BURSA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BURSA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 BURSA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BURSA BURSA 2004

2 İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi...I Haritalar Listesi...V Şekiller Listesi...V Grafikler Listesi...V Resimler Listesi...V A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş...1 A.2. İl ve İlçe Sınırları...2 A.3. İlin Coğrafi Durumu...3 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu...4 A.5. İlin Jeolojik Yapısı ve Stratigrafisi...8 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma...18 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya...19 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları...25 B.1.1. Güneş...25 B.1.2. Su Gücü...25 B.1.3. Kömür...25 B.1.4. Doğalgaz...25 B.1.5. Rüzgar...25 B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek)...25 B.1.7. Petrol...25 B.1.8. Jeotermal Sahalar...25 B.2. Biyolojik Çeşitlilik...29 B.2.1. Ormanlar...29 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları...29 B.2.2. Çayır ve Mera...29 B.2.3. Sulak Alanlar...29 B.2.4. Flora...29 B.2.5. Fauna...30 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler...30 B.3. Toprak...30 B.4. Su Kaynakları...32 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar...32 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları...35 B.4.3. Akarsular...35 B.4.4. Göller ve Göletler...35 B.5. Mineral Kaynaklar...35 B.5.1. Sanayi Madenleri...35 B.5.2. Metalik Madenler...35 B.5.3. Enerji Madenleri...36 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler...36 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava...37 C.1.1. Doğal Değişkenler...37 C Rüzgar...37 C Basınç...38

3 C Nem...38 C Sıcaklık...38 C Buharlaşma...39 C Yağışlar...39 C Yağmur...39 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı...40 C Seller...40 C Kuraklık...40 C Mikroklima...40 C.1.2. Yapay Etmenler...41 C Plansız Kentleşme...41 C Yeşil Alanlar...42 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar...43 C Endüstriyel Emisyonlar...44 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar...44 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar...45 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman...46 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları...47 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları...49 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları...49 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları...49 C.3. Atmosferik Kirlilik...49 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri...49 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri...49 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri...50 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri...50 C Su Üzerindeki Etkileri...50 C Toprak Üzerine Etkileri...50 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri...50 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri...50 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri...51 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı...52 D.1.1 Yeraltı Suları...52 D.1.2 Jeotermal Kaynaklar...52 D.1.3 Akarsular...52 D.1.4 Göller, Göletler ve Rezervuarlar...53 D.1.5 Denizler...58 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri...58 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri...58 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik...58 D.3.2. Akarsularda Kirlilik...59 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik...61 D.3.4. Denizlerde Kirlilik...63 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları...63 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri...69 D.5.1. Tuzluluk...69 D.5.2. Zehirli Gazlar...69 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik...69 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler...69 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler...69 D Siyanürler...69 D Petrol ve Türevleri...69

4 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller...69 D Pestisitler ve Su Kirliliği...69 D Gübreler ve Su Kirliliği...70 D Deterjanlar ve Su Kirliliği...70 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler...70 D.5.7. Patojenler...70 D.5.8. Askıda Katı Maddeler...70 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği...70 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı...71 E.2. Toprak Kirliliği...83 E.2.1. Kimyasal Kirlenme...83 E Atmosferik Kirlenme...83 E Atıklardan Kirlenme...83 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme...84 E.3. Arazi...85 E.3.1. Arazi Varlığı...85 E Arazi Sınıfları...85 E Kullanma Durumu...85 E.3.2. Arazi Problemleri...85 F. FLORAFAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri...88 F.1.1. Ormanlar...88 F Ormanların Ekolojik Yapısı...88 F İlin Orman Envanteri...89 F Orman Varlığının Yararları...90 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları...91 F.1.2. Çayır ve Meralar...92 F.1.3. Sulak Alanlar...93 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler v.b.)...93 F.2. Flora...93 F.2.1 Habitat ve Toplulukları...93 F.2.2. Türler ve Populasyonları...93 F.3. Fauna...94 F.3.1. Habitat ve Toplulukları...94 F.3.2. Türler ve Populasyonları...94 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları...99 F Evcil Hayvanlar...99 F Sahipli Hayvanlar...99 F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup ( * ) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1 Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları...102

5 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar...122

6 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tespit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin GelGit Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. SosyoekonomikKültürelTarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (KarasalDenizsel) 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4. HidrolojiHidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarımenvanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler...142

7 G.2 Turizm Çeşitleri G.3 Turistik Altyapı G.4 Turist Sayısı G.5 Turizm Ekonomisi G.6 Turizm Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Baklagiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs bitkileri H.2.2 Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.1. J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları Taşkömürü...196

8 J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Hampetrol J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik J Jeotermal J.1.11.Güneş J Rüzgar J Biyokütle J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5 Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşıma Sistemleri L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L Limanlar...252

9 L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1 Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. OtelMotel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. SosyoEkonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı...295

10 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1 Tıbbi Atıklar N.3.2 Atık Yağlar N.3.3 Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4 Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1 Gürültü kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü İle Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri...331

11 P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R İçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi...361

