3. ÜNİTE SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ

Transkript

1 3. ÜNİTE SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ Sivil insanları tankların önüne bile çıkartan duygular nelerdir?

2 NELER ÖĞRENECEĞİZ? Bu ünitenin sonunda: 1. Soğuk Savaş Döneminin özelliklerini, 2. SSCB öncülüğünde Doğu Bloku nun kurulmasını, Doğu Bloku içindeki gelişmeleri, Macaristan ve Çekoslovakya da gelişen Sovyet aleyhtarlığını, 3. Batı Bloku nun ortaya çıkışını, ABD nin SSCB nin yayılmasına karşı aldığı önlemleri, 4. NATO nun kuruluşu ve gelişimini, 5. Avrupa Konseyi ve Avrupa Ekonomik Topluluğu nun kuruluşunu, 6. II. Dünya Savaşı ndan sonra Orta Doğu da meydana gelen gelişmeleri, İsrail Devleti nin kuruluş süreci ve sonuçlarını, 7. Uzak Doğu da hâkimiyet mücadelelerini, Kore Savaşı nın neden ve sonuçlarını, 8. Bağlantısızlar Hareketi nin ortaya çıkışını, 9. II. Dünya Savaşı ndan sonra Afrika da meydana gelen gelişmeleri, Afrika Birliği Teşkilatı nın kuruluşunu, 10. Soğuk Savaş Döneminde Türk dış politikasındaki gelişmeleri, 11. Türkiye nin NATO ya girişini, Kore Savaşı na katılmasını, Balkan Paktı ve Bağdat Paktı nın kuruluşuna öncülük etmesini, 12. Soğuk Savaş Döneminde Türkiye de siyaset alanındaki gelişmeleri, çok partili hayata geçilmesini, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda meydana gelen gelişmeleri, 13. Soğuk Savaş Döneminde dünyadaki ekonomik, toplumsal ve bilimsel gelişmeleri öğreneceğiz. ANAHTAR KAVRAMLAR SOĞUK SAVAŞ ÜÇÜNCÜ DÜNYA SOSYALİZM BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ SİYONİZM KOMÜNİZM NATO COMECON MARSHALL PLANI 80

3 SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1 II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa ve Asya da, güçler dengesinde büyük boşluklar meydana geldi ve dengeler beklenildiği gibi hemen kurulamadı. Bu durumun oluşmasında, yenilen devletlerle birlikte galip devletlerden İngiltere ve Fransa nın savaştan büyük ölçüde yıpranmış olarak çıkması önemli rol oynadı. Bu devletlerin kendilerine gelebilmeleri için uzun yıllara gerek vardı. Avrupa da Almanya nın, Asya da Japonya nın yerini tek başına dolduracak nitelikte bir devlet yoktu. Bununla beraber Batılı devletler barışı tesis ettiklerine inanarak ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı nın varlığına güvenerek, ordularının büyük bir kısmını terhis ettiler. Bu ortamda savaştan sonra güçlü olarak ayakta kalabilenler ise siyasi ve ekonomik doktrinleri birbiriyle çatışan ABD ile SSCB idi. SSCB, savaş sonundaki anlaşmalarla Avrupa nın önemli bir bölümünü nüfuzu altına aldı ve ordusunu güçlendirerek savaş sanayini geliştirdi. Dış politikasını kendi rejimini bütün dünyaya yaymak esası üzerine kuran SSCB, yayılmacı bir politika izledi. Savaş sırasında işgal ettiği Doğu ve Orta Avrupa ülkelerini her yönüyle kendine bağlayan SSCB, Türkiye, Yunanistan ve İran üzerinde baskı kurmaya çalıştı. E BİLGİ NOTU En genel anlamıyla Soğuk Savaş, II. Dünya Savaşı ndan sonra, savaştan galip çıkmış iki büyük devlet ve bu devletlerin çevresinde kümelenmiş küçük devletler arasındaki anlaşmazlık ve çatışmanın, doğrudan birbirlerine karşı silah kullanmadan sürdürüldüğü belirli bir tarihsel döneme verilen addır. II. Dünya Savaşı sonrası uluslararası mücadele, farklı dünya görüşlerinin çatışmasıyla oluştu. Soğuk savaş olarak adlandırılan dönemde bu devletler, aralarındaki anlaşmazlık ve çatışmaları doğrudan birbirlerine karşı sıcak bir savaşa girmeden sürdürdüler yılına gelinceye kadar, uluslararası ilişkilerin yoğunlaştığı başlıca alan Avrupa idi. Avrupa politikası demek dünya politikası demekti. Asya, Afrika ve Latin Amerika XX. yüzyılın ortalarına kadar, uluslararası politikada aktif bir rol oynayamıyorlardı. II. Dünya Savaşı ndan sonra farklı ülkeler ve kıtalar dünya politikasında öne çıkmaya başladılar. Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan gibi geniş topraklara ve kalabalık nüfusa sahip iki ülkenin ortaya çıkışı ve Japonya nın Asya da büyük bir ekonomik güç olarak tekrar sivrilmesi ile Asya önemli bir uluslararası politika alanı hâline geldi. Asya ve Afrika daki sömürge durumundaki ülkeler bağımsızlıklarını kazanmaya başladı. Böylece üçüncü dünya ülkeleri ya da bağlantısızlar hareketi adı verilen yeni bir oluşum ortaya çıktı. II. Dünya Savaşı uluslararası mücadeleyi dünya yüzeyinden atmosfere taşıdı. İlk adımlarını II. Dünya Savaşı sırasında atan füze teknolojisi, savaştan sonra büyük bir gelişme göstererek büyük devletler arasındaki mücadeleyi uzaya taşıdı. 81

4 Resim 03.01: Soğuk Savaş Döneminde Füze Teknolojisi Bir Yarış Hâlini Aldı. A.BLOKLARIN KURULUŞU 1.Doğu Bloku nun Kuruluşu SSCB, II. Dünya Savaşı nda Almanları durduran ve ilk kez yenilgiye uğratan devlet olmuştu yazından itibaren Almanları topraklarından çıkarmayı başardı ve batıya doğru işgal hareketlerini sürdürdü. Batılı devletler savaşın bir an önce bitmesini istediği için SSCB nin Almanya ya karşı savaştan çekilmesinden endişe duydu ve bu işgallere karşı çıkmadı. SSCB orduları Doğu Avrupa da ilerleyerek bu topraklardaki Alman işgalini son erdirdiler. SSCB, bu böl gelerde savaş öncesinde Moskova ya sığınan komünist parti liderlerinin ülkelerine geri dönmelerine imkân sağladı. SSCB ordularının kurtarıcı olarak görüldüğü bu bölgelerde kalması, komünist partiler için büyük bir dayanak oldu. SSCB bir taraftan Orta Doğu ya girmeye çalışırken bir yandan da Avrupa daki durumunu sağlamlaştırmak için, işgal altında tuttuğu ülkelerde komünist rejimler kurdu. Böylece uydu devletler oluşturarak Doğu Bloku nun oluşmasına zemin hazırladı. 82 Harita 03.01: Berlin Şehrinin Müttefik Devletler Tarafından İşgal Bölgelerine Ayrılması

5 Savaştan yenik çıkan Almanya, savaş sonunda dört işgal bölgesine ayrılmıştı. Barış antlaşmaları imzalandıktan sonra Batılılar, Almanya nın işgal statüsünün sona erdirilerek bütünlüğünün tekrar sağlanabileceğini düşünüyordu. Birleşmeye giden yolu açmak için İngiltere, Fransa ve ABD işgalleri altındaki bölgeleri birleştirdiler. Bu gelişme üzerine SSCB, Batılıları Berlin den atmaya çalıştı. Şehri, elektrik ve yiyecekten yoksun bıraktı. Batılı devletler hava köprüsü kurarak şehre aylarca erzak ve yiyecek taşıdı. Ablukadan istediği sonucu alamayan SSCB, ablukayı kaldırdı. Sonunda 23 Mayıs 1949 da Federal Alman Anayasası ilan edilerek Batı Almanya da resmî adı ile Federal Alman Cumhuriyeti kuruldu. Federal Alman Cumhuriyeti nin kurulmasına Resim 03.02: Berlin e Yardım Malzemesi Taşıyan Uçaklardan Biri karşılık, SSCB de kendi işgal bölgelerinde Ekim 1949 da Demokratik Alman Cumhuriyeti ni kurdu. Federal Alman Cumhuryetiyeti Batı nın desteğiyle hızlı bir gelişme gösterdi. Bu gelişme Demokratik Alman Cumhuriyeti nde ya-şayanların ilgisini çekmeye başladı. Bunun üzerine Demokratik Almanya tarafından Federal Almanya ya geçişler yasaklandı. Bu itibar kaybını önlemek için Sovyetler batıya kaçışları önlemek Resim 03.03: Berlin Duvarı, Şehri ve İnsanları İkiye Ayırmıştır. için Berlin Duvarı nı örmeye başladı. 83

