KAMU YÖNETÝMÝNDE BÜROKRASÝNÝN VE KIRTASÝYECÝLÝÐÝN AZALTILMASI 4. Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarý

Transkript

1 .

2 ISBN:

3 KAMU YÖNETÝMÝNDE BÜROKRASÝNÝN VE KIRTASÝYECÝLÝÐÝN AZALTILMASI 4 Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarý T.C. Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Ankara, Temmuz 2004

4 Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarý T.C. Baþbakanlýk, Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Ankara, Temmuz 2005 Bu kitap, 2003 yýlýnda baþlatýlan "Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma" çalýþmalarý kapsamýnda yürütülen "Kamu Yönetiminde Bürokrasinin ve Kýrtasiyeciliðin Azaltýlmasý" çalýþmalarý çerçevesinde; Dr. M. Emin ZARARSIZ Ercan TOPACA Dr. Hasan H. CAN Dr. Birol EKÝCÝ Baþbakanlýk Müsteþar Yardýmcýsý Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkaný Ýçiþleri Bakanlýðý Mahalli Ýdareler Genel Müdür Yardýmcýsý Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý, Mülkiye Baþmüfettiþi tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Kitabýn ekinde yer alan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelik aþaðýda isimleri bulunan çalýþma grubu tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Dr. Hasan H. CAN Dr. Birol EKÝCÝ Dr. Mahmut DOÐAN Selami PEKMEZCÝ Ýçiþleri Bakanlýðý Mahalli Ýdareler Genel Müdürlüðü Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Ankara Büyükþehir Belediyesi

5 A. Serap FIRAT Çankaya Belediyesi Metin HANOÐLU Ankara Ticaret Odasý Nevin DAÐ Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu Anket sorularýnýn hazýrlanmasý, anketörlerin eðitimi ve sonuçlarýn analizinde görev alanlar: Prof. Dr. Haydar SUR Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa TAÞDEMÝR Marmara Üniversitesi Gülþah YALÇINKAYA Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý Suat YAVUZASLAN Mütercim Anketler, aþaðýda isimleri sayýlan Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý personeli tarafýndan yapýlmýþtýr. Talat BAYRAKTAR Baþbakanlýk Uzmaný Musa OKUR Baþbakanlýk Uzmaný Recai YILDIZ Araþtýrmacý Mehmet ÞAHÝN Þube Müdürü Gülay DURMAZ Þube Müdürü Ý. Cumhur TURAN Bilgisayar Ýþletmeni Baþbakanlýk Uzmaný Ýhsan Memiþ, Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü Çevre Saðlýðý Daire Baþkaný Þefik Kutlu, Emniyet Genel Müdürlüðü Asayiþ Daire Baþkanlýðý Þube Müdürü Ersel Demiral, Komiser Hakan Özkaldý, Ankara Ýl Saðlýk Müdürlüðü Gýda ve Çevre Kontrol Þube Müdürü Ziya Demir, Çankaya Belediyesi Ruhsat Þube Müdürü Semra Ertem

6 ve Sincan Belediyesi Ruhsat Þube Müdürü Ýhsan Duman Yönetmeliðin hazýrlýk çalýþmalarýna katýlmýþtýr. Ayrýca, Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin hazýrlýk sürecinde, 14/04/2005 ve 09/06/2005 tarihlerinde Baþbakanlýk Müsteþarý Sayýn Ömer Dinçer baþkanlýðýnda, iki atölye çalýþmasý yapýlmýþtýr. Yönetmelik Taslaðý ile ilgili görüþ ve öneriler deðerlendirilerek Yönetmeliðe son þekli verilmiþtir. Bu toplantýlara aþaðýda isim ve unvanlarý belirtilen kamu kurum ve kuruluþ larýnýn, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn ve ilgili diðer kuruluþlarýn temsilcileri katýlmýþtýr. Prof. Dr. Ömer DÝNÇER Þahabettin HARPUT Hasan Basri AKTAN Prof. Dr Necati BÝRÝNCÝ Prof. Dr Necdet ÜNÜVAR Adem ÞAHÝN Dr. Ahmet TIKTIK Zekeriya ÞARBAK Mustafa ERTEN Baþbakanlýk Müsteþarý Ýçiþleri Bakanlýðý Müsteþarý Maliye Bakanlýðý Müsteþarý Milli Eðitim Bakanlýðý Müsteþarý Saðlýk Bakanlýðý Müsteþarý Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý Müsteþarý Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarý Ýçiþleri Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý

7 Mustafa GÜR Mustafa BÜYÜK Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Mahir KÜÇÜK Cavit DAÐDAÞ Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Kültür ve Turizm Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Çevre ve Orman Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Çevre ve Orman Bakanlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Hazine Müsteþarlýðý Müsteþar Yardýmcýsý Arif YILMAZ Ankara Büyükþehir Belediyesi Gn. Sek. Yrd. Halim METE TOBB Yönetim Kurulu Bþk. V. Hüseyin ÜZÜLMEZ TOBB Yönetim Kurulu Bþk. V. Naci SULKALAR TESK Genel Sekreteri Eray AKDAÐ TÜSÝAD Parlamento Ýdari Sorumlusu M. Nuri GÖRENOÐLU MÜSÝAD Baþkan Yardýmcýsý Oðuz SATICI Türkiye Ýhracatçýlar Meclisi Baþkaný Þaban ERDÝKLER YASED Baþkaný

8

9 ÖNSÖZ Kamu yönetiminde yeniden yapýlanma çalýþmalarýnýn en önemli amaçlarýndan biri de özel sektör faaliyetlerinin güçlendirilmesi ve küresel geliþmelere uygun cevaplar oluþturarak ülkemizin ve yatýrýmcýlarýmýzýn rekabet gücünün artýrýlmasýdýr. Küresel deðiþme ve geliþmelerin etkisiyle ortaya çýkan yeni yönetim anlayýþý ve uygulamalarý, toplumsal yaþamýn her alanýnda köklü deðiþiklikler yapmayý gerektirmektedir. Bu nedenle, ülkemizde yatýrým ortamýnýn iyileþtirilmesi, yerli ve yabancý yatýrýmlarýn artýrýlmasý hedefine yönelik olarak, yatýrýmcýnýn önündeki engellerin kaldýrýlmasý ve ruhsatlandýrma sürecindeki aþýrý bürokrasi ve kýrtasiyeciliðin azaltýlmasý önem taþýmaktadýr. Hükümetimiz tarafýndan hazýrlanan Kamu Yönetiminin Temel Ýlkeleri ve Yeniden Yapýlandýrýlmasý Hakkýnda Kanun, Belediye Kanunu, Büyükþehir Belediyesi Kanunu, Ýl Özel Ýdaresi Kanunu ve diðer kanunlarla kamu hizmetlerinin sunumunda; yetki ve sorumluluklarýn hizmetten yararlananlara en yakýn ve en uygun birime verilmesi, beyana güveni esas alan vatandaþ odaklý kamu yönetiminin kurulmasý, hizmetlerin sunumuna iliþkin usul, standart ve süreçleri vatandaþlarýn önceden bilmesinin saðlanmasý; etkinlik, verimlilik, þeffaflýk, hesap verilebilirlik gibi ilkelerin hayata geçirilmesi amaçlanmaktadýr. e- Türkiye çalýþmalarý kapsamýnda kamu hizmetlerinin sunumunda, bilgi teknolojilerinden etkili ve yaygýn bir þekilde yararlanýlmasý, süreçlerin basitleþtirilmesi ve kýsaltýlmasý, gerekli olanlar dýþýnda bilgi ve belge istenmeme-

10 si suretiyle vatandaþýn hayatýnýn kolaylaþtýrýlmasý da öncelikli hedeflerimiz arasýnda yer almaktadýr. Ekonomik ve sosyal alanda hýzlý bir kalkýnmayý yakaladýðýmýz bu günlerde, hazýrlanan Yönetmelik, iþyerlerinin açýlmasý sýrasýnda karþýlaþýlan bürokrasi ve kýrtasiyeciliðin azaltýlmasý, yatýrýmcýnýn önündeki engellerin kaldýrýlmasý ve yatýrým sürecinin kolaylaþtýrýlmasý amacýna doðrudan katkýda bulunacaktýr. Bu vesileyle Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin ve bu kitabýn hazýrlanmasýnda emeði geçen herkese teþekkür ederim. Recep Tayyip ERDOÐAN BAÞBAKAN

