Kriminolojinin Dünü, Bugünü ve Geleceği: Kriminoloji Bilimine Giriş

Transkript

1 KONU 1

2 Kriminolojinin Dünü, Bugünü ve Geleceği: Kriminoloji Bilimine Giriş Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

3 3 Herkes Bir Yerde En Az Bir İz Bırakır

4 4 Kısaca suç bilimi olarak tarif edebileceğimiz Kriminoloji, suç ve sapma teşkil eden bütün davranışlarla ilgilenen bir disiplindir. Edwin Sutherland e göre kanunların yapılışları, kanun ihlalleri ve bu ihlallere karşı ortaya çıkan tepkileri inceleyen bir disiplin olarak tanımlamaktadır.

5 5 Kriminolojinin Çalışma Alanları 1. Kanunların ortaya çıkışı, kanunların yapılma ve uygulanmalarına ilişkin hususlar, 2. Suçun zamansal ve mekânsal dağılımına ilişkin özellikler ve suç işleme kalıpları, 3. Suçun nedenlerini açıklamaya yönelik çalışmalar (suç teorileri), 4. Toplum tarafından suça karşı gösterilen tepkiler, 5. Ceza adalet sisteminin kurumlar, aktörler, işleyişi ve yönetimine ilişkin hususlar, 6. Gözaltı işleminden başlayarak suçluların ceza adalet sistemi içinde geçtikleri soruşturma, kovuşturma, cezalandırma ve ıslah aşamaları ve bu aşamalarda yaşanan süreçler

6 6 Kriminoloji, normalden sapan her türlü davranışı ilgi alanına alır. Kriminoloji hem kanun ihlalleri anlamına gelen suçlarla hem de sosyal normların ihlali anlamına gelen sapma davranışlarıyla ilgilenir. Bu itibarla Kriminoloji bilimi açısından incelenen kavramın suç ya da sapma olması arasında bir fark yoktur.

7 7 Suç ve sapma kavramları birbirleriyle yakından ilişkili olmakla birlikte farklı kavramlardır.

8 8 Sapma, bir toplumun sosyal hayatını düzenleyen her türlü normlardan ve değerlerden o toplumun tolere edebileceğinden daha fazla sapan ve kabul edilebilirlik sınırları dışına çıkan davranışları ifade etmek için kullanılan bir kavramdır.

9 9 Suç ise, bir toplumda geçerli olan yasal sistem tarafından oluşturulan kanunlarda açıkça yasaklanan ve karşılığında bir ceza öngörülen her türlü davranışı ifade eder.

10 1 0 DİKKAT! Bütün sapma davranışları kanunlarda suç olarak tanımlanmadığı gibi, kanunlarda suç olarak tanımlanan bütün davranışlar da toplum tarafından sapma olarak değerlendirilen eylemlerden oluşmaz.

11 11 Suçun nedenlerini anlayabilmemize olanak sağlayacak çalışmaların yapılabilmesi için öncelikle suçun ölçülmesi gerekir. Suçun ölçümü için kullanılan iki temel yaklaşım vardır: (1) Resmi Suç İstatistikleri (2) Suç Araştırmaları

12 12 SİYAH SAYILAR Polis kayıtları, mahkeme kayıtları ve cezaevi kayıtlarından oluşan resmi suç istatistikleri bize bir ülkede işlenen suçlardan devletin çeşitli kurumları tarafından hakkında işlem yapılanlarına ait genel görünümü resmeder. Hâlbuki gerçekte işlendiği halde ceza adalet sistemine intikal ettirilmeyen pek çok suçun var olduğu bilinmektedir. Resmi kayıtlara geçmeyen bu suçlara kriminoloji literatüründe siyah sayılar adı verilir.

13 13 Bir ülkede siyah sayıların büyüklüğü o ülkede devlete ve sisteme olan güvenin en temel göstergelerinden biri olarak değerlendirilebilir. Devletin polisine ve mahkemesine, kısaca ceza adalet sistemine olan güven azaldıkça insanlar suçları devlete bildirmek yerine bu sorunları kendileri çözmek eğilimine girer ve mafya tipi yapılardan medet umar.

14 14 Suçun ölçümünde kullanılan ikinci yaklaşım olan suç araştırmaları, resmi istatistiklere yansımayan suçu ve suçluluğu aydınlatmaya yönelik bir strateji olarak ortaya çıkmıştır.

15 15 Bazen insanlara herhangi bir suçu işleyip işlemedikleri ve bu suçları kaç kere işledikleri şeklinde soruların yöneltildiği fail itiraf anketleri ile bazen de insanlara herhangi bir suçun mağduru olup olmadıkları ve bu suçların kaç kere mağduru oldukları nın sorulduğu suç mağduriyeti araştırmaları ile resmi suç istatistiklerinin güvenirlik ve geçerliliklerinin sağlaması yapılarak siyah sayıların büyüklüğü anlaşılmaya ve azaltılmasına çalışılır.

