Orta Anadolu Bölgesindeki Un Sanayicilerinin Süne Mücadelesine Bakış Açıları

Transkript

1 Orta Anadolu Bölgesindeki Un Sanayicilerinin Süne Mücadelesine Bakış Açıları Murat KÜÇÜKÇONGAR 1 Mustafa KAN 1 Cennet OĞUZ 2 ÖZET Bu çalışmada, Konya, Karaman ve Aksaray illerinde un fabrikaları yönetici ile 2004 ve 2007 yıllarında tam sayım yöntemi ile anket yapılmıştır. Buğday alım politikaları, süne ve mücadelesi konusundaki düşünce ve davranışları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Araştırma bölgesi içerisinde faaliyet gösteren un sanayicilerinin satın aldıkları buğdaylarda dikkat ettikleri özellikler likert ölçeği kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma bölgesinde un sanayicilerinin buğday alış fiyatını etkileyen en önemli unsurun hem 2004 yılında hem de 2007 yılında süne emgi oranı (%78.05 ve %89.66) olduğu belirlenmiştir. Süne emgi oranını 2004 yılında buğdayın gluten, enerji, protein oranı değerleri takip ederken 2007 yılında buğdayın enerji, hektolitre, gluten ve protein değeri takip etmektedir. Sünenin buğday fiyatının oluşmasında en önemli husus olarak gösterilmesi un sanayicilerinin süne emgi oranlarına bakarak fiyatlarda ne kadar bir değişme oluşturdukları incelenmeye çalışılmıştır. Buna göre 2004 yılında araştırma bölgesi ortalamasında %2 emgi oranına kadar fiyatta %10.57 e kadar bir düşüş söz konusu iken 2007 yılında bu oran %10.65 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle %3 süne emgili buğdayın üzerinde un sanayicileri fazla buğday alımı yapmadığı için %3 ün üzerindeki emgi oranı ( Genel olarak %5 e kadarki bir aralığı temsil etmektedir) buğdayların fiyatındaki değişme 2004 yılında %22.13 e kadar çıkarken 2007 yılında ise %21.27 olarak gerçekleşmiştir. Bu da un sanayicilerinin süne emgi oranında baz olarak %2-3 süne emgi sınırını aldıklarının bir göstergesidir. Anahtar Kelimeler: Buğday, un sanayi, süne, likert ölçeği The Point Of View Of Flour Industrialists To Sunnpest (Eurygaster Integriceps Put.) (Heteroptera: Scutelleridae) Control In Middle Anatolia Region ABSTRACT In this study, it was tried to evaluate flour industrialist attitudes and behaviors, the politics of flour factories which are reached by direct counting method at buying in Konya, Karaman and Aksaray provinces in It s evaluated the properties have been taken in consider at buying wheat s by industrialists in searched area using likert scale. When it considered the results, it can be seen that in the region average the most effective ingredient at price is the sucking rate of sunn pest (78,05% and 89,66%) in both years of While the other factors being fallowing the sucking rate of sunn pest were gluten, energy and protein value in 2004, energy, hectoliter, gluten and energy value were being important factors respectively in We tried to determine the change in wheat price according to the sucking rate of sunn pest because of being showed the sucking rate of sunn pest were the most important factor effecting the wheat price by flour industrialists. According to this result, while the wheat prices had been down at 10,57% until 2% sucking rate of sunn pest in 2004, this rate was 10,65% in 2007 year in the research region. Many Industrialists didn t purchase the wheat more after 3% sucking rate of sunn pest, because of that the rate of wheat price decline were 22,13% and 21,27% respectively in 2004 and 2007 years. This result was an indication that industrialist purchased wheat between 2-3% sucking rate of sunn pest. 1.Giriş 1 Bahri DAĞDAŞ Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitü Müdürlüğü Ekonomi-Đstatistik Yayım Bölümü PK.125 Karatay/KONYA 2 Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Selçuklu/KONYA 883

