EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

Transkript

1 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ EDİTÖRLER Doç. Dr. Haluk ÖZMEN & Doç. Dr. Durmuş EKİZ YAZARLAR Prof. Dr. Alipaşa AYAS Doç. Dr. Atilla ÇİMER Doç. Dr. Durmuş EKİZ Doç. Dr. Haluk ÖZMEN Doç. Dr. Muammer ÇALIK Doç. Dr. Nevzat YİĞİT Doç. Dr. Tuncay ÖZSEVGEÇ Yard. Doç. Dr. Mehmet PALANCI Yard. Doç. Dr. Semih AKTEKİN Yard. Doç. Dr. Taner ALTUN Öğr. Gör. Ender İSKURT Öğr. Gör. Salih AKYILDIZ

2 Editörler Doç. Dr. Haluk ÖZMEN Doç. Dr. Durmuş EKİZ EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Temmuz, 2013 Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Selda Kılıç Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Doç. Dr. Haluk ÖZMEN tarihinde Trabzon-Akçaabat ta doğdu. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Trabzon da tamamladıktan sonra 1990 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Kimya Öğretmenliği Bölümü ne girdi. Burada üç dönem okuduktan sonra Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Kimya Öğretmenliği Bölümü ne yatay geçiş yaptı yılında bu bölümden mezun oldu. Eylül-1994 de KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü nde yüksek lisansa başladı. Ocak 1995 te aynı bölüme Araştırma Görevlisi olarak atandı. Ocak-1998 de yüksek lisansını Organik Kimya alanında tamamladı. Aynı tarihte Kimya Eğitimi alanında başladığı doktorasını Şubat 2002 de tamamladı. Eylül 2002 de KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı na Yardımcı Doçent olarak atandı. Ocak 2009 da Kimya Eğitimi alanında Doçent oldu. Halen KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi ABD deki görevine devam etmektedir. Çalışma alanlarından bazıları; kimya eğitimi, fen eğitimi, bilgisayar destekli öğretim, kavramsal değişim ve öğretmen eğitimidir. Yabancı dili İngilizce olup, alanı ile ilgili kaynakları kullanabilecek düzeyde İngilizce bilmektedir. Ulusal ve uluslar arası dergilerde basılı birçok makalesi, sempozyumlarda sunulmuş bildirileri ve kitap yazarlıkları vardır. Evli ve bir çocuk babasıdır. Doç. Dr. Durmuş EKİZ İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Ordu-Ünye de tamamladıktan sonra 1991 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü ne girdi yılında mezun olduğu bu bölüme aynı yıl Araştırma Görevlisi olarak atandı yılında, Yükseköğretim Kurulu-Milli Eğitim Bakanlığı ve Dünya Bankası destekli proje kapsamında İngiltere, Newcasttle Üniversitesi nde Öğretmen Eğitimi alanında yüksek lisansını tamamladı yılında, YÖK tarafından desteklenen burs ile İngiltere, Nottingham Üniversitesi nde Öğretmen Eğitimi, Okul Geliştirme ve Okul Etkililiği alanında doktorasını tamamladı. Aynı yıl KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı na Yardımcı Doçent olarak atandı. Haziran 2009 yılında Program Geliştirme alanında Doçent oldu. Halen KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Eğitimi ABD deki görevine devam etmektedir. Çalışma alanlarından bazıları; nitel araştırma yaklaşım ve uygulamaları, sınıf öğretmeni yetiştirme yaklaşım ve modelleri, eğitimde program geliştirme, felsefe, eğitim felsefesi, okul geliştirme ve mesleki gelişim, eğitimde düşünme becerilerinin geliştirilmesi ve eğitimde bireysel farklılıklardır. Yabancı dili İngilizce olup, iyi düzeyde İngilizce bilmektedir. Ulusal ve uluslar arası dergilerde basılı birçok makalesi, sempozyumlarda sunulmuş bildirileri, kitap yazarlıkları ve kitap editörlükleri bulunmaktadır.

