YAZARLAR. Çiğdem KOL & Serdar KÜPCÜ ckol@islem.com.tr & skupcu@islem.com.tr

Transkript

1

2 ÖNSÖZ Kalite Politikamız; Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama konusunda Türkiye de; Kamu Kurumları, Askeri Kurumlar, Özel Sektör ve Üniversite hizmet alanlarına kurumsallaşmış bir iş anlayışı ile en ileri teknolojileri kullanarak, zamanında, güvenilir, ekonomik ve sorunsuz bir hizmet sunmak ve bu hizmetlerin gelişimini ve sürekliliğini sağlamaktır. Bu anlayış ile hizmetlerimizi yerine getirirken, Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknolojileri ile projelerin gerçekleştirilmesi ve geliştirilebilmesi için, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama yazılımlarının imkân ve kabiliyetleri, bir organizasyon içerisinde yöneticiden kullanıcıya kadar tüm personele eğitilerek gösterilmesi gereklidir. Sistemin Başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır. En Önemli faktör bu konuda yetişmiş 'insan'dır. YAZARLAR Çiğdem KOL & Serdar KÜPCÜ & Basıldığı Yer : Sinan Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., , ANKARA Yayın : İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Müh ve Eğtm Ltd. Şti. Basım Tarihi : Şubat 2008 ISBN : Tüm hakları saklıdır/copyright 2008/ All rights reserved. Bu kitabın bir bölümü veya tamamı, İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Eğitim Ltd. Şti. nin yazılı izni olmadan, hiç bir şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez. Dağıtım Adresi İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti. 13. Cadde No:14 Beysukent ANKARA Tel:+90 (312) Fax:+90 (312) info@islem.com.tr

3 İÇERİK Bölüm 1: ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış 5 ArcGIS Nedir? 6 ArcGIS Desktop Nedir? 8 ArcTool Box ve Model Builder ile Coğrafi İşlemler 13 ArcGlobe 15 ArcView, Arc Editor, ArcInfo Nedir? 16 ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller 20 ArcGIS Server Nedir? 32 EDN ESRI Developer Network Nedir? 44 ArcGIS Engine Nedir? 47 ArcGIS Image Server Nedir? 50 Bölüm 2: Temel Kavramlar & ArcGIS 3D Analiz Modülü 55 Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? 56 Tanımı 56 Veri Yapısı 57 Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları 58 Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları 59 Veri Toplama Teknikleri 59 Veri Depolama Formatları 60 Sorgulama 62 Analizler 63 Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri 63 Spatial Analiz Modülü 65 Spatial Analiz Modülünün Fonksiyonları 66 ArcMap içerisinde Spatial Analyst Toolbar ı 66 Distance (Mesafe) 67 Density (Yoğunluk) 71 Interpolate to Raster (Interpolasyon) 72 Surface Analysis (Yüzey Analizleri) 75 Cell Statistics (Hücre-Bazlı İstatistik) 78 Neighborhood Statistics (Komşuluk İstatistikleri) 79 Zonal Statistics (Zone Bazlı İstatistik) 80 Reclassify (Yeniden Sınıflandırma) 81 Convert (Veri Dönüşüm Fonksiyonları) 82 Options (Seçenekler) 83 ArcMap Ortamında Spatial Analyst Toolbar ına Erişim 84 Bölüm 3: Mesafe ve Yoğunluk Analizleri (Distance & Density) 85 Mesafe (Distance) Analizi 86 Yoğunluk (Density) Analizi 90 Bölüm 4: Interpolasyon (Interpolation) 94 Interpolasyon (Interpolate to Raster) 95 Bölüm 5: Yüzey Analizleri (Surface Analysis) 101 Eğim (Slope) Haritası Oluşturma 102 Bakı (Aspect) Haritası Oluşturma 103 S/B Kabartma (Hillshade) Harita Oluşturma 104 Görünürlük (Viewshed) Analizi 105 Sayısal Yükselik Verisinden (DEM) Kontur Eğrileri Oluşturma 108

4 Bölüm 6: Veri Dönüşüm Fonksiyonları (Conversion) 110 Features to Raster (Vektör-Raster Dönüşümü) 111 Raster Calculator 114 Raster to Features (Raster- Vektör Dönüşümü) 116 Bölüm 7: Raster Verileri Yeniden Sınıflandırma (Reclassify) 120 Raster Calculator ile Raster Verilerin Çakıştırılması 126 Bölüm 8: İstatistikler (Statistics) 129 Zone Bazlı İstatistikler (Zonal Statistics) 130 Hücre Bazlı İstatistikler (Cell Statistics) 134 Bölüm 9: Mekânsal Analizler için Ek Araçların Eklenmesi 138 Özelleştirme (Customization) 139 Su Toplama Alanı Analizi 142 Akış İstikametini Belirleme Flow Direction 142 Akış Toplamını Belirleme Flow Accumulation 143 Drenaj Güzergâhı Analizi 145 Görünürlük Analizi 146 Yüzey Maliyet Analizi (Cross Country Mobility) 148 Çok Bantlı Raster Görüntüleri Belirli Bir Alan Sınırına Göre Kesme 157 N-Bands Raster Clipper 157 Bölüm 10: ArcToolbox Spatial Analyst Araçları ile Model Builder Uygulamaları 161 ArcToolbox ta Spatial Analyst Araçları 162 Model Builder ile Yüzey Analizleri 166 Dissolve Fonksiyonu 181 Model Builder ile Örnek Noktalardan Sürekli Yüzey Oluşturma 188 Model Builder ile Havza ve Drenaj Analizleri 200 Fill Fonksiyonu 202 Flow Direction (Akış Yönü) Fonksiyonu 203 Basin (Havza) Fonksiyonu 204 Flow Accumulation (Su Toplanma Alanı) Fonksiyonu 205 Set Null Fonksiyonu 206 Stream Order (Akarsu Düzeneği) Fonksiyonu 208 Model Builder ile En Uygun Yer Seçimi Analizi 213 ArcGIS Terimler Sözlüğü 245 Kaynaklar 268

5 Hedefler ArcGIS Teknolojisi Desktop GIS ArcInfo, ArcEditor, ArcView ArcMAP, ArcCatalog, ArcToolBox Model Builder Extensions ArcGIS Server EDN Bölüm 1 ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış ARCGIS teknolojisi, ESRI tarafından geliştirilmiş, ölçeklendirilebilir entegre bir Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımıdır. Yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmuş bir sistemdir. Bu Bölüm ArcGIS teknolojisinin bileşenlerini ve bu teknolojik ürünlerin Coğrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza aynı zamanda gerçekleştireceğiniz çalışmalarda ArcGIS teknolojisindeki ürünleri belirlemenize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

6 ArcGIS Nedir? ARCGIS 9.2 sistemi, entegre bir coğrafi bilgi sistemidir. CBS yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmuş bir sistemdir. ArcGIS teknolojisi aşağıdaki anahtar bölümleri içerir: Desktop GIS: İleri düzeyde CBS uygulamalarının bütünüdür. Mobile GIS: Ofis dışında arazide CBS uygulamalarını gerçekleştirmenizi sağlar. Server GIS: Ortak CBS yazılım objeleri kütüphanesidir. Sunucu tarafında bütün CBS uygulamalarını, SOAP tabanlı web servislerini ve web uygulamalarını gerçekleştirmek için kullanılır. Online GIS: İsteğe bağlı olarak güncel CBS verilerine ve yeteneklerine düşük maliyetlerle erişmenizi sağlayan servislerdir. Bütün bu sistemler aynı zamanda, coğrafi bilgilerin birçok ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) içerisinde yönetilebilmesini de ArcSDE teknolojisi ile sağlar. ArcGIS, desktop ve server tarafında, tek veya çok kullanıcılı ortamlarda Coğrafi Bilgi Sistemi uygulamaları için ölçeklendirilebilir bir altyapı sağlar. Bu doküman ArcGIS sistemlerinin çeşitli bölümlerini ve bu bölümlerin Coğrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. İster ESRI yazılımıyla yeni tanışın, ister tecrübeli bir kullanıcı olun, bu doküman hem yazılımın çeşitli bölümlerini hem de ArcGIS in güçlü mekânsal analizlerini içeren Spatial Analiz modülünün konseptini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. ArcGIS; ArcGIS Desktop, ArcGIS Server, ArcGIS Mobile ve ArcWeb Services sistemleri içerisinde yer alabilmektedir.

7 Birlikte İşletilebilirlik ArcGIS ürün ailesi aşağıdaki endüstri standartları üzerinde yapılandırılmıştır;.net, Java ve COM (Geliştirme-özelleştirme için) İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (DBMS) (Veri depolama için) XML, SOAP, TCP/IP ve HTTP (Network ortamları için) Gelişmiş Fonksiyonellik Güçlü veri güncelleme, analiz ve kartografik üretim fonksiyonları ile etkin veri modelleri ve veri yönetim sistemi sayesinde ArcGIS yazılım ailesi CBS alanında liderliğini devam ettirmektedir. Ölçeklenebilirlik Modüler yapısından dolayı ArcGIS, herhangi bir kişisel PC üzerinde veya çok-kullanıcılı güncelleme işlemlerini gerektiren kurumsal bir yapı üzerine kolaylıkla adapte edilebilir. Web Desteği ArcGIS, CBS uygulamalarınızı hem organizasyonunuz içinde hem de web üzerinden mekansal veri içeriğine erişim sağlayarak Internet yoluyla yönetmenize olanak sağlar. Geliştirici Dostu Kapsamlı dokümantasyonu ve örnek kodlarıyla birlikte ArcObjects ortak yazılım kütüphanesi elemanları uygulama geliştiricilere, masaüstü, mobil, hosted ve sunucu ortamlarında sürekli ve amaca-yönelik uygulama geliştirme olanağı sunar.

8 ArcGIS Desktop Nedir? ArcGIS Desktop, (ArcInfo, ArcView ve ArcEditor) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox, ArcGlobe ve Model Builder arayüzleri ile haritalama, coğrafi analizler, veri güncelleme, veri yönetimi ve görüntüleme işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz entegre bir coğrafi bilgi sistemi yazılımıdır. ArcGIS Desktop çok çeşitli kullanıcı tiplerinin gereksinimlerini yerine getirebilmek amacıyla ölçeklenebilir: o ArcView çok kapsamlı veri kullanımı, haritalama ve analizler üzerine odaklanır. o ArcEditor, ArcView yazılım özelliklerine ek olarak, gelişmiş coğrafi güncelleme ve veri üretimi sağlar. o ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren profesyonel bir yazılımdır. ArcCatalog, mekânsal verilerinizin yönetimi ve veritabanı tasarımı için kullanılabildiği gibi, depolama, görüntüleme ve metaveri yönetimi için de kullanılabilen bir arayüzdür. ArcMap arayüzü, bütün haritalama ve güncelleme işlemlerini yerine getirmek için kullanılabildiği gibi, harita tabanlı analizler için de kullanılmaktadır. ArcGIS Desktop Extensions (Modüller) kullanılarak bütün yazılımlara yeni yetenekler eklenebilir. Kullanıcılar ArcObjects (ArcGIS yazılım bileşenleri kütüphanesi) kullanarak kendilerine özel modüller geliştirebilirler. Ayrıca, Visual Basic,.NET, Java, Visual C++ gibi standart Windows programlama arayüzleri kullanılarak yeni modüller ve özel araçlar da geliştirilebilir.

9 ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır. ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır.

10 ArcMap ArcMap de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, veri günleme, sorgulama ve analiz, grafikleme ve raporlama araçları ile yüksek kalitede kartoğrafik üretim fonksiyonları bulunmaktadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap uygulaması, GIS verileri ile ilgili başlıca şu fonksiyonları yerine getirir; Haritalama (Mapping) Günleme (Editing) Sorgulama (Querying) Analiz (Analyzing) Grafikleme (Charting) Raporlama Reporting) Veri Görüntüleme Fonksiyonları Projeksiyon Dönüşümleri Coğrafi Analizler (ToolBox) Harita Çıktı Oluşturma Fonksiyonları Coğrafi Sorgulamalar

11 ArcCatalog ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanımlama, gözden geçirme, yönetme ve organize etme işlemlerini üstlenmiş olan uygulamadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcCatalog uygulaması, GIS verileri ile ilgili şu fonksiyonları yerine getirir; ArcCatalog da, ilişkisel veri tabanlarına direk bağlantı Windows Exploler a benzer işlevler Veri Tipleri, içerikleri ve icon Görüntüleme (Contents) Drag, Drop Özelliği (ArcMap ve ArcToolBox için) Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi Veri tabanında yer alacak olan alanların (Field) yaratılması ve tüm özelliklerinin yönetimi ArcGIS veri formatlarının yaratılması (Shape File, Coverages ve Feature Class) Veri İçerik Tablolarının oluşturulması ve görüntülenmesi (Metadata larının oluşturulması) DataView ortamında Ön gösterimlerinin sağlanması UML (Unified Modeling Language) ile oluşturulmuş nesne modellerinden geodatabase yaratma Grafik ve Sözel veriler arasındaki işlevlerin tanımlanması (Subtypes, Domain, RelationShips) Veri yönetimi (Copy, Rename, Delete) ArcGIS Server yönetimi Lokal ağlar ve Web üzerinde CBS verileri arama ve bulma ve ArcToolbox (Geoprossesing) fonksiyonlarını içerir. ArcCatalog içerisindeki Metaveri ArcCatalog kullanarak Globe verisi önizleme ArcGIS Server ile ArcCatalog içerisinde harita önizleme ArcIMS Metadata Server içerisinde metaveri yönetimi

12 ArcCatalog içerisinde Geoprocessing ArcCatalog içerisinde 3D veri ön izleme

13 ArcToolbox ve ModelBuilder ile Coğrafi İşlemler Geoprocessing, CBS veriler üzerinde yapılan analizler sonucunda elde edilen bilgilerin yapılandırılmasıdır ve bütün coğrafi bilgi sistemleri içerisinde kritik bir fonksiyondur. Geoprocessing birçok kritik CBS aktiviteleri ve bir CBS içerisindeki çoklu işlemlerin, aynı zamanda metodların otomatik hale getirilmesi için kullanılmaktadır. Kullanıcılar, yüksek kalitede veri oluşturmak, veri kalitesi üzerinde kontrolleri yapmak, modelleme ve analizler gerçekleştirmek için geoprocessing fonksiyonlarına başvururlar. ArcGIS Desktop, geoprocessing modellerinin oluşturulmasına, bu modellerin kullanılmasına, dokümante edilmesine ve paylaşılmasına yönelik bir yapı sağlar. ArcToolbox ve ModelBuilder, geoprocessing yapısının iki ana bölümüdür. ArcToolbox geoprocessing araçlarının organize bir koleksiyonu, ModelBuilder ise geoprocessing iş akışlarının yapılandırılmasında görsel bir modelleme dilidir. ArcToolbox Geoprocessing fonksiyonlarının kapsamlı bir koleksiyonu olan ArcToolbox, aşağıdaki işlemler için araçlar içerir: o o o o o Veri yönetimi Veri dönüşümü Coverage işlemleri Vektör analizler Geocoding (Coğrafi kodlama) ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo içerisinde kullanılabilir durumdadır. Her seviye ek geoprocessing araçları içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüşüm araçları içerdiği gibi temel analiz araçlarını da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yazılımının sağladığı araçlara ek olarak geodatabase oluşturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar sağlar. ArcInfo ise, vektör analizler, veri dönüşümü, veri yükleme ve coverage işlemleri için çok kapsamlı geoprocessing araçları sağlar. Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erişilebilir olmasına rağmen, ArcInfo Coğrafi Bilgi Sistemi organizasyonları içerisinde ana geoprocessing yazılımı olarak düşünülmelidir. Çünkü çok kapsamlı geoprocessing araçlarını içermektedir. CBS verilerini yapılandıran ve anlizleri gerçekleştiren kullanıcılar en az bir ArcInfo lisansına sahip olmalıdır. Ek geoprocessing araç setleri, 200 e yakın raster modelleme araçları içeren ArcGIS Spatial Analyst; TIN ve arazi analizleri için geoprocessing araçları ekleyen 3D Analyst gibi birçok ArcGIS modülleriyle gelmektedir. ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazılımları içerisinde kullanılabilir durumdadır.

14 ModelBuilder ModelBuilder arayüzü, geoprocessing iş akışlarının ve scriptlerinin yapılandırılması için grafik modelleme sağlar. Aynı zamanda kompleks geoprocessing modellerinin oluşturulmasına ve tasarlanmasına yardımcı olur. Modeller, ileri düzey işlemleri ve iş akışlarını oluşturmak için araç dizilerini, bununla birlikte verileri birbirine bağlayan veri akış diyagramlarıdır. Kompleks CBS işlemlerini gerçekleştirmek için araçları ve verisetlerini modeller üzerine sürükleyebilir, işlem adımlarını belli bir sıralama dâhilinde birbirine bağlayabilirsiniz. ModelBuilder, metodları ve prosedürleri organizasyonunuz dışındaki diğer kullanıcılarla da paylaşabilmeniz için verimli bir mekanizmadır. ModelBuilder, kompleks CBS işlemlerinin yapılandırılması ve oluşturulması için interaktif bir mekanizma sağlar.

