı uzunluğu, yani kuruluşundan bu yana güvenilir ve sağlıklı veri sayısı da çok önemlidir. Bölgedeki meteorolojik koşulları en iyi temsil eden en yakın istasyon olarak Erzurum Meteoroloji İstasyonu seçilmiştir. Uzun yıllara göre tespit edilmiş hâkim rüzgâr yönünü en iyi 137

151 temsil eden yıl 2004 yılıdır. Bu yüzden model çalışmalarında, Erzurum Meteoroloji İstasyonu na ait 2004 yılı saatlik meteorolojik veri seti ile kullanılmıştır. Şekil- 48. Uzun Yıllar Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı Şekil Yılı Esme Sayısına Göre Rüzgâr Gülü (Yıllık) Sondaj verileri ise düşey atmosferik sondaj (Ravinsonde) istasyonlarında ölçülmektedir. Ülkemizde 8 adet ravinsonde istasyonu bulunmaktadır. Bunlar; Samsun, İstanbul, Ankara, İzmir, Isparta, Diyarbakır, Adana ve Erzurum'dur. Bu istasyonların birbirleri arasındaki mesafeleri uzaktır. Diğer meteoroloji istasyonları gibi yakın değillerdir. Yakın 138

152 olmalarına da gerek yoktur. Zira atmosferin yukarı seviye değerleri yatayda çok fazla değişim göstermezler. Dünyada bu tür istasyonların aralarındaki mesafe ortalama km dir. Proje alanına en yakın istasyon Erzurum istasyonu olup 2004 yılına ait veri eksikliği nedeniyle sondaj verileri için m arası 10 mb. aralıklarla ikinci en yakın istasyon olan Diyarbakır Meteoroloji İstasyonu verileri kullanılmıştır. Modellemede Kullanılan Kaynak Parametreleri Faaliyetten kaynaklanacak partiküler madde (PM) ve çöken toz emisyonlarının modellemesinde aşağıdaki tabloda verilen kaynak parametreleri kullanılmıştır. Partiküler madde (PM) için değişik parçacık çaplarına sahip sınıflar belirlenmiş, bunlara ait değişik terminal hız ve yerden yansıma katsayıları kullanılarak hesaplamalar gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki tabloda tesisten kaynaklanacak partiküler madde (PM) emisyonlarına ilişkin olarak model girdisi olarak kullanılan veri seti özetlenmiştir. Her kirletici için, gerçekleştirilen yayılım modellemesi çalışmaları ile her bir alıcı ortam noktasında saatlik, günlük ve yıllık yer seviyesi konsantrasyonları hesaplanmış ve söz konusu kirleticilerin olası kısa ve uzun vadeli etkileri araştırılmıştır. Tablo- 88. Partikül Madde Boyutları Kategori Çap (μm) Kütle Oranları 0,044 0,294 0,221 0,294 0,147 Kütle Ortalama Çapı (μm) 0,63 3,39 7,77 15,54 22,59 Çökelme Hızı (cm/sn) 3,54x10-3 0,001 0,0054 0,0216 0,0455 Yansıma Katsayısı 0,95 0,90 0,80 0,70 0,63 ARAZİ HAZIRLIK VE İNŞAAT AŞAMASI Partiküler Madde (PM) Emisyonu Günlük Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak partiküler madde (PM) emisyonları için günlük hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 24,3 µg/m 3 (675500, ) 139

153 Şekil- 50. Günlük Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (KVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 50 µg/m3 tür. 140

154 Yıllık Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak partiküler madde (PM) emisyonları için yıllık hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 1,43 µg/m 3 (676500, ) 141

155 Şekil- 51. Yıllık Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (UVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 40 µg/m3 tür. 142

156 Şekil- 52. Uydu Görüntüsü Üzerinde Yıllık Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (UVS) 143

157 Çöken Toz Emisyonu Günlük Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak çöken toz emisyonları için günlük hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 11,31 mg/m 2 -gün (676500, ) 144

158 Şekil- 53. Günlük Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (KVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 390 mg/m 2 -gün dür. 145

159 Yıllık Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak çöken toz emisyonları için yıllık hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 1,32 mg/m 2 -gün (676500, ) 146

160 Şekil- 54. Yıllık Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (UVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 210 mg/m 2 -gün dür 147

161 Şekil- 55. Uydu Görüntüsü Üzerinde Yıllık Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (UVS) 148

162 İŞLETME AŞAMASI Partiküler Madde (PM) Emisyonu Günlük Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak partiküler madde (PM) emisyonları için günlük hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 31,6 µg/m 3 (674500, ) 149

163 Şekil- 56.Günlük Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (KVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 50 µg/m3 tür. 150

164 Yıllık Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak partiküler madde (PM) emisyonları için yıllık hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 4,2 µg/m 3 (674500, ) 151

165 Şekil- 57. Yıllık Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (UVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 40 µg/m3 tür. 152

166 Şekil- 58. Uydu Görüntüsü Üzerinde Yıllık Partiküler Madde (PM) Emisyonu Dağılımı (UVS) 153

167 Çöken Toz Emisyonu Günlük Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak çöken toz emisyonları için günlük hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 17,7 mg/m 2 -gün (675000, ) 154

168 Şekil- 59. Günlük Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (KVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 390 mg/m 2 -gün dür. 155

169 Yıllık Dağılım Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda oluşacak çöken toz emisyonları için yıllık hava kirlenmesine katkı değerleri aşağıdaki gibi çıkmıştır. En Yüksek Değer 3,3 mg/m 2 -gün (674500, ) 156

170 Şekil- 60. Yıllık Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (UVS) Not: Yönetmelik Sınır Değeri 210 mg/m 2 -gün dür. 157

171 Şekil- 61. Uydu Görüntüsü Üzerinde Yıllık Çöken Toz Emisyonu Dağılımı (UVS) 158

