pompasif12 F113 F502 F22%46 %1 den daha az %8 %41Maximum 56ºC ye kadar olan uygulamalardab)

Transkript

1 SOGUTUCU AKISKANLAR A) GENEL ÖZELLIKLERI : Sogutucu akiskanlar, sogutma,havalandirma ve isi pompasi sistemlerinde istenilen bölgeden isiyi absorbe ederek ya dis ortama veya diger bir ortama tasinim ve iletim yoluyla geçirirler. Sogutucu akiskanlarin genel olarakasagidaki niteliklere sahip bulunmasi istenir: Çevreyi kirletmemesi gereklidir. Buharlasma gizli isisi yüksek olmalidir. Kritik sicakligi ve basinci yüksek olmalidir. Atmosferik basinçta kaynama sicakligi düsük olmalidir. Doygunluk basinci regülatör ventilin basincinin altinda bulunmalidir. Hava sizmasini,dolayisiyla havanin getirdigi su buharinin soguk kisimlarda katilasarak isletme aksakliklarina meydan vermesini önlemek için buharlasma basincinin çevre basincinin bir miktar üzerinde olmasi. Karter yagina ve tesisati olusturan elemanlarin yapiminda kullanilan gereçlere olumsuz yönde etkimemelidir, Korozyon tesiri olmamalidir. Sistemin hiçbir yerinde kimyasal degisiklige ugramamasi. Yanici,patlayici ve zehirleyici olmamali. Ucuz olmali ve kolay temin edilebilmelidir. Küçük kapasiteli bir kompresörün kullanimina elverisli olmalidir. Kapali devredeki kaçaklarin kolayca saptanmasini saglayabilmelidir. Yüksek sogutma yüklerinde kompresör boyutlarinin çok büyük olmamasi için buharlasma gizli isisinin büyük olmasi. Sogutucu akiskanin suda ve yagda erime durumunun da gözden uzak tutulmamasi gerekir.suda erime kolay oluyorsa makina içerisinde donma tehlikesi azalir,zira suda erime sonunda karisimin donma noktasi daha alçak olur.aksi halde çevre basincinin altinda olan kisimlara disaridan giren hava içerisindeki su buhari kolaylikla yogusur,genisleme valfindeki kisilma sonunda sicaklik düsmesi ile katilasir ve tikanmalara,isletme sirasinda aksakliklarina yol açar.yagda erimeye gelince,yaglama yagi segman araliklarindan sizarak sogutucu akiskana karisabilir.eger akiskan buhari yagda erimiyorsa,akiskanla sürüklenen yag yogusturucu ve hatta buharlastirici yüzeylerinde birikir ve burada bir yag filmi tesekkül eder.bu durum isi transferini kötülestirir ve ayrica kompresörde yagin eksilmesine sebep olur.bu tür akiskanlar için kompresör çikisinda bir yag ayirici kullanilir. Kullanim YeriAkiskan TipiKullanim OraniIlave NotlarEv tipi sogutucularf12 F500% F12 ye alterntif olarak kullanilmaktadir.ticari sogutucularf12 F502 F22%79 %19 % º C araligindasoguk muhavaza ve gida isletmesif12 F502 F22 Amonyak%10 %5 %10 %60-37ºC ye kadar olan sicakliklarda.endüstriyel sogutmaf12 F13 F22 Amonyak%18 -- %40 %35Nadiren -70ºC, -45ºC ye kadar ki aralikta kullanilir.su veya

2 salamura sogutucu ünite(chiller)f11 F12 F13 F22%80 %25 % kw kapasiteleri arasindaki santrifüj soüutucu ünitelerde kw sogutma kapasiteleri arasinda santrifüj sogutucu ünitelerdesoguk tasima ve klimaf12 F502 F22%50 %50 %47>-45ºCOtomobil klimasif12%100maximum 82ºC ye kadar olan uygulamalardaisi pompasif12 F113 F502 F22%46 %1 den daha az %8 %41Maximum 56ºC ye kadar olan uygulamalardab) FIZIKSEL ve TERMODINAMIK ÖZELLIKLERI: FREONLAR: BAZI FREON SOGUTUCU AKISKANLARIN TOPLU OLARAK KAYNAMA VE DONMA SICAKLIGI VE KRITIK SICAKLIK VE BASINCI Kisa ismi freon11 freon12 freon13 freon21 freon22 freon113 freon114kritik sicakligi 198 C 111,5 C 28,8 C 178,5 C 96 C 214 C 145 C Kritik basinci(bar) 44,1 41,1 38,7 52,7 49,9 3,44 32,5Kaynama sicakligi 23,8 C -29,8 C 81,4 C 8,92 C -40,8 C 47,57 C 3,55 CDonma sicakligi -111 C -158 C -181 C -135 C -160 C -35 C -94 CBir fluorlastirilmis hidrokarbon olan bu akiskanlar kimyasal olarak CmHnFpClq seklinde ifade edilir.ticari olarak da F