EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ( YÜKSEK LİSANS TEZİ )

Transkript

1 9 EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ( YÜKSEK LİSANS TEZİ ) CERRAHİ OPERASYONLARDA KULLANILAN GİYSİLERİN ÇALIŞMA ORTAMINA UYUMLULUĞUNUN ARAŞTIRILMASI Oktay PAMUK Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu : Sunuş Tarihi : 04 Eylül 2002 Tez Danışmanı : Doç. Dr. Ziynet Öndoğan AKTUĞLU

2 10 ÖZET CERRAHİ OPERASYONLARDA KULLANILAN GİYSİLERİN ÇALIŞMA ORTAMINA UYUMLULUĞUNUN ARAŞTIRILMASI PAMUK, Oktay Yüksek Lisans Tezi, Tekstil Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Ziynet Öndoğan AKTUĞLU Eylül 2002, 88 sayfa Bu çalışmada, cerrahi operasyonlarda kullanılan giysilerin çalışma ortamına uyumluluğu incelenmiştir. Bu amaçla, cerrahi müdahalelerde cerrahi ekibin kullandığı tek ve çok kullanımlık ameliyat önlükleri, boneler ve galoşların hammaddelerinden kullanım özelliklerine kadar geniş bir yelpazede araştırmalar yapılmıştır. Bununla birlikte, bu ürünlerin kullanıcısı olan cerrahi ekibe bir anket çalışması uygulanmış olup, ürünlerin kullanım durumu ve mevcut pazar payları üzerine yorumlarda bulunulmuştur. Anahtar sözcükler: Ameliyat önlüğü, ameliyat örtüsü, maske, galoş, bone, tek kullanımlık.

3 11 VII ABSTRACT A Research About The Suitability Of Clothes That Are Used In Surgical Operations PaMUK, OKTAY MSC. İN TEXTİLE ENG. SUPERVİSOR: ASSOC. PROF. DR. ZİYNET ÖNDOĞAN AKTUĞLU SEPTEMBER 2002, 88 PAGES In this study, the suitability of clothes that are used in surgical operations has been researched. For this reason, the disposable and reusable surgical gowns, drapes, caps and shoe covers which are used by surgical teams, have been researched in a wide scope from raw materials to handling properties. In addition to this, a survey research was also performed with the users (the surgical team), the usage of these products, and the existing market shares have been interpreted. Keywords: Surgical gown, drape, mask, shoe cover, cap, disposable.

4 12 TEŞEKKÜR Bu çalışma süresince başta, tezin biçimlenmesinde değerli katkı ve görüşlerini esirgemeyen, değerli hocam Doç. Dr. Ziynet Öndoğan AKTUĞLU olmak üzere, gerekli bilgi ve verilerin sağlanmasında bana firmalarını açan ve yardımlarını esirgemeyen Stemed ten Ali Tan ŞERBETÇİ ye, Sterillife tan Canan CEVLANİ ye, DuPont İstanbul dan Arınç AKTAN a, Mogul Tekstil den Serkan Göğüş e ve her zaman yanımda olan aileme teşekkürü bir borç bilirim.

5 13 XI İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... V ABSTRACT...VII TEŞEKKÜR... IX ŞEKİLLER DİZİNİ... XV ÇİZELGELER DİZİNİ...XVII 1. GİRİŞ...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR CERRAHİ ORTAMDA KULLANILAN GİYSİLER Cerrahi Ortamda Kullanılan Giysilerin Genel Özellikleri Cerrahi giysilerde gözenek büyüklüğü Cerrahi giysilerde su iticilik sıvı geçirmezlik ASTM ES ASTM ES Cerrahi giysilerde hava geçirgenliği Bakteri geçişi (aerosol filtreleme) Bakteri geçişi (küçük parçacık metodu) Cerrahi giysilerin diğer özellikleri... 16

6 14 İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 3.2 Çok Kullanımlık Cerrahi Giysiler Çok kullanımlık cerrahi giysilerinin boyanmasıhata! Yer işareti tanımlanmamış Cerrahi giysilerin rengi...hata! Yer işareti tanımlanmamış Tek Kullanımlık Cerrahi Giysiler Tek kullanımlık cerrahi giysilerde kullanılan kumaşlar Spunlace Spunbond SMS (Spunbond / Meltblown / Spunbond) Tek kullanımlık cerrahi giysiler için test yöntemleri EDANA...Hata! Yer işareti tanımlanmamış ASTM...Hata! Yer işareti tanımlanmamış AATCC...Hata! Yer işareti tanımlanmamış IST...Hata! Yer işareti tanımlanmamış Tek kullanımlık cerrahi önlüklerhata! Yer işareti tanımlanmamış Tek kullanımlık cerrahi önlüklerin dikilmesi Tek kullanımlık cerrahi önlüklerin ambalajlanması Tek kullanımlık cerrahi önlüklerin sterilizasyonu Sterilizasyonun maliyeti Tek kullanımlık cerrahi önlükler depolanması Tek kullanımlık yüz maskeleri5hata! Yer işareti tanımlanmamış.

7 Tek kullanımlık boneler Tek kullanımlık galoşlar Ameliyat örtüleri İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 4. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI SONUÇ VE TARTIŞMA YARARLANILAN KAYNAKLAR EKLER...8Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Ek 1 Anket Formu TERMİNOLOJİ ÖZGEÇMİŞ... 88

8 16 TERMİNOLOJİ ASTM: Amerikan Test ve Materyaller Komitesi Birliği (American Society for Testing and Materials Committe) Bezayağı: Bir atkı atlaması ve bir çözgü atlaması sistemi ile dokunan, en basit konstrüksiyona sahip dokuma kumaş türü Disposable: Tek kullanımlık Hidrofobik: Su itici Laminasyon: Kaplama türü Muslin: Düşük gramajlı, gevşek yapıdaki bezayağı dokuma kumaş Nonwoven: Dokusuz yüzey Penetrasyon: Alt yüzeye geçiş Reusable: Çok kullanımlık Ribana: Örme yüzey manşet

9 17 1. GİRİŞ Hastahaneler, 1960 lı yıllarda hastalar ve hastahane personeli için steril örtü ve giysi gereksinimi duymaya başlamışlardır. Cerrahi giysiler, steril ve steril olmayan alanlar arasında engel sağlayarak, enfeksiyonları önlemeye yardım etmek amacıyla tasarlanmışlardır. Sağlıkla ilgili işlerde çalışanlar, hastadan cerrahi ekibe geçebilecek enfeksiyonlarla artık daha fazla ilgilenmektedirler. Bir insan, vücuduna dakikada bakteriyi alabilmektedir. Bunun anlamı, ameliyathane personelinin hastalara cerrahi işlem uygularken gereğinden fazla dikkat etmesidir. AIDS, Hepatit B, Hepatit C ve diğer virüsler gibi hastanın vücut sıvılarıyla temas olduğunda hastahane personeline geçebilecek virüsler, yeterli bulaşıklık ortamı varsa vücuda girerler. Ameliyat ortamında enfeksiyonun ana sebebi, hasta ya da cerrahi personeldir. Herhangi bir açık yaraya bir bakterinin ulaşması, hava veya temas yoluyla gerçekleşebilir. Bu enfeksiyon sonucunda hasta veya ameliyat personeli, sonucu çok pahalı olabilecek risklerle yüz yüze gelebilirler. Bu riskleri en aza indirmek için, gerek hastanın gerekse cerrahi ekibin ameliyat esnasında kullandıkları steril edilmiş cerrahi giysiler ve örtüler ön plana çıkmaktadır (Stemed, 2001).