11 SUNUÞ Kamu hizmetlerinden doðrudan ve hýzlý bir þekilde yararlanmayý engelleyen bürokrasi ve kýrtasiyeciliðin azaltýlmasý, yeni kamu yönetimi anlayýþýnýn ve yeniden yapýlanma çalýþmalarýnýn en temel amaçlarýndan birisini oluþturmaktadýr. Bürokrasiyle mücadelede baþarýlý olabilmek için sadece mevzuatýn geliþtirilmesi yeterli olmamaktadýr. Ayný zamanda yönetim zihniyetinin de deðiþmesi gerekmektedir. Nitekim 1989 yýlýnda hazýrlanan ve sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý hususunda en geç bir günlük süreyi öngören mevzuat uygulamada hayata geçirilememiþtir. Bu da göstermektedir ki, yeniden yapýlanma çalýþmalarýnda öncelikle yönetim zihniyetinin deðiþtirilmesi gerekmektedir. Devlet, vatandaþ, memur, kamu hizmeti, kamu yararý konularýnda yeni bir vizyona ihtiyaç vardýr. Ayrýca, merkeziyetçilik yerine yerinden yönetim, geçmiþ yönelimli bir yönetim yerine gelecek yönelimli bir yönetim, kapalý ve tek taraflý bir yaklaþým yerine açýk ve katýlýmcý bir yaklaþým, bürokratik odaklý hizmet sunumu yerine vatandaþ odaklý hizmet sunumu, güvensizliðe dayalý yönetim yerine beyana güveni esas alan bir yönetimin kurulmasý, kamu yönetiminde yeniden yapýlanma çalýþmalarýnda öne çýkan hususlar olmaktadýr. Zihniyet dönüþümünün yaný sýra liderlik tarzlarý, kurum yapýlarý ile iþ ve iþlem süreçlerinin de gözden geçirilmesi gerekmektedir. Hayatýn kolaylaþtýrýlmasý için kýrtasiyeciliðin en aza indirilmesi, karar ve iþlem süreçlerinin kýsaltýlmasý, kaynaklarýn etkin kullanýlmasý ve maliyetlerin düþürülmesi

12 yeniden yapýlanmanýn diðer yüzünü oluþturmaktadýr. Bu amaçlarýn gerçekleþtirilmesi için bir çok proje çalýþmasý baþlatýlmýþ bulunmaktadýr. Kamu yönetiminde yeniden yapýlanmanýn en önemli ayaðýný oluþturan Ýl Özel Ýdaresi Kanunu, Belediye Kanunu ve Büyükþehir Belediyesi Kanunuyla mahalli nitelik taþýyan ve daha önce merkezi idare tarafýndan sunulan kamu hizmetleri mahalli idarelere devredilmiþtir. Bu doðrultuda, kamu hizmetlerinin halka en yakýn ve en uygun birimler tarafýndan sunulmasý ilkesine uygun olarak, iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýna iliþkin iþ ve iþlemlerin tamamý mahalli idarelere devredilmiþtir. Hazýrlanan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelikle, iþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn verilmesi sýrasýnda karþýlaþýlan bürokrasi ve kýrtasiyecilik azaltýlmakta, iþlem ve karar süreçleri kesin sürelere baðlanmakta, yatýrýmcýnýn önündeki engeller önemli ölçüde kaldýrýlmaktadýr. Yönetmeliðin ve kitabýn hazýrlanmasýna emeði geçen herkese teþekkür ederim. Prof. Dr. Ömer DÝNÇER Baþbakanlýk Müsteþarý

13 ÝÇÝNDEKÝLER 1- GÝRÝÞ ÇALIÞMANIN GEREKÇESÝ Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma Mahalli Ýdare Kanunlarý ile Polis Vazife ve Selahiyet Kanununda Yapýlan Deðiþiklik Yatýrým Ortamýnýn Ýyileþtirilmesi, Bürokrasi ve Kýrtasiyecilikle Mücadele Mevzuatýn Daðýnýklýðýnýn Giderilmesi ve Günün Ýhtiyaçlarýna Uygun Hale Getirilmesi ÇALIÞMANIN YÖNTEMÝ ÖNCEKÝ RUHSATLANDIRMA SÜRECÝNÝN ANALÝZÝ Gayrisýhhî Müesseselerin Ruhsatlandýrýlmasýnda Önceki Durum Sýhhî Ýþyerlerinin Ruhsatlandýrýlmasýnda Önceki Durum Umuma Açýk Ýstirahat ve Eðlence Yerlerinin Ruhsatlandýrýlmasýnda Önceki Durum RUHSATLANDIRMA SÜRECÝNE ÝLÝÞKÝN OLARAK YAPILAN ANKET VE BULGULARI...47

14 6. ARAÞTIRMA SONUÇLARI ÝÞYERÝ AÇMA VE ÇALIÞMA RUHSATLARINA ÝLÝÞKÝN YÖNETMELÝÐÝN GETÝRDÝÐÝ YENÝLÝKLER Kýrtasiyeciliðin Azaltýlmasýna Dönük Esaslar Ortak Hükümler ve Genel Þartlar Köylerdeki Ýþyerlerinin Ruhsatlandýrýlmasý Sýhhî Ýþyerlerinin Ruhsatlandýrýlmasý Gayrisýhhî Müesseselerin Ruhsatlandýrýlmasý Gýda ile Ýlgili Ýþyerinin Ruhsatlandýrýlmasý Akaryakýt Ýstasyonlarýnýn Ruhsatlandýrýlmasý Organize Sanayi Bölgelerinde Ýþyerlerinin Ruhsatlandýrýlmasý Umuma Açýk Ýstirahat ve Eðlence Yerlerinin Ruhsatlandýrýlmasý Umuma Açýk Ýstirahat ve Eðlence Yerlerinin Tanýmlanmasý Turizm Tesislerinin Ruhsatlandýrýlmasý SONUÇ EK-1 ÝÞYERÝ AÇMA VE ÇALIÞMA RUHSATLARINA ÝLÝÞKÝN ANKET FORMU EK-2 ÝÞYERÝ AÇMA VE ÇALIÞMA RUHSATLARINA ÝLÝÞKÝN YÖNETMELÝK...143

15 1. GÝRÝÞ

16

17 Kamu yönetiminde yeniden yapýlanmanýn önemli bir unsurunu oluþturan Belediye Kanunu, Büyükþehir Belediyesi Kanunu ve Ýl Özel Ýdaresi Kanunu yasalaþmadan önce merkezi idare, iktisadi ve ticari konularda düzenleme, belgelendirme ve denetim yetkisinin neredeyse tamamýna yakýnýný elinde bulunduruyordu. Yeniden yapýlanma çalýþmalarý sýrasýnda, görev ve yetkilerin halka daha yakýn olan kamu kurum ve kuruluþlarýna devredilmesi genel bir prensip olarak kabul edildiðinden, iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý görevi, mahalli hizmet niteliði taþýmasýndan dolayý mahalli idarelere devredilmiþtir. Bu kitapla, yeni yürürlüðe giren mahalli idare kanunlarý ve Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelikte getirilen yeni düzenlemelerin bir an önce uygulamaya geçirilmesi amaçlanmaktadýr. Kitap ayný zamanda iþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn verilmesine iliþkin esas ve usullerin açýklandýðý basit bir kýlavuz niteliði de taþýmaktadýr. Kitapta ruhsatlandýrma sürecine iliþkin eski durum özetlenerek, yaþanan sýkýntýlar belirtilmekte ve yapýlan alan araþtýrmasýnda elde edilen bulgulardan da yararlanmak suretiyle hazýrlanan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin uygulanmasýna ait açýklayýcý bilgiler verilmektedir. Yeni kamu yönetimi anlayýþý çerçevesinde Devletin temel görevi, vatandaþa bürokratik engel çýkarmak deðil, ona yol göstermek olarak kabul edilmektedir. Vatandaþýn hayatýný kolaylaþtýrýcý uygulamalar vatandaþ ile Devletin birbirine olan güvenini de pekiþtirecektir. Bürokratik engellerin kaldýrýlmasý, kuralsýzlaþtýrma ve varolan düzenin bozulmasý anlamýna gelmemektedir. Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin hazýrlýk sürecinde çevresel deðerlerin, insan ve toplum saðlýðý ile birey haklarýnýn korunmasý ve insanlarýn hayatýnýn kolaylaþtýrýlmasý gibi temel ilkelere baðlý kalýnmýþtýr. 17

18 Bu alanlarda her türlü tedbirin alýnmasý, gereken her kurala uyulmasý ve en çaðdaþ normlarýn uygulanmasý temel öncelik olarak benimsenmiþtir. Yeni çýkarýlan yasalarla, hem bürokratik formaliteler azaltýlmýþ hem de Avrupa Birliðine uyum sürecinde çaðdaþ normlara uygun bir mahalli idare yapýsý gerçekleþtirilmiþtir. 18