harfi ve bu harften sonra rakamlar kullanilarak gösterilir.f harfinden sonraki rakamlar sirasiyla x,y,z olursa, bunlar su sekilde hesaplanir: x=m-1 y=n+1 z=p n+p+q=2(m+1) Örnegin; CHF2Cl akiskaninda m=1, n=1, p=2 olunca x=0, y=2, z=2 bulunur ve sifirli terimler yazilmadigina göre bu akiskanin ticari adi F22 ile gösterilir.bunun tersi de mümkündür, yani F22 ticari adi ile bilinirse yukardaki esitlikler kullanilarak akiskanin kimyasal formülü bulunur. Asagida birkaç Freonun formülü görülmektedir: (Freon 14) F 14 CF4 (Freon 13) F 13 CCl F3 (Freon 22) F 22 CHCl F2 (Freon 12) F 12 CCl2 F2 (Freon 21) F 21 CHCl2 F (Freon 11) F 11 CCl3 F (Freon 112) F 112 CCl2F-CCl2F (Freon 113) F 113 CCl2F-CClF2 (Freon 114) F 114 CClF2- CCl2F2 tetra fluor metan monoklor trifluor metan monoklor difluor metan difluor diklor metan diklor monofluor metan triklor monofluor metan tetra klor diflor etan triklor trifluor etan diklor tetrafluor etanfreon sogutucu akiskanlar yaygin bir kullanim alanina sahiptirler.çok çesitli olmalarina ramen bugün için yedi çesiti pratikte kullanilmaya elverislidir.bu grup sogutucu akiskanlardan en yaygin kullanilma sahasi olan basta freon12 sonra da freon22 gelir. FREON-11: Yüksek sogutma gücüne sahiptir.lastige zarar verdiginden kompresörlerde kullanilmaz.daha çok Turbo kompresörlerde kullanilir.freon-11 nin kimyasal formülü CCl3F dir. FREON-12: Freon12 iklimlandirme sistemlerinde ve soguk depo tesislerinde genis bir kullanima sahiptir Az miktarda iken tamamen kokusuzdur. FREON-12 nin

3 kimyasal formülü (CF2Cl2) dir.bilesiminde karbon,klor ve flor vardir.atmosferik basinçta kaynama noktasi (-29.8 C) ve donma noktasi da ( C) dir 5-6kg/cm2 basinç altinda 20 C'de sivilasir. Normal basinç ve sicaklikta gaz halinde bulunan Freon-12 nin özgül agirligi havanin özgül agirligindan daha büyüktür Suda güç eridiginden, buharlastiricidaki düsük basinç nedeniyle sisteme sizacak havanin getirdigi su buhari katilasarak çalisma düzensizliklerine yol açabilir.suyun sogutucu akiskandan ayrilmasi için kurutucu kullanilmalidir.sistemin hava sizdirmamasi gerekir. Renksiz olan Freon-12 göz,burun,bogaz ve cigerleri tahris etmez,yanici ve patlayici degildir.yag ile F12 kolayca karisabildiginden sistemde yag ayiricisi kullanmak zorunlulugu yoktur.f12 nispeten agir bir akiskan oldugundan büyük yük kayiplarina sebebiyet vermemek için kompresör emisinde ve çikisinda hizlar 7-12m/s ve12-15m/s arasinda tutulur. FREON-13: Genellikle çok kademeli sistemlerin alçak basinç kademesinde kullanilir. Çok düsük basinçlli bir gaz oldugu için santrifüj kompresörler için elverislidir.çok büyük kapasitedeki air-condition tesislerinde, çok düsük sicakliklara inilmesi istenen yerlerde,daha çok kimya sanayiinde ve arastirma laboratuvarlarinda kullanilir. Freon-13 nün kimyasal formülü (CF3Cl) dir. Atmosfer basincinda buharlasma sicakligi -82 C civarindadir.bu deger düsük sicakliklar için elverislidir. Sicakligin artmasi ile basinç çok yükselir,20 C civarinda çevre sicakliginda basinci 32,4kp/cm2 kadardir. Sogutma makinasinin durmasi halinde basinç yükselmesini önlemek için tesiste genisleyen akiskan buharini alacak dengeleyici kaplar bulunur. Sogutma makinesinin durmasi halinde basinç yükselmesini önlemek için tesiste genisleyen akiskan buharini alacak dengeleyici kaplar bulundurur. F13 yagda erimez ve sistemde yag ayiricisi kullanmak zorunlu olur. FREON 114: Hermetik rotatif kompresörlerde kullanilmistir. FREON-21: Kimyasal formülü (CHCl 2F) dir.klima tesislerinde tercih edilir.korozyon sebebiyle su ihtiva etmemelidir.yag ile karisimi F12 gibidir.turbo kompresörlere uygunlar. FREON-22: Freon22 ise prensip olarak düsük sicakliklarda sogutma elde etmek için gelistirilmis bir sogutucu akiskandir. Freon-22,genellikle,derin dondurucu tesisatinda çok düsük buharlasma sicakligi elde etmek için kullanilir. Bilesiminde karbon,hidrojen,klor ve flor bulunan Freon-22 nin kimyasal formülü (CHF2Cl) dir. Daha yüksek sicakliklarda sogutma elde etmek için de