2 Süne (Eurygaster spp. ; Heteroptera : Scutelleridae) yurdumuzda buğday üretimini kalite ve kantite yönünden olumsuz yönde etkileyen ana zararlı konumundadır. Süne yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde, mücadele yapılmadığı zaman; ekmeklik, makarnalık ve tohumluk yönünden özellikle buğdayda % 100 e varan oranlarda zarar oluşturabilmektedir. Süne, Kışı, dağlarda (kışlaklarda) ağaçların yere dökülen yapraklarının çürüntüleri altında veya değişik bitkilerin kök bölgelerinde toprak içerisinde geçirmekte ve yılda bir döl vermektedir. Đlkbaharda havaların ısınması ile birlikte kış uykusundan çıkmakta ve ovalara doğru göç etmektedirler. Tarlalara gelen kışlamış ergin süneler beslenmekte ve çiftleşerek yumurta bırakmaktadırlar. Bir dişi ortalama 80 kadar yumurta bırakabilmektedir. Yumurtalar kısa bir sürede açılır ve çıkan nimfler bir ay gibi bir süre içerisinde gelişmelerini tamamlayarak ergin duruma gelmekte ve kışı geçirmek üzere kışlak alanlarına göç etmektedirler. Devlet 1928 yılından beri Süne mücadelesi yaptırmaktadır. Süne ile mücadelede değişik yöntemler kullanılmıştır yıllarında Süne nin kışladığı bitkiler, alev makinası ve gazyağı ile yakılmış; ancak doğanın tahrip edilmesi ve toprak erozyonuna sebep olduğunun anlaşılması üzerine bu uygulamadan vazgeçilmiştir. Ayrıca, 1954 yılına kadar el, kalbur ve atrap ile Süneler para karşılığı satın alınmak suretiyle toplatılarak mücadele yapılmaya çalışılmıştır yılından itibaren yer aletleri ve uçakla kimyasal mücadeleye başlanmıştır yılından itibaren de geniş çapta uçakla mücadeleye geçilmiştir. Uygulamalarda 1967 yılından itibaren ise toz ilaçların yanı sıra sıvı formülasyonlu ilaçlar da uygulamaya verilmiştir yılında ise uçakla geniş alanlarda ULV (Ultra Low Volume) formülasyonlu pestisitler kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulamalar doğal dengenin bozulmasına ve çevre kirliliğine neden olmuştur. Havadan yapılan ilaçlamaların yan etkileri nedeni ile 2001 yılından itibaren Süne mücadelesinde, özellikle Süne yumurta parazitoitlerinin etkin ve yaygın olduğu bölgelerden başlamak üzere yer aletleri ile mücadele yapılmaya başlanmıştır (Nizamlıoğlu 1955). Bu çalışmada, Konya, Karaman ve Aksaray illerinde 2004 ve 2007 yıllarında tam sayım yöntemi ile un fabrikalarının buğday alım politikaları ve süne konusundaki düşünce ve davranışları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Araştırma bölgesi içerisinde faaliyet gösteren un sanayicilerinin satın aldıkları buğdaylarda aradıkları nitelikler likert ölçeği kullanılarak değerlendirilmiştir. 