SUUDİ ARABİSTAN ÜLKE BÜLTENİ

Transkript

1 SUUDİ ARABİSTAN ÜLKE BÜLTENİ EKİM 2009 GENEL BİLGİ Resmi Adı : Suudi Arabistan Krallığı Yönetim Biçimi : Krallık Başkenti : Riyad Devlet Başkanı : Kral Abdullah bin Abdül-Aziz el-suud Nüfusu : 28,1 milyon (Temmuz 2008 tahmini) Yüzölçümü : km² Başlıca Kentler : Cidde, Mekke, Medine, Dammam, Taif Resmi Dili : Arapça Para Birimi : Suudi Arabistan Riyali Para Kuru : 1 $ = SR (sabit kur) Saat Farkı : GMT + 3 saat (Yaz saatinde Türkiye Saati + 1 )

2 2005 yılı Ağustos ayında Kral Fahd bin Abdül-Aziz al-saud un vefatından sonra yerine erkek kardeşi Abdullah bin Abdül-Aziz al-saud devlet başkanlığını üstlenmiştir. Kral Abdullah aynı zamanda Başbakan, Milli Muhafız Birlikleri Komutanı ve Yüksek Ekonomik Konsey Başkanlığı görevlerini sürdürmektedir yılında getirdiği bir yenilikle Kral Abdullah, Krallık makamının istikrarlı bir şekilde devir teslimi için bir Konsey oluşturulmasına karar vermiştir. Bu Konsey sayesinde gerekli istişarelerin yapılarak yeni Kralın göreve gelmesi aşamasında düzensizlik yaşanmasının önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Ülkede ilk kez 2005 yılında gerçekleştirilen ülke genelinde yerel seçimlerin 2009 yılında yeniden yapılması planlanmaktadır. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER * 2009* GSYİH (Milyar $) GSYİH Artış Oranı (%) ,2 3.0 Enflasyon oranı (tüketici fiyatları) (%) Nüfus (Milyon) İhracat (fob) (Milyar $) İthalat (fob) (Milyar $) Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) Döviz Rezervleri (altın hariç) (Milyar $) Toplam Dış Borç (Milyar $) Kaynak: Economic Intelligence Unit (EIU); Saudi Arabian Monetary Agency * tahmini GENEL EKONOMİK DURUM Suudi Arabistan da petrol bulunmadan önce ekonomi; ticaret, tarım ve Hac mevsiminde Mekke ve Medine Şehirlerine gelen hacıların harcamalarından sağlanan gelirlere bağlı olmakla birlikte petrolün bulunmasıyla ekonominin karakteri değişmiş, petrol ekonominin merkezi haline gelmiştir yılında petrolün bulunması ile birlikte ülkede kalkınma ve zenginlik dönemine geçiş başlamıştır. Ancak, ekonomide esas hızlı kalkınma, alt yapı ve idari yapılanmanın önemli bir değişime uğradığı yılları arasındaki 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde gerçekleşmiştir. Bu plan döneminde hedeflenen ekonomik ve sosyal amaçların yanında, öncelikli hedef olarak petrol dışı ekonominin güçlendirilmesi seçilmiş ve sağlanan yıllık ortalama büyüme oranı %13,4 olmuştur lerde değişen petrol fiyatlarına paralel olarak gelişme gösteren ekonomi 1990 larda yavaşlama eğilimine girmiştir. 2

3 yıllarını kapsayan 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde ise; ülke ekonomisi yılda ortalama %3,8 oranında büyümüştür. Bu dönemde özel sektör yatırımları %5, kamu yatırımları ise %19 oranında artmıştır yıllarını kapsayan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planının öncelikli amacı Suudi Arabistan daki iş sahalarını genişletmek ve Suudi işgücünün toplam işgücü içindeki payının arttırılmasını sağlamak olarak belirlenmiş, bu amaçla yatırımlarda özel sektörün payını arttırmak ve rekabet ortamını güçlendirmek amaçlı girişimlere devam edilmiş, ülkenin 2006 yılında Dünya Ticaret Örgütü ne (WTO) üye olmasıyla bu yöndeki girişimler daha hızlı bir ivme kazanmıştır yıllarını kapsayan 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde kamu yatırımlarının %100 artışla 5,6 milyar dolardan 12,3 milyar dolara çıkarılması öngörülmüştür yılı içinde petrol fiyatlarının artmasıyla Suudi Arabistan ın petrol üretimini artırması ekonomik büyümeye katkı yapmakla birlikte ortaya çıkan mali kriz ve petrol fiyatlarındaki düşüşle üretimi azaltması büyümeyi sınırlandırmıştır. Bunun sonucunda GSYIH nin 2008 yılı sonu itibariyle reel olarak %4,2 oranında büyüyerek 466 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmekte olup petrol sektöründe %34,9, petrol dışı endüstri sektöründe %4,3, kamu sektöründe %3, özel sektörde %4,3 oranında büyüme söz konusudur. Petrol dışı endüstrideki büyüme 2003 yılından bu yana sektörde kaydedilen en düşük büyüme oranıdır. Kamu sektörünün büyümeye katkısı ise %46 dır. Yine 2008 sonu itibariyle, cari dengenin bir önceki yıla oranla %45,8 artışla yaklaşık 218 milyar dolar fazla vereceği, ödemeler dengesinin ise bir önceki yıla oranla %59,4 artışla 150 milyar dolar fazla vereceği tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan ekonomisi dış ticarette de fazla veren bir ekonomidir. İhracatında ve ithalatında hiç bir ülkenin fazla bir payı da yoktur yılında ABD% 12,5; Çin %9,3; Almanya 8,8; Japonya %8,2 ile Suudi Arabistan ın en fazla ithalat gerçekleştirdiği ilk dört ülke olurken en fazla ithal ettiği ürünler makine ve ulaşım araç gereçleri ile birlikte yiyecek, içecek ve tütün ürünlerinden oluşmaktadır yılında en fazla ihracat yaptığı ülkelerin başında, % 16,9 ile ABD, %15,6 ile Japonya, %10,3 ile Güney Kore ve % 7,9 ile Çin gelmektedir yılında Suudi Arabistan ın petrol ihracatının artan petrol fiyatlarının etkisiyle yaklaşık 300 milyar dolar gibi rekor bir düzeye ulaşması bu artışın etkisiyle toplam ihracatın da 328 milyar doları bulması, petrol-dışı ihracatın 30 milyar dolar ile toplam ihracatın %10 unu oluşturması beklenmektedir. Petroldışı ihracatın toplam ihracattaki payı 2007 yılındaki %12,4 lük oranın altına inse de, bu durum petrol ihracatında yaşanan yaklaşık %50 artış nedeniyle ortaya çıkmıştır. Esasen bu alandaki ihracat da %10 luk bir artış göstermiştir. Suudi Arabistan tarihinin en büyük bütçesi olacağı belirtilen 2009 yılı bütçesinde, toplam bütçe gelirlerinin 410 milyar SAR (yaklaşık 109 milyar $), toplam bütçe giderlerinin 475 milyar SAR (126 milyar $), bütçe açığının da 65 milyar SAR (17 milyar $) olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir. Bütçede kamu harcamalarına ayrılan pay %15,8 arttırılarak 65 milyar SAR (17 milyar 3

