ONDOKUZMAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KUŞLARDA GÖÇ VE ORİYANTASYON KİRAZ ERCİYAS YÜKSEK LİSANS SEMİNERİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI
|
|
- Berkant Uslu
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 1 ONDOKUZMAYIS ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KUŞLARDA GÖÇ VE ORİYANTASYON KİRAZ ERCİYAS YÜKSEK LİSANS SEMİNERİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN DOÇ. DR. Y. SANCAR BARIŞ SAMSUN Erciyas, K Kuşlarda Göç ve Oriyantasyon. Yüksek Lisans Semineri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
2 2 İÇİNDEKİLER Kuşlarda göç ve oriyantasyon Göç nedir? Kuşlar neden göç eder? Farklı göç şekilleri Göç araştırma yöntemleri Gözlem Ay gözlemi Avlama ve koleksiyon oluşturma Ötüşler İzotop oranları Kuş paraziti Radyo ve uydu vericileri Radarlar Halkalama Oriyantasyon (Yön Bulma) Göç huzursuzluğu Programlanmış mecburi yön Güneş pusulası Yıldız pusulası Manyetik alan Kaynaklar. 21
3 3 KUŞLARDA GÖÇ VE ORİYANTASYON Sonbahar gelince bazı kuşların ortadan kaybolup, ilkbaharda yeniden ortaya çıkmaları, onların başka bir yere mi gittiklerini, yoksa kış uykusuna mı yattıklarını bilemeyen ilk doğa bilimcilerin hep aklını karıştırmıştır. Her ne kadar çağdaş doğa bilimin temelini atan ünlü Aristo, turnaların (Grus grus) Anadolu yaylalarından Nil Deltası bataklıklarına uçtuklarının bilincinde olsa da kırlangıç (Hirundo rustica), üveyik (Streptopelia turtur) gibi küçük kuşların yerin altında kış uykusuna yattıklarını düşünüyormuş. Hatta Aristo, başka bir teori daha ortaya atarak bahar aylarında kızılgerdan (Erithacus rubecula) olarak bilinen kuşun sonbaharda kızılkuyruğa (Phoenicurus phoenicurus) dönüştüğünü ileri sürmüştür. Bugün, her yıl milyarlarca kuşun ilkbahar ve sonbaharın başlarında binlerce kilometrelik göçlerine başladıklarını bilmekteyiz. Hem Avrasya dan hem Kuzey Amerika dan toplam 400 türe ait 10 milyar kuşun kışı Afrika da ve Orta ve Güney Amerika da geçirdikleri saptanmış bulunmaktadır. Yoğun göç nedeniyle dünya yüzeyi göç yollarıyla sanki bir ağ gibi kaplanmış durumdadır (Şekil 1). Göç sayesinde kuşlar yıl boyu aktif kalarak dünyanın farklı yörelerindeki mevsimlik beslenme ve yuvalanma olanaklarından yararlanmaktadırlar. Bu açık soluklu yolculuğun üstesinden gelebilmek için kuşta köklü fizyolojik değişimler gerekmektedir. Şekil 1. Yeryüzünde görülen göç rotalarından birkaçına örnekler
4 4 1. GÖÇ NEDİR? Kuşlarda göç, tanımlanmış iki coğrafi bölge arasındaki düzenli tekrarlanan nüfus hareketi olarak tanımlanabilir. Pek çok kuş türünde görülen ve üreme sonrası genç bireylerin çevreye yayılmalarını tanımlayan saçılma (dispersion) ve besin kaynaklarının bazı yıllarda yetersizliği sonucu baykuşlarda ve çaprazgagalarda (Loxia curvirostra) olduğu gibi güneye ani hareketlenme ile tanımlı işgal (invasion) göç sayılmazlar. 2. KUŞLAR NEDEN GÖÇ EDER? Uzun göç yolculuğu, tamamlamak için harcanan enerjinin yanı sıra yorgunluk, kaybolma, yırtıcılara yem olma gibi riskleri nedeniyle tehlikeli bir girişimdir. Bütün bu risklerine rağmen kuşlar göç ettiklerine göre risklerini dengeleyen yararları olduğu düşünülmektedir. Genellikle kuş göçleri, üreme ve üreme dışı dönemlerin aynı bölgede geçirilmesinin avantajlı olmadığı durumlarda görülür. Bizim enlemimizde kuşlar genelde kış öncesi güneye, üreme öncesi ise kuzeye doğru göç ederler, tropikal kuşaktaki bazı kuşlarda ise mesafeler daha kısa olmakla birlikte göç kurak ve yağışlı mevsimler arasında olur. İklim ve buna bağlı çevre ve habitat koşullarının zaman ve mekan içinde eşit dağılmaması dünyamızda yaygın görülen bir durumdur ve mevsimler bu eşitsizliğin dünya ekseninin eğikliğine bağlı oluşan ve periyodiklik gösteren bir örneğidir. Canlılar bu zor durumla baş edebilmek için çeşitli adaptasyonlar göstermişlerdir; teknik olarak göç, eşitsizliğin coğrafi bölgeler arasında periyodik yer değiştirdiği durumda canlıların gereksinimlerine göre en elverişli yerde bulunabilmek için gösterdikleri davranış olarak tanımlanabilir. Rappole (1995) adlı araştırmacı kuş göçünün oluşumu ile ilgili tüm olası nedenleri toparlayarak şu şekilde belirtmiştir: 1- Buzul devirleri, su hareketleri, kıtaların kayması gibi geçmişte görülen çevresel etkiler. 2- Son buzul döneminden sonraki iklimsel değişiklikler.
5 5 3- Başka bir yerde, az ya da çok uzak mesafede, hazırda bulunan kaynakların varlığı. 4- Yıl boyu kullanılan nektar, meyve gibi besinleri mevsimsel olarak bulunduran alanların varlığı. 5- Türler arası ve tür içi rekabetten kaçınmak için diğer alanlarda bulunan kaynaklardan yararlanma. Bu olası nedenlerden hangisi gerçeği yansıtırsa yansıtsın, kuş göçünün herhangi bir zamanda yerli kuşlardan evrimleştiği bilinmektedir. Günümüzde izlediğimiz göç hareketleri son buzul çağı bitiminde buzulların geri çekilmesi ile şekillenmiştir. Buzulların en güneye, Anadolu da Toroslar a ulaştığı dönemde bugünkü Sahra Çölü tundra ve taygalar içeren büyük bir bataklıktı. Buzulların geri çekilmesi ile vejetasyon kuşakları da kuzeye doğru hareket etmiş ve kuzeye yaklaştıkça kış ve yaz arasında çevre koşulları giderek daha aşırı hale gelmiştir. Kendi uygun habitatlarını örneğin tundrayı izleyen kuş türlerinin dağılımları kuzeye doğru ilerlerken, giderek kış ve yaz arasındaki farklar belirginleşmiş ve kış koşullarının giderek zorlaşması nedeni ile hep biraz daha güneyde beklemek durumunda kalmışlardır. Elbette bu uzun süreç boyunca bekleme ve üreme alanları arasında giderek artan mesafeyle baş edebilmek için pek çok adaptasyon evrimsel olarak gelişmiştir Kuşların olumsuz çevre koşullarından güneye hareket ederek kaçınmaları kolay anlaşılabilse de belki daha ilginç bir soru neden uygun koşullar tropikal bölgelerde yıl boyu hüküm sürdüğü halde kuşların kuzeye döndükleridir. Burada önemli bir nokta her ne kadar kış boyunca zor koşullar hüküm sürse de, kuzey enlemlerinde ilkbahar ve yaz ayları boyunca üremek için tropikal bölgelere göre daha uygun özelliklerin bulunmasıdır. Tropikal enlemlerde gece gündüz uzunluğu neredeyse sabit olduğu halde, ilkbahar ve yaz boyunca kuzey enlemlerinde gündüzler gecelerden belirgin derecede uzundur, bu da en azından gündüzcül kuşlar için eş bulmak, yuva yapmak, beslenmek ve yavruları beslemek için daha uzun bir mesai olanağı olduğu anlamına gelmektedir. Diğer taraftan ılıman ve tropikal bölgelerde yerli kuş populasyonlarının yoğunluğu özellikle üreme sırasında yüksek rekabet oluştururken, daha düşük biyoçeşitliliğe sahip kuzey enlemlerinde bu rekabet daha düşük derecededir. Bir diğer ilginç görüş ise doğal sistemlerin daha uzun süredir kesintisiz var olduğu tropikal enlemlerde, buzul çağları ile
