ORMANCILIKTA SEKTÖREL PLANLAMANIN 50. YILI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAK ANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Kasım 2013 / ANTALYA ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ORMAN İDARESİ VE PLANLAMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI ORMANCILIKTA SEKTÖREL PLANLAMANIN 50. YILI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI November 2013 / ANTALYA PROCEEDINGS OF THE INTERNATIONAL SYMPOSIUM FOR THE 50TH ANNIVERSARY OF THE FORESTRY SECTOR PLANNING IN TURKEY ORMANCILIKTA SEKTÖREL PLANLAMANIN 50. YILI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI Kasım 2013 / ANTALYA PROCEEDINGS OF THE INTERNATIONAL SYMPOSIUM FOR THE 50TH ANNIVERSARY OF THE FORESTRY SECTOR PLANNING IN TURKEY November 2013 / ANTALYA ANKARA 2013

2 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı ORMANCILIKTA SEKTÖREL PLANLAMANIN 50. YILI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİLER KİTABI Kasım 2013 / ANTALYA PROCEEDINGS OF THE INTERNATIONAL SYMPOSIUM FOR THE 50 TH ANNIVERSARY OF THE FORESTRY SECTOR PLANNING IN TURKEY November 2013 / ANTALYA

3 TRAKYA DAKİ MEŞE (Quercus sp.) KORUYA TAHVİL MEŞCERELERİNDEKİ UYGULAMALARIN ORMAN AMENAJMANI VE HÂSILATI İLE SİLVİKÜLTÜREL ESASLAR AÇISINDAN İNCELENMESİ Abbas Şahin 1, Nilüfer Şahin 1, Adil Çalışkan 2, Aytekin Ertaş 2 1 Marmara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Maslak - İstanbul 2 İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Bahçeköy - İstanbul Özet Türkiye de baltalık olarak işletilen ormanların çok büyük bir kısmı, 2006 yılından sonra baltalık işletmesinden çıkarılarak koruya tahvil (dönüştürme) işletme sınıflarına aktarılmıştır. Ülke genelinde baltalık olarak işletilen ormanların çok büyük bir kısmı meşenin saf ya da karışımda hâkim olduğu meşcerelerden oluşmaktadır. Türkiye de düzenli baltalık işletmeciliği, özellikle Trakya başta olmak üzere, Marmara Bölgesi nde yoğunlaşmıştır. Trakya da koruya tahvil çalışmalarına 2006 yılında başlanmıştır. Bu ormanlar, Türkiye nin gelecekte, alan olarak geniş meşe koru meşcerelerini oluşturacaktır. Bugün için yaş sınıfları metoduna göre planlanan ve işletilen, koruya tahvil meşcerelerinde, silvikültürel müdahale zamanının, şeklinin, şiddetinin orman amenajman ve hâsılatı ile silvikültürel esaslara uygunluğunu araştırmak için bu çalışma yapılmıştır. Bu araştırma için, Trakya daki meşe koruya tahvil işletme sınıflarındaki alanlarda, çalışmanın amacına uygun olarak deneme alanları alınmış, elde edilen veriler ve bulgular karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Bu araştırmada üç aşamalı bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bunlar; 1- İlk uygulaması yapılmış koruya tahvil meşcereleri ile müdahale edilmeden bırakılmış kontrol parsellerindeki meşcere kompozisyonu, hâsılat parametreleri ve silvikültürel esaslara ilişkin tespitler, 2- Uygulamaların henüz gerçekleştirilmediği meşcerelerde alınan deneme parsellerinde yapılmış ölçümler ve silvikültürel esaslara ilişkin tespitler, 3- Uygulama sonuçları ile deneme ve kontrol parsellerinde elde edilen bulguların kendi aralarında karşılaştırılması ile aynı zamanda var olan orman hâsılat verileri ile de kıyaslanması şeklinde olmuştur. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular, uygulaması devam eden koruya tahvil çalışmalarına ışık tutmayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu konuda ileride yapılacak olan daha kapsamlı bir araştırma projesine de temel oluşturacaktır. Anahtar Kelimeler: Koruya tahvil, meşcere kompozisyonu, silvikültürel müdahale, hâsılat parametreleri, orman amenajmanı 548

4 INVESTIGATIONS ON APPLICATIONS IN OAK (Quercus sp) STANDS CONVERTED INTO HIGH FOREST IN THRACE ACCORDING TO FOREST MANAGEMENT, FOREST YIELD AND THE BASICS OF SILVICULTURE Abstract After 2006, a very large part of coppice forests in Turkey were transformed into high forest working circle. Most of the forests, managed as coppice forest, are composed of pure oak or mixed oak stands over the country. In Turkey, regular coppice management is concentrated in Marmara Region, particularly in Thrace. The works of conversion of coppice began in Thrace in These forests will constitute the high oak forests covering large areas in the future. In this study it was aimed to search the suitability of form, intensity and time of silvicultural treatments tothe silvicultural principles, forest management and yield. Sample plots were taken at the area of conversion of oak coppice into high forest working circle in Thrace. Obtained data and findings were evaluated comparatively. This research, was performed in three stages. These are: 1. Determinations on stand composition in converted stands into high forest, where first application was made and control parcels that weren t subjects to any application, as well as yield parameters and basics of silviculture. 2. Measurements were made in sample plots that weren t subject to any application and determinations related to silvicultural basics. 3. Comparison of the results of application, and sample and control plots, as well as forest yield data. The finding of the study aims to shed light on continuing work about conversion of high forest stands. It will develop a basis for a more comprehensive research project about this issue in the future. Key words: Conversion of coppice, stand composition, silvicultural treatment, yield parameter, forest management 1. Giriş Türkiye de 1963 yılı ormancılık sektöründe orman amenajman planlamasında klasik envanter yöntemlerinin bırakılıp, modern kombine envanter yöntemlerine başlandığı tarihtir. Envanter çalışmalarına 1963 yılında başlanan orman amenajman planlama çalışmaları ülke genelinde 1972 yılında tamamlanmıştır. Ülke genelinde ormancılıkla ilgili yapılacak çalışmalarda karşılaştırılabilir başlangıç verileri olarak kullanılabilecek temel veriler bu envanter sonuçlarına göre ortaya konulmuştur. Orman Genel Müdürlüğü nün envanter verilerine göre ,0 hektar ormanlık alanın ,0 hektarı normal, ,0 hektarı da bozuk ve çok bozuk olmak üzere toplam ,0 (% 46) hektarı baltalık orman alanlarından oluşmaktadır. 549