19 2. ÇALIÞMANIN GEREKÇESÝ

20

21 Çaðýmýzýn küresel rekabete açýk ortamýnda, yurttaþlarýna ve özellikle de yatýrýmcýsýna uygun çalýþma þartlarýný sunamayan ülkelerin iktisadi geleceklerinin çeþitli risklere karþý daha zayýf hale geldiði bilinmektedir. Yatýrýmcýsýna uygun þartlar sunamayan ekonomiler, artýk çok akýþkan olan parasal kaynaklarý ve nitelikli insan gücünü daha iyi þartlar sunan ülkelere kaptýrmakta, artan yabancý sermaye yatýrýmlarýndan faydalanamamakta ve sonuçta baþka ülkelerle rekabet güçlerini kaybetmektedir. Ülkemizdeki yatýrým ortamýnýn iyileþtirilmesi, ekonomik ve sosyal kalkýnmanýn saðlanmasý, vatandaþýn önündeki engellerin kaldýrýlmasý Devletimizin temel öncelikleri arasýnda yer almaktadýr. Bir çok ülkede çok basit bir baþvuru ya da bildirim yoluyla gerçekleþen iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýna iliþkin süreç, ülkemizde merkezi idarenin geniþ yetkilerinin bulunduðu, yetki karmaþasýnýn yaþandýðý ve aðýr bir bürokrasinin uygulandýðý bir alan olarak kalmýþtýr. Bu sebeple, ruhsatsýz veya ruhsata aykýrý iþyerlerinin oraný oldukça arttýðýndan ruhsatlandýrmada yetki karmaþasý ile çok baþlýlýða son verecek ve iþyeri açma sürecini basitleþtirecek düzenlemelerin yapýlmasý zorunlu hale gelmiþtir. Belediye Kanunu, Büyükþehir Belediyesi Kanunu ve Ýl Özel Ýdaresi Kanununda yapýlan deðiþikliklere paralel olarak Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelik hazýrlanmak suretiyle iþlemlerde beyana güvenin esas alýnmasý, yatýrým ortamýnýn iyileþtirilmesi, bürokratik engellerin kaldýrýlarak vatandaþýn hayatýnýn kolaylaþtýrýlmasý ve yetki karmaþasýna son verilmesi amaçlanmaktadýr. 21

22 2.1. Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma Ülkemizde kamu yönetiminin yeniden yapýlanmasýný gerektiren ana unsurlardan birisi ekonomik alanda sürdürülen reformlarý destekleyecek bir kamu yönetiminin kurulmasý arayýþýdýr. 1980'li yýllara kadar daha çok gündelik sorunlarýn çözümüne yönelik olarak gerçekleþtirilen yeniden yapýlanma çalýþmalarý kapsamlý bir çözüm üretememiþ ve belli alanlarda yapýlan iyileþtirmelerle sýnýrlý kalmýþtýr. Kamu yönetiminin ve bürokrasinin güçlü olduðu ülkemizde, bireyi ve özel sektörü dikkate almayan bir yaklaþýmýn, istenilen düzeyde ekonomik kalkýnmayý gerçekleþtiremeyeceði açýktýr. Bu sebeple, 58. ve 59. Cumhuriyet Hükümetleri, kamu yönetiminde yeniden yapýlanma konusuna hükümet programlarýnýn yaný sýra Acil Eylem Planýnda da yer vermiþ ve yeniden yapýlanmanýn gerçekleþtirilmesi için ihtiyaç duyulan politik bir kararlýlýðý da ortaya koymuþtur. Diðer taraftan, Avrupa Birliðine uyum çabasý, piyasa ve demokratik deðerler üzerine kurulu bir yönetim anlayýþýný gerekli kýlmaktadýr. Geliþmiþ bir piyasa düzeninin kurulmasý için öncelikle iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý sürecinde karþýlaþýlan engellerin ortadan kaldýrýlmasý ve yönetim yapýsýnýn çaðdaþ ülkelerdeki standartlara yükseltilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çýkmaktadýr. 22

23 2.2. Mahalli Ýdare Kanunlarý ile Polis Vazife ve Selâhiyet Kanununda Yapýlan Deðiþiklik Kamu yönetiminde yeniden yapýlanma çalýþmalarý kapsamýnda kabul edilen 5393 sayýlý Belediye Kanunu, 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu ve 5302 sayýlý Ýl Özel Ýdaresi Kanunu yasalaþmadan önce iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý hususunda hem merkezi idare hem de mahalli idareler yetkili ve görevliydi. Bazý iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýnda ise hem merkezi idarenin hem de mahalli idarelerin ortak karar vermeleri gerekmekteydi. Bu çerçevede; Sýhhî iþyerlerinde valilikler, kaymakamlýklar ve belediyeler, Birinci sýnýf gayrisýhhî müesseselerde Saðlýk Bakanlýðý, ikinci sýnýf gayrisýhhî müesseselerde valilik, üçüncü sýnýf gayrisýhhî müesseselerde kaymakamlýklar; büyükþehir belediyelerinin bulunduðu yerlerde ise birinci, ikinci ve üçüncü sýnýf gayrisýhhî müesseselerin ruhsatlandýrýlmasýnda büyükþehir belediyeleri, Umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinde valilik ve kaymakamlýklar, yetkili bulunmaktaydý. Kamu yönetiminde yeniden yapýlanma çalýþmalarý çerçevesinde çýkarýlan yeni mahalli idare kanunlarýyla, iþyerlerinin ruhsatlandýrma yetkisi mahalli 23

24 idarelere devredilmiþtir. Yürürlüðe giren yeni yasalarda iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýna iliþkin olarak getirilen düzenlemeler aþaðýdaki temel baþlýklar altýnda özetlenebilir: Belediye ve mücavir alan sýnýrlarý içinde bulunan sýhhî iþyerleri, gayrisýhhî müesseseler ve umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerini ruhsatlandýrma ve denetleme yetkisi belediyelere devredilmiþtir. Bu alanlar dýþýnda ise il özel idareleri yetkili ve görevli kýlýnmýþtýr. Büyükþehir belediyesi bulunan yerlerde, gýda ile ilgili olanlar dahil birinci sýnýf gayrisýhhî müesseseleri ve akaryakýt istasyonlarýný ruhsatlandýrma yetkisi büyükþehir belediyelerine; sýhhî iþyerlerinin ikinci ve üçüncü sýnýf gayrisýhhî müesseselerin ve umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinin ruhsatlandýrma yetkisi ise ilçe ve ilk kademe belediyelerine devredilmiþtir. Büyükþehir belediyesi ve il belediyesi dýþýnda kalan alanlarda, belediye sýnýrlarý dahil olmak üzere birinci sýnýf gayrisýhhî müesseseleri ruhsatlandýrma yetkisi il özel idarelerine býrakýlmýþtýr. Diðer taraftan Polis Vazife ve Selâhiyet Kanununda yapýlan deðiþiklikle umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinin ruhsatlandýrýlmasý hususundaki merkezi idarenin görev ve yetkileri de sona erdirilerek, belediye ve il özel idarelerine býrakýlmýþtýr. 24

25 2.3. Yatýrým Ortamýnýn Ýyileþtirilmesi, Bürokrasi ve Kýrtasiyecilikle Mücadele Ýþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýna iliþkin sürecin kolaylaþtýrýlmasý; özel sektör faaliyetlerinin güçlendirilmesi, yabancý sermaye yatýrýmlarýnýn çekilmesi, küreselleþmiþ piyasa ekonomisinde ülkemizin rekabet gücünün artýrýlmasý, ekonomik büyüme ve gelir artýþýnýn saðlanmasý açýsýndan kritik bir önem taþýmaktadýr. Bu nedenle, yatýrým ortamýnýn iyileþtirilmesi ve yatýrýmlarýn artýrýlmasý hedefine yönelik olarak ruhsatlandýrma sürecinde bulunan aþýrý bürokrasi ve kýrtasiyeciliðin azaltýlmasý önem arz etmektedir. Vatandaþ odaklý yönetimin kurulabilmesi için ruhsatlandýrma iþlemlerinin açýk ve þeffaf kurallar halinde belirlenmesi, hazýrlanacak belge sayýsýnýn netleþtirilmesi ve ruhsatlandýrma sürecinin kesin sürelere baðlanmasý gerekmektedir. Ruhsatlandýrma sürecinin kesin sürelere baðlanmasý, iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýndaki zaman belirsizliðini ortadan kaldýracak, bürokrasi ve kýrtasiyeciliði azaltacaktýr sayýlý Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulüne Dair Kanun ile 1989 yýlýnda sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý konusunda beyan esasý getirilmesine raðmen Kanun hükümleri fiiliyatta uygulanamamýþ, gereksiz ve fazla sayýda belge istenmesine devam edilmiþtir. Yine bu Kanuna göre, ruhsat baþvurusunun Yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun olarak yapýldýðýnýn tespiti halinde, baþkaca bir iþleme gerek kalmadan iþyeri açma ve çalýþma ruhsatýnýn düzenlenerek ilgiliye verilmesi öngörülmüþtür. Bu Ka- 25