16 16 Kriminoloji Biliminde Suçun Tanımı, suçların kaynağı ve suçların nasıl anlaşılması gerektiğine ilişkin ortaya çıkan düşünce okulları vardır. Bu düşünce okulları suça farklı bir perspektiften yaklaşarak suçun nedenleri ve nasıl önlenebileceklerine dair farklı modeller sunmuşlardır.

17 17 1. Klasik Okul İnsanı özgür iradesi olan, rasyonel, bencil ve hedonist bir varlık olarak gören bu yaklaşıma göre suçlar, aynen diğer davranışlar gibi insanların bilerek ve isteyerek gerçekleştirdikleri eylemlerdir.

18 18 Klasik Okul a göre bir kimsenin suç teşkil eden bir eylemde bulunması için suçun getirisi ve fail için sağlayacağı faydalarının çok, oluşturacağı riskler, neden olacağı zararlar ve cezaların da az olması veya fail tarafından öyle değerlendirilmesi gerekir.

19 19 2. Pozitivist Okul Suçları insanların özgür iradesiyle gerçekleştirdikleri eylemler olarak değil, bilakis insan iradesinin dışındaki biyolojik, psikolojik ve sosyolojik bir takım faktörler neticesinde meydana gelen hadiseler olarak görür.

20 20 3. Eleştirel Kriminoloji En baştan başlayarak suç tanımlarını sorgular ve suçun nedenlerini izah etmeye çalışmaktansa, gerek toplumun gerekse ceza adalet sisteminin kimlere ve neden yaptırım uyguladığının sorgulanması gerektiğini savunur.

21 21 Bu okul modellerinin yanında, kriminoloji literatüründe son 250 yılda yüzlerce teorinin geliştirildiğini görmekteyiz. Bu süreçte özgür irade, biyolojik faktörler, psikolojik faktörler, sosyolojik faktörler, ekonomik ve politik faktörlerin hemen hepsinin farklı kurgularla suçu açıklayan modeller geliştirdiklerini görmekteyiz. Ne var ki, bu faktörlerin hiçbiri suçun neden meydana geldiğini tek başına izah edememiştir.

22 22 Suçu büyük bir pastaya benzetecek olursak, her suç teorisinin bu pastadan ancak bir dilimlik bir bölümü açıklayabileceğini, bu nedenle suç olgusunu ve suça neden olan faktörleri doğru bir şekilde anlayabilmemiz için çok disiplinli bir bakış açısına ihtiyacımız olduğunu unutmamalıyız.

23 KONU 2

24 Kriminolojinin Temelleri: Klasik Okul ve Pozitivizmin Doğuşu Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

25 25 Avrupa ve Kilisenin Karanlık Çağı 18. yüzyıl öncesi Avrupa sında suç, kanun, ceza ve cezalandırma usulleri belirgin değildi. Bu konularla ilgili bir sistemin varlığından bile söz etmek o günün şartlarında lüks sayılabilirdi. Suç işleyenler doğaüstü güçlerden etkilenen zavallı ve günahkâr insanlardı. Bu insanlar cinlerden, şeytanlardan, perilerden etkilenmişler ve sonunda sapkın davranışlara ve suça sürüklenmişlerdi.

26 Suçun nedenlerine ilişkin bu dogmatik tanımlamalar kilise temelliydi ve birçok insan suçlandıktan sonra, arındırılmak için türlü işkencelere ve insanlık dışı müdahalelere maruz kalıyordu. Kilisenin gücünün yanında siyasi otoriteyi temsil eden krallar, feodal beyler ve aristokratlar, suç tanımlamalarının kendilerine uygulanmadığı veya uygulandığında tüm güçleriyle buna karşı koyabilme gücüne sahip 26 kişilerdi. Bu nedenle nadiren gerçekleşen suçlamalar sonucu, güçlü aileler arasında uzun süren kan davaları da yaşanabiliyordu

27 Aydınlanma Çağı ve Sonrası Rönesans ve reform hareketleri, Protestan ahlakının itici gücüyle birlikte karanlıkları yırtan bu çağa Avrupalılar Aydınlanma Çağı adını verdiler. Suç yeniden tanımlanarak cezalar bir sistem üzerine bina edildi. 27

28 28 Klasik okul terimi, deneysel bir çalışma yapmadan şeylerin nasıl olması gerektiğini hakkında fikir yürüten, ne olduğunu ve mevcut durumu değil idealin nasıl olması gerektiğini söyleyen kriminolojinin kurucu babalarının ortaya attığı düşüncelerden müteşekkil görüşlere verilen genel addır. Tamamen birey esaslıdır.

29 Cesare Beccaria ve Jeremy Bentham Beccaria ya göre kanunların dili açık ve herkesçe anlaşılabilir olmalıdır. Kanunlar şahsi olmaması gerektiği gibi önceden sonuçları tahmin edilebilir olmalıdır. Kanunların uygulanmasını meşru bir otorite garanti altına almalı ve hâkimlere takdir yetkisi verilmemelidir. 29 Bentham insanı rasyonel kabul etmekle beraber hazcı ve bencil olduğunu ileri sürmektedir. İnsanlar yaptıkları karşısında ağır bir bedel ödemeleri gerekirse, insanların rasyonel hareket ederek bu eylemi gerçekleştirmeyeceklerini savunmaktadır.