10 18 Ameliyat esnasında cerrahi ekibin kullandığı kıyafetler, ameliyat önlükleri, boneler, maskeler, galoşlardır. Ameliyat esnasında hastanın korunması için ise, hasta örtüleri kullanılmaktadır. Ameliyat ortamındaki bakteri kaynağı, sadece cerrahi ekip değildir. Hastanın kendisi de aynı zamanda bir bakteri kaynağıdır. Bu nedenle, bakteri yayılmasını iki yönlü olarak düşünmek gerekmektedir. Operasyonun yapılacağı bölgenin izole olması, açık bölgelere hasta vücudunun diğer kısımlarından bakteri yayılmasını engeller. Günümüzde kullanılan cerrahi giysiler ve örtüler, tek kullanımlık veya çok kullanımlık olabilmektedir. İster tek kullanımlık, ister çok kullanımlık olsun, kullanılan cerrahi giysiler ve örtüler, hastanın ve cerrahi ekibin cildine ve operasyon bölgesine en yakın malzemelerdir. Bu nedenle, kullanılan bu malzemelerin bir takım özelliklere sahip olması gerekmektedir. Hem klinik hem de deneysel olarak, yabancı cisim bulunduran bir yaranın, yabancı cisim bulundurmayan bir yaraya göre çok daha az sayıdaki patojen mikroorganizma ile enfeksiyon oluşma riski taşıdığı bilinmektedir. Giysi ve örtü kumaşındaki lifler ve parçacıklar, ameliyat sahasına bir şekilde taşınırlarsa, hem tek başlarına, hem de az sayıdaki bakteri ile birlikte kolayca bir yara enfeksiyonu oluştururlar. Bu nedenle, bu ortamda kullanılacak giysilerin ve örtülerin hazırlanması için, düşük hav bırakma özelliklerine sahip materyal seçilmelidir (Stemed, 2001).

11 19 Ameliyat sahasında kullanılan giysilerin ve örtülerin, cerrahi operasyonun süresi, ortamda bulunan sıvı miktarı ve mekanik baskılara karşı dayanıklı olması gerekmektedir. Bununla birlikte, operasyon süresince cerrahi ekibe hareket serbestisi tanıyan, hava geçirgenliği olan cerrahi önlükler kullanılmalıdır. Bu araştırmada, cerrahi operasyonlarda kullanılan tüm giysiler ve hasta örtüleri incelenmiştir. Ama ağırlıklı olarak, cerrahi ekibi en fazla koruyan giysi grubu olan ameliyat önlükleri üzerinde durulmuştur. Şekil 1.1 Ameliyathanenin genel görünüşü. Bu araştırmanın amacı, cerrahi operasyon ortamlarında kullanılan çok kullanımlık giysiler ile tek kullanımlık giysileri; güvenilirlik, kullanım kolaylığı ve maliyet faktörleri açısından karşılaştırmaktır. Bununla birlikte, cerrahi personel tarafından kullanılan tek kullanımlık ve çok kullanımlık giysi gruplarını materyal, üretim teknikleri ve kullanım açısından detaylı olarak tanıtmak, ülkemizde ve tüm dünyada kullanımı günden güne artan tek kullanımlık cerrahi giysilerin sağlık personeli tarafından ne derecede tanındığını ve benimsendiğini ortaya çıkarmak, bu giysilerin mevcut özellikleri ile olması gereken özelliklerini karşılaştırmak ve en uygun giysi özellikleri hakkında hem sağlık personeline, hem de bu konuda çalışan firmalara öneriler sunmaktır.

12 20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Cerrahi giysiler, ameliyat esnasında hastanın ve cerrahi ekibin korunması gereğinden yola çıkarak, uzun yıllardır kullanılan giysilerdir. Cerrahi önlük yapımında kumaşların kullanımı, çok fazla özellik içermeyen kumaşlar ile başladı. Pamuklu muslin, 19. yüzyıl sonlarında kullanılmaya başlanılan başlıca kumaş türüdür. Cerrahi operasyonlar için az sıvı dirençli sık dokunmuş kumaşlar tercih edildiğinden, 1970 lerin başlarına kadar bu kumaşların kullanımında çok az değişim olmuştur lerin başlarından itibaren, sıvı geçişlerine karşı daha dayanıklı, daha sık dokunmuş ve daha fazla koruma özelliklerindeki kumaşlarla çalışılmaya başlanmıştır. Cerrahi uygulamalarda kullanılan nonwoven (bundan sonra dokusuz yüzey ifadesi kullanılacaktır) kumaşlar ise, pamuklu muslinin sıvı geçişlerine karşı gösterdiği düşük dirence çare bulma girişimleri sonucunda, 1960 lı yılların sonlarında geliştirilmeye başlanmıştır (Stemed, 2001). Cerrahi giysilerin koruyucu özellikleri üzerine bir çok çalışma yapılmış ve çeşitli görüşler ortaya atılmıştır lü yılların sonlarına doğru, cerrahların elleri fırçalanmalı, aletleri kaynatılmalı ve operasyonda kullanılmış kumaşlar mikropsuz olarak geri verilmelidir kuralları belirlenmiştir. O yıllarda, cerrahi yarayı kapatmak ve cerrahi grubun giyinmesi için, bir ya da daha fazla steril pamuk bez kullanılıyordu.

13 21 Şubat 1952 de, Beck ve Collete, pamuklu bezin ıslandığı zamanki bariyer etkisi üzerine araştırmalar yapmışlardır. Su, plazma ve tuz solüsyonları gibi çeşitli ara maddelerin, bakterileri steril olmayan ortamdan steril ortama geçirdiğini ispatlamışlar; cerrahi önlükleri ıslandıkları zaman değiştirmeyi ve pamuklu kumaşı su geçirmez ya da bakteri geçirmez kumaşla değiştirmeyi önermişlerdir de, sık dokunmuş pamuklu kumaş kullanılarak, cerrahi kıyafet ve örtülerden geçen bakteri miktarının azaltılabileceği kanıtlanmıştır da Charnlay ve Eftekhar cerrahi operasyon ortamında steril hava bulunsa bile, bakterilerin yüksek kaliteli dokusuz yüzey malzemelerden geçtiğini göstermişlerdir. Dinen, 1969 yılında yaptığı çalışmasında, sıvı geçirgen muslin ve sıvı dirençli atılabilir kumaşları geçirgenlik, emicilik ve klinik çalışmalar açısından kıyaslamıştır. Çalışmanın sonucu olarak, atılabilir maddelerin hem kuru hem de ıslak bakteri geçişini engellediği ortaya çıkmıştır li yıllar, cerrahi giysilere olan ilginin artmaya başladığı yıllardır. Dinen in 1973 yılında yapmış olduğu tek kullanımlık cerrahi kumaş kullanan ameliyathaneler ve pamuklu muslin kullanan ameliyathaneler kıyaslaması sonucu, atılabilir kumaşların ameliyathanede % 90 oranında daha az bakteriye neden olduğu ispatlanmıştır.

14 de Belkin, cerrahi ortamlarda sık olarak kullanılan pamuklu muslinin hem sıvı hem de bakteri geçişine çok müsait olduğunu belirtmiştir de Laufman, plastik takviye maddesi ile güçlendirildiklerinde dokusuz yüzeylerin bakteri ve nem geçişine izin vermediği sonucunu yayınlamıştır. Maylon ve Kennedy, cerrahi yara enfeksiyon vakalarında cerrahi kumaş ve kıyafetlerin etkisi üzerine ilk klinik çalışma sayılan denemelerini 1980 yılında gerçekleştirmişler ve atılabilir giysiler kullanıldığında, cerrahi operasyon öncesi enfeksiyon oranlarında belirgin bir düşüş gözlemlemişlerdir de Laufman, cerrahi uygulamalarda kullanılan reusable önlükler ile takviye malzemesi kullanılmamış dokusuz yüzey önlüklerin Dikkat, bu madde özellikle ıslakken bakteri geçişine uygundur uyarısıyla satılmasını önermiştir. İnsan bağışıklık sistemini etkileyen virüslerin (HIV - AIDS) keşfi ve önem kazanması ile, dikkatler hastalar kadar çalışanlara da yönelmiştir. Shadduct 1990 yılında, satışa sunulmuş 17 adet cerrahi kumaşın HIV virüs geçişine direncini test etmek için, hidrostatik basınç jeneratörlerini kullanmıştır. Sonuç olarak, 4 kumaş gözle görülür geçiş olmadan HIV virüsünü geçirmiş, 9 kumaş gözle görülür geçişe izin vermiş, 4 kumaş da her uygulamada HIV geçirmiştir.