12 SIRA NO TABLOLAR LİSTESİ TABLONUN ADI SAYFA NO 1 Tablo A.1. Bursa İl ve İlçelerinin Yüzölçümü ve Yükseklikleri 6 2 Tablo B.1. Jeotermal Su Kaynaklarının Analiz Sonuçları 27 3 Tablo B.2. Oylat Kaplıcası Suyunun Analiz Sonucu 28 4 Tablo B.3. İçme Suyu Kaynakları ve Kapasiteleri 33 5 Tablo B.4. Bursa İli İçme ve Kullanma Suyu Projeleri 33 6 Tablo B.5. Bursa İli Enerji Projeleri 33 7 Tablo B.6. Bursa İli Sulama Projeleri 34 8 Tablo B.7. Bursa İlinde Üretilen Endüstriyel Hammaddeler (2000) 35 9 Tablo B.8. Bursa İlinde Üretilen Metalik Madenler Tablo B.9. Bursa İlinde Üretilen Enerji Madenleri (2000) Tablo C.1. Bursa İli Rüzgar Yönlerine Göre Esme Sayısı (40 yıllık) Tablo C.2. Aylık Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) Tablo C.3. Ortalama Yerel Basınç (hpa) Tablo C.4. Aylık Nem Bilgileri Tablo C.5. Bursa Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Normalleri (2004 ) Tablo C.6. Ortalama Buharlaşma (mm) Tablo C.7. Günlük En Çok Buharlaşma Miktarı (mm) Tablo C.8. Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm.) Tablo C.9. Kar,Dolu, Sis, Kırağılı ve Orajli Gün Sayıları (2004) Tablo C.10. Bursa İli Sel Felaketleri Tablo C.11. Bursa İli Mikroklima Elemanları Tablo C.12. Mevcut Aktif Yeşil Alanlar Tablo C.13. Mevcut Pasif Yeşil Alanlar Tablo C.14. Bursa İli nde Tüketilen Doğalgaz Miktarları Tablo C Yılı Tüketilen Yakıt Cinsi ve Miktarı Tablo C.16. Bursa İli Emisyon İzin Belgesi Alan İşletme Sayısı Tablo C.17. Bursa İli Yıllara Göre Verilen Pul Sayıları Tablo C.18. Bursa İli Hava Kirliliği Ölçüm Cihazları Çizelgesi (2004) Tablo C.19. Bursa İli Hava Kirliliği Ölçümleri Aylık Ortalama Değerleri Tablo D.1. Bursa İli Yeraltı Suyu Potansiyeli Tablo D.2. Başlıca Akarsular (2003) Tablo D.3.1. Göletler Tablo D.3.2. Nilüfer Çayı Su Kalitesi Parametreleri Tablo D.4. İlimizde Bulunan Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo E.1. Toprak Analizleri Değerlendirme Ölçü Standartları Tablo E.2. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle Verimlilik Değerleri Tablo E.3. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle ph Değerleri Tablo E.4. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle Tuz Değerleri Tablo E.5. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle Kireçlilik Değerleri Tablo E.6. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle Organik Madde Değerleri Tablo E.7. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle P 2 O 5 Değerleri Tablo E. 8. Tarım Topraklarının İlçeler İtibariyle K2 Değerleri Tablo E. 9. Büyük Toprak Grupları İtibariyle Ortalama Analiz Değerleri Tablo E.10. Genel Arazi Dağılımı Tablo E. 11. Kültür Arazisi Kullanım Durumu 85 I

13 46 Tablo E.12. Arazilerin Sınıfları ve Kullanma Şekillerine Göre Su Erozyonu Tablo F.1.a. Bursa İli Orman Envanteri Tablo F.1.b. Uludağ Milli Parkı Alan Durum Cetveli Tablo F.2. Su Ürünleri Üretimi (2004) Tablo F.3. Orman İçi Dinlenme Tesisleri Tablo F.4. Av Hayvanları Türlerini Üretme İstasyonları Tablo F.5. Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları (2004) Tablo F.6. Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları (2004) Tablo F.7. Bursa Merkez, İlçe ve Köylerinde Bulunan Kentsel Sit Alanları Tablo F.8. Bursa Merkez, İlçe ve Köylerinde Bulunan Arkeolojik Sit Alanları Tablo F.9. Bursa Merkez, İlçe ve Köylerinde Bulunan Doğal Sit Alanları Tablo F.10. İç Sularda Mevcut Su Ürünleri İstihsal Sahaları ve Avlanan Ürün Miktarları Tablo F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Belirlenen Alanlar Tablo G.1. Kıyılar Tablo G.2. Müzelerin Eser, Ziyaretçi Durumu Tablo G.3. Özel Kutlama Günleri Tablo G.4 Bursa İli Mimari Zenginlikleri Tablo G.5. Bursa İl Merkezindeki İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri Tablo G.6. Uludağ da Bulunan İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri Tablo G.7. İlçelerde Bulunan İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri Tablo G.8. Turizm İşletmeleri ve Konaklama Tablo G.9. Bursa İli Ziyaretçi Turist Sayısı Tablo G.10. Uludağ Ziyaretçi Turist Sayısı Tablo G.11. Turizm Gelirleri Tablosu Tablo H.1. Genel Arazi Dağılımı Tablo H.2. Kültür Arazisi Kullanım Durumu Tablo H.3. Buğdaygiller Ekim Alanı, Üretim Miktarı ve Verimleri Tablo H.4. Dağıtılan Buğdaygiller İçin Tohumluk Miktarları Tablo H.5. Baklagil Üretim Miktarı ve Verimleri Tablo H.6. Yem Bitkileri Ekim Alanı, Üretim Miktarı ve Verimleri Tablo H. 7. Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanı, Üretim Miktarı ve Verimleri Tablo H.8. Üretilen Meyve Ağaç Sayısı, Üretim ve Verimleri (2003) Tablo H.9. Sebzelerin Üretim ve Verimleri (2003) Tablo H.10. Üretilen Hayvan Mahsulleri (2003) Tablo H.11. Büyükbaş Hayvan Varlığı Tablo H.12. Küçükbaş Hayvan Varlığı Tablo H.13. Kümes Hayvancılığı Varlığı Tablo H.14. Üretilen Su Ürünleri Varlığı Tablo H.15. Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları Tablo H.16. İlimizdeki Tarımsal Mücadele Konusu ve Kullanılan Tarımsal İlaç Miktarı II