15 ArcGlobe ArcGIS Desktop 3D Analyst modülünün bir parçası olan ArcGlobe, sürekli, multi-resolution, global görüntüleme sağlar. ArcGlobe da ArcMap gibi CBS veri katmanlarıyla çalışır. ArcGlobe katmanları, ortak bir global yapı içerisine entegre edilerek tek bir küresel görüntüleme ortamına yerleştirilir. Veri setlerini ve detayları uygun ölçeklerde görüntüleme ortamı sağlar. ArcGlobe un coğrafi bilgi için interaktif görüntüleme ortamı, CBS kullanıcılarının tamamen farklı veri setlerini entegre etme kabiliyetlerini önemli ölçüde geliştirmiştir. Editleme, mekânsal veri analizleri, haritalama ve görüntüleme gibi ortak CBS işlemleri için ArcGlobe un geniş bir uygulama platformu olması beklenmektedir. Biyoçeşitlilik analizi Üç boyutlu kentsel görünüm Üç boyutlu veri görüntüleme ve semboloji

16 ArcView, ArcEditor ve ArcInfo Nedir? ArcGIS Desktop, CBS kullanıcıları için meknasal verilerin yöetimi ve bilginin etkin kullanımında bir koordinatördür. Üç farklı yazılım ürünü şeklinde satın alınabilir ve her bir yazılım yüksek düzeyde işlevsellik sağlar. ArcView, çok kapsamlı haritalama, veri kullanımı, analiz ve geoprocessing araçları sağlar. ArcEditor, bütün ArcView fonksiyonlarına ek olarak shapefile ve geodatabase için gelişmiş editleme içerir. ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren profesyonel bir yazılımdır. Çok gelişmiş geoprocessing ile ArcView ve ArcEditor fonksiyonlarını genişletir. Aynı zamanda ArcInfo Workstation için gereken uygulamaları da (Arc, ArcPlot, ArcEdit, AML, vs.) içerir. Çünkü ArcView, ArcEditor ve ArcInfo aynı mimariyi paylaşırlar. Dolayısıyla bunlardan herhangi birini kullanan kullanıcı uygulamalarını diğer kullanıcılarla paylaşabilir. Haritalar, veri, semboloji, harita katmanları, özel araçlar ve arayüzler, raporlar, metaveri ve diğerleri bu üç ürün içerisinde etkileşimli olarak kullanılabilir. Bu demek oluyor ki, birçok değişik mimariye açılmak ve onları öğrenmek yerine tek bir mimari kullanmanın faydalarına sahip oluyorsunuz. Ek olarak, ücretsiz ArcReader ürünü, özel ArcGIS Engine uygulamaları, ArcIMS ve ArcGIS Server kullanarak oluşturulan ileri düzeyde CBS Web hizmetleriyle ArcGIS Desktop ortamında üretilen harita, veri ve metaveri birçok kullanıcıyla paylaşılabilir. Bütün bu üç düzeyin yetenekleri isteğe bağlı yazılım modülleri (ArcGIS Spatial Analyst, 3D Analyst, Geostatistical Analyst, ArcPress gibi) kullanılarak daha da ilerletilebilir. Daha fazla bilgi için Lisanslı ArcGIS modülleri konusuna bakabilirsiniz. ArcGIS Desktop için üç yazılım da profesyonel CBS yetenekleri kazandırmaktadır.

17 ArcView Nedir? ArcView profesyonel CBS kullanıcıları için anahtar bir veri kullanımıdır. ArcGIS Desktop kullanabileceğiniz üç fonksiyonel ürün düzeyinden ilkidir. ArcView 9.2, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox ve ModelBuilder uygulamalarının bir bütünüdür. ArcView; haritalama, raporlama ve harita-bazlı analizler için güçlü bir toolkit oluşturur. ArcView içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. İleri düzeyde harita sembolojilendirme ve editleme araçları, metaveri yönetimi ve on-the-fly projeksiyon içererek birçok heyecan verici veri kullanım yetenekleri kazandırıyor.

18 ArcEditor Nedir? ArcEditor, geodatabase, shapefile ve diğer coğrafi bilgi formatlarını yapılandırma için CBS veri otomasyonu ve derleme ortamıdır. ArcEditor, topoloji, subtype, domain ve geometrik network gibi geodatabase davranışlarını oluşturma yeteneklerine sahiptir. Ayrıca, metaveri oluşumu, coğrafi veri inceleme, analiz ve haritalama araçları da içermektedir. ArcView içinde bulunan bütün yeteneklere sahiptir. ArcSDE yoluyla İVTYS e erişebildiğiniz zaman, çok kullanıcılı coğrafi veri tabanları, ArcEditor deki tam kapsamlı versiyon yönetimi ile güncellenebilir, korunabilir. Versiyon yönetimi için gelişmiş versiyon yönetim araçları içerir. Örneğin, uyuşmazlıkları (conflicts) belirleyici ve çözücü versiyon birleştirme araçları gibi. ArcSDE üzerine daha fazla bilgi edinmek için ArcSDE Nedir? bölümüne bakabilirsiniz. ArcEditor içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ile aynı yetenekleri önerir fakat ileri düzeyde editleme fonksiyonları kazandırır.

19 ArcInfo Nedir? ArcInfo, ArcGIS in fonksiyon olarak en zengin istemcisidir. ArcInfo, bütün ArcView ve ArcEditor yeteneklerini sağlar. Tüm gelişmiş geoprocessing ve polygon processing destekleyici ArcToolbox uygulamalarına Arc, ArcPlot ve ArcEdit içerisinde bulunan klasik workstation uygulamalarını da ekler. ArcInfo, GIS veri üretimi, güncelleme, sorgulama, haritalama ve analiz sisteminin bütünüdür. ArcInfo içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ve ArcEditor içerisindeki bütün yetenekleri içerir ve ileri düzeyde geoprocessing fonksiyonları kazandırır. ArcInfo versiyonu içerisindeki ArcToolbox mekansal veritabanı oluşumu ve yaratımında büyük önem taşımaktadır.

20 ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller Birçok isteğe bağlı ArcGIS modülü Desktop yazılımları içerisinde yeralmaktadır. Modüller; raster, geoprocessing ve 3D analizler gibi işlemleri yapmanızı sağlar. Bütün ürünler, ArcView, ArcEditor ve ArcInfo ürünlerinin herbirinde kullanılabilir.

21 ArcGIS Spatial Analyst ArcGIS Spatial Analyst büyük ölçüde güçlü mekânsal modelleme ve hücre bazlı raster verilerini yaratmanıza, haritalamanıza, sorgulamanıza izin veren özellik analizi sağlar. ArcGIS Spatial Analyst ayrıca entegre bir vector-raster analizi yapmanıza da olanak verir. ArcGIS Spatial Analyst kullanarak, verileriniz hakkında bilgi türetebilir, mekânsal ilişkileri tanımlayabilir, uygun alanlar bulabilir, bir noktadan diğer bir noktaya geçişlerde birikmiş tutarları hesaplayabilirsiniz. ArcToolbox ve ModelBuilder kullanarakraster geoprocessing ve modelleme

22 ArcGIS 3D Analyst 3D Analyst kullanıcılara etkin bir yüzey veri görüntüleme ve analiz imkânı tanır. 3D Analyst kullanarak, birçok bakı noktasından yüzey görüntüleyebilir, yüzey sorgulayabilir, seçili konumdan yüzeyde ne görülebildiğini saptayabilir, raster ve vektör veri üzerinde yüzeyi kapsayan gerçekçi bir perspektif imajı yaratabilirsiniz. 3D Analyst modülünün ana noktası, ArcGlobe uygulamasıdır. ArcGlobe, üç boyutlu verinin birçok katmanını görüntülemek ve yüzey yaratımı ve analizi için arayüz sağlar. 3D Analyst ayrıca kazı-dolgu, görüş çizgisi ve arazi modelleme gibi üç boyutlu modelleme işlemleri için ileri GIS araçları sağlar. ArcGIS 3D Analyst, üç boyutlu görüntüleme ve arazi modelleme yetenekleri sunar. modelleme

23 ArcGIS Geostatistical Analyst Geostatistical Analyst, sürekli verilerin analiz edilmesi ve haritalanmasına yönelik istatistiksel metodlar sağlar. Yüzey yaratımında Exploratory Spatial Data Analysis araçları veri için farklı girdiler (dağılım oranı, küresel ve yerel dış etkenler, global trendler, mekansal otokorelasyon ve birçok veriseti üzerinde çeşitlilik) sağlamaktadır. Geostatistical Analyst, belirli noktalarda seyrek ölçülerden alınmış sürekli yüzey yaratabilme tool ları ile donatılmıştır. Belirli bir bölgede EPA standardını aşan ozon değeri olasılığı nedir? gibi sorular için Geostatistical Analyst, kesin olmayan hesaplamaları tahmini değerlerle biraraya getirerek çözümler sunmanızı sağlar. ArcGIS Geostatistical Analyst ile hızla ve kolayca özet istatistikler yapabilir, trendleri analiz edebilir ve yüzeysel yorumlama için istatistiksel veriyi grafik olarak temsil edebilirsiniz.

24 ArcGIS Survey Analyst Yıllarca harita (survey) ve CBS kullanıcıları, çok kapsamlı harita bilgilerini (survey information) CBS uygulamaları içerisine entegre etmek ve CBS veritabanlarının mekansal doğruluğunu belirlemek için araştırmalarını (surveyi) temel olarak kullanmak istemişlerdir. ArcGIS Survey Analyst bunu başarmaktadır. ArcGIS Survey Analyst ile kullanıcılar, zaman içerisinde güncellemeler yaparak ve geliştirerek çok kapsamlı survey veritabanlarını CBSlerinin entegre bir parçası olarak yönetebilirler. Her survey konumu için survey sistemi içerisindeki ilişkili doğruluk ve hata oranları görüntülenebilmektedir. Ek olarak kullanıcılar, survey sistem içerisinde özellik konumlarıyla survey noktalarını birleştirebilir ve survey konumlarını yakalamak için özellik geometrisini ayarlayabilirler. CBS endüstrisi içerisine ArcGIS Survey Analyst modülünün girişi çok önemlidir. Zaman içerisinde entegre survey ve GPS bilgilerinin kullanılarak mekansal doğruluk oranının artırılması amacıyla bütün CBS organizasyonlarınca kullanılacaktır. Yandaki grafik, ölçüm bilgilerini ve survey network çapraz görüntüleme örneği göstermektedir. Mekansal doğruluğun artırılması için coğrafi özellik geometrisi survey konumlarına bağlanabilir.

25 ArcGIS Tracking Analyst ArcGIS Tracking Analyst, kullanıcıların özellik hareketlerini ve konumlar için sistem değerlerini zaman içerisinde izlemek amacıyla geçici (temporal) verilerini görüntülemelerini ve analiz etmelerini sağlar. ArcGIS Tracking Analyst: Nokta ve track verilerini görüntüleme (gerçek zamanlı ve sabit zamanlı) Zamanı renklerle sembolize etme (verinin yaş gösterimi) İnteraktif playback Aksiyonlar (özniteliklere veya mekânsal sorgulamalara dayanan) Highlight (Vurgulama) Suppression (baskı) Çizgisel ve alansal veriler için destek Playback içinde geçici histogram Zamana bağlı olarak harita katmanlarının sembolize edilmesi Birçok geçici katmanın yönetimi için katman tabanlı zaman pencereleri Geçici işlemlerin karşılaştırılmasında geçici offset Animasyon dosyaları Ek analizler için veri saati (data clock) ArcGIS Tracking Analyst içerisinde interaktif playback yöneticisi (Start, Stop, Pause, Rewind) gelecek zaman pencerelerini (misyon planlama için) veya geçmiş zaman pencerelerini (tarihsel veri analizleri için) görüntülemek için eklenmiştir.

26 ArcGIS için ArcScan ArcScan, taranmış görüntüleri vektör tabanlı katmanlara dönüştürebilmeniz için araçlar sağlarken aynı zamanda çalıştığınız görüntünün raster hücrelerini seçmenize ve editlemenize olanak tanır. Sonuç olarak bu araçlar, raster görüntülerden elde edilen özellikleri (features) coğrafi bilgi sisteminize (CBS) entegre etmek için ArcEditor ve ArcInfo yazılımınız içerisine yeni teknikler ekler. ArcGIS için ArcScan kullanarak raster editleme, raster yakalama, manuel olarak raster veri izleme ve çoklu vektörizasyon içeren raster dan vektöre dönüşüm işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.

27 ArcGIS Schematics ArcGIS için Otomatik Şematik Oluşum ArcGIS Shematics modülü, ArcGIS yazılımı üzerinde oluşturulan ağ yapılarını kullanarak, geniş alanlar üzerindeki şebekelerin tek hat ve prensip şemalarını oluşturmaktadır. ArcGIS Shematics, ArcGIS üzerinde kurulmuş olan elektrik, telekom, su ve kanalizasyon ve doğalgaz gibi altyapı uygulamalarının yanında lineer olan herhangi bir ağ yapısı üzerinde de kullanılabilir. Şematik herhangi bir CBS ağ yapısı görüntüsüdür. Bu araç, ağ yapısına ait birçok grafik görüntüleme yapabilmenizi aynı zamanda haritalar ve dokümanlar içerisine yerleştirebilmenizi sağlar. Elektrik ve su ağ yapılarına yönelik bazı ArcGIS Schematics örnekleri

28 ArcGIS için Maplex ArcGIS için Maplex, harita üretiminde kullanılan CBS tabanlı kartografik tasarım yazılımıdır. Sayısal ortamlarda üretilen haritalarda, otomatik yazı yerleştirilmesi ve ileri düzeyde etiketleme teknikleri ile Maplex günümüz bilgisayar destekli harita üretiminde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Maplex yazı ve etiketler arasında çıkabilecek yerleşim çakışmalarını, kullanıcı tarafında belirlenen "öncelik sırası tanımlarını" kullanarak çözmektedir. Böylece kartografik kaliteyi öne çıkartmak ve harita gösterim hızını arttırmak mümkün olmaktadır. Maplex öteleme, yığma, otomatik yazı tipi küçültme, eğikleştirme ve kısaltma işlemleri ile etiketlerin en uygun şekilde yerleştirilmesini sağlar. Maplex kullanarak önemli ölçüde zaman kazanırsınız. Ön çalışmalar etiketlendirme işlemlerinde %50 oranında ve hatta daha fazla zaman kazancı olduğunu göstermektedir. Sağladığı kaliteden ve kazandırdığı zamandan dolayı yüksek kalitede harita üreten her CBS organizasyonu mutlaka bir tane Maplex yazılımına sahip olmayı düşünmelidir.

29 ArcGIS Publisher ArcGIS Publisher modülü, ArcGIS Desktop yazılımlarında oluşturulmuş standart haritaları yayınlamak için kullanılmaktadır. ArcSDE (Konumsal Veri Sunucusu) veya internet üzerinden sunmak amacı ile her ArcMap dokümanı için yayımlanabilir harita dosyalarına (PMF) dönüştürmede kullanılır. Yayımlanan PMF dosyalarını ESRI 'nin ücretsiz görüntüleme yazılımı ArcReader aracılığı ile her sayıda kullanıcı ile paylaşabilirsiniz. PMF format, ArcIMS için ArcMap Server aracılığıyla haritalarınızı Web veya Intranet üzerine yerleştirmek için de kullanılmaktadır. ArcGIS Publisher programlanabilir API içermektedir. Bu sayede ArcReader Visual Basic, C++ veya Java kullanarak özelleştirilebilir. ArcPublisher, oluşturduğunuz haritalara taşınabilirlik kazandırmanın yanısıra yayınlacağınız haritaların görüntülenme ayarlarını da kontrol etmenizi sağlar. Bu sayede kullanıcıların ArcReader ile hangi özellikleri kullanabileceğini belirlemiş olursunuz. ArcReader uygulamasının ana hedefi organizasyonunuzun değişik departmanlarında mevcut olan haritalara daha kolay ulaşımı sağlamaktır. ArcReader uygulamasının en son sürümü ArcGIS Desktop ile üretilen yüksek kalite haritaları da gösterebilmektedir. ArcReader kullanıcıları interaktif olarak bu haritaları kullanabilir ve çıktı alabilirler. PMF dosya formatı, ArcGIS Publisher ile üretilir. ArcGIS publisher opsiyonel bir eklenti olarak ArcView, ArcEditor, ve ArcInfo uygulamalarına entegre edilebilmektedir. ArcGIS Publisher MXD formatındaki çıktıları PMF formatına dönüştürerk ArcReader uygulamasında görüntülenmesini sağlar. Haritalarınızı ArcMap ortamında oluşturur, ArcGISPublisher ile yayınlarsınız. ArcReader, ArcGIS Server ve ArcIMS ArcMap Server ile bu haritalarınızı birçok kullanıcıyla paylaşırsınız.

30 ArcGIS için ArcPress ArcPress; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo için harita baskı modülüdür. ESRI nin raster imaj işlemcisi (raster image processor (RIP)) gibi ArcPress standart grafik değişim formatları ile sanayi tipi standart wide-format ve masaüstü yazıcıları üzerinde baskı yapabilmek için genel yazıcı dilinde baskı dosyaları sağlar. Geniş formatlı CBS haritaları, çok büyük veri hacimleri, kompleks semboloji ve off-the-shelf yazıcılarda basımı çoğunlukla zor veya zaman kaybı olan çok geniş kapsamlı imajlar içerebilir. ArcPress in CBS ortamındaki rolü, herhangi ekstra yerleşik hafızaya veya donanıma ihtiyaç duymadan yüksek kalitede ve hızlı harita baskısı sağlamaktır. ArcPres, yazıcınızın pahalı donanım yükselticilerine gerek duymadan sürekli baskı yapmasına izin vererek, bilgisayarınızı bir baskı işlemcisine dönüştürür.