15 ve 1992 yıllarında, Kansas Devlet Üniversitesi nde görevli öğretim üyeleri olan Schoenberger, Song ve McCullough tarafından hem tek kullanımlık hem de çok kullanımlık çeşitli özelliklerdeki cerrahi kumaşların koruma ve rahatlık özelliklerinin değerlendirilip kıyaslandığı 2 çalışma yapılmış ve bu kumaşlar üzerine çeşitli tavsiyelerde bulunulmuştur. Quebbeman, 1992 yılında çeşitli cerrahi tiplerde kumaşların kullanımında bariyer özelliklerini değerlendirmek ve kumaşların başarısızlık sıklığını ve başarısızlıklarının nedenlerini belirlemek üzere bir çalışma yapmıştır. Kullanılan kumaşların hammaddelerine ve tasarımlarına bağlı olarak, aralarında farklar olduğunu tespit etmiş ve kanla temas edecek vücut kısmının genişliğine ve tahmini kan miktarına göre değişik tasarım ve koruma özelliğine sahip kumaşların seçilmesi gerektiği sonucuna ulaşmıştır. Kansas Devlet Üniversitesi nden Elizabeth McCullough, 1993 yılında yaptığı bir çalışma ile, ASTM (American Society for Testing and Materials Committee Amerikan Test ve Materyaller Kurumu) testlerinin sınırlarını belirlemiş ve değişik seviyelerdeki mekanik basıncı sentetik kan ve maddeler üzerine doğrudan uygulayarak, bariyer ürüne zararsız başka test metotlarının geliştirilmesi gerektiğini ifade etmiştir (Stemed, 2001).

16 24 3. CERRAHİ ORTAMDA KULLANILAN GİYSİLER 3.1 Cerrahi Ortamda Kullanılan Giysilerin Genel Özellikleri Gerek cerrahi ekibin, gerekse hastanın korunmasında kullanılan cerrahi giysilerin, bir takım özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler içerisinde, kullanılacak cerrahi giysinin gözenek büyüklüğü, sıvı iticiliği - sıvı geçirmezliği, hava geçirgenliği ve sahip olması gereken diğer özellikler incelenmelidir. Bu özellikler kapsamında üretilen cerrahi giysilerin, gerek korunma, gerekse kullanım rahatlığı açısından en ideal giysiler olacağı açıktır Cerrahi giysilerde gözenek büyüklüğü Tıbbi tekstiller için gözenek büyüklüğü, sıvı, hava ve ter geçirgenliği açısından çok önemlidir. Gözeneklerin standardizasyonunda, suyun sürekli basınç altında geçişinin ölçülerek zaman/birim alan şeklinde bir tanımlamada bulunmak, en yaygın kabullerden birisidir. Oysa hidrofobik materyallerde bu uygulama yapıldığında, suyun sadece büyük gözeneklerden geçişi gözlemlendiğinden, bu yöntemle ilgili sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, birim alandaki gözeneklerin sayısının mikroskopta sayılmasını ya da ölçüm yoğunluğu ile teorik yoğunluk arasındaki ilişkiyi gözeneğin tanımı olarak vermek daha doğru bir sonuç olacaktır. Tekstil yapılarının gözenek büyüklüğünün ölçümünde karşılaşılan çeşitli sorunlardan dolayı, gözenek büyüklüğünün tanımlanmasında da,

17 25 çeşitli kavram farklılıklarına rastlanmaktadır. Bunun nedeni, gözeneklerin ideal yuvarlıklarında olmamasıdır. Yapılan hesaplamalarda, çoğu zaman gözenek büyüklükleri yuvarlak olarak kabul edilir. Gözenek büyüklüklerini belirlemenin en temel yolu, mikroskop altında yüzeyin açık ya da koyu alanlarını ölçmektir (Karanlık, Ö. ve Arslan A., 1999). Ameliyat odası giysileri ve hasta örtü kumaşları, hem cerrahi personelden hasta ve yarasına; hem de hastadan cerrahi personele enfeksiyon yayılmasına karşı etkin bir koruma sağlamalıdır. Günümüzde gözenek boyutu en az 80 µ olan bezayağı dokuma konstruksiyonuna sahip pamuklu kumaşlar, geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu tür kumaşlar, bütün bakterileri ve 80 µ dan küçük partikülleri alt yüzeye geçirebilir. Ayrıca bu tür kumaşlardan pamuk lifleri, lif kırılmaları ve parçalanmalarından oluşan büyük miktarda hav parçacıkları da dökülmektedir. Bu parçacıklar yarayla temasa geçtiklerinde yabancı cisim reaksiyonu oluşturmaktadırlar. Yabancı cisim bulunduran yaraların da, enfeksiyon oluşturma riskinin yüksek olduğu açıkça bilinmektedir. Yara iltihaplanmalarının çoğunda, enfeksiyon kaynağı genellikle hasta veya cerrahi personelin kendisidir. Mikroorganizmanın bulaşması, sıvıyla veya sıvısız olabilirken; sıvıların mikroorganizma ile transfer yeteneklerinin varlığı, iltihap olasılığını hayli artırmaktadır (Öndoğan, 1999).

18 Cerrahi giysilerde sıvı iticilik sıvı geçirmezlik 1980 li yılların başlarına kadar, hastahanelerde kullanılan giysiler ile ilgili standartlar oldukça esnek idi yılında, eşine az rastlanır bir şekilde 5 kişi bir akciğer enfeksiyonundan öldü. Bu hastalığın özelliği olarak, sadece bağışıklığı önlenen kişilerde ortaya çıkması tespit edildi. Atlanta daki Center of Disease Control tarafından bu hastalık AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome - Kazanılmış Bağışıklık Sendromu) olarak tanımlandı. 2 yıl sonra AIDS in nedeni olarak bir virüs saptandı. Bu virüs ise, HIV (Human Immunodeficiency Virus - İnsan Bağışıklık Virüsü) olarak kabul edildi yılında Amerika Birleşik Devletleri nde AIDS vakası olduğu ve un üzerinde kişiye HIV bulaştığı belirlendi. Bulaşma nedenleri olarak öne çıkan etkenler ise, kan ve vücut sıvıları olarak gösterildi. Bundan sonraki zamanlarda, özellikle cerrahi müdahaleler sırasında alınan en önemli tedbir ise, maksimum su iticiliğe sahip cerrahi giysilerin kullanılması oldu (Karanlık, Ö. ve Arslan A., 1999). Ameliyat önlüklerinin kumaşları, mikro organizmaların geçişine karşı hem hastaları cerrahi operasyon sonrası yara enfeksiyonlarına karşı korumak için, hem de cerrahi ekibi virüs ve/veya taşıyıcı diğer mikro organizmaların etkilerine karşı korumak için etkili bir bariyer oluşturmalıdır. Sıvı itici özellik, nemli ortamlarda bakterilerin üremesini engellemesi açısından çok önemlidir. Hastahanede kullanılan kumaşların sıvı geçirgen olmaması genel bir koşul değildir. Ameliyat odası giysileri ve örtülerde geçirgen olmayan kumaş kullanmak yeterlidir. Sıvı itici