14 86 Tablo H.17. İlimizde Tüketilen Kimyevi Gübre Miktarı Tablo I.1. Bursa İli Endüstriyel Hammaddeler Listesi (2003) Tablo I.2. Bursa İli Metalik Madenler Listesi (2003) Tablo I.3. Jeotermal Su Kaynaklarının Analiz Sonuçları Tablo I.4. Oylat Kaplıcası Suyunun Analiz Sonucu Tablo I.5. Jeotermal Enerji Kaynakları ve Özellikleri Tablo I.6. Tablo I.7. İl Özel İdare Müdürlüğü Tarafından Şahıs/Şirketlere Verilen İzinler İl Özel İdare Müdürlüğü Tarafından Resmi Kurum/Kuruluşlara Verilen İzinler Tablo J Yılı Bursa İline Giriş Yapan Kömür Miktarları Tablo J Yılında Üretilen Kömürlerin Analiz Değerleri Tablo J Yılı Kapasiteleri Tablo J Yılı Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Tarafından Üretilen Odun Miktarları Tablo J Yıllık Aylara Göre Ortalama Güneşlenme Süresi Tablo J Yıllık Aylara Göre Ortalama Rüzgar Hızı Tablo J Bursa İli Hidroelektrik Santrallerinin (HES) Durumu Tablo J.3.1. Elektrik Tüketiminin Yıllık Dağılımı Tablo J Yılı Aylık Doğalgaz Tüketim Miktarları Tablo L.1. Bursa İçme Suyu Barajları ve Kapasiteleri Tablo L.2. Bursa İli Su Potansiyelleri Tablo L.3. Bursa İçme Suyu Kaynakları ve Kapasiteleri Tablo L.4. Bursa İçme Suyu Talep Tahminleri Tablo L.5. Bursa İli İçme ve Kullanma Suyu Projeleri Tablo L.6. Bursa İli Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo L.7. Doğu Atıksu Arıtma Tesisi Pissu Akım Projeksiyonları Tablo L.8. Batı Atıksu Arıtma Tesisi Pissu Akım Projeksiyonları Tablo L Yılı Onaylanan Atıksu ve Yağmursuyu Projelerine Ait Metraj Tablo L.10. Bursa Bölgesi Enerji İletim Hatları Karakteristikleri Tablo L.11. Doğalgaz Boru Hatları Tablo L.12. Bursa nın İlçelere ve Komşu İllere ve Ayrıca Önemli Ticaret Merkezlerine Olan Uzaklıkları Tablo L.13. Bursa İli Yol Dağılımı Tablo L.14. Toplu Taşıma Aracı Sayısı Tablo L.15. Bursa İli Tescilli Araç Sayısı ( tarihi itibariyle) Tablo L.16. Limanlar Tablo L.17. Limanlara Gelen Gemi Sayısı ve YüklemeBoşaltma Miktarları Tablo L.18. Limanlara GelenGiden Yolcu Sayısı Tablo L.19. Yenişehir Havaalanı Hava Trafik Bilgileri Tablo L.20. İlimizdeki Onaylı Çevre Düzeni Planları Tablo M.3. Bursa Şehir ve Köy Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı Tablo M.2. Bursa İline Yurtiçi Göç Edenlerin İllere göre Dağılımı Tablo M.3. Büyükşehir Sınırları Mevcut Doku Analizi Tablo M.4. Merkez Planlama Alanı Doku Analizi Tablo M.5. İlimiz Hakkında Genel Bilgiler Tablo M.6. İlimizde Okul Durumu Tablo M.7. İlimizde Pansiyonlu Okul Durumu Tablo M.8. İlimizde Yurt Durumu Tablo M. 9. İlimizde Sağlık Kurumu Durumu Tablo M.10. İlimizdeki Özel Sağlık Kuruluşları Tablo M.11. İlimizde Sağlığa İlişkin Temel Bilgiler 277 III