172 Modelleme Sonucu Hesaplanan Değerlerin SKHKKY, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği Kapsamında Değerlendirilmesi Gerçekleştirilen dağılım modellemesi sonucunda açığa çıkacak partiküler madde (PM) ve çöken toz emisyonlarına ilişkin görülmesi muhtemel günlük ve yıllık yer seviyesi konsantrasyonları tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo-2.2 ile tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-1 de verilen limit değerlerle karşılaştırılarak aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Uzun vadeli sınır değerler-uvs, aşılmaması gereken ve tüm ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değerlerdir. Kısa vadeli sınır değerler-kvs ise, maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının yüzde doksan beşini aşmaması gereken değerlerdir. Yukarıda verilen grafikler ve tablodan da görüldüğü üzere oluşacak en yüksek PM ve çöken toz değerleri sınır değerleri aşmamaktadır. Faaliyet alanında kontrollü olarak çalışılacak olup Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-1 de verilen hususlara uyulacak ve gerekli önlemler alınacaktır. Tablo- 89. Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri ARAZİ HAZIRLIK İNŞAAT AŞAMASI HKDYY 24 Modelde saatlik sınır Çıkan SKHKKY değer (insan Modelde Sonuç Parametre Günlük Sınır sağlığının Çıkan Sonuç Değeri (KVS) korunması içintolerans payı ile Yıllık (UVS) Günlük (KVS) birlikte) 50 µg/m 3 SKHKKY Yıllık Sınır Değeri (UVS) HKDYY Yıllık Sınır Değer (İnsan Sağlığının Korunması İçintolerans payı ile birlikte) PM (µg/m 3 ) 24, Çöken Toz (mg/m 2 -gün) Parametre (bir yılda 35 defadan fazla aşılmaz) 1, µg/m 3 11, , Modelde Çıkan Sonuç Günlük (KVS) SKHKKY Günlük Sınır Değeri (KVS) PM (µg/m 3 ) 31,6 100 Çöken Toz (mg/m 2 -gün) İŞLETME AŞAMASI HKDYY 24 saatlik sınır değer (insan Modelde sağlığının Çıkan Sonuç korunması içintolerans payı ile Yıllık (UVS) birlikte) 50 µg/m 3 (bir yılda 35 defadan fazla aşılmaz) SKHKKY Yıllık Sınır Değeri (UVS) HKDYY Yıllık Sınır Değer (İnsan Sağlığının Korunması İçintolerans payı ile birlikte) 4, µg/m 3 17, , Yukarıdaki grafikler ve tablolardan görüldüğü üzere tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo-2.2 de ve Hava Kalitesinin Değerlendirmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde verilen günlük ve yıllık sınır değerler aşılmamaktadır. Aşağıdaki tabloda, oluşacak en yüksek konsantrasyonların görüldüğü yerlerin koordinatları ve bu noktaların en yakın yerleşim birimlerine mesafeleri verilmiştir. Tablo- 90. En Yüksek Konsantrasyonların Görüldüğü Noktaların En Yakın Yerleşim Yerlerine Olan Mesafesi 159

173 ARAZİ HAZIRLIK İNŞAAT AŞAMASI Parametre En Yüksek Koordinat En Yakın Mesafe (m) Konsantrasyon y x Yerleşim Yeri PM (KVS) 24,03 µg/m Hatunköy 4367 m PM (UVS) 1,43 µg/m Hatunköy 3429 m Çöken Toz 11,31 mg/m Hatunköy 3429 m (KVS) gün Çöken Toz (UVS) 1,32 mg/m2- gün Hatunköy 3429 m Parametre En Yüksek Konsantrasyon y İŞLETME AŞAMASI Koordinat x En Yakın Yerleşim Yeri Mesafe (m) PM (KVS) 31,6 µg/m Hatunköy 5176 m PM (UVS) 4,2 µg/m Hatunköy 5215 m Çöken Toz 17,7 mg/m Hatunköy 4655 m (KVS) gün Çöken Toz (UVS) 3,3 mg/m2- gün Hatunköy 5215 m Model Çıktıları, ekte verilmiştir. Proje boyunca; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine önemle uyulacak olup özellikle Ek-I Listesi 1.madde (c), (d), (e) bentleri kapsamında çalışmalar yapılacaktır. Söz konusu bentler dahilinde çalışmaların özenle ve kontrolle yapılması sağlanacaktır. Proje boyunca uyulması gereken yönetmelik hükümleri aşağıda verilmiştir: Proje kapsamındaki tüm çalışmalar kontrollü yürütülecektir. Malzemenin nakledilmesi ve boşaltılması aşamasında oluşacak tozumanın etkisi proje alanına yakın yerleşim yerlerinde etki yaratacak nitelikte olmayacaktır. Bu nedenle, herhangi bir rüzgâr kesici levhanın yerleştirilmesi, duvar örülmesi veya rüzgârı kesici ağaçların dikilmesi proje kapsamında uygulanmayacaktır. Malzemenin savurma yapılmadan yüklenmesi ve boşaltımı yapılacaktır. Nakliye sırasında malzeme üstü naylon branda veya tane büyüklüğü 10 mm den fazla olan maddelerle kapatılacaktır. Yollar düzenli olarak temizlenecek, tozumaya karşı her türlü önlem alınacaktır. (sulama, süpürme, vb.) Faaliyet sırasında nakliye güzergâhında tozumayı önlemek amacıyla sulama/spreyleme çalışmaları yapılacaktır Su Kullanımı ve Bertarafı (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere temin edileceği kaynaklar, su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, kullanımı sonrası oluşacak atık suların miktarı ve bertarafı ) Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Aşaması Proje kapsamında toplam 60 personel çalıştırılması planlanmaktadır. Çalışanlar günlük su ihtiyaçlarının karşılanması ve toz kontrolü amaçlı su ihtiyacı söz konusudur. İçme ve kullanma sularının gerekli izinlere sahip firmalardan satın alma yoluyla sağlanması planlanmaktadır. 160

174 Proje kapsamında çalışacak personel sayısı 60 kişi olarak planlanmaktadır. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alınırsa; (Kaynak: Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ , Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) Personelin günlük toplam su ihtiyacı = 60 kişi x 150 lt/kişi. gün = 9000 lt/gün (9 m 3 /gün) dür. İçme suyu olarak kullanılacak su damacanalar ile satın alma yoluyla sağlanacaktır. Proje kapsamında sadece personel kullanımından kaynaklı evsel nitelikli atıksu oluşacaktır. Arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamasında personel kullanımı sonucu oluşacak evsel nitelikli atıksular için, paket arıtma tesisi kurulacaktır. Kurulacak olan arıtma tesisi ile ilgili olarak proje onayı alınacaktır. Arıtılmış su, tarih ve Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo de belirtilen deşarj standartlarını sağladıktan sonra alıcı ortama verilecektir. Ayrıca projenin her aşamasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hüküm ve esaslarına uyulacaktır. İşletme Aşaması Proje kapsamında toplam 60 personel çalıştırılması planlanmaktadır. Çalışanlar günlük su ihtiyaçlarının karşılanması ve toz kontrolü amaçlı su ihtiyacı söz konusudur. İçme ve kullanma sularının gerekli izinlere sahip firmalardan satın alma yoluyla sağlanması planlanmaktadır. Proje kapsamında çalışacak personel sayısı 60 kişi olarak planlanmaktadır. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alınırsa; (Kaynak: Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ , Prof. Dr. Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) Personelin günlük toplam su ihtiyacı = 60 kişi x 150 lt/kişi. gün = 9000 lt/gün (9 m 3 /gün) dür. Her patlatma sırasında yaklaşık 1 m 3 su kullanılacaktır. Bir ayda 4 patlatma yapılacağına göre, ayda 4 m 3 su kullanılacaktır. Depolama alanlarının sulanması için de günde 3 m 3 suya ihtiyaç duyulacaktır. Yolların sulanması işlemi, 10 ton kapasiteli sulama aracı ile günde 3 kez yapılacaktır. Buna göre sulama için günde toplam 30 m 3 su kullanımı hesaplanmıştır. Zenginleştirme işlemi için gerekli olan proses suyu miktarı yaklaşık 2500 Ton civarındadır. Bu miktar % verimle sürekli sisteme geri verilerek kullanılmakta olup, günlük sisteme ilave edilmesi gereken proses suyu miktarı 360 Ton/Gün civarındadır. Tesis 24 saat çalışacağından zenginleştirme tesisi saatlik su ihtiyacı yaklaşık 15 ton/saat tir. Bu su ihtiyacının gerekli tüm başvurular yapılarak izinlerin alınması kaydıyla saha yakınında bulunan Karadağ Deresi nden karşılanması planlanmaktadır. Faaliyet sona erdikten sonra proses suyu, belirlenecek olan proses suyu acil durum havuzunda depolanacaktır. İçme suyu olarak kullanılacak su damacanalar ile satın alma yoluyla sağlanacaktır. 161

