MEMLÛK KIPÇAKÇASIYLA YAZILMIŞ KİTÂB-I MUKADDİME-İ EBU L-LEYS ES-SEMERKANDÎ NİN SÖZ VARLIĞI

Transkript

1 Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Can ÖZGÜR * ÖZGÜR, Can (2014). Memlül Kıpçakçasıyla Yazılmış Kitab-ı Mukaddime-i Ebu l-leys es- Semerkandî nin Söz Varlığı. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Mayıs Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir, ss ( MEMLÛK KIPÇAKÇASIYLA YAZILMIŞ KİTÂB-I MUKADDİME-İ EBU L-LEYS ES-SEMERKANDÎ NİN SÖZ VARLIĞI Giriş Ebu l Leys Semerkandî 10. Yüzyılda yaşamış meşhur İslâm din bilginidir. Özellikle fıkıh ve kelam alanında birçok eser yazmıştır. Bu bildiride Semerkandî nin El- Mukaddime Fi s-salat kısaca Mukaddime olarak bilinen fıkıh kitabının Memlûk Kıpçakçasına yapılan tercümelerin söz varlığı üzerinde durulmaktadır. Söz varlığında dikkat çeken ve bugüne göre farklılık gösteren sözcükler ele alınmaktadır. 542 Eserin Memlûk Kıpçakçasıyla yazılmış iki tercümesi üzerine (Zajaczkowski 1959, 1962 Toparlı 1987, Özkan 1994) çalışmalar yapmıştır. Birinci yazma İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Bölümü 1451 numarada bulunmaktadır. Satıraltı tercümedir. Harekeli nesihle yazılmış olup 47 varaktan ibarettir. Yazmanın her sayfasında altısı Arapça altısı Türkçe olmak üzere 12 satır vardır. Arapçalar siyah, Türkçeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Müstensihi Esenbay b. Sûdûn dur. Tercümanı belli değildir. İkinciyazma Konya İl HalkKütüphanesi Prof.Dr. Nafiz Uzluk Bölümü 6993 numarada kayıtlıdır. Bu yazmanın da tercümanı belli değildir. Eserin isminden sonar geometrik birşekil içinde Memlûk sultanı Kansu Gavrî (hükümdarlığı ) için kopyalandığı belirtilmiştir. Harekeli nesihle yazılmıştır, 53 varaktır. Mukaddime de şu konular yer almaktadır: *Doç.Dr. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. 542 Sözcüklerle ilgili karşılaştırmalarda: Recep Toparlı vd. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara, 2003;Mehmet Kanar, Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, Say Yay. Ankara 2011; Cem Dilçin, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay, Ankara, 1983; Emek Üşenmez, Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler, Akademik Kitaplar, İstanbul, Kullanılmıştır.

2 Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 1.İslam dininin şartları ve namaz 2.Farzın çeşitleri 3.Namazın önemi 4.Abdestsizliğin çeşitleri 5.Temizlik 6.Suyun çeşitleri 7.Namazın şartları 8.Namazın vacipleri 9.Namazın sünnetleri 10. Abdestin farzları 11.Abdestin sünnetleri 12.İstinca 13.Abdestin alınış biçimi ve abdest alınırken okunacak dualar. 14.Fıkıhla ilgili çeşitli konular. Mukaddime nin Memlûk Kıpçakçasıyla yazılmış tercümeleri dil bakımından Oğuz-Kıpçak karışık diyalektine bağlı Oğuz (Türkmen) ögelerinin yoğun olarak görüldüğü alt gruba girmektedir. (Eckmann 1996:53-54) Eserin Söz Varlığı Burada bugüne göre farklılık gösteren veya karşılıklı olarak (Oğuzca-Kıpçakça) kelime kadrosuna göre değişen kelimeler incelenmektedir. 1. açıl-: Aydınlanmak. (Özkan: 196, 230) Kelime temel anlamının dışında kullanılmıştır. EATS ve YTS de kelimenin bu anlamı geçmemektedir. KTS de de yoktur. 2. ara-:aralanmak, parmakların arasını aralamak. (Özkan: 233) Kelimenin verilen anlamları yanlıştır. Kıpçak Türkçesinde bu eylemin arav arı, pak, temiz, günahsız olarak isim şekli vardır. Buna göre anlamı arılamak, yani temizlemek şeklinde olmalıdır. Kelimenin aslî şekli arı-ǿdır. Türkiye Türkçesi kaynaklarında bu kelime yoktur. Kıpçak Türkçesinde kullanılmıştır. (KTS:11) 3. arķun: Yavaş, gizli, sessiz. (Özkan: 235) Türkiye Türkçesinde olmayan bu kelime Tarihî Türkçesi kaynaklarında ve Kıpçak Türkçesinde bulunmaktadır. 4. avdaz: Abdest, Farsça abdest kelimesinin bozulmuş şeklidir. (Özkan: 235)