26 nuna dayanýlarak çýkarýlan Yönetmelikte öngörülen müracaatý izleyen iþgünü içinde ruhsat verilir kuralý da uygulanamamýþ ve ruhsatlandýrma süreci iþyeri sahipleri açýsýndan çekilmez bir hal almýþtýr. Hazýrlanan yeni Yönetmelikte; iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý sürecinde istenecek belge ve form sayýsý netleþtirilmiþ, iþlemlerin yapýlmasý kesin sürelere baðlanmýþ, yatýrýmcýnýn önündeki belirsizlik ve engellerin kalkmasý amaçlanmýþ ve yatýrým ortamýnýn iyileþmesine katkýda bulunulmuþtur. 26

27 2.4. Mevzuatýn Daðýnýklýðýnýn Giderilmesi ve Günün Ýhtiyaçlarýna Uygun Hale Getirilmesi Ýþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý, Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulüne Dair Kanun ve buna istinaden çýkarýlan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelik; Umumi Hýfzýssýhha Kanunu ve buna istinaden yayýmlanan Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliði; Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu ve bu Kanuna dayanýlarak yayýmlanan Açýlmasý Ýzne Baðlý Yerlere Uygulanacak Ýþlemler Hakkýnda Yönetmelikle getirilen hükümlere göre yapýlmaktaydý sayýlý Belediye Kanunu, 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanunu ve 5302 sayýlý Ýl Özel Ýdaresi Kanununun yürürlüðe girmesiyle birlikte mahalli idareler, iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý konusunda genel yetkili idareler durumuna gelmiþtir. Bu doðrultuda, Polis Vazife ve Selahiyet Kanununda yapýlan deðiþiklikten sonra, kolluk kuvvetlerinin ve mülki idare amirlerinin ruhsatlandýrmaya iliþkin yetkileri de sona ermiþtir. Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin yürürlüðe girmesi ile birlikte, bu alaný düzenleyen ve isimleri yukarýda zikredilen üç yönetmelik yürürlükten kaldýrýlacaktýr. Bu Yönetmeliklerde düzenlenen hususlar, kanunlarda getirilen hükümlere uygun olarak yeni Yönetmelikte daha ayrýntýlý bir þekilde yeniden düzenlenmektedir. 27

28

29 3. ÇALIÞMANIN YÖNTEMÝ

30

31 Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin hazýrlanmasý amacýyla uzmanlardan müteþekkil bir çalýþma grubu oluþturulmuþtur. Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý, Ýçiþleri Bakanlýðý, Ankara Büyükþehir Belediyesi, Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi, Çankaya Belediyesi, Sincan Belediyesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliði, Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu temsilcilerinden oluþan komisyon haftada iki gün toplanarak; Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn düzenlenmesine iliþkin mevcut mevzuatý incelemiþ, Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn düzenlenmesi konusunda görevli ve yetkili belediye personelini dinlemiþ, Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatý alan kiþilerle yüz yüze görüþmelerde bulunmuþ, Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn alýnmasý sýrasýnda karþýlaþýlan sorunlarýn tespitine yönelik anketler yapmýþtýr. Anket sorularý, Marmara Üniversitesinde görevli akademisyenlerin katýlýmýyla hazýrlanmýþtýr. Anket, Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðýnda görevli uzmanlar, araþtýrmacýlar ve þube müdürleri tarafýndan yapýlmýþtýr. Anketörler, uygulama öncesinde araþtýrma ve anket uygulamalarý hakkýnda eðitime tabi tutulmuþ ve her bir anketöre beþer anketlik bir pilot çalýþmaya yaptýrýlmýþtýr. Anketler sonucu toplanan veriler, analiz yapmaya uygun bilgisayar prog- 31

32 ramýnda elektronik ortama aktarýlmýþ ve akademisyenler tarafýndan analiz edilmiþtir. Diðer taraftan hazýrlanan Yönetmelik Taslaðý, Bakanlar Kurulunun imzasýna açýlmadan önce Baþbakanlýðýn internet adresinde kamuoyunun bilgisine sunulmuþ ve ilgili kurumlardan yazýlý görüþ istenmiþtir. Ýnternet ortamýnda alýnan görüþ ve öneriler deðerlendirilmiþ ve uygun görülenler Yönetmeliðe iþlenmiþtir. Ayrýca, Baþbakanlýk Müsteþarý Prof. Dr. Sayýn Ömer Dinçer'in baþkanlýðýnda ilgili bakanlýklarýn müsteþarlarý ile kamu ve özel sektör yetkililerinin katýlýmýyla iki atölye çalýþmasý yapýlmýþ ve ilgili kesimlerin görüþ ve katkýlarýnýn alýnmasýna çalýþýlmýþtýr.

33 4. ÖNCEKÝ RUHSATLANDIRMA SÜRECÝNÝN ANALÝZÝ

34

35 Mahalli idareler alanýnda yeniden yapýlanmayý gerçekleþtirmek üzere çýkarýlan kanunlardan önce iþyerleri; sýhhî iþyerleri, gayrisýhhî iþyerleri ve umuma açýk istirahat ve eðlence yerleri olmak üzere baþlýca üç gruba ayrýlmaktaydý. Sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýnda belediye ve mücavir alan sýnýrlarý içinde belediyeler, bu alanlar dýþýnda valilik ve kaymakamlýklar; gayrisýhhî müesseselerde Saðlýk Bakanlýðý, valilikler, kaymakamlýklar ve büyükþehir belediyeleri; umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinde ise valilik ve kaymakamlýklar yetkili olup belediyelerin de kýsmi yetkileri bulunmaktaydý. Bu gruplar için öngörülen ruhsatlandýrma süreci ile istenen belgelerin sayýsý ve cinsi iþyerlerinin niteliðine göre deðiþmekte idi. Ýþyerleri ruhsatlandýrýlýrken esas alýnan temel ayrýmýn baþýnda, sýhhî ve gayrisýhhî iþyeri ayrýmý gelmektedir. gayrisýhhî müesseselerin ruhsatlandýrýlmasý, sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasýna göre daha uzun ve karmaþýk bir iþlemler dizisini gerektirmektedir. 35

36 4.1. Gayrisýhhî Müesseselerin Ruhsatlandýrýlmasýnda Önceki Durum Gayrisýhhî müesseseler; çevresinde bulunanlara fiziksel, ruhsal ve sosyal yönlerden az veya çok zarar veren veya vermesi muhtemel olan ve doðal kaynaklarýn kirlenmesine neden olabilecek müesseselerdir. Gayrisýhhî müesseseler, insanlarý etkileyen zararlarýnýn yaný sýra üretim faaliyetleri sonucunda ortaya çýkan tehlikeli ve zararlý atýklarla hava, su ve topraðýn kirlenmesine sebep olarak hayvan veya bitki gibi diðer canlýlara da zarar verebilmektedir. Bu müesseseler Umumi Hýfzýssýhha Kanununda meskenlerden ve insanlarýn ikametine mahsus yerlerden uzak tutulup tutulmamalarýna göre 3 sýnýfa ayrýlmaktadýr. Meskenlerden ve insanlarýn ikametinden mutlaka uzak yerlerde kurulmasý gerekenler birinci sýnýf, meskenlerden ve insanlarýn ikametine mahsus diðer yerlerden, yetkili inceleme kurulunca önerilip valiliklerce veya büyükþehir belediyelerince uygun görülecek bir uzaklýkta bulunmasý gerekenler ikinci sýnýf, meskenlerin ve insanlarýn ikametine mahsus yerlerin yakýnýnda kurulabilmekle beraber, sýhhî yönden denetim altýnda tutulmasý gereken müesseseler de üçüncü sýnýf gayrisýhhî müessese olarak sýnýflandýrýlmaktadýr yýlýnda yürürlüðe giren 1593 sayýlý Umumi Hýfzýssýhha Kanunu uyarýnca çevre ve toplum saðlýðýnýn korunmasý açýsýndan gayrisýhhî müesseselerin zararlý etkilerinin yok edilmesi veya en alt düzeye indirilmesi amacýyla, 1995 yýlýnda Saðlýk Bakanlýðýnca "Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliði" yürürlüðe konulmuþtur. Umumi Hýfzýssýhha Kanununda sadece birinci sýnýf 36