6 a.doğu Bloku İçindeki Diğer Gelişmeler Komünist rejimlerin kurulması Doğu Bloku içinde genellikle SSCB nin etkisi ile gerçekleşirken Yugoslavya ve Arnavutluk ta bu rejimler farklı şekillerde iktidara geldi. Her iki ülke savaş sırasında Alman işgaline uğrayınca bu ülkelerin komünist partileri hemen direniş kuvvetleri oluşturmuşlar ve savaş boyunca Almanlara karşı çarpışarak ülkelerinin kontrolünü ellerine almışlardır. Bu gelişmelerde SSCB nin hiçbir yardımı ve tesiri olmamıştı. Bu nedenle Yugoslavya ve Arnavutluk, Moskova ya karşı bundan sonra daha bağımsız bir tutum izlemişler ve Moskova nın etkisinde kalmamışlardır. Çin de komünist yönetimin kurulması iç savaşlar sonucunda gerçekleşmiştir. Savaş sırasında Japon saldırılarına karşı beraber mücadele eden Çinli komünistler ve Millîyetçiler, savaştan sonra birbirleriyle iktidar mücadelesine girdiler. Sovyet Rusya dan yardım alan komünistler, Millîyetçileri yenilgiye uğrattılar. Mao Zedong, 1 Temmuz 1949 da Çin Halk Cumhuriyeti nin kurulduğunu ilan etti. Kore, 1945 te Yalta Konferansı nda alınan kararla iki işgal bölgesine ayrılmıştı. Rusya Kuzey Kore yi; ABD ise Güney Kore yi işgal edecekti. Potsdam Konferansı nda 38. enlem, iki bölgeyi ayıran sınır kabul edildi. ABD, 10 Mayıs 1948 de Güney Kore de seçimler düzenledi ve bunun sonucunda Güney Kore Cumhuriyeti kuruldu. SSCB de Kuzey Kore de 1948 Ağustosunda bir seçim düzenledi ve onlar da kuzeyde, 9 Eylül 1948 de Kore Halk Cumhuriyeti ni kurdular. Böylece SSCB kontrolünde Kuzey Kore de komünist yönetim kurulmuş oldu. Mao Zedong un Çin Halk Cumhuriyeti ni kurduğu 1959 yılında Küba da da Fidel Castro, Batista diktatörlüğünü yıkarak kendi hükümetini kurmuştu. ABD nin Castro yu iktidardan uzaklaştırmak istemesi ve muhalifleri desteklemesi ilişkilerin bozulmasına ve Küba nın SSCB ye yaklaşmasına neden oldu. Bu gelişmelerden sonra Castro, Küba da sosyalist bir yönetim kurdu. b. Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal Düzenin Kurulması SSCB nin Avrupa da egemenlik kurmaya başlaması, ABD yi tedbir almaya sevk etti. Amerika bu nedenle 1947 Mart ında Truman Doktrini ni ve 1947 Haziranında da 84 Resim 03.04: Küba Lideri Fidel Castro

7 Marshall planını uygulamaya koydu. Truman doktrini, Amerika nın Sovyet tehdidine maruz kalan ülkeleri destekleme, Marshall planı da hür Avrupa yı ekonomik bakımdan kalkındırma ve güçlendirme amacını taşıyordu. Amerika nın bu yeni tutumu SSCB yi telaşlanırdı. SSCB, uydu ülkelerle Moskova arasındaki bağları daha da güçlendirmek ve aynı zamanda da uluslararası ideolojik faaliyetleri bir merkezden idare etmek için yeni tedbirlere başvurmaya karar verdi. Bu amaçla 1947 Eylül ayında Sovyet Rusya, Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Fransa ve İtalya komünist partilerinin liderleri Polonya da toplandı. Yayımladıkları bildiride 5 Ekim de Cominformun (Kominform) kurulduğunu ilan ettiler. E BİLGİ NOTU II. Dünya Savaşı ndan sonra ABD nin tekrar kendi kabuğuna çekileceğini ve meydanın kendisine kalacağına inanan Moskova, ABD nin tam tersi bir tutum benimsemesinden telaşlandı. Uydu ülkelerle Moskova arasındaki bağları daha da güçlendirmek, uluslararası komünist hareket ve faaliyetleri bir merkezden idare etmek için birtakım adımlar attı. Komünist parti liderleri 1947 yılında Polonya nın Wilcza Gora şehrinde bir araya gelerek Kominformun ( Komünist Enformasyon Bürosu) kurulduğunu ilan ettiler. 25 Ocak 1949 da komünist ülkeler arasında ekonomik iş birliği ve dayanışmayı hızlandırmak ve aralarında eşgüdüm sağlamak amacıyla COMECON kuruldu. Bu teşkilatta kurucu üye olarak SSCB, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya gibi ülkeler yer almaktaydı. Kuruluşa daha sonra Arnavutluk, Demokratik Almanya, Moğolistan ve Küba da katıldı da kurulan NATO nun askerî etkinliklerini artırması üzerine Doğu Bloku ülkeleri arasında kolektif savunma ve iş birliği amacıyla 14 Mayıs 1955 te Varşova Paktı kuruldu. Paktın kurulmasına ilk imza atan ülkeler Arnavutluk, Romanya, SSCB, Demokratik Almanya, Bulgaristan, Polonya, Çekoslovakya ve Macaristan dı. c. Sosyalist Blokta Sarsıntılar 1924 ten beri SSCB yi yöneten Stalin, 5 Mart 1953 te Moskova da öldü. Daha Stalin ölmeden önce baş gösteren siyasi çatışmalar ve onun ölümüyle ortaya çıkan iktidar mücadelesi bloktaki sarsıntıları iyice artırdı. SSCB nin hâkimiyet politikasına karşı, gerek rejim ortaklığı olan devletlerde gerekse uydu devletlerde tepkiler ortaya çıktı. Blok içindeki bu sarsıntılar SSCB nin dış politikasını da etkiledi. 85

8 SSCB- Yugoslavya İlişkileri Yugoslavya Doğu Bloku na dâhil olmakla beraber, 1945 yılından beri bazı konularda SSCB ile anlaşmazlık içindeydi. SSCB diğer uydu devletlerde olduğu gibi Moskova yı da tam denetimi altına almak istiyordu. Bu gelişmeler sonucunda iki devletin arası açıldı ve SSCB nin direktifleri sonucunda Yugoslavya Haziran 1948 de, Cominform dan çıkarıldı. SSCB-Çin İlişkileri Çin Halk Cumhuriyeti nin 1949 da kurulması, güçler dengesini etkilemiştir. Yeni yönetim, SSCB ile ilişkilerini güçlendirmeye yönelik politika izlemeye başladı de imzalanan dostluk anlaşmasından sonra aynı yıl başlayan Kore Savaşı bu yakınlaşmayı daha da güçlendirdi. Zamanla büyük bir güç hâline gelen Çin Halk Cumhuriyeti, SSCB den bağımsız bir politika gütmeye başladı. Çin, daki Kültür İhtilali nden sonra çok yönlü dış politika izleyerek Amerika ile ilişkilerini düzeltmiş, BM ye tekrar üye olmuştur. Bu gelişmeler Doğu Bloku nun güç kaybetmesine yol açmıştır. SSCB- Macaristan İlişkileri Stalin in ölümünden sonra Doğu Bloku nda ayaklanmalar hızla yayılmaya başlandı. Doğu Berlin den sonra Macaristan daki fabrika işçileri ekonomik şartlardan dolayı Haziran 1953 te ayaklandılar. Barışçı gösteriler bir anda ayaklanmaya dönüştü. Halk silahlanmaya başladı. SSCB, 31 Ekimde Budapeşte yi kuşattı. Başbakan İmre Nagi, 1 Kasımda Varşova Paktı ndan ayrılma kararını açıklayarak Birleşmiş Milletler aracılığıyla büyük devletlerin korumasını istedi. Bu gelişme üzerine SSCB birlikleri Budapeşte yi işgal etti. Resim 03.05: Stalin Heykelini Yıkan Macar Halkı 86