175 Arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamasında personel kullanımı sonucu oluşacak evsel nitelikli atıksular için, paket arıtma tesisi kurulacaktır. Kurulacak olan arıtma tesisi ile ilgili olarak proje onayı alınacaktır. Arıtılmış su, tarih ve Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo de belirtilen deşarj standartlarını sağladıktan sonra alıcı ortama verilecektir. (Mülga) Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan Atıksu Arıtımın Esasları adlı kaynakta verilen evsel nitelikli atıksuyun özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo- 91. Çalışan Kişilerden Kaynaklanan Muhtemel Evsel Nitelikli Atıksuların Toplam Kirlilik Yükleri PARAMETRE ATIKLARDA BULUNAN BİRİM YÜK TOPLAM YÜK (kg/gün) DEĞERİ (g/kişi-gün) BOI ,7-3,2 KOI 1,6-1,9 x BOI 5 4,3-6,1 Toplam organik karbon 0,6-1,0 x BOI 5 1,6-3,2 Toplam katı maddeler ,2-13,2 Askıda katı maddeler ,2-8,7 Klorür 4-8 0,24-0,48 Toplam azot ,36-0,72 Serbest amonyak ~ 0,6 x toplam N 0,22-0,43 Nitrat azotu ~ 0,0-0,5 x toplam N 0 0,36 Toplam fosfor 0,6-4,5 3,6x ,27 Askıda bulunan mikroorganizmalar (100 ml atıksu içinde) Toplam bakteri x x10 14 Koliform x x10 14 Faecal Stretococci x10 9-9x10 10 Salmonella typhosa x10 5-9x10 8 Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, Atıksu Arıtımın Esasları,2005 Ayrıca projenin her aşamasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hüküm ve esaslarına uyulacaktır Atık Hesaplamaları (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere atık özellikleri, miktarları ve bertarafı ) Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması Proje kapsamında 60 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Proje kapsamında arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında meydana gelecek olan katı atıklar; personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklar ve tesis alanının, atık depolama sahasının hazırlanması kapsamında yapılacak kazılar sonucu oluşacak atıklarıdır. Personelden Kaynaklanacak Evsel Nitelikli Katı Atıklar; Evsel Katı Atık = 60 Kişi x 1,15 kg/kişi.gün = 69 kg/gün Kazı Dolgu Çalışmaları Atık Depolama Sahası ve Tesis Alanı olarak belirlenen alan çok dik ve dağlıktır. Bu sebeple bu bölgede kazı dolgu çalışmaları yapılacaktır. Bu bölgede yapılacak olan çalışmalar neticesinde yaklaşık m 3 kazı işlemi yapılacak ve yine bu m 3 kazının m 3 kısmı sahaya dolgu yapılacaktır, ayrıca m 3 kazı malzemesi de atık depolama sahası etrafına yığılarak sedde yapısı oluşturulacaktır. 162

176 Bitkisel toprak Saha daha ziyade kayalık bir yapıda olup yer yer bitkisel toprak gözlenmektedir. 1.Poligon çalışma alanında yaklaşık 10 ha lık bir alan üzerinde, 2.Poligon çalışma alanında yaklaşık 5 ha lık bir alan üzerinde, ortalama 10 cm lik bitkisel toprak yer almaktadır. 1.Poligon Bitkisel Toprak Miktarı: m 2 x 0.1 m x 1,6 ton/m 3 = Ton 2. Poligon Bitkisel Toprak Miktarı: m 2 x 0,1 m x 1,6 ton/m 3 = Ton Toplam Bitkisel Toprak Miktarı Ton Oluşacak bitkisel toprak, bitkisel toprak depolama alanı olarak verilen alanlarda, ekonomik olmayan kayadan ayrı olarak daha sonra arazi rehabilitasyonunda kullanılmak üzere biriktirilecektir. İşletme Aşaması Oluşması muhtemel katı atıklar personelden kaynaklanacak atıklar, ekonomik olmayan kaya, ambalaj atıkları, atık piller ve tıbbi atıklardır. Personelden Kaynaklanacak Evsel Nitelikli Katı Atıklar; Evsel Katı Atık = 60 Kişi x 1,15 kg/kişi.gün = 69 kg/gün Ekonomik Olmayan Kaya Ocaktan Ton/Yıl Ekonomik olmayan kaya ve tüvenan cevher çıkarılacaktır. Bu miktarın tonu ekonomik olmayan kaya olup belirlenen ekonomik olmayan kaya depolama alanlarında, üretimi biten basamaklarda rehabilitasyon amacıyla biriktirilecektir Ton/Yıl miktarındaki tüvenan cevher ise planlanan zenginleştirme tesisinde fiziksel işlemden geçirilecektir ton/yıl miktardaki tüvenan cevherin tesise beslenmesi sonucunda ton/yıl zenginleştirilmiş krom üretilecek, ton/yıl miktarda ise tenörü % 3 üzerinde atık oluşacaktır. Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1.bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde gerçekleşmesi muhtemel değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. İlerleyen yıllarda tesiste herhangi bir proses, üretim yöntemi vb. değişiklikler neticesinde oluşacak atıklardaki tenör oranının sürekli olarak % 3 ün altında çıkması 163

177 durumunda, tüm atık depolama sahası ADDDY kapsamında gerekli düzenlemeler yapılarak sahanın tamamı III. sınıf düzenli depolama sahası olarak dizayn edilecektir. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, sahanın sadece 1.bölümü 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. Ambalaj Atıkları; Projede çalışacak personelden kaynaklanacak ambalaj atığı oluşumu söz konusu olup tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerince bertaraf edilecektir. Atık Piller; Projede çalışacak personelin kullanabileceği radyo, el feneri gibi ekipmanlardan atık pil oluşabileceği öngörülmektedir. Tıbbi Atıklar; Kaza ve benzeri durumlarda ilk müdahalenin ardından yaralının en yakın sağlık kuruluşlarına sevki yapılacaktır. Atık Yağlar; İşletme sırasında kullanılacak iş makineleri ve kamyonların bakım onarım işlemleri faaliyet sahası dışında servislere yaptırılacaktır. Ancak zorunlu kalınması durumunda faaliyet alanı içerisinde de bakım ve onarım yapılabilecektir. Bu tür işlemler sonrası açığa çıkması muhtemel yağlı üstübüler, boş yağ tenekeleri, kullanılmış filtre vb. gibi yağlarla kontamine olmuş metal artıklar tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ne göre ağzı kapalı varillerde toplanacak ve buradan lisanslı bertaraf veya geri kazanım tesislerine ulaştırılmak üzere tehlikeli atık taşıma lisansına sahip firmalara teslim edilecektir. Faaliyet sırasında personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklar, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 18. maddesine göre çöp biriktirme kaplarında biriktirilerek toplanacak ve 22. maddesine göre uygun aralıklarla proje sahibi firma tarafından belediyece gösterilecek çöp depolama alanına nakledilecektir. Evsel nitelikli atıklar içerisinde cam, plastik şişe ve naylon gibi değerlendirilebilir katı atıklar bulunması durumunda tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği gereğince seçilecek ve değerlendirilmesi sağlanacaktır. Faaliyet kapsamında kullanılacak iş makineleri ve kamyonların bakım onarım işlemleri sonrası açığa çıkması muhtemel yağlı üstübüler, kullanılmış filtre vb. gibi yağlarla kontamine olmuş metal artıklar, 14 Mart 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerince evsel nitelikli katı atıklardan ayrı olarak mevcut geçirimsizliği sağlanmış alanda geçici olarak toplanacak ve çevre lisanslı tehlikeli atık toplayıcılarına teslim edilerek, çevre lisanslı tehlikeli atık bertaraf 164