6 6 dramatik habitat değişikliklerine sahne olmuş kuzey ve güney enlemlerine göre çok daha fazla yuva paraziti ile yavru ve yumurta avcısının varlığıdır; bu son iki savı destekler şekilde bir ötücü kuş çiftinin yılda toplam uçurdukları yavru sayısı tropikal enlemlere göre anlamlı ölçüde fazladır. Aynı türün farklı coğrafyalarda yaşayan populasyonları göç davranışını sonradan kazanabilir ya da kaybedebilir. Örneğin küçük iskete (Serinus serinus) son yüzyıl içinde Akdeniz havzasından kuzeye, Avrupa ya yayılmış ve üreme alanını daha kuzeye kaydırmıştır. Atasal Akdeniz populasyonları yerliyken, yeni kuzey populasyonları artık göçmen olmuşlardır (Şekil 2). Tam tersi bir gelişme, Güney Afrika da kışlayan kara leylek (Ciconia nigra) ve arıkuşu (Merops apiaster) gibi bazı göçmen türlerin bir kısmının artık orada üreyen yerli türlere dönüşmeleridir. Şekil 2. Avrupa da küçük isketenin (Serinus serinus) 1800 lü yıllardan beri üreme alanında görülen genişleme (Berthold, 2000)
7 7 3. FARKLI GÖÇ ŞEKİLLERİ Farklı türlerin kışlama ve üreme alanları arasında izledikleri rota ya da kışlama alanlarında yerleşme şekilleri değişik göç şekilleri oluşturur. En belirgin farklılıklardan biri süzülen kuşlarla, aktif uçucular arasındadır. Uçabilmek için termallere bağımlı olan süzülen kuşlar, geniş su kitlelerini aşamadıklarından kıyı kenarını izleyerek gündüzleri uçarlar ve denizleri karaların birbirlerine en çok yaklaştıkları bölgelerden geçerler; bu geçiş sırasında farklı türlerden çok sayıda kuş bir arada olabilir. Diğer taraftan pek çok ötücü kuş, yağmurcun ve su kuşları yer şekillerine bağlı kalmaksızın geniş bir cephe şeklinde göç ederler. Aktif uçan ancak uçarken beslenen ebabil (Apus apus), kırlangıç, arıkuşu gibi türler ise genelde gündüz, yer şekillerini izleyerek göç ederler. Baykuşlar, çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) gibi gececil kuşların gece göç etmesi bizleri çok şaşırtmazken gündüz aktif olan birçok türün gece göç etmesi şaşırtıcı bir durum sergilemektedir. Böcekcil beslenen türlerin neredeyse tamamı, yağmurcunlar, ördekler, kazlar, guguk (Cuculus canorus) ve boyunçeviren (Jynx torquilla) gece göç eden kuşlara örnek gösterilebilir. Toygarlar, ardıçlar, ispinozgiller gibi tohumla beslenen kısa mesafe göçmenleri ise gündüz göç etmektedir. Kuşlar gece göç edip gündüz konaklayarak hem dinlenme fırsatı, hem beslenme fırsatı yakalıyor ve böylelikle göç süresini kısaltıyor hem de av olma durumundan büyük ölçüde kurtulmuş oluyorlar. Ayrıca serin ve rüzgarların daha uygun olduğu gece göç etmek de kuşlara önemli yararlar sağlıyor. Bazı durumlarda ilkbahar ve sonbahardaki göç rotası aynı değildir. Örneğin Sibirya da üreyen kara gerdanlı dalgıç (Gavia arctica) populasyonları sonbaharda doğrudan bir uçuşla Karadeniz e inerler, ancak ilkbaharda aynı rotadan dönmek yerine önce batıya Baltık Denizi ne, sonra doğuya uçarlar (Şekil 3). Havalanabilmek için donmamış su yüzeyine ihtiyaç duyan dalgıçların, buzu geç çözülen gölleri ilkbaharda kullanmamaları nedeniyle bu tür bir göçün daha avantajlı olduğu sanılmaktadır. Bu tür göçlere çember ya da halka göç denir. Bazen de aynı türün farklı populasyonları kışlama bölgelerine farklı zamanlarda ulaştıklarından geç gelen populasyonları erkenden kapılan alanların üzerinden aşarak daha uzağa gitmek zorunda kalır. Bu tür göçe ise birdirbir göçü denir (Şekil 4).
8 8 Kara gerdanlı dalgıç (Gavia arctica) Şekil 3. Kara gerdanlı dalgıcın (Gavia arctica) İskandinavya daki üreme alanından Karadeniz deki kışlama alanına (kırmızı ok), oradan da Baltık Denizi üzerinden üreme alanına (mavi ok) dönüşünü gösteren halka şeklindeki göç rotası Şekil 4. Solda Kuzey Amerika da kızıl kuyruklu çintenin (Passerella iliaca) populasyonlarına, sağda halkalı cılıbıtın (Charadrius hiaticula) farklı populasyonlarına ait birdirbir göçü
9 9 Kışı atlatmak için kuşlar değişik stratejiler geliştirmişlerdir; bazı kuşlar dünyanın diğer ucuna kadar göç ederken bazıları sadece yakın mesafelere göç etmekte ve yine bazıları ise kışı üreme alanlarında geçirmektedir. Bazı türlerde ise daha kuzeyde yerleşik populasyonların göçmen, daha güneydekilerin ise yerli olduğu görülmektedir. Kısmi göçmenlik denilen bu durum özellikle tohumlar ve meyvelerle beslenen türlerde görülür. Pek çok ötücü kuş türünde erkek bireyler, dişilere göre daha kısa mesafe göç etmektedir. Bu durumun, erkeklerin ilkbaharda en iyi üreme alanlarını ele geçirmek için giriştikleri yoğun rekabetin sonucu olduğu sanılmaktadır. Yine muhtemelen aynı nedenle sonbahar göçü neredeyse aylar süren bir aralıkta gerçekleştiği halde, ilkbahar göçü çok daha dar bir aralıkta gerçekleşmektedir. Genç ve ergin bireylerde de göç şekilleri belirgin farklılık göstermektedir. Kızkuşu (Vanellus vanellus) ve öter ardıçta (Turdus philomelus) olduğu gibi gençler ergin bireylere göre daha uzağa göç etmektedir (Şekil 5). Bazı yıllarda uygun iklim koşulları ve yeterli besin bulunması durumunda ergin baştankara (Parus sp.) bireyleri üreme alanında kalırken yavruları göç etmektedir. Şekil 5. Karabatağın (Phalacrocorax carbo) genç, ergin, dişi ve erkek bireylerinde görülen farklı göç şekilleri. Farklı cinsiyet ve yaş gruplarında ortaya çıkan farklı göç mesafeleri görülmektedir (Ad. ergin, juv. genç)
10 10 Yerel topografya, yüksek dağ sıralarının ya da iç deniz ve göllerin varlığı yanı sıra, belli bölgelerde etkin meteorolojik olaylar da göç rotasını etkilemektedir; bu nedenle de harita üzerinde kuşların göç sırasında yoğunlaştıkları boğaz ve koridorlar tanımlanabilmektedir. Amerika da sıradağların kuzey güney enlemine paralel olarak konumlanması nedeniyle kuşlar bu hat boyunca rahatlıkla göç etmektedir. Buna karşın Avrasya Afrika arasında göç eden türler Sahra Çölü, Himalaya ve Alpler gibi sıradağlar, Akdeniz ve Karadeniz gibi ekolojik engellerin kuzey güney enlemine dik konumlanması nedeniyle farklı yönlere kayan göç rotaları göstermektedirler. Kırlangıç ve kuyrukkakan (Oenenthe oenanthe) gibi uzun mesafe göçmenleri her yıl göç sırasında (üreme alanından kışlama alanına ve geri dönüşte) ile km gibi mesafeleri kolaylıkla kat etmektedir. Uzun mesafe göç etme konusunda rekor her yıl km (hatta bazı bireylerde km ) uçarak Kuzey Kutbu ile Güney Kutbu arasında mekik dokuyan kutup sumrusuna (Sterna paradisaea) aittir. Yaklaşık 25 yıl yaşayan kutup sumruları böylece tüm ömürleri boyunca 1 milyon km.den fazla yol kat etmiş olmaktadır. Hiç durmadan (non-stop) göç eden kuşlar da büyük hayranlık uyandırmaktadır. Sahra Çölü nü aşmak durumunda olan küçük kuşlar km hiç durmadan uçabilmektedir. Kuzey Sibirya dan Tasmanya ya göç etmek durumunda olan çulluk türleri 100 saat hiç durmadan km gibi büyük mesafeleri geride bırakmaktadır. Kuşlar genellikle yerden 100 ile m yüksekten uçar. Ancak Himalaya ya da Alpler gibi yüksek sıradağları aşmak durumunda olan türler m kadar da yükselebilmektedir. Tespit edilen en yüksek uçuş km ile sakallı akbaba (Gyps rüpelli) türüne aittir. 4. GÖÇ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Kuşların göçüyle ilgili ilk araştırma çabasının Alman bir rahibe ait olduğu söylenmektedir. Bir kırlangıcın bacağına üzerinde Kırlangıç, kışı nerede geçirirsin? yazılı bir kağıt bağlayan rahip bir yıl sonra üzerinde Asya da, Petrus un evinde yazılı bir kağıtla aynı kırlangıcın geri döndüğüne tanık olur. Bu olaydan yaklaşık 750 yıl sonra, özellikle geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısından itibaren yoğunlaşan gözlemler,