9 SSCB- Çekoslovakya İlişkileri Çekoslovakya, savaştan sonra SSCB nin etkisinde kalarak Varşova Paktı na girmişti yılı baharında Doğu Bloku nda görülen ağır ekonomik şartlar Çekoslovakya da da kendini gösterdi. Bazı şehirlerdeki fabrika işçileri hür seçim sloganıyla ayaklanarak mevcut yönetimi ve SSCB Resim 03.06: Sovyet Tanklarına Karşı Direnen Bir Çek Vatandaşı yi protesto etmişlerdi. SSCB nin de desteğini alan Çekoslovak Komünist Partisi yönetimi, sert tedbirlerle ayaklanmaları bastırdı. Sovyet ordusu 21 Ağustos 1968 de Çekoslovakya yı işgale başladı. 2. Batı Bloku nun Kuruluşu II. Dünya Savaşı sonunda uluslararası politikada daha önce aktif rol üstlenen devletlerin savaştan yıpranarak çıkması, Avrupa ve dünya siyasetinde boşluk meydana getirmişti. SSCB nin yayılmacı politika izlemesi ve Sovyet yayılmasını ancak ABD nin engelleyebileceği yönündeki görüşler, kabuğuna çekilmeyi düşünen ABD nin Batı nın liderliğini üstlenmesi için açık bir davetti. Bu davet ABD yi aktif politika izlemeye sevk etti. ABD, 1946 dan sonra SSCB yayılmasına karşı Doğu Bloku nu kuşatmaya yönelik bir çevreleme politikası izlemeye başladı. Bu doğrultuda Truman doktrini ve Marshall planı uygulamaya konulmuş, paktlar kurulmuş, askerî anlaşmalar imzalanmıştır. a.truman Doktrini ABD nin Batı dünyasının liderliğini açık bir şekilde üstlenmek için yaptığı ilk girişim, Truman doktrininin ilanı olmuştur. Truman doktrini, yeryüzünün iki bloka ayrıldığını ve SSCB- ABD mücadelesinin başladığını ilan etmiştir. İngiliz birliklerinin çekilmesi ile Yunanistan da Sovyet rejimine yakın bir iktidarın iş başına geçmesi Sovyet etki alanını güneye doğru genişletmişti. ABD Başkanı Truman a göre, SSCB nin Yunanistan dan sonra Türkiye de de etkin olması, ABD ve Batı Avrupa için hayati önem taşıyan Orta Doğu nun SSCB nin kontrolüne girmesi demekti. Amerikan Senatosu, Truman ın istekleri doğrultusunda 1947 den itibaren Yunanistan ve Türkiye ye 87

10 askerî ve mali yardımda bulundu. E BİLGİ NOTU Truman doktrini Sovyet Amerikan mücadelesinin başladığını ilan edip 1990 lı yıllara kadar devam edecek olan soğuk savaşın ilk adımlarıdır. ABD bu doktrini Orta Doğu yu da içine alacak biçimde genişletmek için girişimlerde bulundu. Ancak kendilerini doğrudan bir Sovyet tehdidi altında görmeyen Arap ülkeleri, Truman doktrininin genişletilmesine izin vermediler. b. Marshall Planı ABD, ekonomik sıkıntılarına yardımcı olmak için Batı Avrupa ya ekonomik yardım yapmış, fakat bu yardım verimli kullanılmamıştı. Marshall planına göre Avrupa ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik iş birliğine girişmeli, iş birliği sonunda ekonomik açık ortaya çıktığında ABD, bu açığın kapatılması için yardım etmeliydi. Plan her Avrupa ülkesine Amerikan malı malzeme ve makine yardımını kapsıyordu. Nitekim Türkiye ye yapılan yardımların % 60 ı tarım alanında kullanıldı te Türkiye dünyanın önde gelen buğday üreticilerinden biri oldu. Diğer yandan tarım aletlerinin yurt dışından alınması dolayısıyla yedek parça, bakım onarım konularında dışarıya bağımlılık arttı. ABD,1948 yılında 16 ülkeye (İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, Portekiz, İrlanda, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksemburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve İsveç) 6 milyar dolarlık bir ekonomik yardım yaptı. Bu yardım daha sonraki yıllarda 12 milyar dolara ulaştı. Avrupa da Marshall yardımları sonucunda üç yıllık bir süre içinde tarım ve sanayi üretimi savaş öncesine oranla büyük bir artış gösterdi. ABD, bu yardım programına Doğu Avrupa ülkelerini de katmak istemiş ancak bu devletler SSCB nin etkisiyle bu çağrıyı reddetmişlerdir. E BİLGİ NOTU SSCB, ABD nin Marshall planına karşılık uyduları ile kendisi arasında ekonomik iş birliğini güçlendirmek amacıyla Molotof planı adını verdikleri bir program hazırladı. ABD Dışişleri Bakanı George Marshall ın ismine karşılık, Sovyet Dışişleri Bakanı Molotof un adını alan plan esas itibariyle ABD nin Doğu Avrupa ülkeleri üzerinde etki kurmasını önlemeye yöneliktir. 88

11 Resim 03.07: Marshall Planı ile İlgili Poster (Hava nasıl olursa olsun biz beraber olmalıyız) ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1 c. NATO nun Kuruluşu Marshall planı ve Truman doktrini, SSCB nin Orta Doğu ve Avrupa daki yayılma faaliyetlerine karşı ABD nin almış olduğu ilk tedbirlerdir. Çekoslovak darbesinden (Şubat 1948) sonra, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında Batı Avrupa Birliği adı verilen bir ittifak sistemi kurulmuştur (Mart 1948). Ancak Batı Avrupa devletlerinin gücü SSCB ye karşı gerekli dengeyi kurmaktan yoksundu. Bu nedenle Amerika nın bu savunma sistemini desteklemesi gerekiyordu. Sonunda SSCB nin tehditlerine karşılık 4 Nisan 1949 da on iki Batılı ülke ( İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, İzlanda, Danimarka, Lüksemburg, Norveç, Portekiz, ABD, Kanada )arasında kısa adı ile NATO (North Atlantic Treaty Organization)olan Kuzey Atlantik ittifakını kurdu. İttifak savunma amacı yanında siyasi, ekonomik, sosyal alanlarda da iş birliğini amaçlıyordu. İçlerinden birine yapılmış bir saldırı hepsine yapılmış sayılacaktı. NATO nun kurulmasıyla Sovyet yayılmasına karşı etkili bir set kurulmuş, Doğu Bloku na karşı denge sağlanmış ve Batı Bloku ortaya çıkmıştır. Türkiye ve Yunanistan 1952 de, Batı Almanya 1955 te ve İspanya ise 1982 yılında NATO ya katılmıştır. E BİLGİ NOTU Türkiye, 1949 da ABD nin öncülüğünde kurulan NATO ya birçok nedenle ilgi duymaktaydı. Bunlardan birincisi,1945 yılındaki Sovyet istekleri ve tehdidinin meydan getirdiği endişedir. Türkiye, Truman doktrini ve Marshall planı sayesinde ABD ile yakın iş birliği içine girmişti. Ancak bu durum SSCB nin taleplerinden doğan endişeyi azaltmamıştı. Türkiye, ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin meydana getirdiği güvenlik şemsiyesi içinde yer alarak SSCB kaynaklı dış tehdidi önlemeyi düşünüyordu. İkincisi, Türk devlet adamları NATO ya üye olmayı, cumhuriyetin ilanından beri izlenen Batı ya dönük dış politikanın bir gereği olarak görüyorlardı. Üçüncüsü Türkiye NATO üyesi olarak hem mevcut yardımları korumak hem de yeni yardım programlarına dâhil olmayı düşünüyordu. 89