31 ArcGIS DATA INTEROPERABILITY EXTENSION (GIS verisi ve teknolojisinin birlikte işlerliği) ArcGIS Interoperability Extension, yaygın olarak kullanılan 100 den fazla CBS veri formatına ve özelliklerine, gelişmiş veri arayüzü ekleme yeteneğini sağlar. Bu modülün ana özelliği, her bir CBS veri formatını direk erişilebilir veri kaynağı olarak ekleyebilmesidir. Örneğin, S57 gibi denizcilikle ilgili veri setleri, geliştirilmiş öznitelikleriyle ileri düzeyde CAD veri setleri, MapInfo veri setleri, UK Ordnance Survey s Master Map GML dosyaları ArcGIS içerisinde kullanılabilir. Ek olarak, ArcGIS kullanıcıları verilerini 80 den fazla desteklenen veri formatına export edebilirler. Dış kaynaklı verileri ArcGIS veri yapılarına (geodatabase feature class, shapefile, vs.) dönüştüren dönüşüm araçları üzerinden veri kaynakları tanımlanabilir. Her veri kaynağı, dış kaynaklı bir dosyanın direk olarak nasıl okunacağına ve daha sonra ArcGIS içerisinde nasıl kullanılacağına dair özellikler sunar. Yeni veri kaynağı tanımlandıktan sonra, ArcGIS veri yapıları gibi, ArcCatalog, ArcMap, ArcGlobe, ArcToolbox ve Model builder içerisinde doğrudan kullanılabilir. ArcGIS Interoperability Extension ESRI ve Safe Software işbirliğiyle yapılandırılmıştır. Yazılım Safe Software in popüler FME ürünü üzerine kurulmuştur. ArcGIS Interoperability Extension ile kullanıcılar: o Standart FME formatlarını doğrudan okuyabilecekler (TAB, MIF, E00, GML, vs.) o FME destekli veritabanlarına bağlanabilecek ve bu veritabanı bağlantılarından okuyabilecekler (MySQL ve PostGIS gibi) o FME birleşik veri kaynaklarını tanımlayabilir ve bu kaynaklardan okuyabilirler ( örneğin, FME kullanarak query olarak tanımlanan veri kaynakları) o Veritabanı yönetim sistemlerinden shape dosyalarına öznitelik birleştirebilirler (join), yeniden kodlandırma yapabilirler, vs. o Her feature class ı her FME destekli veri formatına export edebilirler (örneğin GML formatına export etme) o ArcGIS destekli veriyi her FME formatlı veya destekli veritabanına yüklemek, işlemek ve export etmek için geoprocessing yapısı içerisindeki FME ortamını kullanabilirler

32 ArcGIS Server Nedir? ArcGIS Server tam ve entegre sunucu tabanlı bir coğrafi bilgi sistemidir. Bu coğrafi veri yönetimi, haritalandırma ve mekânsal analiz için kurulum paketi dışında son kullanıcı servisi olarak gelir. ArcGIS Server zenginliği, standartlar tabanlı platformu, yaygın CBS kabiliyeti ve çok kapsamlı veri yönetimi araçları ile merkezi yönetilen CBS mimarisine yükselmeyi sağlar. ArcGIS Server teknolojisi coğrafi mekânsal yetenekleriyle arama tabanı, masaüstü ve mobil kullanıcılarıyla bir organizasyonun her yerine uzanır. Merkezi veri yönetimi, düşük maliyetli sahip olma ve bilgi teknoloji standartlarına bağlılık ArcGIS Server ı her kuruluş bünyesinde bilgi sistemi çözümünde bir temel yapar. ArcGIS Server eksiksiz sunucu tabanlı, mekânsal veri yönetimi, tasarım ve mekânsal analiz yetenekleri öneren bir coğrafi bilgi sistemidir. Merkezi yönetilen CBS ArcGIS Server doğru bir CBS sunucusu girişimidir. Bu sistem, organizasyonlara uygulama sunucuları üzerinde CBS yazılımını merkezileştirebilmeyi ve CBS yeteneklerini ağ üzerinden geniş kullanıcı kitlesine ulaştırabilmeyi sağlar. Kuruluş içi CBS kullanıcıları geleneksel masaüstü sistemlerini, aynı web tarayıcılarını kullandıkları gibi kullanarak ve hareketli hesaplama cihazlarını kullanarak merkezi CBS sunucusuna bağlanabilirler. Kullanıcılar ArcGIS Server ı ana ofisten veya şubelerden evde veya herhangi bir yerde CBS sistemine tek paylaşımlı sistem üzerinden erişebilirler. Bu merkezcil yaklaşımla mekânsal veri yönetimine, haritalandırmaya ve mekânsal analizlere, CBS servisi kullanıcıları ve uygulamalar kendi iş akışı mantığıyla sunucu tabanlı işleri adapte edebilir ve kuruluşun her yerinde kullanılabilir. Mekânsal Veri Yönetimi Coğrafi veri tabanı ArcGIS ailesi ürünleri çatısı altında ortak veri girişi ve yönetimine olanak sağlar. ArcGIS Server mekânsal veri yönetimi özellikleri ArcGIS coğrafi veri tabanı modeline dayanır. ArcGIS sunucusu coğrafi veri servisi yöneticilerin coğrafi veri yayınlamasına izin verir. Bu yüzden mevcut iş akışları esnasında ve ArcGIS Desktop ile kullanıcı etkileşimlerinde kolayca kullanılır. ArcGIS Server çıkartma, denetle/kaydet ve veritabanı kopyalama işlemleri için coğrafi veri yayınlayabilir. Haritalandırma ArcGIS Server görselleştirme ve haritalandırma özelliklerini 2 boyutlu dinamik ve haritalarını aynı 3 boyutlu gibi sunar. Kullanıcılar sadece tıklayarak zengin, arama tabanlı web haritalandırma uygulamalarını ayarlayarak 2 boyutlu servisleri kullanabilirler. 3 boyutlu haritalandırma servisleri, ESRI nin yarattığı rahatlıkla ArcGIS Server içinde yer alması sayesinde ArcGIS Explorer ile birlikte kullanılır. ArcGIS Desktop 2 ve 3 boyutlu haritalandırma servislerini kullanabilir.

33 Mekânsal Analiz ArcGIS Server mekânsal analiz özellikleri, sunucu tabanlı analizlere ve coğrafi işleme tabii tutulmaya ihtiyaç duyarlar. Bunun içeriğinde vector, raster, 3 boyut ve ağ çözümleyicileri; modeller, senaryolar ve masa üstü yazılım araçları ve eşzamanlı süreçler yer alır. Entegre GIS Serverın Yararları ArcGIS Desktop kullanıcıları coğrafi işlem araçlarını yönetebilir ve bunları web haritalandırma uygulamaları ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop servislerinde yayınlayabilirler. ArcGIS Server ve ArcGIS Desktop daha fazla üretkenlik sunarlar. Bu verilerin, haritaların, globe ların ve masaüstü modellerinin yönetilmesini, CBS sunucusunda sunulmasını ve webde, masaüstünde ve hareketli istemcilerde kullanımını sağlar. Kurumsal sistemleri oluşturan ve geliştiren Kurumsal sistem geliştiricileri, sistem mimarları ve veritabanı yöneticileri, açık, ortak kullanım platformları, diğer kuruluş sistemleri ile entegrasyonu, düşük ücretli sahiplik ve ölçeklendirme konusunda yararlar sağlar. Açık, ortak kullanılabilen platform ArcGIS Server bilgi teknolojileri standartlarına bağlı kalarak, maksimum ortak kulanım sağlar ve kurumsal mimarinin her çeşit popular programlama diline, ortam gelişimine, ticari uygulama sunucusuna ve veritabanı yönetim sistemlerine(dbms) uyum sağlar. ArcGIS Server teknolojisi açık coğrafi mekânsal birlik(ogc) yoluyla CBS alanı içinde ortak kullanılabilen standartları destekler. ArcGIS uygulamaları yazılan ve okunan web harita servis(wms) istemcileriyle ortak kullanılabilmektedir. ArcGIS Server Yöneticisi kullanımı; kullanıcılar kolaylıkla haritalandırma servislerinde ve web uygulamalarında OGC ve WMS yaratabilirler. Bu uluslararası standart bilgisayar ekranına dijital imaj olarak resmedilebilen bir harita tanımlar. Daha geniş bilgi teknoloji alanlarında, okunan ve yazılan KML ler ArcGIS uygulamaları ile istemciler arasında ortak kullanılabilir. KML coğrafik özellikleri ve rasterları 3 boyutlu tanımlayan Google Earth XML spesifikasyonudur. ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop uygulamaları gibi ArcGlobe da KML yi okuyabilir. ArcGIS Desktop coğrafi uygulama araçları ve ArcGIS Server CBS servisleri KML içinde vector özellikleri ve raster veri çıktısı oluşturabilir. Anahtar bilgi teknolojileri, Java ve NET, XML ve SOAP gibi, lokal ve geniş alanlarda kuruluş uygulamaları hazırlayabilmek için web üzerinden yapılan bağlantılarla mesajlaşma ve veri transferi için kullanılabilir.

34 ArcGIS ürünleri kablolu ve kablosuz sistemler arasında CBS ve bilgi teknolojileri ortak kullanımını güvenceye almak için açık uygulanabilen ara yüzler ve destek anahtar formatları ve web servislerine sahiptir. Diğer kuruluş sistemleriyle entegrasyon ArcGIS Server müşteri ilişkileri yönetimi(crm) ya da Kuruluş kaynak planlama (ERP) sistemleri gibi diğer sistemleri standart endüstri yazılımını kullanarak destekler. Sonuç olarak, organizasyon mevcut bilgilerden sırasıyla karar verme sürecini ve yatırımdaki geri dönüşü geliştirerek yeni değerler kazanabilir. Her büyüklükteki kuruluş onları önceki ayrık sistemlere iten iş zorluklarıyla karşılaşır. Lokasyon kuruluşun ayrılmış parçalarını bir puzzle gibi birleştirir ve ortak operasyonel bir tablo ortaya koyar. ArcGIS Server adapte edilmiş servis mimarisi(sao) ile iş değerini geliştirir. GIS Server tarafından desteklenen yermerkezli iş akışları lokasyona bağlı farklı işlerin entegrasyonunu mümkün kılar. SAO yeteneği arttıkça kurulmuş iş sistemleri daha da değerlenir. Özel uygulamalar yaratma yeteneği ve NET yada JAVA servisi kullanımları ArcGIS Server ile gelen Yazılım geliştirme kiti NET teknolojisi ile ilgili oarak aşağıdakileri içerir. Web uygulamala geliştirici çatısı(adf) Hareketli ADF Java Bileşenleri için ise Web ADF Coğrafi mekânsal Kuruluş için Java Beans yaratmak ArcGIS Server ADFs paketi hızlı kurulum ve etkileşimli İnternet uygulamaları için web haritalandırma uygulama şablonu ve AJAX uyumlu web kontrolü ile birlikte gelir. Kurulumcular aşağıdaki entegre yapılandırma programlarını ArcGIS Server ile birlikte kullanarak özel uygulamalar yaratabilirler. Visual Studio 2005 Eclipse Sun Java Studio Creator Düşük Maliyet ArcGIS Server ile birlikte uygulama ve tüm süreç özellikleri merkezi uygulamalarda, sunucularda ve veri tabanlarında yürütülmektedir. Bu da idari harcamaların versiyon senkronizasyonu, sertifikasyon, yazılım yüklenmesi ve güncellemeler maliyetinin günden güne önemli derecede indirgendiği anlamına gelir. Birleştirilmiş uygulamalar, veritabanı sunucuları ve merkezi veri merkezleri aşağıdaki avantajlara sahiptir. İndirgenmiş CBS yazılımı kurulumu ve bakım masrafları Veri depolarının merkezi yönetimi Veri ve uygulamalar için daha fazla güvenlik CBS uygulamalarıyla ve diğer merkezi kuruluş uygulamalarıyla entegrasyon İstemci, dosya sunucuları ve coğrafi veri tabanı arasında indirgenmiş ağ bant aralığı kullanımı Uzak kullanıcılarla düşük bant aralığında iletişim desteği ArcGIS Server ın zengin, standart tabanlı platformu ve CBS özellikleri uzantıları sayesinde istemci makinelere başka bir özel yazılım yüklemek gerekmeyecektir. Arama motoru tabanlı dizayn edilmiş olan ArcGIS Server web haritalandırma uygulaması son kullanıcının kolayca sistemi kullanabilmesine olanak

35 sağlar. Entegre ArcGIS mimarisi mevcut Desktop kullanıcılarının sistemi hemen kullanabileceği ve CBS servisini kendi iş akışlarında kullanabilmelerini sağlar. Bu açık ortam sayesinde, organizasyonlar düşük maliyetlerle eklenen donanım, yazılım ve altyapı hizmetlerini kullanarak coğrafi mekânsal özelliklerini geliştirebilirler. Ölçeklenebilirlik ArcGIS Server seviyeleri hem büyük kurulumlarda hem de küçük çalışma gruplarının ölçeklendirilmesini destekler. ArcGIS Server Kuruluşu coğrafik verilerin, haritaların ve analizlerin yüksek sistem seviyelerinde esnek ve ölçeklendirilebilir özelliğiyle büyük organizasyonları paylaşımına açmak amacıyla tasarlanmıştır. ArcGIS Server Kuruluşu dağınık hesap alanlarında kullanılabildiği gibi diğer kurulumlara destek verebilmesi için tasarlanmıştır. ArcGIS Server Çalışma grubu, tek bir sunucudan çalışan küçük şirketlerde veri, harita ve mekânsal analizleri paylaşmak isteyen çalışanlar için yapılandırılmıştır. Çalışma grubu kullanıcıları internet veya intranet yoluyla ArcGIS Desktop, ArcGIS Explorer, arama tabanlı uygulamalar ve hareketli aletler içeren istemcilere bağlanabilirler. ArcGIS Server Çalışma grubu, mekânsal veri yönetimini basitleştirmek ve daha verimli veri tabanı yönetimi çözümleri bulmak amacıyla gömülmüş veri tabanı yönetim sistemi içerir. Paket dışı fonksiyonellik ArcGIS Server 3 seviye fonksiyonellikte sunulur; * Gelişmiş ArcGIS Server Advanced Organizasyon içinde ve internet üzerinde CBS servis dağılımını sağlamak için merkezi ve sunucu tabanlı CBS geliştiren CBS organizasyonları için tasarlanmıştır. Bu en gelişmiş sürümdür. Düzenleme özelliği, mekânsal veri yönetimi, hem 2 hem 3 boyutlu görselleştirme ve mekânsal analiz imkânı sunar. * Standart - ArcGIS Server Standard merkezi ve sunucu tabanlı sistemde coğrafik verilerin harita veya globe olarak yayınlanmasını sağlayan CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir. Veri yönetimi ve hem 2 hem 3 boyutlu görselleştirmeyi sağlar.

36 * Temel - ArcGIS Server Basic coğrafik veri girişi paylaşımı isteyen CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir. Bu sistem ana coğrafi veri tabanı yönetimi araçları, depolama teknolojisi ve dağıtım olanakları sağlar. ArcGIS Server kolay kullanım, arama tabanlı yayın servis yöneticisi, uygulama yaratma ve CBS sunucularının yönetilmesini sağlar. CBS Servislerini Yayınlama CBS servisi; istemci uygulamalar tarafından kullanılabilecek şekilde bir sunucu üzerinde konumlanmış, harita, globe, yer bulucu veya bir coğrafi veritabanı bağlantısı gibi bir CBS kaynağını ifade etmektedir. Servisler kaynakların istemciler tarafından kullanımının paylaştırılmasını kolaylaştırır. Sunucu kaynakları saklar, servislere ev sahipliği yapar, CBS işlerini gerçekleştirir ve sonuçları istemcilere ortak bir formatta (görüntü ve metin gibi) döndürür. ArcGIS Desktop uygulamarından ArcMap, ArcCatalog, and ArcGlobe, CBS kaynaklarının yayınlanmasında ve oluşturulmasında kullanılır. Örneğin, harira dökümanı ArcMap kullanılarak oluşturulur. Adres konumlandırıcılar veya coğrafi veritabanları ArcCatalog kullanılarak oluşturulur. Globe dökümanı ArcGlobe ile, ve bir araç kutusu ArcMap veya ArcCatalog kullanılarak oluşturulur. Bir CBS kaynağı oluşturulduktan sonra, CBS sunucusuna yayınlanabilir. ArcGIS Server Yöneticisi servis oluşturmak için kullanımı kolay kurulum sihirbazı sağlamaktadır. Yönetici içerisinden, kulanıcılar servis ekleyip çıkarabilir, servis özelliklerini güncelleyebilir ve servisleri klasörler içinde düzenleyebilir. ArcGIS Server Yöneticisi servisleri ve Web uygulamalarını oluşturmak ve yönetmek için kullanımı kolay sihirbazlar içerdiği gibi, CBS sunucusu yönetimini sağlayacak araçlar da sağlar. Sunucuya CBS kaynaklarının yayınlanmasında, Katalog ağaç yapısı içinden kaynağın bulunması, üzerine sağ tıklanarak ArcGIS Server a Yayınla komutu ile ArcCatalog da kullanılabilir. CBS kaynağı yayınlanırken Yönetici veya ArcCatalog kullanılarak- istemcilerin servisleri kullanma yollarının çeşitleri, yetenekleri ile birlikte belirlenebilir. Örneğin, bir harita servisine coğrafi kodlama yeteneği sağlanarak kullanıcıların servisi adresi ile bir yer bulmakta kullanması sağlanır. Yönetici veya ArcCatalog, çok farklı servislerin sağlanmasında ve yayınlanmasında kullanılabilir. Bir kaynak için kullanılabilir durumda olan yetenekler, ne türden bir CBS kaynağının kullanıldığına ve harita dökümanı durumunda hangi katmanların bulunduğuna göre değişiklik gösterir. Haritalama Servisi harita dökümanlarının (.mxd) veya yayınlanmış harita dökümanlarının (.pmf) içeriklerine erişim sağlar. Bu yetenek bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