11 11 halkalama çalışmaları, radyo vericileri ve radar kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte kuş göçünün gizemi yavaş yavaş çözülmeye başlanmıştır GÖZLEM Kuş göçü araştırmalarında kullanılan en yaygın yöntem bir teleskop ve dürbün yardımıyla tek ya da bir hat boyunca birçok noktadan yapılan yer gözlemleridir. Bu yöntem özellikle coğrafi koşullar nedeniyle kuşların göç zamanı yoğunlaştıkları Boğaziçi gibi dar boğazlarda, dağ geçitlerinde ya da kıyılarda oldukça verimli olmaktadır. Göç mevsimlerinde gerçekleştirilen günlük, düzenli gözlemlerle bir bölgeden geçen kuşların tür kompozisyonu, yoğunlukları ve göç takvimleri ortaya çıkarılabilmektedir. Gözlemlerin özellikle hava ve ışık koşullarından çok fazla etkilenmesi bu yöntem kullanıldığı zaman özellikle dikkate alınmalıdır. Örneğin, yere yakın yüksekliklerde rüzgârın şiddeti daha düşüktür. Bu yüzden kuşlar rüzgâra karşı uçmak zorunda kaldıklarında yere yakın uçmayı tercih ederler ve böyle bir günde yüksek sayılarda kuş gözlemek mümkün olabilmektedir. Aksi bir durumda, eğer kuşlar rüzgârı arkalarına alırlarsa bu avantajdan en iyi şekilde yararlanmak için yerden gözlemenin mümkün olmayacağı kadar yüksekten uçabilirler. Bu durumda da yoğun bir kuş göçü olmasına rağmen gözlem başarısızlıkla sonuçlanabilir. Ayrıca, gece göçmenlerini bu yöntemle araştırmak mümkün değildir AY GÖZLEMİ Diğer bir yöntem de 1951 yılında Lowery tarafından geliştirilmiş olan ay gözlemidir. Bu yöntemde bir teleskop yardımıyla gece göç eden kuşların dolunay önünden geçen siluetleri gözlenir. Bu yöntemle gökyüzünde çok küçük bir alan taranabilmekte ve sadece dolunay zamanı ve bulutsuz havalarda uygulanabilmektedir. Ayrıca, en azından m.ye kadar kuşların uçuş yönünü belirlemekteki güçlükler ve de kalibrasyon sorunu bu yöntemin geçerliliğini zorluyor AVLAMA VE KOLLEKSİYON OLUŞTURMA Avlama ve koleksiyon oluşturma da önceleri göç araştırmalarında kullanılmış yöntemlerdendir. Geçmiş zamanlarda yırtıcı kuş, yağmurcun ve ördeklerin türlerini
12 12 gözlem yaparak tanımlamak pek mümkün olmuyordu. Bu nedenle hangi türün nerede dağılım gösterdiği, hangi göç rotasını kullandığı ve türlerin yaş ve cinsiyetini belirleyebilmek için kuşlar avlanarak tür ve yaş tayini yapılıyordu. Günümüzde gözlemle tanımlama ve yakalama tekniklerinin gelişmiş olması nedeniyle bu araştırma şekli kullanılmamaktadır ÖTÜŞLER Birçok türün göçe özgü ötüşleri vardır. Bu ötüşlerin kaydedilerek analiz edilmesi de araştırmalarda kullanılan bir diğer yöntemdir. Kuşların bu ötüşlerinin onları yön bulma konusunda motive ettiği düşünülmektedir İZOTOP ORANLARI Yeni bir yaklaşım da kuş tüylerinin kararlı izotop oranları açısından analiz edilmeleridir. Bu yöntem, dünyada her farklı coğrafyanın kendine özgü izotop oranlarına sahip olmasına dayanır. Bu kararlı izotoplar besin ağı yoluyla kuşların dokularında da birikmektedir. Kuşların tüylerindeki ya da tırnaklarındaki hidrojen, karbon veya azot izotop oranları, sadece bu dokular büyürken kuşun beslendiği yöreyi yansıtır. Bu nedenle, tüylerin izotop yapıları belirlenerek kuşların tüy değiştirme stratejilerine göre üredikleri, kışladıkları ya da konakladıkları alanların saptanması mümkün olur KUŞ PARAZİTİ Aynı şekilde kuşların üredikleri, kışladıkları ya da konakladıkları alanları belirlemenin diğer bir yolu da kuş paraziti çalışmaktır. Kuş üzerinde bulunan bazı parazitler sadece belirli yerlere özgüdür. Bunlar tespit edilerek kuşun nereden geldiği konusunda fikirler yürütülebilir. Amerika da yapılan bu tip çalışmalarla olumlu sonuçlar alınmaktadır RADYO VE UYDU VERİCİLERİ Radyo ve uydu vericileri gibi çok daha gelişmiş yöntemler de göç araştırmalarında kullanılmaktadır. Radyo vericisi takılan kuşlar bir arabaya ya da uçağa
13 13 yerleştirilen bir alıcı ile takip edilmekte ve göç davranışları ile ilgili çok detaylı bilgiler elde edilmektedir. Radyo vericilerinin ağırlığı 0.5 grama kadar düştüğü için çok küçük kuşlara bile takılmaları mümkündür. Uydu vericileri ise kuşların uçuş yükseklikleri, uçuş hızları ve bulundukları koordinatları cep telefonuna mesajla bile sürekli bildirecek kadar geliştirilmiş, ancak hem çok pahalı olmaları hem de ağırlıkları nedeniyle kullanım alanları oldukça kısıtlıdır. Genellikle yırtıcı kuşlar, leylekler, turnalar gibi büyük kuşlara uydu vericisi takılmaktadır (Şekil 6). Şekil 6. Harita uydu vericisi yardımıyla izlenen dört leyleğin (Ciconia ciconia) göç rotasını gösteriyor. Sol üst köşede kullanılan uydu vericilerine örnekler gösterilmiştir
14 RADARLAR Özellikle 2. Dünya Savaşı yla birlikte radar teknolojisinde büyük gelişmeler kaydedilmiş ve radarlar göç araştırmalarında da kullanılmaya başlanmıştır. Radarlarla çok geniş alanlar taranabilmekte, çalışmalar hava ve ışık koşullarından etkilenmemektedir. Bu yöntemle göç eden kuşların yoğunluğu, yönleri, hızları ve yükseklikleri tespit edilebilmektedir. Günümüzün radarları metre yükseklikteki kuşları fark edebilmektedir ve martı büyüklüğündeki bir kuşu 80 km. mesafeden kaydedebilmektedir. Bu yöntemle ilgili en büyük sorun ise göçmen kuşların tür düzeyinde tanımlanamamasıdır. Radarda gözlenen kuşlar ancak büyüklüklerine göre ötücü, sukuşu, kıyıkuşu şeklinde gruplanabilmektedir. Yine de radar çalışmaları kuşların denizler, çöller ve dağlar gibi ekolojik engelleri nasıl aştıkları, hava koşullarına göre nasıl davrandıkları ile ilgili çok önemli bilgiler elde edilmesini sağlamaktadır. Örneğin, kuşların uçuş yüksekliklerini değiştirerek rüzgârdan en iyi şekilde faydalanmaya çalıştıkları radar gözlemleri ile anlaşılmıştır HALKALAMA Oldukça pahalı yöntemler olan radyo ve uydu vericileri hariç yukarıda bahsedilen hiçbir yöntemle göçmen kuşlar bireysel olarak izlenememektedir. Bu ancak halkalama çalışmaları ile mümkündür. Kuşların, halkalama lisansına sahip eğitimli araştırmacılar tarafından güvenli yöntemlerle yakalanmasını, bacaklarına halka takılmasını ve tür, yaş, cinsiyet gibi gerekli bilgilerin kaydedilmesinden sonra serbest bırakılmasını içeren işlemlerin tümüne birden halkalama adı verilmektedir. Halkaların üzerinde ülkelere özgü sabit bir adres ve her birey için farklı bir kod numarası yazılıdır. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar yakalanan ya da ölü bulunan halkalı bir kuşun halakalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlamaktadır. Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası, canlı olarak tekrar yakalandıysa da kuşla ilgili bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilmektedir. Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri) ve populasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme başarıları, hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, genç bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır (Şekil 7).
