International Journal of Academic Value Studies (Javstudies) ISSN: Vol: 3, Issue: 11, pp

Transkript

1 Internatonal Journal of Academc Value Studes (Javstudes) ISSN: Vol: 3, Issue: 11, pp Dscplnes: Busness Admnstraton, Economy, Econometrcs, Fnance, Labour Economcs, Poltcal Scence, Publc Admnstraton, Internatonal Relatons ENDÜSTRİ İŞLETMELERİNDE AR-GE PROJELERİNİ ÖNCELİK SIRALAMASINDA ENTROPİ AĞIRLIKLI TOPSİS YÖNTEMİNE DAYALI ÇOK KRİTERLİ BİR ANALİZ Prorty Range of R&D Projects In Industral Enterprses Mult Crtera Descon Makng Analyss Based On Entropy-Weghted Topss Method Dr.Emre Blgn SARI Dokuz Eylül Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Sarı, E.B. (2017). Endüstr İşletmelernde Ar-Ge Projelern Öncelk Sıralamasında Entrop Ağırlıklı Topss Yöntemne Dayalı Çok Krterl Br Analz, Vol:3, Issue:11; pp: (ISSN: ) ARTICLE INFO Artcle Hstory Makale Gelş Tarh Artcle Arrval Date 02/05/2017 Makale Yayın Kabul Tarh The Publshed Rel. Date 25/05/2017 Anahtar Kelmeler Ar-Ge Projes, ÇKKV, Entrop, Topss, Sıralama Problem Keywords R&D Project, MCDM, Entropy, Topss, Range Problems JEL Kodları: M11 ABSTRACT ÖZ Endüstr şletmelernde kullanılan kaynakları doğru yatırımlara aktarılması kararı uzmanları zorlayan problemlerdr. Ar-Ge projeler de blnmeyen ortaya koyan ve şletme çn sürprzler çeren yatırımları berabernde getrmektedr. Bu nedenle Ar- Ge projelern hayata geçrmeden önce kıt kaynakları değerlendrme yolunda br kez daha düşünmek gerekmektedr. Bu çalışmada br endüstr şletmesnn Ar-Ge bölümü tarafından ön çalışmaları tamamlanmış 15 projenn hayata geçrlmes çn öncelklendrlmes problem çözülmüştür. Projelern tamamlanması altı krtere dayanmakta ve projeler on beş alternatf göstermektedr. Çalışmada problemn çözümünde ÇKKV analz yapılmaktadır. Entrop yöntem le krter ağırlıkları belrlenmekte ardından krter ağırlıkları le alternatf projeler arasında sıralama yapılmaktadır. Sıralama sonucu hang projelern öncelkl olarak ele alınması gerektğ hesaplanmakta ve hesaplama sonuçları şletme yetkller le paylaşılıp değerlendrmeler sunulmaktadır. Transferrng the resources used n ndustral enterprses to the rght nvestments s a problem that forced decson makers. R&D projects are also brngng n nvestments that reveal unknowns and contan surprses for the enterprse. For ths reason, t s necessary to thnk once agan on the way to evaluate scarce resources before dreamng of R&D projects. In ths study, the problem of prortzng the 15 projects that have been completed by the R&D department of an ndustral operaton for survval has been solved. The completon of the projects s based on sx crtera and the projects show ffteen alternatves. For the soluton of the problem n the study MCDM analyss s done. The crteral weghts are determned by the entropy method and then the crtera weghts and the alternatve projects are lsted. It s calculated whch projects should be consdered as prortes and the results of the calculatons are shared wth the busness authortes and evaluated. 1. GİRİŞ İşletmeler arasında rekabetn gderek arttığı br çevrede araştırma ve gelştrme faalyetler frmaların hayatta kalablmes çn oldukça krtk br hal almış olup her geçen gün önem artmaya devam etmektedr. Ar-Ge projeler, şletmelern varlıklarını sürdüreblmeler, rekabet edeblmeler ve gelşm sağlamaları çn yapılan en öneml yatırım kararlarından brsdr (Osawa ve Murakam, 2002). Çünkü şletmeler çn katma değer yüksek ve yenlkç Ar-Ge projeler varlıklarını güvenle sürdüreblmeler çn alternatf yollar yaratmaktadır. Ar-Ge projeler, daha önce ortaya konmamış yen ürün ve hzmetlern gelştrlmesn, var olanların yleştrlmesn ve kullanılmakta olan süreçlernn etknlğnn artırılması le malyetlern azalmasını sağlamaktadır (Hedenberger ve Stummer, 1999). Çeştl yönlerden sürdürülen Ar-Ge çalışmalarının katkısının artması ve şletmelern kaynaklarının bu katkıya olanak sağlaması çn üzernde çalışılan