37 Web Harita Servisi Open Geospatial Consortium, Inc. uyumlu, Open Geodata Interoperability Specification (OGIS) uluslar arası standartlarını karşılayan bir harita servisidir. Bu servis OGC WMS kurallarını içeren, ArcGIS Server tarafından oluşturulmuş Web haritalama uygulamaları ve ArcGIS Desktop kullanan herhangi bir istemci tarafından kullanılabilir. WMS yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır. Mobil veri servisi mobil uygulamalarla birlikte bir Web servisi üzerinden harita dökümanının içeriğine erişim sağlar. Mobil Web servisleri, Pocket PC, Tablet PC ve Smartphone gibi görüntüleme, hafıza ve işlem gücü olarak donanımsal kısıtları bulunan araçlar üzerinde çalışan mobil uygulmalar tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Mobil kullanım yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır. Globe servisi bir ArcGlobe dökümanı kullanarak (.3dd) globe un 3 boyutlu görnümüne erişim sağlar. ArcGlobe, ArcGIS Explorer ve ArcReader gibi desteklenen istemciler globe servisine uzaktan erişebilirler. Keyhole Markup Language servisi, coğrafi detayları ve rasterları üçüncü boyutta tanımlamakta Google Earth ün XML kurallarını kullanır. Bu servis ArcGIS Explorer, Google Earth ve ArcGlobe tarafından kullanılabilir. KML yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır. Coğrafi işlem servisi, sunucu üzerinde çalışan coğrafi işlem modellerine erişim sağlar ve kurumların coğrafi verilerini ve coğrafi işlemlerini merkezileştirmesine olanak verir. Coğrafi işlem servisleri yayınlandıktan sonra, ArcGIS Explorer, Web haritalama uygulamaları ve ArcGIS Desktop gibi farklı istemci uygulamalar tarafından kullanılabilirler. Kullanıcılar tarafından bir model veya model grupları içerisinde kullanılmak istenen coğrafi işlemleri içeren bir araç kutusu CBS sunucusuna yayınlandığında veya modeller ArcMap içerik penceresine bir araç katmanı olarak eklenip CBS sunucusuna yayınlandığında, coğrafi işlem servisi yeteneği harita yayınlama servisi için kullanılabilir olacaktır. Coğrafi veri erişim servisi coğrafi veriye ArcGIS Server kullanarak LAN, WAN veya internet üzerinden erişim sağlar. Bu servis, coğrafi veritabanı replikasyonu, veri çıkarımı ile copyalar oluşturmak ve coğrafi veritabanında sorgu çalıştırmak işlemlerinin gerçekleştirilmesi yeteneğini ortaya çıkarır. Coğrafi veritabanı, bir coğrafi veri servisi oluşturmak için doğrudan yayınlanabilir, yada kullanıcı coğrafi veritabanını içeren bir harita dökümanı yayınlayarak coğrafi veri servisini ve karşılık gelen harita servisini yaratabilir. CBS kaynağı, bir ArcSDE bağlantı dosyası (.sde), kişisel coğrafi veritabanı, dosya coğrafi veritabanı, veya bir coğrafi veritabanından katman içeren harita dökümanı olmalıdır. Ağ analizleri servisi en yakın kullanım konumu, rota veya servis alanı analizleri gibi ulaşım ağ analizi işlemlerine erişim sağlar. Bu servisler ağ verisetinde analizleri gerçekleştirebilmek için ArcGIS Server Network modülünü kullanırlar. Sunucu üzerinde Network lisansı olmalıdır ve harita dökümanı bir ağ analizi katmanı içermelidir. Bu servisten ArcGIS Server içinde bulunan geliştirici araçları kullanılarak faydalanılabilir. Coğrafi kodlama servisi kullanıcıların bir adres girerek coğrafi kodlanmış sonuç ile bir harita elde etmelerini sağlar. Servis yaratıldıktan sonra, ArcGIS Server içindeki geliştirici araçları kullanılarak istemci uygulamada coğrafi kodlama servisi kullanılabilir. ArcGIS Desktop kullanılarak CBS kaynağı olarak adres konumlandırıcı (adres konumlandırıcı dosyası [.loc], ArcView 3 konumlandırıcı [.mxs], ArcSDE konumlandırıcı, kişisel coğrafi veritabanı konumlandırıcı veya dosya coğrafi veritaanı konumlandırıcı) oluşturulmuş ve CBS sunucusuna yayınlanmış olmalıdır. Yüksek performanslı haritalama servisleri, belirli harita ölçeklerde kullanım için saklanarak (cache) oluşturulabilir. Harita saklama özelliğini kullanan haritalama servisleri, istemciye önceden oluşturulmuş bir veya daha fazla saklanmış görüntü gönderdiği için, saklama özelliği olmayan ve talep anında her seferinde bir görüntü gönderen servislere göre çok daha hızlı görüntülenir. Saklanmış haritalama servisleri oluşturmak için ArcToolbox içerisideki saklama coğrafi işlemleri araçları veya ArcCatalog kullanılabilir. Saklanmış haritalama servisleri oluşturulması ve yönetimi ile ilgili daha fazla bilgi için webhelp.esri.com adresindeki ArcGIS Server Yardımı nı inceleyiniz.

38 Web Haritalama Uygulamalarının Oluşturulması Yönetici Web haritalama uygulaması oluşturmakta kullanılacak kullanımı kolay bir sihirbaz sunmaktadır. Aynı zamanda, ArcGIS Explorer haritaları ve KML ağ bağlantıları yayınlamakta kulanılabilecek teknikler de içermektedir. Web haritalama uygulamalarının gerçekleştireceği işlemleri, güncelleme, adres bulma, yer bulma, coğrafi işleme, sorgu öznitelikleri ve arama özniteliklerini içeren güçlü kurulum paketi dışı işlemlerin bulunduğu listeden seçerek ayarlamakta Yönetici kullanılır. Uygulamanın görsel ayarlamaları da Yönetici ile özelleştirilebilir. Web haritalama uygulamasını özelleştirmek için herhangi bir Web geliştirme veya programlama deneyimi gerekmemektedir. İleri seviye özelleştirme işlemleri için, Yönetici ile oluşturulan uygulamalar Microsoft Visual Studio veya Eclipse gibi bütünleşik geliştirme ortamlarında (IDE) güncellenebilir. ArcGIS Server, Web haritalama uygulamasının aynı CBS sunucusunda veya ArcGIS Server Internet bağlantıları (HTTP yoluyla), ArcGIS Server yerel bağlantıları, ArcIMS görüntü servisleri ve ESRI tarafından sunulan ArcWeb SM servisleri gibi farklı CBS sunucularındaki farklı haritalama servislerini bağımsız olarak birlikte kullanabilmesine olanak sağlar. Örneğin, ArcIMS sunucusunda çalışmakta olan bir servis ArcGIS Server üzerindeki başka bir servisle birleştirilebilir. CBS Sunucularının Yönetimi Yönetici ile sunucu sistemindeki makineler ve dizinler ayarlanabilir ve logların kullanımı ile sorunlar giderilebilir. Sunucu yönetimi, kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayabilecek ve ArcGIS Server sisteminin sorunsuz çalışabileceği şekilde uygun yazılım, donanım ve ayarlamaların yapılması ve kurulması anlamına gelmektedir. Yönetici içinde, ArcGIS Server aşağıdaki maddeleri içeren birçok yönetimsel araç sağlamaktadır: Servis başlatma, durdurma, silme ve duraklatma Yönetici makine kaynaklarının kullanım durumu ile ilgili kontrolleri yöneticilere sağlar. Örneğin, coğrafi veritabanı içeren bir sunucuya bağlantı sağlayan bir haritalama servisi varsa ve ilgili sunucu bakım için kapalı durumdaysa, yönetici, veritabanı kullanılabilir olana kadar harita servisini duraklatabilir. Servis aynı zamanda tamamen kaldırılabilir. Klasör ekleme ve kaldırma Yönetici klasörler içerisinde bulunan servisleri düzenlemek için kullanılır. Klasörler coğrafi bölgelere, güvenlik seviyelerine, Web servisi mesajlaşma biçimine, veya başka bir kritere göre oluşturulmuş olabilir. Sunucu dizinleri oluşturmak Bu dizinler, CBS sunucusunun tüm sunucu nesne bölümü (SOC) makinelerine erişilebilir olan ağ üzerindeki fiziksel dizinlerdir. Üç çeşit sunucu dizini vardır: Saklama (cache), İşler (jobs) ve Çıktı (output). İhtiyaç duyulduğunda CBS sunucusu bu dizinlerden bir veya daha fazlasına geçici dosyalar yazar. Sunucu aynı zamanda, belirlenen aralıklarla bu dizinleri, içlerindeki dosyaları silerek düzenli olarak temizler. Log dosyası konumunu belirlemek Log dosyaları CBS sunucusu içindeki sorunları izlemek ve çözümlemek için önemli araçlardır. CBS sunucusu logları, sunucudaki tüm olayların kaydını sağlar ve sunucu durduğunda silinmez. Log dosyaları Yönetici içerisinden görüntülenebilir. SOC eklemek Yönetici, ArcGIS Server ayarlarına kolay bir şekilde SOC makinelerinin eklenmesinde kullanılır. SOC makineleri servisleri barındırır ve CBS sunucularının çalışma merkezleridir. SOC kapasitesini ayarlamak Eğer SOC makinelerinden biri diğerlerine göre daha güçlüyse, bu makineye daha yüksek kapasite değeri verilip diğerlerine daha düşük değer vermek performansı arttırır. CBS sunucularının yönetiminde ikinci bir yol da ArcCatalog içinde CBS Sunucuları bölümüdür. ArcCatalog içerisinden sunucu yönetimi ile ilgili adım adım yardım başlıkları ArcGIS Server ve ArcGIS Desktop yardım sistemleri içerisinde kullanılabilir durumdadır. ArcGIS Server Yöneticisi, harita üretme ve globe saklama dışında ArcCatalog tarafından gerçekleştirilen yönetimsel işlemlerin tümünü gerçekleştirebilmektedir.

39 İstemci Uygulamaları ArcGIS Server aşağıdaki istemcileri de içeren geniş bir istemci çeşitliliğiyle açık ve birlikte çalışabilir bir sunucudur; ArcGIS Explorer ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan bir istemcidir. CBS içeriğine ve özelliklerine erişimi gerçekleştiren kolay bir yol sağlar. ArcGIS Explorer mekânsal analizler için coğrafi işlem servisleri gibi 3 boyutlu haritalama servislerini de destekler. Ayrıca kullanıcılar ArcGIS Explorer ile ArcGIS Server, ArcIMS, WMS sunucuları ve benzeri diğerlerini de içeren standart Web servislerini kullanabilir ve birleştirebilirler. ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan bir istemcidir. Web Haritalama Uygulamaları ArcGIS Server, Web haritalama uygulamaları olarak adlandırılan kurulum paketi dışı tarayıcı tabanlı uygulamaları da beraberinde getirir. Bu uygulamalar, sorgulama ve güncelleme gibi kurulum paketi dışı görevlerle ayarlanabilir. Web haritalama uygulamaları 2 boyutlu haritalama servisleri ve diğer analitik servisleri (örnek. Coğrafi kodlama ve coğrafi işlemler) desteklemektedir. ArcGIS Server güncelleme için tarayıcı tabanlı Web uygulamalarıyla birlikte gelir.

40 ArcGIS Mobile ArcGIS Server Software Developer Kit (SDK).NET platformu için mobil uygulama geliştirmeyi destekler. Bu kapsam içerisinde ArcGIS Server tarafından desteklenen ve 2 boyutlu mobil uygulamaların geliştirilmesinde ve çalışır hale getirilmesinde kullanılacak araçlar bulunmaktadır. Bu geliştirici bileşenleri çeşitli bağlantı durumlarında (bağlı, aralıklarla bağlanan ve bağlı değil) çalışacak mobil uygulamaları destekler. Geliştiriciler.NET platformunda mobil uygulamalar geliştirmek için ArcGIS Mobile ı kullanabilirler. ArcGIS Mobile geliştiricilere, harita görüntüleme ve gezinme, GPS desteği ve CBS güncellemeyi içeren temel CBS işlemlerini sağlayan yer merkezli uygulamalar geliştirme imkânı verir. ArcGIS Mobile, coğrafi mekânsal özelikler ile CRM ve alan servis otomasyon sistemleri gibi mevcut mekânsal olmayan iş uygulamalarını iyileştirmekte de kullanılabilir. ArcGIS Desktop -- ArcInfo, ArcEditor ve ArcView, ArcGIS Server özelliklerini kullanabilecek, hazırlama ve yayınlama yapmakta kullanılabilecek masaüstü istemcileridir. Kurulum paketi kapsamında ArcGIS Desktop 2 boyutlu servisleri desteklemektedir; 3 boyutlu servisler ArcGIS 3D Analyst modülü ile kullanılabilir. ArcGIS Desktop, ArcGIS Server ile bir istemci olarak çalışabilir.

41 ArcGIS Desktop hakkında daha fazla bilgi için, adresini ziyaret ediniz. Ek olarak, ArcGIS Server, içerisindeki haritalama, mekânsal analizler ve veri yönetimi servislerini kullanabilecek ve etkileşimli çalışabilecek herhangi diğer istemciyi (örnek, CAD, CBS, görüntü işleme ve SQL tabanlı uygulamalar) sanal olarak olanaklı kılan birçok açık API yi ve standartları destekler. Bu servisler, SOAP ve XML gibi standart Web servis protokolleri kullanan diğer Web servisleri ile kullanılabilir ve birleştirilebilir. ArcGIS Server Nasıl Kullanılır? ArcGIS Server ile basit uygulamalarla potansiyel gelişmiş işlevselliği olan büyük hacimli veriler yaratılabilir. Bu uygulamalar masaüstü ve mobil sistemlerde web yolu ile kullanılabilir. Sonuç olarak ArcGIS Server birçok sektörde web üzerinde gerçekleştirilecek uygulamaları başarıyla yerine getirir. CBS Profesyonelleri Profesyonel CBS kullanıcıları ArcGIS Server ın sunduğu platform sayesinde işlerinde paylaşımlı kullandıkları haritaları, globe uygulamalarını, süreçleri ve fonksiyonları web üzerinden yayınlayabilir ve geliştirebilirler. Bu durum Coğrafi süreçlerde kullanılan tekniklerin ve akış şeması senaryolarının standardize edilmesini sağlayarak, yazılım geliştirme maliyetlerini azaltacak ve bu konudaki yükleri hafifletecektir. Tamamen ArcGIS mimarisine entegre çalışan sistem, profesyonel CBS kullanıcılarının, birlikte çalışarak projelerinin geliştirilmesini, işçilik kalitesinin artmasını sağlayacak, atılan her adım projenin tamamlanmasında, ulaşılması hedeflenen prototipe ulaşmayı sağlayacaktır. Küçük topluluklardan büyük hükümetlere; federal bürolardan uluslar arası şirketlere uzanan yelpazede CBS kullanıcıları ArcGIS in bütünleşik, ticari, satışa hazır, yazılımlarına güvenmektedirler. Haritalama ajansları ve harita kitapları yayıncıları ArcGIS Server kombinasyonlarına ilişkin yüksek kalitede harita ve haritalama kitapları üretimi gerçekleştirmektedir. ArcGIS birlikte işlerliğe ve standart uygulama geliştirme ortamı organizasyonlarına izin verir bu sayede kullanılacak yönetim sistemi harita üreticilerine, akış şemalarının oluşumunda, üretim tutarlılıklarında yardım ederek verimliliği arttırıcı yüksek kalitede üretim sağlayan bir yapı sunar. Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için; Rand McNally & Company: Producing Commercial Maps Efficiently and Accurately case study ESRI Uygulama Geliştiriciler Uygulama geliştiriciler, CBS kullanıcıları yeni bir proje oluştururken veya varolan proje uygulamalarını ihtiyaca göre geliştirirken servislerden yapacakları yayımlama uygulamalarını uzman olmadan da gerçekleştirebilirler. ArcGIS Server zengin uygulama geliştirme çatısını hem JAVA hem de.net ortamında sağlar. Web uygulamaları, geliştirilmeye uyumludur. Kolay kullanımlı uygulamalar AJAX ve Web kontrol teknolojisine entegre edilebilir. Uygulma geliştiriciler hızlıca kolay kullanımlı kullanıcı uygulamaları oluşturulabilirler, kentsel ekonomik gelişme programlarının kullanımıyla haritalama ve coğrafi işlem servisleri CBS ekipleri tarafından oluşturulabilir. Uygulama planları uyarlanabilir, çoklu kullanıma izin verilen uygulamalar için web kontrolleri eklenerek kullanıcı tecrübeleriyle daha ileriye taşınabilir. Örneğin kritik, özel faktörlere - metro duraklarına yakınlık veya teşvik edici gereksinim bölgeleri, demografi veya özel mülkiyet bilgileri vs. gibi- sıralama ve öncelik tanınarak tehlikeli bölge uygulamaları tasarlanabilir. Server üzerindeki karmaşık coğrafi işlemlere başlarken ölçütlerin baştan belirlenmesi ile ortaya çıkan sonuç harita bize tehlikeli bölgeleri ve çalışma alanları için en uygun alanları gösterir. Kullanıcılar harita üzerinde pan ve zoom işlemleri ile kenti sokak sokak analiz edebilir.