178 etme tesislerinde bertarafı sağlanacaktır. Boş yağ tenekeleri vb. malzemeler ise Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine göre mümkünse çevre lisanslı geri dönüşüm tesislerine değilse diğer tehlikeli atıklarla birlikte atık bertaraf tesislerine gönderilecektir. İş makinelerinin lastik değişimleri yetkili servislerde yapılacak olup bu işlem sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hüküm ve esaslarına uyulacaktır. Proje alanında oluşacak atık pil ve akümülatörler tarih ve Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilecektir Vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri Gürültü Kaynakları ve Seviyelerinin Hesaplanması Çalışmalar sırasında kullanılacak ekipmanların ses gücü düzeyleri; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu ile İlgili Yönetmelik in 5. maddesinde verilen Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyesine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri başlıklı tablosuna göre belirlenmiştir. Proje kapsamında Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında gerekli işlemler yapılacaktır. Tablo- 92. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyesine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri Net kurulu güç P Müsaade edilen ses gücü seviyesi db/1 pw (kw), Teçhizatın Tipi Elektrik gücü Pel (kw), Uygulama kütlesi m (kg), Kesme genişliği L (cm) 3 Temmuz 2004 den itibaren I. Safha 3 Ocak 2006 dan itibaren II. Safha Sıkıştırma makineleri (titreşimli silindirler, titreştirici levhalar, titreşimli çekiçler) Paletli dozerler, paletli yükleyiciler, paletli kazıcı yükleyiciler Tekerlekli dozerler, tekerlekli yükleyiciler, tekerlekli kazıcıyükleyiciler, damperli kamyonlar, greyderler, yükleyici tipli toprak doldurmalı sıkıştırıcılar, içten yanmalı motor tahrikli karşı ağırlıklı hidrolik kaldırmalı kamyonlar, hareketli vinçler, sıkıştırma makineleri P < P P > log P log P P P > log P log P P P > log P log P 165

179 (titreşimsiz silindirler), kaldırım perdah makineleri, hidrolik güç oluşturma makineleri Kazıcılar, eşya taşımak için yük asansörleri, yapı (konstrüksiyon) vinçleri, motorlu çapalama makineleri P P > log P log P m Elle tutulan beton kırıcıları ve deliciler 15< m < log m log m m log m log m Kule vinçleri 98 + log P 96 + log P Pel log Pel 95 + log Pel Kaynak ve güç jeneratörleri 2 < Pel log Pel 96 + log Pel Pel > log Pel 95 + log Pel P Kompresörler P > log P log P L Çim biçme makineleri, çim düzeltme/çim kenar düzeltme makineleri 50< L < L L > (1) Kaynak jeneratörleri için Pel : Üretici tarafından verilen faktörün en küçük değeri için bilinen yük gerilimi ile çarpılan klasik kaynak akımı. Güç jeneratörleri için Pel : ISO : 1993 standardının madde sine göre ana güç. (2) Sadece rakamları belirtiniz. Belirtilen rakamlar, madde 20(3) de istenilen raporu takiben Yönetmeliği değişikliğine bağlı olacaktır. Değişikliklerin olmaması durumunda, I inci Safha için verilen rakamlar II nci Safha içinde uygulamaya devam edilecektir. Müsaade edilen ses gücü seviyesi, en yakın tam sayıya yuvarlatılmalıdır (0,5 den daha küçük rakam kullanılır ;0,5 e eşit veya daha büyük rakam kullanılır). Aşağıda proje kapsamında çalışacak araçlar ve ses gücü düzeyleri verilmiştir. 166

180 Tablo- 93. Faaliyet Boyunca Kullanılacak Araçlar Sayısı (hp) Gücü (kw) Ekskavatör Kamyon Lastik Tekerlekli Loder Beko Kırıcı Kompresör Jeneratör Arazöz Ekskavatör : P = 220 hp = 162 kw P > 55 kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü düzeyi (L w )= log P 162 kw> 55 kw olduğuna göre; Lw = log162 = 108 db Kamyon : P = 200 hp = 147 kw P > 55 kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü düzeyi (L w )= log P 147 kw > 55 kw olduğuna göre; Lw = log 147 = 106 db Lastik Tekerlekli Loder : P = 220 hp = 162 kw P > 55 kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü düzeyi (L w )= log P 162 kw > 55 kw olduğuna göre; Lw = log 162= 108 db Beko Kırıcı : P = 200 Hp = 147 kw P > 55 kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü seviyesi (L RwR)= log P 147 kw > 55 kw olduğuna göre; Lw = log 147= 106 db Kompresör : P = 40 Hp = 30 kw P > 15 Kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü düzeyi (L w )= log P 30 Kw > 15 Kw olduğuna göre; Lw = log 30= 98 db Arazöz : P = 150 hp = 110 kw P 55 kw olması durumunda müsaade edilen ses gücü düzeyi 105 db Jeneratör : P = 20 Hp = 15 kw (L w )= 95 + log P 30 Kw > 15 Kw olduğuna göre; Lw = 95 + log 30= 96 db Faaliyet sırasında gürültü oluşturacak ekipmanlar ve ses gücü düzeyleri tabloda verilmiştir. 167

181 :Kaynağın + MİNTEK Madencilik San. Tic. A.Ş. Tablo- 94. Gürültü Kaynakları ve Ses Gücü Düzeyleri Makine-Ekipman Adı Adedi Ses Gücü Düzeyleri (db) Ekskavatör 3 Kamyon 5 Lastik Tekerlekli Loder 1 Beko Kırıcı 1 Kompresör 1 Jeneratör Arazöz 1 96 Kaynak:Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik (2000/14/AT) Her gürültü kaynağının 10 metreden 3500 metreye kadar mesafelerine bağlı olarak ses basıncı düzeyleri aşağıdaki formüle göre ayrı ayrı hesap edilmiştir. LRWi R: Her Bir İş Makinesinden Kaynaklanan Ses Gücü Düzeyi (db) LRWT R: Aynı Mesafede Toplam Ses Gücü Düzeyi (db) A : Her Bir Gürültü Kaynağının Adedi LRWT R= 117,27 dba Lp = LRwR 10 log ( Q / 4 rp 2 P) Lp :X mesafedeki ses basıncı düzeyi (db) R LRw ses gücü düzeyi (db) r :Uzaklık (m) Q :Yönelme Katsayısı A 7,4 *10 8* f 2* r / atm 168