15 15 Şekil 7. Halkalanan bir kızılkuyruk (Phoenicurus phoenicurus) ve kullanılan değişik çaptaki halkalara örnekler
16 16 5. ORİYANTASYON (YÖN BULMA) Göç eden kuşların üreme alanı ya da kışlama alanına giderken ki türe ya da populasyona özgü yön bulma mekanizmaları araştırılmaktadır. İlk pusulanın bulunmasından bu yana ve son 50 yıldan beri kuşların nasıl yönlerini buldukları ile ilgili çalışmalar yürütülse de halen birçok konu tartışmalı ve cevapsız kalmaktadır GÖÇ HUZURSUZLUĞU Kuşların yön bulma yetenekleri ile ilgili çalışmalar da göç araştırılmalarında geniş bir yer tutuyor. Halkalanan ve tekrar yakalanan bireyler sayesinde kuşların üreme, kışlama ve konaklama alanlarına bağlılıkları ve sonuç olarak yön bulma yetenekleri ölçülebilmektedir. Bu amaçla gerçekleştirilen en yaygın araştırmalar, yer değiştirme deneyleridir. Bu deneylerde hala yuvada yavruları olan erişkin kuşlar üreme alanlarından, güvercinler tüneklerinden ve göçmen kuşlar da rotalarından uzaklaştırılırlar ve daha sonra geri dönme başarıları ölçülmektedir. Kuşların iç ritimleri, onlara yılın hangi döneminde olduklarını oldukça hassas bir biçimde anlatır. Yabani kuşları kafeslerde besleyen meraklıların en az 200 yıldan beri bildikleri göç huzursuzluğu (zugunruhe) değişen gün uzunluğunun kuşun hormonları üzerinde yarattığı etkinin en belirgin sonuçlarındandır. Güneşin batımıyla birlikte kafesteki kuş, göç etmesi gereken yöne doğru durmaksızın hamle yaparak içgüdülerine karşı koyamaz. Göç etmeyen türlerde ya da göç dönemi dışındaki zamanda ise bu davranışa rastlanmaz. İlk kez 1949 yılında Kramer tarafından kafesteki kuşların belirli bir yöne doğru göç aktivitesi gösterdiklerinin kanıtlanmasının ardından kafeslerdeki kuşların göç huzursuzluğunun ölçülmesi standart bir yöntem olarak yön bulma deneylerinde yerini almıştır. Bu çalışmalar için çeşitli kafesler geliştirilmiştir. İçinde tünekler olan ve elektrikli bir sayaç ile kuşların bu tüneklere zıplama miktarlarının ölçüldüğü kafesler (Kramer 1949, Sauer 1957) (Şekil 8), yan duvarları eğimli olan ve kuş gitmek istediği yöne doğru bu duvarlar üzerine zıpladıkça daktilo kağıdı üzerine bırakılan izlerin ölçüldüğü Emlen in huni kafesleri (Emlen and Emlen, 1966) (Şekil 9) ve kuşun gagası ile kafesin etrafına sarılı şeffaf folyo üzerine yaptığı izlerin gözle sayıldığı Busse nin düz kafesleri (Busse 1995) (Şekil 10) yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir. Diğerlerinin aksine, arazi koşullarında ve hem gece hem gündüz
17 17 gerçekleştirilebiliyor olması Busse kafesleri ile çok fazla kuş ile deney yapılabilmesini ve büyük miktarlarda veri elde edilebilmesini sağlamaktadır. Bu yöntemde, halkalama çalışmaları sırasında yakalanan kuşlarla anında deney yapılabilmektedir. Türkiye ve diğer SEEN (SE European Bird Migration Network) halkalama istasyonlarında Busse kafesleri ile gerçekleştirilen deneylerle yön tercihleri araştırılmaktadır. Busse kafeslerinde kullanılan metodoloji hala geliştirilme aşamasındadır. Bu nedenle Busse kafesleri ve Emlen kafesleri ile kıyaslamalı çeşitli deneyler yürütülmektedir. Şekil 8. İçinde tünekler olan ve elektrikli bir sayaç ile kuşların bu tüneklere zıplama miktarlarının ölçülerek göç huzursuzluğunun (zugunruhe) belirlenmesini sağlayan cihaz
18 18 Şekil 9. Kuşlarda yön bulma deneylerinde kullanılan Emlen kafesleri Şekil 10. Kuşlarda yön bulma deneylerinde kullanılan Busse kafesleri
19 PROGRAMLANMIŞ MECBURİ YÖN Göçün yönü, kalıtımla aktarılan bir özelliktir; bazı türlerde zamana göre yönün değişerek gerçek bir rota oluşturduğu gösterilmiştir (örneğin önce şu kadar gün G-GB yönüne uç ; sonra şu kadar gün G yönüne uç ; en sonunda da şu kadar gün de GB yönüne uç ). Göç rotasının genetik olarak aktarılmasına en iyi örneği guguk (Marks ve Radmond, 1994) oluşturur. Tamamen farklı türlerin ebeveynleri tarafından yetiştirilen guguk, göç vakti geldiğinde onu yetiştiren saz kamışçını (Acrocephalus scirpaceus) ya da çıtkuşu (Troglodytes troglodytes) gibi türlerin değil kendi türünün göç ettiği yönü kullanarak göç etmektedir. Oriyantasyonun genetik geçişi ile ilgili detaylı çalışmaları ornitolog Berthold karabaşlı ötleğenler (Sylvia atricapilla) ile yaptığı çaprazlama deneyleriyle göstermiştir. Güney Almanya ve Doğu Avusturya da dağılım gösteren karabaşlı ötleğenler birbirleri ile çaprazlanmıştır. Oluşan hibritler gösterdiği yön tercihinin, her iki populasyonun yön tercihinin tam ortası bir yönde olduğu görülmüştür (Şekil 11). Şekil 11. Solda: çaprazlanan dişi ve erkek karabaşlı ötleğen (Sylvia atricapalla). Sağda: Güneydoğu ve güneybatı yönüne göç eden farklı iki populasyon birbirleriyle çaprazlandığında oluşan hibritlerin bu iki populasyonun gitmek istediği yönlerin ortasında bir yöne gitmek istediğini gösteren radar grafiği
20 20 Yukarıda bahsedilen kafes deneylerinin dışında da kuşlar serbest ortamlarında da izlenmiş ve yön bulma mekanizmasına ne gibi çevresel faktörlerin etki edebileceği araştırılmıştır yılında Perdeck adlı araştırıcı Polonya da üreyen ve Britanya Adaları na kışı geçirmek üzere giden bir sığırcık (Sturnus vulgaris) populasyonundan sığırcığın göç döneminde Hollanda da yakalanmasını ve İsveç e götürülerek orada serbest bırakılmasını sağlamıştır. İlk defa göç eden genç bireylerin güneybatıya (Hollanda Britanya uçuş yönü) yönelerek İspanya ya ulaştıkları, ergin bireylerin ise ilk önce güneybatıya uçtuklar daha sonra da farklı bir yöne gitmekte olduklarını fark ederek Britanya ya yönlenip oraya ulaştıkları gözlenmiştir. İspanya da kışlayan genç bireyler üremek için Hollanda ya gitse de her yıl kışı geçirmek üzere İspanya ya geri dönmüşlerdir (Şekil 12). Bu deneyle göç etmenin genetik olmasının yanı sıra bir o kadar da öğrenmeye bağlı olduğu görülmüştür. Burada görüldüğü gibi kuşta göç edeceği yön vektör olarak genlerinde kodludur. Ancak ilk göçten sonraki göçler sadece genlerde kodlu olan yön vektörlerine bağlı olmayıp kuşun tecrübesine de bağlıdır. Şekil 12. Haritada gösterilen siyah noktalar genç bireyleri, üçgenler de ergin bireyleri göstermektedir. Kışlama alanlarına giderken göç rotaları değiştirilen sığırcıkların (Sturnus vulgaris) göç deneyimi olan erginleri kışlama alanını yeniden bulurken, tecrübesiz genç bireylerin kışlama alanlarından oldukça farklı bir alana gittikleri görülmektedir
21 21 Bazı türlerde ise öğrenmenin rolü daha da büyüktür. Rota sadece genetik olarak aktarılsaydı, bugün doğada nesli tükenen kelaynakların (Geronticus eremita) nesli tükenmemiş olurdu. Kelaynaklar göç sırasında izleyebilecekleri deneyimli ebeveynleri olmadığı için, göç rotasını öğrenememekte ve yeni nesillere aktaramamaktadırlar. 144 leylekle yapılan benzer bir deney de sosyal ilişkilerin yön bulma üzerine etkili olduğunu göstermektedir. Bir alanda doğu yönüne göç eden leylekler alınarak başka bir yerde batı yönüne göç eden leyleklerin olduğu alana getirilmiştir. Bu iki populasyon birbirinden bağımsız farklı zamanlarda göç etmek üzere serbest bırakıldıklarında her bir populasyon kendine özgü yöne göç etmiştir. Buna karşın ilk olarak batı yönüne giden leyleklerin serbest bırakılmasından hemen sonra diğerleri de serbest bırakılmış ve onların da sosyal davranışın etkisi altında kalarak batıya göç ettikleri görülmüştür. 5.3.GÜNEŞ PUSULASI 1950 yılında ornitolog Kramer, oriyantasyon kafeslerinde deneyler yapmış ve kuşların güneşli havalarda belirgin bir yöne gitmek için yoğun bir göç aktivitesi gösterdiklerini saptamıştır. Buna karşın kapalı havalarda göç etme isteklerinin olmasına karşın kuşların net bir yöne gitme eğilimi belirlenememiştir. Bazı göçmen kuşlar doğru yönü, güneşin kısmen görünmediği kapalı bir havada bile gökyüzündeki mavi ışığın polarize olmasından faydalanarak bulabilir. Ayrıca kafeslerde ayna kullanılarak güneşin gelme yönü değiştirilmiş ve buna bağlı olarak da kuşların yönlerini değiştirdikleri gözlenmiştir. Bu deneyden görüldüğü gibi kuşların göç yönünü bulmasında güneşin önemli bir etkisi vardır YILDIZ PUSULASI Güneş gibi yıldızlar da yön bulma konusunda kuşlara rehberlik etmektedir. Özellikle gece göç eden kuşların manyetik alandan faydalanmanın yanı sıra yıldızları kullanarak yönlerini buldukları belirlenmiştir. Planetaryumda yapılan değişik deneylerde kuşların takımyıldızlarının konumlarını ezberleyerek yön bulduklarını göstermiştir. Emlen yeni doğan kuşların gelişimleri sırasında mutlaka gökyüzünü ve
22 22 yıldızları izlemeleri gerektiğini aksi takdirde yön bulma konusunda sıkıntılar yaşayacaklarını göstermiştir MANYETİK ALAN Gece havaların kapalı olduğu durumlarda da kuşların kolaylıkla yollarını bulabildiklerinin gözlenmesi, yıldızların dışında bir mekanizmanın onlara yön bulma konusunda yardımcı olduğu düşüncesinin doğmasına neden olmuştur. Dünyanın manyetik alanının yön bulmada etkili olabileceği ortaya atılmıştır. Kuşların manyetik alandan yararlanarak yönlerini buldukları görüşü uzun yıllardan beri vardır. Ancak 1950 li yıllardan sonra Wiltschko, Merkel, Fromme gibi araştırıcıların deneyleri bizlere bunu kanıtlamaktadır. Özellikle posta güvercinleri manyetik alan deneylerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu kuşların başlarına ince telden halkalar yerleştirilip ve bir pil yardımıyla bu halkalardan akım geçirilerek manyetik alanın yönü değiştirildiğinde kuşların normal olarak gittikleri yönün tam tersi bir yöne gitmek istedikleri belirlenmiştir. Wiltschko, kızılgerdanlarla (Erithacus rubecula) yaptığı bir deneyde manyetik pusulanın bu kuşların sağ gözünde olabileceğine dair bulgular elde etmiştir. Bu kuşların sağ gözleri kapatıldığında tamamen oriyantasyon özelliklerini yitirdiklerini aynı şeyin sol göz kapalı iken gözlenmediği belirtilmiştir.