4

5 ÖNSÖZ Okullarda öğretim vazifesinin güvenilebilir ellere teslimini, ülke çocuğunun, o görevi kendine hem bir meslek, hem bir ülkü sayacak üstün ve saygı değer öğretmenler tarafından yetiştirilmesini sağlamak için öğretmenlik, diğer serbest ve yüksek meslekler gibi, aşama aşama ilerlemeye ve her halde zenginlik sağlamaya uygun bir meslek haline getirilmelidir. Dünya nın her tarafında öğretmenler, insan toplumunun en öz verili ve saygı değer unsurlarıdır (Mustafa Kemal ATATÜRK ün Söylev ve Demeçleri, 1923, Ankara). Bir ülkede, eğitim sisteminin kalitesini arttırmanın en önemli yollarından biri, yetiştireceği öğretmenin kalitesine bağlı olduğu tartışılmaz bir konudur. Öğretmen eğitiminin kalitesi ise öğretmen eğitimi programlarında okutulan derslerin içeriklerinin etkili şekilde oluşturulması ile yakından ilgilidir. Ülkemizde, eğitim fakültelerinde okutulan dersler ve içerikleri Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından genel çerçevede belirlenmekte, dersleri yürüten öğretim elamanları ise bu çerçeve doğrultusunda başlıklar ve alt başlıklar oluşturmaktadır. Ülkemizde, Eğitim Bilimine Giriş dersine yönelik olarak çok sayıda değerli kaynak kitap bulunmasına rağmen, başlıklar, alt başlıklar ve içerikler zaman zaman farklılıklar taşıyabilmektedir. Ancak her bir değerli eser, aynı amaca hizmet etmektedir. Bu kitap, YÖK un içerik tanımı doğrultusunda ve üzerinde görüş birliğine varılan başlık ve alt başlıklara yönelik bir içeriğin hazırlanması amacıyla Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi nde görevli öğretim elemanları tarafından hazırlanmıştır. Ana başlıklar olarak YÖK Kur tanımı dikkate alınmış ve alt başlıklar öğretim elemanlarının görüş ve önerileri doğrultusunda hazırlanmaya çalışılmıştır. On dört bölümden oluşan kitabın bütün eğitim fakültelerinin birinci sınıflarında okutulmakta olan aynı isimli ders için öğrencilerin başvurabilecekleri kapsamlı bir kaynak olmasına çalışılmıştır. Kitabın bu ilk baskısında eksiklikler, aksaklıklar veya hataların olmasının kaçınılmaz olduğunu düşündüğümüzde, kitaptan kaynak olarak faydalanan siz değerli öğretim elemanlarının ve öğrencilerin görüş ve önerilerinin daha sonraki baskılar için bize önemli ölçüde fayda sağlayacağı açıktır. Bu anlamda her türlü görüş ve öneriler editörlerin elektronik posta adreslerine gönderilebilir. Bu kitabın oluşturulmasında emeği geçen bütün öğretim elamanlarına teşekkürlerimizi sunuyoruz. Ayrıca kitabın, faydalanmak isteyen bütün öğretim elemanı ve öğrencilere katkı sağlamasını diliyoruz. Trabzon, 2013 Editörler Doç. Dr. Haluk ÖZMEN & Doç. Dr. Durmuş EKİZ

6

7 BÖLÜM VE YAZARLARI 1. Bölüm: Eğitimle İlgili Temel Kavramlar Prof. Dr. Alipaşa AYAS Bilkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü 2. Bölüm: Eğitimin Bilimsel Temelleri Yard. Doç. Dr. Taner ALTUN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 3. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri Yard. Doç. Dr. Mehmet PALANCI Karadeniz Teknik Üniversitesi,Fatih Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümü 4. Bölüm: Eğitimin Sosyolojik (Toplumsal) Temelleri Öğr. Gör. Ender İSKURT Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 5. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri Doç. Dr. Durmuş EKİZ Karadeniz Teknik Üniversitesi,Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 6. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri Doç. Dr. Tuncay ÖZSEVGEÇ Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 7. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri Yard. Doç. Dr. Semih AKTEKİN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, OSAE Bölümü