5 Orman Genel Müdürlüğü nün 2012 yılı envanter sonuçlarına göre ülke ormanlarının toplam ormanlık alanı ,0 hektar olup bu alanın ,0 hektarı (% 47,4) normal koru, ,0 hektarı (% 32,2) bozuk koru, ,0 hektarı (%5,9) normal baltalık ve koruya tahvil, ,0 hektarı da (% 14,5) bozuk baltalık olarak işletilmektedir. Baltalık ve koruya tahvil olarak işletilen toplam orman alanı ,0 hektar (% 20,4) dır yılı envanter verileri ile 2012 yılı envanter sonuçları karşılaştırıldığında 1972 yılı sonunda ülke ormanlarının % 46 sı baltalık olarak işletilirken 2012 yılında baltalık ve koruya tahvil olarak işletilen orman alanlarının toplam orman alanına oranı % 20,4 tür. Normal baltalık ormanlarının geçmiş plan dönemlerinde önemli bir kısmının koru ormanlarına aktarıldığı görülmektedir. Türkiye de özellikle Marmara Bölgesi nde alternatif enerji kaynaklarının oluşturulması, yakacak odun talebine ihtiyacı azaltmış ve bunun sonucunda baltalık işletmeciliğinin bu bölgede son verilmesinde etkili olmuştur. Koru ormanlarına aktarılan bu alanların aslında sürgün kökenli ormanlar olduğu ve bu ormanların zamanla koruya dönüştürülmesi gerektiği bilinmektedir. Yaş sınıflarına göre işletilen ormanları optimal kuruluşa ulaştırmanın yolu plan süresince optimal periyodik alan (OPA) kadar gençleştirme yapmaktır. Sürgün kökenli ormanlar için bunun yolu ise ancak dönüştürme süresi içerisinde bu ormanları koru ormanlarına dönüştürmekle mümkün olacaktır. Ülke ormanları içerisinde sürgün kökenli ormanların çok büyük bir kısmını meşe ormanları oluşturmaktadır yılı envanter verileri ağaç türüne göre incelendiğinde ülke ormanlarının ,3 hektarının (% 29,83) meşe ormanlarından oluştuğu görülmektedir. Envanter sonuçlarına göre meşe ormanlarının % 89,23 ü baltalık ve koruya tahvil olarak işletilmektedir. Meşe konusunda bugüne kadar yapılan araştırmalar incelendiğinde floristik özellikleri ve vejetasyon çalışmaları dışında tür esaslı orman amenajmanı, hâsılat, biyometri ve silvikültürel esaslarına ilişkin araştırmalara rastlanamamıştır. Meşe ile ilgili ilk kapsamlı çalışma Vural (1940) tarafından Belgrad Ormanında Meşenin Silvikültürce Tabi Olacağı Muamele, Ekolojik Esaslar ve Teknik Teklifler adlı doktora tez çalışmasıdır. Meşe ile ilgili ilk kapsamlı amenajman ve hasılat araştırma çalışması Eraslan (1954a) tarafından yapılmış Trakya ve Bilhassa Demirköy Mıntıkası Meşe Ormanlarının Amenajman Esasları Hakkında Araştırmalar adlı çalışmadır. Çalışmanın sonucunda cins bazında meşe bonitet tablosu, hâsılat tablosu, hacim tablosu, ürün çeşitleri hâsılat tablosu elde edilmiştir. Bu çalışma ileriki yıllarda tekrar gözden geçirilerek Eraslan ve Evcimen (1967) tarafından yapılan Trakya da ki meşe ormanlarının hacim ve hâsılatı hakkında tamamlayıcı araştırmalar ile desteklenmiştir. Ormancılıkla ilgili Trakya nın yetişme ortamı ile ilgili ilk çalışmalar ise Kantarcı (1974) tarafından gerçekleştirilen Trakya Orman Sahalarının Tabii Ağaç ve Çalı Türlerine Göre Bölgesel Sınıflandırılması adlı çalışmadır. Baltalık ormanların koruya dönüştürülmesi ile ilgili ilk çalışma Odabaşı (1976) tarafından hazırlanan Türkiye de Baltalık ve Korulu Baltalık Ormanları ve Bunların Koruya Dönüştürülmesi Olanakları Üzerine Araştırmalar adlı yayındır. Bu çalışmanın sonucunda koruya dönüştürme yöntemleri ve silvikültürel müdahaleler ortaya konulmuştur. Irmak ve Ark. (1980) Trakya nın Orman Yetişme Bölgelerinin Sınıflandırılması çalışmasını gerçekleştirerek bu alanda ormancılık kamuoyuna çok önemli bir çalışma altlığı kazandırmışlardır. Bu konu ile ilgili çalışmalar farklı yıllarda Kantarcı tarafından devam ettirilmiştir. Uğurlu ve Çevik (1989) Bingöl yöresi meşe baltalıklarının verimlileştirilmesi çalışmalarında başarıyı etkileyen yetişme yeri faktörleri adlı proje ile özellikle o bölgede yayılış gösteren Q. Libani ile Q. Brantii ile ülkenin diğer bölgelerinde de yayılışı bulunan Q. İnfectoria ve Q. Petraea türlerinin sürgün boyunu etkileyen yetişme ortamı faktörlerini 550