15 134 Tablo M.12. Sağlık Ocaklarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo M.13. İlimizde Vakıf Eski Eserleri Tablo M.14. Merkez ve Şube Kütüphaneler Tablo M.15. İlçe Halk Kütüphaneleri Tablo M.16. Özel Kutlama Günleri Tablo M.17. İlimizde İşsizlerin Vasıf Ve Sayıları (Eylül2004) Tablo M Yılları Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre İlçe Nüfusları Tablo M.19. Bursa İli Nüfusunun Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, (1985 ve 2000) Tablo M Yılı Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Yaş Grubu Dağılımı Tablo M.21. İlçelerin Yüzölçümleri ve 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre Nüfus Yoğunlukları Tablo M Yılları Arası Nüfus Artış Hızları Tablo M ve 2000 Yılları Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre İlçelerin Nüfus Artış Hızları Tablo N Yılları Kent Katı Depolama Alanı na Gelen Atık Miktarları (Ton) Tablo N Yılları Arası Toplanan Atık Miktarları Tablo N.3. Aylık Bazda Toplanan Tıbbi Atık Miktarları (2004) Tablo N.4. Kent Katı Atık Depolama Sahası Bertaraf Edilen Atık Miktarları (2004) Tablo O.1. Taşıtların Üst Gürültü Seviyeleri Tablo O.2. İşyerlerinde Maksimum Gürültü Düzeylerinde İzin Verilebilir Çalışma süreleri Tablo O.3. Çeşitli Endüstriyel İşyerlerinde Gürültü Düzeyleri Tablo O.4. Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde Tanımlanan Yerleşim Bölgeleri Gürültü Sınır Değerleri Tablo P.1. Bursa İli nde Meydana Gelen Başlıca Afetler Tablo P.2. Bursa İli Orman Yangınları ve Yanan Sahalar Tablo P.3. Bursa İli Ağaçlandırma Çalışmaları Tablo P.4. İlimizdeki Sivil Savunma Birimlerinin Mevcut Malzeme Listesi Tablo P.5. İl Merkezinde Bulunan İstasyonlar Tablo P.6. İlçelerde ve Şehirlerarası Yol Güzergâhında Bulunan Noktalar Tablo P.7. Son 7 Yılın Toplam ve Aylık Ort. Vaka Sayıları Tablo R.1. Bursa İli Yataklı Sağlık Kurumları (2004) Tablo R.2. Bursa İli Yataksız Sağlık Kurumları (2004) Tablo R.3. Bulaşıcı Hastalıklarda Vaka ve Ölüm Sayısı Tablo R.4. Deniz Suyu Analiz Sonuçları Tablo R Yılı Halk Sağlığı Laboratuarı Gıda Kontrol Çalışmaları Tablo R.6. Bütün Ölenlerin Yaş ve Cinse Göre Dağılımı İle Bebek Ölüm Hızları IV

16 HARİTALAR LİSTESİ SIRA NO HARİTANIN ADI SAYFA NO 1 Harita A.1. İl ve İlçe Sınırları 3 2 Harita A.2. İlimiz Topografik Haritası 7 3 Harita A.3. Bursa ve Çevresi Jeoloji Haritası ve Lejantı Harita A.4. Marmara Bölgesi Tektonik Haritası 20 5 Harita A.5. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası 23 6 Harita F.1. Uludağ Bölgesinin Herpetofaunası Harita F.2. Uluabat Gölü Habitat Haritası Harita F.3. Türlere Göre Başlıca Üreme Alanları Harita L.1. Bursa Karayolu Haritası Harita L.2. BursaRay Güzergahı 252 ŞEKİLLER LİSTESİ SIRA NO 1 Şekil A.1. ŞEKİLİN ADI BursaGemlik Arasındaki Bölgenin Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti (Ölçeksiz) SAYFA NO 1617 GRAFİKLER LİSTESİ SIRA NO Grafik J Grafik J Grafik O.1. Grafik O.2. Grafik O.3. Grafik O.4. GRAFİĞİN ADI 56 Yıllık Aylara Göre Ortalama Güneşlenme Süresi Grafiği 56 Yıllık Aylara Göre Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği Yıldırım (Merkez) İlçesi Trafikten Kaynaklanan Gürültü Ölçüm Grafiği Nilüfer (Merkez) İlçesi Trafikten Kaynaklanan Gürültü Ölçüm Grafiği Osmangazi (Merkez) İlçesi Trafikten Kaynaklanan Gürültü Ölçüm Grafiği Osmangazi (Merkez) İlçesi Trafikten Kaynaklanan Gürültü Ölçüm Grafiği SAYFA NO RESİMLER LİSTESİ SIRA NO RESİMİN ADI SAYFA NO 1 Resim G.1. Muradiye Camii Resim G.2. Muradiye Külliyesi Resim G.3. Kozahan Resim G.4. İpekhan Resim G.5. Emirhan Resim G.6. Bursa Kalesi Resim G.7. Osmangazi Türbesi Resim G.8. Orhangazi Türbesi Resim G.9. Hüdavendigar Türbesi Resim G.10. Hüdavendigar Türbesi İç Görünüm 134 V

17 11 Resim G.11. Ulucami Resim G.12. Ulucami Resim G.13. Uludağ dan Görünüm Resim G.14. Uludağ Yolundan Görünüm Resim G.15. Bursa dan Görünüm Resim G.16. Yeşil Türbe den Görünüm Resim G.17. Yıldırım Külliyesinden Görünüm Resim G.18. Uluabat Gölü nden Görünüm Resim G.19. Emir Sultan Resim G.20. Emir Sultan Türbesi Resim G.21. Yeşil Medrese Resim G.22. Yeşil Medrese Resim G.23. Cumalıkızık Köyünden Görünüm Resim G.24. Cumalıkızık Köyünden Görünüm Resim G.25. İznik Sahilinden Görünüm Resim G.26. İznik Çiniciliği Resim G.27. İznik Ayasofya Kilisesi Resim G.258. İznik Yeşil Camii Resim J Ovaakça Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Akenerji Gürsu Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Zorlu Enerji Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Zorlu Enerji Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Entek Enerji Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Bosen Enerji Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Resim J Bis Enerji Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı 211 VI