12 Resim 03.08: NATO nun Amblemi ve Üye Ülkelerin Bayrakları d. Avrupa Konseyi nin Kuruluşu İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, İrlanda, Danimarka, Lüksemburg, Norveç ve İsveç 5 Mayıs 1949 da Londra da Avrupa Konseyini kurdular. Konseyin çalışma alanları, insan hakları, medya, hukuki iş birliği, sosyal dayanışma, sağlık, eğitim, kültür, spor, gençlik vb. olarak belirlenmiştir. Türkiye konseye 8 Ağustos 1949 da üye olmuştur. e. Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) XX. yüzyılın ilk yarısında iki büyük savaşın acısını yaşayan Avrupa, bir daha bu tür çatışmaların yaşamaması için çözüm arayışına girmiştir. Çözüm olarak da Avrupa devletleri arasındaki düşmanlığı ortadan kaldıracak bir bütünleşmenin gerçekleştirilmesi düşüncesi benimsenmiştir. Bu girişimin sonucunda Fransa, Federal Almanya, Belçika, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda nın katılımıyla Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur (18 Nisan1951). Bu başarılı girişim, Avrupa da daha geniş kapsamlı bir ekonomik birleşmenin gerçekleştirilmesine yönelik yeni görüşlerin doğmasına yol açmış ve 1957 de Roma Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu kurulmuştur. B. PAYLAŞILAMAYAN ORTA DOĞU Orta Doğu bölgesi, özellikle II. Dünya Savaşı ndan bu yana dünya politikasının merkezinde yer almıştır. Her şeyden önce bölge Asya, Afrika ve Avrupa kıtaları arasında geçiş kavşağı durumundadır. Dolayısıyla XIX. yüzyılda Avrupa devletlerinin ana sömürge bölgelerinden biri hâline gelirken, XX. yüzyılın ikinci yarısında Batı ve Doğu Bloklarının nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. Hele bölgede bol miktarda çıkan petrol hâlâ temel enerji kaynağı olma özelliğini koruduğundan, Orta Doğu üzerindeki etkinlik mücadelesi şiddetlenmiş, bölgenin dünya politikasındaki önemi artmıştır. I. Dünya Savaşı ndan sonra İngiltere ve Fransa nın kışkırtmaları sonucunda Orta Doğu da Osmanlı Devleti egemenliğinde yaşayan bazı Arap toplulukları millî devletlerini kurabilmek için ayaklanmışlardı. SSCB yönetiminin Çarlık dönemine ait gizli anlaşmaları açıklaması ve I. Dünya ABD nin sömürgeci politikalara karşı çıkması, İngiltere ve Fransa nın planlarını 90

13 bozmuştu. Bunun üzerine İngiltere ve Fransa manda yönetimleri kurarak bölgedeki egemenliklerini devam ettirmişlerdi. I.Dünya Savaşı ndan yıpranarak çıkan Avrupa devletleri, Orta Doğu ülkelerinin bağımsızlık mücadelelerine karşı koyacak durumda değildi. Ayrıca SSCB ve Nazi Almanya sından gelen tehditler İngiltere ve Fransa nın hareket alanını kısıtlıyordu. Bu şartlar İngiltere ve Fransa nın bölgedeki etkinliklerinin azalmasına neden oldu. Bu gelişmeler üzerine bölge ülkeleri bağımsızlıklarını kazanmaya başladı ve monarşik yönetimler kuruldu. 1.İsrail in Kuruluşu II. Dünya Savaşı nın sona ermesinden sonra dünya gündemini yoğun bir biçimde meşgul etmeye başlayan Filistin sorununun temelleri, I. Dünya Savaşı sırasında Batılı devletlerin Osmanlı Devleti ni parçalamak için yürüttükleri politikalarda yatar. İngiliz mandası altındaki Filistin de bir Yahudi devletinin kurulması çalışmaları, XIX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştı. Bu amaçla toplanan ilk kongre, 29 Ağustos1897 de İsviçre de Basel de toplanmış ve bu kongrede Yahudilerin Filistin de bir yurt edinmesi kararı alınmıştı. Filistin, Osmanlı toprakları içerisinde yer almaktaydı. Bu nedenle Dünya Siyonist Örgütü Başkanı Theodor Herzl, Yahudilerin Filistin e göç etmelerine izin verilmesine karşılık II. Abdülhamid e Osmanlı Devleti nin dış borçlarını ödemeyi önermiş ancak istediği sonucu alamamıştı. I.Dünya Savaşı sırasında, Başkan Wilson un da Yahudi sorununu benimsemesi, İngiltere yi harekete geçirmiş, İngiliz Dışişleri Bakan James Balfour, 2 Kasım 1917 de Siyonist Federasyonu Başkanı na gönderdiği mektupta, İngiltere nin Filistin de bir Yahudi devleti kurulmasını kabul ettiğini resmen bildirmişti. Balfour deklarasyonu adını alan bu belge, Yahudi devleti kurulması konusunun bir dönüm noktası sayılmaktadır. Deklarasyonda Yahudiler için ulusal bir yurt kurulmasının, bu ülkede yaşayan ve Yahudi olmayan toplumların her türlü haklarının hiçbir şekilde ihlal etmeyeceği ifade ediliyorsa da Yahudilerin siyasi hakları öne çıkartılıyordu. Bu tarihten sonra Yahudiler dünyanın her yerinden büyük kitleler hâlinde Filistin e göç etmeye başladılar. Zengin Yahudilerden toplanan paralarla Yahudi, büyük toprak sahibi Araplardan aldıkları topraklar üzerinde yerleşmeye başladı yılında Filistin topraklarının tamamına yakını Araplardan meydana geliyordu Dünya Ekonomik Krizi ve Almanya da Hitler in Yahudi karşıtı politikası sonucu yüz binlerce Yahudi, Filistin topraklarına göç etti yılında Filistin deki Yahudilerin sayısı i bulmuştu. Ancak yine de Yahudilerin Araplara oranı 1/3 tü. Ne var ki gerekli eğitim ve sermayeden mahrum Arap üreticisi, eğitimli ve sermayesiyle gelmiş Yahudiler ile rekabet edecek durumda değildi. Bu durum kısa bir süre sonra Araplarla Yahudiler arasında geçimsizlikler ve çatışmalara yol açtı. Aynı dönemde, Filistin de faaliyet gös- 91

14 Harita 03.09: İsrail Askerleri ile Filistinliler Arasındaki Bir Çatışmayı İzleyen Çocuklar teren Yahudi terör örgütleri, sivil Arap halkını hedef alan eylemlerini artırdı. Bu durum Arapların da Yahudi sivillere yönelik eylemler düzenlemelerine yol açtı. Filistin deki çatışmalar sonucunda Araplar, çoğunlukta oldukları birçok yerleşim birimini Yahudilere terk etmek zorunda kaldılar. Yahudiler, II. Dünya Savaşı sırasında da Filistin de bir İsrail devleti kurmak amacıyla çalışmalarını sür-dürdüler. Savaşın sonlarına doğru Filistin deki Yahudiler de girişimlerini hızlandırdılar. Bu arada Filistin de bağımsız Arap devleti kurulması için Arap devletleri de çalışmalara başladılar. İngiltere, 14 Mayıs 1948 de, Filistin deki manda yönetimini tek taraflı olarak kaldırdı. Aynı gün, İsrail devletinin kurulduğu ilan edildi. Bu tarihten sonra bugüne kadar, bu devlet ile Arap devletleri arasında sürekli silahlı çatışmalar ve savaşlar meydana gelecektir. E BİLGİ NOTU Bugüne kadar sürmüş olan Arap İsrail çatışmasında İsrail, Orta Doğu da var olma mücadelesi verirken Arap devletleri en azından Filistin de bir Arap devleti kurma çabasında olmuşlardır. 60 yılı aşkın bir zamandan beri süren bu çelişkinin nedenlerini kısa bir biçimde ortaya koymakta yarar vardır. Bir kere 1947 de 2 milyona yaklaşan Yahudi ye Filistin de yurt verilirken, bin yıldır bölgede oturmakta olan Arapların oyuna başvurulmuş değildir. İkinci olarak siyonizm davasının savunucuları olarak bu topraklara yerleşmişlerdir. Üçüncü olarak Yahudiler, emperyalist Avrupa devletlerinin koruyuculuğu ve teşvikiyle Filistin e gelmişler ve her bunalımda başta ABD olmak üzere bu güçlere dayanmışlardır. Son olarak, ekonomik girişimi, zenginliği ve toprakları elinde bulunduran Yahudiler karşısında Araplar, kendi topraklarında ikinci sınıf yurttaş durumuna düşmüşlerdir. İşte temel çelişki burada yatmaktadır. Oral SANDER, Siyasi Tarih ( ), s