30 30 Cezalandırmaların ise insani olması gerektiğini, insan onur ve haysiyeti ile bağdaşmayacak cezalandırmanın vahşet olacağını söylemektedir. Klasik okul düşünürlerinden Bentham, insanın özgür iradesi ile kararlar alırken bu kararların bir takım şartlardan etkilenebileceğini ileri sürmüştür. Katı bir deterministik anlayışı ile bu duruma yaklaşmasa da özgür iradenin de şartlı olabileceğini ifade etmektedir. Bu yönüyle Bentham klasik okul ile pozitivist okul arasında bir köprü olarak da görülmektedir.

31 31 Pozitivist okul insan davranışlarının biyolojik, psikolojik ve sosyolojik bir takım faktörlerden etkilendiğini ileri sürmektedir. Bunun yanın sıra pozitivist okul beş duyu ile test edebileceğimiz şeyleri gerçeklik olarak kabul ederken ölçülmeyen şeyleri bilimsel gerçeklik olarak kabul etmemektedir.

32 Günümüz Kanunları 32 Klasik okul ideali anlatmakta, kanunların, cezaların, yargılamanın nasıl olması gerektiği ile ilgilenmektedir. Bunun yanında özgür iradeye vurgu yaparak insanların yaptıkları şeylerin sonucundan sorumlu tutulmaları gerektiğini söylemektedir. İnsanlar yazılı hale getirilmiş kanunlar sayesinde neyin suç neyin suç olmadığını bilebilmekte, cezalandırmalar çoğu demokratik sistemde insan haklarına saygılı hürriyeti tehdit eden cezalardan oluşmaktadır. İşkence ve kötü muamele ise suç olarak kabul edilmektedir.

33 KONU 3

34 Suçun Nedenlerine İlişkin Birey Temelli Görüşler Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

35 35 Orta Çağ ve Doğaüstü Güçlere İnanış Doğaüstü güçler perspektifine göre, suça neden olan şey, insanın içine giren ve böylece insanı ele geçiren bir takım cinler, şeytanlar ve kötü ruhlardır. Yani suç, bireylerin iradesiyle meydana gelen eylemler değildir. Aksine, suçlar bireyin kontrolü dışında gerçekleşen ve bireyi kontrolü altına alan doğaüstü gücün etkisiyle meydana gelen hadiselerdir.

36 36 Peki Suçlu Kim Suçun sorumluluğu bireyi ele geçiren spiritüel varlığa verilince, esasen bireyin herhangi bir şekilde suç sorumluluğunun olmaması beklenmeliydi. Ancak, bu kimselerin ruhlarını kurtarmak amacıyla çeşitli eziyet ve işkencelere maruz bırakılmaları, hatta ateşe verildikleri için dayanılmaz acılarla diri diri yanarak can vermeleri, cezanın bireye değil de bireyi ele geçiren kötü ruha verildiği iddialarını inandırıcı olmaktan çıkarmaktadır.

37 Aydınlanma Çağı İle Doğaüstü İnanışın Bitişi ve Klasik Okul Teorisi Orta Çağ Avrupa sının karanlıklarından kurtulma anlamında kullanılan Aydınlanma Çağı nın önemli bir bileşeni olan Klasik Okul, suçu bireylerin rasyonel tercihleri ile gerçekleştirdikleri eylemler olarak 37 değerlendirmiştir.

38 38 Klasik Okulun Rasyonel Yaklaşımına Göre Suçun Analizi

39 39 İnsanları özgür irade sahibi, rasyonel, bencil ve hedonist olarak değerlendiren Klasik Okula göre suç, herhangi bir zaman-mekân diliminde insanların karşısına çıkabilecek karar anlarında, bazı kimseler tarafından yükte hafif, pahada ağır, getirisi çok, götürüsü az, zahmeti az, kazancı bol olduğu için tercih edilen bir alternatiftir. Dolayısıyla, bu görüşe göre bir suçu işlemeleri neticesinde elde edecekleri kazanç ve avantaj, bu suçtan dolayı yakalanarak cezalandırılmaları durumunda alacakları cezadan veya karşılaşmaları muhtemel risklerden daha fazla ise insanların suç işleme olasılıkları artar.