4 $) olarak belirlenmiştir yılında, yeni yatırım projelerine, bir önceki yıla göre %39 artışla, toplam 225 milyar SAR (60 milyar $) kaynak aktarılacaktır. 2006, 2007 ve 2008 yılları bütçelerinde olduğu gibi, gerek ülkedeki işgücünün Suudlaştırılması politikası sonucunda ortaya çıkan kalifiye Suud işgücü talebini karşılamak, gerekse ülkenin kalkınma programını sürdürmek amacıyla 2009 yılında da bütçeden en fazla kaynak yine eğitime tahsis edilmiştir. Bütçeden %25,68 oranında pay ayrılan eğitim ve insan kaynakları gelişimi kaleminde, toplam 122 milyar SAR (32 milyar $) harcama yapılması planlanmaktadır bütçesinden sektörel bazda yapılan diğer tahsisatlara bakıldığında sağlık ve sosyal işlere %10,9 (52 milyar SAR ~13,8 milyar $), su, tarım ve altyapıya %7,2 (35 milyar SAR ~ 9,3 milyar $), belediye hizmetlerine %4,2 (20 milyar SAR ~ 5,3 milyar $), ulaştırma ve telekomünikasyona %4 (19 milyar SAR ~ 5 milyar $) ve diğer sektörlere %47,02 (227 milyar SAR ~ 60,5 milyar $) oranında pay ayrılmıştır. Toplam 225 milyar SAR (~ 60 milyon $) olarak öngörülen yeni ve halen süregelen yatırımlar çerçevesinde eğitim alanında yeni okul, Prenses Noura bint Abdul Rahman Üniversitesi, Kral Saud Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve bölümleri, King Abdullah Eğitim Geliştirme Projesi, Eğitim Geliştirme Holding i kurulması, Bilim ve Teknoloji Ulusal Planı, mevcut okulların iyileştirilmesi; sağlık ve sosyal işler alanında, toplam yatak kapasiteli 86 yeni hastane inşası, sosyal yardımlar, Suudi Kızılayı nın geliştirilmesi ulaştırma alanında, yeni yollar, havaalanları ve demiryolları inşası, mevcutların onarımı; su, tarım, altyapı, sanayi ve belediye hizmetleri alanında su kaynaklarının geliştirilmesi, Jubail ve Yanbu endüstri şehirleri ve muhtelif yeni projelerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir. Açıklanan 2008 yılı bütçe rakamları bağlamında yaklaşık 150 milyar dolarlık rekor bir bütçe fazlası elde edilmiş, bu fazlanın önceki yılların bütçe fazlasıyla birleşmesi sonucunda Suudi Arabistan ın mali rezervleri 373 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Bu rezerv ise Suudi Arabistan ın küresel mali krize karşı kırılganlığını azaltmıştır. Suudi Arabistan ın bütçede kısıtlama yerine genişlemeyi tercih etmesi, kamu harcamalarını artırması, planlanan ve devam eden yatırımları askıya almaması küresel krizin etkisiyle ekonomide durgunluk yaşanmasını önlemeye yönelik olup bütçeden yatırımlara ayırdığı pay ile yatırım projelerine verilen önemin altı çizilmiştir. Petrol gelirlerine paralel olarak artan kamu harcamaları ve piyasaya para akışının fazlalaşmasının etkisiyle son yıllarda enflasyon yükselme göstermiş, 2005 yılında %0,4 olan enflasyon oranı 2007 yılına gelindiğinde %4,1 e ulaşmıştır yılı Temmuz ayında %11,1 e kadar yükselen enflasyon oranı, küresel mali kriz sonrasında dünyada görülen genel eğilimin sonucu olarak düşüşe geçmiş ve bütçe açıklamasında yılsonunda %9,2 oranında gerçekleşmesi öngörülmüştür. Enflasyon artışına en çok etki eden kalemler kira ve gıda fiyatları olmuştur. 4

5 2009 da GSYİH deki %1 lik daralma on yılın en büyük daralmasıdır. Bu, büyük oranda petrol üretimindeki düşüşle ilgilidir. Ancak 2010 yılında petrol üretiminde ve hükümet harcamalarında gerçekleşecek artışa bağlı olarak büyümenin %3.3 e tırmanması beklenmektedir. Cari hesapta da GSYİH nin %1.5 i kadar bir fazla beklenmektedir. Açıklanan 2009 bütçesi genel olarak olumlu değerlendirilmiş ve cesur bir bütçe olarak yorumlanmıştır. Küresel mali krizin devam ettiği bir dönemde, birçok ülkenin aksine SA nın bütçede kısıtlama yerine genişlemeyi tercih etmesi, bütçe giderlerini arttırması, 2004 yılından bu yana ilk defa olarak bütçe açığı öngörmesi, kamu harcamalarını arttırması, planlanan ve devam eden yatırımları askıya almaması önemlidir. Bu politikanın amacı, küresel krizin etkisiyle ekonomide durgunluk yaşanmasını önlemek, piyasaya likidite sağlayarak ekonomiyi canlandırmak, özel sektör ve tüketici güvenini sağlamaktır. SA Hükümeti ayrıca, yatırıma ayırdığı bütçeyle, ülkenin kalkınması için yatırım projelerine verdiği önemin altını çizmiştir. Öte yandan, açıklanan bütçede küresel krize rağmen harcamaların artması ve bütçe açığı öngörülmekle birlikte, SA nın geçtiğimiz yıllarda ve özellikle 2008 yılında petrol fiyatlarının yükselmesiyle elde ettiği gelirle bu açığı rahatlıkla kapatması beklenmektedir. Ayrıca, 2009 yılı petrol varil fiyatı ortalamasının, bütçe hesaplamasında baz alınan Dolar ın üstüne çıkması durumunda, ki bu rakamın Dolar civarında olacağı yönünde tahminler ağırlıktadır, 2009 bütçesinde de fazla verilmesi muhtemeldir. Suudi Arabistan, 2010 Dünya Bankası İş Yapma sıralamasında, ilk 10 a girme amacına yönelik olarak yükselme kaydetmiş ve 13. sıraya yerleşmiştir. Öte yandan hükümetin, harcamalarını finanse etmek üzere Merkez Bankası rezervlerini kullanması sonucu döviz miktarında bir azalma gözlenmiştir. ENERJİ Petrol SEKTÖRLER 267 milyar varil petrol rezervine sahip olan Suudi Arabistan, bu itibarla dünyadaki toplam petrol rezervlerinin 1/5 ine sahiptir. Suudi Arabistan, dünyanın en büyük ham petrol üreticisi konumunda olmakla birlikte günlük üretim miktarının sabit kaldığı varsayılırsa bu rezervlerin 85 yıl sonra tükeneceği tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan ın sahip olduğu petrol rezervleri ülkenin doğusunda yer alan Gavar, Sefaniye, Abgaik ve Berri bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Bu dört bölge Suudi Arabistan ın toplam rezervlerinin %45 ine ve toplam üretimin %85 ine sahiptir. Suudi Arabistan 5

6 aynı zamanda Kuveyt ile sınırında yer alan Tarafsız Bölge de 5 milyar varil kapasiteli rezervleri de paylaşmaktadır. Ham petrolün ve doğal gazın nominal GSYİH içindeki payı, fiyat hareketlerine bağlı olarak 1998 yılının ilk yarısından 2006 yılına kadar yaklaşık % 50 oranında artış göstermiştir. Petrol rafineri işlemleri de dahil edildiğinde bu oran % 53 e ulaşmaktadır. Ülkenin kesin petrol rezervleri toplamı 264 Milyar varilden fazla olup; bu rakam dünya rezervleri toplamının % 22 sini oluşturmaktadır. Başka hiçbir ülkenin sahip olmadığı bu rezervlerin yaklaşık 85 yıllık bir tüketim için yeterli olacağı ve yeni petrol alanlarının keşfiyle daha da artacağı tahmin edilmektedir yılı ortalarında alınan verilere göre Suudi Arabistan ham petrol üretiminin günlük 10,5 ile 11 milyon varil olduğu tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan Petrol ve Mineral Kaynaklar Bakanlığı nın açıklamasına göre bu kapasitenin 2009 yılında günlük 12,5 milyon varil olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Suudi Arabistan dünyanın en büyük net petrol ihracatçısı olup 2006 da günde 8,5 milyon dolar olan ihracatının 2007 yılında 7,9 milyon dolara düştüğü tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan ın uzun vadeli planları arasında Birleşik Arap Emirlikleri sınırında yer alan Empty Quarter da yerleşik Shaybah sahasını dahil olmak üzere hafif ham petrol rezervlerinin geliştirilmesi yer almaktadır. Suudi Arabistan Petrol Şirketi (Saudi Aramco), Krallığın neredeyse tüm üretimini gerçekleştirmektedir. Yabancı firmalar işletme ve mülkiyet hakları Aramco da kalmak suretiyle ekipman ve altyapı faaliyetleriyle ilgili olarak, anahtar teslimi iş anlaşmaları yoluyla bu ülkede faaliyet sürdürebilmektedirler. Suudi Aramco nun uzun vadeli stratejisi dünyanın önde gelen rafinerilerinin taleplerini geciktirme ve kısma yoluyla bu rafinerilerde ortaklık elde etmek olmuştur. Bu yöntemle, Texaco ve Shell firmaları ile yapılan anlaşmalar sonucu ABD nin doğusu ve Körfez Bölgesi sahillerinde yer alan pazarlama ve rafineri hizmetleri ortaklaşa yürütülmeye başlanmıştır. Suudi Aramco ayrıca, Güney Kore deki Sangyong, Malezya daki Petronas ve Yunanistan daki Motorhellas ın pazarlama ve rafineri hizmetlerine ortak olmuştur. Texas, Güney Kore, Malezya ve Yunanistan da ortak yatırım şeklinde kurulan bu dört rafineriye Suudi Arabistan dan önemli ölçüde ham petrol sevkiyatı yapılmaktadır. Suudi Aramco nun Japonya da rafineri alma yönündeki çabaları sonuç vermeyince dikkatini Çin ve Hindistan a çevirmiştir. Ayrıca, Endonezya, Filipinler ve Sri Lanka da petrol işlemek amacıyla ülkelerine Suudi yatırımları çekme yönünde girişimlerde bulunmaktadırlar. Çin, Suudi Arabistan dan günde 520 bin varil ham petrol ithal etmekte ve mevcut rezervlerini 100 milyon varile çıkarmayı amaçlamaktadır. Japonya ise 2007 yılında günde 1,3 milyon varil ithalat gerçekleştirmiştir. Bunun yanında, Suudi Aramco, Çin Petrol ve Kimyasallar ve Exxon-Mobil şirketleri Çin in güneyindeki Fujian rafinerisinin 6