8 viii Eği m Bilimine Giriş 8. Bölüm: Eğitimin Tarihi Temelleri Doç. Dr. Muammer ÇALIK Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü 9. Bölüm: Eğitimin Hukuksal Temelleri Öğr. Gör. Salih AKYILDIZ Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 10. Bölüm: Eğitimin Teknolojik Temelleri Doç. Dr. Nevzat YİĞİT Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 11. Bölüm: Milli Eğitim Sisteminin Yapısı ve İşleyişi Öğr. Gör. Salih AKYILDIZ Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 12. Bölüm: Öğretmenlik Mesleği ve Eğitim Sisteminde Öğretmen Doç. Dr. Haluk ÖZMEN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 13. Bölüm: Öğretmenlik Mesleği Yeterlikleri Doç. Dr. Haluk ÖZMEN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 14. Bölüm: Türkiye'de Öğretmen Eğitiminin Tarihçesi ve Güncel Konular Doç. Dr. Atilla ÇİMER Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü

9 İÇİNDEKİLER Önsöz...v Bölüm ve Yazarları... vii İçindekiler...ix 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Giriş...2 Kültür...2 Kültürleme...2 Zoraki Kültürleme...3 Gelişigüzel Kültürleme...3 Kasıtlı Kültürleme...3 Eğitim...4 İnformal Eğitim...5 Formal Eğitim...6 Örgün Eğitim...6 Yaygın Eğitim...7 Öğrenme...7 Öğretme...9 Öğretim...10 Öğretmen ve Öğreten...11 Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN BİLİMSEL TEMELLERİ Giriş...14 Bilgi ve Bilgiye Ulaşma Yolları...14 Bireysel Deneyim Yolu...14 Otoriter Yol...14 Mistik Yol...15 Rasyonel Yol...15 Bilimsel Yol (Yöntem)...16

10 x Eği m Bilimine Giriş Bilimsel Bilginin Genel Özellikleri...16 Bilim Nedir?...17 Bilimi Niteleyen Özellikler...18 Bir Alanın Bilim Alanı Olmasının Koşulları...18 Bilim-Eğitim İlişkisi...19 Bilimsel Araştırma ve Amaçları...20 Eğitimde Bilimsel Araştırma ve Önemi...21 Bilimsel Araştırmalarda Kullanılan Temel Kavramlar...21 Problem...21 Yöntem...21 Hipotez (Denence)...22 Varsayım (Sayıltı)...22 Evren...23 Örneklem...23 Geçerlik...23 Güvenirlik...24 Değişken...24 Bilimsel Araştırma Türleri...25 Kuramsal (Temel) Araştırmalar...25 Uygulamalı (Alan) Araştırmalar...25 Süresine Göre Araştırmalar...25 Bilimsel Araştırmalarda Etik Kavramı...26 Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Giriş...30 Bir Bilim Dalı Olarak Psikoloji...30 Davranışçı Yaklaşım...31 Bilişsel Yaklaşım...33 Fenomenolojik Yaklaşım...34 Psiko-analitik Yaklaşım...36