2 proje sayısının artarken değerlendrmenn olumlu yapılması gerekmektedr. İşletmelern amaçlarına ulaşmasında en fazla katkı yapablecek Ar-Ge projelernn seçm ve değerlendrlmes şletmeler çn kaynaklarının aktarılmasında öneml rol oynamaktadır (Pppo vd., 1999). Bu nedenle üzernde çalışılan projelern sağlayacakları fayda bakımından öncelklendrlmes şletmelern kaynaklarını doğru değerlendreblmeler çn krtk rol oynamaktadır. Ar-Ge projelernn öncelk sıralaması çn çalışmalarda kullanılan krterler ve bu krterler arasındak lşkler nceleyen yöntemler farklılık göstermektedr. Öncelkl olarak ele alınacak Ar-Ge projesnn uygulamada belrleneblmes brçok krtere bağlı olmasından dolayı çok krterl karar verme problem olarak değerlendrleblmektedr. Bu çalışmada, ÇKKV yöntemlernden krterlern ağırlıklandırılmasında entrop yöntem kullanılarak alternatf projelern öncelk sıralanması şlem TOPSİS yöntem le gerçekleştrlmektedr. 2. AR-GE PROJELERİ Araştırma ve gelştrme; blnmeyen blglere ulaşmak veya var olan blgler ortaya çıkarmak amacıyla yapılan sstematk br çalışmadır. Ar-Ge projes, ler br teknolojk aşamayı fade eden, belrlenmş br dz amacı gerçekleştrmeye yönelen, kend çnde br bütün olan ve amaca ulaşıldığında sona eren anlamlı br araştırma amacı olarak tanımlanmaktadır (Barutçugl, 1981). Ar-Ge projes; blm veya teknoloj alanında teknk blg brkmn ya da kablyet gelştrmey arayan ve sorgulayan projeye denlmekte olup, mevcut durumu, ekpmanı, ürün veya hzmet yleştrme ve gelştrme çalışmalarını da kapsamaktadır. Wast (1999) çalışmasında, Ar-Ge projelern ntelk ve kapsam bakımından üçe ayırmaktadır: Temel araştırma; teork olarak blnmeyen blgnn elde edlmes çalışmasıdır. Uygulamalı araştırma; belrl uygulamalara ve amaçlara yönelk olarak ürün ve üretm süreçler üzernde yapılan çalışmalardır (Barutçugl, 1981). Temel ve uygulamalı araştırma se kurumlarda, uygulamalı araştırma le gelştrme çalışmalarının brlkte yürütülmesdr. Gelştrme, tüm bu yapılan araştırmalardan veya uygulamadak deneymlerden sağlanan blglere dayalı olarak yürütülen sstematk çalışmalardır. Ar-Ge projeler, şletmenn büyüklüğüne, proje yeteneğne, pazar payı gb çeştl değşkenlere bağlı olarak ürün ve hzmet üretmek ve bu üretm sonunda ortaya çıkan ürünün teknolojsn gelştrmek amacıyla belrlemş olan ön tasarım çalışmalarıdır. Ar-Ge projeler yalnızca mevcut olmayan br şey gerçekleştrmek çn değl, var olan br üretmn gelştrlmesne yönelk olarak da tasarlanablrler (Bourner vd., 1992). İşletmelern hedeflerne ve stratejlerne uygun projelern belrlenmes bu projelern değerlendrmeye alınıp seçlmes şletmenn kısıtlı olan kaynaklarını bu seçlen projelere yönlendreblmes çn projeler arasında öncelk sıralamasının yapılması gerekmektedr (Pppo vd., 1999). Bu sıralama şletme yönetclernn seçlecek Ar-Ge projeler üzernde fkr brlğne varmalarında yol gösterc rol üstlenmektedr (Osawa ve Murakam, 2002) AR-GE Projelernn Öncelk Sıralamasında Kullanılan Krterler Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasında kullanılacak krterler, şletmenn amaçlarına uygun olarak belrlenmektedr. İşletme amaçlarına uygun seçlmedğ takdrde doğru projelern seçlmes durumunda ble şletmelern başarıya ulaşması mümkün olmayacaktır. Ayrıca proje seçmn etkleyen ntel ve ncel brçok krtern göz önüne alınması da bu başarıyı etklemektedr. Tablo 1 de Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasında kullanılan krterlere yönelk lteratür çalışması gösterlmektedr. Tablo 1. Ar-Ge Projelernn Seçmn Etkleyen Krterler Çalışma Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasında kullanılan krterler Schwartz ve Vertnsky Proje malyet, (1977) Proje ger ödeme süres, Proje teknk ve tcar başarı olasılığı, Proje sonrası şletme pazar payı, Projenn beklenen getrs ve Projeye yapılan devlet desteğ Bard vd. (1988) Yürürlükte olan yasal düzenlemeler, İşletme kaynakları, İşletmenn çnde bulunduğu pazar koşulları ve Projenn teknk başarı olasılığı Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