7 kapasitesinin günde 240 bin varile çıkarılması konusunda ortak yatırımda bulunmaktadır. Ayrıca dünyanın en büyük 4. uluslararası petrol firması olan Sinopec ile Aramco doğal gaz aranması ve çıkarılması konusunda ortak faaliyetlerde bulunmaktadır. Saudi Aramco ham petrol üretim kapasitesindeki artış için yatırım projelerine hız vermiş olup 2009 yılında üretim kapasitesini günlük 11 milyon varilden 12.5 milyon varile çıkarmayı hedeflemektedir. Suudi Arabistan Rafineri Kapasitesi ve Üretim: Rafineri İşleticisi Yer Kapasite (günde.000 varil) Suudi Aramco Ras Tanura 550 Suudi Aramco Cidde 85 Suudi Aramco Riyad 120 Suudi Aramco Yanbu (iç tüketim) 235 Suudi Aramco / Mobil Yanbu (dış satım) 400 Suudi Aramco / Shell Cubail 310 Suudi Aramco / Petrola Rabih 400 Arabian Oil Company Khafji 30 Kaynak: OPEC, Annual Statistical Bulletin 2007 Doğal Gaz: Suudi Arabistan 7.17 trilyon m³ doğal gaz rezervi ile dünyada dördüncü sıradadır yılındaki doğal gaz üretimi ise 75,9 milyar m³ olup Saudi Aramco dünyanın onuncu büyük doğal gaz üreticisidir. Hawiyah ve Ras Tanura da nemli doğal gaz işleme tesisleri bulunmaktadır. OPEC in verilerine göre Suudi Arabistan ın kesin doğal gaz rezervleri 2006 yılı itibarıyla 7,15 trilyon m 3 tür. Komşuları İran ve Katar ın rezervlerinden daha düşük olmasına rağmen bu üretim düzeyi, dünya toplam üretiminin yaklaşık % 5 ine karşılık gelmektedir. Likit doğal gaz üretimi ise günlük 1 milyon varilin üzerindedir. İç piyasadaki doğal gaz talebinin 2030 yılında iki katına ulaşacağı tehmin edilmektedir. Gaz Üreten Ülkelerin Rezervleri ve Yıllık Üretimleri (2007 Yılı Sonu İtibarıyla) Toplam 7

8 Ülke İsmi Rezervler (Trilyon m 3 ) Dünya Toplamındaki Pay (%) Yıllık Üretim (Milyar m 3 ) Rusya Federasyonu İran Katar Suudi Arabistan Birleşik Arap Emirlikleri ABD Nijerya Cezayir Irak Kanada Kaynak: BP, Statical Review of World Energy (2008) Dünya Toplamındaki Pay (%) Elektrik Suudi Arabistan da 2006 yılında toplam elektrik üretim kapasitesi mw olmakla birlikte bu rakamın yaklaşık 30 bin mw ı Suudi Elektrik Şirketi (SEC) tarafından karşılanmıştır. Elektriğe olan talep ve aynı zamanda nüfustaki artış oranı dikkate alındığında, 2020 yılında elektrik üretim kapasitesinin yaklaşık iki katına çıkartılarak mw a ulaşması gerektiği belirtilmektedir. Bu amaçla SEC yerli veya yabancı özel şirketlerle ortak projelere gidebilmektedir. TARIM VE HAYVANCILIK Büyük bir bölümü çöl olan Suudi Arabistan da, tarımsal üretim yeterli yağmura sahip güneybatı bölgesinde yapılmaktadır. Tarım sektöründe üretimin arttırılması için devlet büyük teşvikler vermektedir lerde başlatılan ve Suudi Arabistan ın gıda konusunda kendine yeter bir ülke olmasını amaçlayan politikalar sonucu özellikle buğday ve süt üretimi % 70 oranında artmıştır yılında 4 milyon ton buğday üreten Suudi Arabistan, bu itibarla dünyanın 6. buğday üreten ülkesi konumuna gelmiştir. Fakat üretimin diğer ülkelere oranla beş kat daha pahalıya gelmesi nedeniyle üretim azaltılmış ve diğer körfez ülkelerindeki elverişli alanlara kaydırılmıştır. Suudi Arabistan yaş meyve ve sebzenin büyük kısmını ithal etmektedir yılında 1.04 milyon tona ulaşan süt ve sütlü ürünlerin üretimi bu alandaki teknoloji ağırlıklı yatırımların üretime 8

9 katılmasıyla gelişmiş ve 2002 yılında 1.12 milyon tona ulaşan üretim, 2006 yılında 1.38 milyon tona çıkmıştır. Sulama ihtiyacı dolayısıyla buğday üretiminin 2016 yılında sona ereceği tahmin edilmektedir. Tarım alanındaki yeni düşünce yurt içi yerine yerine yurt dışında tarım arazileri oluşturmaktadır. Mandıra sektörü bu trendin bir istisnasıdır. Meyve ve sebze üretimi yıllar itibarıyla düzenli olarak artmaktadır. Yerel süt ve et üretimi artış göstermektedir yılında süt üretiminin yeni teknolojiler vasıtasıyla 1,38 milyon ton; et, balık ve kümes hayvanlarının etinin üretiminin ise ton olarak gerçekleştiği görülmektedir. Her yıl yaklaşık 8 Milyar Dolar değerinde canlı hayvan ve gıda ithalatı yapılmaktadır. MADENLER Suudi Arabistan, altın, demir, bakır, fosfat, gümüş, uranyum, boksit, kömür, çinko madenleri açısından da zengin bir ülkedir. Ülkenin petrol üretimine ve dış satımına önem vermesi nedeniyle bu madenlerin çıkarılması ve işlenmesi için gereken yatırımlar yapılamamıştır. Bu amaçla, söz konusu madenler için %100 oranında yabancı yatırım olanağı tanıyan bir yasa kabul edilmiştir. Bu itibarla, Suudi vatandaşına iş olanağı ve 5,3 milyar dolar değerinde yabancı yatırım amaçlanmaktadır. Ayrıca devlete ait Suudi Arabistan Madencilik Şirketi (Maadin) özel sektör ile işbirliği yaparak bu alandaki mevcut projeleri değerlendirmek yönünde çalışmalar sürdürmektedir. Bu şirkete ait altın üreten üç madende yılda ortalama ons altın üretilmekte ve bu kapasitenin onsa çıkarılması yönünde çalışmalar yürütülmektedir. Maadin aynı zamanda, Al-Amar daki çinko, Celamid, Turaif ve Sirhan Vadisi ndeki fosfat madenlerinin üretiminde faaliyet göstermektedir. Yapılan araştırmalar sonucu Al Kubra bölgesinde alüminyum fosfat olduğu saptanmış olup bu proje için 1,6 milyar dolar sermaye gerektiği hesaplanmıştır. İMALAT SANAYİİ Üretim sektörünün gelişmesi ve teşvik edilmesi suretiyle ekonominin petrole olan bağımlılığı azaltılmaya çalışılmaktadır. Bu çerçevede, geleneksel sektörler olan kilim ve dokuma, dericilik ve deri işleme, sabun yapımı, çömlekçilik ve ev mobilyaları ile aksesuar üretimi teşvik edilmektedir. 9