11 İçindekiler xi Psikolojinin Alt Dalları...36 Gelişim Psikolojisi...37 Öğrenme Psikolojisi...39 Psikolojik Danışma ve Rehberlik...40 Kişilik Psikolojisi...41 Sosyal Psikoloji...41 Endüstri ve Örgüt Psikolojisi...42 Çevresel Psikoloji...42 Deneysel Psikoloji...43 Psikometri...43 Öğrenme Kuramları...43 Davranışçı Öğrenme Kuramı...44 Bilgi İşlem Kuramı...45 Gestalt Kuramı...46 Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı...46 Hümanist Öğrenme Kuramı...47 Eğitim-Psikoloji İş Birliği İle İlgili Oluşmuş Örnek Bazı Uygulamalar ve Uygulama Alanları...48 Zekâ Testleri ve Eğitim...48 Özel Eğitim...49 Üstün Yetenekliler ve Eğitimleri...49 Motivasyon...50 Öğretmen Eğitimi ve Aile Eğitimi Programları...50 İletişim Becerilerinin Geliştirilmesi...51 Psikolojik İyi Olma...51 Meslek Seçme...52 Sınav ve Sınanma Kaygısı...52 Temel İhtiyaçların Karşılanması ve Eğitim...53 Yararlanılan Kaynaklar...54

12 xii Eği m Bilimine Giriş 4. BÖLÜM EĞİTİMİN SOSYOLOJİK (TOPLUMSAL) TEMELLERİ Giriş...56 Eğitim Sosyolojisinin Tanımı, Amacı ve Diğer Alanlarla İlişkisi...57 Eğitim Sosyolojisinin Tarihçesi...57 Eğitimin İşlevleri...58 Eğitimin Toplumsal Süreçlerle İlişkisi...61 Sosyalleşme ve Eğitim...61 Toplumsal Değişme ve Eğitim...62 Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim...62 Toplumsal Kontrol (Denetim) ve Eğitim...63 Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş...66 Felsefe-Bilim İlişkisi...67 Felsefenin İlgilendiği Alanlar...68 Ontoloji (Varlık Sorunu)...68 Epistemoloji (Bilgi Sorunu)...69 Aksiyoloji (Değerler Sorunu)...69 Mantık (Akıl Yürütme)...69 Felsefi Akımlar...70 İdealizm...70 Realizm...71 Pragmatizm...71 Varoluşçuluk...72 Natüralizm...73 Eğitim-Felsefe İlişkisi...74 Eğitim Felsefesi Akımları...77 Daimicilik...78

13 İçindekiler xiii Esasicilik...78 İlerlemecilik...79 Yeniden Kurmacılık...79 Türk Eğitim Sistemi nin Dayandığı Eğitim Felsefesi Akımları...82 Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Giriş...86 Eğitimin Bireysel ve Toplumsal Faydaları...87 Eğitim ve Küreselleşme...88 Eğitim-Kalkınma İlişkisi...92 Eğitimin Finansmanı ve Maliyeti...94 Eğitim Talebi ve Arzı...97 Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Giriş Eğitim-Politika İlişkisi Yeni Öğretim Programları ve Eğitim Politikası Sonuç Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN TARİHİ TEMELLERİ Giriş Antik Çağda Eğitim Orta Çağda Eğitim Yeni Çağda Eğitim...115

14 xiv Eği m Bilimine Giriş Yakın Çağda Eğitim Endüstrileşme Döneminde Eğitim Yüzyılda Eğitim Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ Giriş Toplumsal Yaşamı Düzenleyen Kurallar Din Kuralları Ahlak Kuralları Görgü Kuralları Hukuk Kuralları Hukuk Kaynaklarının Hiyerarşik Sıralaması Anayasa Yasa (Kanun) Kanun Hükmünde Kararname Tüzük Yönetmelik Yönerge Türk Milli Eğitim Sisteminin Hukuksal Temelleri Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Eğitim ve Öğretimi Düzenleyen Yasalar Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu Mesleki Eğitim Kanunu Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Yükseköğretim Kanunu Milli Eğitim Temel Kanunu Kalkınma Planlarında Eğitim Millî Eğitim Şûra larında Eğitim Yararlanılan Kaynaklar...140