18 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Bursa, Marmara bölgesinin güneydoğusunda kurulmuş zengin tarihi geçmişe ve doğal güzelliklere sahip bir kenttir. Tarih içinde, Bithynia ve Mysia bölgeleri içinde kalan kentin çevresinde Nikaia (İznik), Cıus (Gemlik), Apameia (Mudanya), Apollonia (Gölyazı), Miletapolis (M. Kemal Paşa), Kalchedon (Kadıköy), Nıcomedia (İzmit), Antiocheia (Yalova) şehirleri yer almaktaydı. Antik yazar Strabon; Bithynia sınırlarının doğuda Sangarios (Sakarya) nehri boyunca, kuzeyde Byzantion (İstanbul) ve Kalchedon (Kadıköy), batıda Parapontis (Marmara denizi), güneyde Mysia ve Hellepontus Phrygiri'ası ile sınırlandığını belirtmektedir. Bursa'nın tarihi geçmişi Neolitik (M.Ö Cilalı Taş Devri), Kalkolitik (M.Ö BakırTaş Devri) dönemlere kadar inmektedir. İznik gölü çevresinde Tepecik, Söğücek ve Mekece yörelerinde Neolitik, Sölöz'de Kalkolitik Çağa, Orhangazi, Ilıpınar'da Neolitik ve Kalkolitik Çağlara, İnegöl şehir merkezinde "İnegöl Höyüğünde" Troia ITunç Çağı (M.Ö ) ile Çağdaş yerleşimlere rastlanılmıştır. İznik, İnegöl ve Yenişehir ovalarında yapılan yüzey araştırmalarında ise tarihinin Eski Tunç çağına kadar indiği tespit edilmiştir. M.Ö tarihleri arasında Anadolu'da Hitit hakimiyeti görülür. M.Ö.1200'lerde Trakya üzerinden Anadolu'ya gelen göçler neticesinde yıkılan Hitit imparatorluğu M.Ö. 96. Yüzyılları arasında Anadolu'nun Güney ve Güneydoğu bölgelerinde çeşitli Geç Hitit Beylikleri adı altında yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Hitit'lerin Bithynia ve Mysia bölgelerine kadar yayıldıkları düşünülmektedir. Hitit devletinin yıkılması ile Batı Anadolu'da Frig (M.Ö /300) hakimiyeti görülür. Aynı tarihlerde Doğu Anadolu bölgesinde maden ticaretini elinde tutan Urartu'lar yaşamaktaydı. Trakya üzerinden Anadolu'ya giren Frigler önce Marmara denizinin güney ve güney doğusunda yerleşmişlerdir. Bursa ve çevresinin de Frigler tarafından iskan edildiği varsayılmaktadır. Frigler Trakya üzerinden gelen yoğun göç dalgaları sonucu Orta Anadolu'ya kayarak Gordion'u başkent yaparlar. Batı Anadolu'da ise Lidya (M.Ö ) uygarlığı varlığını sürdürmekteydi. Lidya krallığını yıkan Persler (M.Ö ) bütün Anadolu'ya yayılarak Bursa ve çevresine de hakim olurlar. Bu dönemde Daskyleion (BandırmaErgili)'da Pers satraplığı bulunmaktaydı. Persler'in Anadolu'daki ikiyüzyıllık hakimiyeti Büyük İskender'in M.Ö.333'de Pers kralı Darius'u yenmesine kadar devam etmiştir. Persler'in baskısı Batı Anadolu şehirlerinin ayaklanmasına neden olmuştur. Bu ayaklanma içinde Bithynia bölgesi şehirleri de yer almaktaydı. Bithynia bölgesi halkı MÖ VII yüzyılda Trakya'dan göç eden Bityn ve Tyni kavimlerinin bu bölgeye yerleşmesi ile meydana gelmiştir. Bithynia bölgesi kral I. Nikomedes (M.Ö ) zamanında en saygın krallık haline gelmiştir. Krallık IV. Nikomedes döneminde M.Ö. 74 tarihinde Roma imparatorluğuna bağlanmıştır. Bithynia Bölgesi içinde Prusa (Bursa) adı, Roma'nın Bithynia valiliği görevinde bulunan Plinius'a göre I. Prusias (M.Ö )'tan gelmektedir. Kartacalı Kumandan Hannibal Romalılar'a yenilmesinin ardından Bithynia kralı I. Prusias'a sığınır (M.Ö.188). Aralarındaki yakınlıktan dolayı antik yunan kenti olan ve Odrys (Nilüfer) Çayı ile Olympos Mysios (Uludağ) arasında bulunduğu sanılan Atussa üzerine Hannibal'in 1