3 Osawa ve Murakam Ntel faktörler (2002) o Projenn stratejk açıdan önem o Projenn teknolojk etks ve o Projenn uygulanablrlğ Ncel faktörler, o Proje sonrası satışlar, o Proje sonrası kar ve o Projenn etknlğ Lang Projenn şletmeye katkısı, (2003) Projenn yenlk yaratma gücü, Projenn yatırım tutarı ve Projenn şletme amaçlarına uygunluğu Lawson vd. (2006) Projenn teknk rskler, Projenn şletme stratejlerne uygunluğu, Yürürlükte olan yasal düzenlemeler, Proje sonrası şletme pazar payı Projenn yaratacağı tcar rsk ve Projenn uygulanablrlğ Wang vd. (2005) Projelern şletme ve ulusal ekonomye katkısı, Projenn gelşme düzeyne etks, Projenn teork ve teknk katkısı, Projenn başarı olasılığı, Projenn sağladığı enerj ve malzeme tasarrufu, Projenn sosyal etks ve Projenn tcar başarısı Mohanty vd. (2005) Projeden beklenen fayda, Projenn yaratacağı rskler ve Projenn at olduğu kategor (temel araştırma, uygulamalı araştırma ve gelştrme) AR-GE Projelernn Öncelk Sıralamasında Kullanılan Yöntemler Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasında çeştl yöntem ve modeller kullanılablmektedr. İşletmenn amaçlarına göre ve kullanılan sıralama krterlerne göre farklılık gösteren bu yöntemler lteratürde çeştllk göstermektedr. Tablo 2 de se Ar-Ge projelernn öncelk sırlamasında kullanılan yöntemler gösterlmektedr. Tablo 2. AR-Ge Projelernn Öncelk Sıralamasında Kullanılan Yöntemler Çalışma Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasında kullanılan yöntemler Cardus vd., (1982) Fayda-malyet analz Khorramshahgol vd., (1988) Hedef programlama Bard vd., (1988) Tam sayılı programlama Rnguest ve Graves, (1990) Doğrusal programlama Menke, (1994) Karar teors (rsk analz/karar ağacı) Henrksen ve Traynor, (1999) Puanlama (scorng) yöntem Kuchta, (2001) Kuadratk programlama Poh vd., (2001); Lang, (2003) Analtk Hyerarş Sürec (AHS) Meade ve Presley, (2002) Analtk Ağ Sürec (AAS) Hsu vd., (2003); Wang vd., (2005); Huang vd., Bulanık AHS (2008) Mohanty vd., (2005) Bulanık AAS Lnton vd., (2007); Elat vd., (2008) VZA (Ver Zarflama Analz) Wang ve Hwang, (2007); Carlsson vd., (2007); Tolga ve Kahraman, (2008) 3. ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp Bulanık Opsyon değerleme (fuzzy real optons valuaton) İşletmelern varlıklarını sürdürüp hayatta kalablmeler brçok sevyede aldıkları farklı kararlara bağlıdır. Zorlu şartlar altında karşılaşılan karar problemlernn çözümünde se tek br amaç var se bu durum sonuçlara kolay br şeklde ulaşma açısından oldukça etkldr. Ancak karşılaşılan sorunlar, bulundukları sstem çnde tek amaçtan çok brden fazla veya brbrleryle çelşen amaçlar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durumda çok krterl karar verme yaklaşımı gerekmektedr. Brden fazla amacın optmal çözüm değerlerne ulaşablmek çn zaman çersnde çok sayıda yöntem

4 gelştrlmştr. Bu yöntemlere genel olarak çok amaçlı karar alma yöntemler denlmektedr (Turanlı ve Köse, 2005). Çok krterl karar verme yöntemlernn uygulanmasında krter ağırlıklarının belrlenmes ya da krterlern eş değerde ağırlıklandırılması gerekmektedr. Entrop Ağırlık teknğ, karar verclern subjektf yargılarına dayalı olarak ndeks ağırlıklarının hesaplandığı AHP ve Delph gb yöntemlern aksne, eldek very kullanarak hesaplama yapan objektf br ağırlık belrleme yöntemdr. Entrop ağırlık yöntem le ağırlıklandırılan krterler ÇKKV yöntemler çnde bastlğ ve sağlam matematksel temelnden dolayı lteratürde en sık kullanılan yöntem olan TOPSİS yöntem le sıralanablmektedr. Öncelkle bu yöntemlern uygulama adımlarını ele almak çalışmanın doğru anlaşılmasında önem teşkl etmektedr Entrop Yöntem le Ağırlıkların Belrlenmes Problemlern çözümünde her krter önem düzey aynı olmayablr. Her br değere ağırlık değer atanarak, önem düzey belrleneblmektedr. Bu çalışmada ağırlık değernn belrlenmesnde objektf ağırlıklandırma yöntemlernden Entrop yöntem kullanılmaktadır. Entrop yöntem ntelklern doğasında bulunan karşıtlık yoğunluğunun varlığından hareket etmektedr. Sstemde var olan elemanların, o ssteme at blgy kend çlernde sakladıkları temelne dayanarak, ntelklern karar vercye leteceğ blgnn mktarını ölçen entrop yöntem matematksel denklemler le açıklanmaktadır (Wu, 2011). İ alternatfl ve j krterl br çok krterl karar verme problemnde; 1.Adım: Karar Matrsnn (A) Oluşturulması Alternatfler Krterler X j A j X 1 X 2 X j X n A 1 X 11 X 12 X 1j X 1n A 2 X 21 X 22 X 2j X 2n A X 1 X 2 X j X n A m X m1 X m2 X mj X mn Burada X j ;. alternatfn j. krtere göre değerdr. 