37 gayrisýhhî müesseseler için saðlýk koruma bandý öngörülmesine raðmen Kanunun uygulamasýný göstermek üzere çýkarýlan yönetmelikte ikinci sýnýf gayrisýhhî müesseseler için de saðlýk koruma bandý mecburiyeti getirilmiþtir. Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðinde bu müesseseler açýsýndan üçlü bir gruplandýrma yapýlýrken, bu müesseseleri gruplandýran ve 2003 yýlýnda yeniden çýkarýlan Çevresel Etki Deðerlendirmesi Yönetmeliðinde ikili bir gruplandýrma yapýlmýþtýr. Bu durum, iþyeri sahipleri açýsýndan belirsizliklere, mükerrer belge hazýrlanmasýna, Saðlýk Bakanlýðý ile Çevre ve Orman Bakanlýðýnýn ayrý ayrý ruhsatlandýrma sürecine dahil olmasý sebebiyle farklý uygulamalara ve iþlem sürecinin uzamasýna yol açmaktaydý. Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðine göre yer seçimi ve tesis kurma izninin ayrý ayrý verilmesi ruhsatlandýrma sürecini uzatmakta ve kýrtasiyeciliði artýrmaktaydý. Diðer taraftan Ýþ Kanunu gereði alýnmasý gereken "kurma izni" de bu hususta mükerrerlik yaratmaktaydý. Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðinin öngördüðü yer seçimi ve tesis kurma izinleri ikili bir aþamayý gerektirmesine raðmen, bu konuda Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýndan da "kurma izni" adý altýnda bir baþka iznin alýnmasýnýn zorunlu tutulmasý üçüncü bir aþamayý oluþturmaktaydý. Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðinin ikinci ve üçüncü sýnýf gayrisýhhî müesseseler için de yer seçimi iznini öngörmesi, küçük iþletmeler açýsýndan ruhsatlandýrma sürecini uzatmaktaydý. Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðinde iþlem süreçlerinin tam olarak tanýmlanmamasý ve süreye baðlanmamasý nedeniyle, ruhsat için yapýlan 37

38 baþvurular sürüncemede kalmakta, kamu görevlilerinin iyi niyetine baðlý bir iþlem süreci yaþanmakta ve zaman zaman keyfi uygulamalar sebebiyle ekonomik kapasitesi çok büyük iþyerlerinin faaliyete geçmesi aylarca gecikebilmekteydi. Ayrýca, deneme izni açýsýndan, Gayrisýhhî Müesseseler Yönetmeliðinde öngörülen bir yýllýk süre, toplum ve çevre saðlýðý yönünden gerekli tedbirlerin alýnmasý için yeterli olmamaktaydý. Deneme izninin açýlma ruhsatý yerine geçmemesi nedeniyle de firmalar üretimde ihtiyaç duyduklarý hammadde ve diðer malzemeleri ithal etmekte ciddi sorunlarla karþýlaþmaktaydý. Bu durum, firmalar ve ülke ekonomisi açýsýndan, kaynaklarýn etkili ve verimli kullanýlmasýna engel teþkil etmekte ve þikayetlere yol açmaktaydý. 38

39 4.2. Sýhhî Ýþyerlerinin Ruhsatlandýrýlmasýnda Önceki Durum 3572 sayýlý Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Kanun ve bu Kanunun uygulama Yönetmeliðine göre sýhhî müesseseler; Belediye sýnýrlarý içinde belediyeler; büyükþehir belediyesi bulunan yerlerde ilçe ve ilk kademe belediyeleri tarafýndan, Belediye sýnýrlarý dýþýnda kalan alanlarda valilik ve kaymakamlýklar tarafýndan, ruhsatlandýrýlýyordu. Önceki durumda, sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý için sýnýf ve özelliklerine göre aranacak nitelikler, 3572 sayýlý Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulüne Dair Kanun ve bu Kanuna dayanýlarak çýkarýlan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelikte düzenlenmiþtir. Sýhhî iþyeri açmak isteyenler, yapacaðý iþin niteliðine göre Yönetmelikte belirtilen ölçütlere ve niteliklere uygun olarak iþyerini veya iþletmesini düzenledikten sonra, baþvuru formunu doldurarak yetkili idareye baþvurmaktaydý. Yetkili idareler, baþvuru formunun teslimi sýrasýnda çok sayýda evrakýn bu forma eklenmesini istemekte ve evrakýn eksik olmasý durumunda baþvuru formunu kabul etmemekteydi. Bu 39

40 uygulama, Kanun ve Yönetmelikte öngörülmemesine raðmen, genelge ve talimatlarla yürürlüðe konulmuþ ve ruhsatlandýrma sürecinin iþyeri sahipleri açýsýndan çekilmez bir hal almasýna yol açmýþtýr. Esasen Kanunda "baþvuru formunun yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun olarak doldurulduðunun tespiti halinde, baþkaca bir iþleme gerek kalmaksýzýn ruhsat düzenlenir" hükmüne istinaden ayný anda ruhsatýn verilmesi hedeflenmiþtir. Yönetmelikte bu süre, müracaatý izleyen iþgünü içinde ruhsatýn verilmesi þeklinde düzenlenmiþ ve bu hüküm de uygulamada iþletilememiþtir. Ruhsatý imzalamaya yetkili kiþilerin astlarýna yetki devrinde bulunmamalarý ve baþvurularda beyan esasýnýn kabul edilmemesi, ruhsatýn süresinde verilmemesine neden olan en önemli husus olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Yönetmeliðe göre, ilgilinin beyaný esas alýnarak düzenlenen ruhsat, müktesep hak doðurmamaktadýr. Yapýlan ilk denetim sonucunda baþvuru formunda yer alan bilgilerin doðruluðunun tespiti halinde ruhsat kesinleþmektedir. Aksi takdirde, ilgiliye yedi günü geçmemek üzere ek bir süre verilmekte, bu sürede eksiklik ve aksaklýklarýn giderilmesi istenmekte ve bu süre içinde iþyeri yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun hale getirilirse ruhsat kesinleþmekteydi. Ýdare tarafýndan ilk denetim sýrasýnda iþyerinde tespit edilen eksiklik ve aksaklýklarýn giderilmesi için verilen yedi günlük süre, bazý eksiklik ve aksaklýklarýn giderilmesi açýsýndan yeterli olmamaktaydý. Sýhhî iþyerlerinin ruhsatlandýrýlmasý sürecinde sýkýntý çekilen alanlardan birisi de yangýna karþý gerekli önlemlerin alýnmasýný temin amacýyla istenen itfaiye raporudur. Özellikle büyükþehir belediyelerinin bulunduðu yerlerde 40

41 sýhhî iþyerlerinde herhangi bir ayrým yapýlmaksýzýn bütün iþyerlerinden itfaiye raporu istenmesi iþlem sürecini uzatmakta ve itfaiye müdürlüklerinde ruhsat harcýndan daha yüksek miktarda itfaiye raporu ücreti talep edilmesi iþyeri sahiplerinin þikayetlerine yol açmaktaydý. Ayrýca, bazý itfaiye müdürlüklerinin yerinde denetim yapmadan, sadece yangýn tüpü alýndýðýna dair fatura ibrazýný veya yangýn tüpünün getirilerek gösterilmesini zorunlu kýlarak, ücret karþýlýðý itfaiye raporu düzenlemesi, yangýna karþý alýnmasý gereken önlemlerin sadece formaliteye dönüþmesine neden oluyordu. Sýhhî iþyerlerinin mirasçýlara devri veya iþyerine ortak alýnmasý durumunda yeniden ruhsat düzenlenmesi zorunluluðu da bürokrasi ve kýrtasiyeciliði artýrmaktaydý. Özellikle herhangi bir uzmanlýðý veya ihtisasý gerektirmeyen sýhhî iþyeri sahiplerinin ölümünden sonra, mirasçýlar adýna yeniden ruhsat düzenlenmesi zorunluluðu, kazanýlmýþ haklarýn sona ermesine ve vatandaþlarýn maðduriyetine neden oluyordu. Ayrýca iþyerine yeni bir ortak alýnmasý veya bir ortaðýn iþyeri sahipliðinden ayrýlmasý durumunda, iþyerinin fiziki durumunda hiçbir deðiþiklik olmadýðý halde yeniden ruhsat alma zorunlululuðu da anlamsýz bir uygulama olarak kalýyordu. Hatta bazý idarelerin cadde ve sokak adlarýný deðiþtirmek suretiyle iþyerlerini yeniden ruhsat almaya zorlamasý da tümüyle gereksiz bürokratik iþlemlere ve insan gücü kaybýna neden olmaktaydý. Diðer taraftan, baþvuru formunun teslimi sýrasýnda, baþvurunun hangi görevli tarafýndan ve ne zaman alýndýðýna dair alýndý belgesi düzenlenmemesi de ruhsatlandýrma sürecini uzatmakta, zaman zaman baþvuru formlarýnýn kaybolmasýna veya evrakýn istenilen çabuklukta bulunamamasýna yol aç- 41