42 Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için; City of Philadelphia Mayor's Office of Information Services DecisionMaps and ArcGIS Server: Matching Business Needs with Philadelphia Assets case study Son Kullanıcılar Son kullanıcılar temel web servislerine bağlanarak ArcGIS Server ile odak uygulamalarına ve diğer uygulamalara ulaşabilirler. Bütünleşme seviyesi kullanıcıların CBS teknolojisi ve süreçlerini farketmelerine ve uygulamalarına bağlıdır. Anlaşılır bir CBS oluşturmak için kullanıcılar, profesyonel CBS kullanıcıları tarafından tanımlanan en iyi uygulamalara ve tekniklere güvenle bağlanabildikleri sürece kendi uygulamalarını servisler üzerinden geliştirebilirler. Son kullanıcılar özelleştirilmiş işlerini sonlandırmaya sık olarak ihtiyaç duyarlar. Bireysel becerilerini çıkarlarına kullanmak için tekrarlanan problemlerin çözer, ortak sorunların değerlendirir, bilgi sistemlerinin günceller, raporlar üretir veya bilim dallarına katkıda bulunma süreçlerini gerçekleştirirler. Örneğin ArcGIS Server uygulamalarına entegrasyon için, kullanıcıların genel çalışma bölümlerinde herbir yol özelliğinin coğrafi veri tabanında veri tabanında kalıcı ya da geçici mi olacağı belirlenir, yeni veya güncellenmiş harita kitapları üretmek amacıyla kaliteli kontrol denetimini sağlamak için geleneksel raporlama mekanizmasına da izin verilir. Kullanıcılar web uygulama haritalarından bağlantı kurarak her bir yol objesi için ayrıntılı bilgi içeren raporlar alabilirler. Harita üzerinden her bir yol objesine veya mevcut diğer objelere otomatik zoom özelliği kullanılarak yol objeleri, haritadaki diğer tüm objeler ve öznitelik tablolarına ulaşmak mümkündür, bu sayede veri kalitesinin denetimi ve kontrol sağlanarak bilgisayar uygulamaları veya kaynak materyalleri arasında karşılaştırma yapma imkânı sağlanır ve ihtiyaç duyulmayan materyaller elenebilir. Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için; County of San Bernardino, California: Traffic Road Book Quality Control Using ArcGIS Server case study Bilgi Teknolojisi Yöneticileri Bilgi Teknolojisi yöneticileri ArcGIS servislerini kullanabilirler ve daha geniş bilgi teknolojisi alanlarına entegrasyon sağlayarak birçok iş akışını destekleyebilirler. Örneğin, GIS servisleri iş düzeni yönetim sistemleri, finansal sistemler, zincir yönetimi sağlama, akıllı iş raporlamaları, idareci tabloları vs. gibi uygulamalar ile bütünleştirilebilir. ArcGIS Server, bilgi teknolojisinde dünya standartlarına uygundur ve bu standartlardaki sunucular ve uygulamalarla bütünleştirilebilir, güncelleme ve sistem bakım maliyeti olarak düşüktür. Sistemler ve bilgi servisi bölümleri, merkezi GIS işlemleri ve analizlerini uygun yapılara dönüştürerek, akış şemalarına uyarlayarak çoklu-geniş veri yönetimini gerçekleştirip CBS verilerini ve bilgi teknolojisi altyapılarını önemli yatırımlara entegre edebilirler. Örneğin, çoklu coğrafi-seçilebilir uygulamalar merkezi sunucudan servis edilebilir, verilen izinler dâhilindeki kullanımlar ile yönetimde istenilen çözümlere ulaşılabilir. Masaüstü kullanıcıları müdahale izinler dâhilinde sunucudaki veride güncellemeler yapabilirler. Denetleyiciler denetim alanlarını bölümlendirerek yapılan işlemleri tarihlerine göre takip edebilirler, analiz performanslarını ve kaynak yayılımlarını istenilen düzeye çıkarabilirler. Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için; City of Mesa: Enterprise GIS Improves Workflow and Data Management case study at

43 ArcGIS Server Modülleri ArcGIS Server Network Modülü ile temel ağ yüzey analiz yeteneklerini kapsayan iletim, ulaşım kontrolü, en yakın fonksiyon bulma, servis alanları analizleri yapılabilir. ArcGIS Server Network Modülü, ArcGIS Server Standart ve Advance için uyumludur. ArcGIS Server Spatial Modülü, geniş aralıklı, güçlü yüzey modelleri ve analizleri yapmaya ve geliştirme olanakları sunar; bütünleşik mevcut vektör verilerin ve üretilen verilerin kullanılabilinmesi ile hücre bazında raster veriler oluşturulabilir bu sayede yapılan model ve analizlerin geliştirilebilmesini olanaklı kılar. Spatial modülü ArcGIS Server Advance (Gelişmiş) için uyumludur. ArcGIS Server 3D Modülü gelişmiş CBS fonksiyonları ile hacim-dolgu, görünebilirlik, arazi modellemeleri gibi üç-boyutlu modellemeler yapılabilir. 3D modülü ArcGIS Server Advance (Gelişmiş) için uyumludur. ArcGIS Server Data Interoperability Modülü ArcGIS Server uygulamaları ile yüzlerce veri formatına doğrudan erişim sağlar. Bu modül aynı zamanda özel sunuculardan veri transferleri ve yükleme(etl) işlemlerini de yerine getirir. ArcGIS Server Data Interoperability Modülü, ArcGIS Server Standart ve Advance (Gelişmiş) için uyumludur. Sonuç ArcGIS Server kapsamlı işlevselliği sayesinde terrabyte büyüklüğünde veriyi yönetebilir, standartlara dayalı yaklaşımları kullanarak geniş ve yaygın kullanıcı kitlesine CBS yeteneklerini en iyi şekilde sağlar. ArcGIS Server bünyesinde toplanan düşük maliyet ve ölçeklenebilirlik özellikleri, kurumların zorlayıcı iş durumlarında iyi yatırımlar yaratmasını sağlar. Sonuç olarak, CBS de yeni olan kurumlar bu mimari üzerinde sistemlerini oluşturabilirler. Mevcut CBS sistemleri olan kurumlar ArcGIS Server ı sistemlerindeki CBS uygulamalarından etkin bir şekilde erişebilmekte kullanabilirler. ArcGIS Server geniş ölçekte bilgi teknolojileri çevrelerine başarılı bir şekilde entegre edilebilir, böylece mekansal olarak da kullanılabilir kılınan bilginin faydaları düşük maliyetle geniş kitlelerle paylaşılmış olur. ArcGIS Server her kurum için kilit taşı durumunda bir bilgi sistemi çözümüdür.

44 EDN ESRI Developer Network Nedir? C++, COM,.NET ve Java programlama dilleri kullanarak uygulama yazılımları oluşturmak için gerekli CBS geliştirici araçlar/lisanslar sağlar. EDN ile Lisanslanan Ürünler (1 yıllık abonelik) ArcGIS Server * 3D Analyst * Data Interoperability * Network Extension * Spatial Extension ArcGIS Engine Developer Kit ArcWeb Services ArcGIS Image Server ArcIMS ArcReader ESRI Data&Maps ArcView(Tercihli) ArcEditor(Tercihli) ArcInfo(Tercihli) EDN Kaynakları CBS Çözümleri Oluşturmada Kapsamlı Kaynaklar EDN, uygulama geliştiricilere, özel CBS çözümleri geliştirmelerinde ihtiyaç duydukları kaynakları sağlayan yıllık abonelik sistemiyle çalışan bir programdır. EDN in amacı, uygulama geliştiricilere verimliliği artıran araçlar sunmak, CBS geliştirme sürecinde maliyeti ve karmaşıklığı en aza indirmek ve ArcGIS platformu üzerinde uygulama geliştiricilere maksimum derecede fırsat sunmaktır. EDN abonelikleri sadece ESRI ortaklarına değil aynı zamanda tüm uygulama geliştirici kullanıcılara da yönelik aboneliklerdir.

45 EDN Yazılım Kütüphanesi EDN aboneleri, lisansları EDN abonelikleriyle birlikte sona eren en son sürüm ArcGIS Server (tüm seviyelerde), ArcGIS Engine Developer Kit, ArcIMS ve ArcWeb Servislerine sahip olurlar. ArcView tercihlidir ve ilave bir bedel karşılığında lisanslanabilir. ArcIMS Internet üzerinden harita yayını ArcSDE Gelişmiş mekânsal veri sunucusu ArcWeb Servisleri Uygulamalara entegre edilebilen GIS Web servisleri ArcGIS Server Merkezi yönetilen CBS için kurumsal CBS uygulama sunucusu ArcGIS Engine Özel masaüstü CBS uygulamaları oluşturmayı sağlayan bileşenler EDN aboneliğinde bulunan yazılımlar sadece uygulama geliştirme ve test içindir. EDN lisanslarında yerleştirme veya ürün kullanım hakları yoktur.

46 Yıllık EDN aboneliği aşağıdakileri kapsar; ArcGIS Server, ArcGIS Engine, ArcWeb Servisleri, ArcIMS ve ArcView (tercihli) uygulamalarını geliştirmek ve test etmek için bir yazılım kütüphanesi. EDN Web sitesinden kapsamlı yardım sistemine erişim. Bu yardım sistemi, kütüphane dokümantasyonundan, yardım indeksi ile kolay arama menülerinden, kod örneklerinden ve obje modellerinden oluşur. Hem ESRI geliştiricilerinin hem de program abonelerinin kullanımına yönelik ortak web sitesi.

47 ArcGIS Engine Nedir? ArcGIS Engine, düzenlenmiş geleneksel uygulamaları geliştirmek için, CBS unsurlarına eklenebilir kapsamlı bir kütüphanedir. ArcGIS Engine kullanarak yapılan geliştirmeler, birçok kullanıcıya CBS ye odaklanmış olarak dağıtılan geleneksel uygulamalarda olduğu kadar, Microsoft Word ve Excel gibi uygulamaların içinde ArcGIS fonksiyonları ile de birleştirilebilir. ArcGIS Engine; Windows, UNIX ve Linux masa üstü ortamlarında çalışır ve Visual Basic, Microsoft Developer Studio, Eclipse ve J Builder i içeren çok sayıdaki Java geliştirme ortamları gibi uygulamaları da destekler. ARCGIS ENGINE DEVELOPER S KIT ArcGIS Engine arayüzü, kullanıcı uygulamalarının yapılandırılmasına yönelik bir geliştirici kit olarak kullanılır. Programcılar developer s kit i kendi bilgisayarlarına yükler ve bunu seçilen programlama dili ve geliştirme ortamı ile kullanır. ArcGIS Engine, kullanıcı uygulamalarının içine CBS fonksiyonlarını ekleyen geliştirme ortamına, ilaveten kullanıcı arayüzü kontrollerini, aletleri ve yazılım kütüphanelerini ekler. Örneğin bir kullanıcı, ArcMap ile yazılan bir haritayı, ArcGIS Engine den harita kullanımı için bazı aletleri ve diğer kullanıcı fonksiyonlarını içeren bir uygulamayı yapılandırabilir.

48 Programlama dilleri ve yapı için açık destek: ArcGIS Engine, sadece COM ortamını desteklemez. Keza o, bilgisayar işletim sisteminin bir alanına karşılık gelen kullanıcının seçtiği geliştirici yapı içinde, C++,.NET ve Java ile geliştirilenlere de destek sağlar. ArcGIS Engine, birçok sayıdaki bilgisayar platformunu ve programlama dillerini destekler ArcGIS Engine ile yapılandırılabilen geleneksel uygulamaları yaymak: Kullanıcı uygulaması yapılandırıldığında, iki çeşit ArcGIS oturumu üzerine yüklenebilir ve kullanılabilir. Herhangi bir ArcGIS Engine uygulaması icra eden runtime lisansı Masa üstü ArcGIS (ArcView, ArcEditor veya ArcInfo) ArcGIS Engine Runtime lisansı, ArcGIS Engine paketini içerir. Her bir kullanıcının ArcGIS Engine kabiliyetinden istifade edebilmesi için, anahtar kodunu (keycode) içeren bir dosyaya sahip olması gerekir. Kabiliyetlerin seviyesini arttırmaya erişmek için, seçime bağlı uzantılar bulunmaktadır. Her bir seviye, seçilen keycode ile sağlanır. ArcGIS Engine uzantıları aşağıdaki kısımda açıklanmıştır. ArcGIS Engine uzantıları: ArcGIS Engine; ilave uygulama programlama olanağı sağlayan 3 seçenekli uzantılara sahiptir. Bu fonksiyonlar, her bir ArcGIS Runtime kullanıcısını destekler. Mekânsal Seçenek: ArcGIS Engine, runtime ortamına çok amaçlı raster coğrafik işleme fonksiyonu ekler. Bu ilave yeteneklere mekânsal seçenekli nesne kütüphanesi vasıtasıyla erişilir. 3 Boyutlu Seçenek: Bu seçenek, ArcGIS Engine runtime ortamına, 3 boyutlu coğrafik işleme ve görüntüleme fonksiyonunu ekler. İlave edilen kabiliyetler, Ekran (Scene) ve yer küresi (Globe) için 3 boyutlu nesne kütüphane setinin yanı sıra, 3 boyutlu Ekran ve ArcGlobe kontrolunu sağlayan ilave aletleri kapsar. Cografi Veri Tabanını Güncelleştirme Seçeneği: ArcGIS Engine uygulamaları kullanılarak, herhangi bir coğrafi veri tabanına yazma ve güncelleştirme olanağını ekler. Eklenen bu kabiliyetlere, Girişim veri tabanı nesne kütüphanesi vasıtasıyla erişilir. ArcGIS Engine Developer s kit uzantılarına ilişkin bazı unsurların özet olarak ana hatları

49 ARCGIS ENGINE İLE UYGULAMALARI YAPILANDIRMAK ArcGIS Engine uygulamalarının yapılandırılması, onların içinden seçilen aşağıdaki gibi bütünleştirilmiş geliştirme ortamları IDF ile sağlanır: Microsoft Visual Studio ve Delphi for Windows developers Eclipse, Sun ONE Studio ve Borland s Builder for Java developers. Örneğin bir Java geliştirici; CBS harita uygulamasına eklenen harita kontrol, içerik tablosu kontrolü ve seçilen aletler ile yapılandırılır. Bunlar, ArcMap MXD dosyası ile harita kontrolü ve programa eklenen düğmeler ve görevlere odaklı diğer fonksiyonlar ile ilişkilidir. Bitirilen uygulama, herhangi bir ArcGIS Engine Runtime ve masa üstü ArcGIS kullanıcısına yüklenebilir.

50 ArcGIS Image Server Nedir? İmajlarınızı kolayca yönetin, yayınlayın ve kullanın ArcGIS Image Server yönetim araçları raster verilerinizi yeniden biçimlendirmenize veya yüklemenize gerek kalmadan kolaylıkla imaj servisleri tanımlamanızı sağlar. Bu yönetim araçları hem ArcGIS Desktop üzerinde hem de uygulama programlama arayüzü (API) üzerinde kullanılabilir. ArcGIS Image Server raster verinin oryantasyon, projeksiyon ve metaveri gibi özelliklerini yüklerken raster verinin piksel değerini doğal şeklinde muhafaza eder. Bu da kaynak veri üzerinde değişiklik yapmaya gerek kalmadan sunucunun imaj servislerini kaliteli ve yüksek performanslı şekilde kullanmasını sağlar. Aynı zamanda servis ve bağımsız imajlar için alınma tarihi ve sensör öznitelikleri gibi önemli bilgileri içeren metaveriler oluşturulur. İstemciler yukarıdaki gibi bir 3,2,1 bantlı OuickBird imajla kaynağa ve servis metaverisine kolaylıkla erişebilirler. ArcGIS Image Server ilgili koordinat verileri ve metaverileriyle birlikte aşağıda listelen çeşitli birçok formattaki imajı veya raster veriyi yönetebilir; TIFF NITF BIL IMG JPEG JPEG 2000 ArcSDE MrSID CADRG CIB Digest GeoTIFF QuickBird Standard, Basic IKONOS Geo Ortho Kit Landsat Level 1G DTED, SRTM Match-AT, ISAT Applanix DSS ArcGIS Image Server büyük hacme sahip mekânsal imaj verilerini hızlı ve sürekli bir şekilde işlemelerini ve sunmalarını sağlar.