10 Devletin sanayi üretiminde ise stratejisi petrokimya, suni gübre ve demir gibi ağır sanayi dallarının geliştirilmesidir. Ağır sanayinin büyük bir bölümü, %70 i devlete ait olan Suudi Temel Sanayiler Şirketi nin (Sabic) elinde toplanmıştır. Sabic tarafından üretilen ürünlerin başında; petrokimyasallar, kimyasallar, gübre, metaller, plastikler ve diğer sanayi ürünleri gelmektedir. Sabic 1990 yılında ortalama 12 milyon ton olan yıllık üretimini 2004 de 43 milyon tona çıkarmış olup 2007 de 24 milyon ton temel kimyasallar, 8 milyon ton polimer, 10,1 milyon ton aramalı, 7,5 milyon ton gübre ve 4,8 milyon ton metal üretmiştir. Çoğunlukla Asya pazarına ihracat yapan Sabic, dünyanın onuncu büyük petrokimya işletmesidir. Yürütülen büyüme programı kapsamında yeni tesis inşaatı çalışmalarına başlanmıştır. Sabic, Suudi Arabistan ın Dünya Ticaret Örgütü ne üyeliği ile yeni pazarlara açılarak ihracatı artırmayı hedeflemektedir. Günümüzde DTÖ ye üyelik müzakerelerinin de bir sonucu olarak ülkede özel ve yabancı yatırımlar teşvik edilmekte, Suudi Arabistan ın rekabet gücünün olduğu ve ucuz girdi sağlanabilen alanlarda (petrokimyasallar, kimyasallar ve plastik gibi) yapılacak yatırımlara ise öncelik verilmektedir. Otomotiv, dayanıklı ev eşyaları ve paketleme malzemeleri gibi alanlarda oluşturulması planlanan sanayi kümeleri nin ise henüz yaratılamadığı bir gerçektir. Suudi Arabistan ın Dünya Ticaret Örgütü ne girmesiyle petrokimya endüstrisinde özel firmalar da yer almaya başlamıştır. Suudi ve Körfez ülkelerinden ortaklarla kurulan Uluslararası Petro-kimya Firması (Sipchem) örnek olarak verilebilir. Suudi Arabistan ın sahip olduğu 8 çimento fabrikası daha çok yerli talebi karşılamak üzere üretim yapmaktadır. Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, ihtiyacı karşılamak için 27 adet yeni çimento üretim projesine lisans vermiştir. Bu projelerle kapasitenin 45 milyon ton artması beklenmektedir. Ayrıca, çimento ithalatındaki kota %5 e indirilmiştir. Özel sektörün sınaî üretimine katılımı gün geçtikçe artmaktadır. Özel sektör, gıda, tekstil, mobilya, kâğıt, kimyasallar, seramik, metal, cam, plastik ve kauçuk, makine ve ekipmanları alanlarında faaliyet göstermektedir. Üretim Sektöründe Yabancı Yatırım: Hükümet üretim alanındaki yatırımların artması amacıyla özel ve yabancı yatırımcıları desteklemektedir. Suudi Arabistan Genel Yatırım Otoritesi (SAGIA) petrol dışında yatırım yapılabilecek alanları belirlemiş ve bu alanlardaki yabancı yatırımcılara eşit haklar tanımıştır. Bu çerçevede, yabancı 10

11 yatırımcılar da Suudi Sanayi Kalkınma Fonu nda projelerinin %50 sini finanse etmek amacıyla kredi kullanabilmeye hak kazanmışlardır. Petrokimya alanında ise yabancı yatırımcılara en fazla toplam sermayenin %30 u kadar ortaklık hakkı tanınmaktadır. Suudi Arabistan ın önde gelen özel sektör petrokimya firması Zamil Grup, Sahara Petrokimya Şirketi adı altında yabancı ortaklık kurarak polipropilen ve etilen üretimi amacıyla yatırımlarda bulunmuştur. İNŞAAT Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla nın %7 ye varan oranını teşkil eden inşaat sektörü toplam işgücünün ise %14,7 sini istihdam etmektedir. İnşaat firmalarının büyük bir kısmı özel sermayeli olsa da önde gelen müşterinin devlet olması nedeniyle bu sektör devlet müdahalesine açıktır. Sektör içinde genel olarak kamu kesimi toplam talebin % 30 unu teşkil etmektedir yılları arasında başta otoyollar, demiryolları, enerji santralleri, dört milyon konut olmak üzere 624 milyar dolar değerinde altyapı yatırımları öngörülmektedir. Ekonomide önemli bir yeri olmasına rağmen inşaat sektörü yılları arasında yılda sadece %1,5 oranında büyüyebilmiştir yılında kurulan Gayri Menkul Kalkınma Fonu sayesinde 1999 yılı sonu itibarıyla 500 bin konut için faizsiz kredi imkânı sağlanmıştır yılında ise %3,5 oranında büyüyen inşaat sektörünün ekonomiye etkileri olumlu olmuştur yılında %0.8, 2002 de %2,5 oranında büyüyen sektör yılları arasında yılda ortalama %6,2 oranında büyüme kaydetmiş, 2007 yılında ise %7,1 oranında büyüyen sektör GSYIH nin %7 sine ulaşmıştır. Ülkenin yol inşaat programına önceki beş yıllık kalkınma planları çerçevesinde büyük önem verilmiş olup bu çerçevede ana arterler Batı da Cidde, Mekke ve Medine yi Riyad ve Doğu Eyaletindeki Körfez petrol sahalarıyla bağlayan otoyol projesi ile Dammam dan Ürdün sınırına kadar uzanan Tapline yolu projeleridir. Suudi Arabistan inşaat sektöründeki büyümeye bağlı olarak yapı malzemeleri ithalatı yıllık %30 oranında artış kaydetmektedir. Son yıllarda artan kamu ve özel sektör yatırımları ile birlikte okul, hastane, kara yolu, demir yolu, elektrik ve su santrali, petrol sahası ve sanayi tesisi inşaatları da artmış; bunun yanı sıra Jubail ve Yanbu da sanayi şehirleri, Cidde de yeni bir finans bölgesi ile Rabigh, Medine, Hail, Jizan ve Ras alzour da kurulacak yeni ekonomi şehirleri nin inşası amacıyla sektöre talep artmıştır. Devlet konut teşviklerini sürdürmekte ve özel sektör aracılığıyla çok sayıda konut projesi yürütülmektedir. İnşaat sektöründe özel firmaların hakimiyeti söz konusudur yılında sektördeki büyüme % 7.1 olarak gerçekleşmiştir. Suudi Arabistan da uzun yıllar inşaat sanayinin gelişmesine yönelik politikalar uygulanmıştır. Bu 11