4 kullanilabilmesine ragmen esas olarak kullanilma alani sicakligi -30 C nin altinda olan sogutma sistemleridir Atmosfer basincinda -40 C'de kaynar. Freon-22 nin özelikleri Freon-12 nin özelliklerine çok yakindir. Freon-22 ile birlikte sürüklenen yaglama yagi buharlastirici da, kendiliginden ayrilmaz, için kompresörle kondansör arasina bir yag ayirma cihazi yerlestirmek gereklidir.sikistirma sonunda Freon-22'nin sicakligi (130 C) ye kadar yükselmesi yaglama yaginin niteliklerinin bozulmasina neden olabilir. Gaz hizlari kompresör emisinde 10-12m/s ve çikisinda 12-16m/s arasinda olur. FREON-502: Freon-502 özellikle,düsük sicakliklarda sogutma etkisi büyüktür Freon 22 türünden bir sogutucudur ve kaynama sicakligi atmosferik basinçta -45 C'dir.- 40 C ve -20 C sicakliklari arasinda ki sogutma sicakliklarinin eldesinde kullanildigi zaman kompresyo sonu sicakligi Freon-22'ninkinden daha düsük olur. AMONYAK: 1878 yilinda Linde tarafindan bulunmustur.hacimsel özgül sogutma yükünün büyük olmasi nedeniyle sogutma sanayiinde,özellikle buz elde etmek ve üretmek amaciyla kurulan büyük endüstri tesislerinde kullanilir. Amonyak buz üretiminde ve +10 C _-40 C arasinda sogutma yapilmasi istenen soguk depolama tesislerinde sogutucu akiskan olarak kullanilabilir.keskin ve yakici kokusu,bogucu ve zehirleyici etkisinden ötürü okul,otel,sinema,kisla,tiyatro ve konferans salonu gibi insanlarin toplu halde bulunduklari yerlerde sogutucu akiskan olarak amonyagin kullanildigi sogutma cihazlarindan kesinlikle yararlanilmazatmosfer basincinda buharlasma sicakligi - 33 C civarindadir. Kritik sicakligi 132,4 C, Donma sicakligi (-77,6 C), Kritik basinci 113,3 atm dir. Suda eridiginde donma noktasi alçalir. Amonyak,atmosferik basinçta, (-33.3 C) sicaklikta kaynar suda kolay çözünür.(-15.5 C) sicakliktaki su diger sicakliklardaki sudan yaklasik olarak 900 kat daha fazla amonyagi çözer.bu çözelti çok tehlikeli ve çok zararlidir.istildiginda sudan kolayca ayrilmasi nedeniyle amonyak, absorpsiyonlu sogutma makinalarinda çok kullanilar. Küçük sogutma yükleri için pek elverisli bir akiskan degildir.(sistemde akiskan miktari az olunca ayar ve kontrol güçlesir. Kolay yanmaz, fakat: belirli sartlar meydana gelince yanar ve hava ile karisarak siddetli bir patlayici madde haline gelir.bu tehlikelerinden dolayi hiç bir zaman iklimlendirme sistemlerinde kullanilmamalidir. Kompresörleden basinçli kizgin buhar olarak çikista meydana gelebilecek yüksek sicaklik altinda oldukça yavas sekilde hidrojen ve azot gazlarina ayrilma ihtimali vardir. Yogunlasma basiinci ve yogunlasma sicakligi düsüktür buharlasma isisi yüksektir, üretimi kolay ve maliyeti yüksek degildir, kokulu oldugu için sogutma tesisinde kaçak olup olmadigi kolayca anlasilabilir