6 incelemişlerdir. Yine aynı araştırmacılar (1994) Güneydoğu Anadolu meşe baltalıklarında sürgün seyreltmesi adlı çalışmaları ile özellikle 4-5 yaşlarında ocaklarda yapılacak sürgün seyreltmesinin hacım ve artıma etkisi ile yöre halkının hayvan yemi ihtiyacının karşılanması için gerekli ara hasılat miktarını tespit etmişlerdir. Sıvacıoğlu (2001) bu konu ile ilgili Bartın Orman İşletmesi Meşe (Quercus sp.) ve Kayın (Fagus orientalis Lipsky) Baltalıklarında Koruya Dönüştürme Olanakları Üzerine Araştırmalar isimli doktora tez çalışmasını tamamlamıştır. Özkul (2001) tarafından gerçekleştirilen Koruya Dönüştürülen Baltalıklarda Odun Verimi ve Hizmet Değeri Tahmini (Çatalca-Binkılıç Örneği) isimli yüksek lisans tezi ile baltalık ve koru işletme şekillerinin odun verimi ve hizmet üretiminin tahmini ortaya konulmaya çalışılmıştır. Trakya da baltalık işletme şekli kaldırıldıktan sonra uygulamada yaşanan problemler ortaya çıktıkça bu konu ile uygulayıcılarda lokal çalışmalar yapmaya başlamışlar ve çeşitli raporlar düzenlemişlerdir. Şahin (2009) tarafından arazi çalışmaları ile koruya tahvil çalışmalarındaki uygulamalar incelenerek durum tespiti yapılmış ve bu konuda uygulamadaki teknik yetersizlikler ve eksiklikler Bölge Müdürlüğü ne Koruya tahvil ormanlarındaki uygulamalar adı ile yapılan inceleme teknik rapor ve sunu olarak sunulmuştur. Makineci ve Ark. (2011) Kuzey Trakya Koruya Tahvil Meşe Ekosistemlerinde Sağlık Durumu, Biyokütle, Karbon Depolama ve Faunistik Özelliklerin Belirlenmesi adlı TÜBİTAK projesini (Proje No: 107O750) tamamlayarak bunun sonucunda çeşitli yayınlar gerçekleştirmişlerdir. Disiplinler arası gerçekleştirilen bu proje sonucunda, Kuzey Trakya Koruya Tahvil Meşe Ekosistemleri için biyokütle modelleri oluşturulmuş ve sonuçları Özdemir ve Ark.(2010) tarafından yapılmış olan Meşe Biyokütle Tahmininde Karar Destek Sistemleri adlı çalışma ile meslek kamuoyuna aktarılmıştır. Bu çalışmanın amacı, geçmişte baltalık olarak işletilen ormanların koru ya da koruya tahvil işletme sınıflarına aktarıldıktan sonra amaç kuruluşları doğrultusunda bu meşcerelerde yapılan silvikültürel müdahalelerin zamanının, şeklinin, şiddetinin incelenerek ortaya konulmasıdır. Bu çalışmanın diğer bir amacı da Trakya ormanlarının çok büyük bir kısmını oluşturan sürgün kökenli olarak işletilen koru ya da koruya tahvil işletme sınıfları ile ilgili bir durum tespiti yapmaktır. Bu çalışmada arazi inceleme ve gözlemlerin yanı sıra 31 adet deneme alanı alınarak buralardan elde edilen envanter verileri çalışmada kullanılmıştır. Ayrıca 2012 yılı amenajman iş programı kapsamında Vize orman İşletme Müdürlüğü amenajman çalışmalarında elde edilen envanter verileri de çalışma için alınan deneme alanlarının verileri ile karşılaştırmalı olarak kullanılmıştır. Ayrıca bu çalışmanın diğer bir amacı da, koru ya da koruya tahvil işletme sınıfları kapsamında planlanan bu ormanların dönüştürme işlemi tamamlanıncaya kadar gerçekleştirilecek silvikültürel müdahalelerin ve planlama ilkelerinin nasıl olması gerektiğini ortaya koyan bir projenin gerekliliğini gözler önüne koymaktır. Bildirinin Giriş bölümünde sorun tanımlanmış, konu ile ilgili yayınlar incelenmiş ve çalışmanın amacı ile konunun önemi belirtilmiştir. Materyal ve yöntem bölümünde çalışma alanının tanıtımı ve orman varlığının alansal dağılımı ile işletme şekilleri hakkında bilgi verilmiştir. Arazi incelemeleri ve gözlemler ile araziden daha önce toplanan envanter verilerinin sonuçları da bu bölümde ortaya konulmuştur. Ayrıca bu bölümde çalışma için alınan deneme alanlarının sayısı, seçimi, tanıtımı ve özellikleri ile deneme alanlarında toplanan envanter verilerine yer verilmiştir. Bulgular bölümünde deneme alanlarında elde edilen veriler ağaç cinsi, çağ sınıfı, kapalılık, silvikültürel müdahalenin şiddeti, bonitet sınıfı ve yaş (yıl) parametrelerine göre bir araya getirilerek tasnif edilmiş ve meşcere tiplerine ait veriler oluşturulmuştur. Elde edilen bu veriler hektar değerlerine dönüştürülerek ocak sayısı, adet, hacim, artım, meşcere orta boy, meşcere üst boy, ve bunlara ait tepe tacı çapları gibi 551

7 değişkenlerle ilişkilendirilmiştir. Tartışma başlığı altında amenajman plan verileri, arazi inceleme ve gözlemleri ile deneme alanlarına ait verilerden elde edilen sonuçlar birbirleriyle ilişkilendirilerek ayrıntılı bir şekilde irdelenmiştir. Sonuç ve öneriler bölümünde ise araştırma, inceleme ve gözlem sonuçlarının tartışılması ile varılan sonuçlar, özelde Trakya, genelde ise ülke ormanlarının önemli bir bölümünü oluşturan sürgün kökenli meşe saf ve karışık koruya tahvil ormanlarına nasıl uyarlanacağı konusunda somut önerilerde bulunulmuştur. Bu çalışma tespit niteliğinde olduğundan somut anlamda ormancılığın kullanımına yönelik rapor, tablo vb. çıktılar üretilememiştir. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Çalışma alanının tanıtımı Çalışma alanını Trakya oluşturmaktadır. Çanakkale iline bağlı Gelibolu yarımadası, ormancılık özellikleri bakımından ve geçmiş döneme ait verilere yüksek güvenilirlik düzeyi ile ulaşılamadığından çalışma alanı kapsamı dışında tutulmuştur. Çalışma kapsamı dışında tutulmasının bir diğer nedeni de Gelibolu yarımadası kısmında meşe dışında başta kızılçam olmak üzere ibrelilerin daha geniş alanda yayılış göstermesidir. Trakya da üç iklim tipi görülmektedir. Karadeniz e kıyısı olan bölümde Karadeniz, Gelibolu yarımadasında Akdeniz, Trakya nın iç kesimlerinde ise karasal iklim tipi görülmektedir (Atalay, 2010). Trakya topografik yapısı itibariyle incelendiğinde iki yükseltili arazi silsilesi ile iç bölgede de yükseltisi ortalama 300 m. olan bir havzadan oluştuğu kolayca görülecektir. Trakya nın kuzey doğusunda Istranca Dağ silsilesi, güneyde ise (Keşan Malkara hattının güneyinde) Korudağ silsilesi uzanmaktadır. Trakya da ki üç iklim tipi ve topografya diğer yetişme ortamı faktörleri ile birlikte ormanların yayılışını net bir şekilde belirlemektedir. Istranca Dağ silsilesinin yüksek yerleri ile (Sergen, Kadınkule, Çakmaktepe Şeflikleri nin üst zonları) kuzeye bakan alanlardaki (Binkılıç, Saray, Bahçeköy Şeflikleri ile Belgrad ormanları) vadi yamaçlarında saf kayın veya kayının hakim olduğu kayın + meşe ormanları yayılış göstermektedir. Istranca dağ silsilesinin genelinde meşe ormanları, İç Trakya da ise kuraklığa daha dayanıklı olan saf meşe ve meşe + gürgen ormanları daha güneyde ki Korudağ silsilesinde ise kızılçam ormanları ile Akdeniz bölgesinin maki elemanlarının yayılış yaptığı görülmektedir. Tekirdağ Şarköy Yenice boğazı denizin etkisiyle daha çok Istranca Dağ silsilesinin alçak rakımlı alanlarının Karadeniz e olan bakılarındaki özellikleri göstermektedir. Bu alanda meşe türlerinin yanı sıra Tilia tomentosa Moench. (gümüşi ıhlamur) saf ve yapraklılarla karışık meşcereler oluşturmaktadır (Eraslan, 1954; Mattfeld, 1971; Irmak ve Ark., 1980; Anonim, 2013a,b,c,d) Trakya ormanlarını oluşturan ağaç türleri ve yayılış alanları, meşcerelerin alansal dağılımı, ormanların işletme şekilleri ve orman formları, yaş sınıfları, servet ve artım değerleri vb. envanter verileri ilk defa tüm Trakya da bütünlük içerisinde birinci devre amenajman planları ( ) ile kat i amenajman planları ( ) çalışmaları tamamlandıktan sonra ortaya konulmuştur. Bu çalışmaların sonuçlarına göre Trakya ormanlarını oluşturan en önemli ağaç türleri başta meşe olmak üzere, gürgen, kayın ve kestane gibi yapraklı ağaçlarla iğne yapraklı ağaçlardan kızılçam ve karaçam türleridir. Diğer ağaç ve ağaççık türleri, yerel yetişme ortamı koşullarına göre serpili veya küçük gruplar halinde bu asli ağaç türlerinin arasına dağılmış durumdadır. Birinci devre amenajman planları ile kat i amenajman planları sonuçlarına göre, meşe, genel orman alanının % 71,2 sini oluşturmaktadır (Eraslan, 1954a). 552