51 ArcGIS Image Server ı kimler kullanır? ArcGIS Image Server özellikle, Çok sayıda istemciye kurumsal-bazda imaj sunmak isteyen kullanıcılar için İmaj ve raster verileri daha iyi sunmak amacıyla dinamik imaj işleme özelliklerine ihtiyaç duyan kullanıcılar için yararlıdır. Neden ArcGIS Image Server? Çok sayıda kullanıcı çabuk ve hızlı bir şekilde büyük imaj verilerine erişebilirler Verinin doğal şekli on the fly olarak mozaiklenir. Dinamik on-the-fly işlemi ekstra depolama gereksinimi ve veri fazlalaığını ortadan kaldırarak imajların doğal veri kaynaklarından çoklu olarak sunumuna imkân tanır. Kaynak veri dosya bazlı veya bir veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) içinde bulunabilir. Servisin ve bağımsız imajların metaverisine kolaylıkla erişilebilir. ArcGIS Server ile entegre olabilme özelliği verinin Web-tabanlı, mobil ve Open Geospatial Consortiumuyumlu istemcilere dağıtılmasına/sunulmasına olanak sağlar. Bağıl biyokütleyi gösteren bir Landsat NDVI görüntüsü 7, 4, 2 bantlarını birleştiren bir Landsat imaj yeşil gölgeler bitki örtüsünü, pembe gibi alternatif gölgeler ise toprak özelliklerini göstermektedir. Koordinatlandırma, geliştirme ve mozaikleme gibi birçok işlem ArcGIS Image Server ile anında gerçekleştirilebilir. Çoklu imaj verisi tanımlamak amacıyla bu işlemler bağımsız raster lara veya servisin tümüne birbirleriyle zincir-ilişki içerisinde uygulanabilir. Maliyetli ön işleme işlemlerine gerek kalmadan bu işlemler, farklı bilgi içerikleri görüntülenerek aynı imaj setlerine uygulanabilir. Dinamik sunucu-tabanlı işlemler imajın yeniden örneklenmesini en aza indirgerler ve yüksek-kaliteli imaj gösterimleri sunarlar.

52 Fonksiyonelliğe göre gruplanmış işlemler İmaj görünümünü geliştiren işlemler Stretching Pan sharpen Convolution filter Trend Bant organizasyonu Extract bands Stack bands Çıktı renginin değiştirilmesi Color map Gray scale Special matrix Trend Geometrik işlemler Ground to image dönüşümleri Affine, projective, warp grid Orthorectification (opsiyonel ek modül) Piksellerde ve bantlarda cebir uygulamaları Classify pixel Image algebra NDVI Convert pixl type Yükseklik ile ilgili işlemler Visualize elevation Mozaikleme metotları By attribute (örn; tarih veya kalite) Closest to nadir (örn; tepe aşağı) By viewpoint (örn; güneyden veya batıdan) Lock raster (örn; belirli bir görüntüye göre) Seamline (opsiyonel ek modül) Üst üste binen imajların işlenmesi ArcGIS Image Server ile farklı mozaikleme metotları tanımlayarak üst üste binen imajları etkin şekilde yönetebilisiniz. Tarih veya kalite gibi bir öznitelieğe göre veya hatta binaların yan cephelerinin görünür hale gelmesini sağlayan bir bakış noktasına göre görüntü yeniden düzenlenebilir.

53 Ek modüller Kullanıcılar aşağıdaki ek modüller ile ArcGIS Image Server kapasitesini genişletebilirler; Ortorektifikasyon ek modülü imaj özelliklerini ve bir yükseklik yüzeyi kullanarak ham görüntünün dinamik olarak orto-rektifiye edilmesini sağlar. Fotogrametri uzmanlarından alınan güncel imaj parametrelerine göre bu ortorektifikasyon parametreleri de güncellenebilir. Bu da özellikle hızı ve erişebilirliği ön planda tutan kurumların görüntülerini çabuk şekilde yayınlamalarına imkân sağlar. Seamline ek modülü üst üste binen imaj mozaiklerinde girişim çizgileri oluşturmanızı ve bunları güncellemenizi sağlar. Kullanıcı, mozaik girişim çizgileri boyunca birleştirme için kullanılacak bir kaplama metodu tanımlayabilir. ArcGIS Image Server GIS, CAD, görüntüleme ve Web uygulamaları gibi farklı birçok uygulamada görüntü servislerinin kolaylıkla kullanılmasını sağlar. ArcGIS Image Server a farklı tipte birçok istemci bağlanabilir. Masaüstü istemciler, ArcGIS Image Server a zengin kullanım olanakları için direkt olarak bağlanabilirler. Sunucu istemciler, ArcGIS Image Server a hızlı erişim ve gelişmiş fonksiyonellik seviyesi için direkt olarak bağlanabilirler. Web istemciler, ArcGIS Server ve ArcGIS Image Server ile iletişim kurmak için standart Web protokollerini kullanırlar. Bu istemciler gereksinimlerine göre sunucudan en uygun görüntüyü isteme gücüne sahiptirler. İstemciler; farklı projeksiyonlarda sıkıştırılmış halde farklı mozaik metotlarına sahip görüntü talebinde bulunabilirler. İstemciler aynı zamanda kaynak ve servis metaverisine tam erişim sağlayabilirler. Masaüstü İstemciler ArcGIS Desktop ArcGIS Engine uygulamaları AutoCAD MicroStatiton Open API Sunucu İstemciler ArcGIS Server ArcIMS Web İstemciler (ArcGIS Server ile) OGC WMS KML SOAP

54 ArcGIS Image Server Mimarisi İstemciler ArcGIS Desktop ArcGIS Engine ArcGIS Server ArcGIS IMS Diğer Masaüstü İstemciler ArcGIS Image Server Servis Sağlayıcı Servisler Servis Sağlayıcı Servisler Servis Sağlayıcı Servisler Raster Veri İmaj Veri Tipleri Geliştirme Lisansı ESRI EDN aboneliği içerisinde ArcGIS Image Server için bir geliştirme lisansı sunulur. EDN, yıllık abonelik esasına göre çalışan, uygulama geliştiricilere birçok CBS çözümü yapılandırabilmeleri için çeşitli birço kaynak sunan bir yazılım paketidir. Uygulama geliştiriciler için olan yıllık EDN aboneliği, ArcGIS Image Server, ArcGIS Server, ArcIMS, ArcWeb Servisleri ve ArcGIS Engine için geliştirme ve test uygulamalarını içerir. EDN paketi kullanım uygulamalarını içermez. Daha fazla bilgi için, ArcGIS Image Server ile ilgili daha fazla bilgi için

55 Hedefler Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonlar ı Spatial Analiz Modülünün Fonksiyonları Ve Temel Kavramlar Distance & Density Interpolate Surface Analysis Data Conversions Bölüm 2 Temel Kavramlar & ArcGIS Spatial Analiz Modülü Bu bölümde, Coğrafi Bilgi Sistemleri, 3D Analiz Modülünün genel özellikleri ve ArcGIS içinde yer alan 3D Analiz Modülünün fonksiyonlarına ait gerekli temel kavramlar açıklanacaktır. Coğrafi Bilgi Sisteminin veri yapısı ve veri formatlarının iyi anlaşılması, veri üretiminden sonra gerçekleştireceğimiz coğrafi analizlerin seçiminde bizlere yön verecektir.

56 Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? Günlük yaşamdaki her karar, coğrafi olgular tarafından etkilenmekte, sınırlanmakta ve yönlendirilmektedir. Tanımı Karmaşık planlama ve yönetim sorunlarının çözülebilmesi için tasarlanan; mekândaki konumu belirlenmiş verilerin kapsanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve görüntülenebilmesi işlemlerini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemler sistemidir. Daha basit bir ifade ile dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi olarak da tanımlanabilir. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, Mekânsal verilere bağlı sözel bilgileri entegre bir şekilde depolayan bir yapıya sahiptir. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, problemlerin çözümünde etkin bir koordinatördür.

57 Veri Yapısı Coğrafi veri yapısı temel olarak Mekânsal ve Tanımlayıcı Bilgiler olmak üzere iki gruba ayrılır. Mekansal veriler, özelliklerin yerini, şeklini ve diğer mekansal veriler ile ilişkilerini belirler. Tanımlayıcı bilgiler ise özelliklere ait bilgilerin veri tabanında tutulmasıdır. Grafik Veriler Grafik Olmayan (Sözel) Veriler Nokta (Point)6 Çizgi (Line) Alan (Polygon) Özellik tipleri temel olarak Nokta, Çizgi ve Çokgen olmak üzere üç gruba ayrılır. Bunlardan noktasal olanlar lokasyon belirler (tepe noktaları, elektrik direkleri, kuyu gibi). Şekli ve sınırları çok küçük olan birimlerin tanımlanmasında kullanılırlar. Çizgisel özellikler birbirini takip eden ve alan olarak gösterilemeyen birimler için kullanılır.(örnek: yol ve nehir, elektrik hattı gibi). Çokgen özelliklere ise aynı özelliğe sahip alanların gösteriminde ihtiyaç duyulur ( Örnek yerleşim sınırları, göller gibi). Bu özellikler gösterildikleri semboller ile harita üzerinde birbirlerinden farklı anlamlar ifade ederler. Bu ayrımlar veri tabanı bilgileri yardımıyla yapılır. Veri tabanına girilmiş olan bilgiler vasıtasıyla aynı özellik grubuna giren mekânsal veriler birbirlerinden renk ve sembol olarak ayırt edilir. Böylece harita üzerinde farklı bilgiler sunulmuş olur.

58 Bu modelin temelinde, her biri, nehirler, yollar, jeolojik oluşumlar, büyük toprak grupları, orman türü, yerleşmeler gibi coğrafi bilgiler ve özelliklerden oluşan verilerin birbirinden bağımsız olarak tanımlanmış tabaka veya kapsamlar olarak soyutlanması bulunmaktadır. Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları Coğrafi bilgi sisteminin kurulabilmesi için gerekli olan elemanlar: yazılım, donanım, veri tabanı, yöntemler ve insanlardır. Ancak, sistemin başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır ve en önemli faktör bu konuda yetişmiş insan dır.

59 Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları Coğrafi Bilgi Sistemilerinde amaç Coğrafi bilginin; üretimini, yönetimini, analiz ve network üzerindeki dağıtık veri tabanlarından coğrafi verileri tüm insanların paylaşabileceği profesyonel bilgi sistemi teknolojisini sunmaktır. ESRI, kullanıcıların ihtiyacını karşılayacak; kullanımı kolay, modern, fonksiyonel ve profesyonel çözümleri, ölçeklendirilebilir platformlarda sunabilen ArcGIS teknolojisini üretmiştir. Veri Toplama Teknikleri Coğrafi Bilgi Sisteminde x,y koordinatlarına bağlı (sayısal format) verilerin sisteme aktarılmasında farklı yöntemler uygulanır. Mevcut farklı ölçeklerdeki haritalar, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları ve yersel ölçmeler ile elde edilen koordinat bilgileri ile açı mesafe değerleri veri kaynakları olarak tanımlanabilir. Veri Kaynakları ArcGIS teknolojisinde, Sayısallaştırıcı tabletler, ekran üzerinden, ascii text dosyalarından ve farklı ortamlarda üretilmiş ve manyetik ortamda bulunan verilerin gerekli dönüşümleri yapılarak veri üretimi gerçekleştirilir.

60 ArcGIS Teknolojisinde Veri Üretim Teknikleri Veri Depolama Formatları Coğrafi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalar şeklinde depolanırlar. Coğrafi Bilgi Sisteminde bu iki format, coğrafi analizlerde ve sorgulamalarda etkin bir biçimde kullanılır. Bu sorgulama ve analizlerde, Vektör ve Raster formatların birbirlerine göre üstün ve zayıf yönleri vardır. Vektörel Veri, Formatında konuma ait veriler; nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat değerleriyle depolanırlar. Nokta özelliği tekbir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir (Elektrik Direkleri, Yangın Muslukları, Kuyular gibi). Çizgi özelliği, bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler (Dereler, Yollar, Elektrik Hatları gibi). Alan özelliği ise, başlangıç ve bitiş noktası aynı olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Parseller, Binalar, Arazi Kullan ımı gibi) Raster Veri, Formatında konuma ait veriler ise; hücrelere bağlı olarak temsil edilir. Aynı boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşurlar. En küçük birim pixel olarak tanımlanır. Raster verilerde

61 verinin hassasiyeti pixel buyutuna göre değişen çözünürlük (resolution) özelliği ile tanımlanır. Raster veride her pixel bir değere sahiptir. Bu değer bazen coğrafi bir özelliğe ait kod değeri olarak tanımlanabilir ve ESRI Grid formatında bu kod değeri Value Attribute Table (Vat) yapısında depolanır. Ya da o pixel renk aralığında bir değeri taşır. Aralarındaki Farklılıklar Raster verilerin veri depolama hacmi vektör verilere göre oldukça büyüktür. Bazı konumsal analizler (Bindirme analizleri, Alan hesaplamaları ve yakınlık analizleri gibi) raster veri formatında daha kolaydır. Verilerin hassasiyeti raster verilerde pixel size ile orantılı olduğunda hassas çalışmalarda veri kayıplarına neden olabilir. Vektörel veri formatında grafik objeleri tanımlayan öznitelik bilgilerine ulaşma, güncelleme ve günleme mümkün ve daha kolaydır. Raster Veri Vektor Veri Mekan

62 Sorgulama Coğrafi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olamayan verilerin birbirleri ile bütünleşik olarak sorgulanmasına olanak tanır. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye) verilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Select Feature & Select By Attribute Coğrafi Bilgi Sisteminde depolanmış bir yol objesinin tanımlanması ile o yolun uzunluk, adı, tipi, vb bilgilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Bir parsel tanımlandığında o parselin alan, çevre, ada ve parsel numarası gibi veritabanına girilmiş bilgilere erişim sağlanmış olur. Veri tabanından mantıksal ifadeler kullanılarak grafik verilere ulaşılmış olur. Mahalle adı tanımlanarak o mahalledeki tüm parseller ekranda görüntülenebilir. Select by Location Birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalarda ve aynı coğrafi düzlemde depolanmış verilerin (Yol, Mahalle Sınırları, Parseller, Okullar, İlçe Sınırları gibi) birbirleri ile ilişkilendirilmesidir. Örneğin bir mahalle içine giren parsellerin, okulların seçilmesi, D750 karayolunun geçtiği ilçelerin seçilmesi, bir sanayi alanına belli bir mesafede olan yerleşim yerlerinin belirlenmesi gibi mekânsal sorgulamalar yapılabilmektedir. Pınarhisar Santrali, 25 km lik Etki Alanında Kalan Yerleşimler

63 Analizler Coğrafi Bilgi Sistemi nde depolanan veriler üzerinde konuma dayalı kararlar verebilme coğrafi verinin sorgulanması, görüntülenmesi ve analizler ile mümkün olmaktadır. Konumsal analiz işlemlerinde, mevcut girdilerden yararlanılarak, yeni bilgi kümeleri üretilir. Tampon Bölgeleme (Buffer), Bindirme Analizleri (Overlay), Yakınlık Analizleri (Proximity), Yogunluk analizleri (Density Analysis) Adres Haritalama (Adress Geocoding), Dinamik Bölümler (Dynamic Secmentation) Kısayol ve Altyapı Yönetim Analizleri (Network Analysis), Yüzey Analizleri (3D, Aspect, Slope, Elevation, Visibility, Line of Site, Cut&Fill), Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri Sistemde depolanan vektör veriler, veritabanı bilgilerine göre sınıflandırılarak farklı özelliklerde görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile vektör verilere çizgi tipleri, tarama, renk ve grafik semboller atayarak ilgili yönetmeliklere göre harita görüntüleme işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirilir.

64 ArcGIS sisteminde vektör verilerin görüntülenmesinde, Single Symbol, Unique Values, Graduated Colors, Graduated Symbols, Dot Density, Pie Chart, Bar/Cloumn, Stacked gibi özellikler kullanılır. Bu fonkisyonlar ile yönetmeliklere dayalı tematik haritalama, standart topografik kadastral ve özel amaçlı harita üretimleri ArcGIS teknolojisi ile esnek ve hızlı bir yapıya kavuşmuştur. Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı işlemlerinde (Layout) kullanılan semboloji kütüphaneleri ArcGIS de Vektor ve Raster veri görüntüleme özelliklerinin yanısıra veri tabanı bilgilerinin Etiketlenmesi, Raporlanması ve Grafikler ile gösterimleri de mümkündür.

65 Spatial Analiz Modülü ArcGIS Spatial Analiz TM modülü güçlü mekansal modelleme ve analiz araçlarını içerir. ArcGIS Spatial Analiz modülü ile hücre bazlı raster verileri üretebilir, sorgulayabilir, bu verileri kullanarak haritalar oluşturabilir ve veriler üzerinde mekânsal analizler gerçekleştirebilirsiniz. ArcGIS Spatial Analiz modülü mesafe, yoğunluk ve yüzey analizi, interpolasyon, zone ve hücre bazlı istatistik, yeniden sınıflandırma, raster hesaplama ve veri dönüşüm fonksiyonlarını içerir. ArcGIS Spatial Analiz modülü aşağıdaki temel özellikleri sağlar, Mesafe analizi, Yoğunluk analizi, Örneklem noktalardan interpolasyon ile sürekli yüzey oluşturma, Eğim, bakı ve kabartma haritalarını oluşturma, Görünürlük analizi, Hacim/dolgu hesaplama, Eşeğriler (Konturlama) oluşturma Hücre, bölge ve zone bazında istatistik çıkarma Raster verileri yeniden sınıflandırma Harita matematiği ile raster veriler üzerinde matematiksel hesaplamalar ve sorgulamalar Vektör ve raster verilerin birbirlerine dönüşümü Hidrolojik analizler Map algebra

66 Spatial Analyst Modülünün Fonksiyonları ArcGIS Coğrafi Bilgi Sistemi yazılım ile entegre, tercihli bir modül olan Spatial Analyst araçlarına erişim yolları aşağıda ana başlıkları ile tanımlanmıştır. Daha sonraki bölümlerde bu erişim yolarının fonksiyonları uygulamalı olarak anlatılacaktır. ArcMAP içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar ı ArcToolBox içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar ı Fonksiyonların, Model Builder ile kullanımı, ArcMAP içerisinde yer alan Spatial Analyst ToolBar ı Spatial Analyst Toolbarı aşağıda tanımlanan fonksiyonları içermektedir.

