Mal Sigortalarında Tazminatın Hesabı

Transkript

1 Mal Sigortalarında Tazminatın Hesabı Giriş Ülkemizde sigortacılık sektöründe, sigorta konusu menfaatin sözleşmenin tanzimi esnasında sigorta bedelinin, rizikonun gerçekleşmesi durumunda ise riziko tarihindeki sigorta değerinin gerçeğe uygun bir şekilde belirlenmesi temel bir sorundur. Sigorta bedeli, sigortaya konu menfaatin poliçenin tanzimi esnasındaki değeri olarak poliçe üzerinde belirtilen tutardır. Ancak, sigorta bedeli sigortalanan menfaatin gerçek değerinden bazen farklı olabilmektedir. Sigorta türüne göre farklı uygulamalar bulunmakla birlikte sigorta bedeli çoğunlukla sigorta ettiren, sigortacı, kamu otoritesi veya sigortacı ile sigorta ettiren tarafından belirlenir. Sigorta ettirenin beyanına dayanılarak poliçe üzerinde yer verilen sigorta bedelinin azami iyi niyet kuralları çerçevesinde hareket edilerek belirlenmesi önemlidir. Sigorta ettiren, bilerek (örneğin daha az prim ödemek veya daha fazla tazminat almak amacıyla) ya da bilmeyerek sigortalanacak menfaatin gerçek değerinin altında veya üstünde bir bedel üzerinden sigorta teminatı satın alabilir. Ancak, sigorta bedelinin gerçeğe uygun, diğer bir ifade ile sigorta değerine uygun olup olmadığı poliçenin tanzimi esnasında değil çoğunlukla rizikonun gerçekleştiği anda kontrol edilmektedir. Bu çalışmada, sigorta değeri ve ödenecek tazminatın belirlenmesi konusundaki sorunlar yürürlükteki mevzuat ve sigortacılık icapları açısından ele alınmıştır. a) Sigorta Değeri ve Eksik Sigorta Sigortacılıkta, teminat altına alınan rizikonun gerçekleşmesi sonucu sigorta konusu menfaatin kısmen veya tamamen zarara uğraması halinde ortaya çıkan menfaat kaybının tam anlamıyla giderilmesi esastır. Nitekim, Türk Ticaret Kanunu nun 1283 üncü maddesinde yer alan Sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin ancak hakikaten uğradığı zararı tazmine mecburdur hükmü de sigortacılıkta uğranılan gerçek zararın tam manasıyla karşılanması kuralını getirmiştir. Literatürde eksik sigorta, poliçe üzerinde belirtilen sigorta bedelinin sigorta değerinin altında olması olarak tanımlanır. Eksik sigortanın mevcut olması halinde sigortalı, uğranılan gerçek zararın tam anlamıyla giderilmesi prensibinden yeterince yararlanamaz. Türk Ticaret Kanunu nun 1288 inci maddesinde yer alan; Sigorta bedeli, sigorta değerinden aşağı olduğu takdirde ve sigorta edilmiş menfaatin bir kısmının halele uğraması halinde sigortacı aksine mukavele bulunmadıkça sigorta bedelinin sigorta değerine olan nispeti neden ibaretse zararın o kadarından mesul olur. hükmü eksik sigortanın mevcudiyeti halinde yapılacak uygulamayı açıklamıştır. Türk Ticaret Kanunu nun 1299 uncu maddesinde yer verilen; Tazmini lazımgelen sigorta bedeli, sigorta olunan menfaatin rizikonun gerçekleştiği zamandaki değerine göre tesbit olunur hükmü ise rizikonun gerçekleşmesi halinde sigortacı tarafından ödenecek olan tazminatın sigortaya konu menfaatin rizikonun gerçekleştiği tarihteki değerinin dikkate alınarak belirleneceğini düzenlemiştir. Anılan maddenin ikinci bendinde yer alan Bu değer sigorta bedelini aşarsa sigorta olunan mal tamamen telef olduğu takdirde sigorta bedelinin ödenmesi lazımdır hükmüyle ise sigorta konusu menfaatin gerçek değerinin sigorta bedelini 1