12 amaçla, yabancı firmaların üstlendikleri her projenin % 30 u yerli taşeronlar aracılığıyla yürütülmüş, büyük projeler ise daha küçük parçalar halinde tamamlanmıştır. Sektörde yaşanan inşaat patlaması nedeniyle kapasite artırımına gidildiği halde, Krallık ta faaliyet gösteren sekiz çimento fabrikasının stokları tükenmiştir yılında devlet Bahreyn e yapılan çimento ihracatına yerel çimento açığını kapatmak düşüncesiyle kısıtlama getirmiştir yılında çimento üretimi 31.1 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup bunun 28.2 milyon tonu iç tüketim için kullanılmıştır. ULAŞTIRMA Suudi Arabistan ın 6 büyük limanı (Yanbu, Jeddah, Dammam, Jubail, Jizan ve Duba) mevcut olup Jubail ve Yanbu da iki özel sanayi limanı bulunmaktadır. Dammam daki King Abdel-Aziz limanı, Suudi Arabistan ın petrokimya sanayisinin ana ihracat terminalidir. Dammam aynı zamanda Doğu Eyaletlerindeki projelerine yönelik inşaat malzemeleri için ana giriş noktasıdır. Ülkenin üç büyük uluslararası havalimanı Cidde, Dammam ve Riyad da bulunmakta olup Mekke ve Medine deki havalimanları ülkeye hacıları getiren uluslararası uçuşları almaktadır. Hac mevsimindeki ihtiyacı karşılamak amacıyla Cidde deki King Abdel-Aziz Uluslararası Havaalanının iki yeni terminalin eklenmesiyle yılda 80 milyon yolcu kapasitesine çıkarılması planlanmaktadır. HİZMET SEKTÖRÜ Finansal Hizmetler 12

13 Suudi Arabistan da 4 ü tamamıyla devlete ait olan toplam 11 adet ticari banka mevcuttur. Devlete ait Ulusal Ticari Banka (NCB), Riyad Bank, Al-Rajhi Bankacılık ve Yatırım Firması ve yeni kurulan El-Bilad Bank İslami ilkeler ile çalışmaktadır. Geriye kalan 7 ticari banka yabancı ortaklığa sahiptir. Suudi Arabistan da yatırım bankacılığı, özel sektör ve bazı kamu sektörü projelerine orta ve uzun vadeli fon temin eden Suudi Kalkınma Fonu ile Suudi Sınai Kalkınma Fonu tarafından yerine getirilmektedir yılında Suudi Arabistan Merkez Bankası Alman Deutsche Bank, Fransız BNP Paribas, ve ABD li J.P.Morgan Chase Bank ın yanı sıra National Bank of Kuwait, National Bank of Bahrain, Emirates Bank, Gulf International Bank, State Bank of India (SBI) and National Bank of Pakistan bankalarına Suudi Arabistan da faaliyet gösterebilmelerine dair izin vermiştir. Söz konusu açılım, Suudi Arabistan ın Dünya Ticaret Örgütü ne üyeliğinin doğrudan bir sonucu olarak değerlendirilmektedir yılında finans, sigorta, gayri menkul sektörleri nominal GSYİH nın % 12 sini, kamu hizmetleri % 17 sini, ticaret, restoran ve oteller % 8 ini oluşturmuştur. Dünya ticaret Örgütüne katılmasının ardından finansal hizmetlerde liberalleşmeye gidilmiştir. Suudi Arabistan da dördü tamamıyla devlete ait olan toplam 11 adet ticari banka mevcuttur. Devlete ait Ulusal Ticari Banka (NCB), Riyad Bank, AlRajhi Bankacılık ve Yatırım Firması ve yeni kurulan AlBilad Bank, İslami ilkeler ile çalışmaktadır. Geriye kalan 7 ticari banka ise yabancı ortaklığa sahiptir. Suudi Arabistan Merkez Bankası SAMA bazı yabancı finans kurumlarına ülkede şube açabilmeleri için lisans vermiştir. Ancak bu bankaların sadece yatırım bankası hizmetleri sağlamalarına izin verilmektedir yılı itibariyle Krallık ta hizmet veren banka sayısı 22 dir. Bu bankalar arasında National Bank of Bahrain, Gulf International Bank, Emirates Bank, J.P Morgan Chase N.A, BNP Paribas, National Bank of Pakistan ve State Bank of India yer almaktadır. Turizm Hizmetleri 13

14 Suudi Arabistan da turizm; hac, iş ve Körfez ülkeleri aralarında gerçekleştirilen eğlence turizmi olarak üç şekilde ele alınmaktadır. Suudi Arabistan ı her yıl hac amacıyla yaklaşık 1,4 milyon Müslüman ziyaret etmektedir. Hac ve Ramazan dönemi dışında ise, bu ülkede faaliyet gösteren iş adamlarının ziyaretlerinde artış gözlenmektedir. 11 Eylül saldırısından sonra Suudi turistlerin Avrupa ve Amerika yerine Körfez ülkelerinde tatil yapma eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Suudi Arabistan turizm sektörüne katkıda bulunması amacıyla önümüzdeki 5 yılda Cidde Havalimanı modernizasyonu için 1,5 milyar dolar değerinde yatırım yapılması beklenmektedir. Suudi Arabistan ın batı kıyılarının geliştirilmesi kapsamında yeni turizm kompleksleri yatırımlarına 40 milyar dolar harcanacağı tahmin edilmektedir. EKONOMİ ŞEHİRLERİ Suudi Arabistan Genel Yatırım İdaresi (SAGIA) kontrolünde ülkeye yatırımcı şirketleri çekebilmek adına iş dünyasının ihtiyaçlarını bir merkezde toplamak ve iş kolaylığı sağlamak amaçlarıyla ekonomi şehirleri projeleri yürütmektedir. Özellikle ucuz enerji bu şehirlerin yatırımcılara olan ana faydasını oluşturmaktadır. İş hayatını kolaylaştıracak yasal düzenlemeler ve yatırım teşviklerinin sunulmasının yanında yaşam alanları ve yerleşim birimleriyle tam anlamıyla birer şehir yaratılmaya çalışılmaktadır. Hâlihazırda 4 ana ekonomi şehri projesi bulunmaktadır. Bunlardan ilki ve en büyüğü Kral Abdullah Ekonomi Şehri dir. Kral Abdullah Ekonomi Şehri 168 milyon m² lik bir alanı kapsaması öngörülen şehir, Mekke, Medine ve Cidde şehirlerine yakınlığı ile stratejik olarak önemli bir konumda inşa edilmektedir. Bir milyon kişiye istihdam, iki milyon kişi için de barınma sağlayabilmesi gibi büyük hedefler belirlenmiştir. Şehir Birleşik Arap Emirlikleri EMAAR Properties tarafından tasarlanmıştır. Şehrin inşası projesinin maliyeti 80 milyar dolar olarak öngörülmektedir. Bu şehrin bir sanayi şehri olması düşünülmektedir. Uygun bir altyapı, ucuz yabancı emek ve ucuz enerjinin zaten bulunduğu bu ülkede böyle bir proje ilave bir olumlu faktör gibi görünmemekle birlikte bu projenin başarısı Kral için bir prestij meselesi olacağından kurulacak bu şehirde gelecek yıllarda yapılacak yatırımlara fevkalade bir devlet desteğinin sağlanması mümkündür. Kral Abdullah Ekonomi Şehri projesinin yanı sıra, içinde Bilim Ekonomi Şehri, Prens Abdülaziz Bin Mousaed Ekonomi Şehri ve Jazan Ekonomi Şehri nin de yer aldığı 6 yeni ekonomik şehrin kurulması öngörülmektedir. 14

15 KÖRFEZ İŞBİRLİĞİ KONSEYİ Uzun adı Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (Cooperation Council for the Arab States of the Gulf) olan KİK, 1981 yılında Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Suudi Arabistan, Umman, Katar ve Kuveyt arasında her konuda işbirliğini artırmak ve birlik sağlamak amacıyla kurulmuştur. İran Irak savaşı nedeniyle işbirliği amaçlı olarak 1981 yılında kurulan Körfez İşbirliği Konseyi daha sonra çalışmalarının kapsamını genişletmiş ve Körfez ülkeleri arasında gümrük duvarlarının kaldırılarak ürünlerin, hizmetin ve sermayenin serbest dolaşımına imkân veren bir sistemin kurulmasını hedeflemiştir. Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyesi 6 ülke arasında 1 Ocak 2003 itibariyle Gümrük Birliği yürürlüğe girmiştir Aralık tarihlerinde Katar/Doha da yapılan örgütün 23. yıllık zirvesinde, bir önceki yıl yapılan zirvede kesinleşen Gümrük Birliği kararları 2003 yılı itibariyle uygulamaya konulmuştur. Gümrük Birliği uygulaması ile örgüt bir ekonomik blok olarak gücünü artırmayı da hedeflemektedir. Bu kararın alınmasında, Avrupa Birliğinin bölge ülkelerinin serbest ticaret anlaşması taleplerine karşılık olarak, öncelikle böyle bir oluşum yönünde baskı yapmasının da etkili olduğu anlaşılmaktadır. Gümrük Birliği uygulaması ile bu 6 ülke, istisnalar dışındaki mallar için, diğer ülkelere %5 gümrük vergisi uygulayacaktır. Bahreyn, Umman ve Suudi Arabistan zaten bir süredir %5 gümrük vergisi uygulamakta idi. Kuveyt, Katar ve BAE de ise bu uygulama öncesinde gümrük vergisi %4 iken uygulama sonrası %5 e çıkmıştır. KİK, 2010 yılında gerçekleştirmeyi öngördüğü parasal birlik ile daha fazla entegrasyon yönünde adımlar atmaktadır. TÜRKİYE-SUUDİ ARABİSTAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİ 15