5 Amonyak yiyecek maddesi muafazasinda kullanildiginda sistemin sizdirmaz olmasina özellikle özen gösterilmelidir, zira amonyaga bulasmis besin maddeleri yenmez. METILKLORIT: 1878 yilinda Vineet tarafindan bulunmustur. Sogutma tesislerinde sogutucu akiskan olarak kullanilmaktadir. Hafif makina ve teçhizat yapimina imkan verdiginden küçük sogutma ünitelerine metil klorür kullanilir. Metilklorid metilalkole klorlu hidrojenin etkimesinden olusan bir kimyasal bilesiktir.renksiz,kokusuz fakat zehirli bir gazdir. Kritik sicakligi(-143,1 C), kritik basinci 65,9atm, donma sicakligi 91,5 C dir. Atmosferik basinçta (-24 )sicaklikta kaynar. Yanma sicakligi oldukça yüksektir. Metilklorid (6.7kg/cm2) basinç altinda ve (30.5 C) sicaklikta sivi halde bulunur. Buharlasma basinci ve yogunlasma sicakligi düsüktür Bu basinç ve sicaklik sogutma tesisleri için elverisli olan bir sicakliktir. Metilklorid, genellikle,ev tipi küçük buz dolaplarinda sogutucu sivi olarak kullanilir. Agirlik olarak%10 metilklorid ve %90hava patlayici bir karisim olusturur.kondenserde sogutucu olarak hava kullanabiliriz. METILEN KLORIT: Bu sogutucu akiskanin ancak büyük iklimlendirme tesislerinde çok az kullanilma yeri vardir. Kritik sicakligi 235,4ºC, kritik basinci 60,9 atm, kaynama sicakligi 39,3ºC,donma sicakligi (-96,7ºC) dir. Atmasfer basinci altinda kaynama sicakliginin 39,3ºC gibi yüksek bir degerde olmasi dolayisiyla bu sogutucu akiskan basiçli gaz tüpleri yerine kapali tenekelerde muhafaza edilir.metilen klorür kullanilan sistemlerde gerek yüksek basinç tarafi ve gerekse alçak basinç tarafi bir vakum altinda çalisir. ETILEN: Bu sogutucu çok düsük sicakliklar için çift kademeli sistemlerde kullanilir. Kritik sicakligi 9,5 C, kritik basinci 51,6atm, kaynama sicakligi (-103,7 C), donama sicakligi(-169,1 C) dir.donma sicakliginin 169,1 C gibi düsük bir degerde olmasi çok düsük sicakliklardaki uygulamalara imkan verir.etilenin en önemli avantajlarindan birisi 103,7 C in üzerindeki bütün sicakliklarda buharlasma basincinin bir atmosferden daha büyük olmasi ve yogunlasma basincininsa fazla yüksek olmamasidir. Etilen gazinin hava ilefazla karisimi zararlidir.fakat genel halde sagliga zarari önemsizdir.hava ile karisimi kolay yanici olup, siddeli bir patlayicidir.sistemde kullanildiginda çok dikkat edilmelidir. KARBON DIOKSIT: (R-744) 1878 senesinde Linde tarafindan bulunmustur. Günümüzde hacimsel özgül sogutma yükü en büyük olan sogutucudur ve büyük sogutma yüklerinde, özellikle gemilerde ve tiyatro, hastaneler gibi iklimlendirme tesislerinde kullanilir. Karbondioksit karbonun yanmasindan elde edilir. Karbondioksit renksiz,kokusuz

6 bir gazdir.derisik bir halde solunursa hafif eksimsi bir tat algilanir.karbondioksit sogutucu akiskan olarak bira,gazoz ve kola gibi içecekler için yapilmis sogutma tesislerinde kullanilir. Diger gazlarla karistigi zaman karbonmonoksit haline gelme ihtimali vardir bununla beraber zehirsiz olarak kabul Fakat fazla miktarda tenefüs edilirse insani uyutarak öldürür. Karbondioksitin kullanilma sahasini kisitlayan baslica özellikleri, yogunlasma basincinin yüksek ve kritik basincinin düsük olmasidir. Çalisma basinçlari en yüksek olan sogutucu akiskandir. Kritik sicakligi 31,1ºC, kritik basinci 75,38, üçlü nokta sicakligi(-56,6ºc) dir. Bu sebeple sogutucu akiskan olarak karbondioksitin kullanildigi sogutma tesislerinde kompresör ve diger tesis elemanlarinin çok saglam olmasi gerekir. Karbondioksit bütün çalisma sartlari altinda tamamen kararli olup, sogutma makina ve techizat metallerine karsi herhangi bir asindirma etkisi göstermez.yaglama yagi yogunlasan sogutucu içinde hiç çözünmez.bu özellik kondansatör ve sogutucularda yagin ayristirilarak alinmasina imkan verir. Hava ile karisimlari bogucu özellik göstermesine ragmen %4 ün altinda olan karisimlarda hayat için tehlikeli degildir. Kati karbondioksit in donmus gida maddelerinin nakliyesinde oldukça büyük bir yeri vardir Bir atmosfer basinç altinda kendi gazi ile çevrelendiginde 78,5ºC, yine bir atmosfer basinç altinda hava ile çevrelendiginde ise -140ºC dir.bu degerler donmus nakliye için istenen sogukluk degerinin çok altindadir.kati karbondioksit elde etmek için karbon dioksit gazi önce sivi hale getirilir. Bunun için de gaz kademe halinde yaklasik 60 ila 70 atmosfer basinca kadar bir kompresyona tutulur.kademeler arasindaki sogutma ve kompresyondan sonraki karbondioksit gazinin yogusmasi su ile yapilir. Yanarak elde edildigi için yanici degildir.yangin söndürmede de kullanilir. KÜKÜRT DIOKSIT:(R-717) Renksiz, zehirli ve kokusu yakici ve bogucu bir gaz oldugundan günümüzde sogutma sistemlerinde çok fazla tercih edilmemektedir. Kullanilma alani sogutma sanayiinde özellikle küçük ev tipi buz dolaplarinda sogutucu akiskan olarak olmustur. Üretimi kolay ve maliyeti düsüktür. Kükürt dioksit kükürtün yanmasindan elde edilir. Atmosfer basinci altinda kaynama noktasinin 10,1ºC gibi düsük bir degerde olmasi iyi bir özelliktir. Bu sebeple sifir veya sifirin üstündeki sicakliklarda sogutma yapmak için atmosfer basincinin altinda emme yapma mecburiyeti olmaz. Kükürt dioksit kritik sicakligi yüksek olan oldukça kararli bir sogutucu akiskandir. Kritik sicakligi 157,7 C, kritik basinci 80,4atm, kaynama sicakligi -10,1 C,donma sicakligi-72,7 C dir. Yanici ve patlayici degildir. Havada az miktarda bulunmasi halinde insanlar üzerinde zehirli bir tesir göstermez. Küllü su veya kostik eryigi kükürt dioksiti emer. Bu sebeple sistemden kaçan herhangi bir buhar atmosfere dagilmasi yerine

7 böyle bir su veya eriyik içinde toplanabilir.bir teneke potasi ile dört litre suyun karisimindan elde edilen eriyik yaklasik yarim kg kükürt dioksiti emer.gaz kokusu gelmeye basladigi zaman eriyik degistirilmelidir. Kükürt dioksit saf hali ile asindirici bir etki göstermez.fakat nemli ortamda sülfüroz asit ( H2SO3) veya sülfirik asit (H2SO4) seklini alir.bu durumda demir ve çelige karsi siddetli bir asindirici etkisi gösterir.bunun için sistemde nem miktarinin minimum bir degerde tutulmasi için tedbir alinmalidir. Kükürt dioksit yag ile kolay karismaz.bu sebeple diger sogutuculara kiyasla kompresörlerde daha hafif yaglar kullanilabilir. HAVA: (R-729) Günümüzde iklimlendirme-havalandirma sistemleri ile uçaklarda, hava çevrimli sistemlerde kullanilmaktadir. Zehirsiz,hafif ve dogada istedigimiz kadar bulabildigimiz bir maddedir. Isletme katsayisi, diger sogutuculara göre oldukça düsüktür.örnegin 300C yogusma ve 150C buharlasma sicakliklari arasinda isletme katsayisi 1,68 dir.bu nedenle hava çevrimli sistemlerde yüksek güce gereksinim vardir. SU: Buhar-jet sogutma makinalarinda, iklimlendirme sistemlerinde basariyla kullanilmaktadir. Sogutucu madde olarak su, diger sogutucu maddelere göre en bol ve en kolay bulunan bir maddedir.sifir derecede kati faza geçmesi kullanim alanini sinirlamaktadir. Ucuz ve zehirsizdir. Yüksek bir gizli isisi vardir. Ton basina hacimsel miktari büyüktür. Bunun yaninda Lityumbromit ile birlikte ve birçok emici maddelerle sogutucu maddeler olan salamuralar ve antifrizler, suyun varligina ihtiyaç duyarlar. SALAMURALAR: Su içerisinde NaCl (sodyum klorür = tuz ), CaCl2 (kalsiyum klorür ) gibi maddeler karistirilarak elde edilen donma noktasi düsük sogutucu akiskanlar salamura olarak adlandirilir. Zehirleyici tesiri yoktur. Soguk depolama kabiliyetinin yüksektir. Bu nedenle sogutma yükünde beliren ani yükselmeleri karsilayabilir. Sadece debi ayari ile sogutma yükünün istenilen degerde tutulabilir. BAZI SOGUTUCU AKISKANLARIN TERMODINAMIK ÖZELLIKLERI SOGUTUCU AKISKAN BUHARL. BASINCI kp/cm2yogusturma BASINCI kp/cm2 kcal/h SOGUT.AKIS. DEBISISOGUT. ETKENL. etsogutma YÜKÜCARNOT VERIMI %kg/hm3/hkcal/kwhkcal/m3carnot ÇEVRIMI CO NH F F CH3Cl SO C2H5Cl F CH2Cl Ek1 De daha ayrintili olarak ASHRAE tablolari verildi.