15 2.Eisenhower Doktrini ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1 İngiltere ve Fransa nın Orta Doğu dan çekilmesinden sonra ABD bölgedeki siyasi boşluğu doldurmak istedi yılında patlak veren Süveyş krizinde İngiltere ve Fransa nın işgalci tutumuna karşın SSCB Araplardan yana bir tutum benimsedi. Bu durum Orta Doğu da Sovyetlere karşı bir sempati oluştururken Batı karşıtlığının artmasına yol açtı. ABD Başkanı Eisenhower, Orta Doğu nun SSCB nin kontrolüne girmesini engellemek ve bölge halkını ABD nin yanına çekmek için 5 Ocak 1957 de Kongre ye bir mesaj gönderdi. Eisenhower doktrini adını alan bu mesajın amacı, Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî yardım yapmak, bu ülkelere komünist bloktan bir saldırı gelmesi hâlinde Amerikan Silahlı Kuvvetlerinin kullanılması için izin almak ve her yıl 200 milyon dolar harcama yetkisi istemekti. Eisenhower doktrini ile ABD, Orta Doğu ile ilişkilerini geliştirmiş, SSCB ile ilk defa Orta Doğu da karşı karşıya gelmeye başlamıştı. C. UZAK DOĞU DA ÇATIŞMA 1. Çin Halk Cumhuriyeti nin Kuruluşu Eylül 1949 da Mao nun yönetimi ele geçirmesi ile Çin de komünist yönetim iş başına gelmişti. Çin deki rejim değişikliği, ülke içinde büyük değişikliklere neden olduğu için Çin in dış siyasetini ve uluslararası politikayı da etkilemiştir. Harita 03.02: Çin Halk Cumhuriyeti ve Komşuları 93

16 Çin deki yeni rejim, SSCB ve müttefikleri tarafından hemen tanındı. Bu durum Asya daki güçler dengesinde Doğu Bloku nun ağırlığının artırmasına neden oldu. Komünistler iktidarı ellerine geçirdikten sonra Çin toplumunu değiştirme çabasına giriştiler. Mao, Ruslara güvenmemesine ve Moskova ile Pekin arasında tam içten olmayan ilişkilere rağmen dış politikasında Sovyet yanlısı bir tutum benimsedi. ABD, yönetimi ise yeni hükümetin bir Sovyet uydusu olduğu düşüncesiyle Çin Halk Cumhuriyeti ne karşı sert bir politika takip etti. Resim 03.10: Çin Halk Cumhuriyeti nin Kurucusu Olan Mao Zedong Çin, ideolojisine uygun dış politika izleyerek ABD ye karşı Kore Savaşı na girdi Süveyş Krizi nde Batılı devletlere karşı Mısır ı destekledi. Çin, Vietnam Savaşı nda da ABD ye karşı komünist Kuzey Vietnamlılara destek oldu. Hindistan ın güçlenen Çin i bir tehdit unsuru olarak görmesi, Çin in Hindistan sınır bölgesindeki Nepal, Bhutan ve Tibet te ideolojisini yaymak istemesi, 1959 dan itibaren iki ülke ilişkilerinin bozulmasına neden oldu. Ayrıca Pakistan ın Keşmir meselesinden dolayı Hindistan ile ilişkilerinin bozulması, Çin- Pakistan yakınlaşmasına ortam sağladı. İzlediği dış politikayla uluslararası alanda yalnız kalan ve SSCB ile ilişkileri bozulan Çin, 1960 ların sonundan itibaren Batılı devletlerle ilişkilerini düzeltmeye başlamış ve 1972 de BM ye tekrar üye olmuştur. 2. Uzak Doğu da Hâkimiyet Mücadeleleri II. Dünya Savaşı ndan sonra Avrupa da oluşan soğuk savaş bir süre sonra Uzak Doğu da da çatışmalara neden oldu. Uzak Doğu daki bu durumun sebebi, ABD ile SSCB arasındaki çıkar çatışmalarıdır. a.kore Savaşı Kore 1945 te Japonya nın tesliminden sonra Sovyetlerle ABD arasında başlayan güç mücadelesinin merkezi oldu. II. Dünya Savaşı sonunda yapılan anlaşmalara göre Japonları Kore den uzaklaştırma görevi ABD ve SSCB ye verilmişti. Japonya savaşta yenilip teslim olunca SSCB, Kuzey Kore ye, ABD de Güney Kore ye yerleşerek 38. enlem sınır olarak kabul edilmişti. Daha sonra SSCB ve ABD nin iki bölgeyi birleştirme girişiminden bir sonuç çıkmayınca kuzeyde SSCB kontrolünde Kore Halk Cumhuriyeti, güneyde de ABD kontrolünde Güney Kore Cumhuriyeti kurulmuştu. 94

17 ABD nin Güney Kore ve Japonya da asker bulundurarak üstünlük sağlaması, SSCB yi tedirgin etmişti. SSCB bu duruma Çin de komünist yönetim kuruluncaya kadar ses çıkartmadı. SSCB, Çin de komünist yönetimin iş başına gelmesiyle ABD yi Uzak Doğu dan uzaklaştırmaya karar verdi. Moskova nın talimatı ile Kuzey Kore, 25 Haziran 1950 de 38. enlemden güneye doğru saldırıya geçerek Güney Kore topraklarına girdi. Hemen toplanan BM Güvenlik Konseyinin aldığı kararda Kuzey Kore nin saldırgan olduğu belirtilmekte, çatışmaların hemen durdurulması ve tarafların 38. enlemin iki yanına çekilmeleri istenmekteydi. 27 Haziran da BM Güvenlik Konseyi, barışı korumak için BM üyelerini Güney Kore ye yardım etmeye çağıran bir karar tasarısını kabul etti. Bu karar sonrasında ABD nin başını çektiği bir Birleşmiş Milletler kuvveti oluşturuldu. ABD den sonra en çok asker gönderen ikinci devlet olan Türkiye nin gönderdiği piyade tugayı 25. Amerikan Tümeni ne bağlı Harita 03.03: Kore Savaşı nın Gelişimi olarak görev aldı. Çin in de katılmasıyla savaş, bir BM - Çin savaşı hâline geldi. Güney Kore yi işgale başlayan Çin, BM kuvvetlerinin karşı saldırıları sonucunda 38. enlemin kuzeyine çekilmek zorunda kaldı. Savaş 1953 yılında sona erdiyse de iki tarafta birbirine kesin üstünlük sağlayamadı. Savaş sonunda SSCB, ABD yi Kore den çıkaramayacağını anladı. 95

18 Resim 03.11: Kore Savaşı nda Sığınmacı Bir Kadın ve Çocuğu E BİLGİ NOTU Türkiye Kore ye ilk aşamada asker gönderdi. Savaşın ilerleyen safhalarında Kore deki Türk askerlerinin sayısı in üzerine çıktı Kasım 1950 tarihleri arasında Kunuri bölgesinde meydana gelen savaşlarda Çin birliklerinin hücumunu kesen Türk tugayı, 8. Amerikan Tugayı nın imha edilmeden geri çekilebilmelerini sağladı. Kurtuluş Savaşı ndan beri muharebe alanlarına girmemiş olan Türk askeri, Kore Savaşı nda büyük kahramanlıklar göstermiş, bu durum Türkiye nin 1951 yılında NATO ya alınmasında önemli rol oynamıştır. b. SEATO nun Kuruluşu (8 Eylül 1954) Kore Savaşı ABD yi yeni tedbirler almaya yöneltti. ABD, Uzak Doğu daki etkinliğini arttırmak için bu bölgede yeni bağımsız olan Tayland, Laos, Kamboçya ve Güney Vietnam a askerî yardımlarını arttırdı. Ayrıca Güney Doğu Asya Anlaşma Teşkilatını (SEATO) kurdu. Bu teşkilat ABD, İngiltere, Fransa, Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ve Pakistan dan oluşmuştu. Böylece ABD, kurmuş olduğu SEATO ve diğer teşkilatlarla SSCB yi ve Çin i, Batı Avrupa kıyılarından Pasifik e kadar uzanan bir çember içine almıştı. 96