2. Materyal-Metot Araştırmanın ana materyalini un sanayicileri ile yapılan anketler oluşturmuştur. Araştırmada tam sayım yöntemi kullanılmış olup, çalışmada gönüllülük esas alınarak 28 örnek ile çalışılması uygun bulunmuştur. Veriler 2004 ve 2007 yıllarına ait olup aynı deneklerle görüşülmüştür (Çizelge 1). Çizelge 1. Örnek hacmi Đl adı Anket Sayısı Konya 17 Karaman 6 Aksaray 5 Toplam 28 Anket yolu ile elde edilen verilerin bilgisayarda Excel ortamında dökümü yapılarak sonuçlar çizelgeler halinde oransal olarak düzenlenmiştir. 3. Araştırma Bulguları Araştırma bölgesinde bulunan un sanayileri hukuki statülerine göre incelendiğinde illere göre farklılık arz etmektedir. Konya ve Aksaray illerinde çoğunluk ( %82.35-%60.00) Anonim Şirket iken, Karaman ilinde ise holding (%50.00) şeklindedir (Çizelge.2). 884

3 Çizelge 2.Araştırma Bölgesinde Bulunan Un Sanayilerinin Hukuki Statülerine Göre Dağılımı Hukuki Statü Konya Karaman Aksaray Limited Şirket Anonim Şirket Ferdi Mülkiyet Holding Araştırma Bölgesinde işletme yöneticilerinin eğitim seviyesine göre dağılımı incelendiğinde Karaman(%66.67) ve Konya (%52.94) illerinde üniversite mezunu oranı yüksek, Aksaray ilinde ise (%20.00) düşüktür (Çizelge 3.). Çizelge 3. Araştırma Bölgesinde Bulunan Un Sanayi Yöneticilerinin Eğitim Seviyelerine Göre Dağılımı (%) Eğitim Seviyesi Konya Karaman Aksaray Đlköğretim Lise Üniversite Araştırma Bölgesindeki un sanayilerinin ortalama buğday işleme kapasiteleri Konya 276 ton/gün, Karaman 170 ton/gün, Aksaray 150 ton/gün olup kapasite kullanım oranları 2004 ve 2007 yıllarında hemen hemen aynı düzeyde gerçekleşmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4. Araştırma Bölgesinde Un Sanayi Buğday Đşleme Kapasitesi ve Kapasite Kullanım Oranı (%) Đl Adı Ortalama Buğday Đşleme Kapasitesi (ton/gün) Ortalama Đşlenen Buğday Miktarı (ton/gün) Ortalama Kapasite Kullanım Oranı (%) Konya Karaman Aksaray Ortalama Araştırma bölgesinde un sanayicilerinin buğday alış fiyatını etkileyen en önemli unsurun hem 2004 yılında hem de 2007 yılında süne emgi oranı olduğu (%78.05 ve %89.66) görülebilir. Süne emgi oranını 2004 yılında buğdayın gluten, enerji, protein oranı değerleri takip ederken 2007 yılında buğdayın enerji, hektolitre, gluten ve protein değeri takip etmektedir (Çizelge 5.). Çizelge 5. Un Sanayicilerinin Aldıkları Buğday Çeşitlerinin Alış Fiyatlarını Belirlemede Dikkat Ettiği Kriterler (%) Önemsiz Az Önemli Önemli Çok Önemli Toplam Kriterler Süne Emgi Oranı Enerji Hektolitre Gluten Protein Yabancı Madde Oranı Buğdayın Çeşidinin Adı Buğdayın Yöresi Ürünün Geliş Tarihi

4 Araştırma bölgesinde incelenen un sanayicilerinin süne emgi oranına göre alım miktarları incelendiğinde ise 2004 ve 2007 yıllarında genel ortalama olarak aldıkları buğdayların büyük bir kısmı %0-3 süne emgi oranı arasındaki buğdaylar olduğu görülebilir. (Çizelge 6). Çizelge 6. Un Sanayicilerinin Aldıkları Buğday Miktarlarının Süne Emgi Oranlarına Göre Dağılımı Süne Emgi Oranları Miktarı Oransal Payı Miktarı Oransal Payı (%) (Ton) (%) (Ton) 0,0-1, ,1-2, ,1-3, , Toplam Sünenin buğday fiyatının oluşmasında en önemli husus olarak gösterilmesi un sanayicilerinin süne emgi oranlarına bakarak fiyatlarda ne kadar bir değişme oluşturdukları incelenmeye çalışılmıştır. Buna göre 2004 yılında araştırma bölgesi ortalamasında %2 emgi oranına kadar fiyatta %10.57 e kadar bir düşüş söz konusu iken 2007 yılında bu oran %10.65 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle %3 süne emgili buğdayın üzerinde un sanayicileri fazla buğday alımı