40 Beccaria ve Bentham a Göre 40 suçları önlemenin en kestirme yolunun cezayı artırarak suçu rasyonel bir tercih olmaktan çıkarmak olduğunu düşünmüşlerdir. Böylece, rasyonel bireylerin artan cezalara bakarak suç işlemenin pek de mantıklı bir tercih olmayacağını hesap edeceklerini savunmuşlardır

41 41 Beccaria nin Üçlüsü Beccaria cezaların caydırıcı olabilmesi için kesinlik, hızlılık ve şiddetlilik olmak üzere toplam üç şartın yerine getirilmesi gerektiğini söylemiştir. Cezaların herhangi bir istisnaya yer vermeksizin bütün suçlulara uygulanmasıyla kesinlik ilkesinin; Suç ile ceza arasındaki sürenin mümkün olduğu kadar kısa tutulması ile hızlılık ilkesinin; Suç ile ceza arasında belli bir oran olması ile de şiddetlilik ilkesinin hayata geçirilmiş olacağı vurgulanmıştır.

42 Küçük Bir Örnek 42 Bir evin bahçesinde köpek olduğunu bilmeyen bir hırsız o evi soymak için bahçeye atladığında büyük ihtimalle bu hareketinden dolayı oldukça pişman olacaktır. Çünkü, bütün planlarını köpeği hesaba katmadan yapan bir hırsız, hesap denklemine çok önemli bir faktörü katmamanın bedelini yakalanarak ödeyecektir. Dolayısıyla, insanların çoğu zaman ideal ölçüde rasyonel olmayacakları bilinmelidir. Bu bakımdan, riskleri hesap etmeden yalnızca ödüllere yoğunlaşan bir suçlunun cezalar yoluyla caydırılmasının da oldukça zor olacağı unutulmamalıdır.

43 43 Pozitivist Okula Göre Suçun Nedenleri

44 44 Biyolojik Suç Teorileri 1. Dış görünüşe bağlı çalışmalar, 2. Çağdaş biyolojik yaklaşımlar.

45 45 Biyolojik Suç Teorileri Ve Öncüsü Lombroso Biyolojik suç teorileri, suça neden olan şeyin insan biyolojisindeki bir takım patolojik durumların olduğunu savunmuştur. Tarihsel gelişim süreci içinde değerlendirdiğimizde, ilk biyolojik teorilerin suça neden olan anormalliği insanların dış görünüşünde görmüşlerdir. Lombroso 3000 mahkum ve asker üzerinde yaptığı araştırmaya göre; tüylü bir vücuda sahip olma, geniş çene kemiğinin bulunması, güçlü köpek dişleri, kıvrık burun, uzun kollar ve çıkıntılı elmacık kemikleri suçluları diğer insanlardan ayıran en temel özelliklerdi.

46 46 Evrim İle Lombroso Buluşması Suçluları dış görünüş olarak diğer insanlardan farklı olarak değerlendiren bu teoriler, suçluların biyolojik olarak suç işlemeyen insanlardan daha geri olduğunu savunmuşlardır. Bu bakış açısı çerçevesinde suçlular evrimleşme sürecini tamamlayamamış insanımsı hayvanlar oldukları düşünülmüştür. Suçlular, doğuştan suçlu olarak görülmüş ve evrim merdiveninde ulaşmaları gereken basamağa varamamış atavistik adam lar olarak değerlendirilmişlerdir.

47 47 Genetik Etki- Aile Çalışması Daha sonra suça neden olan şeyin nesilden nesile aktarıldığı düşüncesi kuvvet kazanmaya başlamıştır. Böylece aile araştırmaları başlamış ve suçun sonraki nesillere geçip geçmediği yapılan alan araştırmalarıyla test edilmiştir. Suçun katılımla geçen bir özellik olduğu fikri genetik çalışmalarla daha da güçlenmiş, DNA nın bulunmasıyla kalıtım ve suç ilişkisini araştıran çalışmalara olan ilgi iyice artmıştır.

48 48 Daha Sonraki Araştırmalar Aile çalışmalarını evlat edinme çalışmaları izlemiş, daha sonra ise ikizler üzerinde yapılan çalışmalar gelmiştir. Suçun nedenlerini insan genetiğinde arayan bu çalışmaları, sonraki dönemde beyinle ilgili yapılan çalışmalar izlemiştir. Suça neden olan şeyin beyinde meydana gelen bir takım patolojilere bağlayan bu çalışmalar beyinde meydana gelmesi muhtemel fiziksel hasarların insan davranışları üzerinde önemli tesirler icra edeceği düşünülmüştür.

49 49 Beyin Fonksiyon Araştırmaları Yapılan alan araştırmaları beyin hasarları ile şiddet ve saldırganlık içeren davranışlar arasında önemli bir bağın olduğunu ortaya koymuştur. Daha sonra beyin kimyasına yönelik yapılan çalışmalar hormonların da beyinde meydana gelen fiziksel hasarlar kadar insan davranışları üzerinde etkili olduğunu gözler önüne sermiştir.

50 50 Seratonin, Dopamin, Testosteron Seratonin hormonu mutluluk hormonu olarak bilinir. Bu hormonun azlığı ile kişide saldırganlık hali gözlemlenmiştir. Dopamin hormonundaki artışın insanları daha tahammülsüz hale getirdiği tespit edilirken testosteron hormonundaki artışın bireyleri daha saldırgan hale getirdiği gözlemlenmiştir.