19 D. ASYA VE AFRİKA NIN KURTULUŞU ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1 II. Dünya Savaşı ndan önce Avrupa da eğitim gören halkın içinden çıkan bazı aydınlar Asya da ve Afrika da milliyetçiliği yayarak bu düşüncenin önemli bir ideolojik güç hâline gelmesinde etkili olmuşlardı. II. Dünya Savaşı ise Millîyetçiliğin dünya genelinde yayılmasında ve sömürgeler üzerinde Batı egemenliğinin yıkılmasında belirleyici etken oldu. II. Dünya Savaşı nda Batılı devletlerin üst üste aldığı askerî başarısızlıklar, sömürge altında yaşayan milletlerin bağımsızlık mücadelesine hız kazandırdı. Resim 03.12: Mahatma Gandhi 1.Güney Asya daki Gelişmeler İngiliz sömürgesi olan Hindistan da 1917 de Mahatma Gandhi nin faaliyetleri Millîyetçilik hareketlerine hız kazandırdı. Bağımsızlık hareketleri Batı da okuyan Hintli aydınlar tarafından örgütlendi. Bu sırada Hindu egemenliğindeki Müslümanlar, Hintlilerden ayrılarak ayrı bir devlet kurma isteklerini dile getirdiler. Bu hareketin liderliğini Muhammed Ali Cinnah yapmaktaydı. Cinnah bir bütün hâlinde Hindistan ın bağımsız olması hâlinde Müslümanların, nüfusun çoğunluğunu oluşturan Hinduların egemenliği altına girmesi ve ekonomik olarak sömürülmesi ihtimalinden endişe ediyordu. Gandhi nin liderliğini yaptığı Kongre Partisi, Pakistan ın kurulmasına razı olunca İngiltere 1947 Ağustosunda Hint Yarımadası ndan çekildi ve 15 Ağustos 1947 de Hindistan ile Pakistan iki ayrı bağımsız devlet olarak kuruldular. Resim 03.13: Pakistan Devleti nin Kurucusu Muhammed Ali Cinnah 97

20 Harita 03.04: Hindistan ve Pakistan ın Kuruluşu Hindistan ve Pakistan daki bağımsızlık mücadelesi bölge ülkeleri üzerinde etkisini göstermiş; Seylan, Birmanya ve Malezya İngiltere den; Endonezya Hollanda dan; Vietnam, Laos ve Kamboçya Fransa dan bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Bölge ülkeleri soğuk savaş dönemindeki siyasi şartlara bağlı olarak farklı bloklarla ilişki kurmuşlarsa da kendi aralarındaki sorunların çözümünde büyük güçlerin müdahalesini dengelemek, siyasi, ekonomik ve ticari alanda iş birliğini sağlamak amacıyla ASEAN (Güneydoğu Asya Milletleri Birliği) ı kurdu (8 Ağustos 1967). Filipinler, Malezya, Tayland, Endonezya ve Singapur un kurduğu bu teşkilata daha sonra Brunei, Vietnam, Laos, Birmanya ve Kamboçya dâhil olmuştur. Bölge ülkeleri yer üstü ve yeraltı zenginliklerine (demir, kömür, petrol, manganez, çinko vb.) sahip olmasına rağmen uzun yıllar sömürge yönetiminde kaldıkları için ekonomik açıdan birkaç ülke dışında (Malezya, Endonezya gibi) yeterince gelişme gösterememişlerdir. 2.Afrika daki Gelişmeler Afrika da sömürgeciliğin sona ermesi, İtalyanların Etiyopya ve Libya dan çıkarıldığı 1940 lı yıllarda başladı.1950 lerden itibaren bağımsızlık hareketleri yoğunluk kazandı. İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya, İspanya nın sömürgeleştirdiği ülkeler birer birer bağımsız olmaya başladılar. Ancak kabilecilik anlayışı, eğitim seviyesinin çok düşük olması, tek parti ve askerî diktatörlüklerin iş başında olması, etnik ayrımcılık gibi faktörler Afrika nın gelişimini olumsuz şekilde etkilemiştir. Dünyanın en borçlu kıtası olan Afrika da, dünyanın en fakir ülkeleri yer almaktadır. Çok zengin ham madde kaynaklarına sahip olmalarına rağmen Avrupalıların emperyalist uygulamaları nedeniyle geri kalmışlardır. 98

21 Resim 03.14: BM Kampına Gitmeye Çalışan Afrikalı Bir Çocuk ve Onu Takip Eden Akbaba Bağımsızlıklarını kazanan Afrika devletleri soğuk savaş döneminde Doğu ve Batı Bloklarının mücadelesinin dışında kalarak öncelikle ekonomik kalkınmayı hedeflemişler ve bu amaçla 25 Mayıs 1963 te Afrika Birliği Teşkilatını (OAU) kurmuşlardır. Teşkilatın başlıca amaçları Afrika ülkeleri arasında birlik ve dayanışmayı geliştirmek, üyelerinin ekonomi, diplomasi, eğitim, sağlık, bilim ve savunma politikalarını uyumlu hâle getirmektir. E. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRKİYE 1. Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası ABD soğuk savaş döneminde SSCB yayılmacılığına karşı Türkiye yi yanında görmek istiyordu. Türkiye ise SSCB nin baskılarına karşı ABD ve Batılı devletlerle iş birliği yaparak kendi güvenlik alanını genişletmeye yönelik siyaset izlemeye yönelmiştir. Bu doğrultuda Türkiye, Avrupa Konseyine ve NATO ya girmiş, Balkan ve Bağdat Paktlarının kurulmasında etkili rol oynamıştır. a.türkiye nin Avrupa Konseyi ne Girişi II. Dünya Savaşı ndan sonra Batı Avrupa nın Sovyetler Birliği tehdidi altında kalması üzerine İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İrlanda, İtalya, Norveç, İsveç 5 Mayıs 1949 da Londra da antlaşma imzalayarak Avrupa Konseyini kurmuşlardı. 99

22 Batı ile siyasi, ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesi ve güvenliğini arttırma adına Türkiye ittifaklar sistemine yönelik önemli bir adım atarak askerî niteliği olmayan bu teşkilata 8 Ağustos 1949 da üye oldu. b. Türkiye nin NATO ya Girişi Ekonomi ve güvenlik arayışı Türkiye nin soğuk savaş döneminde Batı ile ilişkilerinde belirleyici etkenler olmuştu. Türkiye nin modernleşme sürecini devam ettirmek istemesi de Batı ile ilişkilerin geliştirilmesinde bir etkendi. Bu dönemde Türkiye nin dış politikada en önemli hedeflerinden biri de NATO ya üyelikti. Türkiye, kurulduğu andan itibaren NATO ya dâhil olmaya çalışmıştı. Truman doktrininden sonra Amerikan yardımının NATO vasıtasıyla Batı Avrupa ya yayılması, Türkiye de kendine yapılan yardımın azalacağı endişesi doğurdu. 25 Haziran 1950 de başlayan Kore Savaşı, Türkiye nin Batı Bloku içinde yer alması için bir fırsat oldu. Türkiye, Kore Savaşı nın başlaması üzerine Birleşmiş Milletler Teşkilatının davetine olumlu cevap vererek kişilik bir kuvvetle BM gücünde yer aldı. Resim 03.15: Kore Savaşı nda Türk Birliği Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez yurt dışına asker yollandı. Türkiye, bu girişimi ile Amerika yı etkileyerek NATO konusunda bu devletin desteğini almak istiyordu. Kore Savaşı nın meydana getirdiği kaygı verici ortam ve Türkiye nin Kore Savaşı nda gösterdiği başarı, Türkiye ile ilgili bazı Batılı ülkelerin itirazlarını azaltmıştı. Ayrıca Sovyetler Birliği nin Avrupa ya saldırma ihtimaline karşı SSCB ye yakın bir bölgede üs gerektiği, bunun için en uygun yerin Türkiye olduğu strateji uzmanlarınca belirtilmiş, bu da Türkiye ye ilgiyi artırmıştı. 15 Eylül 1951 de Ottowa da toplanan NATO Bakanlar Konseyi, Türkiye ve Yunanistan ın birlikte kabul edilmesine karar verdi. TBMM, 18 Şubat 1952 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması ve protokolünü kabul etti. Türkiye nin NATO ya girişi ile Türkiye- ABD ilişkileri daha da gelişti. Türk 100