19 önerisiyle "Prusa ad Olympus" adı verilen kent kurulur, kent Bizans döneminde Prusa adıyla anılır. Bursa M.S. 395 yılında Bizans İmparatorluğu'nun bir kenti durumuna gelir ve Çekirge semtinde birçok hamam ve saray inşa edilir ve 1097 yılları arasında Bursa Selçuklular tarafından ele geçirilmiş Ancak Bizanslılar kenti tekrar geri almışlardır. Bu dönemde kent İznik'e bağlı sönük bir şehir olarak varlık göstermiştir yılında Söğüt'te kurulan Osmanlı Beyliği'ne İnegöl, Bilecik, Yenişehir ve İznik civarı da katılır. Bursa'nın Osmanlı topraklarına katılışı, Osman Bey'in ölümünden sonra 1326 yılında, oğlu Orhan Bey zamanında gerçekleşmiştir. Orhan Bey Bursa'yı Başkent yaparak babası Orhan Bey'in mezarını Hisar semtinde AyaElia Manastırı (Şahadet Camii) içine yaptırdığı türbeye defneder. Bu dönemde Osmanlılar surla çevrili Hisar içine yerleşirler. Osmanlı devletinin ilk parası Osman Gazi döneminde basılmıştır yılında Orhan Bey tarafından Bursa darplı paralar basılmaya başlanmıştır. Orhan Bey tarafından Hisar içinde "Bey Sarayı" adı verilen bir saray, Hisar dışında Orhan Camii, İmaret ve hamamını yaptırmıştır. Orhan Gazi'nin 1360 yılında vefatı üzerine I. Murad Hüdavendigar başa geçmiş ve Bursa'da bir çok imar faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde Çekirge de kendi adı ile anılan cami, medrese,imaret, hamam ile Hisar İçindeki Şahadet camii yapılmıştır. Kosova'da Haçlı Seferlerine karşı kazanılan büyük zafer sırasında 1385 yılında şehit olan I. Murad'ın yerine Osmanlı tahtına Yıldırım Bayezid geçmiştir. Yıldırım Döneminde Ulu Camii ve Yıldırım semtinde Cami, medrese, han, hamam, darüşşifa ve bir de zaviye inşa edilmiştir. Yıldırım Bayezid 1402 yılında Ankara Savaşında yenilince Timur Batı Anadolu'yu almış, askerleri Bursa'ya gelerek şehri tahrip etmişlerdir yılında Yıldırım Bayezid'in ölümüyle, kardeşler arasında 10 yıl süren taht kavgaları olmuş, Çelebi Sultan Mehmed ( ) kardeşlerini ortadan kaldırarak 1413 yılında Osmanlı Devletinin başına geçmiştir. Bursa şehrini imara başlamış ve Hacı İvaz Paşa'nın idaresinde " Yeşil Külliye"yi inşa ettirmiştir. II. Murad ( ) tahta geçince Bursa'nın imar çalışmalarına devam etmiş ve Muradiye Külliyesini yaptırmıştır. 1453'te İstanbul'un Fethi ile Saltanat merkezi İstanbul'a taşınmıştır. Siyasi ve kültürel önemini kaybeden Bursa vezirler, kumandanlar, bilgin ve şairlerin ikamet merkezi olmuştur. 8 Temmuz 1920 tarihinde Yunanlılar tarafından işgal edilen Bursa 11 Eylül 1922 tarihinde Türk ordusu tarafından kurtarılmıştır. Doğal güzellikler açısından zengin olan Bursa'nın turizm bakımından önemli bir yeri vardır. Sıcak su kanallarının bolluğu, kış sporlarına uygun Uludağ'ın varlığı, Marmara Denizi kıyısındaki plajları, yörenin turist çeken bir merkez olmasını sağlamıştır. A.2 İl ve İlçe Sınırları Bursa ili, Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda yer alır. Doğusunda Bilecik, kuzeydoğusunda Sakarya, kuzeyinde İzmit ve Yalova, güney ve güneybatısında Balıkesir, 2

20 güneydoğusunda Kütahya bulunmaktadır (Harita A.1.). Son düzenlemelere göre, Bursa ili 17 ilçeden oluşmaktadır. İlçe isimleri aşağıda liste halinde belirtilmiştir. Nilüfer (Merkez) Harmancık Karacabey Gürsu Osmangazi (Merkez) İnegöl Keles Gemlik Yıldırım (Merkez) İznik Kestel Mudanya Büyükorhan Orhaneli Harita A.1. İl ve İlçe Sınırları Orhangazi Mustafakemalpaşa Yenişehir A.3. İlin Coğrafi Durumu Bursa, Türkiye nin kuzeybatısında, Marmara ve Ege Bölgelerinde, 28º 10 ve 30º 10 kuzey enlemleriyle, 40º 40 ve 39º 35 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Eskiden Keşiş Dağı (Olympos Mysios) denilen Uludağ ın (2.543 m.) kuzeybatı eteklerinde, şehrin adını taşıyan ovanın güney kenarında yer alır. Bursa, Marmara denizi kıyısındaki iskelesi olan Mudanya ya 31 km., Yalova ya 74 km.lik yollarla bağlıdır. Şehrin kurulmuş olduğu eğimli zeminin yükseltisi ova kesiminde 100 m ye kadar iner, Uludağ ın ilk yamaçları önünde 300 m. üstüne çıkar. Şehrin büyük kısmı, dik yamaçlar önündeki sert traversten taraçalar veya sellerin yaydığı birikinti şevi üzerinde, doğubatı doğrultusunda uzanır. Şehrin kuzeygüney doğrultusunda genişliği fazla değildir. Uludağ ın kuzey yamacından inen sel yataklarının derin vadileri şehri doğudan batıya dörde böler. Bu bölümler; 1Doğuda Yıldırım Tepesinden Işıklar sırtına kadar uzanan semt; 2Yeşil Camii yi kapsayan kesim; 3