8 Birinci devre amenajman planları ile kat i amenajman planları sonuçlarına göre Trakya orman alanları % 71,2 meşe, % 17,9 gürgen, % 7,2 kayın, %3,2 kızılçam ve % 0,5 kestane saf ve karışık meşcerelerinden oluşmaktadır. Karaçama serpili halde veya birkaç hektarlık gruplar halinde ender olarak rastlanır (Eraslan, 1954a). Aynı amenajman planları işletme şekilleri bakımından incelendiğinde Trakya ormanlarının (Gelibolu yarımadası hariç) 63426,0 hektarı (% 11,5) koru, ,0 hektarı (% 88,5) ise baltalık olarak işletilmiştir. Trakya da baltalık olarak işletilen ormanlar, meşenin saf ya da karışımda hâkim olduğu meşcerelerden oluşmaktadır. Eraslan (1954a), Trakya da koru olarak işletilen meşe ormanlarının (% 10,77) yakından incelendiğinde bir kısmının tohumdan oluştuğu tespit edilmiş olsa da çok önemli bir kısmının sürgünden yetiştiğini belirtmiştir. Özellikle yaşını aşmış saf meşe meşcerelerini oluşturan gövdelerin, tohumdan veya sürgünden yetişmiş olduklarını tespit etmenin zor olduğunu belirtmiştir. Bu durumda dikkate alındığında Trakya da sürgün kökenli ormanların oranının daha fazla olduğunu söylemek uygun olacaktır. Trakya da baltalık olarak işletilen ormanların tümü 2006 yılından sonra baltalık işletmesinden çıkarılarak koruya tahvil (dönüştürme) ya da koru işletme sınıflarına aktarılmıştır. Trakya ormanlarında baltalık işletmesi kaldırılmadan önce yapılan son amenajman planlarına (2002) göre ,9 hektar (%56,8) koru, ,2 hektar (%43,2) ise baltalık orman alanı mevcuttur (Şekil 1). Meşe ormanları 18 tür ile bunlara ait alt tür, varyete ve hibritleri ile doğal olarak ülkemizde yayılış göstermektedir (Öztürk, 2013). Anadolu ve Trakya da çok geniş yayılış alanına sahip olan ak meşeler, kırmızı meşeler ve herdem yeşil meşeler floristik özellikleri, büyüme, gelişim ve silvikültürel özellikleri bakımından birbirlerinden oldukça farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklara rağmen meşeler yeterince araştırmaya konu edilmemiş, yapılmış olan hemen hemen tüm ormancılık çalışmaları (orman envanteri ve planlanması, idare süreleri ve işletme amaçları, hâsılat tabloları, dikili gövde hacim ve artım tabloları vb.) cins esasına göre gerçekleştirilmiştir. Eraslan (1954a), Kantarcı (1974), Güler (2013) ve orman amenajman planlarından (2013) elde edilen bilgilere göre Trakya ormanlarında bulunan meşe türleri; sapsız meşe (Q.petraea (Matt.)Lieb.), macar meşesi (Q. frainetto Ten.), saplı meşe (Q. robur L.), ıstranca meşesi (Q. hartwissiana), tüylü meşe (Q. pubescens Willd.), saçlı meşe (Q. cerris L.), palamut meşesi (Q. ithaburensis subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge et Yalt.), kermes meşesi (Q. coccifera L.) ve pırnal meşesi (Q. ilex L.) dir. Şekil 1. Trakya ormanlarının ağaç türlerine göre dağılışı Figure 1. Distribution of forests in Thrace according to tree species 553

9 2.2. Deneme alanlarının seçimi, sayısı, tanıtımı ve yapılan ölçmeler Orman amenajman başmühendislikleri bölge müdürlükleri merkezlerinde konuşlandırıldıktan sonra konuşlandırıldığı bölge müdürlüklerinin sorumluluk alanında yer alan ormanlarla ilgili çok daha ayrıntılı bilgiye sahip olmuşlardır yılından sonra orman amenajman başmühendislikleri bölge müdürlüğü kapsamında çalışarak planlama çalışmalarını gerçekleştirmişlerdir yılında koruya tahvil çalışmaları kapsamında tüm baltalık alanları gezilerek meşcerelerin gelişim durumları tespit edilmiş ve aktüel koru rumuzları ile sembollendirilmişlerdir yılında orman amenajman planları yenilendiğinden alanlar tekrar gezilerek koruya tahvil işletme sınıflarında yapılan uygulamalarda arazide incelenmiş ve envanter çalışmalarında elde edilen veriler değerlendirilmiştir. 10. Orman Amenajman Başmühendisliği tarafından Vize Orman İşletme Müdürlüğü nde plan yenilemesi yapılan orman işletme şefliklerinde elde edilen veriler Tablo 1 de gösterilmiştir. Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcerelerinin (Mab2) konumsal dağılımının çok büyük bir kısmının yetişme yeri kötü alanlar, Trakya nın iç kesimlerindeki kuraklığa dayanıklı olan saf meşe ve meşe + gürgen meşcerelerinin yayılış alanları ile denize kıyısı olan Midye Şefliği nde denizin doğrudan etkisi altında olan alanlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcereleri (Mab1) ise yalnızca Vize Orman İşletme Şefliği nde yer almaktadır. Bu meşcerelerin öncesi bozuk baltalık alanları olup enerji ormanı kapsamında koruma bakım çalışmaları ile verimli hale dönüştürülmüştür. Bu meşcereler vejetasyon döneminde su açığının olduğu İç Trakya nın düzlük alanlarında yer almaktadırlar. Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcereleri (Mab3) ise yetişme ortamı koşullarının iyi olduğu orman alanlarından oluşmaktadır (Tablo 1). Plan Ünitesi Kömürköy Midye Sergen Vize Tablo 1. Amenajman planlarındaki meşcere tiplerinin ağaç serveti envanterine ait değerler Table 1. The values of the inventory of the tree stand types volume in forest management plans HEKTARDA Meşcere Tipi Alan (ha) Örnek Alan Adedi n Ağaç Adedi 0-7,9 cm Ağaç Adedi 8 cm 554 Varyasyon Genişliği Asgari Servet x_min. (m³) Azami Servet x_max. (m³) Aritmetik Ortalama X (m³) Standart Sapma S Mab2** 214, ,000 47,000 27,625 12,983 Mab3*** 8176, , ,000 67,560 22,033 Mab2 414, ,000 66,100 28,823 16,043 Mab3 4127, ,500 98,500 60,757 19,949 Mab2 162, ,950 41,650 28,577 7,909 Mab3 1330, , ,650 57,947 20,287 Mab1* 1442, ,800 18,950 9,462 4,369 Mab2 1435, ,250 28,366 18,804 3,811 Mab3 4650, ,200 54,125 34,392 9,319 Mab1* Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcereleri Mab2** Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcereleri Mab3*** Sıklık çağında kapalılığı % arasında olan meşe meşcereleri