yapmadığı için %3 ün üzerindeki emgi oranı ( Genel olarak %5 e kadarki bir aralığı temsil etmektedir) buğdayların fiyatındaki değişme 2004 yılında %22.13 e kadar çıkarken 2007 yılında ise %21.27 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 7.). Bu da un sanayicilerinin süne emgi oranında baz olarak %2-3 süne emgi sınırını aldıklarının bir göstergesi olup 2004 yılından 2007 yılına kadar ki geçen süre zarfında sanayicinin süne emgi oranına karşı gösterdiği fiyat tepkimesinin aynı seviyede olduğu söylenebilir. Çizelge 7. Un Sanayicilerinin Süne Emgi Oranına Göre Buğday Alım Fiyatı Değişim Oranı (%) Süne Emgi Oranları Fiyat (TL/Kg) Değişim (%) Fiyat (TL/Kg) Değişim (%) 0,00 0, , ,1-1,0 0, , ,1-2,0 0, , ,1-3,0 0, , ,1--+ 0, , Araştırma bölgesinde un sanayicilerinin almış oldukları buğdayda süne emgi oranı tespit yöntemleri incelendiğinde farklı yöntemlerin uygulandığı görülmektedir. Uygulanan yöntemler içerisinde birinci sırayı %50.00 oranı ile tartım yöntemi almaktadır. Tartım yönteminde, 100 adet buğday tanesi numune alınarak tartıldıktan sonra içerisinde süneli buğdaylar seçilerek ilk ölçümdeki sonuca bölünmek sureti ile hesaplanmaktadır. Uygulanan yöntemlerden ikincisi ise buğday alımı yapan eksperlerin emgi oranını gözkararı ile belirlemesidir. Bu yöntemlerin dışında elle süneli daneleri sayarak emgi oranını belirleme, laboratuarda sedim veya gluten indeksini belirleyerek emgi oranı belirleme yöntemleri de uygulanmaktadır (Çizelge 8). Farklı süne emgi oranı tespit yöntemi kullanılması piyasada karışıklığa neden olmaktadır. Aynı buğday için yöntem faklılığından dolayı farklı emgi oranı belirlenmekte bu da buğdayın fiyatını etkilemektedir ve çiftçilerde güvensizlik oluşturmaktadır. Uygulanan bu farklı yöntemlerden en uygun olanları laboratuarda yapılan analizler ve florsan lamba ile belirleme yöntemleridir. 886

5 Çizelge 8. Un Sanayicilerinin Süne Emgi Oranını Belirleme Yöntemleri Cevaplar Konya Karaman Aksaray Toplam Oransal Payı (%) Tartım Yöntemi Gözle Sayarak Elle Sayarak Sedim Değerlerini Bularak Gluten Đndeksini Bularak Florsan Lamba Toplam Araştırma bölgesinde incelenen bir diğer hususta un sanayicilerin TKB nın yürüttüğü süne mücadelesinde ve çiftçi süne uygulamalarında görmüş oldukları eksikliklerdir. Bu nedenle 2004 ve 2007 yıllarında yürütülen araştırmada un sanayicilerinin TKB ve çiftçide görmüş olduğu sıkıntılar sorulmuş ve yıllar arasında bu sıkıntılarda değişme olup olmadığı gözlemlenmiştir. Buna göre 2004 yılında araştırma bölgesinde un sanayicileri Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın yürüttüğü süne mücadele politikasında en büyük eksik olarak yetersiz eğitim çalışmalarını göstermiştir (%30.51). Bunu %15.25 oranları ile mücadele desteklerindeki yetersizlik (özellikle alet ve ekipman ve teknik eleman) ve mücadele zamanının belirlenmesindeki yanlışlıklar takip etmektedir yılında en önemli eksiklikleri konusunda yine yetersiz eğitim çalışmaları ilk sırada yer almıştır (%30.78) yılında 2004 yılına göre mücadele desteklerinin yetersiz olması ve mücadele zamanında yapılan yanlışlıklar olduğunu söyleyen sanayicilerde azalma olurken; süne sayım yönteminde ve kontrolünde yapılan yanlışlıklar olduğunu söyleyen sanayicilerde artış olmuştur (Çizelge.9.). Çizelge 9. Araştırma Bölgesinde