2.Adım: Normalleştrlmş Karar Matrsnn (R) Oluşturulması r j m x p1 j X pj, = 1, 2,, m ; j = 1, 2,,n le R [ r j ] mxn normalleştrlmş karar matrs elde edlmektedr. 3.Adım: Her Br Krtern Entrop Değer Bulunması m 1 e r ln r le her br krtern entrop değer bulunmaktadır. Burada e j j. krtern j j j ln m 1 entrop değern göstermektedr. 4.Adım: Her Br Krtern Ağırlık Değernn Bulunması W j n 1 e j le krterlern ağırlık değerler atanmış olmaktadır. (1 e ) p1 p n j1 W j 1 dr. Entrop Ağırlık teknğ farklı karar verme süreçlernde değerlendrme yapablmek amacıyla kullanılablecek uygun br ölçek olup çok krterl karar verme yöntemler çn objektf ağırlıkar Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

5 sağlamaktadır. Genellkle ndeks ağırlıklarının belrlenmesnde ele alınan entrop yöntemnn, ÇKKV lteratüründe kullanıldığı çalışma sayısı son yıllarda artış göstermektedr TOPSİS Yöntem le Alternatflern Sıralanması TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to Ideal Soluton) yöntem çok krterl karar verme yöntemlernden brdr. Bu yöntem kullanılarak alternatf seçeneklern belrl krterler doğrultusunda ve krterlern alableceğ maksmum ve mnmum değerler arasında deal duruma göre karşılaştırılması gerçekleştrleblmektedr (Yurdakul ve İç, 2003). TOPSIS yöntem sağlam temell mantık yapısı, deal ve deal olmayan çözümler aynı anda dkkate alması ve kolay hesaplanması le yaygın br kullanım alanına sahp ÇKKV yöntemdr (Karsak, 2002). TOPSIS yöntemnde zlenecek adımlar şu şeklde ele alınablr (Trantaphyllou, 2000): 1.Adım: Karar Matrsnn (A) Oluşturulması Yöntem alternatfn ve j krtern yer aldığı karar matrsnn oluşturulması le başlar. Karar matrsnn satırlarında üstünlükler sıralanmak stenen alternatfler, sütunlarında se karar vermede kullanılacak krterler yer alır. A matrs karar verc tarafından oluşturulan başlangıç matrsdr. Karar matrs aşağıdak gb gösterlr: Alternatfler Aj Krterler Xj X1 X2 Xj Xn A1 X11 X12 X1j X1n A2 X21 X22 X2j X2n A X1 X2 Xj Xn Am Xm1 Xm2 Xmj Xmn 2.Adım: Normalleştrlmş Karar Matrsnn (R) Oluşturulması TOPSIS yöntem öncelkle değşk krter boyutlarını boyutsuz krtere dönüştürür. Normalleştrlmş Karar Matrs, R nn br elemanı olan rj aşağıdak formül kullanılarak hesaplanır. r j a m j k 1 a 2 kj R matrs aşağıdak gb oluşturulur. R j r11 r12... r1 n r21 r22... r 2n rm 1 rm 2... rmn 3.Adım: Ağırlıklandırılmış Normalze Karar Matrsnn Oluşturulması Karar verc tarafından tanımlanan ağırlıkların br kümes, n w 1 olduğu durumda W w1, w2, w3,..., wn karar matrs le brlkte ağırlıklandırılmış normalze karar matrs olan V y elde etmek çn kullanılmaktadır. R matrsnn her br sütunundak elemanlar lgl w değer le çarpılarak V matrs oluşturulur. V matrs aşağıdak gbdr: 1 Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

6 V j w r w r. w r w r w r. w r w r w r. w r n 1n n 2n 1 m1 2 m2 n mn 4.Adım: İdeal ( A ) ve Negatf İdeal ( A ) Çözümlern Belrlenmes İdeal çözüm setnn oluşturulablmes çn V matrsndek ağırlıklandırılmış değerlendrme faktörlernn yan sütun değerlernn en büyükler seçlr. (max j ),(max j ), 1,2,3,..., 1, 2,..., n A v j J v j J m v v v Negatf deal çözüm set se, V matrsndek ağırlıklandırılmış değerlendrme faktörlernn yan sütun değerlernn en küçükler seçlerek oluşturulur. (max ),(max ), 1,2,3,...,,,..., j j 1 2 n A v j J v j J m v v v Öncek k alternatf hayaldr. Bununla brlkte burada bunu fayda krter çn farz etmek daha geçerldr, kabul edleblrdr. Karar verc alternatfler arasından maksmum değere sahp olanı stemektedr. Malyet krter çn karar verc, alternatfler arasında mnmum değere sahp olanı stemektedr. Öncek açıklamalardan anlaşılacağı üzere, alternatf en çok terch edlen veya deal çözümü çerr. Benzer şeklde A en az terch edlen alternatf veya negatf deal çözümü çerr. 5.Adım: Ayırma Ölçümünün Hesaplanması n boyutlu Eucldan (ökldyen) uzaklık yöntem, her br alternatfn deal çözümden ve negatf deal çözümden ayırım uzaklık ölçümüne uygulanmaktadır. Böylece deal çözümden uzaklıklar çn aşağıdak eştlkler elde edlr. n 2 S v v j j j1 S = Her br alternatfn deal çözümden Ökld anlayışına göre uzaklığıdır. n 2 S v v S j j j1 = Her br alternatfn negatf deal çözümden Ökld anlayışına göre uzaklığıdır. 