19 27 ameliyat odası giysileri, yalnızca göz cerrahisi ve mikro cerrahi gibi ıslaklığın muhtemel olmadığı durumlarda yeterlidir. Hepatit B, Hepatit C veya AIDS gibi sorunu olan ve cerrahi müdahale uygulanacak olgularda, sıvı geçirmez bir ameliyat önlüğü, hastanın kanının ve mikropların cerrahi ekibe geçmesini önlemek için kullanılır. Bu tip hastalıklarda özellikle cerrahi ekip ana risk grubu içindedir. Cerrahide sıvılar, genellikle en önemli taşıyıcı ve mikrobiyolojik nakil aracı olarak kabul edilirler. Mekanik hareket vasıtası ile geçen mikro organizmaların kuru haldeki geçişi, gözenekli malzemelerden de mümkün olabilir. Etkin bir mikrobiyel bariyer, ıslak ve kuru bakteri geçişine karşı koruyucu olmalıdır. Koruyucu malzemelerin sıvı geçirmezlik özelliklerini belirlemek amacı ile, hidrostatik basınç, çarpma girişimi, tuz geçişi ve alkol geçişi başlıkları altında sayılabilen bir takım test yöntemleri uygulanmaktadır. Fakat mikrobik sıvı engelleme özelliklerine karşı geliştirilmiş endüstriyel engelleyici testlerde bir takım sınırlamalar söz konusu olmaktadır. Çoğu sıvıya direnç testlerinin belli süre ve basınç sınırlamaları vardır ve gerçek cerrahi müdahaledeki olası sıvı direnç süresini belirtmez. Sıvı direnç test süresi anlamlı olmalı ve cerrahi kumaşların son kullanımlarını belirtmelidir. Genellikle yüksek basınçlı, kısa süreli sıvı direnci testlerinin kesin sonuçlara ulaştığı kabul edilmektedir. Test sırasında cerrahi kumaşın durumu çok önemlidir. Koruyucu maddelerin kullanımının en önemli nedeni, cerrahi operasyonlarda tüm kullanımları boyunca sıvı ve mikroorganizmalara karşı bariyer oluşturmalarıdır. Materyalin koruyucu özelliklerini olumsuz

20 28 etkileyebilen fiziksel, kimyasal ve termal etkiler, materyalin gerçek kullanımdaki performansıyla ilgili yanlış tahminlere neden olabilir. Fiziksel etkenler olarak gerilme ve bırakılma, mekanik esneme ve aşınma; kimyasal etkenler olarak değişik klinik sıvılar, çeşitli dezenfektanlar, ter ve vücut yağları; termal etkenler olarak da lazer gibi yüksek enerjili cihazlarla temas sayılabilir. ASTM tarafından yayınlanan, koruyucu kıyafetlerin kana ve kana dirençli mikroplara karşı direncini tespit etmek amacı ile onaylanmış standart test yöntemleri şunlardır: ASTM ES Koruyucu giysilerin kana direnci için acil durum test yöntemidir. Bu test, malzemenin sabit temas durumunda kan geçişine direnç yeteneğini belirler. Test örneği, sentetik kan direnç sıvısı ile gözlem noktasını ayıran hücre üzerine yerleştirilir. Test zaman ve basınç protokolü, atmosferik basınç için 5 dakika, 2.0 psi. için 1 dakika şartını belirler. Test 60 dakika ya da daha önce gözle görülür sıvı geçişi olduğu taktirde sona erdirilir. Bu geçti / kaldı tespit testidir. Bu testi geçen kumaşlar, ASTM ES testi kullanılarak da test edilmelidir (Stemed, 2001).

21 ASTM ES Koruyucu giysilerin virütik geçiş test sistemi olarak kullanılan kanla taşınan mikropların geçişine direnci için acil durum standart test yöntemidir. Sabit temasta malzemelerin mikroorganizma geçişine direnme yeteneğini belirlemeye yarayan bu test, özellikle Hepatit B, Hepatit C ve HIV virüsünün virütik geçişini modellemek için geliştirilmiştir. Bu organizmaların kullanımı zor olduğu için, test mikron çapındaki phi-x 174 virüsü ile yapılır. Bu virüs bilinen en küçük virüslerden birisidir ve en küçük kana dirençli mikrop olan Hepatit C virüsüne şekil ve büyüklük olarak çok benzer. Test örneği, mikrobik etki ve gözlem noktası arasındaki hücrenin üzerine yerleştirilir. Zaman ve basınç protokolü, 5 dakika için atmosferik basınç, 1 dakika için 2.0 psi. şartını belirler. Test 60 dakika ya da daha önce gözle görülür sıvı geçişi olduğu taktirde sona erdirilir. Gözle görülür bir geçiş olmadığı zaman bile, çok hassas bir mikrobik rapor hazırlanır. Bu testi geçen kumaşlar, sıvı ve mikrobik geçişe karşı çok korumalı sayılırlar (Stemed, 2001) Cerrahi giysilerde hava geçirgenliği Cerrahi önlüklerin hava geçirgenlik özelliği, birbirinden farklı maddelerden yapılmaktadır. Buharlaşmaya müsait ve tenin dışarıya ter buharı atmasına izin veren önlükler, vücudun ısı dengesini kolaylıkla sağlamasına daha uygundur. Daha fazla hava geçirgenliğine ve ter buharı transfer hızına sahip maddelerden yapılmış önlükler, ısı ve nem geçişine daha kolay izin verdikleri için, daha geniş bir rahatlık imkanı sunarlar.

22 30 Yeterli buharlaşma ve transfere izin vermeyen önlükler, vücut dengesini bozarak rahatsızlığa neden olurlar. Çok kullanımlık ameliyat önlüklerinin hava geçirgenliği sınırlıdır. Tek kullanımlık ameliyat önlük kumaşları arasında en iyi nefes alabilme ve termal dengeleyici özelliklere sahip ürünler, spunlace teknolojisi ile üretilmiş dokusuz yüzey kumaşlardır. Polypropilen esaslı SMS veya spunbond türü hammaddelerden üretilmiş ürünler, uzun kullanımlarda terleme yapabilir. Bir cerrahi giysinin taşıması gereken önemli özelliklerden birisi, özellikle kullanım sırasında rahatlık bakımından sahip olduğu hem nem, hem de buhar durumlarındaki geçirgenliğidir. Nem ve buhar durumları arasındaki fark önemlidir. Çünkü eğer su deride buharlaşır ve kumaştan buhar olarak geçerse, kumaşın gözeneklerine takılabilir. Böylece kumaş soğuk gelmeye başlar ve sonuçta sıvı yüklü hale gelen kumaş rahatsızlık verir. Kumaş içerisinde su buharının hareket edebilmesi, öncelikle kumaşın küçük gözenekli olmasına dayanır. Bu yapıyı etkileyen herhangi bir işlem, buhar hareketini de etkiler. Ayrıca, iki katlı kumaşın tek katlıdan daha iyi nem geçirdiği de bazı araştırmacılar tarafından ileri sürülmektedir. Sonuç olarak, kumaşın sahip olduğu nem buhar geçirgenliği, her ne kadar cerrahi ortam koşulları sabitlense de; soğuk olabilecek ortamlarda vücutta üşüme hissi verdirmemesi, sıcak olabilecek ortamlarda da vücutta yapışkanlık yaratmaması bakımından, hem nemin hem de buharın kumaş yüzeyinden rahatlıkla geçebilmesini sağlayacak şekilde olmalıdır.

23 31 Hava geçirgen veya delikli materyallerin hava, aerosol veya küçük parçacıklarla taşınan mikrop geçişine olan dirençlerini belirlemek için testler geliştirilmiştir. Genellikle basınç altında yapılan bu testler, yüz maskeleri ve steril paketlemede kullanılacak ürünlere uygulanır. Cerrahi önlükler için gösterge olmayabilirler. Bu testlerden bazıları şu şekildedir: Bakteri geçişi (aerosol filtreleme) Bu test için, bakteri içeren sıvı aerosol getirildikten sonra, test edilen maddeye tatbik edilir. Maddenin arka yüzünde kültür oluşturulur ve koloni oluşturan birimler sayılır. Bu test için genellikle staphylococcus mikroorganizması kullanılır Bakteri geçişi (küçük parçacık yöntemi) Bu yöntem, maddenin deri hücreleri ve hava ile taşınan mikroorganizmalara karşı direncini belirler. Talk pudrası parçacıkları, bacillus subtilis sporları ile aşılandıktan sonra, test maddelerine doğru pompalanır veya püskürtülür. Maddenin arka yüzünde oluşan kültürler sayılır (Stemed, 2001) Cerrahi giysilerin diğer özellikleri Cerrahi giysilerin, özellikle ameliyat önlüklerinin sahip olması gereken diğer özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