Un Sanayicilerine Göre Süne Çalışmaları Konusunda Tarım ve Köyişleri Bakanlığından Kaynaklanan Sıkıntılar (%) Yetersiz Eğitim Çalışmaları Mücadele Desteklerinin Yetersiz Olması Mücadele Zamanında Yapılan Yanlışlıklar Sayım Yönteminde ve Kontrolde Yapılan Yanlışlıklar Zamanında Süne Kontrolünün Yapılmaması Mücadele Alanlarının Belirlenmesindeki Yanlışlıklar Çiftçi Kontrol Eksikliği Süne Đle Đlgili Araştırma Eksikliği Mücadelenin Çiftçiye Bırakılması Đlaçlama Zamanında Teknik Elemanların Olmaması Av Yasağı Konusunda Yeterince Önlem Alınmaması Un sanayicilerinin çiftçiden kaynaklanan sıkıntılar ile ilgili görüşleri incelendiğinde 2004 yılında araştırma bölgesinde çiftçiden kaynaklanan sıkıntıların başında tarım uygulamalarının bilinçsiz olarak yapılması (%54.84), Đlaçlamanın zamanında ve uygun tekniklerle yapılmaması (%25.81) yer alırken, 2007 yılında ise çiftçiden kaynaklanan sıkıntılar içerisinde ilk sırada tarım uygulamalarının bilinçsiz olarak yapılması (%66.68) 887

6 ve Đlaçlamanın zamanında uygun tekniklerle yapılmaması (%26.66) sayılabilir (Çizelge 10). Çizelge 10. Araştırma Bölgesinde Un Sanayicilerine Göre Süne Çalışmaları Konusunda Çiftçilerden Kaynaklanan Sıkıntılar (%) Bilinçsiz Tarımın Yapılması Đlaçlamanın Zamanında Ve Uygun Tekniklerle Yapılmaması Süne Đle Đlgili Yetkili Yerlerle irtibatının olmaması Toplu Ekim Yapmaması ve 2007 yıllarında araştırma bölgesi içerisinde gerek TKB den gerekse çiftçi uygulamalarından kaynaklanan süne mücadelesindeki sıkıntıların aşılması için paydaşların yapması gereken uygulamaların neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Çizelge 11. Araştırma Bölgesinde Un Sanayicilerine Göre Süne Çalışmaları Đçin Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Yapması Gereken ın Dağılımı (%) Daha Fazla Eğitim Çalışmalarının Yapılması Mücadeleye Daha Fazla Teknik Eleman Desteği Sağlaması Süne Kontrollerinin Dikkatli Yapılması Zamanında Mücadele Yapılması Üreticiyi Mücadeleye Daha Çok Katmalı Ekipman Desteği Daha Çok Sağlanmalı Uygun Fiyat Politikası Oluşturması Biyolojik Mücadeleye Önem Verilmesi Mücadeleyi Devletin Yapması Daha Fazla Araştırma Yapması yılında araştırma bölgesinde TKB nin daha fazla eğitim çalışması yapması (%35.70) ve mücadeleye daha fazla teknik elemanın katılmasının sağlanması (%15.72); 2007 yılında da sıralama değişmeyerek eğitim çalışmasına önem verilmesi (%55.15) ve mücadeleye daha fazla teknik elemanın katılmasının sağlanması (%17.25) şeklinde belirlenmiştir (Çizelge 11 ). Çizelge 12. Araştırma Bölgesinde Un Sanayicilerine Göre Süne Çalışmaları Đçin Çiftçilerin Yapması Gereken ın Dağılımı (%) Zamanında Ve Etkin Mücadele Yapması Bilinçli Tarım Yapması Yetkili Yerlerle Diyalog Kurması Teknik Ekiplerin Uyarılarını Dikkate Alıp Takip Etmesi Tarlasını Kontrol Etmesi Çiftçinin yapması gerekenler ise 2004 yılında zamanında ve etkin bir süne mücadelesi yapması (%45.89), bilinçli ve modern tarım yapması (%29.51) iken, bu 888