15 İçindekiler xv 10. BÖLÜM EĞİTİMİN TEKNOLOJİK TEMELLERİ Giriş Teknoloji Nedir? Eğitim ve Öğretim Teknolojisi Kavramları Eğitim Teknolojisi Öğretim Teknolojisi Eğitimde Teknoloji Kullanımının Tarihçesi Fırsatları Arttırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH) Projesi Teknolojinin Öğretimsel Açıdan Faydaları Farklı Ders ve Disiplinlerde Teknolojiden Yararlanma Teknolojinin Öğretimsel Açıdan Olumsuz Yanları ve Sınırlılıkları Öğretmenlerin Teknoloji Kullanımına Yönelik Sorumlulukları ve Dikkat Etmeleri Gerekenler Teknolojiden Yararlanmak Ne Değildir? Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI VE İŞLEYİŞİ Giriş Örgün Eğitim A. Okul Öncesi Eğitim B. İlköğretim C. Ortaöğretim D. Yükseköğretim E. Yaygın Eğitim Türk Milli Eğitim Sisteminin Örgütsel Yapısı A. Ulusal Düzeyde Genel Yönetim Bakanlık Makamı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Hizmet Birimleri...167

16 xvi Eği m Bilimine Giriş B. Taşra Örgütü İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin Görev Alanları C. Yurtdışı Teşkilâtı Temel Sistem Olarak Okulun Yapısı ve İşleyişi Okulun Yönetimi Okulda Kurullar A. Öğretmenler Kurulu B. Zümre Öğretmenler Kurulu C. Şube Öğretmenler Kurulu D. Öğretmenler E. Okulda Çalışan Diğer Personel Okulun Denetimi Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETMEN Giriş Meslekleşme Koşulları Ülkemizde Profesyonel Bir Meslek Olarak Öğretmenlik Öğretmenlik Mesleğinin Yasal Dayanakları Öğretmenlik Mesleğinin Temel Özellikleri Öğretmenlerin Görev ve Sorumlulukları Etkili Öğretmen Nitelikleri Öğretmenlerin Kişisel Nitelikleri Öğretmenlerin Mesleki Nitelikleri Öğretmen Rolleri Mesleğe Yeni Başlayan Öğretmenlerin Karşılaştıkları Sorunlar Öğretmenlerin Hizmet İçi Eğitimi Yararlanılan Kaynaklar...196

17 İçindekiler xvii 13. BÖLÜM ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ YETERLİKLERİ Giriş Öğretmenlik Mesleği Yeterlikleri Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri A. Kişisel ve mesleki değerler - Mesleki gelişim B. Öğrenciyi tanıma C. Öğretme ve öğrenme süreci D. Öğrenmeyi, Gelişimi Izleme ve Değerlendirme E. Okul, Aile ve Toplum Ilişkileri F. Program ve İçerik Bilgisi Özel Alan Yeterlikleri Okul Temelli Mesleki Gelişim (OTMG) Modeli OTMG nin Öğretmen Yeterlikleri İle İlişkisi Yararlanılan Kaynaklar BÖLÜM TÜRKİYE'DE ÖĞRETMEN EĞİTİMİNİN TARİHÇESİ VE GÜNCEL KONULAR Giriş Cumhuriyet Öncesi Dönemde Öğretmen Eğitimi Cumhuriyet Sonrası Dönemde Öğretmen Eğitimi İlkokul Öğretmeni Yetiştirme İlköğretim II. Kademe (Ortaokul) Öğretmeni Yetiştirme Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme Öğretmen Eğitiminde Güncel Konular A. Okul-Üniversite İşbirliği B. Yansıtıcı Düşünme...226

18 xviii Eği m Bilimine Giriş C. Aksiyon Araştırması D. Hayat Boyu Öğrenme (HBÖ) E. Okuryazarlık i. Bilgi Okuryazarlığı ii. Bilgisayar Okuryazarlığı iii. Bilimsel Okuryazarlık iv. Medya Okuryazarlığı v. Görsel Okuryazarlık Yararlanılan Kaynaklar DİZİN...237