42 maktaydý. Ýþlemin bu þekilde yapýlmasý kanun ve yönetmelikte öngörülen sürelerin idare tarafýndan uygulanmamasý durumunda, bundan sorumlu memurlarýn tespitini zorlaþtýrmakta ve keyfi uygulamalara da sebep olmaktaydý. Ruhsatlandýrma sürecinin yeniden düzenlenmesini gerektiren bir baþka neden ise, baþvuru sýrasýnda istenilen evrak sayýsýnýn fazla olmasý, mevzuatta öngörülmeyen bazý belgelerin genelge ve talimatlarla istenilir hale gelmesidir. Bunun en temel nedeni, önceki Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelikte hangi evrakýn baþvuru formuna eklenmesi gerektiðinin net bir biçimde belirlenmemesidir. Baþvuru sahibinden istenilecek evrakýn baþvuru formunda tek tek gösterilmemesi nedeniyle, ruhsatlandýrmaya yetkili idarelerin istediði evrak sayýsýnýn yapýlan araþtýrmaya göre bazen 50'nin üzerine çýktýðý görülmüþtür. Baþvuru sýrasýnda istenilen evrak sayýsý civarýnda olmasýna raðmen, bu listede yer alan vergi kaydý, ilgili oda kaydý, ticaret siciline tescil ve ilan, kurma izni ve iþletme belgesi ile SSK kaydý gibi belgelerin baþvuru formuna eklenebilmesi için de birçok evrakýn hazýrlanmasý gerekmektedir. Yapýlan araþtýrmada, iþyerlerinin türüne göre sayýsý deðiþmekle birlikte yetkili idarelerin internet sayfalarýnda "baþvuru sýrasýnda istenilecek belgeler" veya "baþvuru formuna eklenecek belgeler" olarak ilan ettikleri ve baþvuru formuna eklenmesini istedikleri baþlýca belgeler aþaðýdaki þekilde tespit edilmiþtir. 1- Baþvuru formu, 2- Vergi levhasý, 3- Kira kontratý (Kiracýlar için), 4- Tapu sureti, (Malikler için), 42

43 5- Çevre Temizlik Vergisinin ödendiðine dair makbuz ile Ýlan ve Reklam Vergisi kaydý, 6- Belediye gelir servisinden alýnmýþ, borcu olmadýðýna dair belge, 7- Esnaf sanatkarlar sicil tasdiknamesi, 8- Þirket ise ticaret odasýna kayýt belgesi, 9- Milli Eðitim Bakanlýðýndan ustalýk belgesi, 10- Ýþyeri açýlacak yer mesken ise tüm kat maliklerinin noter onaylý muvafakati, 11- Yapý kullanma izin belgesi, 12- Devir iþlemlerinde eski ruhsatýn aslý, 13- Devir ve ortaklýk iþlemlerinde noter onaylý devir senedi, 14- Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýndan alýnan kurma izni ve iþletme belgesi, 15- Dernek yazýsý, 16- Baðlý bulunduklarý odadan üyelik belgesi, 17- Pasaj ve iþhanlarýnda yönetici muvafakati, 18- Açýlacak iþyeri gecekondu ise imar affýndan yararlandýðýna dair yazý, 19- Oto galerilerden zorunlu mali sorumluluk sigortasý, 20- Tüp bayilerinden sorumluluk sigortasý, bayilik belgesi ve noter onaylý kat malikleri muvafakatinin aslý, 21- Spor tesisleri için gençlik ve spor il müdürlüðünden alýnan izin, 22- Su satýþ yerleri için il saðlýk müdürlüðünden alýnan çalýþma ruhsatý, 23- Ýtfaiye raporu, 24- Yangýn söndürme cihazý fatura fotokopisi, 25- Yangýn tüpü ( Her 200 m2 için 6 kg), 26-2 adet fotoðraf, 27-2 adet dosya, 43

44 28- Açýlacak olan iþyerinin adresini gösteren ilgili belediyeden alýnmýþ numarataj belgesi, 29- Þirketler için þirket ana sözleþmesi, 30- Sicil gazetesi, 31- Ýmza sirküleri, 32- Þirket yetkilisinin ikametgah ve nüfus cüzdaný sureti, 33- Ticaret odasýndan alýnan faaliyet belgesi, 34- Þirketler için vekaletname, 35- Ýþyeri açacak olan kiþinin nüfus cüzdan sureti, 36- Ýþyeri açacak olan kiþinin ikametgah belgesi, 37- Bað-Kur veya SSK belgesi, Bir iþyerinin açýlmasýnda yukarýda sayýlan 37 adet belgenin tümü istenmemektedir. Ýstenilen belge sayýsý iþyerlerinin durumuna veya bulunduðu belediyeye göre deðiþmektedir. Diðer yandan, listede tek belge olarak görünen kurma izni ve iþletme belgesi, vergi levhasý, sigorta kaydý, oda kaydý gibi bazý belgelerin her birinin temini için ayrýca ortalama olarak 7-8'e ulaþan evrakýn da hazýrlanmasýný gerektirmekteydi. Böylece bir iþyerinin açýlmasý için hazýrlanmasý gereken belge sayýsý, sýhhî iþyerlerinde 50-55, umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinde ise 60-65'e kadar yükselebilmekteydi. 44

45 4.3. Umuma Açýk Ýstirahat ve Eðlence Yerlerinin Ruhsatlandýrýlmasý Sýhhî iþyerleri kapsamýnda ruhsatlandýrýlan umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinin açýlabilmesi için hem iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý hem de umuma açýk istirahat ve eðlence yeri ruhsatý alma zorunluluðu bulunmaktadýr. Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatý alma zorunluluðuna ilave olarak 2559 sayýlý Polis Vazife ve Selahiyet Kanununa istinaden çýkarýlan Açýlmasý Ýzne Baðlý Yerlere Uygulanacak Ýþlemler Hakkýnda Yönetmelik hükümlerine göre ayrýca alýnmasý gereken umuma açýk istirahat ve eðlence yeri ruhsatý uygulamasý bu iþyerlerinde ruhsatlandýrma sürecini uzatmakta, bürokrasi ve kýrtasiyeciliði artýrmaktaydý. Ýmar planý yapma yetkisi mahalli idarelere verilmesine raðmen, içkili yer bölgesinin valilik ve kaymakamlýk bünyesinde kurulan içkili yer bölgesi tespit komisyonlarýna verilmesi de kentin planlanmasý açýsýndan bir takým aksaklýklarýn yaþanmasýna neden oluyordu. Umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinin ruhsatlandýrýlmasý sýrasýnda mahalli idareler tarafýndan istenen evraka ilave olarak benzer evrakýn kolluk kuvvetleri tarafýndan da istenmesi, kýrtasiyeciliðin artýrmasýna yol açmaktaydý Diðer yandan umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerinde çalýþacak kiþilerin buralarda çalýþabilmek için mahallin en büyük mülki amirliðinden izin belgesi alma zorunluluðu da iþlem sürecini uzatan ve zorlaþtýran bir baþka uygulama olarak görülmektedir. 45