6.Adım: İdeal Çözüme Görel Yakınlığın Hesaplanması Her br karar noktasının deal çözüme görel yakınlığının ( C ) hesaplanmasında deal ve negatf deal ayırım ölçülernden yararlanılır. ve aşağıdak şeklde hesaplanır. S C S S Burada C değer 0 A alternatfnn, deal çözüme görel yakınlığı C 1 aralığında değer alır. A A şeklnde gösterlr A = A se C = 1 olur yan lgl karar noktasının deal çözüme, noktasının negatf deal çözüme mutlak yakınlığını gösterr. A = A se C = 0 lgl karar 7.Adım: Terch Sırasının Düzenlenmes Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

7 En y çözüme C nn terch sırasına göre karar verleblr. Bu nedenle en y alternatf deal çözüme en yakın uzaklıkta bulunandır. Herhang br alternatfn deal çözüme en yakın mesafede olması, aynı zamanda da negatf deal çözüme en uzak mesafede olması gerekmektedr. 4. ENDÜSTRİ İŞLETMESİNİN AR-GE PROJELERİNİ ÖCELİKLENDİRİLMESİ UYGULAMASI Ar-Ge bölümü çalışmalarını değerlendrmeye alan ve hayata geçrme konusunda planlama yapan endüstr şletmes elnde olan projeler gözden geçrmektedr. İşletmenn üzernde çalışılan 15 adet Ar- Ge projes bulunmaktadır. Bu projelern smler ve çalışma alanları Tablo 3 de gösterlmektedr. Proje No P001 P002 P003 P004 P005 P006 P007 P008 P009 P010 P011 P012 P013 P014 P015 Tablo 3. Endüstr İşletmesnn Ar-Ge Projeler Proje Adı Soğuk Dövme Presler Ürün Parçası Kesme Yüzeynn İyleştrlmes Özel Kafa Ürün Tasarımı ve Üretm Rot başının Punta Zımbasındak Aşınma Sorununun Gderlmes Bombe başlı Özel Ürününün 4. İstasyon Vurucu Kalıp Ömrü Çalışması Özel Ürün 3. İstasyon Sabt Kalıbı Ömrünün Artırılması Kaynaksız Brleştrme Sağlayan Bağlantı Elemanlarında Çıkma ve Dönmey Önleyc Kafa Altı Formu Çalışması Soğuk Dövme Proses Tasarımı ve Bağlantı Elemanlarının Mekank Davranışı le lgl Uygulamaları İçeren Kolay Kullanıcı Ara yüzüne Sahp Hesaplayıcı Yazımı Özel Malzemenn Bağlantı Elemanlarının Soğuk Şekllendrlmesnde Hammadde Olarak Kullanılması. Yen Müşter Projesnde Kullanılacak Tüm Bağlantı Elemanlarının Adet Optmzasyonu ve Özel Ürün Tasarım ve İmalatı Özgün Tasarıma Sahp Plastk Kltleme Maknes Tasarım ve İmalatı Rotl Üretmnde Özgün Şaft Eksenleme Mekanzmasının Tasarım, İmalat ve Uygulaması Özel Flanşlı Burç Tasarım ve Üretm Üretm Fre Analz ve Raporlanmasında ver toplanması Isıl İşlem Fırınları Otomasyon ve Ver Toplama Projes Yarı Mamul Konteynırların RFID le takb ve Sevkyatı İşletme bu projelern hepsn aynı anda gerçekleştrecek zaman ve kaynağa sahp olmadığı blnmektedr. Bu nedenle projelern öncelk sıralaması gerekmektedr. Bu öncelk sıralamasının yapılablmes çn ele alınan krterler; proje süres, personel sayısı, planlanan bütçe, projenn yenlkç yönü, yleştrme ve projenn toplam bedel olmak üzere altı ayrı başlık altında ncelenmektedr. Tablo 4 de Ar-Ge Projelernn değerlendrme krterler ve bu krterlern amaçlanan değerlernn maksmum mnmum olacağı gösterlmektedr. Adım 1 Krterlern Belrlenmes Proje No Tablo 4. Ar-Ge Projelernn Değerlendrme Krterler Proje Süres Personel Sayısı Planlanan Bütçe Projenn Yenlkç Yönü İyleştrme Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp Toplam Bedel Amaç değer mn mn mn max max mn P P P P P P P Adım 2 Karar P Matrs P P P P P P P Endüstr şletmesnn Ar-Ge projelern öncelk sıralanması konusunda TOPSİS yöntem kullanılmaktadır. Uygulama yapılan şletmede ele alınan Ar-Ge projelernn değerlendrme krterler, Tablo 4 de gösterlmektedr. Bu krterlern ağırlıklarının belrlenmes çn öncelkle objektf ağırlıklandırma sağlayan entrop ağırlık yöntem kullanılmaktadır. Tablo 5 de entrop ağırlık yöntem le krter ağırlıklarının belrlenme adımlarında yapılan hesaplamalar gösterlmektedr.