21 3Gökdere vadisinin Yeşil Camii semtinden ayırdığı orta kesim ( doğuda Ulucami, bedesten, çarşı, hükümet ve belediye konakları yer alır, batıda eski içkale yükselir); 4Cilimboz Deresi ile bundan ayrılan Muradiye Semti ( eskiden ayrı bir kesim olan Çekirge kaplıca semti ile son yıllarda bitişmektedir) şeklindedir. A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Bursa ilinin yeryüzü şekillerini, birbirinden eşiklerle ayrılmış çöküntü alanları, yüksek olmayan dağlar, yükseklikleri kimi yerde 1000 m ye ulaşan ovalar oluşturur. Toprakların %48 yakını platolardan oluşmaktadır. %35 ini dağların kapladığı Bursa ili topraklarında ovaların payı %17 dolayındadır (Harita A.2.). Çöküntü alanlarının başlıcalarını İznik ve Uluabat Gölleri ile Bursa, Yenişehir, İnegöl, Karacabey ve M. Kemalpaşa Ovaları oluşturmaktadır. İl ve ilçe yüzölçümleri Tablo A.1. de belirtilmiştir. A.4.1. Dağlar Bursa topraklarının %35 ini kaplayan dağlar genellikle doğu batı yönünde uzanmaktadır. Bu dağların yükseklikleri 1000m. ile 2543m. arasında değişmektedir. Dağların yüksekliklerine göre bitki örtülerinin de değiştiği görülür. İldeki önemli yükseltiler; Uludağ, Katırlı Dağları, Samanlı Dağları, Mudanya Dağları, Karadağ dır. a) Uludağ Uludağ 2543m. yükseklik ile Marmara Bölgesi nin en yüksek dağı konumundadır. Bursa Ovası nın güneyini bir duvar gibi sarar. Bursa tarafında yükselişler kademeler halinde olduğu halde, güneyde Orhaneli ne bakan yamaçları dik ve kayalıklar halindedir. Uludağ kütlesinin güneyine göre daha dik olan kuzey yamaçları 35º bir eğimle Bursa Ovası na iner. Kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanan Uludağ ın uzunluğu yaklaşık 40m. yi bulur. İlk çağda Olimpos adıyla bilinen Uludağ a Bizanslılar zamanında Keşişlerin sığınmasından dolayı Keşiş Dağı da denilmişse de 1925 yılında ulu görünümünden dolayı Uludağ adı verilmiştir. Dağın yükseklerinde eski buzulların izlerine rastlanır. Bu buzul izlerinde oluşan Kara Göl, Kilimli Göl ve Aynalı Göl yükseklerde oluşan göllerin örnekleri olarak halen ilgi çeker durumdadır. Uludağ ın kuzeye bakan bölümlerinde Sarıalan Yaylası, Kirazlı Yayla, Kadı Yaylası ve Sobran Yaylaları yer almaktadır. b ) Katırlı Dağları İznik Gölü nün güneyini sararak Gemlik ilçesine doğru uzanmaktadır. Katırlı Dağları nın İznik Gölü nün güneydoğusuna doğru uzanan bölümüne Avdan Dağları adı verilir. Katırlı Dağları nın en yüksek tepesi olan Üçkaya Tepesi nin yüksekliği 1283m dir. Dağın yüksekleri ormanlıklarla kaplı olup, kuzey tarafı zeytinliklerle örtülüdür. Güney kısmı Bursa Ovası na bakmaktadır. c ) Samanlı Dağları Gemlik Körfezinin kuzeyini bir duvar gibi saran Samanlı Dağlarının yükseklikleri ortalama m. civarındadır. En yüksek bölümü olan Kartaltepe 1602m. yüksekliğindedir. d ) Mudanya Dağları 4

22 Gemlik Körfezinin güneyinde uzanan dağlardır. Bursa Ovası ile deniz arasında yer alan bu dağların yükseklikleri m. yi geçmez. Bu dağlar Kocaçay ın denize döküldüğü bölüme kadar uzanmaktadır. e) Karadağ Karadağ Kocaçay ın denize döküldüğü bölümden başlayarak Bandırma ya doğru uzanır. Karacabey Ovası ile Marmara Denizi arasında yüksekliği 800m. yi geçmeyen aslında Mudanya Dağları nın bir uzantısı gibi görülen dağlardır. En yüksek tepesi Sarnıçtepe nin denizden yüksekliği 820m. dir. f) Diğer Dağlar Nilüfer Vadisi nden sonra başlayan ve Uludağ ın güneyinden uzanan Asarcık Dağları ile bu dağların daha güneyinde M. Kemalpaşa ya doğru uzanan Sincan Dağları ve Orhaneli nin güneyindeki Gökçedağ fazla yüksekliği olmayan tepemsi dağlardır. A.4.2. Yaylalar Akarsularla derin bir şekilde yarılmış düzlüklerin belirgin olarak bulunduğu, deniz yüzeyinden yüksek yeryüzü parçalarına yayla denildiğini biliyoruz. Bursa ili sınırları içinde, kışın hava şartlarının güç olduğu, yazın ise yaşamaya çok elverişli olan yaylalar şunlardır: a) Kadıyayla (Bursa şehrinin hemen üzerinde telefirik istasyonudur) b) Sarıalan Yaylası (Teleferiğin 2. İstasyonunun bulunduğu bölümdür) c) Kirazlı Yayla (Sarıalan ın bitişiğinde uzanan yerleşim yeridir) d) Domaniç yaylaları (Uludağ ın zirve denilen bölümündeki geniş düzlükte uzanmaktadır.) e) Kocayayla (Keles ilçesinin doğusunda kalan, çamlıklarla çevrilmiş, turistik önemi olan geniş piknik alanına sahip bir yayladır. f) Ağaçlıkaya Yaylası (Uludağ ın İnegöl ilçesi tarafına bakan yamaçlarındadır.) g) Paşaçayırı Yaylası (Uludağ ın İnegöl ilçesi tarafına bakan yamaçlarındadır.) h) Arapoturağı Yaylası (Uludağ ın İnegöl ilçesi tarafına bakan yamaçlarındadır.) ı) Yunaklı Yaylası (Uludağ ın İnegöl ilçesi tarafına bakan yamaçlarındadır.) i) Uludağ da otellerin bulunduğu alan ise en geniş yayladır. A.4.3. Ovalar Çevrelerine göre çukurda kalan, çoğunlukla alüvyonlarla örtülü, eğimi az, geniş düzlüklere ova dendiğini biliyoruz. Bursa ili, ovalar yönünden zengindir. Bursa il topraklarının %17 sini ovalar kaplamaktadır. Tarım arazileri, bağ bahçe olarak kullanıldığı gibi ağırlıklı olarak sulu tarım yapılmaktadır. a ) Bursa Ovası Uludağ ın kuzey yönünü kaplayan Bursa Ovası, Katırlı Dağları na kadar uzanmaktadır. Genişliği 392km² dir. Alüvyonlu, humuslu topraklarla örtülü olması nedeniyle çok verimlidir. Ova son yıllarda yerleşim alanı ve sanayi kuruluşları nedeniyle 5