23 23 KAYNAKLAR 1) Barış, S., Kuşlarda Göç ve Türkiye nin Göç Açısından Önemi. Halkalamaya Giriş Kursu Ders Notları. 2-5, KAD. 2) Berthold, P., Vogelzug: Eine aktuelle Gesamtübersicht. Wissenschaftliche Buchgeselschaft, Darmstadt, ) Gill, F.B., Ornithology. W. H. Freeman and Company, New York, ) Welty, J. C and Baptista, L., The life of birds. Sounders College Publishing, 581 5) Wiltschko, W Über den Einfluss statischer Magnetfelder auf die Zugorientierung der Rotkehlchen (Erithacus rubecula). Z. Tierpsychol. 25:
Kuşların Gizemli Yolculuğu: Göç
Kuşların Gizemli Yolculuğu: Göç Yazan: C. Can Bilgin Sonbahar gelince bazı kuşların ortadan kaybolup, ilkbaharda yeniden ortaya çıkmaları, onların başka bir yöreye mi gittiklerini, yoksa kış uykusuna mı
DetaylıKUŞ GÖÇÜ ARAŞTIRMALARI
KUŞ GÖÇÜ ARAŞTIRMALARI Yazan: Özge Keşaplı Can Yüzyıllar boyu, doğa olayları arasında insanda en çok hayranlık uyandıranlardan birisi hiç şüphesiz kuş göçü olagelmiş. Kuşların sonbaharda ortadan kaybolup
Detaylı"Yaşayan Bahar", ilkbahar mevsiminin gelişini kutlamak üzere tüm Avrupa ülkelerinde gerçekleştirilen bir etkinlik.
Günün çevre haberi: "Yaşayan bahar" Baharın habercileri "kırlangıçlar" "leylekler" "ebabiller"... Tüm Avrupa'da doğa severler bu habercilerin yolunu gözlüyorlar... Siz de katılmak ister misiniz? "Yaşayan
DetaylıOsmaniye Rüzgar Elektrik Santrali (135 MW) Ornitoloji İzleme Çalışması. 2010 Yılı Turna Araştırması
(135 MW) Ornitoloji İzleme Çalışması 2010 Yılı Turna Araştırması Hazırlayan: Kerem Ali Boyla, MSc. Uzman Biyolog, Ornitolog (kuşbilimci) kerem.boyla@gmail.com +90 (212) 2496987 +90 (533) 3775191 Mayıs
DetaylıYönler ve Yön Bulma. Yönler ikiye ayrılır.
Yönler ve Yön Bulma Nerede olduğumuzu anlatmak, bir yeri bulmak veya bulunduğu yeri tarif edebilmek için yönleri kullanırız. Yön, belli bir noktaya göre, bir yerin bulunduğu taraftır. Evimizin, okulumuzun,
DetaylıİZMİT KÖRFEZİ SULAKALANI. Hazırlayan : Bahar Bilgen
İZMİT KÖRFEZİ SULAKALANI Hazırlayan : Bahar Bilgen Genel Tanıtım Alanın Genel Yerleşimi Genel Tanıtım - Cemal Turgay 1972 (Kocaeli fuarı) Kıyı alanı:36.43 ha. Su basar alan: 83.58 ha. Toplam: 120.01 ha.
DetaylıKUŞLAR. İlker Özbahar Kuş Araştırmaları Derneği
KUŞLAR İlker Özbahar Kuş Araştırmaları Derneği Kuşların genel özellikleri (biyoloji, uçuş, ekolojileri,göçleri ve sistematik) Türkiye'nin kuş türleri Kuş Gözlemciliği nedir? (teknik ve etik kuralları)
DetaylıYENIÇAĞA GÖLÜNDE (BOLU) TURNA NIN (GRUS GRUS) ÜREME VE ALAN KULLANIMI AKGÖL DE (YUNAK-KONYA) ÜREYEN KUŞ ÇALIŞMASI. Hazırlayan: Riyat GÜL
YENIÇAĞA GÖLÜNDE (BOLU) TURNA NIN (GRUS GRUS) ÜREME VE ALAN KULLANIMI VE AKGÖL DE (YUNAK-KONYA) ÜREYEN KUŞ ÇALIŞMASI KUŞ ARAŞTIRMALARI DERNEĞI 2011 Hazırlayan: Riyat GÜL YENIÇAĞA Amaç: Bu çalışmanın amacı
DetaylıYumurtalık Lagünleri Yönetim Planlaması Projesi Kuş Çalışması Akyatan-Tuzla Lagünleri Yönetim Planlaması Projesi Kuş Çalışması 2009
Yumurtalık Lagünleri Yönetim Planlaması Projesi Kuş Çalışması 2005 Akyatan-Tuzla Lagünleri Yönetim Planlaması Projesi Kuş Çalışması 2009 Alanların Özellikleri Lagünler, tuzlu bataklıklar, tatlısu bataklıkları,
DetaylıTest. Yerküre nin Şekli ve Hareketleri BÖLÜM 4
Yerküre nin Şekli ve Hareketleri 1. Dünya ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden yanlış olan hangisidir? A) Dünya, ekseni etrafındaki bir turluk dönüş hareketini 24 saatte tamamlar. B) Dünya ekseni etrafındaki
DetaylıKuş Gözlemciliği. Süleyman Ekşioğlu Kuş Araştırmaları Derneği
Kuş Gözlemciliği Süleyman Ekşioğlu Kuş Araştırmaları Derneği Kuş Gözlemciliği Nedir? Kuşları doğal ortamlarında izleme uğraşısına kuş gözlemciliği, bunu yapanlara da kuş gözlemcisi denir Kimler Kuş Gözlemcisi
DetaylıCOĞRAFİ KONUM ÖZEL KONUM TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI
COĞRAFİ KONUM Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir. Özel ve matematik konum diye ikiye ayrılır. Bir ülkenin coğrafi konumu, o ülkenin tabii, beşeri ve ekonomik özelliklerini
DetaylıRüzgar Türbinleri ve Kuşlar. Riyat GÜL Doğa Araştırmaları Derneği
Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Riyat GÜL Doğa Araştırmaları Derneği Türkiye deki yaban hayatının doğal yaşam ortamlarında soyları tehdit ve tehlike altında olmaksızın varlıklarını sürdürebilmeleri için çalışan
DetaylıNe zaman göç edeceklerini nereden biliyorlar?
Göç Navigasyon Göç Nedir? Hayvanların bir yerden diğer bir yere yaşama amaçlı hareketidir -besin bulma amaçlı -diğer kaynaklar için -barınmak -eş bulmak -doğum yapmak için Hayvanların çoğu sezonsal bir
DetaylıYEŞİL DENİZ KAPLUMBAĞASININ KORUNMASI İÇİN İŞBİRLİĞİ YAPIYORUZ BROŞÜR TR 2017 AKYATAN2016 NIN YOLCULUĞU
YEŞİL DENİZ KAPLUMBAĞASININ KORUNMASI İÇİN İŞBİRLİĞİ YAPIYORUZ BROŞÜR TR 2017 AKYATAN2016 NIN AKYATAN2016 NIN GÖÇ ROTASI* Cenk Oruç / WWF-Türkiye Cenk Oruç / WWF-Türkiye *18 Temmuz-11 Kasım 2016 tarihleri
DetaylıİKLİM ELEMANLARI SICAKLIK
İKLİM ELEMANLARI Bir yerin iklimini oluşturan sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış gibi olayların tümüne iklim elemanları denir. Bu elemanların yeryüzüne dağılışını etkileyen enlem, yer şekilleri, yükselti,
DetaylıDiğer sayfaya geçiniz YGS / SOS
18. Doğal ve beşerî unsurlar birbirleriyle karşılıklı etkileşim içindedir. 19. Arazide yön ve hedef bulma sporlarında pusula ve büyük ölçekli haritalar sporcuların en önemli yardımcılarıdır. Sporcular
DetaylıAtoller (mercan adaları) ve Resifler
Atoller (mercan adaları) ve Resifler Atol, hayatlarını sıcak denizlerde devam ettiren ve mercan ismi verilen deniz hayvanları iskeletlerinin artıklarının yığılması sonucu meydana gelen birikim şekilleridir.
DetaylıDÜNYA NIN ŞEKLİ ve BOYUTLARI
0 DÜNYA NIN ŞEKLİ ve BOYUTLARI Dünya güneşten koptuktan sonra, kendi ekseni etrafında dönerken, meydana gelen kuvvetle; ekvator kısmı şişkince, kutuplardan basık kendine özgü şeklini almıştır. Bu şekle
DetaylıB A S I N Ç ve RÜZGARLAR
B A S I N Ç ve RÜZGARLAR B A S I N Ç ve RÜZGARLAR Havadaki su buharı ve gazların, cisimler üzerine uyguladığı ağırlığa basınç denir. Basıncı ölçen alet barometredir. Normal hava basıncı 1013 milibardır.
DetaylıRÜZGARLAR. Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır.
RÜZGARLAR Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketidir. Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır. Rüzgarın Hızında Etkili
Detaylı5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.