2 aşması ve bu menfaatin tamamen zarar görmesi halinde sigorta bedelinin tazminat olarak ödeneceği, diğer bir ifade ile ödenecek tazminatın üst limitinin sigorta bedeli olduğu hükme bağlanmıştır. Buna göre sigorta olunan menfaatin poliçede belirtilen değeri (sigorta bedeli) ile rizikonun gerçekleştiği tarihteki gerçek değeri (sigorta değeri) karşılaştırılacak ve hasar anındaki gerçek değerin poliçenin tanzimi esnasında belirlenen değeri aşan kısmı ödenmeyecektir. Bu durumda, poliçe tanziminde belirlenen değer ile rizikonun gerçekleştiği tarihteki değer arasında fark bulunan hallerde uğranılan zararın tam manasıyla karşılanması esasına uyulmaması söz konusu olmaktadır. Motorlu Kara Taşıtları Kasko Sigortası Genel Şartlarındaki Sigorta tazminatının hesabında sigortalı menfaatlerin rizikonun gerçekleşmesi anındaki tazmin kıymetleri esas tutulur hükmü gereği sigorta değeri olarak rizikonun gerçekleştiği andaki tazmin (rayiç) değeri esas alınmaktadır. Ancak yine Kasko Sigortası Genel Şartlarındaki Poliçede belirti1en sigorta bedeli, sigorta edilen menfaatin, hasara uğradığı andaki değerinden düşük olduğu takdirde, menfaatin bir kısmının zarara uğraması halinde sigortacı, aksine sözleşme bulunmadıkça sigorta bedelinin sigorta değerine olan oranı neden ibaretse zararın o kadarından sorumludur hükmü ile Aracın çalınması halinde, sigortacının azami sorumluluk haddini geçmemek üzere aracın çalınma günündeki değeri ödenir hükmü gereği tam hasar anında sigorta değerinin sigorta bedelini aşan kısmı sigorta şirketleri tarafından ödenmemekte, kismi hasar halinde ise sigorta bedeli ile sigorta değeri arasındaki orantı dikkate alınarak ödenecek olan tazminat tutarı belirlenmektedir. Örneğin, piyasa değeri TL olan bir taşıt aracı için aynı bedel üzerinden bir kasko sigortası poliçesi tanzim edilmiş olsun. İkinci el araç fiyatlarındaki artış nedeniyle aracın piyasa değeri yükselerek hasar anında TL ye ulaşmış ve poliçede fiyat artışını karşılayacak düzeyde bir enflasyon klozu teminatı bulunmamakta ise sigorta şirketi tarafından ödenecek tazminat tutarı, TL üst sınırını geçmemek üzere ortaya çıkan zararın 1/6 oranında (( TL TL) / TL) indirilmesi suretiyle bulunmaktadır. Sigorta konusu menfaatin tamamen zarara uğraması halinde ise sigorta şirketi tarafından TL ödenmektedir. Uzmanlığımıza göre sigorta olunan menfaatin poliçe tanzimi esnasındaki değeri ile rizikonun gerçekleştiği andaki değerinin karşılaştırılarak eksik sigorta olup olmadığının tespit edilmesi yanlış bir uygulamadır. Zira, sigorta süresince piyasa şartlarının ya da tüketici tercihlerinin değişmesi ya da girdi fiyatlarının artması gibi çeşitli nedenlerle sigortaya konu menfaat üzerinde oluşan dışsal değer artışlarının eksik sigortaya neden olmaması gerekmektedir. Sigortalı açısından önemli olan husus, poliçenin tanzimi anında sigorta konusu menfaatin değerini piyasa değerine uygun olarak belirtmektir. Sigortaya konu menfaatin değerini tam ve doğru olarak ifade eden ve bu değer üzerinden hesaplanan sigorta primini ödeyen sigortalının, poliçenin tanziminden sonra sigorta konusu menfaat üzerinde kendi bilgisi dışında meydana gelen değer artışları nedeniyle zarar görmemesi gerekmektedir. Ülkemizdeki değer artışına neden olan temel faktörden biri enflasyon olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak, bir sonraki bölümde detaylı olarak açıklandığı üzere bu durumda sigortaya konu eşya/menfaat üzerinde meydana gelen değer artışları dikkate alınmakta iken sigortalının yükümlülükleri (ödenen prim vs.) üzerinde meydana gelen aynı yöndeki değişme dikkate alınmamaktadır. Özetle, poliçe tanzimi esnasında sigorta bedeli sigortaya konu menfaatin rayiç değerine eşit ise rizikonun gerçekleştiği tarihte de eksik sigorta bulunmamaktadır. Bu durumun istisnası, sigorta süresince sigortalanan menfaatin değerini artırıcı işlemler yapılması ve poliçede bu durumun öngörülmemesi olarak belirtilebilir. Bununla birlikte, değer artırıcı işlemler sonucu oluşan ilave ekonomik menfaat, sigortanın başlangıcı anındaki mevcut menfaatten değer 2