23 toprakları NATO güvencesi altına alınmış oldu. c.balkan Paktı nın Kurulması Gerek 1930 larda, gerekse 1950 lerde yaşanan Türk Yunan yakınlaşması Balkan ülkeleri arasında iş birliği arayışlarının başlamasına ve güvenlik endişelerinden kaynaklanan nedenlerle Balkan Paktlarının imzalanmasına yol açmıştır. II. Dünya Savaşı ndan sonra başlayan Soğuk Savaş ın etkilediği alanlardan biri de Balkan Yarımadası ydı. Bölgede sosyalist ülkeler SSCB den, Türkiye ve Yunanistan ise ABD den destek alıyordu. Moskova dan bağımsız bir politika izleyen Yugoslavya nın Kominform dan çıkarılması üzerine harekete geçen ABD, Yugoslavya ya önce ekonomik, daha sonra askerî yardım göndermeye başladı. E BİLGİ NOTU 1949 da kurulan NATO ya 1952 de Türkiye ve Yunanistan ın üye olmasıyla birlikte ABD, SSCB ye karşı çevreleme politikasını uygulamaya başladı. NATO dışında Balkanlarda ve Orta Doğu da kurulacak ittifaklarla hem SSCB çevrelenmiş olacak, hem de NATO nun askerî savunma hattı Atlantik ten İran a dek uzanmış olacaktı. Türkiye nin NATO ya üye olması Sovyetler Birliği ve onun nüfuzu altındaki Bulgaristan tarafından tepki ile karşılanmıştı. NATO nun yanında Balkanlarda aktif politika izlemenin gerektiğine inanan Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan arasında Ankara da 28 Şubat 1953 te dostluk ve iş birliği antlaşması imzalanarak Balkan Paktı kurulmuştur. Bu belgeyle üç devlet aralarında ekonomik ve kültürel iş birliği yapacaklar, sorunlarını barışçı yollarla çözecekler, ortak savunma konusunda iş birliğini sürdüreceklerdi. Balkan Paktı nı imzalayan üç ülke de II. Dünya Savaşı nın ekonomileri üzerindeki olumsuz etkilerini silmek, ekonomik kalkınmalarını sağlamak amacındaydılar. Bunun için ABD den gelen yardıma ihtiyaç duyuyorlardı. NATO nun savunma stratejisini güçlendirecek bir Balkan Paktı nı gerçekleştirmek, Batı dan gelecek askerî ve ekonomik yardımı da artıracaktı. Fakat zamanla ittifakı oluşturan devletler arasındaki görüş farklılıkları ve sorunlar, ittifakın ömrünün uzun süreli olmasını engelledi. Stalin in ölümünden sonra 1954 ten itibaren Yugoslavya nın SSCB ile tekrar yakınlaşması ve Türk Yunan ilişkilerinin Kıbrıs meselesinden dolayı bozulması, Balkan Paktı nı olumsuz etkiledi. Böylece Türk Yunan dostluğu sonucunda doğan Balkan Paktı, Türk Yunan uyuşmazlıklarının artması sonucunda önemini kaybetti. 101

24 d. Bağdat Paktı nın Kurulması Türkiye, NATO ya girişinin ardından hem Balkanlarda hem de Orta Doğu da savunma sistemi arayışına girmişti. Bu tarihlerde Arap- İsrail gerginliği, İngiliz- Mısır anlaşmazlığı Orta Doğu da gergin bir hava oluşturmuştu. Bu ortamda bölgede savunma ve güvenlik amaçlı kurulan, Bağdat Paktı nın temeli Türkiye ile Irak arasında atılmış (24 Şubat 1955), daha sonra pakta İngiltere, İran ve Pakistan da katılmıştır. Arap Birliği ni kurmak isteyen Arap ülkeleri ve bu ülkeleri yanına çekmek isteyen SSCB, Bağdat Paktı na tepki göstermişlerdir Temmuzunda Irak ta krallık rejiminin yıkılması sonucu yeni yönetim 24 Mart 1959 da, Bağdat Paktı ndan çekildiğini resmen açıkladı. ABD bu gelişmelere rağmen Paktın devamından yana tavır sergiledi. Irak ın ayrılmasından sonra Paktın merkezi Ankara oldu ve adı 18 Ağustos 1959 da Merkezî Antlaşma Örgütü ( Central Treaty Organization - CENTO) olarak değiştirildi. Bu şekliyle yirmi yıl devam eden örgüt, Pakistan ve İran ın ayrılmasıyla hukuken olmasa bile fiilen sona ermiş oldu. Resim 03.16: CENTO Anı Pulları Harita 03.05: CENTO Üyesi Ülkeler ( Yeşil Renkli Olanlar) 102

25 2. Türkiye de Hayat a. Siyaset II. Dünya Savaşı ndan sonra uluslararası ortamın elverişli olması, Batı nın demokratik fikirlerinden etkilenmiş bir kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok partili hayata geçişte etkili olmuştur. İlk muhalefet partisi, Temmuz 1945 te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi adıyla kuruldu. Diğer taraftan bir grup CHP milletvekili (Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ) parti prog ramı ve kanunlarındaki bazı değişiklik tekliflerinin (dörtlü takrir) CHP grup toplantısına reddedilmesi üzerine partiden ayrılarak 7 Ocak 1946 da Demokrat Parti yi (DP) kurdular. Resim 03.17: Adnan Menderes Birden fazla parti ile 1946 yılında seçimlere gidildi. CHP 397, DP 69, Bağımsızlar da 7 milletvekilliği ka zandı yılında DP nin iktidara karşı muhalefetini yetersiz gören bir grup milletvekili DP den istifa ederek Millet Partisi ni kurdular. Böylece Mecliste üç parti yer aldı (CHP, DP, MP). 14 Mayıs 1950 de yapılan seçimlerden Demokrat Parti aldığı %55,2 oy oranı ile birinci parti olarak çıktı. Böylece 27 yıl süren CHP iktidarı sona ermiş ve DP iktidarı başlamıştı. Uyguladığı sosyal politikalar, 1947 de başlayan ABD yardımlarının bu dönemde artması ve II. Dünya Sa vaşı nın ekonomik etkilerinin azalması 1954 te yapılan seçimlerde DP yi 1950 seçimlerinden daha yüksek bir oyla Resim 03.18: Demokrat Parti nin 1950 deki Ünlü Seçim Afişi 103