67 Distance (Mesafe) * Straight Line (Düz çizgi mesafe analizi) Düz-çizgi mesafe yüzeyi, her bir hücreden en yakın kaynağa olan en kısa mesafeyi, düz çizgi, hesaplamak için kullanılır. Tıpkı düz bir kâğıt üzerinde iki nokta arasındaki mesafeyi ölçmek gibi, düzçizgi mesafe analizi de yüzeydeki her bir hücrenin merkezinden kaynak hücrenin merkezine olan hücreler arası mesafeyi ölçer. Örnek; en yakın hastaneye, karayoluna olan uzaklık vb. Bu örnekte, sadece bir tane kaynak lokasyon vardır. Her bir hücre değeri kaynağa olan mesafeyi göstermektedir. A hücresinden kaynağa olan x mesafesi düz bir çizgi boyunca hesaplanır. Kaynak hücrelere olan mesafe Düz-çizgi mesafe yüzeyi herhangi bir noktaya, örneğin bir hastaneye, en yakın lokasyonu bulmayı kolaylaştırır. Tek bir kaynak olabileceği gibi birden fazla kaynak da olabilir. Her bir hücrenin değeri sadece bir kaynağa olan, yani en yakın olana, düz bir çizgi boyunca olan mesafeyi gösterir.

68 Şayet yüzeyde birden fazla kaynak varsa, hücre değerleri en yakın kaynağı olan mesafeyi gösterir. Yukarıdaki örnekte, A hücresi 1. kaynağa olan en yakın hücre olduğundan, hücrenin piksel değeri de A hücresi ve kaynak arasındaki mesafeyi göstermektedir. * Straight Line Allocation (Düz çizgi yerleştirme) Straigt line allocation fonksiyonu, her bir hücrenin, aralarındaki düz bir çizgi boyunca olan mesafeye göre en yakın kaynağa atandığı bir yüzey oluşturur. Şayet sadece bir kaynak varsa, bu durumda yüzeydeki tüm hücreler o kaynağa atanır. Şayet birden fazla kaynak varsa, yüzey komşu hücrelerin oluşturduğu alanlara bölünür. Bunu, bir hastane veya depoya en yakın olan hücrelerin oluşturduğu bölgeler olarak düşünebilirsiniz. Bölgelerin büyüklüğünü ve şeklini hücrelerin kaynaklara olan yakınlığı belirler. Şayet düz-çizgi yerleşim yüzeyinde birden fazla kaynak varsa, hücreler en yakın olana atanırlar. Bir hücre ve birden fazla kaynak arasındaki mesafe aynı olsa bile, hücre sadece bir kaynağa atanır.

69 * Straight Line Direction (Düz çizgi yönü) Düz çizgi yönü yüzeyindeki hücre değerleri en yakın kaynağa olan yönü işaret ederler. Bu yönü, kaynağa doğru azimut derece olarak gösterirler. Yön raster ı her çıktı hücresinden en yakın kaynak hücreye yönelme sahasını içerir. Üstteki örnekte, bütün çıktı hücreleri doğrudan 360 derece değerine sahip A kaynağının altındadır. Yani, bütün noktalar kuzey yönlüdür. Yönler, kayan noktalı ondalık dereceler iken döndürülmüşlerdir. Kuzey 360 dereceye, doğu 90 dereceye vs. 0 derece kaynak hücreye atanmıştır. * Cost Weighted (Ağırlıklı Mesafe Analizi) Düz çizgi mesafe fonksiyonu nesneler arasındaki düz çizgi mesafesini hesaplamak için kullanılabilir; bununla beraber, çok az şey gerçekte düz bir çizgide gider. Örneğin, insanlar araçlarını mağazaya ulaşmak için yol boyunca sürerler, komşularının arka bahçelerine doğru sürmezler veya yabani hayvanlar göç ederken yiyecek bulabilecekleri yerleri ve suları takip ederler. Kısaca, yol mekanlar arasında seyahat ederken takip edilen, değişen coğrafik koşullara göre verilen kompleks kararlar dizisidir. Genellikle, ağırlıklı mesafe yakınlık yada erişilebilirliğin ölçülmesinde düz çizgi mesafeye göre daha faydalıdır, çünkü birçok şey arazi etkilerine bağlı hareket etmektedir. Eğer önerilen bir alışveriş merkezinin erişilebilirliğini ölçmek istiyorsanız, hedeflenen tüketicilerin yerlerini, yol ve çevre yolu tıkanıklığını ve önerilen alışveriş merkezi ile rekabet edilen alışveriş merkezinin yakınlığını göz önüne almanız gerekiyor. Yabani hayvanlarla ilgili çalışmalarda göç eden hayvanların göç yollarını tahmin etmede yiyecek bulunabilecek yerlere ve sulak alanlara erişilebilirlik, arazi zorlukları, insan aktivitelerine yakınlık ve yırtıcı hayvan alanlarına yakınlık gibi faktörlerin çeşitliliği göz önüne alınabilinir.

70 Yeni bir çevre yolu inşasında en az masraflı yolun belirlenmesi için yürütülen bir çalışmada satın alınan arazinin maliyeti, farklı toprakların derecelendirilmesinin zorluğu ve korunmasız jeoloji, nehirlerin ya da göllerin üzerine inşa edilecek köprülerin maliyeti, ya da kültürel kaynaklara yakınlığı ya da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerin doğal çevrelerine olan yakınlığı gibi faktörler göz önüne alınabilir. Benzer düşünceler yeni tren yolları, iletim hatları ve boru hatları için yol bulmada da uygulanabilir. Askeri planlamacılar ağır zırhlı araçlar için şehrin bir ucundan bir ucuna hareket edebilecekleri yolları tercih ederler. Dik eğimli, bataklık ya da ormanlık arazileri, ya da durağan olmayan topraklara yol yapılmasını önlemek için en uygun yolu bulma çalışmaları yaparlar. Yukarıda örneklerle belirtilen bütün düşünceler bir raster da modellenebilir. Verilen bir hücreye doğru giden yolun göreli (ya da mutlak) maliyetini tanımlar. Bu hücreler ve kaynaklar arasındaki ağırlıkların yüzey maliyeti kullanımıdır. Ağırlıklı mesafe fonksiyonuyla oluşturulan mesafe ve yön raster ları en uygun maliyetli güzergah analizinde kullanılır. Ağırlıklı yerleşim raster ları hariç, ağırlıklı mesafe raster ları analizde doğrudan kullanılmazlar. Bunun sebebi ağırlık mesafe raster ındaki hücre değerleri mesafe gösteren değerler değil, toplam maliyet değerleridir. Dağı aşmak için tırmanmak 10 Saat Dağın etrafında bir yol izlemek 5 saat * Shortest Path (En Az Maliyetli Yol Analizi) En az maliyetli yol fonksiyonu, kaynak ve varış noktası arasındaki en uygun maliyetli güzergahı belirlemek için kullanılır. Analiz girdisi olarak ağırlıklı mesafe ve yön raster larını kullanır. Örneğin, kentte döşenecek bir iletim hattı için en az maliyetli güzergahın bulunması vb. En az maliyetli yol analizinde, bir hücreye komşu sekiz komşu hücre hesaplanır ve yol en küçük toplam değere göre çizilir. Bu işlem kaynak ve varış noktası birbirine bağlanıncaya kadar sürdürülür. Sonuçta oluşturulan güzergah, iki nokta arasındaki en küçük hücre değerleri toplamını gösterir. En az maliyetli yol, hücreler arasında dik veya diyagonal yönlerde olabilir.

71 Yukarıdaki örnekte bir kaynak ve üç tane varış noktası bulunmaktadır. En az maliyetli yol analizi, kaynak ve her bir varış noktası arasındaki en uygun maliyetli güzergahı bulmak için hem ağırlıklı mesafe ve yön raster larını kullanır. Density (Yoğunluk) Yoğunluk fonksiyonu nokta ve çizgi yoğunluklarını belirlemek için kullanılır. Örneğin, kilometrekareye düşen nüfus yoğunluğu vb. Yoğunluk analizi sayılabilir nesneler (iş yerleri, ağaçlar, deprem merkezleri vb) ve bunların öznitelikleri (işyerinde çalışan kişi sayısı, ağaç tipleri, deprem merkezi büyüklükleri vb.) üzerinde uygulanır. Yoğunluk fonksiyonu yoğunluğu hesaplamak için iki metot kullanır: simple ve kernel. He iki metotta da yoğunluğu hesaplamak için dairesel bir bölge veya tarama bölgesi kullanılır. Simple Density Simple metotta hücre değerleri dairesel bir tarama alanına göre hesaplanır. Her bir hücre değeri, tarama alanına giren nesne sayısı alanın büyüklüğüne bölünerek hesaplanır.

72 7 işyeri 2,88 km2 = 2,4 işyeri/km2 Kernel Density Kernel metotta her bir hücreye değil örnek her bir nokta etrafına dairesel bir alan çizilir ve noktanın bulunduğu yerden dairesel alan sınırına doğru 1 den 0 a doğru giden matematiksel bir fonksiyon uygulanır. Örnek nokta Tarama yarıçapı Interpolate to raster (Interpolasyon) ArcGIS Spatial Analiz modülünde yer alan Interpolate to Raster fonksiyonu, IDW, Spline ve Kriging yöntemlerini içermektedir.

73 Farklı lokasyonlardaki ölçüm noktalarının değerini kullanarak interpolasyon (interpolation) teknikleri ile sürekli bir yüzey yaratmamıza yardımcı olur. Ölçüm noktalarındaki veriler bir meteorolojik istasyondaki yağış, nem, rüzgar değerleri, bir toprak veya sulak alandan alınan kimyasal değerler veya nükleer güç santralinden kaynaklanan radyasyon sızıntısının ölçümleri olabileceği gibi yükseklik dağılımı da olabilir. * Inverse Distance Weighted (IDW) Adından da anlaşılacağı gibi belirli bir lokasyon hakkında veri tahmini yapabilmek için o lokasyona yakın olan noktaların tahmin hesaplamasında daha ağırlıklı rol alması ve daha uzak olan noktaların ise daha az etkili olması ilkesine dayanan bir tekniktir. IDW interpolasyon yönteminde line barriers (çizgi özellik tipinde engeller) tanımlayabilirsiniz.

74 Engelsiz IDW Engelli IDW Barri * Kriging Kriging metodunda yapılan tahmin iki unsur içerir: bir trend ve rasgele hata (random error). Trend örnek veriye (sample data) yerleştirilmiş bir düzlemdir (global polinomla aynı şeydir). Rasgele hata (random error) ise trend çevresindeki lokal düzensiz değişimdir. Kriging IDW ye çok benzer ama tahmini değer üretimi sadece uzaklığa değil aynı zamanda noktaların uzaysal düzenine (spatial aarangement) de bağlıdır. * Spline Spline interpolasyon yöntemi, IDW nin yaptığı gibi Değerlerin ortalamasını almak yerine sanki lastik bir yüzeyi bilinen noktalar boyunca geriyormuş gibi, elastiki bir yüzey oluşturur. Bu germe etkisi, eğer tahmin edilmiş değerler örnek veri içerisinde bulunan minimum değerlerin altında veya maksimum değerlerin üstünde olacak şekilde istenir ise kullanışlıdır. Bu şekilde Spline interpolasyon yöntemi, örnek veriye eklenmemiş düşük ve yüksek değerleri tahmin etmek için kullanışlı hale getirilmiş olur. İki çeşit Spline yöntemi vardır: Regularized ve Tension. Tension Spline, Regularized Spline a göre aynı örnek noktalar için daha düzlemseldir ve tahmin değerlerinin örnek verilere daha yakın kalmasını sağlar. Tension metodunun karakteristiksel olarak daha keskin yüzeyler oluşturduğu söylenebilir bununla birlikte Regularized Spline yöntemi daha elastik bir yüzey oluşturur.

75 Surface Analysis (Yüzey Analizleri) ArcGIS Spatial Analiz modülünde yer alan Surface Analysis fonksiyonu, Contour (Kontur), Slope (Eğim), Aspect (Bakı), Hillshade (S/B Kabartma Harita), Viewshed (Görüş Alanı) ve Cut/Fill (Hacim/Dolgu) analizlerini içermektedir. TIN veya DEM yüzey verisinden elde ettiğimiz bu veri setleri, gerçekleştireceğimiz diğer mekânsal analizlerde başka veri setleri ile etkileşim içerisinde olacaktır. Örneğin, Jeolojik Formasyon, arazi kullanımı, Toprak grupları, eğim ve baki veri setleri weighted overlay (ağırlıklı bindirme) veya union (birleştirme) gibi geoprosessing fonksiyonları kullanılarak çakıştırılır ve en uygun yerleşim alanları, en uygun sanayi bölgeleri tespit edileceği gibi; yağış, arazi kullanım kabiliyet sınıfları, toprak grupları, eğim ve yükseklik veri setleri kullanılarak tarıma elverişli alanlar, en uygun ürün yetiştirme alanlarının tespiti, erozyon açısında riskli bölgeler gibi birçok mekânsal analiz gerçekleştirilebilir. Bu örnekler daha sonraki bölümlerde, örnek veri setleri kullanılarak gerçekleştirilecektir. Bu bölümde, Surface Analysis işlemlerinden sonra elde edilen veri setleri hakkında açıklayıcı bilgiler verilecektir. Aspect Hillshade Curvature Slope Contours Visibility * Contour (Kontur) Kamp Mevcut bir TIN veya DEM verisinden, istenilen aralıkta (Contour interval) çizgi özellik tipinde (Shape File Formatında) eş eğriler üretilir. Contour fonksiyonu ile eş yağış eğrileri, eş yükseklik eğrileri, eş derinlik eğrileri, eş kirlilik eğrileri gibi birçok farklı veri setini TIN veya DEM verisinden üretmiş olursunuz.

76 * Slope (Eğim) Mevcut bir TIN veya DEM verisinden, eğim iki farklı şekilde hesaplanır. Eğim, yüzde veya derece cinsinden raster bir formatta (ESRI GRID, tiff veya img) üretilmiş olur. Derece cinsinden eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinde eğim ise, yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir * Aspect (Bakı) Yüzeyin kuzeyle yaptığı coğrafik açı değeridir. Bir başka ifade ile yüzeyin, 0 dan 360 a kadar sıralanan pusula yönleridir. Kuzey 0 dır ve saat yönünde, 90 doğu dur,180 güney dir ve 270 batı dır. Eğim derecesi 0 olan düz alanlar -1 değeri ile temsil edilir. Eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinde eğim ise, yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir.

77 * Hillshade (Gölgeli Kabartma) Gölgeli kabartma bir yüzeyin hipotetik aydınlanmasını hesaplar. Bir ışık kaynağı için pozisyon düzenler ve her hücrenin onun ışığa olan göreli oryantasyonu üzerine temellenmiş aydınlanma değerini hesaplar. Işık sırayla hücrenin eğim ve bakısı üzerine temellenir. Gölgeli kabartma 0 dan 255 e kadar olan gri ölçeğin değerlerine dönüşür. Kartografik yararı Gölgeli kabartmalar genelde görselliğe hitap eden haritalar üretmek için kullanılır. Background olarak kullanılır, onun şeffaflığını düzenleyecek şekilde üzerine vektör veri(yollar gibi) ya da diğer raster verileri çizebileceğin bir kabarıklık sağlar. Azimut güneşin açısal yönüdür (pusula yönü). 0 ile 360 arasında bir değer ile ifade edilir. Altitude güneşin ufuk üstündeki açısıdır. 0 ile 90 arasında bir değer ile ifade edilir. * Viewshed (Görüş Alanı) TIN veya DEM verisi üzerinde işaretlenen noktadan hangi alanların görünür hangilerinin görülemez olduğunu belirler. Gözlem noktası birden fazla olabilir. Gözlem noktasından görülebilen alanlar 1 grid değeri ile görülemeyen alanlar 0 grid değeri ile temsil edilir.

78 * Cut/Fill (Hacim/Dolgu) Cut/Fill (Hacim/Dolgu) analizinde önceki ve sonraki yüzeyler arasındaki değişim (Hacim ve Dolgu) çıktı bir raster veride depolanır. Cell Statistics (Hücre-Bazlı İstatistik) Hücre bazlı istatistik fonksiyonu, iki veya daha fazla sayıdaki raster veriler üzerinde ilgili hücreler arasındaki değişimleri veya eğilimleri hesaplamak için kullanılır. Hesaplama işlemi tıpkı Raster Hesaplayıcı daki (Raster Calculator) matematiksel işlemler gibi yapılır. İlgili hücreleri karşılaştırmak için istatistiksel metotlardan birini kullanır. Örneğin, hücre bazlı istatistik fonksiyonu ile arazi kullanımındaki değişimleri gösteren bir raster oluşturulabilir. Bu örnekte, ortadaki raster üsttekinden 3 yıl önce üretilmiştir. En alttaki sonuç raster da 3 yılda birden fazla arazi kullanım değeri alan pikseller gri renkli olarak gösterilmektedir.