51 51 Psikolojik Suç Teorisi suçu bazen sosyalleşme sorunlarına, bazen zekâ seviyesindeki düşüklüğe, bazen sorunlu kişilik yapılarına, bazen de düşük ahlaki gelişime bağlamışlardır.

52 KONU 4

53 Sosyal Çevre ve Suç: Sosyal Yapı Teorileri Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

54 54 Belirsizlik Suç sadece bireysel özelliklerden kaynaklanan bir problem değildir. 19 uncu yüzyılda oldukça yaygın olan suç işleyen kişilerin fiziksel ve bireysel özelliklerini tespit edilerek suç ve sapkın davranışların açıklanması yaklaşımı özellikle yoğun göç hareketleri olmak üzere sonraki dönemlerde tartışmalı hale gelmiştir.

55 55 19 uncu yüzyılın sonu ve 20 inci yüzyılın başlarında yaşanan toplumsal değişimlerin suç ve suçluluk üzerine olan etkilerini inceleyen araştırmacılar suçun tek başına bireysel özelliklerle açıklanamayacağını, en az bireysel özellikleri kadar ve hatta onlarda da fazla bireylerin içerisinde yaşadıkları sosyal yapının suç ve suçluluk olgularıyla ilişkili olduğunu ileri sürmüşlerdir.

56 Özellikle sosyoekonomik statü, etnik/kültürel çeşitlilik, göç ve nüfus hareketleri, boşanma veya parçalanmış ailelerin yüksek oranda olması gibi sosyal sorunların yoğun olarak görüldüğü bölgelerde sosyal düzensizliğin yaşanacağı ve sosyal kontrolün zayıflaması nedeniyle suç oranlarının artacağı ileri sürülmüştür. 56

57 57 Durkheim e Göre-I Durkheim toplumların da tıpkı canlı organizmalar gibi olduğunu, aynen canlı bir organizmayı meydana getiren organlar arasında gözlemlenen ahenk, denge, işbölümü ve bağımlılığın toplumlar için de geçerli olduğunu iddia etmiştir. Durkheim, sosyal yapının bireyler üzerinde kontrol gücü olduğu ve bu kontrolün toplumsal dengeyi sağlayan en önemli etken olduğunu ileri sürmektedir.

58 58 Durkheim e Göre-II Toplumsal yapının savaş, doğal afetler, yoğun göç ve hızlı nüfus hareketleri gibi sıra dışı durumlarda birey üzerindeki kontrol ve denetiminin zayıfladığını ve bir tür kuralsızlık ve normsuzluk dönemi yaşandığını belirtmektedir. Yukarıda sayılan olağanüstü durumlar neticesinde toplumsal yapının ve ahengin bozulması ve bunun sonucunda da bireyler üzerindeki sosyal kontrolün zayıfladığı bu kuralsızlık dönemlerini Durkheim anomi olarak tanımlamaktadır.

59 59 Farklı Bir Bakış Açısı 1920 lerde Shaw ve McKay tarafından ileri sürülen suç ve sapkınlığın bireysel faktörlerden çok sosyal çevre ve koşulların bir sonucu olduğunu ileri sürmektedir.

60 60 Sosyal düzensizlik kuramına göre mahalledeki sosyoekonomik dezavantaj, nüfus hareketleri/göçler ve etnik/kültürel heterojenlik farklı sosyal ve kültürel değerlere sahip mahalle sakinleri arasındaki komşuluk, akrabalık ve arkadaşlık ilişkilerini zayıflatmakta ve bu durum suç teşkil eden davranışların neler olduğu ve suç ve suçlularla mücadele konusunda ortak bir değerler bütünü ve hareket tarzı belirlenmesini engellemektedir.

61 61 Diğer taraftan mahallelilik bilinci veya sistemik kontrol yaklaşımı ise sosyal düzensizlik yaklaşımıyla tanımlanan sosyal bağların kapsamını genişletmektedir.

62 62 İki Temel Fark Sosyal düzensizlik kuramı daha çok arkadaşlık ve akrabalık ilişkilerine ve bu ağlar üzerinden toplumda sağlanacak entegrasyon ve sosyalleşmeye vurgu yapar. Sistemik kontrol yaklaşımı ise toplumdaki entegrasyon ve sosyalleşme sürecini önemsemekle beraber suç ve suçluluğun önlenmesi noktasında toplumdaki sosyal kontrol kapasitesi ön plana çıkarılır.

63 KONU 5

64 Bireyin Toplumla Olan İlişkilerinin Bir Ürünü Olarak Suç: Sosyal Etkileşim Teorileri Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

65 65 Sosyal etkileşim perspektifinden bakıldığında birey-toplum etkileşiminin suç üzerinde icra ettiği iki yönlü bir etki bulunmaktadır. Birinci etkiyi öğrenme teorisi ile izah ettik ve bireyle suçlu kimseler arasındaki etkileşim sonucu kişinin bu insanlardan etkilenerek suç işleyebileceğini söyledik. İkinci etkiyi ise damgalama teorisi ile izah ettik ve suç işleyen ya da hata yapan insana toplumun gösterdiği olumsuz tepkiler sonucu bireyin dışlandığını, yeniden normale dönme imkanı bulamadığı için de suçlu statüsünü benimsediğinden bahsedilecektir.