182 F r θ : İletilen Sesin Frekansı : Kaynaktan Olan Uzaklık (m) : Havanın Bağıl Nemi (% 66,3, Meteoroloji İstasyonu Verileri) ARatm R: Atmosferik Yutuş Nedeniyle Ses Basıncı Düzeyindeki Düşüş (db) Tablo- 95. Projeden Kaynaklanacak Gürültü Seviyelerinin Mesafelere Göre Değerleri-Atmosferik Yutuş Sonrası (db) Uzaklık (m) Gürültü Seviyesi (db) 63 Hz 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 8000 Hz 10 86,3 86,3 86,3 86,3 86,3 86,2 86,1 85, ,3 78,3 78,3 78,3 78,3 78,2 77,9 76, ,3 72,3 72,3 72,3 72,2 72,1 71,4 68, ,8 68,8 68,8 68,8 68,7 68,4 67,4 63, ,3 66,3 66,3 66,3 66,2 65,8 64,5 59, ,3 60,3 60,2 60,2 60,0 59,4 56,7 46, ,7 56,7 56,7 56,7 56,4 55,4 51,4 35, ,2 54,2 54,2 54,1 53,8 52,5 47,1 25, ,5 51,5 51,4 51,3 50,9 49,2 42,5 15, ,3 46,3 46,2 46,0 45,2 41,8 28,4 0, ,7 42,7 42,6 42,2 40,5 33,8 7,0 0, ,2 40,2 40,0 39,4 36,9 26,9 0,0 0, ,3 38,3 38,1 37,4 34,7 24,0 0,0 0, ,7 36,7 36,5 35,8 32,8 21,1 0,0 0,0 169

183 Uzaklık (m) Tablo- 96. Projeden Kaynaklanacak Gürültü Seviyelerinin Mesafelere Göre Değerleri (dba) Gürültü Seviyesi (dba) Leq 63 Hz 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 8000 Hz 10 93,1 59,3 71,3 76,3 83,3 86,3 87,2 87,1 84, ,9 51,3 63,3 68,3 75,3 78,3 79,2 78,9 75, ,5 45,3 57,3 62,3 69,3 72,2 73,1 72,4 67, ,7 41,8 53,8 58,8 65,8 68,7 69,4 68,4 62, ,0 39,3 51,3 56,3 63,3 66,2 66,8 65,5 58, ,3 33,3 45,3 50,2 57,2 60,0 60,4 57,7 45, ,3 29,7 41,7 46,7 53,7 56,4 56,4 52,4 34, ,4 27,2 39,2 44,2 51,1 53,8 53,5 48,1 24, ,3 24,5 36,5 41,4 48,3 50,9 50,2 43,5 14, ,9 19,3 31,3 36,2 43,0 45,2 42,8 29,4 0, ,0 15,7 27,7 32,6 39,2 40,5 34,8 8,0 0, ,5 13,2 25,2 30,0 36,4 36,9 27,9 0,0 0, ,4 11,3 23,3 28,1 34,4 34,7 25,0 0,0 0, ,6 9,7 21,7 26,5 32,8 32,8 22,1 0,0 0,0 Hatunköy Şekil- 62. Gürültü Seviyeleri Grafiği Projede kullanılacak araç ve iş makinelerinin oluşturacağı gürültü düzeyleri(l RgündüzR) yukarıda hesaplanmış ve yapılan hesaplamalar Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek VII Tablo 5 e göre değerlendirilmiştir. 170

184 Tablo- 97. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet Türü (yapım, yıkım ve onarım) LRgündüzR (db) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 Yapılan değerlendirmeler sonucunda LRgündüzR gürültü seviyesi, yaklaşık olarak 150 m de 70 db değerinin altına inmektedir. Proje kapsamında en yakın yerleşim olan, 3,2 km mesafede yer alan Hatunköy de gürültüden etkilenimin olmayacağı ortadadır. Kontrolü çalışmalar daha özenle yapılacağı için gürültü kapsamında etki yaşanmayacaktır. Gürültü seviyesinin personel üzerinde olumsuz etki yaratmaması için tarih ve sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 22. Maddesinde belirtildiği gibi personelin kulaklık, eldiven, gözlük, maske, baret vb. iş elbiselerini kullanmaları sağlanacak ve Madde-78 de belirtilen hükümlere uyulacaktır. Ayrıca çalışacak personelin sürekli bu gürültüye maruz kalmaları engellenecektir. Bununla birlikte iş makinelerinin devamlı bakımlı tutulması sağlanacak ve gürültü konusunda Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uygun olarak çalışılacaktır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin Ek-VIII Tablo-5 ine göre faaliyet için gündüz sınır değeri 70 db olarak belirlenmiştir. Yukarıda yapılan hesaplamalara göre 150 m mesafede sınır değerler sağlanmaktadır. Proje kapsamında en yakın yerleşim olan, Hatunköy de oluşacak gürültü seviyesi 38,4dB olup bu değer yönetmelikte belirtilen sınır değerin oldukça altında kalmaktadır. Vibrasyon Maden ocağı işletmelerinde sık karşılaşılan problemlerden biri patlayıcı kullanımından dolayı meydana gelen sarsıntı ve hava şokları diğeri ise kullanılacak iş makineleri ve kamyonlardan kaynaklanacak gürültü oluşumudur. Sahada yapılan faaliyetler sonucu oluşacak titreşimlerin asıl kaynağı patlatma sonucu oluşan yer sarsıntısıdır. Bunun için de patlatma esnasında kullanılacak patlayıcı madde miktarına göre titreşimin etkileyeceği mesafe belirlenir. Kontrollü patlatma sistemi ile meydana gelecek titreşimlerin etkileri minimum seviyede tutulur. Kayacın içinde patlayıcı maddenin yarattığı elastik dalgalar, kayacın içinde bir noktadan diğer bir noktaya enerji transferini sağlar. İlk başta ortama yeni gelen enerji, ortamdaki denge konumunu bozarak yer değiştirmeye sebep olur. Eğer ortam yeni gelen enerjiye elastik özellik göstermezse enerji sönümlenir ve sadece titreşimi azalmış dalgalar patlama bölgesinden yansır. Eğer elastik özellik gösterirse, bozulan ortamın sonucu olarak komşu ortamlar denge konumundan ayrılarak yay-ağırlık mekanizmasına benzer bir şekilde salınım meydana getirirler. Böylece salınımın şartlarının meydana geldiği ortamda, bozulan ortamın her elementi, salınımın özelliklerini diğer elementlere de geçirerek ortamda dalga hareketini meydana getirir. 171