3 Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Kıpçak Türkçesinde vardır. (KTS: 16) Tarihî Türkçesi sözlüklerinden Tarama sözlüğünde bulunmaktadır. (YTS: 16) EATSǿde yoktur. 5. ayaġ (2 tane) ayaķ (diğer tüm örnekler) (Özkan: 236, 237) Karşılıklı olarak tonlu-tonsuz şekillerin geçtiği örneklere rastlanmaktadır. 6. ayt- (ayd-) (17 tane) ~ de- (4 tane) ~ di- (diğer tüm örnekler) ~ söyle- (5 tane) (Özkan: 237, 248, 300) Bu kelimelerde tipik bir Memlûk Kıpçakçası özelliği görülmektedir. Aynı anlama gelen 3 kelimenin kullanılması yani ikili ve çoklu şekiller söz konusudur. Bunlardan ayt- Kıpçak Türkçesi söz varlığında yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Eski Anadolu Türkçesi söz varlığında daha az geçmektedir. EATAÖ adlı çalışmada eski bir öge olarak gösterilmektedir. (137). de- ~ di- eylemlerinde iǿli örneklerin çoğunlukla görülmesi Kıpçak Türkçesi özelliğidir. 7. barça:hep, hepsi, bütün. (Özkan: 238) Türkiye Türkçesi kaynaklarında kullanılmamıştır. Kıpçak Türkçesinde ise birçok örneği vardır. 8. başġa (2 tane) ~ başķa (3 tane) 9. başġa (2 tane) ~ başķa (3 tane) ~ özge (8 tane):aynı anlamdaki iki farklı kelime ve tonlu tonsuz örnekleri olan şekiller metinde kullanılmıştır. Eski Anadolu Türkçesi ve Kıpçak Türkçesinde ikili kelimelere rastlanmaktadır (Özkan: 239a, 293). 10. baŧman:6 okka ( kg) 1 batman. Ağırlıkölçüsü. (Özkan: 240) Türkiye Türkçesi kaynaklarında daha az Kıpçak Türkçesinde ise bol miktarda kullanılmıştır. (KTS: 25) 11. baŧŧallıķsuz: Kudret sahibi, her şeye gücü yeten. (Özkan: 225, 240) Bu kelime aldığı eklere gore olumsuz anlamda olması gerekirken olumlu anlamdadır. 12. ben: (3 tane) men (14 tane) (Özkan: 240, 281) 13. beñmezetlemeksüz~ beñzetmeksüz: Benzersiz, eşsiz. (Özkan: 241) İkili şekil, birinci kelime sehven kural dışı yazılmış! Kelimenin geçtiği arka arkaya iki satırda farklı imla görülmektedir. 14. beñze- (6 tane): oħşa (2 tane)(özkan: 241, 288) Aynı anlama gelen kelimenin 2 şekli de bulunmaktadır.