8 Tablo 5. Entrop Ağırlık Yöntem İle Krter Ağırlıklarının Belrlenmes Krterler Proje Süres Personel Sayısı Planlanan Bütçe Projenn Yenlkç Yönü İyleştrme Toplam Bedel mn mn mn max max mn Xj Karar Matrs 0,500 0,471 0,625 0,700 0,247 0,464 0,500 0,118 0,000 0,500 1,000 0,087 0,833 0,588 0,900 0,600 0,385 0,999 0,500 0,294 0,750 0,800 0,004 0,720 0,667 0,235 0,792 0,800 0,046 0,727 0,500 0,000 0,667 1,000 0,385 0,659 0,833 0,588 0,833 0,800 0,556 0,668 0,667 0,176 0,750 0,800 0,556 0,707 0,667 0,412 0,750 0,900 0,385 0,701 0,333 0,000 0,167 0,800 0,987 0,119 0,917 0,412 0,983 0,600 0,031 0,999 0,333 0,294 0,042 0,800 0,920 0,017 0,333 0,588 0,500 0,500 0,987 0,532 0,333 0,588 0,458 0,800 0,556 0,442 0,000 0,529 0,292 0,800 0,247 0,000 Rj 7,917 5,294 8,508 11,200 7,292 7,841 Rj -0,347-0,355-0,294-0,250-0,345-0,356-0,347-0,252 0,000-0,347 0,000-0,212-0,152-0,312-0,095-0,306-0,367-0,001-0,347-0,360-0,216-0,179-0,022-0,236-0,270-0,340-0,185-0,179-0,142-0,232-0,347 0,000-0,270 0,000-0,367-0,275-0,152-0,312-0,152-0,179-0,327-0,270-0,270-0,306-0,216-0,179-0,327-0,245-0,270-0,365-0,216-0,095-0,367-0,249-0,366 0,000-0,299-0,179-0,013-0,254-0,080-0,365-0,017-0,306-0,108-0,001-0,366-0,360-0,132-0,179-0,077-0,071-0,366-0,312-0,347-0,347-0,013-0,336-0,366-0,312-0,358-0,179-0,327-0,361 0,000-0,337-0,359-0,179-0,345 0,000 EPj -4,046-4,289-3,154-3,079-3,147-3,099 Ej 1,494 1,584 1,165 1,137 1,162 1,144 1-Ej -0,494-0,584-0,165-0,137-0,162-0,144 Wj 0,293 0,346 0,098 0,081 0,096 0,086 EPj Entrop yöntem le krter ağırlıklarının belrlenmesnn ardından Ar-Ge projelernn değerlendrlmesnde ele alınan krterlern proje süres %29, personel sayısı %34, planlanan bütçe %9, projenn yenlkç yönü %8, yleştrme %9 ve toplam bedel %8 oranında etkl olduğu görülmüştür. Bu ağırlık değerler endüstr şletmes le paylaşılmıştır. Entrop yöntem tarafından objektf olarak belrlenen ağırlıkların şletmedek uzman kşlerce uygun olarak kabul edldğ öğrenlmştr. Bu doğrulamanın ardından TOPSİS yöntem le Ar-Ge projelernn öncelk sıralamasını Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

9 çn hesaplamalar yapılmıştır. Tablo 6 da TOPSİS yöntem le Ar-Ge projelernn öncelk sıralaması hesaplama adımları gösterlmektedr. Tablo 6. TOPSİS Yöntem le Ar-Ge Projelernn Öncelk Sıralaması Krterler Proje Süres Personel Sayısı Planlanan Bütçe Projenn Yenlkç Yönü İyleştrme Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp Toplam Bedel mn mn mn max max mn Karar Matrs Wj 0,293 0,346 0,098 0,081 0,096 0,086 0,245 0,201 0,183 0,238 0,107 0,241 0,245 0,336 0,489 0,170 0,435 0,410 0,082 0,157 0,049 0,204 0,168 0,000 0,245 0,269 0,122 0,272 0,002 0,126 0,163 0,291 0,102 0,272 0,020 0,123 0,245 0,380 0,163 0,340 0,168 0,153 0,082 0,157 0,082 0,272 0,242 0,149 Normalze 0,163 0,313 0,122 0,272 0,242 0,132 Karar Matrs 0,163 0,224 0,122 0,306 0,168 0,134 0,326 0,380 0,408 0,272 0,429 0,396 0,041 0,224 0,008 0,204 0,014 0,000 0,326 0,269 0,469 0,272 0,400 0,442 0,326 0,157 0,245 0,170 0,429 0,211 0,326 0,157 0,265 0,272 0,242 0,251 0,489 0,179 0,347 0,272 0,107 0,450 Ağırlıklı Normalze Karar Matrs Poztf İdeal Çözüm Set Negatf İdeal Çözüm Set 0,072 0,070 0,018 0,019 0,010 0,021 0,072 0,116 0,048 0,014 0,042 0,035 0,024 0,054 0,005 0,017 0,016 0,000 0,072 0,093 0,012 0,022 0,000 0,011 0,048 0,101 0,010 0,022 0,002 0,011 0,072 0,132 0,016 0,028 0,016 0,013 0,024 0,054 0,008 0,022 0,023 0,013 0,048 0,108 0,012 0,022 0,023 0,011 0,048 0,077 0,012 0,025 0,016 0,011 0,096 0,132 0,040 0,022 0,041 0,034 0,012 0,077 0,001 0,017 0,001 0,000 0,096 0,093 0,046 0,022 0,038 0,038 0,096 0,054 0,024 0,014 0,041 0,018 0,096 0,054 0,026 0,022 0,023 0,021 0,143 0,062 0,034 0,022 0,010 0,038 0,143 0,132 0,048 0,028 0,042 0,038 0,012 0,054 0,001 0,014 0,000 0,000 Poztf İdeal Negatf İdeal İdeal Çözüme Görecel Yakınlık 0,120 0,068 0,362 0,105 0,112 0,517 0,156 0,021 0,116 0,110 0,073 0,400 0,125 0,061 0,328 0,097 0,102 0,512