16 ANLAŞMA VE PROTOKOLLER Anlaşma Adı İmza Tarihi Ticaret Anlaşması 1 Mayıs 1974 Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 1 Mayıs 1974 KEK VII. Dönem Protokolu 24 Mayıs 2000 Deniz Taşımacılığı İşletmeciliğinin Koordine Edilmesi ve 19 Mart 1986 Düzenlenmesi İçin Anlaşma Karayolu Ulaşımının Koordinasyonu ve Düzenlenmesi Hakkında 19 Mart 1986 Anlaşma Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan 11 Ocak 1989 Vergilerde Muafiyet Anlaşması KEK VIII. Dönem Protokolu 19 Mayıs 2004 Türk Standartlar Enstitüsü (TSE) ve Suudi Standartlar Kurumu (SASO) 2005 Arasında Teknik İşbirliği Programı Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 8 Ağustos 2006 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 8 Ağustos 2006 Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması 8 Ağustos 2006 Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması 8 Ağustos 2006 KEK IX. Dönem Protokolu 26 Kasım 2008 Deniz Taşımacılığı Anlaşması 3 Şubat 2009 Gençlik ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması 3 Şubat 2009 Ekonomik ve ticari ilişkilerin yasal alt yapısını oluşturacak önemli anlaşmalardan olan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması, Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdulaziz Al-Saud un 8 10 Ağustos 2006 tarihlerinde gerçekleştirmiş olduğu Türkiye ziyareti sırasında imzalanmış TBMM onay sürecinden geçmiştir. Benzer bir şekilde 2007 yılı sonlarında imzalanan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması da TBMM de onaylanmış olup anlaşmaların yürürlüğe girmesi için Suudi Arabistan daki onay sürecinin tamamlanması beklenmektedir. Suudi Arabistan Kralı nın ziyareti sırasında imzalanmış olan diğer anlaşmalar aşağıdaki şekildedir: Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ile Suudi Arabistan Krallığı Dışişleri Bakanlığı Arasında Siyasi Danışmalara İlişkin Mutabakat Zaptı. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile Suudi Arabistan Krallığı Milli Arşiv ve Belge Merkezi Arasında İşbirliği Protokolü. Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı Sağlık Bakanlıkları Arasında Sağlık Alanında İşbirliğine Dair Mutabakat Zaptı. 16

17 Türkiye ile Suudi Arabistan arasında Uluslararası Karayoluyla Yolcu ve Yük Taşımacılığının Düzenlenmesi Anlaşması (Söz konusu anlaşma TBMM de onaylanmış olup yürürlüğe girmesi için Suudi Arabistan daki onay sürecinin tamamlanması beklenmektedir). DIŞ TİCARET TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN İKİLİ TİCARETİ (Bin Dolar) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge , (Ocak Nisan) Kaynak: TUİK Türkiye nin Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri içinde en büyük ithalat partneri Suudi Arabistan olup KİK ten yapılan ithalatın %77 si Suudi Arabistan dan gerçekleştirilmektedir yılında, Suudi Arabistan a yönelik ihracatımız bir önceki yıla göre % 51,2 oranında artarak 982 milyon dolardan 1,4 milyar dolara ulaşmış, ithalatımız ise % 8,7 oranında artış kaydederek 2,2 milyar dolardan 2,4 milyar dolara yükselmiştir yılında ise Suudi Arabistan a ihracatımız bir önceki yıla göre %47 gibi yüksek bir artışla 2 milyarın üzerine çıkarken ithalatımız 2007 yılına göre %36 artışla 3,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, iki ülke arasındaki ticaret hacmi 5,5 milyarın üzerine çıkmıştır. TÜRKİYE SUUDİ ARABİSTAN İKİLİ TİCARETİNDE İLK ON FASIL (Dolar) 17

18 İhracatımızda İlk 10 Ürün (8 li GTİP) (Kaynak: DTM) GTİP ÜRÜN ADI BLUM VE KÜTÜK BENZIN (95=< OKTAN <98) BLUM VE KÜTÜK (%0, 25=<KARBON<%0, 6, GENISLIK<2KALINLIK, OTOMAT ÇELIGINDEN) KÖSELI ÇUBUKLAR (ÇENTIK, YIV, OLUK VB SEKIL BOZUKLUKLARI OLAN) SIVI DIELEKTRIK TRANSFORMATÖRLERI YER KAPLAMALARI-SENT/SUNI MADDEDEN, HAVLI, HAZIR ESYA, TUFTESIZ/FLOKESIZ TANKLAR VE DIGER ZIRHLI SAVAS TASITLARI (MOTORLU) DIGER MERMER, TRAVERTEN VE SU MERMERI IZOLASYONLU DIGER BAKIR ILETKENLER MINIBÜS, MIDIBÜS VE OTOBÜS; YENI (DIZEL/YARI DIZEL) LİSTE TOPLAMI TOPLAM Suudi Arabistan a ihracatımızda elektrikli makine ve cihazlar aksam ve parçaları, demir-çelik ve demir çelikten eşyalar, mineral yakıtlar ve yağlar, halılar, nükleer reaktörler, kazan, makine ve cihazlar aletler ve parçaları, motorlu kara taşıtları ve meyveler ilk sıralarda yer almaktadır. İthalatımızda İlk 10 Ürün (8 li GTİP) (Kaynak: DTM) GTİP ÜRÜN ADI HAM PETROL (PETROL YAGLARI VE BITÜMENLI MINERALLER) DIGER POLIPROPILEN (ILK SEKILDE) LINEER POLIETILEN ÖZGÜL KÜTLESI >=0, 94 OLAN DIGER POLIETILEN (ILK SEKILDE) DIOLLER-ETILEN GLIKOL (ETANDIOL) ASIKLIK ETERLER, BUNLARIN HALOJENLI, SÜLFOLU, NITROLU/NITROZALI TÜREVLERI; DIGER TEREFTALIK ASIT VE TUZLARI DOKUNMAMIS MENSUCAT DIGER HIDROKARBON GAZLARI (SIVILASTIRILMIS) POLIVINIL KLORÜR (BASKA MADDEYLE KARISTIRILMAMIS) (PVC)