185 Dalga hareketi sırasında toplu bir hareket veya madde taşınması söz konusu değildir. Ortamı oluşturan parçacıklar denge pozisyonlarında salınım veya dönme hareketini yaparlar ve ortam boyunca herhangi bir yer değiştirme söz konusu değildir. Patlatma yapıldığı zaman meydana gelebilecek iki çeşit hız vardır; birincisi bozulan ortamın yoğunluğuna bağlı olarak dalga veya faz hızı, ikinci olarak ise dalga hızını etkileyip, denge pozisyonunun bozulması ile salınım hareketi meydana getiren parçacık hızıdır. Sismik dalgaların taşınması; kat ettiği mesafe, zemin incelemesi, jeoloji, dalga tipi, süreksizlikler, frekans, kırılma açısı, kaynağın yapısı, küresel yayılma ve ortamın elastik özellikleri gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. Binalardaki Hasarların Titreşim Genliği Yönünden İncelenmesi Patlatma yapıldığı zaman meydana gelebilecek iki çeşit hız vardır; birincisi bozulan ortamın yoğunluğuna bağlı olarak dalga veya faz hızı, ikinci olarak ise dalga hızını etkileyip, denge pozisyonunun bozulması ile salınım hareketi meydana getiren parçacık hızıdır. Sismik dalgaların taşınması; kat ettiği mesafe, zemin incelemesi, jeoloji, dalga tipi, süreksizlikler, frekans, kırılma açısı, kaynağın yapısı, küresel yayılma ve ortamın elastik özellikleri gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. Binalardaki Hasarların Titreşim Genliği Yönünden İncelenmesi patlatma faaliyetleri sonucu oluşacak vibrasyon miktarı aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır. (Olofoson, 1991) V = K x (Q/R 3/2 ) 1/2 V = Vibrasyon hızı (mm/sn) Q = Patlayıcı madde miktarı (kg) R = Patlatma alanına olan uzaklık (m) K = Transmisyon katsayısı (Kayaç türüne bağlı sarsıntı iletim katsayı basamak patlatmaları için arasındadır. Hesaplamalarda birimlerin homojen ve kırıksız olduğu varsayılarak emniyeti artırmak amacı ile 260 olarak alınacaktır) Yukarıda belirtilen hassas noktalara göre mesafeler ve patlayıcı madde miktarına (her patlatma ve toplam 50 delik için 2.300/patlatma (50 Delik x 46 kg/delik) kullanılacaktır. Tek delikteki ANFO miktarı 45 kg, yemleyici (dinamit) miktarı 1 kg dır. Kaya ocağına en yakın yerleşim yaklaşık 3,2 km mesafededir. V= 260 x (46/3200 3/2 ) 1/2 = 4,1 mm/sn olarak bulunmaktadır. Tablo- 98. Kütle Hızı Cinsinden Sarsıntıların Neden Olabileceği Hasarlar Sarsıntı Sarsıntı Hızı Hasar Hızı (inç/s) (mm/s) 2 51 Hasar alt sınırı, görünür hasar yok, eski binalardaki hasar bile %5 ten az Hafif hasar, sıva çatlağı, ciddi şikayetlerin başlangıcı Tahkimatsız galerilerde göçük Kayada kırılma başlangıcı Kayanın kırılması Kaynak: Erkoç, Ö., Y., 1998; Patlatma İle Çevreye Verilen Sarsıntılar Ve Hasar KriterleriÜzerine BirTartışma, 3. Delme Patlatma Sempozyumu, Ankara 172

186 Tablo- 99. Parçacık Hızlarının Yerleşim Bölgelerindeki Yapılara Etkisinin, Yapıların Temeline Göre Sınıflandırılması Sarsıntı Hızı (m/s) Kum, Killi Granit, Gnays, Sert Çakıltaşı, Yumuşak Çakıl Çakıltaşı Diabaz Kuvarsit, Kumtaşı Yerleşim Yerlerindeki Sonuçlar Görülebilir bir çatlak yok Görülebilir bir çatlak yok Görülebilir bir çatlak yok İnce çatlaklar, plastik boya dökülmesi Fark edilir çatlaklar Ciddi çatlaklar Kaynak: Yağanoğlu, A., Altan, A.; 1996; Patlatmada Oluşan Titreşimlerin Analizi,I. Delme Patlatma Sempozyumu, Ankara Tabloda verilen sarsıntı hızlarının oluşturabileceği hasarlar değerlendirildiğinde; ocak alanına yaklaşık 3200 metre mesafedeki yapılarda oluşacak sarsıntı hızının 4,1 mm/sn olduğu hesaplanmıştır. Bu değerin hasar alt sınırı olan, görünür hasar yaratmayan, eski binalardaki hasarların bile % 5 ten az olduğu 51 mm/sn sarsıntı hızının oldukça altında kaldığı görülmektedir. Tabloya göre de bir değerlendirme yapılacak olursa, alana en yakın yerleşimde oluşacak 4,1 mm/sn.lik bir sarsıntı hızı yapılarda görülebilir bir çatlak oluşturmayacaktır. Sonuç olarak; faaliyet esnasında yapılacak patlatma işleminden dolayı oluşacak vibrasyonun, kuş uçuşu yaklaşık 3200 m mesafedeki yerleşimlere olumsuz bir etki yaratmayacağı kanaatine varılmıştır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinin 29. maddesinin a bendinde belirtildiği üzere; maden ve taş ocakları ile benzeri faaliyette bulunulan alanlardaki patlamaların çevredeki yapılara zarar vermemesi için, en yakındaki yapının dışında, zeminde ölçülecek titreşim düzeyi aşağıdaki tabloda verilen değerleri geçemez. Tablo Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri İzin Verilen En Yüksek Titreşim Hızı Titreşim Frekansı (Hz) (Tepe Değeri-mm/s) (1 Hz- 4 Hz arasında 5 mm/s den 19 mm/s ye; 10 Hz- 30 Hz arasında 19 mm/s den 50 mm/s ye, logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak yükselmektedir) Yer sarsıntılarının frekans özellikleri başlıca iki unsurdan etkilenir. Bunlar jeoloji (kaya türleri) ve gecikmeli ateşlemelerde gecikme aralığıdır (Dowding). Çoğu madencilik faaliyetinde parçacık hızının düşük olmasına ve hiçbir hasar meydana gelmemesine rağmen, ciddi titreşim hissedildiği yönündeki his ve endişeler tamamen düşük frekans özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Çünkü düşük frekanslı dalgalar insanlar tarafından kolayca hissedilebilirler. Frekans yüksek olduğunda ise insanların bunları algılaması çok zordur ve bu nedenle endişeye kapılmazlar. Frekansların yüksek tutulması yöre halkının patlatmaları en hafif şekilde hissetmeleri için önemlidir. Patlatmadan kaynaklanacak ve zeminde yayılacak uyarıcı dalgalanın frekansı 40 Hz civarında olacağından hasar riski tamamen ortadan kalkacaktır (Dowding). Patlatmanın vibrasyon ve hava şoku etkilerine göre etki mesafesi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Hesaplamalar, titreşim frekansı Hz aralığına karşılık gelen, titreşim hızı sınır değeri 50 mm/s kabul edilerek yapılmıştır. 173