1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla
DetaylıRES Projelerinin Değerlendirilmesinde Yer Seçiminin Önemi ve Dikkate Alınacak Ekolojik Parametreler
RES Projelerinin Değerlendirilmesinde Yer Seçiminin Önemi ve Dikkate Alınacak Ekolojik Parametreler Türkiye Rüzgar Enerjisi Kongresi 5-6 Kasım 2014 İstanbul Akdeniz Üniversitesi Biyoloji Bölüm Başkanı
DetaylıKelaynakların Hazin Öyküsü
Kelaynakların Hazin Öyküsü Hazin bir öykü anlatacağım bu kez sizlere... Bir varmış bir yokmuş... Uçsuz bucaksız bir ova varmış. Fırat ın sularıyla bereket bulmaya çalışan bu topraklar, fakir köylünün tek
DetaylıMEVSİMLER VE OLUŞUMU
MEVSİMLER VE OLUŞUMU Mevsimler Güneş in gün dönümü ve gece gündüz eşitliği noktaları arasından geçişleri arasındaki sürelerdir. Mevsimlerin oluşmasının temel sebebi eksen eğikliği ve Dünya nın Güneş çevresindeki
DetaylıAkdeniz iklimi / Roma. Okyanusal iklim / Arjantin
Akdeniz iklimi / Roma Okyanusal iklim / Arjantin Savan iklimi/ Meksika Savan iklimi/ Brezilya Okyanusal iklim / Londra Muson iklimi/ Calcutta-Hindistan 3 3 Kutup iklimi/ Grönland - - - - - - -3-4 -4 -
DetaylıAST404 GÖZLEMSEL ASTRONOMİ HAFTALIK UYGULAMA DÖKÜMANI
AST404 GÖZLEMSEL ASTRONOMİ HAFTALIK UYGULAMA DÖKÜMANI Öğrenci Numarası: I. / II. Öğretim: Adı Soyadı: İmza: HAFTA 02 1. KONU: KOORDİNAT SİSTEMLERİ 2. İÇERİK Küresel Koordinat Sistemleri Coğrafi Koordinat
DetaylıAmerikalı Öğrencilere Liselere Geçiş Sınavında 8. Sınıf 1. Üniteden Sorulan Sorular.
Amerikalı Öğrencilere Liselere Geçiş Sınavında 8. Sınıf 1. Üniteden Sorulan Sorular. 1- Şekilde Dünya nın uzaydan görünümü gösterilmiştir. Güneş ışınları Dünya bu konumda iken gündüzlerin en uzun olduğu
DetaylıEski çağlara dönüp baktığımızda geçmişteki gç ş insan topluluklarının yazılı, yazısız kültür miraslarında Güneş ve Ay tutulmalarının nedeni hep doğaüstü güçlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Yapılan tasvirlerde
DetaylıKPSS. coğrafya. kim korkar. dan DERS NOTLARI. Türkiye'nin En Çok Satan. Önder Cengiz - Mesut Atalay
KPSS Türkiye'nin n Çok Satan DRS NOTLARI coğrafya kim korkar dan Önder Cengiz - Mesut Atalay Önder CNGİZ & Mesut ATALAY KPSS Coğrafya DRS NOTLARI ISBN: 978-605-4282-59-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm
DetaylıCOĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir.
2012 LYS4 / COĞ-2 COĞRAFYA-2 TESTİ 2. M 1. Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriyle bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiştir. Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası
DetaylıVektörler Bölüm Soruları 1. İki vektör eşit olmayan büyüklüklere sahiptir. Toplamları sıfır olabilir mi? Açıklayınız.
Vektörler Bölüm Soruları 1. İki vektör eşit olmayan büyüklüklere sahiptir. Toplamları sıfır olabilir mi? Açıklayınız. 2. Bir parçacığın yerdeğiştirmesinin büyüklüğü, alınan yolun uzunluğundan daha büyük
DetaylıBÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ
BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ Doğal, beşerî ve ekonomik özellikler bakımından çevresinden farklı; kendi içinde benzerlik gösteren alanlara bölge denir. Bölgeler, kullanım amaçlarına göre birbirine benzeyen
DetaylıKİTABIN REHBERLİK PLANLAMASI. Bölümler. Bölümlere Ait Konu Kavrama Testleri KONU KAVRAMA TESTİ DOĞA VE İNSAN 1 TEST - 1
Sunum ve Sistematik SUNUM Sayın Eğitimciler, Sevgili Öğrenciler, ilindiği gibi gerek YGS, gerekse LYS de programlar, sistem ve soru formatları sürekli değişmektedir. Öğrenciler her yıl sürpriz olabilecek
DetaylıÖSYM YGS / SOS M Diğer sayfaya geçiniz.
17. 18. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti sadece iki şeye güvenir. Biri millet kararı, diğeri en elim ve güç şartlar içinde dünyanın takdirlerine hakkıyla layık olan ordumuzun kahramanlığı; bu iki şeye güvenir.
DetaylıGÖKYÜZÜNDE HARKET. Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi. DAY - Galileo Öğretmenler Ağı Çalıştayı Ağustos 2009
GÖKYÜZÜNDE HARKET Ünal Ertan Sabancı Üniversitesi DAY - Galileo Öğretmenler Ağı Çalıştayı Ağustos 2009 GÖKYÜZÜ YIL BOYUNCA NASIL DEĞİ İYOR? Sakarya 1 OCAK 2008 22:00 Sakarya 1 UBAT 2008 22:00 Sakarya 1
DetaylıİKLİM TİPLERİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ ÇALIŞMA TESTİ
İKLİM TİPLERİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ ÇALIŞMA TESTİ A. Aşağıdaki soruları yandaki şekle bakarak cevaplayınız. 1. Yağış rejimi. 2. Burası. Kuşakta bulunur. 3. Yarımküresi 4. Bitki örtüsü. 5. Yaz kuraklığı isteyen
DetaylıNüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler İkiye Ayrılır: 1-Doğal Faktörler 2-Beşeri Faktörler
Nüfusun Dağılışında Etkili Faktörler Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler İkiye Ayrılır: 1-Doğal Faktörler 2-Beşeri Faktörler 1-Doğal Faktörler: 1.İklim : Çok sıcak ve çok soğuk iklimler seyrek nüfusludur.
DetaylıARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi
Koordinat sistemleri Coğrafik objelerin haritaya aktarılması, objelerin detaylarına ait koordinatların düzleme aktarılması ile oluşur. Koordinat sistemleri kendi içlerinde kartezyen koordinat sistemi,
DetaylıDünya üzerindeki herhangi bir yerde Güneş in tam tepe noktasında olduğu an saat 12.00 kabul edilir. Buna göre ayarlanan saate yerel saat denir.
Mart 30, 2013 Yerel Saat Dünya üzerindeki herhangi bir yerde Güneş in tam tepe noktasında olduğu an saat 12.00 kabul edilir. Buna göre ayarlanan saate yerel saat denir. Yerel saat doğuda ileri, badda geridir.
Detaylı12. SINIF KONU ANLATIMI 29 EKOLOJİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ
12. SINIF KONU ANLATIMI 29 EKOLOJİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ Belirli bir alanda yaşayan aynı tür canlılar topluluğuna popülasyon denir. Ekosistemin en küçük birimi popülasyondur. Belirli
Detaylı4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI
4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI 1. Dünya mızın şekli neye benzer? Dünyamızın şekli küreye benzer. 2. Dünya mızın şekli ile ilgili örnekler veriniz.
DetaylıHerhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2.
Herhangi bir noktanın dünya üzerinde bulunduğu yere COĞRAFİ KONUM denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır. 1. Matematik Konum 2. Özel Konum 1. Türkiye nin Matematik (Mutlak) Konumu Türkiye nin Ekvatora ve başlangıç
DetaylıKARS IN KUŞLARI Kars Biyoçeşitlilik Projesi
KARS IN KUŞLARI Kars Biyoçeşitlilik Projesi Mutlu Yıllar... 2006 Saksağan Pica pica Fotoğraf: Çağan Hakkı Şekercioğlu Ocak-January 2006 Benekli bülbül - Luscinia luscinia bbenekli sinekkapan - Muscicapa
Detaylıİ.Ü. REKTÖRLÜĞÜ BEYAZIT YERLEŞKE BAHÇESİNDE BULUNAN KUŞ TÜRLERİ
İ.Ü. REKTÖRLÜĞÜ BEYAZIT YERLEŞKE BAHÇESİNDE BULUNAN KUŞ TÜRLERİ İ.Ü. Rektörlüğü Bahçesinde bakım ve düzenleme çalışmaları yapılmadan önce kuş gözlemleri gerçekleştirilmiştir. Bu gözlemlere göre bahçede
DetaylıÇanakkale 1915 Köprüsü Kuş Gözlem Çalışması
Çanakkale 1915 Köprüsü Kuş Gözlem Çalışması Sonuç Raporu Prof. Mustafa SÖZEN Bülent Ecevit Universitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Nisan, 2018 1 İçindekiler KUŞ GÖZLEM ÇALIŞMALARI... 5 1 GÖZLEMLER...5
DetaylıTest. Coğrafi Konum BÖLÜM 3
BÖLÜM 3 Coğrafi Konum 1. Coğrafi konum aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak tanımlanmıştır? A) Bir ülkenin askeri açıdan ve savunma amaçlı konumu demektir. B) Yeryüzünde herhangi bir noktanın coğrafi
DetaylıKuşların Gizemli Yolculuğu -Göç!