24 32 Kullanılan materyal bakterilere karşı engel oluşturmalı, bakterilerin içeri geçişine izin vermemelidir. Materyal steril edilebilmelidir. Katlanma durumunda buhar geçirebilmelidir. Materyal uzun süreli işlemlere dayanabilmelidir. Materyal yüzeyi kaygan olmamalıdır. Islakken dayanıklı ve su geçirmez olmalıdır. Operatörün hareketlerini kısıtlamayacak bollukta olmalı, hareket serbestisi tanımalıdır. Kullanılan boyalar, haslıkları yüksek ve cildi tahriş etmeyecek şekilde olmalıdır. Materyalin renginin, ekibin gözlerini yormamasına dikkat edilmelidir. Materyalin tüylenmeye karşı direnci yüksek olmalıdır. Materyalin kopma dayanımı yüksek olmalıdır. Materyal kullanıcının vücudunda gereğinden fazla nem oluşturmamalıdır. Materyal yıkanabilir olmalıdır (Karanlık, Ö. ve Arslan A., 1999). Tüm bu sayılan özelliklerinden bazılarının, örneğin materyalin yıkanabilir olması gibi, elbette ki tek kullanımlık önlüklerde olması beklenemez. Ancak ister tek kullanımlık, ister çok kullanımlık olsun tüm önlüklerde, yukarıda sayılan temel özelliklerin olması kaçınılmazdır.

25 33 Ameliyat ortamında kullanılan örtü ve giysilerin, cerrahi operasyonun süresi, ortamda bulunan sıvı miktarı ve mekanik baskılara dayanıklı olması gerekmektedir. Bu kumaşların temizlik amacı ile yıkanması, sterilize edilirken ısıya maruz kalmaları gibi faktörler yıpranmalarını artırmaktadır. Bu nedenle, tüm bu etkenlerin uygun kumaş seçiminde dikkate alınması gerekmektedir. Ameliyat odası giysileri aynı zamanda kişisel bir takım ergonomik gereksinimleri de taşımak zorundadır. Rahat ve işlevsel olmalı, yeterli hareket serbestisi ve gerektiğinde ısı ve ter değişimlerine uyum sağlamalıdır. Bu giysiler ayak bileği uzunluğunda olmalı, yakaların ve bağlama bandlarının tasarımı, giysiyi giyen kişiyi rahatsız etmemeli ve kişinin hareketlerini kısıtlamamalıdır. Cerrahi önlüklerin rahatlığı; tasarım, uyum, nefes almaya uygunluk, ağırlık, yumuşaklık, elektrostatik özellikler renk, koku ve ten hassasiyeti gibi faktörlere bağlıdır. Ameliyat odası giysileri, ameliyathanenin dışında giyilmemelidir. Çünkü ameliyat odası giysilerinin, havadaki organizmaların miktarını artırdığı saptanmıştır. Gömlek ve pantolon kullanımında, gömlek pantolonun içine sokularak giyilir. Esnek materyalden yapılmış bedeni saran pantolon giymek, partikül yayılmasını azaltmaz. Pantolon paçaları gergin ve ayak bileğinde olmalıdır. Bunun yanında, ameliyat önlüğünün yapıldığı kumaşın iplik döküntüsü ve hav yayma oranı en alt düzeyde tutulmalıdır. Bu önemli koşuldan dolayı, ameliyat önlüklerinde pamuk/polyester karışımı kumaşlardaki polyesterin kullanımda fazla uçuntuya sebep vermesinden dolayı, polyester yerine % 100 pamuklu

26 34 kumaşlar tercih edilir. Ancak uçuntu derecesi çok az olan polyesterler de zaman zaman kullanılmaktadır. Kadın ve erkeğin her ikisi için üniform ameliyat odası giysileri kullanımı daha ekonomiktir ve daha fazla oranda beden dağılımını stoklamaya imkan tanır. Patojen mikroorganizmaların yayılması sıvı yoluyla gerçekleştiği için, yüksek miktarlarda sıvıyla temas olunabileceğinin düşünüldüğü operasyonlardan önce, ameliyat önlüklerinin kollarına ve ön bölümlerine sıvı geçirmez plastik folyolar eklenmeli veya sıvı geçirgen olabileceği düşünülen bir ameliyat önlüğünün altına ve üstüne steril bir önlük veya kolluk giyilmelidir. Ayrıca her bir operasyon için cerrahi ekibin giysi değiştirmesi kaçınılmaz bir gerektir. 3.2 Çok Kullanımlık Cerrahi Giysiler Özellikle ülkemizde yaygın olarak kullanılan önlük türü, çok kullanımlık önlüklerdir. Cerrahi personel tarafından yeşil önlük olarak adlandırılırlar. Bu önlüklerin kumaş türü, bir atkı atlaması ve bir çözgü atlaması sistemi ile dokunan, en basit konstrüksiyona sahip dokuma kumaş türü olan bezayağıdır. En yaygın olarak kullanılan çok kullanımlık ameliyat önlüklerinin, genel teknik özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Dokuma Türü: Bezayağı Ham En: 146,5 cm Mamul En: 140 cm İplik No: (Çözgü:40/2) (Atkı: 20/1)

27 35 Ham Sıklık: (Çözgü: 40 tel/cm) (Atkı: 23 tel/cm) Mamul Sıklık: (Çözgü: 42 tel/cm) (Atkı: 25 tel/cm) Ham Gramaj: 305 gr (m/tül); 208 gr/m² MamulGramaj: 265 gr (m/tül); 189 gr/m² Tarak Eni: 148 cm (10/4 tarak kullanılır) Taraktaki fondaki (kumaş yüzeyindeki) tel sayısı: 5878 Kenarlardaki tel sayısı: 36x2=72 Toplam iplik sayısı: =5950 Tarak numarası= 10/4 (cm.de 10 diş aralığı bulunur ve her bir diş aralığından 4 iplik geçer) Kopma Dayanımı: (Çözgü: 105 kg/5 cm) (Atkı: 45 Kg/5 cm) Çok kullanımlık ameliyat önlükleri, dayanıklı kumaş yapılarından dolayı tercih edilmektedirler. Kullanılan önlükler ve örtüler, otoklavlarda buharla sterilize edilmektedirler. Bununla birlikte, çok kullanımlık bir önlüğün ortalama ömrü yaklaşık 25 kullanımdır. Ancak kullanımlardan sonra, önlükte yıpranmalar gözlenmektedir. Çok kullanımlık bir ameliyat önlüğünün yıpranmaya başlaması, cerrahi ekibin o önlükten beklediği gerekli koruma özelliklerinin azalması demektir. Ayrıca yırtık bölgelerin dikilmesi, önlüğün yıkanması, özellikle kollardaki ribana manşetlerdeki olası kan izlerinin iyi temizlenememesi, yıkamada gerekli özenin gösterilmemesi, yeniden sterilizasyon ve bu sterilizasyonlarda sorunlarla karşılaşılması; çok kullanımlık önlüklerde her zaman için rastlanılan problemlerdir. Bununla birlikte, önlüklerin sterilizasyon işleminden sonra zaman zaman üst yüzeyde buhar kalması nedeni ile, operatör bu önlüğü kullanırken ıslaklık hissetmektedir.