19 İçindekiler xix TABLOLAR LİSTESİ Tablo 5.1: Eğitim felsefeleri ve savundukları ilkeler...80 Tablo 8.1: Antik Çağdaki bazı ünlü düşünürler ve eğitimle ilgili görüşleri Tablo 8.2: Orta Çağdaki bazı ünlü düşünürler ve eğitimle ilgili görüşleri Tablo 8.3: Yeni Çağdaki bazı ünlü düşünürler ve eğitimle ilgili görüşleri Tablo 8.4: Yakın Çağdaki bazı ünlü düşünürler ve eğitimle ilgili görüşleri Tablo 9.1: Beş yıllık kalkınma planları Tablo 9.2: Dokuzuncu kalkınma planında eğitim politikaları Tablo 9.3: On sekizinci Milli Eğitim şurası kararları Tablo 10.1: Öğretmen, öğrenci, öğretim programı ve teknolojinin değişen rolü Tablo 11.1: Öğretim yılı okul türüne göre okul öncesi öğretim okulu, öğrenci ve öğretmen sayısı (MEB, 2012) Tablo 11.2: Öğretim yılı okul türüne göre ilköğretim resmi ve özel okul, öğrenci ve öğretmen sayısı (MEB, 2012) Tablo 11.3: Öğretim yılı okul türüne göre ortaöğretim resmi ve özel okul, öğrenci ve öğretmen sayısı (MEB, 2012) Tablo 11.4: Öğretim yılı yükseköğretimde resmi ve özel öğrenci ve üniversite sayıları (URL 1; Tablo 11.5: Öğretim yılı eğitim kurumlarının kademelerine göre yaygın eğitim resmi ve özel okul, öğrenci ve öğretmen sayısı (MEB, 2012)...163

20 xx Eği m Bilimine Giriş ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 11.1: Türk Milli Eğitim Sistemi nin temel öğeleri Şekil 11.2: Milli Eğitim Bakanlığı örgüt şeması Şekil 11.3: Milli Eğitim Müdürlükleri örgüt ve organizasyon yapısı Şekil 11.4: Temel sistem olarak okulun işleyişi (Akyıldız ve diğ., 2010: 69) Şekil 11.5: Okulda yönetimsel olarak yapılan işlemler Şekil 13.1: OTMG sürecinde öğretmenin mesleki gelişimi ile okul, öğrenci, meslektaş ve veli ilişkisi Şekil 13.2: OTMG nin okul gelişimine katkısı Şekil 13.3: Yeterlik çevrim sistemi

21 Prof. Dr. Alipaşa AYAS * İçindekiler Giriş Kültür Kültürleme Zoraki Kültürleme Gelişigüzel Kültürleme Kasıtlı Kültürleme Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Öğrenme Öğretme Öğretim Öğretmen ve Öğreten Yararlanılan Kaynaklar * Bilkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü

22 2 Giriş Eğitim insanoğlunun yeryüzünde var olmasından beri vardır. Elbette bu eğitim bugünkü anlamına ve seviyesine gelinceye kadar birçok değişimler yaşamıştır. Bu değişimler bazen başka alanlarda gelişmelere yol açarken bazen de başka alanlardaki gelişmelerden etkilenerek olmuştur. Bu süreç hala devam etmektedir ve dünya var oldukça ve insanlar bu dünyada yaşadıkça eğitim bir çeşit var olacaktır. İlk zamanlarda eğitim, insanın hayatta kalma mücadelesini, gerek beslenme ve gerekse tehlikelerden korunma boyutunda konu edinirken; modern dönemlerde daha sağlıklı yaşama, daha kültürlü olma, daha sosyal olma ve bazen de başkalarına üstünlük sağlama boyutlarında ortaya çıkmaktadır. Çevreyle ve etraftaki diğer insanlarla kurulan iletişim ve onlarla olan etkileşim sonucu insanın sosyal yönü gelişirken, içinde yaşanılan toplumun kültürü ile etkileşim sonucu ise insan kültürel boyutta gelişir. Bu süreç doğumdan itibaren başlar, yani insan doğduğu andan itibaren hem sosyalleşme veya toplumsallaşma hem de kültürel özellikleri kazanma süreci başlar. Toplumlar kendi varlıklarını devam ettirebilmeleri için, gelenek, görenek, örf, adet, inanç, değer vb. gibi kültürel özelliklerini bireylerine aktarmak için çaba sarf ederler. Bu tür kültürel özelliklerin yeni kuşaklara aktarılması kültürleme olarak tanımlanmaktadır (Erden, 1998). Kültürleme bilinçli veya bilinçsiz şekilde okulda, ailede, çevrede yani her ortamda gerçekleşebilir. Kültürlemenin amaçlı olarak yürütülen kısmı eğitim olarak adlandırılmaktadır (Erden, 1998). Kültür Tanımsal olarak kültüre birçok boyuttan yaklaşılabilir. Tanımlar, mikro boyutta olabileceği gibi makro boyutta da olabilir. Mikro boyuttaki tanımlardan biri; bireylerin yaşayış biçimleri, değer ve yargıları, alışkanlıkları ve tarzları dır. Makro tanımlardan birisi ise doğanın yarattıklarına karşı insanoğlunun oluşturduğu maddi ve manevi her türlü şey dir (Demirel, 2004). Bu bağlamda kültür, sadece bir toplumun ya da toplumların değil, bütün insanoğlunun oluşturduğu yaşam biçimi, maddi ve manevi unsurlarıdır. Kültürleme Çoğunlukla eğitim kavramıyla eşdeğer anlamı taşıyan kültürleme, bireyin doğumundan ölümüne kadar geçen süreçteki elde ettiği kazanımları içeren bir durumdur. Kültürleme faaliyetinde toplum kendisini oluşturan bireyleri bir takım bilgi, beceri, tecrübe ve alışkanlıklarla donatmaya çalışır. Bu anlamda bakıldığında

23 3 kültürleme faaliyeti toplum tarafından bireyler üzerinde yürütülen bir faaliyettir. Kültürleme, üç biçimde düşünülmektedir. Bunlar; zoraki, gelişigüzel ve kasıtlı kültürlemedir (Demirel, 2004). Zoraki Kültürleme Bu tür kültürleme, bireylere ya da toplumlara baskın grup tarafından kendi kültürel değerlerinin zorla kabul ettirilmesi şeklinde gerçekleşir. Birey ya da toplumların sahip oldukları gelenek-görenek, dil ve dinlerinin zorla değiştirilmeye çalışılması bu tür kültürlemedir. Gelişigüzel Kültürleme Bu tür kültürlemede, kültürel değerlerin ve yaşantıların bireylere ya da toplumlara gelişigüzel ve sıradan bir şekilde aktarılması durumu söz konusudur. Bireylerin başka bir dini kendi isteğiyle kabul etmesi, yeme-içme-giyinme gibi alışkanlıklarını değiştirmesi bu tür kültürlemeye örnektir. Kasıtlı Kültürleme Bu tür kültürleme, formal eğitim ile aynı anlamı taşıyacak şekilde kullanılmaktadır. Kültürel mirasın bireylere, planlı ve programlı bir şekilde aktarılması kasıtlı kültürleme içerisindedir. Örneğin, bir çocuğun anadilini okulda belirli bir plan ve program dâhilinde öğrenmesi bu tür kültürlemeye örnektir. Başlangıçta bugünkü anlamda hiçbir bilim alanı yokken eğitim vardı ve bu açıdan eğitim bilimlerin öncüsü ve felsefe de anası olarak kabul edilebilir. Ancak, günümüzde eğitim de diğer bilimler yanında kabul edilmiş ve tanımlanmış bir bilim alanı olup yapılan araştırmalar ile kendi gelişimine devam etmektedir. Tarihsel süreç içerisinde eğitimdeki bakış açılarındaki değişimler bazen küçük çaplı olurken bazen de paradigma diye nitelenebilecek köklü değişimler şeklinde ortaya çıkmıştır. Aşağıda eğitim tanımlarını verirken bu değişimler görülmektedir. Eğitim kavramının bir boyutu da kutsal kabul edilmesidir. Bir kişi doğumundan itibaren başka hiçbir insanın yaşamadığı bir ortama bırakılsa ve diğer canlılarla yaşamış olsa onlara benzer davranışlar geliştirir. Bu da bir eğitim olmakla beraber insani özelliklerden uzak bir noktadır. İnsanların birbirini daha sistemli bir şekilde eğitmesi peygamberlerle başlamıştır. Bu bağlamda eğitim kutsal bir özellik taşımakta ve öğretmenlik de peygamber mesleği olarak görülmektedir. Elbette eğitime ve öğretmenlik mesleğine başka bakış açıları ile de bakanlar bulunmaktadır. Ancak bu tartışma konumuz dışındadır.