3 olarak ayrıştırılabiliyorsa, hasar anında ilave menfaate ilişkin zararlar ödenecek tazminat kapsamında dikkate alınmamalıdır. Örneğin, binaya dış cephe koruma yaptırılması binanın inşa değerini artıran bir işlemdir. Ancak, bu işlemin sigorta süresi içinde yapılmış ve sigortacıya da bildirilmemiş olması halinde sigorta konusu taşınmazın tam ziyaya uğraması halinde dış cephe koruma maliyetinin sigorta değerinin dışında tutulması gibi. Ya da, bir taşıt aracına sonradan monte edilen çelik jant, ses, görüntü, veya motor gücü artırıcı işlemler veya LPG sistemi gibi unsurların sigortacıya bildirilmemiş olması halinde bu unsurlarda meydana gelen zararların teminat kapsamı dışında değerlendirilmesi gibi. Poliçede yer alan sigorta bedeli sigorta konusu menfaatin poliçenin tanzimi anındaki değerinin altında olduğu takdirde, söz konusu menfaatin tamamen zarar görmesi (tam ziya) halinde sigorta şirketinin ödeyeceği maksimum tazminat tutarı, rizikonun gerçekleştiği andaki tazmin kıymetlerine eksik sigorta oranının uygulanması suretiyle bulunan tutar olacaktır. Yukarıdaki örnekte, poliçenin tanzimi esnasında aracın piyasa değerinin TL olmasına karşın poliçede sigorta bedelinin TL olarak belirlendiği, hasar anında ise değerinin TL ye yükselmiş olduğu kabul edilirse sigorta şirketinin ödeyeceği tazminat tutarı, gerçek zarar tutarından poliçe tanzimi anındaki eksik sigorta oranına (( ) / )) karşılık gelen zararın düşülmesi suretiyle bulunacaktır. Eksik sigortanın mevcut olduğu bir poliçede sigorta konusu menfaatin kısmen hasara uğraması halinde, aksine sözleşme olmadıkça, tazminat eksik sigorta oranına göre ödenir. Yukarıdaki örnekte, araçta toplam TL lik bir hasar gerçekleşmiş olsun. Bu durumda, sigorta şirketinin ödeyeceği tazminat tutarı, kaybın ( TL) eksik sigorta nedeniyle % 10 oranında düşürülmesi suretiyle bulunan TL olacaktır. Eksik sigorta durumunda tam ziya halinde sigorta şirketi tarafından ödenecek olan tazminat tutarı ise aynı örnekte (( / ) * =) TL olarak hesaplanmaktadır. Dikkat edilirse, eksik sigorta oranı poliçe tanzimi esnasında belirtilen sigorta bedelinin aynı tarihteki sigorta değerine (gerçeğe uygun değer) oranlanması suretiyle hesaplanmıştır. Bu nedenle, verilen örnekte tam ziya halinde hesaplanan ödenecek tazminat tutarı sigorta bedelinin üzerindedir. Diğer yandan, yürürlükteki mevzuata göre sigorta ettiren, sigorta sözleşmesini, eksik sigorta oranı göz önüne alınmaksızın sigorta bedelini aşmayan zararın tamamının sigortacı tarafından ödeneceği şeklinde değiştirebilmektedir. Sigorta ettiren sözleşmeyi bu şekilde değiştirdiğini, rizikonun gerçekleşmesinden önce noter protestosu ile sigortacıya bildirdiği takdirde, bildirim gününden sonra gelen günden itibaren sözleşme hükümleri, kendiliğinden, sigortacının sigorta bedelini aşmayan zararın tamamından sorumlu olacağı şeklinde değiştirilmiş olur. Bu durumda sigorta ettiren tarifede belirtilen prim farkını esas primin ödenmesine ilişkin hükümler uyarınca öder. Yukarıda açıklanan örnek olayda, böyle bir değişiklik yapıldıktan kısmi hasar meydana gelmiş ise kısmi hasarın ( TL) tamamının ödenmesi gerekmektedir. b) Enflasyon ve Eksik Sigorta Poliçe tanzimi esnasında belirlenen sigorta bedeli sigortalanan menfaatin gerçek değerine uygun olsa bile rizikonun gerçekleştiği tarihte sigortalanan menfaatin gerçek değeri enflasyon nedeniyle sigorta bedelinin üstünde oluşmuş ise uygulamada eksik sigorta işlemi yapılmaktadır. 3