4 Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 15. bincilik: (Metne göre) Allahǿın çokluğuna inanmama şeklinde kelime soyut bir anlam kazanmıştır. (Özkan: 223) Yapılan çalışmaların indeksinde yoktur. Anuñ-içün bincilik yokdur. 16. birlik~ birlici: Bir olan, başka benzeri olmayan. (Özkan: 242) Türkiye Türkçesi kaynaklarıyla Kıpçak Türkçesiyle yazılmış metinlerde görülmeyen, bu eserde geçen tek örneklilik (hapax) bir kelime. 17. bisleyici: Rızk veren, eğitici (Özkan: 242). Bugüne göre kelimenin farklı anlamını görüyoruz. İlk hecede iǿnin olması Kıpçak Türkçesi özelliğidir. 18. bol- (1 tane) ~ ol- (diğer tüm örnekler): (Özkan: 184). Metinde bol- yardımcı fiil olarak arı bolġay şeklinde bir defa kullanılmıştır. 19. bulġaş-:bulaşmak. (Özkan: 244) Kelimedeki ġ- ünsüzünün düşmediği örnekler geçmektedir. Eski Anadolu Türkçesinde bu ses düşmüştür. Kıpçak Türkçesinde düşen veya düşmeyen örnekler bir arada kullanılmıştır. (KTS: 37). 20. burun (3 tane) ~evvel, (diğerbütünörnekler) (Özkan: ) Aynı anlama gelen iki kelimenin örnekleri kullanılmıştır. Burun kelimesi Kıpçak Türkçesi söz varlığında geçmektedir (KTS: 38). 21. çāyiz< a. cāǿiz:yapılmasına izin verilen uygun anlamındaki Arapça kelimenin Türkçeleştiği örnek kullanılmıştır. (Özkan: 246) 22. çikiş-:ihtilafadüşmek, tartışmak. (Özkan: 246) Bu kelime Türkiye Türkçesi kaynaklarında yoktur. Buna karşılık Kıpçak Türkçesinde vardır. Aynı zamanda çekiş-, şekişşekilleri de geçmektedir. (KTS: 51) 23. çokrak: Daha çok, daha fazla (Özkan: 246) -raķ-rek karşılaştırma (komparatif) eki Kıpçak Türkçesinde yoğun olarak kullanılmıştır. 24. çüprek: Bez parçası, (Özkan: 246) Kıpçak Türkçesi söz varlığında görülmektedir (KTS:54). 25. daşķarı: dışarı (Özkan: 247) yön ekindeki ġünsüzüzüntonsuz şekli geçmektedir. Bu sesin düşmeyen örnekleri Kıpçak Türkçesinde görülmektedir.

5 Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 26. de: (edat), dahi, de (Özkan: 248) dahi edatının de ile geçen örnekleri az rastlanan bir durumdur. Kıpçak Türkçesinde bunun örnekleri vardır (KTS: 57). 27. dek ~ dik: -e kadar (Özkan: 248, 249). 28. doġrı~ doġru:doğru(özkan: 250). 29. durguz-: Durdurmak, yerine getirmek (Özkan: 251). Bu fiil şekli Kıpçak Türkçesinde görülmektedir. 30. ebçi: Kadın (Özkan 252) Kıpçak Türkçesinde örneklerine rastlanmaktadır. 31. el (8 tane) ~ il (9 tane): (Özkan: 254, 264). Kıpçakça ve Oğuzca iki şekil karşılıklı olarak eşit oranda kullanılmıştır. 32. eydil- (13 tane): söylemek, denilmek (Özkan: 255). 33. eylen-:dönmek, döndürmek(özkan: 256). Burada verilen anlam yanlış, doğrusu yapılmak meydana getirilmek olmalı. 34. fariyża(1 tane) ~ fariyżāt(1 tane) ~ farż (diğer tüm örnekler): (Özkan: 256). Arapça farz kelimesinin farklı imlayla yazılışı söz konusu. Aşağıda kelime başında ince sıradaki kef ile geçen kelimelerin eserin dil özelliklerine göre k ile değil g ile okunması gerekirdi. Biz buna göre bunları g ile gösteriyoruz. 35. geç-:güneşinbatması (Özkan: 271, 195). Küneşgeçgende sözlüklerde rastlanmayan bir kullanılışı söz konusudur. 36. gesek (1 tane)~ gisek (4 tane): Sabanla çıkan tezek (Özkan: 271, 275). 37. giçi: Küçük. Eserinin deksinde kelime kici okunmuş! Kıpçak Türkçesi ve Türkiye Türkçesi kaynaklarında bu kelime geçmektedir. 38. göleğe: Gölge (Özkan: 277). Kelimenin bu şekli Kıpçak Türkçesinde vardır (KTS: 157). 39. göz: Pınar, çeşme, su kaynağı. Kaynak (Özkan: 277) Batı Türkçesi kaynaklarında kelimenin bu anlamı yoktur. Kıpçak Türkçesinde ise vardır. (KTS:161) 40. gözün-: Kıpçak Türkçe sinde vardır. (KTS:161) gözükmek. (Özkan: 277) Batı Türkçesine ait sözlüklerde geçmemektir. 41. ilig: elli (Özkan: 264). Kıpçak Türkçesinde örneklerine rastlanmaktadır (KTS: 109). 42. irte: Sabah, sabah vakti (Özkan: 265) Bugün ölçünlü dilde bir sonraki gün şeklinde anlam değişmesine uğramıştır. 43. iste (3 tane) ~ izde (2 tane):istemek (Özkan: 266). Bu kelimede de karşılıklı Kıçakça ve Oğuzca iki şekil vardır.