187 V = K x (Q/R 3/2 ) 1/2 V = Vibrasyon hızı (mm/sn) Q = Patlayıcı Madde miktarı (kg) R = Patlatma alanına olan uzaklık (m) K = Transmisyon katsayısı (260 olarak alınmıştır) 50 mm/s = 260 x (46/R 3/2 ) 1/2 R = 116 m Buna göre, yapılacak patlatmanın etki mesafesi 116 metredir. Patlatma yapılacak ocak alanına en yakın yerleşim 3200 m mesafede bulunmakta olup, faaliyet kapsamında yapılacak patlatma işlemi nedeniyle oluşacak vibrasyon hızı bu mesafede 4,1 mm/s olacaktır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde belirtilen ve yukarıda da verilmiş olan tabloya göre titreşim frekansı Hz aralığına izin verilen en yüksek titreşim hızı 50 mm/s.dir. Buna göre; faaliyet sırasında oluşacak 4,1 mm/s.lik titreşim hızı izin verilen sınır değerin altında kalmakta olup yerleşim birimleri üzerinde herhangi bir hasara yol açmayacaktır. Taş Savrulması Patlatma işlemi sırasında patlayıcı madde kaya kütlesi içinde yeterince hapsedilemezse reaksiyon sonucu oluşan yüksek basınçlı gazların erken atmosfere deşarj olması sırasında bazı kayaların kütleden ayrılarak uzağa savrulmasıdır. L m =260 x d 2/3 L m : Maksimum taş savrulması d: Delik çapı L m =260 x 0,089 2/3 =51,8 m Φ=0,1 x d 2/3 Φ : Savrulan taş parçalarının boyutu d : Delik çapı Φ=0,1 x 0,089 2/3 =0,02 m = 2 cm Taş savrulmasının denetlenmesi için; - Uygun çap ve boyutta delikler kullanılarak kaya içinde patlayıcı maddelerin dengeli homojen dağıtılması, - Uygun delik geometrisi hesaplanarak deliklere uygun yük verilmesi - En az, delik-ayna (yük) mesafesi boyutunda sıkılama boyu bırakılması ve uygun bir malzeme kullanılarak ağız sıkılaması yapılması - Gecikmeli ateşleme yönteminin uygulanması gerekmektedir. 174

188 Hava Şoku ve Gürültü Kaya çatlaklarından atmosfere hızla boşalan reaksiyon ürünü gazlar önemli ölçüde gürültü oluştururlar. Önlemler alınmadığı koşullarda gürültü düzeyi yüksek boyutlara ulaşarak hava şoku dalgalarına dönüşür. Patlatma sonucu oluşan hava şoku aşağıdaki bağıntıdan hesaplanmaktadır. Şiddetli etki zonu: D<5 W D: etkili zon aralığı W: bir gecikme aralığında atılan dinamit miktarı D<5 46 ise D<34m Hava şokunun önlenmesi için; -Patlayıcı maddenin kaya içinde homojen dağılması -Uygun delik geometrisinin uygun sıkılama boyu ve malzemesinin seçilmesi -Gecikmeli ateşleme sisteminin kullanılması -Gaz çıkışına yol açacak jeolojik yapı olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Patlatma Sonucu Oluşan Titreşimlerin Genliği Hesabı A=K W D A= Patlatma sonucu oluşan titreşimlerin azami genliği(mm) W= Bir gecikme sonucunda ateşlenen patlayıcı miktarı(kg) D= Patlatma kaynağı ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkili mesafe(m) K= Kayaç türüne bağlı katsayısı Tablo Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak değişim gösteren K katsayısı asgari ve azami değerleri Patlatma Yapılan Birim Temel Altı Kayaç Türü K Katsayısı Minimum Maksimum Kaya Kaya 0,57 1,15 Kaya Kil (Toprak) 1,15 2,30 Kil (Toprak) Kaya 1,15 2,30 Kil (Toprak) Kil (Toprak) 2,30 3,40 A= 0,57 46 / 116 =0.033 mm A=1,15 46 / 116 =0,067 mm Genlik değerinin 0,05 mm nin altında olması durumunda bir hasar meydana gelmemektedir. Bu durumda, minimum ve maksimum K değerlerine göre yapılan 175

189 hesaplamalardan da görüldüğü üzere faaliyet alanı ve çevresindeki yapılarda bir hasar meydana gelmeyeceği anlaşılmaktadır Sağlık Koruma bandı Mesafesi Proje dahilindeki ocak sahalarının bulunduğu 1.ve 2.poligon çalışma sahalarında ÇED Talep edilen alanlardan içeri doğru arazi topografyası ve uygunluğa bağlı olarak değişen 5 m-15 m arası mesafelerde koruma mesafesi bırakılması planlanmaktadır. Zenginleştirme Tesisi ve Atık Depolama Alanında ise alanın Kuzeydoğu, Doğu, Güneydoğu ve Güney sınırlarında 10 m-65 m arasında mesafeler bırakılması planlanmaktadır. Bu mesafelerin değişimi saha tasarımında arazinin dik olmasından dolayı yapılacak dolgu işlemi ve bu dolgu işlemi sonucu oluşturulacak yükseltilerin duraylığının sağlanmasıdır. Özellikle atık depolama ve zenginleştirme sahası olarak belirlenen alanın doğu kısmında ÇED talep edilen alandan içeri doğru m arası dolgudan kaynaklı mesafe bulunacaktır Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları Çalışma Alanı 1.ve 2.Poligon olarak verilen alanlar genel itibari ile orman arazisi ve kısmen yer yer mera arazisi niteliğinde, zenginleştirme tesisi, atık depolama sahası, idari ve sosyal prefabrik bina gibi ünitelerin yer aldığı alan ise mera arazisidir. Orman arazileri ile ilgili olarak Orman Bölge Müdürlüğü, mera arazisi ile ilgili olarak ise Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınmadan çalışmalara başlanmayacaktır. Üretim sırasında karşılaşılabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi için tüm önlemler alınacak, kurum görüşleri doğrultusunda çalışma yapılacaktır. Rehabilitasyon çalışmaları, Orman Bölge Müdürlüğü ve İl Gıda Tarım Hayvancılık Müdürlüğü koordinasyonu ve görüşleri doğrultusunda yapılacaktır. Faaliyet alanı işletmeci tarafından terk edildiğinde; arazi düzenlenmiş, duraylılığı sağlanmış, kirlilikten arındırılmış, peyzaj çalışmaları yapılmış ve iyileştirilmiş olarak işletime kapatılacaktır. Ocak alanlarında üretimin bitmesinin ardından, ocak alanlarında şev duraylıkları sağlanmış, ekonomik olmayan kaya ile doldurulmuş ve üzerinde bitkilendirme çalışmaları yapılmış şekilde terk sağlanacaktır. Zenginleştirme tesisinin ömrü, tesiste bulunan makine ve ekipmanların ömürleri ile doğru orantılıdır, makine-ekipmana dair bakım ve yenileme çalışmaları yapıldığı sürece tesis faaliyetine devam edecektir. Atık depolama sahasının ömrü ise yapılan tasarımına göre 1.bölümde % 3 tenör üzeri atığın 7,4 yıl biriktirilebileceği belirlenmiştir. Atık depolama sahasının ömrünün dolmasına yakın, alternatif depolama sahası bulunacak, yeni alan ile ilgili gerekli tüm başvurular yapılarak, izinler alınacaktır. Tesiste, kullanılacak olan proses, teknoloji ve tüvenan cevher kalitesi gereği, atıktaki tenör oranı % 3 ten fazla çıkacaktır. Bu durum proses, teknoloji ve tüvenan cevher kalitesi değişmediği sürece de değişmeyecektir. 2012/15 sayılı genelge 9. Maddesinde Krom madeninin hiçbir kimyasal madde kullanmadan fiziki işleme tabi tutularak zenginleştirilmesi sonucunda ortaya çıkan tenör oranı % 3 den fazla olan atıkları gerekli önlemleri alınarak 176