Kuşların Gizemli Yolculuğu -Göç! Hiç Leylek leylek havada diye başlayan bir tekerleme duydun mu? Peki, leylekleri havada uçarken gördün mü? Ne kadar güzel görünüyorlar, değil mi? Sadece leylekler mi? Elbette
DetaylıBölgesel iklim: Makroklima alanı içerisinde daha küçük alanlarda etkili olan iklimlere bölgesel iklim denir.(marmara iklimi)
YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ Matematik ve özel konum özelliklerinin etkisiyle Dünya nın çeşitli alanlarında farklı iklimler ortaya çıkmaktadır. Makroklima: Çok geniş alanlarda etkili olan iklim tiplerine
DetaylıTürkiye nin Akbabaları
Türkiye nin Akbabaları Doğa Derneği, İstanbul, Eylül 2015 Türkiye de halen daha dört farklı tür akbaba yaşamaktadır. Tüm türlerin sayısı dünyadaki diğer akbaba türleri gibi ya çok azdır ya da hızla azalmaktadır.
DetaylıMEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri
MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri Türkiye de Sıcaklık Türkiye de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Türkiye haritası incelendiğinde Yükseltiye bağlı olarak
DetaylıHARİTA OKUMA BİLGİSİ
HARİTA OKUMA BİLGİSİ 1. Harita üzerinde gösterilen işaretlerden hangisi uluslararası yol numarasıdır? a) O-3 b) E-80 c) D100 d) K2 2. Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuşbakışı görünümünün matematiksel
DetaylıKuş Peşinde Eski zamanlarda kuşların da kış uykusuna yattığı ya da kışın aya gittiği sanılırdı. 111 yıl önce başlayan halkalama çalışmalarıyla artık
Kuş Peşinde Eski zamanlarda kuşların da kış uykusuna yattığı ya da kışın aya gittiği sanılırdı. 111 yıl önce başlayan halkalama çalışmalarıyla artık kuşların göç ettiğini biliyoruz ancak kuş göçü ile ilgili
DetaylıBİYOCOĞRAFYA DERS 4 1
BİYOCOĞRAFYA DERS 4 1 KAYNAKÇA 2 YAYILMA (DİSPERSİYAL) Bir yerde duran türler bile yayılma eğilimine sahiptirler. Bireyler ya yetişkin olarak ya da yumurta ve tohum olarak yeni yerleri giderler ve yerleşirler.
DetaylıHarita Nedir? Haritaların Sınıflandırılması. Haritayı Oluşturan Unsurlar
Harita Nedir? Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görünüşünün belli bir ölçek dahilinde düzleme aktarılmasıyla oluşan çizimlere denir. Haritacılık bilimine kartografya denir. Bir çizimin harita
DetaylıMuson Yağmurlarını Atlatmak Kelsey, Dylan, and Trevor Bölüm 1 Fen Bilimleri
Muson Yağmurlarını Atlatmak Kelsey, Dylan, and Trevor Bölüm 1 Fen Bilimleri Hedefimiz Arizona, Phoenix te yaşayan sizleri büyük Phoneix bölgesindeki musonların olası riskleri hakkında bilgilendirmek. Bir
DetaylıARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi
Koordinat sistemleri Coğrafik objelerin haritaya aktarılması, objelerin detaylarına ait koordinatların düzleme aktarılması ile oluşur. Koordinat sistemleri kendi içlerinde kartezyen koordinat sistemi,
DetaylıCOĞRAFİ YAPISI VE İKLİMİ:
TARİHİ : Batı Toroslar ın zirvesinde 1288 yılında kurulan Akseki İlçesi nin tarihi, Roma İmparatorluğu dönemlerine kadar uzanmaktadır. O devirlerde Marla ( Marulya) gibi isimlerle adlandırılan İlçe, 1872
DetaylıLEYLEK HALKALAMA ÇALIŞMALARI Amaç, Yöntem, Uygulama, Önemli Hususlar ve Sonuçlar
LEYLEK HALKALAMA ÇALIŞMALARI Amaç, Yöntem, Uygulama, Önemli Hususlar ve Sonuçlar Orhan GÜL Ege Üni., Fen Fak., Biyoloji Bölümü Tabiat Tarihi Uyg. ve Arş. Merkezi Bornova - İZMİR Leylek Halkalamanın Amacı
DetaylıYGS Coğrafya Koordinat Sistemi Testi Soruları
YGS Coğrafya Koordinat Sistemi Testi Soruları Koordinat Sistemi 1 Soru 01 Bir haritanın ölçeğinin küçültülmesi durumunda; I. hata payı, II. ayrıntıyı gösterme gücü, III. gerçek alan ile harita alanı arasındaki
DetaylıDENİZLERDE BÖLGESEL SU ÇEKİLMESİNİN METEOROLOJİK ANALİZİ
Mahmut KAYHAN Meteoroloji Mühendisi mkayhan@meteoroloji.gov.tr DENİZLERDE BÖLGESEL SU ÇEKİLMESİNİN METEOROLOJİK ANALİZİ Türkiye'de özellikle ilkbahar ve sonbaharda Marmara bölgesinde deniz sularının çekilmesi
DetaylıYAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA
YAZILI SINAV CEVAP ANAHTARI COĞRAFYA CEVAP 1: (TOPLAM 10 PUAN) 1.1: 165 150 = 15 meridyen fark vardır. (1 puan) 15 x 4 = 60 dakika = 1 saat fark vardır. (1 puan) 12 + 1 = 13 saat 13:00 olur. (1 puan) 1.2:
DetaylıTEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ. Erkan GÜLER Haziran 2018
TEMEL HARİTACILIK BİLGİLERİ Erkan GÜLER Haziran 2018 1 HARİTA Yeryüzündeki bir noktanın ya da tamamının çeşitli özelliklere göre bir ölçeğe ve amaca göre çizilerek, düzlem üzerine aktarılmasına harita
DetaylıCOĞRAFYA YEREL COĞRAFYA GENEL COĞRAFYA
COĞRAFİ KONUM COĞRAFYA YEREL COĞRAFYA GENEL COĞRAFYA Yeryüzünün belli bir bölümünü FİZİKİ coğrafya BEŞERİ ve gösterir. EKONOMİK -Doğa olaylarını -Kıtalar coğrafya konu alır. -Ülkeler -İnsanlar ve -Klimatoloji
DetaylıBismillahirrahmanirrahim, KIBLE İSTİKAMETİNİN TAYİNİ
Bismillahirrahmanirrahim, KIBLE İSTİKAMETİNİN TAYİNİ Eski çağlardan beri yön tayini için pusulalar kullanılmaktadır. Pusulalar manyetik pusula, yıldız pusula ve cayroskopik pusula olarak üçe ayrılmaktadır.
DetaylıProf. Dr. Ceyhun GÖL. Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı
Jeoloji Prof. Dr. Ceyhun GÖL Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi Havza Yönetimi Anabilim Dalı Ders Konuları Jeolojinin tanımı ve tarihçesi Mineraller Güneş sistemi Dünyanın şekli ve hareketleri
DetaylıDünya'da Görülen Đklim Tipleri
Dünya'da Görülen Đklim Tipleri Bir yerde benzer sıcaklık, basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış özelliklerinin uzun süre etkili olmasıyla iklim tipleri belirmektedir. Đklimi oluşturan bu öğelerden birinin
DetaylıBAĞLI POLİGON BAĞLI POLİGON
BAĞLI POLİGON BAĞLI POLİGON 1 BAĞLI POLİGON BAĞLI POLİGON 2 BAĞLI POLİGON BAĞLI POLİGON 6 3 TRİGONOMETRİK NİVELMAN 7 H B - H A = Δh AB = S AB * cotz AB + a t H B = H A + S AB * cotz AB + a - t TRİGONOMETRİK
DetaylıCOĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL
COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 BAYRAM MERAL 1 Genel Yetenek - Cihan URAL Yazar Bayram MERAL ISBN 978-605-9459-31-0 Yayın ve Dağıtım Dizgi Tasarım Kapak Tasarımı Yayın Sertifika No. Baskı
DetaylıFinlandiya nın Tarihçesi
Finlandiya Yüzölçümü :338.145 km 2 Nüfusu :5.175.783 İdare şekli :Cumhuriyet Başkenti :Helsinki Önemli şehirleri :Tampere, Espoo, Turku Dili :Fince Dini :Hristiyanlık Para birimi :Euro, Fin Markası Finlandiya
DetaylıMEVSİMLER VE İKLİM A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
MEVSİMLER VE İKLİM Ülkemizde hepimizinde bildiği gibi dört mevsim yaşanmaktadır. Bu mevsimler ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimleridir. Peki ilkokuldan beri özellikleriyle beraber öğrendiğimiz bu mevsimler
DetaylıFiziki Özellikleri. Coğrafi Konumu Yer Şekilleri İklimi
KİMLİK KARTI Başkent: Roma Yüz Ölçümü: 301.225 km 2 Nüfusu: 60.300.000 (2010) Resmi Dili: İtalyanca Dini: Hristiyanlık Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 29.500 $ Şehir Nüfus Oranı: %79 Ekonomik Faal Nüfus
Detaylıkpss coğrafya tamam çözümlü mesut atalay - önder cengiz
kpss soru bankası tamam çözümlü coğrafya mesut atalay - önder cengiz Mesut Atalay - Önder Cengiz KPSS Coğrafya Soru Bankası ISBN 978-605-364-240-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına
DetaylıİKLİM TİPLERİ. Yıllık ortalama sıcaklık 25 C dolayındadır. Yıllık ve günlük sıcaklık farkı 2-3 C yi geçmez. Yıllık yağış miktarı 2000 mm den
İKLİM TİPLERİ Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır. Ancak, benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar. Yüzlerce km 2 lik sahaları etkileyen
DetaylıTÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. Ankara
TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1 Ankara Ülke Ekonomisinde Etkili Olan Faktörler Tarih Doğal Kaynaklar Coğrafi yer Büyüklük Arazi şekilleri
Detaylı8. Mevsimler ve İklimler
Fen Bilimleri 8. Mevsimler ve İklimler Adı ve Soyadı: Sınıf ve No: 1. Arda defterine hava olaylarının etkileyen etmenleri daha iyi anlamak için aşağıdaki şekli çizmiştir. 3. Melih Ocak ayında Brezilya
DetaylıTÜR NE DEMEKTİR? TÜR TÜR
TÜRLEŞME TÜR NE DEMEKTİR? Diğer popülasyonlardan evrimsel olarak bağımsız ve kendi aralarında üreyebilen (fertil döller verebilen) popülasyonlar topluluğuna TÜR (species) denir. Ortak atalara sahip olan
DetaylıARAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Atmosfer Modelleri Şube Müdürlüğü. 31 Ocak 1 Şubat 2015 tarihlerinde yaşanan TOZ TAŞINIMI. olayının değerlendirmesi
31 Ocak 1 Şubat 2015 tarihlerinde yaşanan TOZ TAŞINIMI olayının değerlendirmesi Kahraman OĞUZ, Meteoroloji Mühendisi Cihan DÜNDAR, Çevre Yük. Mühendisi Şubat 2015, Ankara 31 Ocak 1 Şubat 2015 tarihlerinde
DetaylıAğır Ama Hissedemediğimiz Yük: Basınç
Ağır Ama Hissedemediğimiz Yük: Basınç Atmosfer çeşitli gazlardan oluşmuştur ve bu gazların belirli bir ağırlığı vardır. Havada bulunan bu gazların ağırlıkları oranında yeryüzüne yaptığı etkiye atmosfer
Detaylıkpss ğrencinin D ers D efteri genel yetenek genel kültür COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün Kalıcı öğren PEGEM AKADEMİ
kpss genel yetenek genel kültür Ö ğrencinin D ers D efteri COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün PEGEM AKADEMİ Kalıcı öğren Yazar: Önder Cengiz ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ COĞRAFYA ISBN 978-605-364-979-3 Kitap içeriğinin
DetaylıMEVSİMLERİN OLUŞUMU. 5. Yiğit, demir bir bilyeyi aşağıdaki gibi eğik tutup, el feneri yardımı ile karşıdan ışık gönderiyor.