66 66 Suç, aynen diğer davranışlar gibi öğrenilen bir davranıştır. Suçun öğrenilmesi ile iki şeyin öğrenilmesi kastedilir: Suç işleme tekniklerinin öğrenilmesi (Birey suçun mekanik olarak nasıl işleyeceğini öğrenir) Suç işlemeyi haklı çıkaran gerekçelerin ve mazeretlerin öğrenilmesi. (Gerek suç işlemeden önce gerekse suç işlemeden sonra vicdan azabı hissetmemek için ihtiyaç duyacağı mazeretleri ve gerekçelendirmeleri öğrenir)

67 67 Her suç bir haksızlıktır!!! Suç işleyen insanlar da temelde ya başka insanların hakkı olan bir şeyleri ellerinden alarak haksızlık yapar, ya onlara hak etmedikleri şekilde davranarak onları incitir, ya da diğer insanlara ait şeylere zarar vererek adalet duygularını zedelerler. Her ne sebeple olursa olsun bir insanın suç işlemesi ve bunu da bir kariyer olarak sürdürebilmesi için yaptığının doğru olduğuna inanması ve vicdan azabından kurtulması şarttır.

68 68 nötrleştirme teknikleri Sykes ve Matza tarafından geliştirilen nötrleştirme teknikleri kariyer suçlularının nasıl olup da yaptıkları onca haksızlıklara rağmen suç işlemeye devam edebildiklerini anlatmaktadır. Bu teknikler: sorumluluğun reddedilmesi, zararın reddedilmesi, mağdurun varlığının reddedilmesi, kendilerini lanetleyenlerin lanetlenmesi kendi değerlerini toplumun değerlerinden üstün görmedir.

69 69 Dikkat!!! Suç, insanların birbirleriyle etkileşimleri sürecinde öğrenilen bir davranış olduğu gibi, kişinin başka insanların bu davranışlarda bulunduğunu gözlemlemesi de bu kimsenin suç teşkil eden davranışları öğrenmesine sebep olabilir.

70 70 Nasıl Yani!!! Bir kimsenin yakın çevresinde şiddete başvurma yaygın bir tutum olmadığı halde, bir kimse izlediği televizyon programlarının ve dizilerin etkisiyle, oynadığı video oyunlarının tesiriyle şiddete başvurma eğilimi geliştirebilir ve bu durumu kendisi bile fark etmeyebilir. Gözlem yoluyla bireyler bir yandan suçun nasıl işleneceğine ilişkin teknikleri öğrenirken bir yandan da suç işledikten sonra elde edilmesi muhtemel faydaların ve karşılaşılması muhtemel zararların neler olduğunu bizzat kendisi tecrübe etmeden görme fırsatını yakalamış olur.

71 71 Sosyal bir varlık olan insanı içinde yaşadığı toplumdan ayrı ve tek başına düşünmek yanlış bir yaklaşımdır. Zira birey ve toplum arasında sürekli bir iletişim ve etkileşim vardır. Birey ve toplum arasındaki bu dinamik yapı gereği birey içinde yaşadığı toplumu etkiler ve toplum tarafından da etkilenir.

72 72 Bir insana kırk kere deli dersen deli, veli dersen veli olur Toplumun bireye karşı göstermiş olduğu pozitif veya negatif tutumlar birey için öylesine etkili olur ki, bireyin kendisine ait benlik algısı toplumdan gelen geri bildirimlere göre değişebilir. Bireye gösterilen aşırı ve olumsuz tepkiler sonucunda birey toplum dışına itilir ve bireyin benlik algısı toplum tarafından yansıtılan olumsuz imaj doğrultusunda değişir.

73 73 Kendisine suçlu, hırsız, arsız, ayyaş ve benzeri olumsuz kelimelerle hitap edilen ve o şekilde nitelenen bireye yaptığı hatayı telafi ederek yeniden toplumun saygın bir ferdi olma şansı verilmemiş olur. Bu durumda birey, kendisine söylendiği gibi bir kimse olma yoluna girer.

74 74 Güncel Örnek Özellikle çocuk yetiştirirken ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocuklara işe yaramaz adam, senden ne köy olur, ne kasaba, senden bir baltaya sap olmaz

75 KONU 6

76 Organize Suç Teorileri Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

77 77 Organize suç, tanımı üzerinde uzlaşı sağlanamayan bir kavramdır. Organize suç, kısa ve öz bir ifadeyle, en az üç kişinin devamlı olarak suçlar işlemek amacıyla, belirli bir hiyerarşik yapı içinde gizli işbirliği yapmaları ve suçlar işlemeleridir.