8 C) BU MADDELERE UYGULANABILECEK HAL DENKLEMLERI: HALOKARBON SOGUTUCULAR IÇIN: (R-13, R-14, R-23, R-113, R-114, R-142B, R-152a, R-500, R-502, R-503 IÇIN) R-13 R-115 R-C318 R-500 R-503 IÇIN HAL DENKLEMI: : R-11 R-13 R-14 R-22 R-23 ün ileri kullanim asamalarinda deklem su hali alir: Ayrica R-502 nin kullaniminda ve eklenir. R-114 IÇIN HAL DENKLEMI: R-22 IÇIN HAL DENKLEMI: K =5.5 R-12 IÇIN HAL DENKLEMI: ETAN, PROPAN, NORMAL BÜTAN VE ISOBÜTAN IÇIN HAL DENKLEMI IÇIN GENEL OLARAK HAL DENKLEMI SÖYLEDIR:

9 ve BUHAR BASINCI VE DOYMA SICAKLIGIDIR. :AMONYAK IÇIN HAL DENKLEMI: A : HELMHOLTZ FONKSIYONU (A=U-TS) IDEAL GAZ HELMHOLTZ FONKSIYONU DE TANIMLANMIS BIR FONKSIYONDUR. KARBONDIOKSIT IÇIN HAL DENKLEMI: Tanimlanmis bir fonksiyondur., HAVA IÇIN HAL DENKLEMI: her biri bir foksiyon olarak tanimlanmistir. Her biri bir fonksiyondur. D) SOGUTUCU AKISKANLARIN ELEKTRIK ÖZELLIKLERI: Bir tablo halinde bazilarini verelim, ayrintili olarak ASHRAE tablosu EK2 de verildi.(tablo.3 ve Tablo.4) ISIMSICAKLIK ºFDielektrik SabitiHacimsel Direnç MO -mfreon 1184 b Freon 1284 b >120Freon Freon 2275 b Freon b >120Freon b >0Freon 124a Freon 290b Freon 500b Amonyak6915.5Karbondioksit321.59Klorotetraflor etan propanb sogutucu12 ve 152a nin ozotropub not: b:çevre SICAKLIGI E) SOGUTUCU AKISKANLARIN PERFORMANSLARI: EK3 ve EK4 te verdigim 1993 ASHRAE FUNDEMANTALS HANDBOOK a ait tablolarda sogutucularin birbirlerine göre bir tonluk miktarlarinin sogutma

10 performanslari verilmistir.(bakiniz Tablo.7 ve Tablo.8). Ayrica bazi sogutucu akiskanlarin karsilastirmasi ile ilgili bir tablo da asagida yer almaktadir. BAZI SOGUTUCU AKISKANLARIN KARSILSTIRILMASI: Çalisma kosullari : Yogunlasma sicakligi ty= 30ºC, Buharlasma sicakligi to= -15ºC Sogutucu akiskanbuharl. Basinci Kp Cm2Yogus. Basinci Kp Cm21000kcal/h sogutmada akis.debisisogut Etken etsogutma yükücarnot Verimi %Kg/hM3/hKcal/kwhKcal/m3Carnot çevrimi karbon dioksid amonyak Diflourmonoklormetan F Diklordifluormetan F Metil Klorür Kükürt dioksit etilklorür C2H5Cl Monofluor Triklorme Tan F Metilen Klorür CH2Cl F) SOGUTUCU AKISKANLARIN KAÇAK TESPIT YÖNTEMLERI: FREON 12 Freon-12 kokusuz oldugu için, kullanildigi tesislerde kaçaklari saptamak oldukça güçtür. Gaz kaçaklarini saptamak ancak özel olarak yapilmis lambalarla mümkün olur.freon-12, renksiz ve parlak olan lambanin alevinin açik yesile dönüsmesine neden olur.havaya karisan Freon-12 nin miktari arttikça lambanin alevi de giderek maviletir. FREON 13 Kaçaklar halojen lamba ile tesbit edilir. FREON 22 Cam berrakliginda,renksiz ve etere benzer kokusu vardir. Kaçaklarin tespiti ve tesiri F-12 ye benzer AMONYAK 3 yöntem vardir: Kükürt deneyi: Bir miktar kükürt tozu yavas sekilde istilarak eritilir. Sonra yaklasik 10cm uzunlugundaki ipler erimis haldeki kükürte batirilir. Kaçak yerini bulmak için ip kaçak oldugu tahmin edilen yere tutulup yakilir. Amonyak ile kükürt dumani bir araya geldiginde beyaz renkte bir buhar görülür. Turnusol kagidi: Kondansatör suyunda amonyak bulunup bulunmadigini kontrol etme isleminde kirmizi turnusol kagidi da kullanilabilir. Deney, kirmizi turnusol kagidini kondansatör suyuna batirarak yapilir, amonyak varsa kagit maviye döner. Deney kagidi: Amonyak baz karakterli oldugundan yumusak bir deney kagidi yaklasik yarim gram fenol_ftaleyn olan yarim litrelik bir alkol solüsyonuna batirilir. Bu kagit kurutulur, kulanilirken önce su ile nemlendirilir ve kaçak oldugu tahmin edilen yerin yakinina tutulur. Eger bu yerde herhangi bir amonyak kaçagi varsa kagit pembe renge döner.