6 Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 44. it- (16 tane)~ ķıl- (30 tane):(özkan: 267, 272). Karşılıklı aynı anlamdaki iki eylemden dikkat çeken eski şeklin daha çok kullanılmasıdır. 45. ķanda: Nerede(Özkan: 269). Bugün Türkiye Türkçesinde yoktur. Fakat Eski Anadolu Türkçesi ve Kıpçak Türkçesinde örnekleri vardır. 46. ķatı: Kelimenin verilen ikinci anlamında deyimleşme görülmektedir (Özkan: 270). Katı gülmek (kahkaha atmak). 47. ķavl ~ söz ~ lafz: Arapça ve Türkçe aynı anlama gelen kelimeler aynı oranda kullanılmıştır. Ayrıca söz kesilmek (ara vermek, fasıla) deyimleşmiştir. Lafz ise bir defa geçmektedir (Özkan: 270, 280, 300). 48. ķavuķ: Sidiktorbası, mesane (Özkan: 270). Eski Anadolu ve Kıpçak Türkçesi söz varlığında geçen bir kelimedir. 49. ķayķır-: kaygılanmak, tasalanmak (Özkan: 270). EATS ve YTSǿde yoktur. KTS de bu kelime vardır (KTS: 134). 50. ķaysı: Hangi (Özkan: 270). Batı Türkçesi söz varlığında az rastlanan bir kelimedir. EATS ve EATAÖǿde bu kelime geçmektedir. Tarama Sözlüğü ndevardır. (YTS: 132) 51. ķaytar-: Geri vermekiade etmek (Özkan: 270). Metinde yukarıdaki anlamının yanında istiğfaretmek, tevbe etmek şeklinde soyut bir anlam kazanmıştır. Kıpçak Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesinde ilk anlamında kullanılmıştır (KTS: 134). 52. ķaytarcı: İnkarcı reddeden (Özkan: 270). Burada dini bir terim olan bu kelime sözlüklerde yoktur. 53. ķaytur-: Geri vermek ânlamının dışında selam almak anlamında ikinci bir anlam kazanmıştır. (Özkan: 271). Birinci anlamında Kıpçak Türkçesinde vardır (KTS: 134). 54. ķıraķ:ufuk (Özkan: 273). Tarama sözlüğünde aynı anlamda ķırañ şekli geçmektedir (YTS: 137). Kıpçak Türkçesinde ķıraķ acı ķıraġşekliise kenar, kıyı, yan anlamlarında kullanılmıştır. (KTS:144) 55. ķoşmaķ: (ad) koşmak ad vermek, eklemek anlamında deyim olarak kullanılmıştır (Özkan: 277). Batı Türkçesi ve Kıpçak Türkçesinde örnekleri geçmektedir. 56. kulaġ ~ kulak: Kelimenin hem tonlu hem tonsuz şekilli örnekleri geçmektedir. (Özkan: 278) 57. ķulluķ ~ ķullıķ:ķulluķ kelimesindeki yapım eki luķ, lık şeklinde metinde bulunmaktadır. ķullıķ eyle (ķul olmak), ķullıķķıl

7 Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması (kula yakışır şeklinde davranmak), ķulluķ it- (kulluk görevini yapmak) (Özkan: 278) 58. melāyike ~ melek: Arapça melek kelimesinin tekil ve çoğul şekli karışık şekilde kullanılmaktadır. Melāyike kelimesi ve melek kelimesinin çoğul eki almış şekilleri görülmektedir. (Özkan: 281). 59. niçük: Niçin, nasıl. (Özkan: 287) YTS deyoktur. EATS de (517) niçükki şekline yer verilmiştir. Bir diğer anlamı çünkü gösterilmiştir. Kıpçak Türkçesinde bu kelimenin birçok örneği geçmektedir. (KTS:201) 60. O (oñabirtane ): ol (añatümörnekler)(özkan: 288, 289) 61. oġurla-: Çalmak hırsızlık etmek (Özkan: 288) Bugün bu kelime Türkçe de yoktur. YTS deu lu şekilde uğrula- şeklinde geçmektedir. (Özkan: 217) 62. śaķla-:muhafaetmek, korumak, (Özkan: 296). 63. śanu: Sayılan, değerli (Özkan: 296) Bu kelimeye YTS de fikir, istek zan, tasavvur sır, giz anlamları verilmiş. 64. śaru:-e doğru, tarafına (Özkan: 297). Eski Anadolu Türkçesi için arkaik (eski) bir kelimedir. Kıpçak Türkçesinde daha çok örnekleri görülmektedir. 65. seket-: koklatmak (Özkan: 297). Türkiye Türkçesi kaynaklarında yoktur. Kıpçak Türkçesinde vardır. (KTS: 230) 66. sıkıl-: Sıkmak işi yapılmak (Özkan: 298)YTS de bu kelime yoktur, EATS de yok, Kıpçak Türkçesinde vardır (234). 67. śor-: (metinde) hasta ziyaretetmek, (Özkan: 300). Deyimleşmiş olarak kullanılmıştır. 68. sözkesil-: Aravermek, fasıla (Özkan: 300). Deyimleşmiş olarak kullanılmıştır. 69. süñük: kemik (Özkan: 302). Bu kelime EATAÖ de (363) arkaik olarak gösterilmiş Kıpçak Türkçesinde birçok örneği vardır. 70. sürüt-: Sürtmek, oğuşturmak. (Özkan: 302) iki örnekte geçen kelimede yardımcı ünlünün düşmediği görülmektedir. 71. şefaķat: Arapça kelime yardımcı eylemle şefakat eyle (esirgeyerek sevmek) anlamında geçmektedir. Bu kelimenin imlasında a ünlüsü türemiştir. (Özkan: 303) 72. ŧabrıl-: Sıçramak, kaymak, (Özkan: 304) Kelimenin edilgen olmayan biçimi YTS de vardır. (200) KTS de de bu kelime vardır. (263) 73. tam-: Damlamalı, damla damla akmak. (EATS: 642), (YTS: 201), (KTS:260)

8 Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 74. tap-: Bulmak. KT sözvarlığında yoğun olarak kullanılan bir kelimedir ( YTS: 203) Eserde bul- eylemi kullanılmamıştır (KTS: 262), (Özkan: 306) 75.tapıl-: Bulmak. Tarihi sözcüklerde yalnız Kıpçak Türkçesinde geçmektedir (KTS: 262) 76.taşla-:Taş ile temizlemek (Özkan: 306). YTS deyok, EATS de bu anlamda geçmemektedir. İtiraz etmek anlamındadır (653) KTS de vardır (268). 77. tipre-: Sıçramak (Özkan: 308). YTS de yoktur. EATS detepren- kımıldamak şekli geçmektedir (660). Kıpçak Türkçesinde kelimenin örnekleri vardır (276). Kaymak anlamıda geçmektedir. 78. uçmak: Cennet (Soğutça). Bu kelime EATAO adlı çalışmada Anadolu Türkçesi için eski bir öğe olarak gösterilmiş (623). EATS (688) ve KTS (291) aynı sözcük bulunmaktadır. 79. uss: Us, akıl. Türkçe us kelimesi şeddeli olarak uss şeklinde geçmektedir (Özkan: 309). 80. uyatlık: Avret yeri edep yeri (Özkan: 309). YTS de yoktur, EATS de kelimeye utangaçlık, mahçupluk anlamı verilmiş fakat eserlerde geçtiği yer gösterilmemiştir (704). Kıpçak Türkçesinde ise kelimenin birçok örneği görülmektedir (295). 81. üdük: Edik, mesh, ayakkabı (Özkan: 310). YTS deedük şeklinde geçmektedir (78). EATS de aynı şekildedir (252). Yalnız Kıpçak Türkçesinde kelimenin aynı şekli geçmektedir (297). Kelimenin bir diğer anlamı sidik deliği olarak gösterilmiştir. 82. yalañuz:yalnız (Özkan: 314). Her ikilehçede de kelimeninbuşekildegeçenörneklerivardır. 83. yap-: Örtmek, saklamak, (Özkan: 314). Kelimenin bugünkü yapmak anlamının dışında diğer iki anlamı kullanılmıştır. 84. yarlıġ: Yardım (Özkan: 315). Kelime yarlıġeyle- emretmek, izinvermek birleşik fiil olarak deyimleşmiştir. O kelimenin tek olarak bir digger anlamı buyruk da verilmeliydi. Türkiye Türkçesi kaynaklarında ve Kıpçak Türkçesi söz varlığında bu kelimenin örneklerini görüyoruz. 85. yaşur-: Saklamak, gizlemek (Özkan: 315).Bugün Türkiye Türkçesinde olmayan eski birkelime (KTS: 314), (YTS: 238). 86. yıġlın-:sakınmak, kaçınmak (KTS: 320), (YTS: 243), (EATS: 765). 87. yıġlış-: Toplanmak, çoğalmak (Özkan:316)YTS de yok. EATS de yok. Buna karşılık Kıpçak Türkçesinde var (KTS:320)

9 Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 88. yırışdur-: Düzenlemek, yerli yerine koymak(özkan:316) EATS de yok. Kıpçak Türkçesi Sözlüğünde var,(321) Namazı düzenine uygun biçimde kılma anlamı verilmiş. 89. yu-, yun:yıkamak,yıkanmak (Özkan:318). Bu iki kelime standart Türkçe de kullanılmayan fakat ağızlarda bulunan kelimelerdir. SONUÇ Netice olarak Semerkandî nin bu eserinin Memlûk Kıpçakçasına yapılan tercümesinin söz varlığıyla ilgili şunları ifade edebiliriz: 1. Eserde 100 civarında bugünkü Türkçeye göre farklılık gösteren veya (OğuzcaKıpcakça) kelime kadrosuna değişen kelimeler tespit edilmiştir. 2. Bu kelimelerden ara-, barça, bulġaş-, burun, çikiş-, çüprek, durguz-, gözün-ebçi, ķayķır-,ķaytur-, bol-, tapıl- seket-, sıķılyıġlış üdükyalnız Kıpçak Türkçesi söz varlığında bulunmaktadır. 3. Bazı kelimelerin karşılıklı olarak tonlu tonsuz şekilleri kullanılmıştır. Başġa~ başķa, ayaġ (2 tane) ~ ayaķ (diğertümörnekler), iste-~ izde-ķulaġ~ kulak gibi. 4. Bazı alıntı kelimelerin aslına göre değişen şekilleri geçmektedir. Avdaz<f.abdest, çāyiz< a. cāǿiz, fariyża ~ fariyżāt< a. farż, şefaķat< a. şefkat. 5. Bazı kelimelerin deyimleştiği görülmektedir. 6. śor- (hasta ziyaretetmek), sözkesil- (aravermek, fasıla), ķatıgül- (kahkahaatmak) adķoş- (ad vermek, eklemek), ķaytur (selamalmak) ķullıķeyle- (kulolmak), ķulluķ it- (kullukgöreviniyapmak) güneşgeç- (güneşbatmak) yarlıġeyle (izinvermek, emretmek)

10 Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 7. Bazı kelimeler tek kullanımlık (hapax) örneklerdir: baŧŧallıķsuz, beñmezetmeksüz, birlik~ birlici, bincilik, ķıraķ Ufuk, śanu sayılan, değerli 8. Eser Oğuzcalaşmış (Türkmenceleşmiş) Kıpçakça ile yazılmıştır. Bu bağlamda Memlûk Kıpçakçasının karekteristik özelliği olan ikili ve çoklu kelimelerin bir çok örneği görülmektedir. ayt- ~ de- ~ di- ~ söyle ~, ayaġ ~ ayaķ, birlik ~ birlici, dek ~ dik, doġrı ~ doġru, başġa ~ başķa ~ özge, el ~ il, iste- ~izde-, ķavl ~ söz ~ lafz, it- ~ ķıl-, gesek ~ gisek, ķulaķ ~ ķulaġ ~ ķulluķ ~ ķullıķ ~ beñze- ~ ohşa, başġa ~ başķabol- (birtane) ~ ol- (diğertümörnekler) Kısaltmalar EATAÖ: Üşenmez, Emek (2014). Esk Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler, İstanbul: Akademik Kitaplar EATS: Kanar, Mehmet (2011) Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yay. Eckmann, J. (1996). Harezm, Kıpçak, Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Haz. O. FikriSertkaya), Ankara: TDK Yay. KTS: Toparlı Recepvd. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Kaynakça Özkan, Abdurrahman (1994). Kitâb-ı Mukaddime-i Ebuǿl-Leysiǿs Semerkandî, (İmlâ-Gramer-TenkitliMetin-İndeks), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Toparlı, Recep (1987). Kitâb-ıMukaddime-iEbuǿl-Leysiǿs Semerkandî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- EdebiyatYayını. YTS: Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Zajackowski, Ananiasz (1959). Mamelucko-Kipzacki Przeklaol Arabskiego Traktatu Mukaddima Abouǿl as Samarkandi Rocznik Orientalistyczny, 23/1, Zajackowski, Ananiasz (1962). Le TraiteArabe Mukaddimadǿabouǿl- Lait as Samarkandi en version Mamelouk-Kiptchak, Warszawa.