26 (%58.4) tekrar iktidara taşımıştır. Ekonomi alanında CHP nin devletçilik modeline karşı daha liberal bir ekonomi modelini benimseyen DP aralıksız on yıl iktidarda kalmıştır. b. Ekonomi DP iktidarı ekonomide liberalleşmenin gerektiğine inanıyordu. Bu amaca yönelik olarak devletçi ekonomiden liberal serbest pazar ekonomisine geçmek için adımlar atıldı. ABD nin Marshall planının kredileri kullanılarak tarıma büyük yatırım yapıldı. Yeni alanlar tarıma açıldı te olan traktör sayısı bu krediler kullanılarak ABD den getirilenlerle 1955 te e çıktı. İş makineleri getirtilerek kara yolları ve liman rıhtım gibi ihracatta kullanılacak tesislere başlandı. Bu durumda tarımsal üretim büyük artış gösterdi. Bunda tarım faaliyetlerinde makinenin ve suni gübrenin kullanımının artmasının yanı sıra havaların çok uygun gitmesi de etkili oldu. Kişi başına düşen millî gelir arasında %28 arttı. Nitekim ihracat 1950 den itibaren hızla yükselmiş ve 1949 ile 1953 yılları arasında 2 kat artmıştır yılına kadar böyle giden bir durum sonucunda DP 1954 yılı seçimlerinde oylarını daha da artırarak TBMM deki milletvekili oranını % 86 dan % 93 e çıkardı. Türk ekonomisindeki canlanma dönemi 1954 te sona erdi. Tarımda büyüme modern tarım yöntemlerinin kullanılmasından çok, ekili alanların genişletilmesine bağlı olduğundan yaşanan kuraklıklar tarım üretimini düşürdü. Türkiye buğday ithal etmek zorunda kaldı. Dış ticaret ve bütçe açığı artmaya başladı de 0.8 olan enflasyon 1954 te % 11 e çıktı. Ağustos 1958 de hükümet dış borca ihtiyaç duydu ve IMF den borç para almak zorunda kaldı. c. Sosyal ve Kültürel Hayat Türkiye de II. Dünya Savaşı ndan sonra birçok alanda yaşanan değişim, kültürel alanda da kendisini göstermiştir. Bu dönemde insanlar tarımda hızlı makineleşmeyle beraber köyden kente göç etmeye başlamışlardır. Karayollarının gelişmesi le kentleşme hızlanmış, kente gelenler kentin tüketim alışkanlıklarını benimsemiş ve tüketim kültürü, toplumun alt katmanlarına doğru yayılmıştır. Bu dönemde başta caz olmak üzere rock and roll ve diğer müzik türleri Türkiye yi etkisi altına almaya başlamıştır. Özellikle gençler, radyo ve plaklar aracılığıyla bu yeni müzik akımlarını takip ediyorlardı. Zeki Müren, Müzeyyen Senar ve Neşet Ertaş gibi sanatçılar büyük beğeni topluyorlardı. Batı etkisi savaştan sonra sinemada da hissedilmeye başlandı arasında çoğu edebiyat eserleri ve yabancı filmlerden uyarlama yüzlerce film çekildi. Tiyatroda ise ekonomik durum ile ahlak ilişkisi, sarsılan değer yargıları, orta sınıfın sıkıntıları, aydınların toplumdan kopukluğu bu dönem oyunlarının başlıca temalarıdır. 104

27 Roman ve hikâye yazarları, II. Dünya Savaşı nın toplumumuzda sebep olduğu çeşitli olumsuzlukları, çevrelerindeki yoksulluğu, geri kalmışlığı, köyden kente göçü ve bunun getirdiği sorunları, tarım - sanayi ilişkilerini ve gelir dağılımındaki dengesizlikleri eserlerinde sıkça işlediler. Genel sağlık konusunda ise bu dönemde başta verem olmak üzere salgın hastalıklarla mücadele millî bir dava olarak kabul edilmiştir. Kırsalda yaşayan halkın sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi, sağlık personeli sayısının artırılması, personelin eğitim amacıyla yurt dışına gönderilmesi, genel bütçeden sağlığa ayrılan payın artırılması, sağlık politikasının temelini oluşturmuştur. F.SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA 1930 larda büyük bir ekonomik bunalım geçiren dünya, II. Dünya Savaşı ndan sonra esaslı bir büyüme sürecine girdi. Petrol, elektrik ve otomotiv gibi bazı sektörlerde üretim, on kat hatta daha fazla arttı. Sanayileşmeyle birlikte şehirlere göç hızlandı. Şehirlerin hızla genişlemesi ulaşımda otomobilin kullanılmasına ve otomobil kültürünün doğmasına neden oldu. Savaş yıllarında erkeklerin cephede olmaları kadınların birçok iş kolunda çalışmalarına sebep oldu. Savaştan sonra erkekler tekrar iş hayatına döndüyse de kadınlar da iş hayatında etkin olmaya devam ettiler. Bu dönemde birçok kadın hareketi ortaya çıktı. Resim 03.19: Soğuk Savaş Döneminde Uzay Araştırmalarında Büyük Rekabet Yaşanmıştır. 105

28 II. Dünya Savaşı sırasında geliştirilen bilgisayarlar insan yaşamını her alanda etkiledi. Füze teknolojisinde sağlanan ilerleme sonucunda ilk uydu Sputnik, SSCB tarafından uzaya gönderildi (1957). Böylece atmosfer ve uzayın keşfedilmesiyle, yerküremiz ve onun çevresi hakkında pek çok yeni bilgilere sahip olundu. Bu gelişmeler uluslararası rekabeti uzaya taşıdı. Tarımsal alanda ilaçlarla, uygun tohumlukların seçilmesi ve gübrelemeyle, sanayide ilerlemiş tüm ülkelerde tarım hayatı kökten değişti. Resim 03.20: SSCB nin Sputnik Uydusu Dünya Yörüngesinde 106

29 NELER ÖĞRENDİK? Soğuk Savaş Döneminin nasıl başladığını, Doğu Bloku nun kurulmasına neden olan gelişmeleri, SSCB nin Doğu Avrupa, Çin, Kuzey Kore ve Küba daki etkinliğini, ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1 Sosyalist blokta meydana gelen sarsıntıların neden ve sonuçlarını, ABD nin Sovyet yayılmacılığına karşı izlediği çevreleme politikasını, Truman doktrini ve Marshall planını, bunların Türkiye deki yansımalarını, NATO nun kuruluş amaçlarını ve genişleme sürecini, Avrupa Ekonomik Topluluğu nun nasıl kurulduğunu, Orta Doğu üzerinde Doğu ve Batı Bloklarının nüfuz mücadelelerini, İsrail Devleti nin kuruluşuna ortam sağlayan gelişmeleri, Arap İsrail mücadelesinin ortaya çıkışını, Soğuk savaş döneminde Uzak Doğu daki gelişmeleri, Kore Savaşı nın neden ve sonuçlarını, Hindistan da İngiliz hâkimiyetine karşı verilen mücadeleyi, Hindistan ve Pakistan ın kuruluşunu, Afrika da Avrupalı sömürgeci devletlere karşı bağımsızlık mücadelelerini, Türkiye nin NATO ya girmesinin neden ve sonuçlarını, Türkiye nin Balkan Paktı ve Bağdat Paktı nın kurulmasına öncülük etmesini, Demokrat Partinin kuruluşunu ve iktidara gelmesini, takip ettiği ekonomik politikanın özelliklerini, Soğuk savaş döneminde Türkiye de meydana gelen ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda meydana gelen gelişmeleri, Soğuk savaş döneminde dünyada sanayi ve ekonomi alanındaki gelişmeleri ve etkilerini, müzik, edebiyat, bilim, sanat ve spor alanlarındaki gelişmeleri öğrendik. 107

30 OKUMA PARÇASI SULTAN ABDÜLHAMİD DEN HERZL E TARİHİ CEVAP Ona( Dünya Siyonist Örgütü Başkanı Theodor Herzl e) söyleyin bu meselede ikinci bir adım atmasın. Ben bir karış dahi olsa toprak satmam zira bu vatan bana değil, milletime aittir. Milletim bu imparatorluğu kanlarını dökerek kazanmışlar ve yine kanlarıyla mahsuldar kılmışlardır. O, bizden ayrılıp uzaklaşmadan tekrar kanlarımızla örteriz. Benim Suriye ve Filistin alaylarımın efradı birer birer Plevne de şehit düşmüşlerdir. Bir tanesi dahi geri dönmemek üzere hepsi muharebe meydanında kalmışlardır. Türk İmparatorluğu bana ait değildir, Türk milletinindir. Ben onun hiçbir parçasını vermem. Bırakalım, Yahudiler milyarlarını saklasınlar, benim imparatorluğum parçalandığı zaman onlar Filistin i hiç karşılıksız ele geçirebilirler. Fakat yalnız bizim cesetlerimiz taksim edilebilir. Ben canlı bir beden üzerinde ameliyat yapılmasına müsaade edemem. Prof. Dr. M. Kemal Öke, II. Abdülhamit, Siyonistler ve Filistin Meselesi, s.81.? 1.Yukarıdaki okuma parçasına göre Yahudiler, II. Abdülhamid den ne gibi isteklerde bulunmuşlardır? 2. II. Abdülhamid in bu isteklere karşı tepkisi ne olmuştur? 3. Böyle bir teklifle siz karşılaşsaydınız tepkiniz ne olurdu? 108