11 METILEN KLORIT Metilen klorit kullanilan bir sogutma sisteminde kaçak aranmasi için basincin atmosfer basincinin üstüne çikarilmasi gereklidir. Kaçak tespiti için kaçak arama lambasi kullanilir. METILKLORID Kaçaklar sabun köpügüyle tespit edilebilir.ayrica kaçaklarin saptanmasi amaciyla özel yapilmis lambalaradan yararlanilir. Lamba alevi kaçaklarin bulundugu yere yaklastirildigi zaman mavimtrak yesil bir renk alir. Metilklorid kokusuz oldugu için Sogutucu akiskan olarak kullanildigi tesislerde kaçaklarin saptanmasi güçtür.kaçaklarin Saptanmasi amaciyla özel yapilmis lambalardan yararlanilir.lamba alevi kaçaklarin bulundugu yere yaklastirildigi zaman mavimtrak yesil bir renk alir. KARBONDIOKSIT Karbondioksit renksiz,kokusuz bir gazdir.derisik bir halde solunursa hafif eksimsi bir tad algilanir. Kaçaklar sabun köpügü ile anlasilir. Sogutucu akiskan olarak karbon dioksit kullanan bir sogutma sisteminde kaçaklar sadece köpük halindeki sabun eriyigi ile tespit edilir. KÜKÜRTDIOKSIT Sogutucu akiskan olarak kükürt dioksit kullanilan bir sogutma sisteminde kaçaklar %28 oraninda amonyak bulunduran amonyakli suya batirilmis bir bez parçasinin kaçak oldugundan süpelenilen yerin yakinina tutularak aranir. Bir kükürtdioksit kaçagi var ise beyaz bir duman meydana gelir. Bu duman amonyum sülfittir. kaçaklarin yerinin saptanmasinda sabun köpügü kullanildigida olur. Zehirli ve kokusu fenadir. Rahatsiz ve tahris edici bir kokusu vardir.kokusu çok keskin oldugundan küçük kaçaklarin bile hissedilme imkani vardir.havada az miktarda bulunmasi halinde insanlar üzerinde zehirli bir tesir göstermez. Ayrica bir önlem olarak su yöntemden faydalanilabilir. Küllü su veya kostik eryigi kükürt dioksiti emer. Bu sebeple sistemden kaçan herhangi bir buhar atmosfere dagilmasi yerine böyle bir su veya eriyik içinde toplanabilir. Bir teneke potasi ile dört litre suyun karisimindan elde edilen eriyik yaklasik yarim kg kükürtdioksiti emer. Gaz kokusu gelmeye basladigi zaman eriyik degistirilmelidir. Bu yöntemlerin yaninda kaçaklar mavi turnesol kagidinin kirmiziya dönüsmesi suretiylede tespit edilir. Sabunlu su kullanilmasi korozyon sebebiyle önerilmez. G) SOGUTUCU AKISKANLARIN DIGER MALZEMELERE OLAN ETKISI: GENEL OLARAK FREONLAIN DIGER MALZEMELER ETKILERI

12 Freon sogutucu akiskanlarin kimyasal kararliligi genel bir özelligidir. Sogutma tesis ve teçhizatlarinda kullanilan çesitli metallere karsi asindirici etki göstermez. Bununla beraber bazi maddeler için çözücü özelligi vardir. Conta ve benzerlerinin seçimine dikkat edilmelidir. Sentetik lastikten yapilmis contalarda ise herhangi bir problem yoktur. Normal hallerde yaglama yagi freon sogutucularla tamamen karisabilir.(bir sogutucu akiskanin yag ile kolayca karismasi istenmeyen bir durumdur.) Hava ile %10 nun üstündeki karisimlari ancak hafif bir zehirlenme etkisi gösterirler. Herhangi bir kaçak aninda hava ile freon gazlari karisim yapsa dahi koku ve renk vermezler, ayrica buhari parlayici degildir. Freon sogutucu akiskanlarin kullanildigi sogutma sistemlerinde su bulunmasina izin verilmemelidir. Su yavas olsa da sogutucu akiskanla reaksiyona girerek asit karakterli bir sivi meydana getireceginden