10 0,158 0,031 0,164 0,118 0,071 0,377 0,129 0,050 0,278 0,087 0,132 0,602 0,160 0,023 0,128 0,098 0,116 0,542 0,111 0,098 0,469 0,113 0,093 0,452 0,110 0,142 0,564 Ar-Ge projelernn öncelklendrlmes çn TOPSİS yöntem le sıralama yapılmıştır ve poztf deal, negatf deal le deal çözüme görecel yakınlık değerler hesaplanmıştır. Bu çözüme göre projelern deal çözüme göre yakınlık sıralaması Tablo 7 de gösterlmektedr. Tablo 7. Ar-Ge Projelern İdeal Çözüme Göre Yakınlık Sıralaması P001 P002 P003 P004 P005 P006 P007 P008 P009 P010 P011 P012 P013 P014 P015 0,362 0,517 0,116 0,400 0,328 0,512 0,164 0,377 0,278 0,602 0,128 0,542 0,469 0,452 0,564 Tablo 7 de gösterlen yakınlık sıralaması büyükten küçüğe doğru öncelklendrldğnde lk sırada yapılması planlanan projeden son sırada yapılablecek projeye kadar öncelk sıralaması belrlenmş olmaktadır. Tablo 8 de bu değerlern öncelk sıralaması gösterlmektedr. Tablo 8. Ar-Ge Projelernn Öncelk Sıralaması Sıra Proje No P010 P015 P012 P002 P006 P013 P014 P004 P008 P001 P005 P009 P007 P011 P003 Değer 0,602 0,564 0,542 0,517 0,512 0,469 0,452 0,400 0,377 0,362 0,328 0,278 0,164 0,128 0,116 Yapılan sıralamaya göre lk yapılması gereken Ar-Ge projes P010 yan özgün tasarıma sahp plastk kltleme maknes tasarım ve malatı projesdr. Bu projenn ardından P015 yarı mamul konteynırların RFID le takb ve sevkyatı ve P012 özel flanşlı burç tasarım ve üretm projeler gelmektedr. Bu şeklde devam eden projelern öncelklendrlmes çalışması hesaplama sonuçları endüstr şletmes yetkller le paylaşıldığında değerlendrme olarak kabul gördüğü uygulamaya geçrme aşamasında sorun teşkl etmeyeceğ yönünde ger bldrm alınmıştır. 6. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Endüstr şletmelernn Ar-Ge projelern öncelk sıralamasında Entrop ağırlıklı TOPSİS yöntemne dayalı çok krterl br analz çalışmasında, öncelkle şletmenn değerlendrmeye aldığı Ar-Ge projeler belrlenmştr. Ardından bu projelern değerlendrme krterlernn neler olduğu açıklanmıştır. İşletmenn elnde 15 Ar-Ge projes bulunmaktadır ve bu projeler 6 değerlendrme krter (proje süres, personel sayısı, planlanan bütçe, projenn yenlkç yönü, yleştrme, toplam bedel) bazında açıklanmıştır. Bu projelern brbrne göre öncelklernn olup olmadığı ve kıt kaynaklarla mücadele eden şletmenn hang projey öncelkl olarak ele alması gerektğ problemnn çözümü çn çok krterl karar verme analz yapılması uygun görülmüştür. Ar-Ge projelernn 6 krter altında değerlendrlmes stem sonucu bu krterlern sıralamaya eşt ağırlıkta mı yoksa farklı oranlarda mı etk edeceğnn sorusuna cevap bulablmek çn lteratürde objektf ağırlıklandırmada kullanılan Entrop ağırlık yöntem kullanılmıştır. 6 krtern ağırlıkları belrlenmştr ve projede kullanılması gereken personel sayısını mnmum yapma steğnn %34 ağırlık le en öneml krter olduğu, proje süresnn %29 ağırlık le knc öneml krter olduğu görülmüştür. Entrop ağırlık yöntem le hesaplanan krter ağırlıkları şletmede çalışılan yetkller le paylaşıldığında projelerde görevlendrlen personel sayısını mnmum yapma krternn oldukça öneml olduğu bu projelerde görevlendrlen personeln ayrıca sthdam edlmeyeceğ şletme çnden kşlern bu projelere vakt ayırmaları gerektğ bu nedenle bu krter ağırlığının yüksek çıkmasının anlamlı bulunduğu belrlenmştr. Ayrıca ele alınan Ar-Ge projes süresnn knc öneml krter olduğu blgs verldğnde bu krtern de projelern br an önce sonuca ulaştırılması ve sonuçlarının görüleblmes açısından öneml olduğu blgs ednlmştr. Bu verler ışığından entrop ağırlık yöntem le hesaplanan krter ağırlık değerler kullanılarak öncelk sıralaması çalışması yürütülmüştür. TOPSİS yöntem çok krterl karar verme yöntemler çnde kullanım kolaylığı sağlayan ve sağlam temellere dayanan br yöntemdr. TOPSİS yöntem kullanılarak şletmenn elnde bulunan 15 Ar-Ge Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