10 Tablodaki ortalama servetler incelendiğinde Istrancalar ın sırt kısımlarında ve kuzeye bakan kısımlarında kalan plan ünitelerinin meşcere tipi servetlerinin birbirine yakın olduğu fakat ağırlıklı olarak ormanları İç Trakya da yer alan Vize İşletme Şefliği nin ise oldukça düşük çıktığı görülmektedir. Orman amenajman çalışmalarında veriler toplandıktan sonra ortalama bonitet üzerinde değerlendirilmektedir. Tablodaki asgari servet ve azami servet arasındaki farklılıkların fazla olmasının en temel nedeni bonitet farklılıklarıdır. Bu alandaki eksiklikler bilindiğinden dolayıdır ki bu çalışma için alınan deneme alanlarında bonitet farklılıkları dikkate alınarak çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma için Trakya daki koruya tahvil alanlarını yansıtacak üç bonitet üzerinden, yaşları 18, 21, 24, 27 ve 30 olan 6 adet bakım görmüş, 2 adet bakım görmemiş toplam 8 adet meşcere tipine ayrılmıştır. Her meşcere tipi için en az 3 adet deneme alanı alınması amaçlanmıştır. Bu çalışma tespit amaçlı olduğundan deneme alanları sayısı çeşitli kısıtlayıcı nedenlerden dolayı düşük tutulmuştur. Çalışmanın amacı doğrultusunda örnek alanlar bilinçli rasgele örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Deneme alanları koruya tahvil ormanlarının yoğun bulunduğu şeflikler ile envanter çalışması için gerekli işgücünü sağlayan İşletme Müdürlüğü nde yoğunlaşmıştır. Deneme alanları Vize, Demirköy (İğneada) ve Bahçeköy Orman İşletme Müdürlüklerinde alınmıştır. Çalışmaya konu ormanlar genelde a ve ab çağındaki meşcerelerden oluştuğundan ve deneme alanlarının 0,1 hektar ve daha büyük alınması durumunda çok sayıda bireyi içereceğinden çalışmada deneme alanlarının büyüklüğü sabit olmak üzere 0,04 (r = 11,28 m m²) hektar olarak kararlaştırılmıştır. Deneme alanının şekli çalışmada kolaylık sağladığı için daire şeklinde alınmıştır. Deneme alanlarında şeflik adı, bölme no, coğrafi koordinat, yükselti, eğim, bakı, ağaç türü, ocak sayıları, 8 cm üzerindeki bireylerin tümünün ayrı ayrı göğüs çapları, 8 cm altındaki bireylerin < 4 cm ile 4 7,9 cm arasındaki bireylerin iki grup halinde adetleri, boniteti belirlemek için 1 3 adet hakim ağacın boyu ile meşcereyi yansıtacak 1 3 adet ağacın boyları, boy ölçümü yapılan bireylerin tepe tacı çapları ölçülmüş, deneme alanı ve çevresinin yetişme ortamı genel özellikleri, meşcereye yapılan müdahalenin şiddeti ve ağaçlardaki su sürgünü miktarı gözlemlere dayanılarak envanter karnelerine yazılmıştır. Yaş ölçümlerinde hata yapmamak için deneme alanlarında yaş ölçümleri yapılmamıştır. Her deneme alanının yaşı, bölme numarası ve coğrafi koordinatları ile ilişkilendirilerek İşletme Şefliği nin amenajman plan uygulamaları ile ilgili kayıtların tutulduğu Tablo No: 35 den alınmıştır. En son tıraşlandığı yıldan başlayarak 2013 yılına kadar geçen süre deneme alanlarının yaşını oluşturmaktadır. Bu veriler deneme alanlarının hemen bitişiğinde yer alan 1 3 adet ağacın kesilerek yaşları ile kontrolü yapılmıştır. Ağaç servetinin hesaplanmasında, Vize Orman İşletme Müdürlüğü Kömürköy Orman İşletme Şefliği nin Dikili kabuklu gövde hacim ve artım tablosu verileri kullanılmış ve amenajman APP programından faydalanılmıştır (Tablo 2). Meşcere tipleri seçiminde saf meşe meşcereleri ve bakım uygulaması yapılan en alt yaş ile ikinci kez bakım müdahalesi gören meşcereler dikkate alınmıştır. Meşcere tiplerinin sembollendirilmesinde öncelikle klasik yaklaşım olan ağaç türü, çağ sınıfı ve kapalılık kullanılmıştır. Bunlara ek olarak yapılan çalışmadaki meşcere tiplerini sembellendirmek için müdahale şekli rumuzları, yaş ve tarafımızdan düzenlenen bonitet endeks sınıflarıda eklenerek sembollendirme tamamlanmıştır. Sembollendirmede kullanılan kısaltmalar; B Mutedil KB Şiddetli silvikültürel müdahale yapıldığını, BG Bakım görmemiş olduğunu; I İyi, II Orta III Kötü bonitet alanlarını; 18, 21, 24, 27 ve 30 ise yıl olarak yaşları tanımlamaktadır (Tablo 2). 555