190 daha sonra değerlendirmek üzere saha içinde biriktirilebilecektir. Tenör oranı % 3 den az ise bu atıkların depolanmasında analize gerek görülmeden Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik te depolama kriterleri verilen III. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde bertaraf edilecektir. denilmektedir. Bu doğrultuda atık depolama sahası 2 bölüme ayrılmıştır. 1.bölüm 3,1 ha olup mevcut ve kapasite artışı sonrası ortaya çıkan % 3 tenör üzerindeki atığın yeniden değerlendirilmek üzere biriktirileceği alan, 2.bölüm 1 ha olup ileride gerçekleştirilecek teknoloji-proses değişikliği ve gelen tüvenan cevher kalitesinin değişmesi sonucunda, atığın tenör oranının % 3 ün altına düşmesi durumunda atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümleri kapsamında III. sınıf düzenli depolama sahası olarak tasarlanacak ve düzenlenecek alan, Tesiste oluşacak atıkların tenör oranı % 3 ün üzerindedir. Bu atıklar 2012/15 sayılı genelgeye göre ileride tekrar değerlendirilmek üzere atık depolama sahasında belirlenen 1. bölümde biriktirilecektir. İlerleyen dönemlerde, zenginleştirme tesisinin teknolojisinde veya prosesinde değişiklik veya cevher kalitesindeki değişim sonucu atık tenör oranı % 3 ün altına düşmesi durumunda atıklar, atık depolama sahasında belirlenen 2. bölümde, atıkların düzenli depolanmasına dair yönetmelik hükümlerine göre III. sınıf düzenli depolama sahası olarak tasarlanıp, düzenlenecek alanda depolanacaktır. Bu alan için ADDDY (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) kapsamında uygulama projesi hazırlanarak, gerekli izinler alınacaktır. İlerleyen dönemlerde yukarıda bahsedilen durumun ortaya çıkması durumunda aşağıdaki doğaya yeniden kazandırma çalışmaları gerçekleştirilecektir; Atık depolama sahasında basamaklar halinde depolanacak atık üzerine Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Madde 16 Depo tabanının teşkili maddesine uygun (III. Sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-7 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri.) ve proje alanında mevcut bulunan geçirimsiz kil malzeme serilecektir. Atık depolama tamamlandıktan sonra ise atığın üstünde toprak örtü, bitki örtüsü, bitkilendirme yer alacaktır. Atık tenör oranı % 3 ün üzerinde çıktığı sürece, atık depolama sahası 1. Bölüm (%3 Tenör Üzeri Atık Depo Sahası) 2012/15 sayılı genelge hükümleri doğrultusunda kullanılacaktır. 177

191 Min 50 cm Bitkisel Toprak Atık Üst Kotu Şekil- 63. Atık Depolama Sahası Faaliyet Sonrası Kapatma Şeması 5.7. Risk Analizi Risk, tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve meydana getireceği zararın bileşimidir. Riskler her zaman vardır ve tamamen ortadan kaldırılamaz. Anacak risk yönetilebilir ve gerçekleşmesi önlenebilir. Risk analizi riskleri yönetmenin ilk adımıdır. İşyerlerinde, çalışma ortamı ve şartlarında veya çevrede mevcut olan tehlikeleri sistematik yöntemlerle belirleyerek, riskleri ortaya çıkarmak ve kontrol edebilmek için yapılan çalışmaların bütünü risk değerlendirme olarak tanımlanır. Arama safhasından, üretim ve nakliyesine kadar madencilik, bünyesinde barındırdığı çalışmaların yapısı nedeniyle çok fazla risk içeren bir sektördür. Madencilikte sürekli değişen ortam şartlarına göre çalışmak yani doğanın sürekli değiştirdiği sınırlarda üretim yapmak esastır. Bu durum madencilikteki risklerin doğru algılanmasının ve değerlendirilmesinin önemini gözler önüne sermektedir. Risk tehlikeden dolayı ölüm, yaralanma veya hastalığın meydana gelme olasılığıdır. Risk değerlendirmesi yapmak için iş yerindeki tehlikelerin belirlenmesi gerekmektedir. Madencilik sektöründe temel olarak aşağıda sayılan konular üzerinde çalışmalar yapmak tehlikeleri belirlenmesine yardımcı olacaktır; Toz Gürültü Titreşim Patlatma Su Baskını Makine Kullanımı Tesis Faaliyetleri Kalker ve İnsan Nakliyesi 178

192 Psikolojik Faktörler Risk analizinde en yaygın olarak kullanılan metot matris yöntemidir. Bu yöntemde bir tehlikenin doğuracağı risk, ortaya çıkma olasılığının ne kadar sıklıkla görülebileceği üzerinden ve de şiddetinin doğuracağı olumsuz sonucun ne kadar ciddi olabileceği üzerinden analiz edilmektedir. Bu olasılık ve şiddet sayısal olarak derecelendirilir. Derecelendirmede kullanılacak değerlendirme aşağıda verilmiştir. Tablo Risk Analizinde Kullanılan Değerlendirme Verileri İhtimal Ortaya Çıkma Frekansı Derece Çok küçük Yılda bir 1 Küçük Üç ayda bir 2 Orta Ayda bir 3 Yüksek Haftada bir 4 Çok yüksek Her gün 5 Şiddet Doğacak Sonuç Derece Çok hafif İş saati kaybı yok, ilk yardım 1 Hafif İş günü kaybı yok, ilk yardım 2 Orta Hafif yaralanma, tedavi gerektirir 3 Ciddi Ölüm, ciddi yaralanma, meslek hastalığı 4 Çok ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik 5 Bulunan risk düzeyine göre yapılması gereken çalışmanın boyutu belirlenebilir. Risk oluşturan olaylar için aşağıda şekilde gösterilen Risk SKOR Matrisi oluşturulur ve olayın risk durumu bu tablo üzerinden değerlendirilir. Risk analizi ve değerlendirme tablosu aşağıdaki şekilde verilmiştir. Şekil- 64. Risk Analizi ve Değerlendirme Tablosu a) Proje Alanı analizi Proje alanı çevresinde yerleşim yerleri bulunmaktadır. Faaliyetler kapsamında bu yerleşimler toz emisyonlarından etkilenebilecektir. Toz emisyonlarına ilişkin hesaplamalar Bölüm 5.1 de verilmiş olup faaliyetler kapsamında toz emisyonlarının en aza indirilmesi için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Proje alanı çevresinde yüzeysel su kaynaklarına rastlanmaktadır. Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde yer alan mevsimsel yağışlarla beslenen kuru dere yataklarına ve akar derelere sahada yapılacak çalışmalar sırasında ve sonrasında müdahale edilmeyecek ve herhangi bir atık malzeme verilmeyecektir. Konu hakkında ilgili kurumlardan gerekli görüşler alınacaktır. 179