78 78 Organize suç denildiğinde akla ilk önce mafya gelir, ancak organize suç mafya tipi yapıları da içine alan üst bir kavramdır, olgudur. Organize suç ve mafya sosyolojik, örgütlü suç ise hukuki bir anlam derinliğine sahiptir.

79 79 Sınıraşan (Organize) Suç Birden fazla ülkeyi içine alan suçtur. Suç bir ülkede planlanıp bir başka ülkede işlenebilir, sonuçları birden fazla ülkeyi etkileyebilir.

80 80 Şirket Suçları Beyaz yakalı suç, şirket (kamu veya özel) çalışanlarının, beyin gücüyle, bilgileri ile yaşamlarını kazananların görevleriyle ilgili konularda görevlerini kötüye kullanmak suretiyle kişisel çıkar sağlamalarıdır. Şirket suçlarında ise, şirket çalışanlarının veya yetkililerinin, kişisel çıkarları dışında kurumlarının menfaati için ihmal gösterme veya eylem gerçekleştirme suretiyle yasadışı iş yapmalarıdır.

81 Organize suçlara ilişkin üzerinde uzlaşı sağlanmış bir 81 tanım bulunmamakla birlikte uluslararası alanda kabul görmüş ortak özellikleri vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Ekonomik çıkar amacı taşırlar, Hiyerarşik yapıları vardır, Devamlılık gösterirler, Sınırlı üyelik sistemi vardır, Kuralları bulunur, Tekelci anlayışa sahiptirler, Yöntem olarak şiddet ve yolsuzluğu kullanırlar, Uzmanlaşma ve işbölümü vardır..

82 82 Organize suçların ortaya çıkışı, yapılanması ve faaliyetleriyle ilgili olarak ortaya atılan teoriler içerisinde büyük ilgi ve dikkat çeken dört teori bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Yabancıların gizli işbirliği (dış komplo) teorisi, Etnik miras/silsile teorisi, Güçlülerin suçu teorisi Özel koruma teorisidir.

83 83 Yabancıların Gizli İşbirliği (Dış Komplo) Teorisi, Üç önemli konuyu içermektedir. Birincisi, organize suçların bir gizli anlaşma ve işbirliği olduğunu ifade etmektedir. İkinci nokta, Bu tür oluşumların, Amerika da ortaya çıkmasına rağmen, Amerikan toplumuna yabancı olduğunu, çünkü İtalya dan gelen göçmenler tarafından getirildiğini ve organize edildiğini ileri sürmektedir. Üçüncü husus ise, organize suçların çok katı bir merkezi yapılanmaya ve hiyerarşik bir örgütlenmeye sahip olduğu yönündedir.

84 84 Etnik Miras Teorisinin Temelinde, Amerika ya göç eden İtalyanların geçirmiş olduğu yabancılık hissi ve buna dayalı gerilimden kaynaklanan dezavantajlı toplum olma özelliği bulunmaktadır. Bu görüşe göre, birçok yönden dezavantajlı durumda bulunan ve daha iyi, refah ve zengin bir yaşam sürmek isteyen, aynı zamanda, yeni üyesi oldukları toplum tarafından kabul görmek ve saygın bir kimliğe sahip olmak isteyen İtalyanlardan bir kısmı bu süreci kısa sürede aşabilmek ve sosyal değişim sağlayabilmek için organize suçları bir çıkış noktası olarak görmüşlerdir.

85 85 Güçlülerin Suçu Teorisine Göre; Dünya, adeta güçlüler ve güçsüzler diye ikiye ayrılmaktadır. Demokrasilerde sistemler güçlülere hizmet eden bir araçtır ve güçsüzlerin en küçük suçlarına dahi tolerans göstermeyecek kadar katıdır. Bu anlamda güçlüler, etkili, hâkim güç olarak tanımlanmaktadır.

86 86 Özel Koruma Teorisine Göre; Mafya, özel koruma hizmetinin pazarlanmasında uzmanlaşmış şirketler grubu olarak tanımlanmaktadır. Buradaki koruma kavramı basit anlamda bir baskıcı ve tehdit edici bir uygulama olarak anlaşılmamaktadır. Burada asıl fonksiyon, sahip olunan güç, cesaret, profesyonellik ve güvenilirlikten kaynaklanan caydırmadır. Mafya liderleri, kendilerine ait bölgelerde ünlerini ve güçlerini korku, tehdit ve şiddet yoluyla tesis ederler.

87 KONU 7

88 Ekonomik, Politik ve Kültürel Çatışmanın Bir Ürünü Olarak Suç: Çatışma Teorileri Doç. Dr. Hüseyin ŞAHİN Giresun Üniversitesi, Espiye MYO, Giresun

89 89 Çatışma perspektifi, Suç ve Sapma İster iki farklı kültür isterse de iki farklı güç merkezi olsun, çatışma perspektifinden suç ve sapma, yaşanan ikilem çerçevesinde iki tarafın bir diğerine üstün gelme ve kendi tercihi dayatma veya dayatılan seçeneklere karşı direnme ve karşı koyma neticesinde ortaya çıkan doğal bir problemdir.