19 LİSTE TOPLAMI TOPLAM Suudi Arabistan dan ithalatımızın ise tamamına yakınını mineral yakıtlar, plastik ve plastikten mamul eşya ile organik kimyasallar oluşturmaktadır. Türk araçlarının Suudi Arabistan a İhraç Taşımaları (Ocak- Eylül) 2008 (Ocak- Eylül) Değ. % %21 Suudi Arabistan plakalı taşıtların ülkemize yönelik taşıma sayıları yılda yaklaşık 8 10 araç olup Türk araçlarının Suudi Arabistan a yönelik ihraç taşımaları 2007 yılında bir önceki yıla göre %36 artış gösterirken 2008 yılının Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre %21 azalma göstermiştir. YATIRIMLAR Türkiye de yerleşik Suudi Arabistan ortaklı firmaların sayısı 161, söz konusu firmaların toplam sermaye tutarı 1,6 milyar TL olup bunların bir kısmı imalat sanayisinde faaliyet gösterirken diğerleri elektrikli makine ve cihaz imalatı, taşımacılık ve ulaştırma faaliyetleri, gıda ürünleri imalatı, tekstil imalatı, kâğıt ve kimyasal madde imalatı, mali aracı kuruluş faaliyetleri, inşaat, dış ticaret, perakende ticaret, gayrimenkul, otel ve lokanta işletmeciliği ile tarım gibi alanlarda yer almaktadırlar. Resmi verilere göre yılları arasında Suudi Arabistan dan Türkiye ye doğrudan yatırımlar 40 milyon dolar olarak gerçekleşirken 2008 yılı Ocak-Kasım döneminde 1 milyar 85 milyon dolarlık bir doğrudan yatırım söz konusu olup bu tutarın 1 milyar 80 milyon doları Suudi Arabistan Devlet Bankası National Commercial Bank (NBC) tarafından Türkiye Finans Katılım Bankası nın %60 ının satın alınmasından kaynaklanmıştır. Suudi Arabistan ın Türkiye deki diğer önemli yatırımları arasında 2005 yılında Saudi Oger e bağlı olan Dubai merkezli Oger Telecom tarafından Türk Telekom un %55 hissesinin satın alınması, Suudi Arabistan gıda şirketi Savola tarafından Yudum Gıda nın National Bank of Kuwait ten satın alınması yer almaktadır. Ayrıca 2007 yılında Petkim in %51 hissesini satın alan konsorsiyumda Suudi Arabistanlı Injaz Projects de yer almakta olup Saudi Basic Industries Corporation (SABIC) ile Başer Petrokimya ortaklığı ile Sabic Polimer Endüstrisi A.Ş. kurulmuştur. Eczacıbaşı Vitra, Ülker-FMC, Fırat Pen, Star Döşemelik Kumaş, Has Turizm, Cons Jeans Suudi Arabistan da yerleşik olarak faaliyet gösteren Türk firmaları arasındadır. 19

20 MÜTEAHHİTLİK İLİŞKİLERİ Türk müteahhitlik firmaları Suudi Arabistan da 2008 yılı içerisinde 893 milyon dolar değerinde proje üstlenmiş olup bugüne kadar Suudi Arabistan da üstlenilen projelerin değeri 6 milyar dolara yükselmiştir. Son dönemde istikrarlı bir şekilde büyüme kaydeden sektörün ulaştığı 6 milyar dolarlık proje hacminin hemen hemen yarısı son üç yılda gerçekleşmiştir. Söz konusu projelerin değer bazında önemli bir bölümünü altyapı ve konut ve baraj projeleri oluşturmaktadır. Mekke Tünelleri, King Khalid Tünelleri, Yanbu Kuvvet Santrali ile Jubail Deniz Suyu Projesi Suudi Arabistan da Türk firmaları tarafından tamamlanmış projeler arasında yer almakta olup Güney Cidde Kanalizasyon projesi, Manifa Causeway Projesi, Cidde Drenaj Kanalları Projesi, Doğu Eyaletleri Su İletim sistemi ve Murwani Barajı devam eden projeler arasındadır. ULAŞTIRMA Cidde Riyad arasında 950 km lik, Damman Jubail arasında 115 km uzunluğundaki demir yolu inşa edilme projeleri gündemdedir. Ülkenin limanları ve sanayi bölgeleri arasında bir ağ oluşturmayı hedefleyen bu proje Körfez ülkelerinde bir ilk sayılabilecek niteliktedir. Zira Suudi Arabistan Körfez ülkeleri arasında demiryoluna sahip tek ülkedir. Türkiye ve Körfez ülkeleri arasında bir hızlı tren ağı oluşturulması ve bu şekilde Körfez Ülkeleri nin Türkiye üzerinden Avrupa ya açılmaları ortaklaşa gerçekleştirilebilecek en önemli projelerden birisi olacaktır. SUUDİ ARABİSTANLI FİRMALARLA İŞBİRLİĞİ İMKANLARI Madencilik mermer ihracatı 20

21 İnşaat ve taahhüt anahtar teslimi tuğla ve kiremit fabrikaları kurulması ve/veya modernizasyonu, inşaat taahhütleri, Türkiye de / Suudi Arabistan da / üçüncü ülkelerde ortak yatırım, inşaat malzemeleri ihracatı, Türkiye de ve Suudi Arabistan da temsilcilik şeklinde ticari işbirliği, şirket evliliği, taşeronluk Bayındırlık hizmetleri Danışmanlık Mühendislik hizmetleri Çevre ve enerji Enerji alanında Türkiye de / Suudi Arabistan da / üçüncü ülkelerde ortak yatırım Turizm Türkiye de / Suudi Arabistan da / üçüncü ülkelerde ortak yatırım Kimyasal ürünler Kimya ve petrokimya ürünleri ithalatı, Türkiye de temsilcilik şeklinde ticari işbirliği Petrol ürünleri Petrol ürünleri ithalatı Tekstil ve hazır giyim İhracat, Suudi Arabistan da ortak yatırım ve pazarlama hizmetleri şeklinde ticari işbirliği Elektronik ve elektrikli makine, cihazlar seramik makineleri ihracatı, Suudi Arabistan da temsilcilik şeklinde ticari işbirliği Gıda ve içecek Buğday ve mamulleri ihracatı, Türkiye de ve üçüncü ülkelerde bu alanda ortak yatırım, Suudi Arabistan da pazarlama hizmetleri şeklinde ticari işbirliği, şirket evliliği, bisküvi, çikolata, gofret, kek, şekerleme, vb. gıda ürünleri ihracatı, endüstriyel gıda ve gıda katkı maddeleri alanında Türkiye de / Suudi Arabistan da / üçüncü ülkelerde ortak yatırım, Suudi Arabistan da pazarlama hizmetleri şeklinde ticari işbirliği ve teknoloji transferi Ağaç ürünleri MDF, MDFLAM, Profil, Laminat, Süpürgelik, Duvar paneli ve bitiş malzemeleri, bu alanda Suudi Arabistan da bayilik şeklinde ticari işbirliği Mobilya İhracat, Suudi Arabistan da ortak yatırım ve pazarlama hizmetleri şeklinde ticari işbirliği Ortak üretim - Yurtdışından yerli üretim için ithal edilen kumaş, endüstriyel bitkisel yağlar, süt tozu, peynir suyu tozu, un ve glikoz gibi ürünlerin Suudi Arabistan firmaları ile ortak üretimi Diğer - Suudi Arabistan pazarında Türk müteahhitleri daha fazla yer almalıdır. 21

22 Karşılaşılan Sorunlar ve İkili İlişkilerin Geliştirilmesine Yönelik Öneriler Kefil sistemi; Suudi Arabistan da faaliyet göstermek isteyen yabancı bir işadamının kendisine bir Suudi Arabistan vatandaşının kefil olması gerekmektedir. Bu da genel olarak yabancı yatırımcılar için önemli bir engel oluşturmaktadır. Bürokratik engellerin azaltılması (özellikle Türkiye ve Suudi Arabistan ithalat ve ihracat mevzuatlarından kaynaklanan bürokratik engellerin azaltılması, sadeleştirilmesi ve uyumlaştırılması, tarife dışı engellerin kaldırılması). Türk ürünlerine Suudi Arabistan pazarında eşit rekabet ortamının sağlanması, Türk malı imajının ve markasının yaygınlaştırılması yönünde girişimlerde bulunulması. Türk bankalarının verdiği teminat mektuplarının Suudi Arabistan makamlarınca kabul görmesine yönelik girişimlerde bulunulması, iki ülke arasındaki bankacılık sisteminin işadamlarının ihtiyaçlarına en uygun şekilde karşılık verebilecek hale getirilmesi, bu çerçevede Türk bankalarının akreditasyon işlemlerinin Suudi Arabistan bankalarınca daha etkin şekilde ele alınması. Standartlar: Suudi Arabistan a giren mallar için ihracatçı ülkedeki uygun bir kurumdan standarda uygunluk belgesi istenmektedir. TSE bunun için belge verse de bazı mallarda sorun çıkabilmektedir. Taşımacılık boyutunda iyileşme sağlanması (özellikle uçakların yetersiz kapasiteleri -tekstil ürünlerinin- mallarının zamanında karşı tarafa ulaştırılmasında çekilen zorluklar, Türkiye den giden nakil araçlarının yetersizliği nedeniyle ödenen yüksek navlun, kara nakliye imkânlarının olmaması) Taşımacılıkla ilgili vize sıkıntıları: Taşımacılık alanında vize sürelerinin uzatılması ve 6 aylık vize temin edilebilmesi önemlidir. Taşımacılık lisansına (C2, L2) 6 aydan daha kısa süre önce kaydedilmiş araçları kullanacak sürücülere vize verilmemektedir. (Örneğin, 5 ay önce alınan veya kiralık araç listesine 5 ay önce kaydı yapılan ve Ulaştırma Bakanlığınca da onaylanan aracı kullanacak sürücüye vize verilmemektedir.) Ayrıca Suudi Arabistan transit vize işlemlerinde, eşyaya ilişkin Fatura ve Menşe Şahadetnamesinin gidilecek ülkenin Büyükelçiliğince tasdik ettirilmesi uygulaması getirilmiş olup, tasdik 22