46

47 5. RUHSATLANDIRMA SÜRECÝNE ÝLÝÞKÝN OLARAK YAPILAN ANKET VE BULGULARI

48

49 Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn düzenlenmesine iliþkin kanun ve yönetmeliklerde, ruhsatlandýrma süreci açýk bir biçimde belirlenmesine raðmen, ruhsatlandýrma sürecinde uygulanan karmaþýk bürokrasi ve istenen çok sayýda belge, ruhsatlandýrma iþlemlerinin süresinde sonuçlandýrýlamamasýna ve vatandaþ memnuniyetinin azalmasýna neden olmaktaydý. Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatlarýnýn alýnmasýnda yaþanan sorunlu alanlarýn tespit edilmesi ve bunlara çözüm bulunmasý amacýyla Baþbakanlýk Ýdareyi Geliþtirme Baþkanlýðý tarafýndan bir araþtýrma düzenlenmiþtir. Araþtýrmada, basit rastlantýsal örnekleme yöntemi kullanýlmýþtýr. Araþtýrmanýn amacýna uygun ve uygulandýðý iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý sahiplerini temsil edebilmesi için beþ yýl ve daha kýsa süredir iþyeri açma ve çalýþtýrma ruhsatýna sahip olanlara aðýrlýk verilmiþtir. Araþtýrmanýn bulgularý, toplam 22 sorudan oluþan anket formunun, Altýndað, Çankaya, Keçiören ve Sincan Belediyelerinden ruhsat almýþ veya ruhsat alma sürecini yeni tamamlamýþ kiþilerle yüz yüze görüþme (anket) tekniði kullanýlarak doldurulmasýyla elde edilmiþtir. Araþtýrmaya 357 kiþi katýlmýþtýr. Araþtýrmanýn %9,8'i belediye ruhsat müdürlüklerinde, %90,2'si iþyerlerinde gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrma grubunun %24,5'i bir yýldan az, %58,8'i bir-beþ yýl arasýnda, %12,1'i altý-on yýl arasýnda, %3,2'si ise 11 yýl ve daha uzun süredir iþyeri açma ve çalýþtýrma ruhsatýna sahiptir. Ayrýca, araþtýrma grubunun %40,3'ü sýhhî, %59,7'si gayrisýhhî müessese ruhsatýna sahiptir. 49

50 Grafik 1: Araþtýrma grubunun öðrenim durumu Araþtýrma grubunda aðýrlýklý olarak lise (%42) ve ortaokul (%32,8) mezunlarý yer almaktadýr. Ýlkokul mezunlarýnýn oraný %13,2 ve üniversite mezunlarýnýn oraný ise %12 dir. 50

51 Grafik 2: Ýþyeri açma ve çalýþma ruhsatýný beyana göre almaktan dolayý memnuniyet daðýlýmý Araþtýrma grubunun %88,2'si iþyeri açma ve çalýþma ruhsatýný beyana göre almaktan memnun olduðunu ifade etmiþ olup bu yüksek bir memnuniyet oranýdýr. 51

52 Grafik 3: Müracaatý izleyen iþgünü içinde iþyeri açma ve çalýþtýrma ruhsatý alabilme durumu %45,1 %54,9 Aldým Almadým Araþtýrma grubunun %45,1'i müracaatý izleyen ilk iþgünü içinde ruhsat aldýðýný, %54,9'u ise alamadýðýný bildirmiþtir sayýlý Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulüne Dair Kanunun beþinci maddesine göre, ruhsat baþvuru formunun, Yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun olarak doldurulduðunun tespiti halinde, baþkaca bir iþleme gerek kalmaksýzýn iþyeri açma ve çalýþma ruhsatýnýn düzenlenerek ilgiliye verileceði hüküm altýna alýnmaktadýr. Ayrýca, Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin "iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý verilmesi" baþlýklý 8'inci maddesine 52

53 göre eksiksiz olarak doldurulan baþvuru formu üzerine ilgiliye en geç müracaatýný izleyen iþgünü içinde iþyeri açma ve çalýþma ruhsatýnýn verilmesi gerekmektedir. Kanun ve Yönetmelik hükümlerine raðmen, anket yapýlan kiþilerin %54'ünün müracaatý izleyen iþgünü içinde ruhsat alamadýðýný beyan etmesi ruhsat alan vatandaþlarýn yarýsýndan fazlasýnýn Kanun ve Yönetmeliðin emrettiði sürede ruhsatlarýný alamadýðýný göstermektedir. Grafik 4: Ruhsat sonrasý denetim aralýðýný yeterli görme durumu Araþtýrma grubunun %90,2'si, belediye ruhsat müdürlüðü tarafýndan 3572 sayýlý Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Dair Kanun Hükmünde Kararna- 53

54 menin Deðiþtirilerek Kabulüne Dair Kanun ve Yönetmelik hükümlerine göre verilen 1 aylýk denetim süresini yeterli bulmaktadýr. Bu süreyi yetersiz bulanlarýn oraný %9,8'dir. Grafik 5: Denetimden sonra verilen 7 günlük ek süre konusunda görüþlerin daðýlýmý Araþtýrma grubunun %41,5'i, iþyeri açma ve çalýþtýrma ruhsatý düzenlendikten sonra yapýlan denetim sonucunda iþyerinin þartlara uygun olmadýðýnýn tespiti halinde belediye ruhsat müdürlüðü tarafýndan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmeliðin 9'uncu maddesine göre iþyerinin þartlara uygun hale getirilmesi için tanýnan 7 günlük ek süre uygulamasýný doðru bulmaktadýr. Bu uygulamayý doðru bulmakla birlikte 7 günlük ek süreyi yetersiz bulanlarýn oraný ise %58,5'tir. 54

55 Grafik 6: Ek sürenin ne kadar olmasý gerektiði konusundaki görüþlerin daðýlýmý(*) * Süreyi yeterli bulanlar dahil edilmemiþtir. Belediye Ruhsat Müdürlüðü tarafýndan ruhsat sahibinin iþyerini ruhsata ve þartlara uygun hale getirmesi için verilen 7 günlük ek süreyi yetersiz bulanlarýn %44,8'i, bu sürenin 15 gün, %28,3'ü 20 gün, %24,1'i de 30 gün olmasý gerektiðini ifade etmiþtir. Bu süre yeni çýkarýlan Ýþyeri Açma ve Çalýþma Ruhsatlarýna Ýliþkin Yönetmelikte 15 güne çýkarýlmaktadýr. 55

56 Grafik 7: Ruhsat alma sürecinde en çok zaman alan iþlem Araþtýrma grubuna "ruhsat iþlemleri sýrasýnda en çok zaman alan iþlem", "ruhsat iþlemleri sýrasýnda en çok sýkýntý yaþanan kurum" ve ilgili kurumda "yaþanan sýkýntýnýn nedeni" olmak üzere yöneltilen sorulara birbirine yakýn cevaplar verildiði görülmektedir. 56

57 Araþtýrma grubunun yaklaþýk üçte birlik kesimi, iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý alma sürecinde gereðinden fazla zaman alan bir iþlemle karþýlaþmadýðýný bildirmiþtir. En çok zaman alan iþlem olarak %28,9 oranýyla ilk belediye ruhsat müdürlüðü iþlemleri yer almakta, bunu %19,6 oranýyla büyükþehir belediyesi itfaiye müdürlüðü iþlemleri ve %10,6 oranýyla emniyet müdürlüðü iþlemleri izlemektedir. 57

58 Grafik 8: Sýhhî müessese ruhsatý alýnmasýnda en çok zaman alan iþlemler 58

59 Sýhhî müessese ruhsatý alanlar açýsýndan en çok zaman alan iþlemler arasýnda itfaiye müdürlüðü iþlemleri %41,5 gibi yüksek bir oranla ilk sýrada yer almakta, onu %27 oranýyla belediye ruhsat müdürlüðü iþlemleri izlemektedir. Sýhhî müessese için ruhsat alma sürecinde emniyet müdürlüðü iþlemlerinin de zaman alma bakýmýndan dikkate deðer bir oranda olduðu görülmektedir. Grafik 9: Ruhsat iþlemleri sýrasýnda en çok sýkýntý yaþadýðý kurum Araþtýrma grubunun yaklaþýk üçte birlik kýsmý (%35) iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý iþlemleri sýrasýnda kurumlardan hiçbirinde sýkýntý yaþamadýðýný bildirmiþtir. 59

60 Hiçbir sýkýntý yaþamadým diyen %35'lik kesimin çýkarýlmasýyla yapýlan deðerlendirme sonucunda, ruhsat iþlemleri sýrasýnda en çok sýkýntý yaþanan kurumlarýn baþýnda %37,1 oranýyla belediye ruhsat müdürlüðü gelmekte, onu %22,4 oranýyla büyükþehir belediyesi itfaiye müdürlüðü ve %13,8 oranýyla emniyet müdürlüðü izlemektedir. Tarým il müdürlüðünün de ruhsat iþlemleri sýrasýnda sýkýntý yaþanan kurumlar arasýnda kayda deðer bir aðýrlýkta yer aldýðý görülmektedir. Grafik 10: Kurumlarda yaþanan sýkýntý türü 60