90 90 Çatışma perspektifi, farklılıklarla birlikte uyum ve esnekliğin olmadığı her yerde çatışmayı beklenen bir çıktı olarak ele alır. Bu çerçevede suç ve sapma, yaşanan çatışmaların en uç noktalarını temsil eden kırılma aşamasını temsil ederler.

91 91 Geleneksel kriminolojik görüşler arasında suçu doğal bir çıktı olarak sunan çatışma teorileri, adeta çatışmayı insan ekolojisinin ayrılmaz bir parçası olarak görür. Bazen hayatın normal akışı içinde farklı kültürlerin ve tercihlerin uyumsuzluğu şeklinde en yumuşak versiyonlarıyla kendini gösteren çatışma, bazen de kendi tercihlerini ve taleplerini karşı tarafa dayatma ve zorla kabul ettirme biçiminde bir güç gösterisi şeklini alır. Çatışma her ne şekilde gerçekleşirse gerçekleşsin, suç ve sapma çatışmanın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkar.

92 92 Thorsten Sellin, Özellikle büyük nüfus hareketleri ve göçlerle birlikte tetikleneceğini savunduğu kültür çatışması, bireyin mensubu olduğu kültürün değerler sistemi ile daha sonra dâhil olduğu kültürün değerlerinin birbiriyle çelişkiye düşmesi halinde yaşanacağını söylemektedir.

93 93 Birincil ve İkincil Çatışma Kültür çatışması, eğer ki insanların davranışlarına yön vermek iddiasında olan birden fazla kültürün bulunması şeklinde ortaya çıkıyorsa buna birincil çatışma, kişinin içinde yaşadığı grubun zamanla toplumun geri kalanından farklılaşarak bir alt kültür oluşturması şeklinde gerçekleşiyorsa buna da ikincil çatışma adı verilir.

94 94 Walter Miller, Walter Miller, sosyoekonomik düzeyi düşük olan kesimlerin özellikle erkeklerinin toplumun geri kalanından belirgin bir şekilde daha fazla suç işlemesini bu insanların sahip oldukları bir takım alt kültürel değerlere bağlayarak açıklamıştır. Bu insanların içinde bulundukları sosyal sınıftan memnun olduklarını, bu sosyal sınıfı terk ederek daha üst sosyal sınıflara geçmeyi düşünmediklerini söyler.

95 95 Das Kapital ve Marks Das Kapital isimli çığır açan eserinde Karl Marks, yaşanan sosyal çatışmaların özünde sınıf ve ekonomi temelli çıkar hesaplarının olduğunu yazmıştır. Marks a göre kapitalizm, zenginlerin ve güçlülerin fakirleri ve zayıfları kontrol altına alabilmek ve bu insanları sömürerek elde ettikleri serveti ve gücü daha da artırmak için icat ettiği bir araçtır. Kapitalist ekonomik düzen içinde sermaye sahiplerinin her durumda avantajlı bir konumda olacağını söyleyen Marks, elinde kendi bedeniyle ortaya koyabileceği emekten başka bir sermayesi olmayan kitlelerin bu elit sınıfın emrinde ve sömürgesi altında modern bir kölelik düzeni içinde hayatlarını sürdürdüklerini ifade etmektedir.

96 96 Sonuç Olarak Bazı Marksist kriminologlar, kapitalizmin suça neden olan önemli bir faktör olduğunu iddia etmiştir. Kapitalizmin toplumcu düşünceleri ve başkalarını düşünme ve iyilik yapma fikrini baltalayan bir yönü olduğunu savunan bu yazarlar, kapitalizmin bireyleri egoist yaptığını ve bireyselliği körüklediğini iddia etmişlerdir. Bunun sonucu olarak da toplumsal hayatın önemli bir boyutu olan yardımlaşma ve dayanışma ruhunun zedeleneceğini, herkesin yalnızca kendisini düşünmekle başkasının zarar görmesi pahasına kendi servetine servet katma arzusuyla çalışanlarına ve rakiplerine karşı acımasızlaşacağını söylemektedirler.

97 97 Para kazanma ve servet biriktirme hırsının toplumsal huzur ve barış ortamını bozacağını, bunun neticesinde de sosyal ayaklanmaların, isyan hareketlerinin ve sosyal çatışmaların ortaya çıkacağını ifade etmişlerdir. Bu ortamda suçun, yaşanan bu çatışmaların doğal bir sonucu olarak ortaya çıkacağı savunulmuştur.

98 98 Yapılan pek çok alan araştırması, gelir dağılımındaki adaletsizlik ve eşitsizlik, işsizlik ve yoksulluk gibi değişkenlerin özellikle şiddet suçlarıyla istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki içinde olduklarını ortaya koymaktadır.

99 99 TEŞEKKÜRLER