24 4 Bu ünitede genel çerçevesi yukarıda açıklanan eğitim ile ilgili genel kavramlar bundan sonraki başlıklarda konu edilecek ve örneklerle açıklanacaktır. Bu kavramlardan en geneli Eğitim olup diğer kavramlar bu ana kavramla ilişkili alt kavramlardır. Bunların en önemlileri ve öğretmenlik mesleği ile yakından ilgili olanları; formal ve informal eğitim, öğrenme, öğretme, öğretim, öğretmen ve öğreten terimleri ile ifade edilmektedir. Bunları şimdi en genel olan eğitim kavramından başlayarak sırasıyla aşağıda inceleyelim. Eğitim Tarihsel süreç içerisinde eğitimin tanımı farklı şekillerde yapılmıştır. Bu tanım kişilere, dönemlere, ülkelere ve felsefelere göre değişiklikler göstermektedir. Bu tanımlar öylesine fazladır ki eğitimcilerin ve eğitim işiyle uğraşanların sayısı kadar tanım vardır demek bile yetersiz kalır. Hatta günlük hayatın içinde çokça kullandığımız bu kelime için her insanın kafasında bir tanımı vardır denilse abartı sayılmaz. Ancak burada bazı tanımların tarihsel sıraya göre verilmesiyle yetinilecektir (Çelikkaya, 2009; Erden, 1998; Şişman, 2006): Eğitim; insanı olgunlaştırmanın en iyi yoludur (Eflatun). Eğitim; insanın ahlaki davranışlar kazanması sanatıdır (Aristo). Eğitim; insanın doğuştan getirdiği bütün gizil güçlerin (kabiliyetlerin) geliştirilmesidir (Kant) Eğitim; sosyal olmayan nesli sosyalleştirmektir (E. Durkheim). Eğitim; çocukları yetiştirme ve insan yapma sanatıdır (J.J. Rousseau). Eğitim; bedenen sağlam, yüksek kavrayışlı, güzel konuşmasını bilen, yeme içme ve maddi zevklerde aşırılığa kaçmayan, adaletli olan... bir vatandaş yetiştirmektir (Farabi). Yukarıda ifade edilenlere benzer birçok tanım yapılması mümkün olmakla birlikte, eğitimle ilgili yapılan ve genelde çoğunlukla kabul gören tanım ise şöyledir: Eğitim; bireyin davranışlarında kasıtlı olarak ve kendi yaşantıları yoluyla istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1973). Bu tanım dikkate alındığında, eğitimin dört ayrı odak noktasından söz edilebilir. Bunlar; Eğitim bir süreçtir: Bir başlangıç aşamasından itibaren zamanla değişim gösterir, durağan olmayıp dinamik bir durumdur. Yani eğitim alan kişinin bir aşamadaki durumu bir sonraki zamanda veya aşamada farklılık gösterir.