61 Araþtýrma katýlanlarýn sadece %29,1'i yaþadýklarý sýkýntý türünü belirtmiþtir. Sýkýntý yaþayanlarýn %52,9 u "iþlemlerin gereðinden uzun sürmesi"ni, %14,4 ü "vergi, harç gibi maddi güçlükler"i yaþadýklarý sýkýntý türü olarak ifade etmiþtir. Grafik 11: Ruhsat iþlemlerinin zorluðu ve hýzýna iliþkin görüþler Araþtýrma grubunun %62,5'i ruhsat iþlemlerinin gereksiz ayrýntýlar nedeniyle yavaþ ve zor sonuçlandýðýný, %37,5'i ise kolay ve hýzlý sonuçlandýðýný ifade etmiþtir. 61

62 Grafik 12: Sýhhî müessese ruhsatý alanlarýn iþlemlerin zorluðu ve hýzýna iliþkin görüþleri Sýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %70,8'i, ruhsat alma iþleminin gereksiz ayrýntýlar yüzünden zor ve yavaþ sonuçlandýðýný, %29,2'si de kolay ve hýzlý sonuçlandýðýný bildirmiþlerdir. 62

63 Grafik 13: Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn iþlemlerin zorluðu ve hýzýna iliþkin görüþleri %43,2 %56,8 Gereksiz ayrýntýlar yüzünden zor ve yavaþ sonuçlandý. Kolay ve hýzlý sonuçlandý Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %56,8'i ruhsat alma iþleminin gereksiz ayrýntýlar yüzünden zor ve yavaþ sonuçlandýðýný, %43,2'si de kolay ve hýzlý sonuçlandýðýný bildirmiþlerdir. 63

64 Grafik 14: Belediyede ruhsat alma sürecinin zorluk durumu Araþtýrma grubuna, ruhsat iþlemlerinin zorluðu ve hýzýna iliþkin sorudan ayrý olarak "belediyede ruhsat iþlemlerinin zorluðuna" iliþkin de bir soru yöneltilmiþtir. Bu soruya %30,3 oranýnda "hiç zorlanmadým", %57,7 oranýnda "biraz zorlandým", ve %12 oranýnda "çok zorlandým" þeklinde cevaplar alýnmýþtýr. 64

65 Grafik 15: Sýhhî müessese ruhsatý alanlarýn belediyede zorlanma durumu %22,9 %12,5 %64,6 Çok zorlandým Biraz zorlandým Hiç zorlanmadým Sýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %12,5'i, ruhsat alýrken çok zorlandýðýný, %64,6'sý biraz zorlandýðýný ve %22,9'u ise hiç zorlanmadýðýný belirtmiþtir. 65

66 Grafik 16: Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn belediyede zorlanma durumu Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %35,2'si, belediyedeki iþlemleri sýrasýnda hiç zorlanmadýðýný, %53,1'i biraz zorlandýðýný ve %11,7'si ise çok zorlandýðýný ifade etmiþtir. 66

67 Grafik 17: Ruhsat baþvurusu sýrasýnda istenen belgelerin öðrenildiði kaynaklar Ruhsat iþlemleri için gerekli belgeler %88,2 oranýnda, belediye küþat müdürlüðüne baþvurarak öðrenilmiþtir. Ruhsat iþlemleri için gerekli olan belgelerin diðer esnaf ve yakýn çevreden öðrenilme oraný %6,4, muhasebeciden öðrenilme oraný %3,4'tür. 67

68 Grafik 18: Hazýrlanan belge sayýsý Araþtýrma grubunun yarýsý (%49,3) 5-9 adet; üçte biri de arasýnda belge hazýrladýðýný ifade etmiþtir. 68

69 Grafik 19: Ruhsat iþlemlerinde hazýrlanan belge sayýsý a) Sýhhî müessese Sýhhî iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý alanlarýn %47,9'u arasý, %31,3'ü ise 5-9 arasý belge hazýrladýðýný ifade etmiþtir. 69

70 b) Gayrisýhhî müessese Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %61,5'i 5-9 adet; sýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %47,9'u adet belge hazýrladýklarýný ifade etmiþlerdir. 70

71 Grafik 20: Ýstenen belgeleri hazýrlama süresi Araþtýrma grubunun %64,7'si, ruhsat iþlemleri sýrasýnda istenen belgeleri 1 hafta içinde hazýrladýðýný ifade etmiþtir. Ýstenen belgeleri 15 gün içerisinde hazýrlayanlarýn oraný %25,8'dir. 71

72 Grafik 21: Sýhhî müessese ruhsatlarýnda istenen belgeleri hazýrlama süresi Sýhhî iþyeri açma ve çalýþma ruhsatý alanlarýn %63,2'si bir hafta ve %29,2'si ise 15 gün içinde belgeleri hazýrladýðýný ifade etmiþtir. 72

73 Grafik 22: Gayrisýhhî müessese ruhsatlarýnda istenen belgeleri hazýrlama süresi Gayrisýhhî müessese ruhsatý alanlarýn %65,7'si bir hafta, %23,5'i ise15 gün içinde belgeleri hazýrladýðýný ifade etmiþtir. 73

74 Grafik 23: Ruhsatýn düzenlenmesi sýrasýnda belediyenin esnaf ve sanatkarlar odasý kaydýnýn belgelenmesini istemesi hakkýndaki görüþler Araþtýrma grubunun %75,1'i, esnaf ve sanatkarlar odasý kaydýnýn belgelenmesinin doðru bir uygulama olduðu görüþündedir. Bu uygulamayý yanlýþ ve gereksiz bulanlarýn oraný %24,9 olup, uygulamayý yanlýþ ve gereksiz bulma nedenleri aþaðýdaki grafikte görülmektedir. 74

75 Grafik 24: Belediye tarafýndan esnaf ve sanatkarlar odasý kaydýnýn istenmesinin gereksizliðine iliþkin nedenler Esnaf ve sanatkarlar odasý kaydýnýn istenmesini yanlýþ bir uygulama olarak deðerlendirenler, bu deðerlendirmeyi %51,3 oranýnda esnaf ve sanatkarlar odasýna ödenen ücret ve harçlarýn yüksek olmasýna, %37,9 oranýnda da esnaf ve sanatkarlar odasýnýn esnafýn haklarýný korumamasýna dayandýrmaktadýrlar. 75

76 Grafik 25: Esnaf ve sanatkarlar odasýna kayýtlý müesseselerden ustalýk belgesi istenirken ticaret odasýna kayýtlý müesseselerden istenmemesi hakkýndaki görüþler Belediye ruhsat müdürlüðü mevcut uygulamada, bazý istisnalar dýþýnda ticaret odasýna kayýtlý kiþilerden ustalýk belgesi istememekte, esnaf ve sanatkarlar odasýna kayýtlý kiþilerden ustalýk belgesi istemektedir. Araþtýrma grubuna bu konudaki görüþleri sorulmuþ ve %48,2 oranýnda "her iki oda üyesinden de ustalýk belgesi istenmeli" þeklinde hakkaniyete iþaret eden bir cevapla karþýlaþýlmýþtýr. "Ýki oda üyesinden de ustalýk belgesi istenmemeli" görüþünde olanlarýn oraný da %44 olup, yine hakkaniyete ve uygulamanýn yanlýþlýðýna iþaret etmektedir. Mevcut uygulamanýn devamýndan yana olanlarýný oranýnýn %2,8'de kalmasý da, durumun adalet ve gereklilik kriterleri esasýnda deðerlendirildiðini göstermektedir. 76

77 Grafik 26: Tümü iþyerine dönüþmüþ binalarda kat maliklerinin hepsinin rýzasýnýn alýnmasý uygulamasýna iliþkin görüþler Araþtýrma grubunun %63'ü tümü iþyerine dönüþmüþ binalarda kat maliklerinin tamamýnýn rýzasýnýn alýnmasýnýn gereksiz bir uygulama olduðu görüþündedir. Grafikte yer almamakla birlikte, kat maliklerinin tümünün rýzasýnýn istenmemesi gerektiðini düþünenlerin bir kýsmý, çoðunluðun ya da bina yönetiminin rýzasýnýn yeterli olduðunu, bir kýsmý da düzenlemenin iþyerinin niteliði göz önünde bulundurularak yapýlmasý gerektiðini ifade etmektedir. 77

78 Grafik 27: Ýþyerlerinin tatil günleri açýlabilmesi için belediyeden izin (ruhsat) alma zorunluluðu hakkýndaki görüþler Araþtýrma grubunun hemen hemen yarýsý (%48,7), tatil günleri izne baðlý olmadan isteyen herkesin iþyerini açabilmesi gerektiði görüþündedir. Bununla birlikte, tatil günleri iþyerlerinin açýlabilmesinin izne baðlý olmasý gerektiði görüþünde olanlar da azýmsanmayacak oranda temsil edilmektedir. 78