28 36 Şekil 3.1: Çok kullanımlık önlükler için bezayağı kumaş örneği Bu önlüklerin maliyetinin ucuz olduğuna dair genel bir görüş var ise de; kullanımdan sonraki yıkama, dikme, sterilizasyon, paketleme vb. işlemlerdeki işgücü, enerji, su ve yardımcı malzeme giderleri ve bunların hepsinden önemlisi hasta ve cerrahi ekibin sağlığı gözönüne alındığında, zaman içerisinde çok kullanımlık giysilerin ve örtülerin maliyetlerine daha ciddi yaklaşımlarda bulunulacağı tartışılmaz bir gerçektir Çok kullanımlık cerrahi giysilerin boyanması Cerrahi operasyonlarda kullanılan yeşil kumaştan yapılmış önlüklerden beklenen bir çok haslık değerini en iyi sağlaması bakımından, boyarmadde olarak Küp Boyarmaddeleri (İndanthrene Boyarmaddeleri) kullanılır. Küp boyarmaddeleri, esasında suda çözülmeyen ve boyama işlemi için suda çözünür hale getirilen (küpleme), antrakinon ve indigo olmak üzere açıkça tanımlanabilen iki kimyasal gruba ayrılan boyarmadde türüdür. Çözülen reaksiyon ürünü ile lif boyanır ve ardından yapılan hidroliz ve oksidasyon sonucunda, liflerin içerisinde suda çözünmeyen boyarmadde şekli tekrar oluşur. Pamuk, keten ve rayon için en has boyarmaddelerdir. Aynı zamanda yün, naylon, polyester, akrilik ve modakriliklere mordan olarak

29 37 uygulanabilirler. Küp boyarmaddeler, sınıf olarak özellikle de antrakinon tipleri ışığa ve tüm yaş işlemlere karşı yüksek haslıklar gösterirler. Yaş haslıklarının iyi olması (4 5), oksidasyon sonucunda lif içerisinde yeniden oluşan boyarmaddenin sulu ortamlarda hiç çözünmemesinden kaynaklanmaktadır. Işık haslıkları da genellikle çok iyidir ve 3 8 arasındadır. Küp boyarmaddelerin tümünün yüksek haslıklara sahip olduğu bilinmektedir. Küp boyarmaddeler sadece ışığa, asitlere ve alkalilere karşı dirençli değil, aynı derecede kuvvetli yükseltgen ağartıcılara karşı da dirençlidir. Peroksit haslıkları 4 5, merserize haslıkları 3 5, hipoklorit haslıkları 4 5 tir. Bu yüksek haslıklarından dolayı, ipliği boyalı olarak kullanılacak mamullerde temel boyarmadde sınıfıdır. Küp boyarmaddeleri çözünmeyen pigmentlerdir. Ancak kuvvetli bir indirgen madde, örneğin alkali (sodyumhidroksit gibi) içerisinde çözünmüş hidrosülfit kullanılarak suda çözünür hale getirilir. Kumaş bu çözeltiye daldırılır. Daha sonra açık hava ile temas ya da bikromat gibi yükseltgeme banyoları içine daldırılarak boyarmadde tekrar çözünmez hale getirilerek, lifin bir parçası gibi yapı kazanır. Küp boyarmaddeleri piyasada pasta, granülat veya sıvı halde bulunurlar. Renkleri reaktif ve substantiflere göre daha oldukça donuktur. Bu, özellikle merserize olmamış mamullerde daha belirginleşir. Bunun yanında esas dezavantajları, çok adımlı işlem gereksinimleri ve çok sayıda kimyasal gerektirmeleridir. Boyarmadde önce sudkostik ve

30 38 hidrosülfit ile suda çözünür hale indirgenir, sonra kumaş üzerine uygulandıktan sonra oksitlenir (Yakartepe, M. ve Yakartepe, Z., 1998). Küp boyarmaddeleri pamuk, viskon, selülozlu karışımlara ve nadir olarak poliamide çektirme ve kontinü yöntemlerle uygulanır. Piyasada toz, pasta ve dispersiyon halinde bulunan bu boyarmaddelerin toz formu kullanılmadan önce pasta yapılması gerekmektedir. Ancak uzun depolama ömrü gerektiğinde, stabilite avantajı ortaya çıkar. Bu pastalar % saf küp boyarmadde içerirler, buna ilaveten ph ı 8 9,5 a ayarlamak için ilaveler ve dispersiyon maddeleri içerirler. Küp boyarmaddelerinde aranılan özellikler ve boyama işleminin etkinliğinde rol oynayan faktörler şunlardır: Redüksiyon kolaylığı Löyko (Leuko) küp formunun kolay çözünmesi Selüloza doğal afinite Çektirme derecesi ve hızı Boyama temperatürü Boya banyosu alkaliği Reoksidasyon kolaylığı Hidroliz, dehalojenizasyon, aşırı redüksiyon ve aşırı oksidasyona kimyasal stabilite Geciktirme ve çektirme maddelerinin etkisi Ard muamelelerin etkinliği (Yakartepe, M. ve Yakartepe, Z., 1998).

31 Cerrahi giysilerin rengi Cerrahların önlüğünün yeşil renkte olmasının nedeni, insan kanının kırmızı renkte olmasıdır. Kırmızı, gözün oldukça güç algıladığı bir renktir. Gözün billur tabakası, bu rengi saptamak için bir dizi manevra yapmak zorunda kalmakta; bu da retina tabakasında rengin bir süre oyalanması sonucunu doğurmaktadır. Kuşkusuz gözün bu rahatsızlığı beyni de meşgul etmektedir. Oysa yeşil renkte böyle bir sorun yoktur. Yeşil, gözün retina tabakasına dolaysız olarak yansıdığı için, ne gözü ne de beyni yormaktadır. Kırmızının tamamlayıcısı olan renk yeşil olduğu için, uzun süre kırmızıya bakan göz, bir süre sonra onu yeşil olarak görmektedir. Örneğin yeşil bir kareye dikkatlice bakar, sonra gözlerimizi kaparsak, kırmızı bir kare imajı görürüz. Bunun tersini yaparsak, göreceğimiz yeşil bir kare imajıdır. Bu uygulamayı hangi renk üzerinde yaparsak, sonuç baktığımız rengin tamamlayıcısı olur. Bu olgu, ardıl kontrast olarak tanımlanır. Bu nedenle her iki rengin birlikte kullanımı, gözü daha az yormaktadır (Itten, 1994). Yukarıda sayılan nedenlerden dolayı, bugün birçok ülkede cerrahların yeşil ve yakın renklerdeki önlük giymeleri kesin bir kuraldır. Öte yandan aynı biçimde operasyon salonunda kullanılan ve hastayı örten örtülerin rengi de yeşildir. Bunun nedeni de, cerrahi müdahale sırasında akan kanın retina tabakasında yaratacağı etkiyi en alt sınıra indirmektir. Çünkü beyaz örtü kullanılsaydı, göz daha etkili bir renk olan kırmızı üzerinde yoğunlaşacak ve cerrahı rahatsız edecekti.

32 Tek Kullanımlık Cerrahi Giysiler 1980 lerin başından itibaren, tek kullanımlık tıbbi malzemelerin AIDS gibi tedavisi mümkün olmayan hastalıkların, hiç olmazsa bulaşmasını ve yayılmasını önlemek bakımından ne denli hayati öneme sahip olduğu kesin bir şekilde anlaşılmıştır. Başlangıçta steril tek kullanımlık enjektörlerle başlayan bu akım, hızla cerrahi tedavi ve bakım gereçlerini içine almıştır. Hepatit B ve HIV virüslerinin bulaşması üzerine yapılan çalışmalar ve elde edilen yeni bulgular, Hepatit B li ve HIV li hastanın olduğu kadar personelin korunmasının da çok önemli olduğunu göstermiş ve tüm hastahanelerde öncelikle cerrahi operasyon önlüklerinin kan ve tüm sıvılara karşı dirençli olma, ancak rahatlık ve kullanım kolaylığından da taviz vermeme ön şartını getirmiştir. Sağlık sektöründe, dokusuz yüzey malzemeden yapılmış tek kullanımlık örtü ve önlük kullanımı, gittikçe daha çok yaygınlaşmakta ve yararları daha çok anlaşılmaktadır. Cerrahi ekibin, ameliyatlarda steril ve bakteri geçirmez giydirilmesi, cerrahi personelin hastanın taşıdığı mikroorganizmalardan korunmasını sağlamaktadır. Bu ihtiyaçlar günümüzde yaygın olarak kumaş malzemelerle karşılanmaktadır. Operasyon sırasında ve sonrasındaki cerrahi enfeksiyon riskleri, tek kullanımlık dokusuz yüzey ürünler veya çok kullanımlık tekstil ürünlerin kullanımı ile doğrudan ilgilidir (Stemed, 1999).