11 Meşcere Tipi Tablo 2. Deneme alanlarındaki meşcere tiplerinin ağaç serveti envanterine ait değerler Table 2. The values of the inventory of the tree stand types volume in sample plots Örnek Alan Adedi n Ocak Sayısı (Adet) Birey Sayısı < 4 cm (Adet) Birey Sayısı 4-7,9 cm (Adet) HEKTARDA Ağaç Adedi 8 cm Varyasyon Genişliği Asgari Servet x_min. (m³) Azami Servet x_max. (m³) Aritmetik Ortalama X (m³) Standart Sapma S Mab3-BG-III ,000 26,500 17,033 6,467 Mab3-B-II ,000 19,000 13,958 7,409 Mab3-B-II ,667 43,533 39,400 5,124 Mab3-BG-II ,000 44,667 41,889 3,470 Mab3-B-II ,000 51,167 45,958 5,871 Mab3-KB-II ,000 35,333 29,055 5,765 Mab3-B-I ,667 70,533 59,856 6,821 Mb3-B-I , , ,578 7, Bulgular Ormancılıkta yetişme ortamının verim gücünü ortaya koymanın birden fazla yöntemi vardır. Ağaçlı orman alanlarında meşcereyi oluşturan hâkim ağaçların belirli bir yaşta ulaşabileceği üst boy yetişme ortamının verim gücünü yani boniteti belirler. Amenajman planlama çalışması esnasındaki envanter çalışmalarında alınan boy ölçüm değerleri, arazi inceleme ve gözlemlerinde Trakya daki sürgün kökenli meşe meşcerelerinin 20 yaşında ortalama boyu 5 9 m. arasında değiştiği görülmektedir. Çalışmada yaş aralığı bir yaş grubu olarak kabul edilmiştir. Arazide yapılan ölçümlerde, gözlemlerde ve deneme alanı verilerinden bu yaş grubuna ait en düşük boy 4 m., en yüksek boy ise 11,5 m. olarak tespit edilmiştir. Eraslan (1954b) tarafından gerçekleştirilen meşe bonitet tablosunda da 20 yaş için en düşük boy 4,3 m. en yüksek boy ise 10,0 m.; 25 yaş için en düşük boy 5,15 m. en yüksek boy ise 11,95 olarak tespit edilmiştir. Bu çalışmada, yapılan ölçümlerle, Eraslan tarafından yapılan meşe bonitet tablosu dikkate alınarak 4,0 7,0 m. arası kötü, 7,0 10,0 m. arası orta, 10,0 m. üzeri iyi bonitet olarak kabul edilmiştir. Buna göre, her deneme alanında ölçülen değerlerin ilgili meşcere tipinde birleştirilmesi sağlanarak hâkim ağaçların boylarının aritmetik ortalamaları alınmak suretiyle hâkim ağaçların orta boyu, meşcere orta ağaçlarından ölçülen ağaçların boylarının aritmetik ortalamaları alınmak suretiyle de meşcere orta boyu bulunmuştur. Hâkim ağaçların tepe tacı çaplarının ortalamaları alınarak hâkim ağaçların ortalama tepe tacı genişlikleri, meşcere orta ağaçlarının tepe tacı çaplarının ortalamaları alınarak da meşcere orta ağaçlarının ortalama tepe tacı genişlikleri bulunmuştur (Tablo 3). Çalışmada 24 yaşında, orta bonitette müdahale görmemiş meşcereler ile mutedil ve şiddetli müdahale görmüş meşcereler birbirleriyle ilişkilendirilerek müdahalenin şiddetinin meşcerelerin gelişimi üzerine etkisini ortaya koymak amaçlanmıştır. 24 yaşındaki kontrol amacıyla bırakılmış müdahale görmemiş deneme alanları ile mutedil müdahale görmüş deneme alanları aynı bölmedeki alanlardan oluşmaktadır. 18 ve 21 yaşında orta bonitette müdahale görmüş meşcerelerin seçilme nedeni ise aynı özellikleri taşıyan ileri yaştaki 556

12 meşcerelerle karşılaştırılarak müdahalenin ne zaman yapılması gerektiğini belirlemektir. 27 ve 30 yaşlarda, mutedil müdahale yapılmış orta bonitet meşcerelerin araştırmaya konu edilme nedeni ise meşcerelerin gelecekteki durumlarına ışık tutmaktır. Meşcere Tipi Tablo 3. Deneme alanlarındaki meşcere tiplerinin gelişimine ait değerler Table 3. The values of development of stand types in sample plots Silvikültürel Müdahalenin Şiddeti Bonitet Yaş (Yıl) Bonitet Ağacı Orta Boy (m) Meşcere Bonitet Ağacı Tepe Tacı Çapı Ort. (m) Meşcere Orta Boy (m) Meşcere Orta Ağacı Tepe Tacı Çapı Mab3-BG-III 21 Bakım görmemiş Kötü 21 6,2 2,52 5,9 2,40 Mab3-B-II 18 Mutedil Orta 18 8,1 2,40 7,5 2,32 Mab3-B-II 21 Mutedil Orta 21 9,5 4,00 9,0 4,00 Mab3-BG-II 24 Bakım görmemiş Orta 24 7,8 2,72 7,4 2,27 Mab3-B-II 24 Mutedil Orta 24 9,4 3,10 8,7 2,64 Mab3-KB-II 24 Şiddetli Orta 24 9,3 3,30 8,8 3,20 Mab3-B-I 27 Mutedil Orta-İyi 27 10,8 2,80 10,0 2,44 Mb3-B-I 30 Mutedil Orta-İyi 30 11,2 3,46 10,6 3,20 Meşcerelere yapılan ilk silvikültürel müdahaleler ayıklama kesimleri şeklinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma durum tespiti amaçlı olduğundan deneme alanı sayıları olması gerekenden daha az alınmıştır. Bu tür kapsamlı bir çalışmadaki deneme alanı sayısının 300 adetten az olması beklenmemektedir. Deneme alanının az sayıda olmasından dolayı varyans analizi yapılmamıştır. 4. Tartışma Elde edilen bulgular ile arazi inceleme ve gözlemler ışığında aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır. Bunlar; Koruya tahvil meşcerelerindeki ağaç âdeti, kapalılık, servet ve artım üzerinde en etkili olan değişkenlerin başında ocak sayısı, ocaklardaki ağaç sayısı ve ocakların alandaki dengeli dağılımı gelmektedir. Yetişme yeri kötü alanlar ya da kötü bonitet alanlarda ocak sayısı en azdır. Orta ve iyi bonitet alanlarda ileri yaşlarda bakım müdahaleleri ile ocakların bir kısmı ortadan kaldırılmıştır. Meşcereye yapılan şiddetli müdahaleler ocakların ortadan kaldırılmasına neden olmakta ve sonucunda da meşcerenin gelişimine olumsuz etki etmektedir. Kötü bonitet alanlardaki servet ve artım miktarı orta ve iyi bonitet alanlara göre oldukça düşüktür. Meşcere içerisindeki bireylerin dağılımı homojen değildir. Meşcerenin gelişimi yavaş olduğundan 21 yaşında olmasına rağmen 8 cm çapın üzerindeki birey sayısı aynı yaştaki orta bonitet meşcerelere göre oldukça azdır. Bonitetin düşük olması meşcerenin tepe tacı gelişimi ve boy büyümesi üzerinde de etkilidir. 18 yaşında, orta bonitette, müdahale görmüş meşcerelerin 8 cm çapının üzerindeki bireylerinin hacim değerleri toplamı 13,9 m³, aynı özellikteki 21 yaşındaki meşcerelerin ise 39,4 m³ tür. Ocak sayıları birbirine yakın olan bu deneme alanlarının birey sayılarının çap gruplarına dağılımı oldukça farklılık göstermektedir. Deneme alanlarındaki yaş farkı 3 yıl olmasına rağmen hacim değerleri arasında 3 kat fark bulunmaktadır. Bu sonuca göre yaşları arasında meşcerenin meydana getirdiği artım servet birikimine önemli katkı (m) 557