23 büyük ölçüde ekim alanını kaybetmektedir. Kestel ve Gürsu taraflarında genellikle bahçecilik yapılmaktadır. Bursa Ovası nın Uludağ a yakın yamaçları makiliklerle kaplıdır. b ) İznik Ovası İznik Ovası yaklaşık olarak 100 m² bir alana sahip olup, genellikle İznik Gölü nün doğusunda uzanmaktadır. Verimli bir ovadır. c ) Orhangazi Ovası Gemlik Körfezi nin kuzeydoğusunda, İznik Gölü nün batı kesiminde yer alan Orhangazi Ovası oldukça geniş bir alanı kaplamaktadır. Büyüklüğü ortalama olarak 170 m² dir. d ) Yenişehir Ovası Yenişehir Ovası şehrin doğusundan İznik Gölü ne kadar uzanan 155 km² lik bir alanı kaplar. Bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Sulu tarım yaygın olarak yapılmaktadır. Verimli topraklarında özellikle sebzecilik yapılmaktadır. e ) İnegöl Ovası İnegöl Ovası diğer ovalardan daha yüksektir. Rakımı m. civarındadır. Ovanın alanı 150m² dir. Genellikle meyvecilik ve sebzecilik yapılmaktadır. f ) Karacabey Ovası Karacabey İlçesinin etrafında bulunan özellikle Bursa İli yönünde uzanan Karacabey Ovası, 180km² lik bir alanı kapsamaktadır. Ovada sebzecilik yapılır. Soğan üretimi en fazla yapılan yerdir. Sulu tarımın baskın olduğu bir alandır. g) Mustafakemalpaşa Ovası Karacabey Ovası nın güney kesiminde, Bursa İli nin batısında uzanan düzlüklerdir. 180km² lik bir alanı vardır. Ovada genellikle sebzecilik yapılmaktadır. Tablo A.1. Bursa İl ve İlçelerinin Yüzölçümü ve Yükseklikleri İlçenin Adı Yüzölçümü (*) (km²) İl Yüzölçümüne Oranı (%) Rakım (m) İl Toplamı Nilüfer 378 3,4 100 Osmangazi 399 3,6 100 Yıldırım 397 3,6 100 Büyükorhan 522 4,7 850 Gemlik 413 5,5 0 Gürsu 118 1,1 100 Harmancık 365 3,3 650 İnegöl ,1 200 İznik 753 6,8 85 Karacabey ,6 125 Keles 640 5, Kestel 400 3,6 100 Mudanya 346 3,1 0 Mustafakemalpaşa ,6 40 Orhaneli 844 7,6 487 Orhangazi 476 4,3 125 Yenişehir 772 6,

24 (*) Yüzölçümü adaları kapsar, göller dahil değildir. A.5. İlin Jeolojik Yapısı ve Stratigrafisi 1/ ölçekli jeolojik haritada, metamorfik kayaçlar (eski temel), Paleozoyik, Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı birimler yer alır (Harita A.3.) A) Metamorfik Kayaçlar (G, Qu, Mr, Cr, Per) Bu birimler GemlikMudanyaBandırma arası sahil kesimlerde, Bursa güneyinde izlenir. Metamorfik kayaçlar çeşitli gnays, amfibolit, değişik cins şistler, kuvarsitler, metakonglomera, metagrovak, mermer ve yarı kristalize kireçtaşlarından oluşmuştur. Eski temel olarak da tanımlanan bu metamorfik kayaçlar, çoğunlukla aplit daykları, granit ve granodiyoritler tarafından kesilmiştir. Yenişehir Ovası Çevresi: Bölgedeki metamorfik istifin alt kesiminde, mikaşist, metagrovak, kristalize kireçtaşı ve fillit gibi kayaçlarla yanal geçişli merceksi kristalize kireçtaşları bulunur. Bu birim içinde ayrıca andezit, bazik ve ultrabazik kayaçlarda bulunmaktadır. Bu kayaçları diskordan olarak örten Üst Permiyen yaşlı mikaşist ve kuvarsit birimleri merceksel şekilli, grisiyah renkli Fusulinli kireçtaşı ile yanal geçişlidir. Harita A.2. İlimiz Topografik Haritası 7