23 ücreti olarak Türk firmaları USD arasında ücret ödemektedir. Türk Nakliyecileri bölge ülkelerinde ödemek zorunda kaldıkları sigorta ücretlerini düşürmek adına Arabistan ın dâhil olduğu sigorta sistemine geçmek istemekte olup Türkiye nin Suudi Arabistan, Suriye, Ürdün, Lübnan arasında kurulan ve son olarak Yemen in de katıldığı sigorta sistemine dahil olması önemlidir. Genel olarak vize alımında karşılaşılan zorluklar. Çalışma izni temininde yaşanan sorunlar. Hakediş ödemelerinde gecikmeler olabilmektedir. Sosyal güvenlik alanında iki ülke arasında imzalanmış bir anlaşma olmayışı gönderilen işçiler için hem Türkiye de hem de Suudi Arabistan da sosyal güvenlik primi yatırılmasını gerektirmektedir. Türkiye den Suudi Arabistan a satılan makineler zaman zaman idame ve bakım sorunu doğurabilmektedir. Türk işçilerin para havale yapabileceği Türk Bankalarının anlaşmalı şubeleri yeterli sayıda ve yaygın olmadığından sıkıntı çekilmektedir. Resmi dairelerde iş takibi sadece Suudi vatandaşları tarafından yapılabilmektedir. Yabancıların devlet dairelerinde iş takibi yapmaları yasaktır. Ülkede özellikle bakanlıklara ve belediyelere iş yapmak için gerekli olan müteahhitlik karnesinin çıkartılması yine çok uzun ve zor bir bürokratik süreçten geçmeyi gerektirmektedir. TÜRK-SUUD İŞ KONSEYİ Mayıs 2000 tarihinde İstanbul da yapılan Türkiye Suudi Arabistan Karma Ekonomik Komisyon (KEK) 7. Dönem Toplantısı nda iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmek amacı ile Türk Suudi Arabistan İş Konseyi nin kurulması hususu ele alınmış, Türk Suudi Arabistan İş Konseyi 5 Mart 2003 te kurulmuştur. Bu çerçevede, Riyad da bulunan Suudi Arabistan Sanayi ve Ticaret Odaları Konseyi ile gerçekleştirilen temaslar sonucu, 11 Ekim 2003 tarihinde Suudi Arabistan Ticaret ve Sanayi Odaları Konseyi ile imzalanan anlaşma uyarınca Türk Suudi Arabistan İş Konseyi faaliyetlerine resmen başlamıştır. Türkiye-SA Karma Ekonomik Komisyon (KEK) mekanizması, Kasım 2008 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen IX. dönem toplantısı ile yeniden işlerlik kazanmıştır. Halihazırdaki eşbaşkanlar, Maliye Bakanı 23

24 Sayın Mehmet Şimşek ile Suudi Arabistan Ulaştırma Bakanı Dr. Jubarah Bin Eid Al-Suraiseri dir. Öte yandan, Türk-Suud İş Konseyi 9. Dönem Toplantısı, Ali Bayramoğlu ve Dr. Ghassan Ahmed Al-Suleiman eşbaşkanlıklarında, 10 Haziran 2009 yılında İstanbul da gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen Etkinlikler 1. Türk - Arabistan İş Konseyi Yürütme Kurulu nun Suudi Başkonsolosu Mohammed J. Hashim i ziyareti / İstanbul 2. Cidde Ekonomik Forumu vesilesiyle Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan ın Ocak 2004 tarihleri arasında Suudi Arabistan a yaptığı resmi ziyaret kapsamında verilen iş yemeği 3. Türkiye Suudi Arabistan Karma Ekonomik Komisyon (KEK) 8. Dönem Toplantısı na katılım, Cidde Mayıs Türk Suudi Arabistan İş Konseyi Birinci Ortak Toplantısı, 17 Eylül 2004, Grand Cevahir Otel, İstanbul 5. Türk Suudi Arabistan İş Konseyi İkinci Ortak Toplantısı, 6 Mayıs 2005, Ceylan Intercontinental Otel, İstanbul 6. Suudi Arabistan Kralı Abdullah ın Türkiye ye resmi ziyareti vesilesiyle TOBB/DEİK tarafından düzenlenen Çalışma Yemeği ve Toplantı (10 Ağustos 2006, Çırağan Sarayı, İstanbul) 7. Türk Suudi Arabistan İş Konseyi Üçüncü Ortak Toplantısı, 21 Kasım 2006, TOBB Plaza, Konferans Salonu, İstanbul 8. Suudi Arabistan ın başkenti Riyad a yeni atanan Büyükelçi Sn. Naci Koru ile tanışma toplantısı, 14 Şubat 2007 Çarşamba, TOBB Plaza 9. Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan ın katılımıyla düzenlenen Türk Suudi Arabistan İş Konseyi IV.Ortak Toplantısı, 25 Şubat 2007, Cidde 10. T.C. Maliye Bakanı Sayın Kemal Unakıtan ın Katımlarıyla Türk-Suud İşadamları Forumu, 5 6 Nisan 2008, Cidde 11. Türk Suudi Arabistan İş Konseyi V. Ortak Toplantısı, 9 Mayıs 2008, TOBB Plaza, İstanbul 12. Türk Suudi Arabistan İş Konseyi VII. Ortak Toplantısı, 26 Kasım 2008, Conrad Oteli, İstanbul 13. T.C. Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül ün Katılımlarıyla Türk Suud İşadamları Forumu, 04 Şubat 2009, Riyad 24

25 14. T.C. Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül ün Katılımlarıyla Türk-Suud İş Konseyi VIII. Ortak Toplantısı, 5 Şubat 2009, Cidde Faydalı Adresler: FAYDALI ADRESLER Suudi Arabistan Merkez Bankası (SAMA) Suudi Arabistan Genel Yatırım İdaresi (SAGIA) Ekonomi ve Planlama Bakanlığı T.C. Riyad Büyükelçiliği, Suudi Arabistan Adres : P.O.BOX: 94390, RIYADH, SAUDI ARABIA Tel : Faks : T.C. Cidde Başkonsolosluğu, Suudi Arabistan Adres : P.O.BOX 70 MEDINAH ROAD, KILO 6 AL-ARAFAT STREET AL- HAMRA JEDDAH SAUDI ARABIA Tel : Faks : T.C. Cidde Ticaret Müşavirliği, Suudi Arabistan Adres : P.O. Box 2338 Jeddah Kingdom of Saudi Arabia Tel : (+966-2) , Faks : (+966-2) E-posta : dtcid@sps.net.sa TOBB Plaza Talatpaşa cad. No:3 Kat: Gültepe Levent İstanbul Telefon: (pbx) Faks: (pbx) info@deik.org.tr Web: Yönetim Kurulu Başkanı: M. Rifat Hisarcıklıoğlu İcra Kurulu Başkanı: Rona Yırcalı Genel Sekreter: Ufuk Yılmaz TOBB, ASKON, GİSBİR, GYİAD, GYODER, İKV, MOSDER, MÜSİAD, TBB, TEPAV, TESK, TİM, TMB, TSRSB, TURAB, TÜGİAD, TÜGİK, TÜRKTRADE, TÜROFED, TÜRSAB, TÜSİAD, TSPAKB, TYD, UND, YASED 25