İTE 1. ÜN ER M İ S MEV İM VE İ OYANUS MASTER FEN BİİMERİ TAR ÖMEZ TEST - 1 1. Defne, başlangıç sıcaklıkları aynı olan özdeş 2. metal levhalar ve ışık kaynaklarını kullanarak levhalar üzerindeki birim yüzeye
DetaylıGüneş ve Ay Tutulmaları: Nasıl ve Neden Olur?
Güneş ve Ay Tutulmaları: Nasıl ve Neden Olur? Tutulmalar ışığın doğrusal yayılması sonucu oluşan bir gölge olayıdır aslında. Bir ışık kaynağından gelen ışığın bir engel sebebiyle aydınlatamadığı bölgelere
DetaylıBİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 26 ŞUBAT 2014
BİNA BİLGİSİ 2 ÇEVRE TANIMI - İKLİM DOÇ. DR. YASEMEN SAY ÖZER 26 ŞUBAT 2014 1 19.02.2014 TANIŞMA, DERSLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER, DERSTEN BEKLENTİLER 2 26.02.2014 ÇEVRE TANIMI - İKLİM 3 05.03.2014 DOĞAL
DetaylıAntalya / Boğazkent Mahmuzlu Kızkuşu (Vanellus spinosus) Populasyonu Üzerine Araştırmalar
Antalya / Boğazkent Mahmuzlu Kızkuşu (Vanellus spinosus) Populasyonu Üzerine Araştırmalar Research on the population of Spur-winged Labwing in Boğazkent/Antalya Leyla ÖZKAN, Prof. Dr. Ali ERDOĞAN, Araş.Gör.
DetaylıEKVATORAL KOORDİNAT SİSTEMİ_devam. Serap Ak
EKVATORAL KOORDİNAT SİSTEMİ_devam http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapter5.htm http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapter4.htm Gök küresinde bulunan önemli yıldızların ekvatoral koordinatları
DetaylıTÜRKİYE NİN İKLİMİ. Türkiye nin İklimini Etkileyen Faktörler :
TÜRKİYE NİN İKLİMİ İklim nedir? Geniş bir bölgede uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalaması olarak ifade edilir. Bir yerde meydana gelen meteorolojik olayların toplamının ortalamasıdır.
Detaylı23-25 Ekim 2013 tarihinde SAMSUN da düzenlenen III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ ne
23-25 Ekim 2013 tarihinde SAMSUN da düzenlenen III. ULUSAL SULAK ALANLAR KONGRESİ ne SARI, A., BAŞKAYA, Ş. ve GÜNDOĞDU, E., 2013. Bir Şehrin Yuttuğu Sulak Alan: Erzurum Bataklıkları adlı poster bildiri
DetaylıDİKKUYRUKLAR. 4. Sınıf Dikkuyruklar- İsmin Hal Ekleri
DİKKUYRUKLAR Nesli tükenen hayvanlar, daha önce yaşadığı, görüldüğü ya da gözlemlendiği alanlarda artık yaşamsal faaliyet göstermeyen hayvanlardır. Bunların en bilinenleri tarih öncesi çağlarda yaşamış
Detaylı11. SINIF KONU ANLATIMI 61 DAVRANIŞ
11. SINIF KONU ANLATIMI 61 DAVRANIŞ DAVRANIŞ Canlıların çevrelerindeki canlı veya cansız varlıklardan gelen uyarılara göre oluşturdukları tepkiye davranış denir. Canlıların davranışlarını inceleyen bilim
DetaylıŞANLIURFA YI GEZELİM
ŞANLIURFA YI GEZELİM 3. Gün: URFA NIN KALBİNDEN GÜNEŞİN BATIŞINA GEZİ TÜRKİYE NİN GURURU ATATÜRK BARAJI Türkiye de ki elektrik üretimini artırmak ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki 9 ili kapsayan tarım
DetaylıDünya nın Şekli ve Hareketleri
Dünya nın Şekli ve Hareketleri YGS Coğrafya 1 Dünya nın Şekli ve Hareketleri Dünya nın Şekli ve Hareketleri başlıklı hazırladığımız bu yazıda, dünyanın şeklinin getirdiği sonuçları; enlem, boylam ve meridyenlerin
Detaylıkoşullar nelerdir? sağlamaktadır? 2. Harita ile kroki arasındaki fark nedir?
1. Bir çizimin harita özelliği taşıması için gerekli koşullar nelerdir? 2. Harita ile kroki arasındaki fark nedir? 3. Haritalar günlük hayatımızda ne gibi kolaylıklar sağlamaktadır? 4. Haritalar hangi
DetaylıDERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma
DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma Demografi (nüfus bilimi), sınırları belli olan bir coğrafyanın nüfus yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelemektedir. Doğum, ölümün yanı sıra göç gibi dinamikleri
DetaylıYABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı. Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK
YABANI MEYVELER ve KULLANıM ALANLARı Araş. Gör. Dr. Mehmet Ramazan BOZHÜYÜK Dünyada kültüre alınıp yetiştirilmekte olan 138 meyve türünden, yaklaşık 16'sı subtropik meyve türü olan 75'e yakın tür ülkemizde
DetaylıAras ın Kuflları KARS-IĞDIR
KARS-IĞDIR Aras ın Kuflları Türkiye deki sulak alanlarda en yaygın görülen yırtıcı kuş saz delicesi (Circus aeruginosus). Aras kıyılarının keskin bakışlı sakininin ağırlığı yarım kiloyu geçebiliyor. Saz
DetaylıPARALEL VE MERİDYENLER
PARALEL VE MERİDYENLER Nasıl ki şehirdeki bir evi bulabilmek için mahalle, cadde, sokak ve ev numarası gibi unsurlara ihtiyaç varsa Yerküre üzerindeki herhangi bir yeri bulabilmek için de hayalî çizgilere
DetaylıDÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ
DÜNYA NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ YERKÜRE NİN ŞEKLİ Bilim ve teknolojik seviyeye bağlı olarak, İlk Çağ da Dünya mızın şekli, değişik biçimlerde tahmin ediliyordu. Dünya nın çevresi günümüzden yaklaşık 2.200
DetaylıİSTİLACI TÜR TEHLİKESİ
İSTİLACI TÜR TEHLİKESİ Türkiye çok geniş flora ve faunaya sahiptir. Ülkemiz bu zenginliğin kıymetini bilmemekle beraber istilacı türlere bilerek veya bilmeyerek kapı açmaktadır. 12.01.2011 tarihinde Kuş
DetaylıBİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SELİN HOCA
BİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SELİN HOCA EKOSİSTEM İLE BİYOM ARASINDA İLİŞKİ Canlıların yeryüzünde dağılışını etkileyen abiyotik ve biyotik faktörlere bağlı olarak bitki ve hayvan topluluklarını barındıran
DetaylıSÜRMELĐ KIZKUŞU (Vanellus gregarius) 2008 ARAZĐ RAPORU
SÜRMELĐ KIZKUŞU (Vanellus gregarius) 2008 ARAZĐ RAPORU Fotoğraf: Murat Biricik Hazırlayan Murat Biricik, Hamza Deniz, Recep Mungan, Ferdi Akarsu, Murat Ataol, Önder Cırık, Emrah Çoban ve Özge Balkız Đçindekiler
Detaylı