metallere karsi asindirici bir durum yaratabilir. FREON 12 Kurtun,magnezyum ve alatimlari,magnezyum ihtiva eden alüminyum alasimlari ile alstik ve yag haricindeki malzemeye tesiri yoktur.sayet su ihtiva ederse sicaklikla korozyon etkisi artar. Sivi F12 her nisbet ve sicaklikta yag ile kolayca karisabilse de buhar haldeki F12 çok az karitir.f12 buhari ile temas eden yiyecek maddeleri zarar görmez ve yenilebilir.f12 patlamaz ve yanmaz. Suda güç erir. FREON 21: Korozyon sebebiyle su ihtiva etmemelidir. AMONYAK Sivi yada gaz halindeki amonyak bakir, pirinç, teneke galvaniz kaplamali malzeme üzerine korozif yönde etkimesine karsin çelige kesinlikle etkimez.bu nedenle sogutucu akiskan olarak amonyagin kullanildigi sogutma tesislerinde yapi malzemesi olarak demir ve çelikten faydalanilir. Bronza da fazla tesir etmez.bunun yaninda bakir,bakir-çinko alasimlarida tesisatta kullanilir. METILKLORID Yalin haldeki metil klorür metallere (Çelik,dökme demir bakır, pirinç, kurşun, kalay) karsi asindirici etki göstermez: Yanlız alüminyuma tesir ettiğinden, evaparatörü alüminyum olan buzdolaplarında kullanılmaz. Fakat nem bulundurdugundan metil alkol ve hidrolikasitin bir karisimi haline gelir buda metalleri asindirir.çesitli ihtimaller göz önüne bulundurularak alüminyum, çinko ve magnezyum alasimlari hiçbir zaman sogutucu akiskan olarak metil klorür kullanilan sogutma tesislerinde kullanilmamalidir. Çünkü metil klorür bu metallerin alasimlari üzerinde daha fazla asindirici etki gösterir. Ayni zamanda metil klorür sogutma kompresörlerinde kulanilan bazi maddeller için çözücü özelligi vardir. Bu sebeple lastik contalar hiç bir zaman kullanilmamalidir. Conta

13 malzemesi olarak çözünme özelligi olmayan sentetik lastik,asbest ve fiber emniyet sinirlari içinde kullanilabilir. Madeni yaglar az da olsa metil klorür içinde çözünürler. Bu yüzden metil klorür kullanildiginda daha yüksek viskoziteli yaglar kullanilmalidir. KARBONDIOKSIT Aktif olmayan bir maddedir,malzemeye herhangi bir etkisi yoktur. KÜKÜRTDIOKSIT SO2 gazi yanmaz ve hava ile patlayici karisimlar meydana getirmez. Kükürtdioksitin doymus çözeltisi asidiktir ve metallere etkir. Kükürt dioksit saf hali ile asindirici bir etki göstermez. Fakat nemli ortamda sülfüroz asit ( H2SO3) veya sülfirik asit (H2SO4) seklini alir.bu durumda demir ve çelige karsi siddetli bir asindirici etkisi gösterir.bunun için sistemde nem miktarinin minimum bir degerde tutulmasi için tedbir alinmalidir. Bakir ve pirinçten yapilmis olan parçalara etkimez. SO2 suda erir,buna karsilik yagda erimesi güçtür. Bu sebeple diger sogutuculara kiyasla kompresörlerde daha hafif yaglar kullanilabilir. H) YARARLANILAN KAYNAKLAR: Termodynamic Properties of Refrigertants,ASHRAE R.B. STEWART, R.T. JACOBSEN, S.G.PENONCELLO FUDAMENTALS HANDBOOK, ASHRAE Sogutma Teknigi Dersnotlari, Doc. Dr. Refah Ayber, 1983 ITÜ Refrigeration&Air Conditioning, W.F. STOECKER, J.W. JONES, 1982 McGRAW-HILL INTERNATIONAL EDITIONS Refrigeration Engineering, PROF.DR.H.J.MACINTIRE, PROF.DR. F.W. HUTCHINSON, 1955, John-Wiley&Sons, London Modern Electric and Gas Refrigeration, A.D. ALTHOUSE, C.H. TURNQUIIST, 1947, The Goodheart-Willcox Company, INC. Publishers.