11 projesnn hang sırada yapılmasına yönelk hesaplamalar yapılmıştır. TOPSİS yöntem sonuçlarına göre P010 yan özgün tasarıma sahp plastk kltleme maknes tasarım ve malatı, P015 yarı mamul konteynırların RFID le takb ve sevkyatı, P012 özel flanşlı burç tasarım ve üretm, projeler lk öncelkl projeler oluşturmaktadır. Bu projelern öncelkl projeler olduğu şletme yetkller le paylaşılmıştır ve uygulama sakıncası olmadığı belrlenmştr. İşletme bu dönemde çalışmalarını hesaplamada belrlenen sıralama le yapmaktadır. KAYNAKÇA Bard, J.F., Balachandra, R. & Kaufmann, P.E. (1988) An Interactve Approach To R&D Project Selecton And Termnaton, IEEE Transactons on Engneerng Management, 35(3), ss Barutçugl, İ.S., (1981). Teknolojk Yenlk ve Araştırma Gelştrme Yönetm, 20-21, Bursa Ünverstes Yayınları, Bursa. Bourner, T., Frost, P., & Beaty, L., (1992). Management Development by Research, Brghton Polytechnc, İngltere. Cardus, D., Fuhrer, M.J., Martn, A.W. & Thrall, R.M. (1982) Use Of Beneft- Cost Analyss In The Peer Revew Of Proposed Research, Management Scence, 28(4), ss Carlsson, C., Fuller, R., Hekkla, M. & Majlender, P. (2007) A Fuzzy Approach To R&D Project Portfolo Selecton, Internatonal Journal of Approxmate Reasonng, 44, ss Elat, H., Golany, B. & Shtub, A. (2008), R&D Project Evaluaton: An İntegrated DEA and Balanced Scorecard Approach, Omega, 36, ss Hedenberger, K. & Stummer, C. (1999) Research and Development Project Selecton and Resource Allocaton: a Revew of Quanttatve Modelng Approaches, Internatonal Journal of Management Revews, 1(2), ss Henrksen, A.D. & Traynor, A. J. (1999) A Practcal R&D Project-Selecton Scorng Tool, IEEE Transactons on Engneerng Management, 46(2), ss Hsu, Y.-G., Tzeng, G.-H. & Shyu, J.Z. (2003), Fuzzy Multple Crtera Selecton of Government- Sponsored Fronter Technology R&D Projects, R&D Management, 33(5), ss Huang, C-C. Chu, P-Y. & Chang, Y-H. (2008) A Fuzzy AHP Applcaton n Government Sponsored R&D Project Selecton, Omega, 36, ss Khorramshahgol, R., Azan, H. & Gousty, Y. (1988) An Integrated Approach To Project Evaluaton And Selecton, IEEE Transactons on Engneerng Management, 35(4), ss Kuchta, D. (2001), A Fuzzy Model for R&D Project Selecton wth Beneft,Outcome, and Resource Interactons, The Engneerng Economst, 46(3), ss Lawson, C.P., Longhurst, P.J. & Ivey, P.C. (2006) The Applcaton of A New Research and Development Project Selecton Model n SMEs, Technovaton, 26, ss Lang, W.Y. (2003) The Analytc Herarchy Process n Project Evaluaton: An R&D Case Study n Tawan, Benchmarkng: An Internatonal Journal, 10(5), ss Lnton, J.D., Morabto, J. & Yeomans, J.S. (2007), An Extenson To A DEA Support System Used For Assessng R&D Projects, R&D Management, 37(1), ss Meade, L.M. & Presley, A. (2002), R&D Project Selecton Usng the Analytc Network Process, IEEE Transactons On Engneerng Management, 49(1), ss Menke, M.M. (1994) Improvng R&D Decsons and Executons, Research Technology Management, 37(5), ss Mohanty, R.P., Agarwal,R., Choudhury, A.K. & Twar, M.K. (2005) A Fuzzy ANP-Based Approach to R&D Project Selecton: a Case Study, Internatonal Journal of Producton Research, 43(24), ss Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp

12 Osawa, Y. & Murakam, M. (2002) Development And Applcaton Of A New Methodology Of Evaluatng Industral R&D Projects, R&D Management, 32(1), ss Pppo, P., Karkkanen, H., Ojanen, V. & Tuomnen, M. (1999) Problems And Promoton Of R&D Project Selecton n Fnnsh Hgh-Tech Manufacturng Companes, Proceedngs of PICMET '99 Conference, Portland, USA. Poh, K.L., Ang, B.W. & Ba, F. (2001) A Comparatve Analyss Of R&D Project Evaluaton Methods, R&D Management, 31(1), ss Rnguest, J.L. & Graves, S.B. (1990) The lnear R&D Project Selecton Problem: an Alternatve to Net Present Value, IEEE Transactons on Engneerng Management, 37(2), ss Schwartz, S.L. & Vertnsky, I. (1977), Mult-Attrbute Investment Decsons: A Study of R&D Project Selecton, Management Scence, 24(3), ss Tolga, A.Ç. & Kahraman, C. (2008), Fuzzy Mult-attrbute Evaluaton of R&D Projects Usng a Real Optons Valuaton Model, Internatonal Journal of Intellgent Systems, 23, ss Wang, J. & Hwang, W.-L. (2007), A Fuzzy Set Approach For R&D Portfolo Selecton Usng A Real Optons Valuaton Model, Omega, 35, ss Wang, K., Wang, C.K. & Hu, C.H. (2005) Analytc Herarchy Process Wth Fuzzy Scorng n Evaluatng Multdscplnary R&D Projects n Chna, IEEE Transactons On Engneerng Management, 52(1), ss Wast, N., (1999). Japon Frmalarında Ar-Ge: Yöntemler Ve Yapılardan Örnekler, ODTÜ Gelştrme Dergs, 26, Wu, Z., Sun, J., Lang, L. & Zha, Y. (2011), Determnaton Of Weghts For Ultmate Cross Effcency Usng Shannon Entropy, Expert Systems Wth Applcatons, 38: Internatonal Journal of Academc Value Studes ISSN: Vol: 3, Issue: 11 pp