33 41 Kan ve diğer sıvıların yayılımını ve temasını engellemesi ve ısıya dayanıklı olmasının yanında, cerrahi önlük hammaddelerinin başka temel özelliklere de sahip olması gerekmektedir. Bunlar arasında en öncelikli olanlar malzemenin sıvı geçirimine engel olması, reaksiyonlara ve bakteri yayılımına sebep olmamak için tozlaşma yapmamasıdır. Dokusuz yüzey kumaşlar, dayanıklılık ve bütünlük elde etmek amacı ile dokunmuş ve örülmüş maddelere benzeyen, birbirine bağlı geometrilerden farklı olarak fiber bağlama teknolojilerine dayanılarak üretilmiş kumaşlardır. Dokusuz yüzey malzemelerin temel hammaddeleri doğal (kağıt hamuru, pamuk) veya sentetik (polyester, polypropilen) liflerin değişik şekilleridir. Bu liflerin birbirine yapıştırılması ile elde edilen, gaz ve buhar geçiren, ancak sıvı geçirmeyen bir malzeme olan dokusuz yüzey kumaşların sağlık sektöründe kullanılmaya başlanması 1980 lerin başında olmuştur. Çok kullanımlık ameliyat önlüklerinin kumaşı gibi kesilip şekil verilebilen ve standart yöntemler ile sterilize edilebilen dokusuz yüzey malzemeler, ayrıntılı bir maliyet araştırmasında görüleceği üzere ucuzluğu nedeni ile tek kullanımlık olanağı sağlamakta ve bu da kullanılan malzemeye olan güvenilirliği artırmaktadır. Operasyonlar sırasında kullanılan önlükler, örtüler hastanın ve operatörün cildine ve operasyon bölgesine en yakın ortamlardır. Bu yüzden operasyon sırasında kullanılan dokusuz yüzey malzemelerin bir takım özelliklere sahip olması gerekmektedir. Üst yüzey sıvı emme ve alt yüzey sıvı geçirimsizliği bu özelliklerin başında gelmektedir.

34 42 Tek kullanımlık örtü ve önlük kullanımının en önemli amacı, enfeksiyon riskini minimize etmektir. Enfeksiyonlar mikroorganizmalar yoluyla oluşur ve bulaşırlar. Islak temas ve havadaki partiküller ile bulaşabilen mikro organizmalara karşı dokusuz yüzey malzemeler kullanmak, enfeksiyon geçişlerini azaltmaktadır. Medikal kalitede dokusuz yüzey kullanımı sayesinde, operasyon ortamında dolaşan toz ve hav miktarının azaltılması ile, operasyon alanından havaya, havadan da cerraha ulaşabilecek doku parçacıkları % 90 oranında azalmaktadır Tek kullanımlık dokusuz yüzey hammaddelerden üretilen ve sağlık sektöründe kullanılan ürünlerin başlıcaları şunlardır: Cerrahi önlükler Cerrahi örtüler Sterilizasyon paketleme malzemeleri Boneler Galoşlar Yüz maskeleri Yara Bantları Islak mendiller Temizleme ve kurulama malzemeleri Tek kullanımlık cerrahi giysilerde kullanılan kumaşlar Tek kullanımlık cerrahi önlükler, örtüler, maskeler, boneler ve galoşlar için kullanılan dokusuz yüzey kumaş türleri şunlardır:

35 Spunlace Ameliyat esnasında kullanılan cerrahi önlükler, operasyon süresince cerrahi ekibin tenine en yakın giysileridir. Selüloz içerikli giysilerin de insan tenine en iyi uyumu sağladıkları bilinmektedir. Çoğu kez kağıt hamuru ve polyester lif karışımını (% 55 selüloz, % 45 polyester) içeren dokusuz yüzey kumaş türü olan spunlace üretiminde; lifler, mekanik bağlama elde etmek amacı ile, lifleri dolaştıran yüksek basınçlı suya tabi tutulur. Sıvı geçişlerine karşı direnci artırmak için, cerrahi önlük olarak kullanılacak hammaddeye kimyasal işlemler de uygulanabilir. Ayrıca cerrahi örtü yapımında kullanılacak spunlace malzemeye, sıvının emilmesinden sonra alt yüzeye geçişini engellemek için, laminasyon işlemi yapılmalıdır. Özellikle bakteri geçişlerine karşı en dirençli malzeme türü olan spunlace, yumuşak yapısı nedeni ile, tene uyumda en çok tercih edilen dokusuz yüzey kumaş yapısıdır. Yüksek yatırım maliyeti nedeni ile, Türkiye de henüz üretimine başlanmayan bu kumaşın piyasada en bilinen şekli, DuPont firması tarafından Sontara F808 ismi ile üretilmekte ve fiyatlandırılması m 2 üzerinden yapılmaktadır. Ameliyat önlüğü yapımında ortalama 68 gr/m 2 gramajda ve 1.33 cm ende kumaşla çalışılmaktadır. Dünyadaki başlıca spunlace kumaş üreticisi firmalar Dupont, Dexter, Kimberly-Clark ve PGI dır. Şekil 3.2: Spunlace dokusuz yüzey kumaş

36 Spunbond Spunbond malzemeler, polyester tabakaların eritilip eğirme yöntemi ile şekillendirilmesinden oluşan sürekli liflerden yapılır. % 100 polypropilen spunbond kullanılarak üretilmiş ameliyat önlükleri de piyasada kullanılmaktadır. Fakat spunbond kullanılarak üretilen önlüklerin, yeterli koruyucu özelliklere ve gerekli konfora sahip olmadığı bilinmelidir. Bu nedenle ameliyat önlüğü olarak kullanımı uygun değildir. Fiyat olarak SMS ten daha ucuz bir malzeme olan spunbond un beyaz renkteki fiyatı yaklaşık olarak 2,0 USD/kg. dır. Boyalı haldeki fiyatı için ise, % 10 luk bir fark fiyata yansıtılmaktadır. Meltblown malzemeler, polimerin eritilip lifli hale getirilmesi ile meydana gelirler. Lifler daha kısadır ve sürekli halde olmayabilirler.

37 45 Şekil 3.3: Spunbond dokusuz yüzey kumaş SMS (Spunbond / Meltblown / Spunbond) Termal yolla veya yapışkanla bağlanmış 3 ayrı tabakadan oluşan dokusuz yüzey kumaş yapısıdır. Alt ve üst tabakalar spunbond, orta tabaka ise meltblown malzemedir. Malzemenin orta katı bir filtre oluşturur ve istenmeyen geçişleri önler. Dış yüzeyler ise, malzemenin mekanik özelliklerinden sorumludur. Bu 3 katmanlı yapı, kan, bakteri ve sıvıların geçişini engeller; ancak hava, buhar ve sterilazyon için kullanılan etilenoksit gazına izin verir. Ana maddesi polypropilen olarak üretilen tek kullanımlık malzemeler, polypropilen lifinin yanmaya karşı dayanıklı bir madde olmasından dolayı, laser uygulamalarında da rahatlıkla kullanılabilmektedir. Şekil 3.4: SMS dokusuz yüzey kumaş Genellikle SMS malzeme, medikal uygulamalar için polypropilenden yapılır. Ek kimyasal işlemler, çoğu kez alkol, yağ, kan gibi sıvı geçişlerine karşı direnci artırmak için uygulanır. m 2 ağırlığı olarak 30 gr/m 2 den 170 gr/m 2 ye kadar çok geniş gramaj ağırlıklarında çalışılmaktadır. Fiyat olarak spunlace den daha ucuz, spunbond tan daha pahalı malzeme olan SMS, kg. fiyatlandırılması ile satılmaktadır. Beyaz renkteki SMS in fiyatı yaklaşık olarak 2,5 USD/kg. dır. Boyalı haldeki