79 Hücre bazlı istatistik yöntemi ile arazi kullanımındaki değişim izlenerek kent gelişimindeki, doğal ortam kaybındaki veya ürün yönetimindeki eğilimler analiz edilebilir. Neighborhood Statistics (Komşuluk İstatistikleri) Komşuluk İstatistikleri (veya Odaksal İstatistikler) fonksiyonu hesaplanan hücreyi çevreleyen ve genellikle de bu hücreyi kapsayan belirli bir grup hücre değerlerini esas alarak tek bir raster veri setindeki eğilimleri hesaplamanızı sağlar. Bu teknik detay tiplerinin çeşitliliğini belirlemek veya mevcut değerler üzerinde komşu değerleri yüklemek için kullanılabilir. Bu örnekte, 3x3 lük bir komşuluk bölgesinde hesaplanan hücre komşuluk bölgesinin merkezindedir. İstatistikler komşuluk bölgesindeki hücrelere göre belirlenir. Çıktı raster daki ilgili hücre sonuç istatistik değerinde verilir. Komşuluk bölgesi, tüm hücreler işleme tabi tutuluncaya kadar girdi raster ın, soldan sağa, yukarıdan aşağıya, her hücresinden geçer. Komşuluk bölgesinin büyüklüğünü ve şeklini siz belirlersiniz. Örneğin, boyutlarını belirlediğiniz herhangi bir dikdörtgeni komşuluk bölgesi olarak kullanabilirsiniz. Dikdörtgen bir komşuluk bölgesinde x-yönünde çift sayı kullanılırsa, merkez hücre gerçek komşuluk bölgesi merkezinin solunda olacaktır. Şayet çift sayı y-yönünde kullanılırsa, merkez, komşuluk bölgesinin gerçek merkezinin üzerinde olacaktır.

80 Komşuluk bölgesi tipleri Zonal Statistics (Zone Bazlı İstatistikler) Bir raster veri setinde aynı piksel değerine sahip iki veya daha fazla hücre aynı zone gruba aittir. Örneğin, bir raster veri setinde piksel değeri 1 olan tüm hücreler bir zone grubuna, piksel değeri 2 olan tüm hücreler başka bir zone grubuna aittirler. Zone bazlı istatistik metodunda yeni bir raster üretilmez. Sonuç ürünler bir istatistik tablosu ve bir grafiktir. Yükseklik Zone larındaki Arazi Kullanım Tipleri Zone bazlı istatistik fonksiyonu için bir Zone veri seti ve hesaplamada kullan ılacak altlık bir raster veri gereklidir. İstatistikler hücre bazlı değil zone bazlı olarak hesaplanır.

81 Zone lar bölgelerden oluşur. Bölge, bir zone içindeki birbirine bağlı hücreler grubudur. Bir zone da sadece tek bir hücre grubu var ise o zone da sadece bir adet bölge vardır. Her bir zone en az bir adet bölgeden oluşur. Bu örnekte, 1. Zone da her biri birbirinden farklı boyutta ve şekilde olan 3 adet bölge vardır. Reclassify (Yeniden Sınıflandırma) Yüzey analizleri sonrasında oluşan, eğim, bakı ve interpolasyon sonrasında oluşan sürekli yüzeyler ESRI GRID raster formatındadır. Bu raster verilerin Value değerleri floating (ondalıklı) değerlere sahiptir. Yeniden sınıflandırma sonrasında, bu değerler aralıklarına yeni integer (tam sayı) değerler atanır. Yeniden sınıflandırma sonrasında oluşan veri, integer değerler üzerinden görüntülenir veya bu değerler üzerinden analizler gerçekleştirilir. Raster Hesaplayıcı raster veriler üzerinde çoklu işlemleri gerçekleştirmenizi sağlayan güçlü bir hesaplayıcıdır. Raster verileri piksel bazlı çakıştırmanızı sağlayan matematiksel fonksiyonları içerir.

82 Yangın Riski Sel Riski Afet Riski Convert (Veri Dönüşüm Fonksiyonları) * Features to Raster (Vektör-Raster Dönüşümü) Bu fonksiyon, nokta, çizgi veya poligon özellik tipindeki vektör verileri metin veya nümerik öznitelik bilgilerine göre raster veriye dönüştürmeyi sağlar. Şayet nümerik olmayan bir öznitelik bilgisine göre dönüşüm yapılırsa tek olan her bir öznitelik kaydına bir değer atanır. Örneğin arazi kullanım tiplerine göre raster a dönüştürülen bir poligon özellik tipindeki bir veride, açık alan olan tüm alanlar 1 değerini, bozuk kızılçam alanları 2 değerini, bozuk koru alanları 3 değerini vb. alır. Arazi kullanım tiplerine göre raster a dönüştürülmüş veri

83 * Raster to Features (Raster - Vektör Dönüşümü) Raster bir veriyi nokta özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz her bir NoData olmayan hücre için bir nokta üretir. Noktaların koordinatları o hücrenin ağırlık merkezi koordinatlarıdır. Lineer özellik gösteren bir raster ı çizgi özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz aynı değere sahip birbirine bağlı hücre zincirlerinden çizgiler üretir. Alansal özellik gösteren bir raster ı poligon özellik tipinde bir veriye dönüştürürken, Spatial Analiz aynı değere sahip birbirine bağlı hücre gruplarından poligonlar üretir. Eğim gruplarına göre poligona dönüştürülmüş veri Options (Seçenekler) Seçenekler üç ana başlıkta incelenebilir. General da çıktı ürünler için çalışma dizini set edilir. Extent de çıktı ürünlerin kapsayacağı alanın extent tanımlaması yapılır. Cell Size da ise çıktı ürünün alacağı piksel boyutu set edilir.

84 ArcMap Ortamında Spatial Analyst Toolbar ına Erişim 1 Desktop da yer alan ArcMap icon u üzerinde çift tıklayınız. 2 Veya; Windows Taskbar dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap i seçiniz. Açılan ArcMap sayfasında menü bar da Tools > Extensions a gelip Spatial Analyst çekini atınız. Pencereyi Close butonuna tıklayarak kapatınız. 3 Daha sonra standart toolbar da boşlukta sağ-tıklayarak Spatial Analyst çekini atarak Spatial Analyst toolbar ını aktif hale getiriniz.

85 Hedefler Mesafe Analizi (Distance) Yoğunluk Analizi (Density) Bölüm 3 Mesafe ve Yoğunluk Analizleri (Distance & Density) Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Distance ve Density fonksiyonları ile mesafe ve yoğunluk analizlerini örnek veri setleri üzerinden anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Farklı ölçeklerde üretmiş olduğunuz veri setlerinden istifade ederek Density (Yoğunluk) fonksiyonu ile demografik verilerin mekân ile ilişkisini, Distance (Mesafe) fonksiyonu ile risk analizlerini, koruma kuşağı ve yakınlık analizlerini, vb. gerçekleştirebilirsiniz.

86 Mesafe (Distance) Analizi 1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_01 içindeki Distance.mxd proje dosyasını açınız. 2 Spatial Analyst toolbar ında Options seçeneğini seçiniz. Extent alanından Same as display seçeneğini seçerek OK e basınız.

87 3 Bu uygulamada Kestel Deresi ne olan mesafe analizi yapılacaktır. Bunun için menü bar da Selection altında Select by attributes seçenini seçiniz. Açılan pencerede parametreleri aşağıdaki şekilde ayarlayarak dere katmanından Kestel Deresi ni seçiniz. OK butonuna basarak seçim penceresini kapatınız. 4 Spatial Analyst > Distance > Straight Line seçeneğini seçiniz. 5 Açılan pencerede Distance to alanında Dere katmanını seçiniz. Maximum distance alanına 1000 metre yazınız. Böylece seçilen dereye 1000 metre mesafede bulunan yerleri gösteren bir mesafe raster ı oluşturulacaktır. Cell size alanına 10 yazınız. Create Direction çekini atınız. butonuna basarak raster a yon adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Dist_Sonuc klasörüne kaydediniz. Böylece mesafe raster ı ile birlikte yön raster ı da oluşturulacaktır. Output raster alanında butonuna basarak raster ınıza mesafe adını vererek SPATIAL_ANALIZ_EGITIM >

88 Uygulama_01 > Dist_Sonuc klasörünü seçiniz. Bu uygulamada sonuç olarak oluşturacağınız tüm raster lar bu klasör altına kaydedilecektir. OK butonuna basınız. 6 Dereye 1000 metre mesafede oluşturulan mesafe ve yön raster ları default olarak 10 sınıfta gruplandırılmış olarak table of contents e eklenir. Table of contents de mesafe raster ının çekini kaldırarak yön raster ını görüntüleyebilirsiniz.

89

90 Yoğunluk (Density) Analizi 1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_02 içindeki Density.mxd proje dosyasını açınız. 3 Spatial Analyst > Options > Extent bölümünde Analysis extent alanını Same as Layer Ilce_Alan olarak set ediniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. 2 Spatial Analyst toolbar ında Density seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede Input Data alanından Mahalle_Nokta katmanını seçiniz. Population field alanından Toplam_Nufus u seçiniz. Bu alan yoğunluk analizinin hangi kritere göre yapılacağını belirler. Bu uygulamada yoğunluk analizi toplam nüfusa göre yapılacaktır. Search radius alanına 1000 yazınız. Böylece mahalle katmanındaki her bir noktasal değer 1000 m lik bir arama yarıçapına göre değerlendirilecektir. Output cell size alanına 50 yazınız. Sonuç raster a yogunluk adını vererek Output raster alanından SPATIAL_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 > Denst_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

91 3 Toplam nüfusun yoğun olduğu mahalleleri gösteren yoğunluk raster ı table of contents de ve data view de görüntülenir. Nüfusun yoğun olduğu mahalleler koyu renkle gösterilmektedir. Table of contents de yoğunluk katmanı üzerinde sağ tıklayarak Properties seçeneğine tıklayınız. Symbology alanında Class sayısını 5 yapınız. OK butonuna basınız. Böylece yoğunluk raster ı 5 ana grupta yeniden sınıflandırılır.

92 4 Tools toolbar ında Select Features butonu ile ekrandan üç mahalle sınırını da seçiniz. Çoklu seçim işlemini Shift butonuna basarak yapabilirsiniz. Daha sonra Table of contents de Layers üzerine sağ tıklayarak Properties i seçiniz. Data Frame alanında Clip to Shape çekiniz atınız. Specify Shape e tıklayarak açılan pencereyi aşağıdaki şekilde set ediniz. OK butonuna basınız.

93 5 Böylece yoğunluk raster ı ilçe sınırlarına göre kesilmiş şekilde görüntülenmiş olur. 6 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

94 Hedefler Interpolasyon Interpolate to raster Bölüm 4 Interpolasyon (Interpolation) Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Interpolate to raster ile sürekli yüzey oluşturma fonksiyonlarını, örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı amaçlamakatadır. Interpolasyon fonksiyonu ile, mekâna ait örnek noktalardan (yağış, sıcaklık, tuzluluk, ph, ozon, vb.) farklı istatistiksel yöntemleri kullanarak sürekli yüzeyler oluşturabilirsiniz. Bu yöntem, tarım, orman, jeoloji ve çevre gibi sektörlerde kullanabileceğiniz önemli bir mekânsal analizl fonksiyonudur.

95 Interpolasyon (Interpolate to raster) Bu uygulamada örneklem noktalardan sürekli yüzey oluşturma yöntemi olan Interpolasyon (Interpolate to raster) kullanılacaktır. 1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_03 içindeki Int2Raster.mxd proje dosyasını açınız. 2 Spatial Analyst > Options > Extent alanında Same as Layer Havza seçeneğini seçerek OK butonuna basınız.

96 3 Spatial Analyst > Interpolate to raster > Inverse Distance Weighted seçeneğine tıklayınız. Açılan penceredeki değerleri aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşturacağınız raster a Tuzluluk adını vererek SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uygulama_03 > Int2Rast_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız. Böylece her bir kuyudan ölçüm yapılarak alınmış olan toplam tuz değerleri kullanılarak bilinmeyen noktalardaki tuzluluk değerlerini de gösteren bir raster oluşturulmuştur. Tuzluluğun yoğun olduğu yerler koyu renkle gösterilmektedir.

97 Türkiye Yağış üzerinde sağ tıklayarak Activate seçeneğini seçerek Tr_yagis ve TR_ILSinir katmanlarını ekranda görüntüleyiniz. Bu uygulamada her bir ildeki istasyonlardan alınmış ortalama yağış değerleri noktasal olarak gösterilmektedir. 4 Spatial Analyst > Options > Extent bölümünde Same as Layer TR_ILSinir ı seçiniz ve OK e basınız. 5 Spatial Analyst > Interpolate to raster > Inverse Distance Weighted seçeneğine tıklayınız. Açılan penceredeki değerleri aşağıdaki şekilde ayarlayınız. Output raster alanında oluşturacağınız raster a Yagis adını vererek SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uygulama_03 > Int2Rast_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

98 6 Table of Contents de TR_ILSinir katmanın çekini kaldırarak oluşturulan yağış raster ını inceleyiniz. 7 Standart toolbar da butonuna basarak ArcToolbox penceresini açınız. Burada Spatial Analyst Tools > Extraction > Extract by Mask fonksiyonuna çift tıklayınız.

99 8 Açılan penceredeki alanları aşağıdaki şekilde ayarlayınız ve OK butonuna basınız. İşlem bittikten sonra yağış raster ı Türkiye sınırına göre kesilmiş olarak table of contents de ve data view da görüntülenir. 9 Table of contents de Yagis katmanını çekini kaldırınız. Extract_yagis1 katmanı üzerinde sağ tıklayarak Properties i seçiniz. Symbology alanında Color Ramp ten istediğiniz bir renk skalasını seçiniz ve OK butonuna basınız.

100 10 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

101 Hedefler Yüzey Analizleri (Surface Analysis) Eğim Haritası Oluşturma (Slope) Bakı Haritası Oluşturma (Aspect) S/B Kabartma Harita Oluşturma (Hillshade) Görünürlük analizi (Viewshed) Sayısal Yükseklik Verisinden Kontur Eğrileri Oluşturma (Contour) Bölüm 5 Yüzey Analizleri (Surface Analysis) Bu Bölüm ArcGIS Spatial Analiz modülündeki Surface Analysis fonksiyonları ile yüzey analizlerini örnek veri setleri üzerinden anlamınıza yardımcı olmayı amaçlamakatadır. Yüzey Analiz fonksiyonları, noktasal ve çizgisel yükseklik veri setlerinden raster tabanlı yükseklik veri formatı oluşturmanızı, bu veri setinden de eğim, bakı gibi birçok analizde temel veri seti olarak kullanacağınız çıktı veri setlerini üretmenizi sağlar.

102 1 File > Open butonunu kullanarak SPATIAL_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_04 içindeki Surface.mxd proje dosyasını açınız. EĞİM (SLOPE) HARİTASI OLUŞTURMA 2 Bu uygulamada daha önceden 3D Analyst > TIN to raster fonksiyonu ile üretilmiş olan sayısal yükseklik verisinden (dem digital elevation model) eğim haritası üretilcektir. Spatial Analyst > Surface Analysis > Slope seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında Dem i seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve raster a egim adını vererek Output raster alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız.

103 3 İşlem bittikten sonra 10 m ye örneklenmiş eğim haritası table of contents de ve data view da görüntülenir. Table of contents de Dem katmanının çekini kaldırınız ve eğim katmanını görüntüleyiniz. BAKI (ASPECT) HARİTASI OLUŞTURMA 4 Spatial Analyst > Surface Analysis > Aspect seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında Dem i seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve raster a baki adını vererek Output raster alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız. 5 İşlem bittikten sonra 10 m ye örneklenmiş bakı haritası table of contents de ve data view da görüntülenir. Table of contents de Egim ve Dem katmanlarının çekini kaldırınız ve bakı katmanını görüntüleyiniz.

104 S/B KABARTMA (HILLSHADE) HARİTA OLUŞTURMA 6 Spatial Analyst > Surface Analysis > Hillshade seçeneğine tıklayınız. Input surface alanında Dem i seçiniz. Output cell size alanına 10 yazınız ve raster a kabartma adını vererek Output raster alanından SPATIAL_ANALYST_EGITIM > Uyg_04 > Surface_Sonuc klasörüne kaydediniz. OK butonuna basınız. 7 İşlem bittikten sonra 10 m ye örneklenmiş kabartma harita table of contents de ve data view da görüntülenir. Table of contents de Egim, Baki ve Dem katmanlarının çekini kaldırınız ve kabartma katmanını görüntüleyiniz.

105 GÖRÜNÜRLÜK (VIEWSHED) ANALİZİ Görünürlük analizi bir veya birden fazla nokta veya çizgi verisinden görünen ve görünmeyen yerlerin analizinin yapılmasını sağlar. Görünürlük analizi, belirli bir bölgedeki yangın kulelerinden nerelerin görünüp görünmediği veya askeri amaçlı olarak radar kulelerinin kaplama alanının hesaplanması gibi uygulamalarda kullanılabilir. Görünürlük analizinin yapılabilmesi için analizde kullanılacak yangın kulesi veya radar gibi girdi verilerinin veritabanına bazı bilgilerin girilmiş olması gereklidir. Bu bilgiler aşağıda açıklanmıştır. SPOT > Gözetleme noktalarının rakım değeridir. OFFSETA > Gözetleme noktasının kendi yüksekliğidir. Bu yükseklik değeri analiz sırasında sistem tarafından otomatik olarak SPOT yani rakım değerine eklenir.

106 OFFSETB > Bakılan hedefin yerden yüksekliğidir. Bu yükseklik değeri de analiz sırasında sistem tarafından otomatik olarak SPOT yani rakım değerine eklenir. Gözetleme noktası AZIMUTH1 > Tarama açısının yataydaki başlangıç açısıdır. AZIMUTH2 > Tarama açısının yataydaki bitiş açısıdır. VERT1 > Dikeydeki açının üst değeridir. VERT2 > Dikeydeki açının alt değeridir. RADIUS1 > Tarama alanının iç yarıçap değeridir. Buna kör saha da denilebilir. RADIUS2 > Tarama alanının dış yarıçap değeridir. Tarama alanı