7 durum 2007 yılında bilinçli ve modern tarım yapması (%48.27) zamanında ve etkin bir süne mücadelesi yapması (%20.69) ve teknik ekiplerin uyarılarını dikkate alıp takip etmesi (%17.23) şeklinde belirlenmiştir (Çizelge 12.). Araştırma bölgesinde sanayiciler, süne mücadelesinde kendilerinin yapması gereken konuların başında çiftçilerin bilgilendirmesi ve bilinçlendirmesi (%57.76), süne mücadelesine destek sağlanması (%28.89) ve süneli buğday ile sünesiz buğday arasında bir fiyat farkının uygulanması (%11.12) şeklinde belirtmişlerdir yılında ise çiftçilerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi (%52.16) süneli buğday ile sünesiz buğday arasında bir fiyat farkı uygulaması (%34.78) ile sıkıntıların aşılabileceği konusunda görüş belirtmişlerdir (Çizelge 13). Çizelge 13. Araştırma Bölgesinde Un Sanayicilerine Göre Süne Çalışmaları Đçin Sanayicilerin Yapması Gereken ın Dağılımı (%) Çiftçilere Bilgi Vermek Ve Bilinçlendirmek Süne Mücadelesine Maddi Destek Vermek Yüksek Süne Emgili Buğday Alımının Yapılmaması Veya Çok Düşük Fiyat Verilmesi, Kaliteli Ve Süne Emgisiz Buğdaya Yüksek Fiyat Verilmesi Bakanlık Araştırma Enstitüleri Đle Ortak Araştırmalar Yapmak Veya Araştırmalara Katılmak Sonuç Bu çalışma sonucunda Konya,Karaman ve Aksaray illerinde un sanayicilerinin buğday alış fiyatında en önemli kriterin hem 2004 yılında hem de 2007 yılında süne emgi oranı olduğu belirlenmiştir yılında süne emgisiz buğday ile %3 emgili buğday arasında %16 oranında bir fiyat farkı olurken, 2007 yılında bu oran %19 olmuştur. Un sanayicilerinin buğday alırken belirledikleri süne emgi oranı yöntemlerinin farklı olması bölgede karışıklığa yol açmaktadır. Bu durumun düzelmesi için Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca referans bir laboratuar kurulmalı ve burada belirlenen süne emgi oranına herkes uymalı, referans laboratuar un sanayicilerine bu konuda eğitim vermelidir. Bölgede 2007 yılında alınan buğdayların süne emgi oranı 2004 yılına göre daha yüksek çıkmıştır. Bunun en büyük nedeni 2007 yılında bölgede kuraklık yaşanmasından dolayı çiftçilerin süne mücadelesi yapmak istememelerinden kaynaklanmıştır. Un sanayicilerine göre süne mücadelesinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığından kaynaklanan sıkıntılarda 2007 yılında 2004 yılına göre; mücadele desteklerinin yetersiz olması ve mücadele zamanında yapılan yanlışlıklarda azalma olurken; süne sayım yönteminde ve kontrolünde yapılan yanlışlıklarda artış olmuştur. Un sanayicileri süne mücadelesi konusunda her şeyi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve çiftçilerden beklemekte, kendilerini bu yöntemin dışında tutmakta ve yeteri kadar sorumluluk almamaktadırlar. Oysa, sanayiciler hangi kalite ürün almak istiyorlarsa üreticilerle sözleşmeli üretimler yaparak üretim süresince hem çiftçilerin eğitimini üstlenmeli hemde kendi personelini eğitmelidirler. Ayrıca, ARGE çalışmalarına önem vererek devletin yükünü belli oranda azaltmalıdırlar. Kaynaklar Küçükçongar, M., M. Kan, M. Duman, C. Cevher, M. Đslamoğlu, A. Semerci, Ö.V. Bayraktar, A. Kan, A.Göçmen, S. Aydoğan, H. Hekimhan, C. Gözüaçık, Ç. Mutlu, V. Karaca, E. Kaya, M. Güllü, A. D. Kanat Türkiye de Süne (Eurygaster spp., Het.:Scutelleridae) Mücadelesinde Başarıyı Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktörlerin Araştırılması. TAGEM Proje No: BS-04/ Nizamlıoğlu, K., Süne nin salgın yapma sebepleri üzerine yeni açıklamalar ve Diyarbakır Urfa bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) nin ökolojisi, epidemiyolojisi vemücadelesi. Koruma Tarım ilaçları A. Ş. Neşriyatı No: 4, Đstanbul, 26 sayfa 889