38 46 fiyatı için ise, % 10 luk bir fark fiyata yansıtılmaktadır. SMS ten çalışılan ameliyat önlüklerinin ortalama metrekare ağırlığı, 45 gr/m 2 ile 70 gr/m 2 arasındadır. Türkiye de başlıca SMS ve spunbond üreticisi firmalar Mogul Tekstil (Gaziantep), Ritaş Holding (Gaziantep), Almina Akmina (Kayseri) ve Akınal Sentetik (Gaziantep) tir Tek kullanımlık cerrahi giysiler için test yöntemleri Cerrahi operasyonlarda kullanılan giysilerin güvenilirliğinin, performanslarının ve taşıması gereken bir takım özelliklerinin, hem üreticiler hem de kullanıcılar tarafından ortak bir dilde konuşulmasının sağlanması için, uluslararası bir takım test yöntemleri kullanılmaktadır. Bu test yöntemleri, üreticilere ürünlerinin tanıtımı için geçerliliği kabul edilmiş yöntemleri kullanma zorunluluğu getirmektedir. Tüm dünyaca kabul edilmiş test yöntemleri şunlardır: EDANA Avrupa Tek Kullanımlık Materyaller ve Dokusuz Yüzeyler Birliği (the European Disposables and Nonwovens Association) olarak tanımlanan EDANA, 1978 yılından beri, dokusuz yüzeyler ve dokusuz yüzeylerle ilintili materyallerin çeşitli ölçüm özellikleri hakkında test yöntemleri yayımlamaya başlamıştır. EDANA nın bu test yöntemlerinin

39 47 amacı, dokusuz yüzey endüstrisinde, gerek üreticiler gerekse tüketiciler tarafından kabul edilen ve anlaşılan kesin bir teknik dil yaratmak ve dokusuz yüzeylerin ilgili kullanım alanlarında taşıması gereken temel özelliklerini belirlemektir. Tüm bu testler, ticari amaçlarla üretilen dokusuz yüzey ve bunlarla ilintili materyallerin kesin bir doğruluğunu ve ticari işlemlerdeki güvenilirliğini sağlamak için tasarlanmıştır. EDANA tarafından, dokusuz yüzey materyallere ait olarak yayımlanan test yöntemleri şunlardır: ERT İndeksi DOKUSUZ YÜZEYLER : Tanım : Sözlük : Emicilik : Kopma Dayanımı : Kalınlık : Birim Alandaki Kütle Miktarı : Esneme Uzunluğu : Kondisyonlama : Kopma Yırtılma Dayanımı : Patlama : Kaplama : Parlaklık : Donukluk

40 : İticilik : Numuneleme : Hava Geçirgenliği : Sıvının Arka Yüze Geçiş Süresi : Hidrostatik Isı : Islak Bariyer : Bakteri Filtrasyon Etkinliği : Kuru Bakteri Geçirgenliği : Islak Bakteri Geçirgenliği Kritik Alan : Formaldehid İçermeyen I : Formaldehid Içermeyen II (Baskı Altındakı Koşullarda) : Formaldehid Içermeyen III (Tanımı HPLC ile yapılmış) HPLC: Yüksek Basınç Sıvı Kromatogrifisi : Formaldehid Içermeyen-IV(İşlem Sırasında) : Emicilik Yeteneği : Yüzeydeki Elyaf Döküntüsü ( Bu testlerden, cerrahi giysiler için kullanılan en önemlileri ERT , ERT , ERT ve ERT tür. Ayrıca dokusuz yüzey cerrahi önlükler için ERT , dokusuz yüzey yüz maskeleri için ERT , dokusuz yüzey boneler için ise standartları mevcuttur ASTM

41 49 Amerikan Test ve Materyaller Komitesi Birliği (American Society for Testing and Materials Committe) olarak adlandırılan, en çok bilinen ve kullanılan test yöntemidir. ASTM yöntemleri, ameliyathanede kullanılan önlükler ve örtüler için, bir çok koruyucu maddeyi belirlemektedir. Kullanılan giysilere ait olarak, temel gramaj ağırlığı (ASTM D3776), hava geçirgenliği (ASTM D737-90), yüksek hidrostatik basınç altındaki su direnci (ASTM D751-89), sentetik kan direnci (ASTM ES21-92), yüzey geçirgenliği (ASTM D ) test yöntemleri, mutlaka istenilen standartlarda olmalıdır AATCC Amerikan Tekstil Kimyasalcılar ve Renkçiler Birliği (American Association of Textile Chemists and Colorists) olarak bilinen test yöntemidir. AATC ile ilgili en önemli yöntemler şunlardır: Su direnci (düşük basınç altında): AATCC Su direnci (normal basınç altında): AATCC Yüzey direnci: AATCC IST

42 50 Daha çok hava iletimi ve sıvı geçirgenliği ile ilgili test yöntemidir. IST ile ilgili en önemli test yöntemleri şunlardır: Su direnci (düşük basınç altında): IST Su direnci (normal basınç altında): IST Alkol geçirmezlik: IST Hava geçirgenliği: IST Yüzey direnci: IST Nem iletimi: IST Tek kullanımlık cerrahi önlükler Hastanın olduğu kadar, cerrahi ekibin de ameliyat esnasında korunması gerçeğinin gün geçtikçe daha da iyi anlaşılması sonucunda, tek kullanımlık cerrahi önlüklerin kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Cerrahi önlüklerde aranılan en önemli özellikler, sıvı ve mikro organizma geçişine karşı direnç, hava geçirgenliği ve operatöre kullanım esnasında sağlayacağı konfor ve rahatlıktır. Her ne kadar, çok kullanımlık önlüklerin de bu istenilen özelliklere sahip olduğu düşünülse de, tek kullanımlık önlüklerin çok kullanımlara göre sağladığı avantajlar oldukça fazladır. Tek kullanımlık önlüklerde en çok kullanılan kumaş yapısı, 3 katlı polypropilen yapı olarak bilinen SMS olarak karşımıza çıkmaktadır. SMS malzeme, fiyatından ötürü daha çok rağbet görmektedir. SMS önlükler

43 51 için gr/m 2 gramaj ağırlığı geçilmemelidir. Bununla birlikte, çalışma şartlarına hiç uygun olmamasına rağmen, spunbond cerrahi önlüklere bile rastlanılmaktadır. Oysa ki spunbond malzeme, yeterli koruyucu özelliğe ve kullanım rahatlığına sahip olmadığı için ameliyat önlüğü için değil, cerrahi ortamlarda kullanılmayan hasta önlüğü gibi giysiler için uygundur. Yapılan incelemelerde, tek kullanımlık ameliyat önlüğü olarak kullanıma en uygun malzeme, Dupont tarafından Sontara F808 ismiyle üretilen spunlace dokusuz yüzey kumaş türüdür. % 55 selüloz - % 45 polyester karışımlı ve ortalama 68 gr/m 2 ağırlıkta olan Sontara F808, içeriğindeki selüloz ve üstün üretim teknolojisi nedeni ile, bilinçli kullanıcılar tarafından en çok tercih edilen malzeme olmuştur. Çünkü selüloz içerikli bu hammaddeden yapılmış olan önlükler, operasyon süresince operatörün tenine en iyi uyumu sağlamaktadır. İster tek kullanımlık, ister çok kullanımlık olsun, ameliyathanede kullanılan önlüklerin kollarında kullanılan ribanalar, cerrahi ekibin bileklerini tam kavrayacak, ancak uzun operasyonlarda sıkmayacak şekilde pamuklu malzemelerden üretilmelidir. Bazı firmaların üretmiş olduğu önlüklerde kullanılan ribanaların % 100 polyesterden olduğu görülmektedir ki, bu durum özellikle uzun süreli operasyonlarda operatörü rahatsız eden önemli bir etkendir. Boyun kısmında kullanılan biye, yumuşak ve cildi tahriş etmeyen özellikte olmalıdır. Bu biye ve kumaşın nefes alma özelliği, uzun operasyonlarda teri emerek operatörü rahatlatır.