13 sağlamıştır. 18 yaşında, orta bonitette, bir yıl öncesinde müdahale görmüş meşcerelerin boy büyümesi, tepe tacı gelişimi ve çap artımı bakımından 21 yaşında aynı özellikteki meşcerelere göre daha iyi gelişim gösterdiğini tablodaki sonuçlara göre söylemek olanaklı değildir. 24 yaşında, orta bonitette müdahale görmemiş meşcereler ile mutedil ve şiddetli müdahale görmüş meşcerelerin ocak sayıları miktarları oldukça benzer sayı ve niteliktedir. Bakım görmemiş alanlardaki birey sayısı bakım görmüş alanlara göre çok fazla miktardadır. Birey sayısının fazla olması meşcere gelişimini yavaşlatmış ve bunun sonucunda servet birikimine ve boy büyümesine olumsuz yansımıştır. Meşcerelere yapılan bakım müdahalesinin şiddeti bu çağda meşcerenin gelişimine oldukça etki etmektedir. Şiddetli müdahalenin özellikle kalın bireylere yapılması sonucunda meşcerede servet birikimi azalmış ve kaliteli gövdeler meşcereden ayrılmıştır. Kapalılığın kırılması sonucunda meşcerede kalan bireylerde yoğun su sürgünü tespit edilmiştir. Meşcere üst boyun, mutedil müdahale görmüş meşcerede 9,4 m. iken şiddetli müdahale görmüş meşcerede 9,3 m. ye düşmesini yapılan şiddetli müdahalenin kalın çaplı ve boylu bireylere yapıldığı düşünülmektedir. Kapalılığın kırılmasından dolayı tepe tacı gelişimi artmıştır. 24 yaşında, doğru zamanda, mutedil müdahale görmüş meşcerelerde ortalama birey sayısı tablodaki adetlerin toplamından 1942 adet olduğu görülmektedir. Meşceredeki bireylerin 742 âdeti (% 38,2) 8 cm göğüs çapının üzerinde, 925 âdeti (% 47,6) 4 6 cm arasında (daha çok 6 cm nin üzerinde), 275 âdeti (% 14,2) ise 4 cm nin altında olup ileriki yıllarda meşcereye katılma imkânı bulunmayan bireylerden oluştuğu görülmektedir. Yine bu meşcerelerde meşcere üst boyu 9 10 m., meşcere orta boyu 8 9 m., hâkim ağaçların ortalama tepe tacı genişlikleri 3,1 m., meşcere orta ağaçlarının ortalama tepe tacı genişlikleri ise 2,6 m. olarak tespit edilmiştir. Tepe tacı genişliğinden hareketle birim alanda (hektarda) % 100 kapalılıkta kaç adet ağaç olması gerektiği hesaplanmıştır. Bu hesaba göre olması gereken ağaç sayısı 1885 adettir. Bu hesaplamada göğüs yüksekliği çapı 8 cm nin üzerinde olan ağaçların tepe tacı çaplarının ölçüldüğü bilinmelidir. Hektardaki ağaç adetleri 4 8 cm. aralığında yoğunlaştığından dolayı tepe tacı çapları genişliği azalacak ve hektardaki birey sayısıda artmış olacaktır. Bu sonuçlardan hareketle yaş grubu içerisinde, bir kez mutedil müdahale görmüş, orta bonitet meşcerelerdeki birey sayılarının adet arasında olacağı öngörülmektedir. 27 ve 30 yaşlarda, müdahale yapılmış orta bonitet meşcerelerin araştırmaya konu edilme nedeni ise koruya tahvil meşcerelerinin gelecekteki gelişimini ortaya koymaktır. 24 yaşında, orta bonitette müdahale görmüş bir meşcerenin 8 cm çapının üzerindeki bireylerinin hacim değerleri toplamı 46 m³, aynı özellikteki 27 yaşındaki meşcerenin 60 m³, 30 yaşındaki meşcerenin ise 140 m³ tür. Eraslan (1954a) tarafından düzenlenen meşe hasılat tablosu değerleri incelendiğinde 30 yaşındaki sürgün kökenli meşe meşcerelerinin I. bonitetteki hektardaki hacim miktarının 96 m³, II. bonitette ise 81 m³ olduğu görülmektedir. Bu değerlerle de karşılaştırıldığında deneme alanları alınan 30 yaşındaki meşcerelerde, yapılan silvikültürel müdahalelerin yetersiz kaldığı, meşcerenin tepe tacı gelişimini yeterince yapamadığı ve hektardaki birey sayısının fazlalığı meşcere kapalılığının iç içe geçmiş olmasından anlaşılmıştır. 24 yaşında, doğru zamanda, mutedil müdahale görmüş meşcerelerde 4 cm nin altındaki birey sayısı 275 adet, 4 8 cm arasındaki birey sayısı 925 adet, 8 cm göğüs çapının üzerinde hektardaki hacim değerleri hesaplanmış birey sayısı 742 adet toplamda ise 1942 adet olduğu tablodan görülmektedir. Meşe türlerinin ekolojik istekleri dikkate alındığında 4 cm nin altındaki bireylerin ileriki yıllarda meşcereye katılma imkânı pek olanaklı değildir. 30 yaşında iki kez bakım müdahalesi görmüş deneme alanlarında 4 cm nin altındaki birey 558

14 sayısı 50 adet (% 2,4), 4 8 cm arasındaki birey sayısı 350 adet (% 17,3), 8 cm göğüs çapının üzerinde hektardaki hacim değerleri hesaplanmış birey sayısı 1628 (% 80,3) adet olmak üzere toplam 2028 adettir. Birey sayısındaki fazlalık da yapılan müdahalelerin yetersiz olduğunu göstermektedir. Tablo 2 deki sonuçlara göre sürgün kökenli meşe meşcerelerinde hacim artım miktarının yaşlar arasında fazla olduğu söylenebilir. Trakya da ki amenajman çalışmaları esnasında idare sürelerinin tespiti amacıyla yapılan araştırmada da sürgün kökenli meşe meşcerelerinin yaşlar arasında yıllık artım miktarının fazla olduğu daha önce belirlenmişti. 5. Sonuç ve Öneriler Ülke ormanları içerisinde sürgün kökenli ormanların çok büyük bir kısmını meşe ormanları oluşturmaktadır yılı envanter verileri ağaç türüne göre incelendiğinde ülke ormanlarının ,3 hektarının (% 29,83) meşe ormanlarından oluştuğu görülmektedir. Envanter sonuçlarına göre meşe ormanlarının % 89,23 ü baltalık ve koruya tahvil olarak işletilmektedir. Birinci devre amenajman planları ile kat i amenajman planları sonuçlarına göre, meşe, Trakya daki genel orman alanının % 71,2 sini oluşturmaktadır. Anadolu ve Trakya da çok geniş yayılış alanına sahip olan ak meşeler, kırmızı meşeler ve herdem yeşil meşeler floristik özellikleri, büyüme, gelişim ve silvikültürel özellikleri bakımından birbirlerinden oldukça farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklara rağmen meşeler yeterince araştırmaya konu edilmemiş, yapılmış olan hemen hemen tüm ormancılık çalışmaları cins esasına göre gerçekleştirilmiştir. Ülke ve Trakya ormancılığı açısından çok büyük öneme sahip meşe ormanlarının gelecekte en kısa zamanda tür ya da takson esaslı çalışmalara konu edilmesi sağlanmalıdır. Arazi inceleme ve gözlemler ile deneme alanlarındaki tespitlerde sırasıyla en çok sapsız meşe (Q.petraea (Matt.)Lieb.), macar meşesi (Q. frainetto Ten.) ve saçlı meşe (Q. cerris L.) gözlenmiştir. Meşe karışık meşcerelerinde büyüme ve gelişim farklılık göstermektedir. Q. cerris L. büyüme ve gelişim bakımından diğer türlere göre üstünlük sağlamaktadır. Meşe türlerinin bu gelişimleri dikkate alınarak idare süreleri ile koruma hedefleri ve işletme amaçları farklılaştırılmalıdır. Orman envanteri ve planlanması, idare süreleri ve işletme amaçları, hâsılat tabloları, dikili gövde hacim ve artım tabloları, silvikültürel müdahale şekilleri meşe türleri esas alınarak gerçekleştirilmelidir. Koruya tahvil meşcerelerine yapılacak ilk müdahaleden sonra ortalama göğüs yüksekliği çapının 8 cm ve üzeri olduğu meşcerelerde yapılacak aralama müdahalelerinin şiddeti kapalılığın bir daha ki dönüş süresine kadar oluşmasına engelleyecek şiddette olmamalıdır. Böylece bu müdahale şekliyle ağaçlarda su sürgünü oluşmasına fırsat verilmemiş olacaktır. Elde edilen bulgulara göre 20 yaşında mutedil müdahale görmüş orta bonitet meşe meşcerelerine, yaklaşık 5 yıl sonra ikinci kez müdahale edilebilir. İlk müdahale ayıklama şeklinde yapılırken ikinci müdahale daha çok koruya dönüştürmenin esasları dikkate alınarak yapılmalıdır. Sıklık çağındaki meşcerelerde temel amaç sıklık, sıklık kalacak prensibi doğrultusunda müdahale yapılması olmalıdır. Daha ileri yaşlarda (40 60) alana homojen bir şekilde dağılmış belirli sayıda (hektarda adet) tohum ağacı seçilip bunların bakımına yönelik silvikültürel müdahaleler yapılmalıdır. 559