4 Daha önce açıklandığı üzere, Uzmanlığımıza göre sigortalanan menfaatin sonradan ortaya çıkan nominal değer artışları eksik sigortaya neden olmamalıdır. Açıklanan şekilde eksik sigorta uygulamasının birkaç açıdan hatalı olduğu ortaya konulabilir. Örneğin, motorlu araçlar kasko sigortasında prim hesaplaması, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği nin hazırladığı rehber kasko sigorta bedelleri üzerine şirketlerin tarife fiyatlarının uygulanması suretiyle yapılmaktadır. Tahsil edilecek prim peşin ve taksitle ödeme durumuna göre değişebilmektedir. Örneğin, kasko sigorta bedeli TL ve tarife fiyatı da % 5 ise sigorta ettirenden tahsil edilecek prim, sigorta bedeli * tarife fiyatı = * % 5 = TL olarak hesaplanmaktadır. Açıklanan şekilde belirlenen sigorta bedeli poliçe tanzimi esnasında aracın piyasa değeri ile uyumlu olsa bile araç tam hasara uğrayarak perte ayrıldığında, hasar tarihi itibariyle aracın gerçeğe uygun değeri enflasyon nedeniyle sigorta bedelinin üstünde gerçekleşmiş ise eksik sigorta işlemi yapılmaktadır. Ancak, sigorta şirketlerinin çoğu açıklanan eksik sigorta durumların oluşmaması için sigorta teminatına enflasyon klozu (ek teminat) eklemeye başlamışlardır. Bu kloz hasar anında sigorta değerine göre eksik sigorta tespiti yapılmaması için verilmektedir. Uzmanlığımıza göre, enflasyon nedeniyle yükselen sigorta değerine karşın sigorta bedelinin sabit kaldığı varsayımından hareketle yapılan eksik sigorta uygulamasında, sigortalılardan alınan primlerin enflasyon karşısındaki nominal artışı göz ardı edilmektedir. Diğer bir ifade ile poliçe tanzimi anında belirlenen sigorta bedelinin rizikonun gerçekleştiği tarihteki sigorta değerine eşit olmaması durumunda, rizikonun gerçekleştiği tarihte akdedilecek yeni bir poliçe için sigorta şirketinin daha fazla prim tahsil edeceği, dolayısıyla eksik sigorta uygulaması nedeniyle şirketin bir miktar prim gelirinden mahrum kaldığı iddia edilse bile, rizikonun gerçekleştiği tarihte tanzim edilecek poliçe için primin tahsil edileceği tarih veya tarihler ile esas poliçeye ait primlerin tahsil edildiği tarih veya tarihler dikkate alındığında, sigorta değerinde artışa neden olan aynı gerekçe nedeniyle hangi tarih itibariyle hesaplanırsa hesaplansın her iki prim tutarının reel değerinin aynı olacağı, dolayısıyla rizikonun gerçekleştiği tarih itibariyle tanzim edilecek yeni bir poliçe nedeniyle sigortacının tahsil edeceği primin gerçek değerinde bir değişme olmadığı ve şirketin gerçek anlamda zararının bulunmadığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıda verilen örnekte, sigorta poliçesinin % 10 oranında enflasyon klozu ile düzenlendiğini varsayarsak sigorta bedeli dönem sonunda TL ye ulaşmaktadır. Sigorta Değeri = Kasko Bedeli + Enflasyon Farkı (Kasko Bedeli * Enflasyon Oranı) TL = ( * 0,1) Buna karşılık aynı enflasyon oranı tarife fiyatına uygulanırsa poliçe tanzimi esnasında belirlenen primin dönem sonundaki değerinde de aynı oranda artış gerçekleşmiş olacaktır. Nominal Prim = Tarife Fiyatı + Enflasyon Farkı (Tarife Fiyatı * Enflasyon Oranı) TL = (1.500 * 0,1) Özetle, hasar anında aracın değeri üzerinde oluşan nominal değer artışının aynı şekilde alınan prim üzerinde de uygulanması halinde başlangıçtaki tarife fiyat oranına (% 5) ulaşılacaktır. Nominal Prim / Sigorta Değeri = % 5 4

5 Uygulamada poliçeye eklenen klozdaki enflasyon oranı aynı zamanda ödenecek üst limit olarak kullanılmaktadır. Örneğin, sigorta bedeli TL olan bir otomobil 6 ay sonra çalınmış olsun. Bu süre zarfında tüketici tercihlerinin değişmesi sonucu bu otomobilin çalınma tarihindeki piyasa değeri TL ye yükselse bile klozda belirlenen enflasyon oranı (% 10) üzerinden hesaplanan TL ödenmektedir. Ancak, uygulamada bazı sigorta şirketleri ilk aydan sonra enflasyon oranının tamamını dikkate almakta iken bir kısmı teminatın başlamasından itibaren geçen süre dikkate alınarak enflasyon oranının belirli bir yüzdesini (örnekte 6 ay geçtiği için % 50 sini) sigorta bedeline ilave etmektedirler. Bilindiği üzere kasko sigortası bir meblağ sigortası değildir. Bu tür sigortalar sigorta ettirenlerin sigorta konusu eşya üzerindeki maddi menfaatlerini koruma altına alarak hasar anında sigortalının tam kaybını karşılamaktadır. Başka bir anlatımla, sigorta, sigortalı eşyanın tam zayi olması durumunda, kendisine ödenecek tazminat bedeliyle sigortalının aynı özelliklere sahip bir eşyayı satın alabilmesini sağlamalıdır. Nitekim, sigorta tazminatının hesabında sigortalı menfaatlerin rizikonun gerçekleşmesi anındaki tazmin kıymetlerinin esas tutulması bunu gerektirmektedir. Açıklanan nedenle, Türk sigortacılık sektöründe kasko sigortaları başta olmak üzere eşyanın kendisinin sigorta konusu olduğu tüm mal sigorta türlerinde poliçenin tanzimi anında sigorta bedelinin sigorta değerine eşit olmasını sağlamaya yönelik tedbirler alınmalı ve sigortanın başlangıcında sigorta bedelinin sigorta değerine eşit olması halinde enflasyon nedeniyle eksik sigorta işlemi yapılmasının ve şirketler tarafından enflasyon klozu uygulamalarının kaldırılması gerekmektedir. Bu kapsamda, özellikle motorlu taşıtlarla ilgili sigortalarda sigorta bedelinin sigorta ettiren tarafından ve aracın piyasa değerine uygun olarak belirlenmesinin sağlanması ve şirketlerin sigorta ettiren tarafından belirlenen bedeli dikkate alarak ödenecek prim tutarını tespit etmesi, rizikonusun gerçekleşmesi anında ise sigorta konu aracın piyasa rayiç değeri üzerinden işlem yapmalıdır. Sigorta bedelinin sigorta şirketi tarafından belirlendiği durumlarda, poliçenin tanzimi anında sigorta bedeli sigorta değerinin altında belirlenmiş olsa bile hasar anında eksik sigorta uygulaması yapılmamalı, sadece eksik alınan prim tutarı sigorta ettirenden tahsil edilmeli ya da ödenecek tazminat tutarından indirilmelidir. Çünkü bu durumlarda sigorta ettirenin eksik sigorta konusunda bir müdahalesi ya da kusuru bulunmamaktadır. Eksik sigorta uygulaması, sigorta ettirenin sigorta bedelini belirlemiş ya da belirlemeye esas bilgileri vermiş olduğu ve poliçe tanzimi anında sigorta bedelinin sigorta değerinden eksik belirlendiği durumlarda söz konusu olmalıdır. c) Aşkın Sigorta Aşkın sigorta, sigorta bedelinin sigorta değerinin üstünde olması durumudur. Türk Ticaret Kanunu nun 1283 üncü maddesinde aşkın sigorta şöyle tanımlanmıştır: Sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin ancak hakikaten uğradığı zararı tazmine mecburdur. Sigorta bedeli sigorta olunan menfaatin değerini aşarsa sigortanın bu değeri aşan kısmı batıldır. Bu sebeple sigorta bedeli indirilir, sigorta priminin dahi ona tekabül eden kısmı indirilir ve primin fazla tahsil edilen kısmı geri verilir; şu kadar ki; menfaat değeri tarafların rey birliği ile seçtikleri bilirkişiler tarafından önceden takdir ve tahmin edilmiş ve taraflarca kabul olunmuşsa sigortacı bu değere itiraz edemez. Motorlu Kara Taşıtları Kasko Sigortası Genel Şartlarında ise aşkın sigorta şöyle tanımlanmıştır: 5

6 Sigorta bedeli sigortalanan menfaatin değerini aşarsa sigortanın bu değeri aşan kısmı geçersizdir. Yürürlükteki mevzuata göre, aşkın sigortanın oluşmasından sigorta süresi içinde haberdar olan sigortacı bu durumu sigortalıya ve sigorta ettirene ihbar eder ve sigorta bedelini ve primin aşkın bedele ait kısmını indirir, varsa fazla tahsil edilmiş prim sigorta ettirene iade edilir. Burada iptal veya iade edilecek prim tutarı, iptal edilen poliçe gibi gün esası üzerinden hesaplanmalıdır. Uzmanlığımıza göre, aşkın sigorta poliçede belirtilmiş olan sigorta bedelinin sigorta olunan menfaatin poliçe tanzimi esnasındaki gerçeğe uygun değerinin üzerinde olması durumudur. Buna göre, hasar anında bu durumun tespit edilmesi halinde tazminat ödemesinde bu aşan kısım dikkate alınmaz, ancak şirketin primin tahsil edilen fazla kısmını sigortalıya iade etmesi gerekir. Özetle, poliçe tanzimi esnasında aşkın sigorta yoksa hasar anında da yoktur. Ayrıca, hasar anında sigorta değeri belirlenirken, sigorta süresince eskime gibi oluşan içsel değer kayıpları ve tüketici tercihlerinin değişmesi gibi oluşan dışsal değer kayıpları dikkate alınır. Ancak, bu tür değer azalışları aşkın sigorta anlamına gelmez. İstisnai olarak, sigorta süresince sigortalanan menfaatin değerini azaltıcı işlemler yapılması halinde, aşkın sigorta durumu oluşabilir. Bu durumda sigorta bedelinin sigorta değerini aşan kısmı ödenmez, aksi takdirde tazminatı alan açısından sebepsiz zenginleşme olur. Örneğin, yangın sigortalarında binaların sadece inşa değeri sigortalandığı halde sigorta bedeli sigortalı tarafından bilmeyerek binanın piyasa değeri üzerinden beyan edilebilmektedir. Bu durumda, sigorta şirketi, tam veya kısmi ziya durumunda, o malın gerçeğe uygun değerini ödemek veya ikame etmek durumundadır. İnşa değeri TL olan bir bina TL üzerinden yangın riskine karşı sigortalanmış ve bu bina tamamen yanmış ve hasar anındaki değeri de TL ise bu durumda sigorta şirketi tarafından ödenecek tazminat tutarı, gerçek kayıp olan TL olmalıdır. Yürürlükteki mevzuata göre aşkın sigortanın tespit edilmesi halinde sigorta bedelinin sigorta değerini aşan kısmı indirilmeli ve primin de aşkın kısma isabet eden kısmı sigorta ettirene iade edilmelidir. Ancak, açıklanan bu durum aşkın sigortanın sigorta şirketinin kusurundan kaynaklanmadığı durumlarda geçerli olmalıdır. Sigorta bedeli sigorta ettiren tarafından gerçek değerden yüksek olarak belirtilmesi ya da sigorta süresince sigortalanan menfaatin değerini azaltıcı işlemler yapılması sonucu aşkın sigorta olduğunun tespit edilmesi halinde açıklanan işlem gerçekleştirilmeli ve bu durumun tespit edildiği tarihten sonraki döneme isabet eden prim içinde sigorta bedelinin aşkın kısma isabet eden bölümü sigorta ettirene iade edilmelidir. Öte yandan, uygulamada aşkın sigorta her zaman için sigorta ettirenin kusurundan kaynaklanmamaktadır. Bazen aşkın sigorta sigortacının bilgisi dahilinde ya da sigortacının kusuru ile meydana gelir. Örneğin, sigorta sözleşmesinin tanzimi esnasında motorlu araçların gerçek piyasa değeri yerine araç cinsine ve modeline göre Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği nin hazırladığı rehber kasko sigorta bedellerine şirketlerin tarifesindeki fiyatların uygulanmasıyla sigorta primleri belirlenmektedir. Sigorta sözleşmesinin tanzimi esnasında sigorta ettiren Birliğin yayınladığı listede yer alan kasko sigorta bedelini sadece % 10 oranında değiştirilebilmektedir. Ancak, bu şekilde belirlenen sigorta bedelleri araçların gerçek değerlerinin çoğunlukla üstünde, bazen de altında olabilmektedir. Özetle sırf bu nedenle poliçe tanzimi esnasında çoğunlukla aşkın veya bazen de eksik sigorta söz konusu olabilmektedir. 6

7 Açıklanan şekilde sigorta bedelinin tespit edilmesi halinde oluşan tam ziya hasarlarda piyasa değeri dikkate alınarak ödenen tazminat tutarlarına zarar görenlerin itirazları olabilmektedir. Çoğunlukla ödenecek tazminat tutarları poliçede yazılan kasko sigorta bedelinin çok altında kalmaktadır. Başka bir deyişle, kasko sigortasında çoğunlukla aşkın sigorta durumu oluşmakta ancak bu kapsamda sigortalıya bir prim iadesi de yapılmamaktadır. Bu durumda, sigorta bedelinin sigorta değerini aşan kısma isabet eden prim tutarı poliçenin başlangıcından itibaren hesaplanmalı ve sigorta ettirene iade edilmelidir. Çünkü, açıklanan durumda aşkın sigorta sigortacının bilgisi dahilinde veya kusuru ile meydana gelmekte ve olayda sigorta ettirenin herhangi bir kusuru bulunmamaktadır. Bu nedenle, sigorta şirketinin baştan itibaren sorumlu olmayacağı bir bedel için almış olduğu primin tamamını sigorta ettirene iade etmesi gerekmektedir. Diğer yandan, sigorta şirketleri tarafından yapılacak iadelerde sadece net prim tutarı değil, bu tutara isabet eden ve sigorta ettirenden alınmış olan vergi ve diğer ödemeler de iade edilmelidir. Sonuçta, anılan rehber yüzünden sigortalılar daha fazla prim ödemekte ve sigortacı açısından sebepsiz zenginleşme olmaktadır. Uzmanlığımıza göre, aracın değerinin taraflarca serbestçe (mutabakatlı değer) belirlenmesinin daha doğru olacağı düşünülmektedir. Buna alternatif olarak rehber kasko bedellerinin hazırlanmasının daha katılımcı olması, araçların hasarlılık ve kullanım durumlarına göre daha fazla esneklik tanınması uygun olacaktır. d) Eskime Payı ve Kıymet Kazanma Tenzilatı Rizikonun gerçekleşmesi nedeniyle zarar gören eşyaların sigorta süresince kullanımından dolayı oluşan eskime/yıpranma durumunun ödenecek tazminat tutarı ile rizikonun gerçekleştiği tarihteki sigorta değerinin tespitinde normalde dikkate alınması gerekir. Eskime payı makul bir şekilde ölçülebiliyorsa tazminat tutarından indirilir. Aynı şekilde, sigortalanan eşyanın zarar gören parçalarının değiştirilmesi veya sigorta konusu eşyanın tamamen değiştirilmesi sonucu kıymetinde bir değer artışı olursa ve bu değer artışı makul bir şekilde ölçülebiliyorsa meydana gelen değer artışının da tazminat tutarından indirilmesi gerekmektedir. Ancak bazı sigortalarda yürürlükteki mevzuat kıymet kazanma tenzilatı ve eskime payını belirli şartlara bağlamış olabilir ya da indirilmemesini isteyebilir. Örneğin, kasko sigortalarında mevzuat gereği tamiri yapılamayacak parçaların yenisiyle değiştirilmesi lazımdır. Eğer bu değişim aracın değerinde bir artış meydana getirirse bu değer artışı sigorta şirketince talep edilebilir. Ancak, uygulamada kaza yapılması ve bunun sonucunda parça değişimi bazı istisnalar haricinde tüketici algısı nedeniyle aracın piyasa değerinde düşüşe sebebiyet vermektedir. Bu nedenle, istisnai durumlar hariç taşıt araçlarının parça değişimlerinde kıymet kazanma tenzilatının uygulanmaması gerekir. Bu hususta Kara Taşıtları Kasko Sigortası Genel Şartları şöyledir: Madde Onarımı mümkün olmayan aksam için yenilerinin rizikonun gerçekleştiği tarihteki piyasa alım fiyatı esas tutulur. Onarım sonucunda taşıtta bariz bir kıymet artışı meydana gelirse, bu fark tazminat miktarından indirilebilir. Bu şekilde indirim yapılabilmesi için hangi parçalara ne oranda indirim yapılacağının poliçede yazılı olması gerekir. Trafik Sigortası Genel Şartları ise kıymet kazandırma indirimi yapılmaması öngörülmüştür. 7

8 Madde B.2. Hasar halinde, hasar gören parça, onarımı mümkün değilse veya eşdeğeri parça ile değiştirilme imkanı yok ise yenisi ile değiştirilir. Bu durumda taşıtta bir kıymet artışı meydana gelse dahi bu fark tazminat miktarından indirilemez. e) Kasko ve Trafik Sigortalarında Araçların Tamir Edilmesi Bir motorlu araç sigorta kapsamında hasarlandığında, araç sahibi onarım giderleri ve çekici masrafları gibi ilişkili diğer masraflarla birlikte çoğunlukla aracın piyasa değerinin düşmesi nedeniyle de önemli bir maddi kayba uğramaktadır. Öyle ki, küçük bir kaza nedeniyle dahi aracın piyasa değerinde ciddi bir düşüş olabilmektedir. Zira, ülkemizde tüketici algısı nedeniyle ikinci el taşıt aracı alım-satımlarında aracın parçalarında bir değişme veya boya yapılması önemli bir değer kaybı unsuru olarak değerlendirilmektedir. Diğer yandan, uygulamada sigortacılar kasko sigortalarında hasarlanan araçları ya zarar göreni yönlendirdikleri anlaşmalı servislerde tamir ettirmek ya da onarıma ilişkin fatura bedellerini tazminat alacaklısına ödemek suretiyle sigorta sözleşmesindeki yükümlülüğünü yerine getirmeye çalışmaktadırlar. Ancak, esasen sigortacının sigorta konusu aracın sadece tamir giderlerini değil sigortalının uğradığı bütün ekonomik kayıpları karşılaması gerekmektedir. Açıklanan durum Trafik sigortalarında da söz konusu olmaktadır. Sorumluluk hukuku gereği bir aracın hasarlanmasında kusuru olan tarafın, kusuru nispetinde bütün maddi kayıpları karşılaması gerekir. Kusurlu tarafın sigortacısının da bu kusur nispetinde ve teminat limitleri dahilinde bütün maddi kayıpları karşılaması lazımdır. Uzmanlığımıza göre, sigortacılıktaki maddi kaybın tamamen karşılanması esası gereği hasarzedelerin motorlu araçlarının tamirat giderleri dışında piyasa değer kayıplarını da karşılaması gerekmektedir. Sonuç Sigortacılık ilkeleri gereği, sigorta olunan menfaatte rizikonun gerçekleşmesi halinde oluşan kayıp tamamen karşılanmalıdır. Ancak, yürürlükteki mevzuata göre rizikonun gerçekleştiği tarihteki sigorta değerinin poliçe üzerinde belirtilmiş olan sigorta bedelini aşan kısmı ya da kısmi hasarda sigorta değerinin sigorta bedelini aşan kısmına isabet eden zarar tutarı ödenmemekte, dolayısıyla uğranılan menfaat kaybı tam anlamıyla giderilmemiş olmaktadır. Enflasyon ve tüketici tercihlerinin değişmesine bağlı olarak sigorta olunan menfaatin değerinin sonradan değişmesi eksik veya aşkın sigorta olarak görülmemelidir. Bu itibarla, eksik ve aşkın sigortanın sigortacılığın temel anlayışına uygun bir şekilde yeniden tanımlanmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Diğer yandan, kasko sigortalarında sigorta bedelinin mutabakatlı değer esasına göre belirlenmesi, ayrıca motorlu taşıtların zarar görmesi durumunda ülkemizeki tüketici algısı nedeniyle oluşan piyasa değer kaybının da sigorta şirketlerince karşılanması gerektiği düşünülmektedir. Dr. Metin SARIASLAN Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Uzmanı 8