15 Meşcerelerin gençleştirilmesine esas olacak olan tohum ağaçlarındaki kovuk oluşum durumu, tepe çökmesi, su sürgünü oluşumu gibi faktörler dikkate alınarak dönüştürme süresi (patolojik olgunluk süresi) belirlenmelidir. Marmara Bölgesi ve özellikle Trakya da yakın gelecekte çok geniş meşe koruya tahvil alanları doğal gençleştirme çalışmasına konu olacaktır. Meşe koru ormanlarının gençleştirme çalışmalarındaki düşük başarı durumu dikkate alındığında meşe türlerinin biyolojisini dikkate alan ve gençleştirme yöntemlerinin başarısını arttıracak araştırmaların yapılması yararlı olacaktır. Meşcere yetişme ortamına ve sağlığına göre (ağaçlarda dipten çürüme başlayıp, başlamadığı da dikkate alınarak) yaşları arasında gençleştirmenin yapılması düşünülmelidir (Çalışkan, 2000) Bu alandaki eksik çalışmaların tamamlanması tüm ormancılık kurum ve kuruluşları tarafından amaç haline getirilmeli, bu ve benzer çalışmalar ileriye taşınarak somut çıktıların elde edileceği projelere dönüştürülmesi sağlanmalıdır. Kaynaklar Acatay, A., 1970, Trakya Mıntıkasındaki meşe monokültürü, bunun koruya tahvil ve değiştirilmesi zarureti. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt:16, Sayı: 2, Dergi Seri No: 32, s Güzel İstanbul Matbaası, Ankara. Anonim, 2012, Türkiye Orman Varlığı. CTA Tanıtım Limited, Ankara. Anonim, 2013a, Kömürköy Orman İşletme Şefliği Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planı. Anonim, 2013b, Midye Orman İşletme Şefliği Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planı. Anonim, 2013c, Sergen Orman İşletme Şefliği Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planı. Anonim, 2013d, Vize Orman İşletme Şefliği Ekosistem Tabanlı Fonksiyonel Orman Amenajman Planı. Atalay, İ., 2010, Uygulamalı Klimatoloji. META Basım Matbaacılık Hizmetleri. İzmir. Çalışkan, A., 2000, Demirköy ormanlarında silvikültürel esaslar. Demirköy İğneada Ormanları ve Çevre Sorunları Sempozyumu, 7 9 Haziran 2000, Demirköy Eraslan, İ., 1954a, Trakya ve Bilhassa Demirköy Mıntıkası Meşe Ormanlarının Amenajman Esasları Hakkında Araştırmalar. T.C. Tarım Vekâleti Orman Umum Müdürlüğü Yayınlarından, Sıra No: 132, Seri No: 13. Kader Basımevi. Eraslan, İ., 1954b, Demirköy ilçesi meşe ormanlarında bonitet araştırmaları. (İst. Üniv. Orm. Fak. Derg. Seri A, 4 (1 2) 1954, s ). Eraslan, İ., 1955, Demirköy ilçesi meşe ormanlarında hacim ve hâsılat araştırmaları. (İst. Üniv. Orm. Fak. Derg. Seri A, 5 (1 2) 1955, s ). Eraslan, İ., Evcimen, B. S., 1967, Trakya da ki meşe ormanlarının hacim ve hâsılatı hakkında tamamlayıcı araştırmalar. (İst. Üniv. Orm. Fak. Derg. Seri A, 17 (1) 1967, s ). Giray, N., Temerit, A., Başar, M., 2000, İç Anadolu Bölgesindeki meşe baltalıklarında bonitet ve yaş sınıfları itibariyle ağaç serveti tayini üzerine araştırmalar. İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 276. Güler, N., 2013, Vize nin flora ve vejetasyonu. (Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Basılmamış Teknik Rapor) Irmak, A., Kurter, A., Kantarcı, M.D., 1980, Trakya nın Orman Yetişme Bölgelerinin Sınıflandırılması. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2636, O.F. Yayın No: 276. Matbaa Teknisyenleri Basımevi, İstanbul. Kantarcı, M.D., 1974, Trakya orman sahalarının tabii ağaç ve çalı türlerine göre bölgesel sınıflandırılması. Edebiyat Fakültesi Basımevi, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2-3 Mattfeld, J., 1971, Doğu Trakya nın Bitki Coğrafyası Bakımından Durumu. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 1544, O.F. Yayın No: 159. Kutulmuş Matbaası, İstanbul. (Çeviren: Muzaffer SELİK). 560

16 Odabaşı, T., 1976, Türkiye de Baltalık ve Korulu Baltalık Ormanları ve Bunların Koruya Dönüştürülmesi Olanakları Üzerine Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2079, O.F. Yayın No: 218. Özkul, G., 2001, Koruya Dönüştürülen Baltalıklarda Odun Verimi ve Hizmet Değeri Tahmini (Çatalca-Binkılıç Örneği. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Öztürk, S., 2013, Türkiye nin Meşeleri Teşhis ve Tanı Kılavuzu. Orman Genel Müdürlüğü, Orman Zararlılarıyla Mücadele Dairesi Başkanlığı. Şahin, A., 2009, Koruya tahvil ormanlarındaki uygulamalar. Basılmamış Teknik Rapor Sunu, İstanbul. Uğurlu, S., Çevik, İ., 1989, Bingöl yöresi meşe baltalıklarının verimlileştirilmesi çalışmalarında başarıyı etkileyen yetişme yeri faktörleri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 211. Uğurlu, S., Çevik, İ., 1994, Güneydoğu Anadolu meşe baltalıklarında sürgün seyreltmesi. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 245. Vural, F., 1940, Belgrad Ormanında Meşenin Silvikültürce Tabi Olacağı Muamele, Ekolojik Esaslar ve Teknik Teklifler. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörlüğü, Sayı: