DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler VE BEKLENT LER

Transkript

1 DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler VE BEKLENT LER 01-12

2 I. Dünya Ekonomisindeki Geliflmeler ve Beklentiler ABD de 2007 y l A ustos ay nda konut sektöründe bafllayan s k nt lar n ard ndan büyük kurumlar n iflas etmesi ve kurumlar aras nda yaflanan güvensizlikler, global finans piyasalar n da içine alm flt r. Özellikle finansal piyasalardaki belirsizliklerin artmas öncelikle Avrupa Birli i (AB) ülkelerinde kendini göstermifltir. Finans piyasalar nda kredi krizi olarak bafllayan ve 2008 y l nda likidite krizi olarak devam eden global kriz, reel kesimi de etkisi alt na alm fl ve dünya ekonomisi geliflmifl ülkelerden bafllayarak derin bir durgunluk dönemine girmifltir. Bu süreçte sermaye ak mlar n n yön de ifltirmesi ve geliflmifl ülkelerdeki harcama e ilimlerinin azalmas geliflmekte olan ülkeleri de global krizin etki alan na girmesine neden olmufltur. Global piyasalarda ortaya ç kan güvensizlik, risk ifltah n n azalmas geliflmekte olan piyasalardan sermaye ç k fl na neden olmufl, bunun sonucu olarak da Türkiye dahil olmak üzere birçok geliflmekte olan ülkenin paras de er kaybetmifl, finansal piyasalarda ciddi düflüfller ortaya ç km flt r. Geliflmifl ve geliflmekte olan tüm ülkelerdeki büyüme sürecini olumsuz etkileyen söz konusu krizin, dünya ekonomisinin de y l n n tamam nda yüzde 2,3 daralmas na yol açt tahmin edilmektedir. Geliflmifl ülkelerin finansal piyasalar nda bafllay p 2008 y l n n son çeyre inden itibaren tüm dünyay kapsayacak biçimde derinleflen küresel krizin etkilerinin y l n n ikinci yar s ndan itibaren hafiflemeye bafllad na iliflkin göstergeler, yavafl da olsa y k lan güven endekslerinin toparlanmas na neden olmufltur. Gerek küresel üretimin gerekse küresel ticaretin y l n ikinci yar s ndan itibaren toparlanmaya bafllad dikkat çekmifltir. Bunun üzerine IMF ve Dünya Bankas taraf ndan yap lan kötümser tahminlerde bir iyileflme göze çarpm flt r. Bu olumlu geliflmelere ra men baz risklerin tam olarak ortadan kalkmam fl olmas, afla yönlü risklerin devam etti i ve önemini korudu u da kabul edilmektedir. Küresel krizin etkilerinin yumuflat lmas na yönelik olarak; baflta geliflmifl ülkeler olmak üzere tüm ülkelerde kapsaml parasal ve mali teflvik programlar n n devreye sokulmufl olmas toparlanman n temel kayna n oluflturmufltur. Bu programlar ile baflta finans kesimi olmak üzere bankac l k sisteminin sorunlu varl klar n n çözümüne yönelik köklü ad mlar n at lamam fl olmas ve kredi risklerinin devam etmesi, bu çerçevede kredi mekanizmas n n etkin biçimde ifllememesi; büyümenin temelini oluflturacak tüketim ve yat r m harcamalar n n istikrarl ve sürekli desteklenmesi sorununu hala gündemde tutmaktad r. TABLO 1: DÜNYA EKONOM S NDE BÜYÜME TAHM NLER (%) Eski Tahmin Yeni Tahmin 2010 Eski Tahmin Yeni Tahmin Dünya -2,3-2,2 2,7 3,0 -ABD -2,5-2,5 2,6 2,9 -Euro Bölgesi -3,9-3,9 1,1 1,3 -Do u Avrupa -5,6-5,8 2,2 2,9 -Latin Amerika -2,4-2,3 3,1 3,8 -Asya Pasifik 1,0 1,3 5,0 5,2 Kaynak: TCMB Enflasyon Raporu s. 20 Dünya ekonomisinin toparlanmas na yönelik ad mlar devam ederken, Yunanistan gibi örnekler küresel krizden ç k fl n zaman alaca na iliflkin beklentileri de güçlendirmektedir. Di er taraftan küresel krizin etkisi ve kurtarma programlar ile bozulan kamu dengelerinin; artan bütçe aç klar yla beraber kamu borçlar n çevirme sorununu gündemde tuttu u bilinmektedir. Geliflmifl ülkeler baflta olmak üzere yüksek borçluluk oranlar ve artan bütçe aç klar küresel beklentileri olumsuzlu a iten faktörlerin bafl nda gelmektedir. 03

3 Yine küresel toparlanmaya bakarak; bunun kal c oldu una iliflkin beklentilerin oluflmas yla birlikte kamusal teflvik programlar n n erken terk edilmesi olas l da toparlanman n önündeki risklerden biri olarak görülmektedir. Di er taraftan ülkelerin yüksek iflsizlik oranlar ile karfl karfl ya kalmalar da tüketici talebini s n rland rmaya devam etmektedir. Dünya ekonomisini önümüzdeki dönemde bekleyen risklerden biri de artan bütçe aç klar n kapatmaya yönelik kamu taleplerinin, faiz oranlar üzerinde yarataca yükselifl bask s d r. Faiz oranlar n n olas yükselifl durumunda özel kesimin daha yüksek maliyetli fon bulma olanaklar bir risk olarak alg lanmal d r. Ayn flekilde kurtarma programlar çerçevesinde; Amerikan Merkez Bankas n n geniflletici para politikas ve Avrupa Merkez Bankas n n benzer giriflimleri gelecekte paradan kaç fl emtialar lehine çevirmesi ve bunun sonucunda tüm dünyay saracak bir enflasyon tehdidi de, küresel toparlanman n önündeki di er engeller olarak görülmektedir. TABLO 2: GEL fim fi ÜLKELER N DÜNYA EKONOM S Ç NDEK PAYI (2008 TAHM N) Dünya Üretimindeki Pay hracattaki Pay Dünya Nüfusu çindeki Pay ABD 20,6 9,3 4,6 EURO BÖLGES 15,7 28,6 4,9 Almanya 4,2 8,7 1,2 Fransa 3,1 3,9 0,9 talya 2,6 3,4 0,9 spanya 2,0 2,2 0,7 JAPONYA 6,3 4,5 1,9 NG LTERE 3,2 4,0 0,9 KANADA 1,9 2,7 0,5 D ER 7,3 15,9 2,3 TOPLAM (33 Ülke) 55,1 65,0 15,1 Kaynak: IMF WEO October 2010 s.162 II. Türkiye Ekonomisindeki Geliflmeler ve Beklentiler Küresel finans krizin neden oldu u belirsizlik, Türkiye ekonomisinde mevcut olan sorunlar oldukça a rlaflt rm flt r. Tasarruf yetersizli i olan ülkemizde, d fl tasarrufa olan ba ml l k nedeniyle küresel kriz; kredi kanallar n n daralmas ve kredi faizlerinin yükselmesi, d fl talebin düflmesi ve belirsizlik gibi nedenlerle öncelikle reel kesime yans m flt r. Türkiye ekonomisi 2008 y l n n son çeyre inde daralma sürecine girmifl ve y l n n son çeyre ine kadar ekonomik aktivitelerde hissedilir bir daralma yaflanm flt r. 04

4 Türkiye Ekonomisinde Büyüme TABLO 3: TÜRK YE DE GSY H VE BÜYÜME Cari Fiyatlarla GSY H (Milyon TL) Art fl H z (%) Cari Fiyatlarla GSY H (Milyon TL) Art fl H z (%) Sabit Fiyatlarla GSY H Büyüme Art fl H z (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Kaynak: TÜ K Türkiye Ekonomisi; 2000 y l istikrar program ile birlikte uygulamaya konan reformlara ek olarak IMF ve AB ç palar sayesinde h zl ve uzun bir büyüme dönemine girmifl ve 2001 krizinin ard ndan uzun büyüme evresi yaflam flt r. Ancak Türkiye ekonomisi 2006 y l ndan itibaren yavafllamaya bafllam flt r. Buna ra men, önceki y llarda kazan lan ivme ile 2008 y l n n ortalar na kadar yüksek say labilecek büyüme oranlar gerçekleflmeye devam etmifltir y l ndan itibaren ekonomiye yeni ivme kazand racak ekonomik politikan n belirlenmemesi, Stand-By anlaflmas n n May s 2008 de bitmesine ra men IMF ile henüz yeni anlaflman n yap lmamas ve AB üyelik sürecinin yavafllamas ekonomide belirsizliklerin artmas na neden olmufltur. Ayr ca, küresel krizin sadece geliflmifl ülkelerle s n rl kalaca düflüncesi, krize ra men önlem paketlerinin gelifltirilmesini önlemifltir. Bu ihmallerin sonucunda ekonomi 2008 y l n n son çeyre inde oldukça ciddi say labilecek bir gerileme sürecine girmifltir. y l nda da bu süreç devam etmifltir. Türkiye ekonomisi 2008 y l n n son çeyre inde yüzde 7, y l n n ilk çeyre inde yüzde 14,5, ikinci çeyre inde yüzde 7,7 ve üçüncü çeyre inde yüzde 2,9 oran nda küçülürken y l n n son çeyre inde bir önceki y l n ayn dönemine göre yüzde 6 oran nda büyüyerek toparlanma sinyalleri vermifltir. y l n n tamam nda Gayri Safi Yurtiçi Has la de eri cari fiyatlarla yüzde 0,4 lük art flla Milyon TL, sabit fiyatlarla yüzde 4,7 lik azal flla Milyon TL olmufltur. Sabit fiyatlarla bak ld nda Türkiye neredeyse 2006 y l ndaki üretim düzeyine gerilemifltir. y l nda kifli bafl na gayri safi yurtiçi has la de eri cari fiyatlarla TL, ABD dolar cinsinden dolar olarak hesaplanm flt r. Takvim etkisinden ar nd r lm fl sabit fiyatlarla GSYH y l dördüncü üç ayl k döneminde bir önceki y l n ayn dönemine göre yüzde 4,0 lük art fl gösterirken, mevsim ve takvim etkilerinden ar nd r lm fl GSYH de eri bir önceki döneme göre yüzde 2,3 artm flt r y l ndan itibaren yavafllamaya bafllayan ve 2008 y l n n son çeyre inde negatif düzeye gerileyen büyüme sorununun temeli küresel kriz gibi görünse de, hanehalk tüketiminin 2006 y l ndan itibaren yavafllamaya bafllam fl olmas da etkenlerden biridir. Di er taraftan k sa vadeli sermaye giriflleri ile sürekli de erlenen Türk Liras n n rekabet gücü üzerindeki bask s ve dolay s yla üretimde gittikçe artan ithal girdi oran, dünyada artan enerji ve hammadde fiyatlar gibi nedenler Türkiye nin d fl aç üzerinde bask oluflturmufl ve h zla artan cari aç kapatmaya yönelik d fl sermaye girifli teflvik edilmifltir. Bu yine Türk Liras n n de erlenmesine neden olmufl ve sonuçta cari aç kapatmak için daha fazla d fl borçlanma (tasarruf), daha fazla sermaye girifli teflvik edilmifltir. Dolay s yla temel mant n belirtti imiz politika, küresel krizin etkisi ve gittikçe artan hanehalk borçlulu u ile birlikte endifle ve belirsizlikleri art rm flt r. 05

5 Büyümeyi olumsuz etkileyen faktörlerden biri de hanehalk tüketiminin yan s ra özel kesimin yat r m harcamalar d r li y llar n bafl nda yaflanan çifte krizle birlikte dibe vuran yat r m harcamalar, sonraki y llarda uygulanan reformlarla birlikte h zl bir flekilde artm flt r. Bu çifte krizden sonra IMF ile imzalanan anlaflma, AB üyelik sürecinin ivme etkisi ve uygulanan yeni ekonomik politikalar n da etkisiyle, k sa sürede ekonomik belirsizliklere çok duyarl olan yat r m harcamalar n n artmas gözlemlenmifltir ve 2004 y llar nda özel kesim yat r m harcamalar s ras yla yüzde 23,7 ve yüzde 36,1 oran nda artm flt r. zleyen iki y lda yüzde 15 in biraz üstünde yat r m harcamas gerçekleflmifltir. Ancak özel kesim yat r m harcamalar 2007 y l ndan itibaren durmaya ve 2008 y l nda da gerilemeye bafllam flt r.2007 y l nda yat r m harcamalar yüzde 2,6 oran nda artarken, 2008 y l nda yüzde 7,7 küçülmüfltür. Sektörel olarak bak ld nda ise inflaat sektöründeki gerilemenin 2008 y l n n ilk çeyre inde bafllad, küresel ve toptan ticaret faaliyetlerinin de yine ayn y l n üçüncü çeyre inde negatif büyüme kaydettikleri görülmüfltür. Geliflmifl ülkelerde konut sektöründe bafllayan krizin Türkiye yi de içine almas ve ard ndan perakende ve toptan ticaretin de bu girdaba girmesi küresel krizin tüm ekonomiyi kapsad n göstermifltir y l n n son çeyre inde ise imalat sanayi, ulaflt rma gibi sektörlerde de keskin düflüfller yaflanm fl ve 2008 y l n n son çeyre i negatif büyüme ile sonuçlanm flt r. y l nda gerek iç gerekse d fl talebin daralmaya devam etmesi ve stoklardaki ciddi art fllar sonucu; imalat sanayi baflta olmak üzere ticaret, ulaflt rma, depolama ve haberleflme sektörlerinde dramatik say labilecek düflüfller kaydedilmifltir. Çift haneli küçülme rakamlar ancak y l n n üçüncü çeyre inde tek hanelere gerilemifl ve y l n n son çeyre inde de bir önceki gerileme dönemine k yasla birçok sektörde pozitif geliflmeler gözlenmifltir. Reel sektörde yaflanan düflüfllerin mali sektöre yans mam fl olmas Türkiye ekonomisinin krizden daha fazla etkilenmesini engellemifltir y l nda bankac l k sektörüne yönelik reform say labilecek önemli ad mlar n at lmas ve yine ayn y l bankac l n düzenlenmesi ve denetlenmesine yönelik olarak kurulan BDDK n n faaliyete geçmesi bu sektördeki risklerin gittikçe azalmas na ve denetimlerin s k laflmas na neden olmufl, Basel uygulamalar n n da devreye sokulmas ile birlikte bankalar n risklere karfl yap lar önemli ölçüde sa lamlaflt r lm flt r. Reel sektördeki olumsuzluklar n finansal kesime yans mamas için zor durumdaki flirket ve kiflilerin borçlar n n yeniden yap land r lmas devreye sokulmufl ve al nan bu önlemler ile reel kesimde ortaya ç kan olumsuzluklar n finansal kesime yönelmesi önlenmifltir. Di er taraftan geliflmifl ülke bankalar n n da ciddi çalkant içinde olmas da oluflturdu u belirsizlik ortam yla yerlefliklerin yurtd fl na para ç k fl n engellemifltir li y llar n bafl ndan itibaren ülkemiz istihdam n n önemli bir bölümünü gerçeklefltiren tar m sektörünün ekonomi içindeki pay n n gittikçe geriledi i ve 2007 y l sonu itibariyle yüzde 8,9 oldu u gözlenmifltir. Tar m sektörü kriz döneminde olumlu hava koflullar n n da etkisiyle 2008 ve y llar nda ekonomideki pay n yüzde 10 a tafl m flt r. Türkiye Ekonomisinin En Önemli Sorunu flsizlik Ekonomideki küçülmenin yans malar en aç k biçimde iflgücü rakamlar nda ortaya ç km flt r. Türkiye de iflgücü rakamlar üçer ayl k dönemler itibariyle takip edilmekte ve ayl k ortalama rakamlar kamuoyu ile paylafl lmaktad r. Tablo 4 de y l n n Kas m, Aral k ve 2010 y l n n Ocak ay verilerinin ortalamas Aral k ay itibariyle yer alm flt r. y l Aral k döneminde, Türkiye'de kurumsal olmayan nüfus bir önceki y l n ayn dönemine göre 811 bin kiflilik bir art fl ile 70 milyon 907 bin kifliye, kurumsal olmayan çal flma ça ndaki nüfus ise 868 bin kifli artarak 52 milyon 79 bin kifliye ulaflm flt r. y l Aral k döneminde istihdam edilenlerin say s, geçen y l n ayn dönemine göre 985 bin kifli artarak, 21 milyon 451 bin kifliye yükselmifltir. Bu dönemde tar m sektöründe çal flan say s 637 bin kifli, tar m d fl sektörlerde çal flan say s 348 bin kifli artm flt r. Özellikle sanayileflme ve hizmet sektörünün ekonomideki a rl ele al nd nda tar m d fl istihdamdan daha fazla artan tar m istihdam Türkiye de iflsizlik sorununun uzun bir süre daha gündemde olaca n göstermektedir. 06

6 TABLO 4: TÜRK YE DE figücü (ARALIK) TÜRK YE Kurumsal olmayan nüfus (000) ve daha yukar yafltaki nüfus (000) flgücü (000) stihdam (000) flsiz (000) flgücüne kat lma oran (%) 46,5 47,6 45,2 46,0 49,6 51,5 stihdam oran (%) 40,0 41,2 38,1 38,8 44,3 46,8 flsizlik oran (%) 14,0 13,5 15,6 15,6 10,7 9,2 Tar m d fl iflsizlik oran (%) 16,8 16,6 15,9 16,1 20,9 19,0 Genç nüfusta iflsizlik oran (1) (%) 26,0 24,1 27,1 25,6 23,5 20,7 flgücüne dahil olmayanlar (000) (1) yafl grubundaki nüfus *: 2008 Aral k dönemi sonuçlar yeni nüfus projeksiyonlar na göre revize edilmifltir. Kaynak: TÜ K KENT KIR 2008(*) 2008(*) 2008(*) flsizlik oranlar 2008 y l n n Aral k ay na göre Türkiye genelinde az da olsa bir gerileme göstermektedir. Ancak detay incelendi inde tar m istihdam ndaki art fl nedeniyle iflsizlik oran n n yüzde 14 den yüzde 13,5 e geriledi i görülmektedir. Kentlerde iflsizlik oran yüzde 15,6 olarak seyretmekte ve özellikle yafl aras genç nüfustaki iflsizlik oran dikkat çekmektedir. D fl Ticaret ve D fl Denge: Aç k Kapand Ama Türkiye ekonomisi hanehalk tüketim ve özel kesim yat r m harcamalar ndaki art fla paralel olarak büyüme sürecine girmifl ve bu süreçte d fl ticaret hacmi de hissedilir biçimde artm flt r y l nda yaflanan devalüasyonun da etkisiyle ihracat n önemli ivme kazand ve bu sektörde yat r mlar n hissedilir biçimde artt gözlenmifltir. Ancak 2003 y l ndan itibaren küresel likidite bollu unun da etkisiyle cari aç ktan daha fazla sermaye girifli gerçekleflmifltir. Tablo 5 den de izlenebilece i gibi 2004 ve 2007 y llar aras nda finans hesab yani yurtd fl ndan sa lanan d fl borç, yabanc sermaye ve portföy yat r m ndan sa lanan döviz girifli, cari ifllemler hesab n n üstünde gerçekleflmifltir. Ancak 2008 ve y llar nda finans hesab ile Türkiye ye gelen döviz girifli cari ifllemler hesab n n alt nda kalm flt r. Bu durumda aradaki fark n uluslararas rezervlerden yani kabaca Merkez Bankas n n döviz rezervlerinden karfl lanm fl olmas gerekmektedir. Ancak 2008 y l nda milyon dolar, y l nda da milyon dolarl k net hata ve noksan yani nedeni bilinmeyen döviz girifli döviz aç n n kapat lmas nda etkili olmufltur. Dolay s yla 2008 y l nda uluslararas rezervler yaln zca milyon dolar azal rken, y l nda tam tersi 791 milyon dolar art fl göstermifltir. Sonuçta nedeni bilinmeyen girifller sayesinde ülkemizin döviz aç kapanm flt r. 07

7 TABLO 5: TÜRK YE DE ÖDEMELER DENGES GEL fimeler (M LYON ABD DOLAR) CAR filemler HESABI hracat f.o.b thalat f.o.b MAL DENGES F NANS HESABI Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE REZERV VARLIKLAR Ödemeler dengesinde as l dikkati çeken noktalardan birisi 2008 y l nda 141 milyar dolara ulaflan ihracat n y l nda 110 milyar dolara; 2008 y l nda 194 milyar dolara ulaflan ithalat n ise 134 milyar dolara gerilemesidir. thalat n ihracattan daha fazla gerilemifl olmas ; d fl ticaret aç n n y l nda 53 milyar dolardan 25 milyar dolarlara gerilemesine neden olmufltur. hracattaki gerilemenin temelinde küresel krizin etkisi ile dünya talebinin daralmas ve buna ba l olarak uluslararas ticaretin dramatik biçimde gerilemesi etkili olurken; ithalat n gerilemesinde dünyada petrol baflta olmak üzere hammadde fiyatlar ndaki ciddi düflüfl ve iç talebin h zl biçimde daralmas etkili olmufltur. Kamu Dengesi, Krizin Etkisiyle Bozuldu Ekonomi yönetimi y l na girerken merkezi yönetim gelirlerini milyar TL, giderlerini ise milyar TL olarak hedeflemifl; sonuçta bütçe aç n n 10.3 milyar TL olaca belirtilmifltir. Ancak 2008 y l son çeyre inden itibaren h zla küçülen ekonomik aktiviteler; hane halk ve firmalar n tüketim ve yat r m harcamalar ndaki gerileme; ithalattaki ciddi düflüfller öncelikle gelirleri olumsuz yönde etkilemifltir. Merkezi yönetim gelirleri y l nda 215 milyar TL, giderleri ise milyar TL olmufl sonuçta bütçe aç 52.2 milyar TL ye yükselmifltir. Bu arada IMF taraf ndan da hassasiyetle izlenen faiz d fl denge 47 milyar TL hedeflenirken 1 milyar TL olarak gerçekleflmifltir. Faiz harcamalar n n hedeflenen oranlar n alt nda kalmas na karfl n bütçe giderlerindeki art fl, bütçe aç n n GSY H ya oran n yüzde 5,5 düzeyine yükseltmifltir. 08

8 TABLO 6: BÜTÇE DENGES 2008 (Milyon TL) Ocak-Aral k Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k TOPLAM Merkezi Yönetim Gelirleri Vergi Gelirleri Dolays z Vergiler Dolayl Vergiler Vergi D fl Gelirler Merkezi Yönetim Harcamalar Personel Giderleri Sosyal Güvenlik Kurumlar Devlet Primi Mal ve Hizmet Al mlar Faiz Harcamalar Cari Transferler Sermaye Giderleri Sermaye Transferleri Borç Verme Yedek Ödenekler Merkezi Yönetim Faiz D fl Dengesi Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi Kaynak: Hazine 2010 Ocak Kamu Borç Yönetim Raporu 09

9 Bütçe aç ndaki h zl art fl bankac l k sektörü fonlar n n reel kesim yerine kamu kesimine yönelmesine neden olmufl, büyük ölçüde bütçe aç klar iç borçlanma yöntemi ile kapat lm flt r. Merkezi yönetim bütçesindeki bozulma kamu borç sto u rakamlar nda kendisini ifade etmektedir y l sonunda 380 milyar TL veya 251 milyar dolar olan merkezi yönetim borç sto u y l sonunda 441 milyar TL ye veya 293 milyar dolara yükselmifltir. Bilindi i gibi kamu dengelerindeki bozulma yaln zca Türkiye nin de il baflta geliflmifl ülkeler olmak üzere birçok ülkenin sorunu olmufltur. Avrupa Birli i nin Maastrich kriterleri olarak bilinen bütçe aç n n GSY H ya oran n n yüzde 3 ü, kamu borcu nun GSY H ya oran n n ise yüzde 60 geçmemesi gerekti ine iliflkin kriter, neredeyse tüm AB ülkeleri taraf ndan ihlal edilmifltir. Türkiye de 2008 y l nda yüzde 39,5 olarak gerçekleflen kamu borcu nun GSY H ya oran y l nda merkezi yönetim bütçesindeki bozulmaya paralel olarak, borçlanman n reel faiz yükünün negatif olmas na karfl n yüzde 46 lara yükselmifltir. TABLO 7: MERKEZ YÖNET M BORÇ STO U MERKEZ YÖNET M 2006 (Milyon TL) (Milyon Dolar) Aral k Aral k TOPLAM BORÇ STOKU Sabit De iflken TL Sabit De iflken DÖV Z Döviz Cinsinden Sabit De iflken Dövize Endeksli Sabit De iflken Ç BORÇ STOKU Sabit De iflken DIfi BORÇ STOKU Sabit De iflken Kaynak: Hazine 2010 Ocak Kamu Borç Yönetim Raporu Küresel krizle birlikte, 2008 y l n n sonlar ndan itibaren bir dizi gelir ve harcama tedbiri devreye sokulmufltur. Söz konusu tedbirler, Merkez Bankas, BDDK ve SPK n n ald kredi ve garanti hacmini artt r c önlemlerle desteklenmifltir. Kriz ortam nedeniyle bask alt nda olan ekonomik aktivitenin canland r lmas amac yla, krizin üretim ve istihdam üzerindeki potansiyel etkilerini s n rland racak önlemler al nm flt r. stihdam kay plar n n önüne geçebilmek için; k sa çal flma ödene i ve iflsizlik sigortas ödeme koflullar iyilefltirilmifl, özel sektörü desteklemek amac yla Eximbank ve KOSGEB e transferler yap lm fl, mahalli idarelere aktar lan kaynaklar artt r lm fl, GAP ve di er altyap projelerine de ek kaynak sa lanm flt r. Kriz nedeniyle yaflanan d fl likidite s k nt s n aflabilmek amac yla Varl k Bar fl düzenlemesi ve vergi kolayl klar hayata geçirilmifltir. flgücü maliyetlerini düflürmek ve istihdam imkanlar n artt rmak amac yla, iflveren sigorta primini düflürücü düzenlemeler yap lm flt r. Yurtiçi talebi desteklemek amac yla, krizden önemli oranlarda etkilenen sektörlerde çeflitli vergi indirimlerine gidilmifltir. Ayr ca, vergi borçlar nda yeniden yap land r lmaya gidilmesine imkan tan narak, krizin sosyal ve ekonomik etkileri hafifletilmeye çal fl lm flt r. Ekonomik 10

10 kalk nman n h zland r lmas ve bölgeleraras geliflmifllik düzeyi fark n n en aza indirilmesi için yat r mlar n teflvik edilmesine yönelik, yeni teflvik sistemiyle vergi indirimleri ve tafl nma deste i getirilmifltir. Gecikmeli olarak devreye sokulan tedbirler do al olarak kamu dengesi üzerinde ek yük yaratm fl, buna karfl n ekonomik aktivitenin daha fazla daralmas olas l n da s n rlam flt r. Para Politikas, Kur ve Enflasyon Geliflmeleri Küresel krizin; merkez bankalar n büyüme, istihdam ve finansal sistem üzerindeki tahribatlar s n rland rmaya yönelik politikalar izlemeye zorlad aç kt r. Özellikle geliflmekte olan ülkelerin merkez bankalar, ulusal paralar n n de er kayb n hafifletmek için önlemler al rken, di er taraftan da finansal istikrar sa lamaya yönelik önlemleri artt rm fllard r. Merkez bankalar genelde talebin zay flamas ve baflta petrol fiyatlar olmak üzere emtia fiyatlar n n gerilemesi nedeniyle enflasyonun düflüflü karfl s nda faiz oranlar n da afla çekmifltir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas da 2008 y l sonunda bafllayan daralmaya paralel olarak benzer önlemler üzerinde çal flm fl, maliye politikas uygulamalar ndan daha h zl hareket ederek faiz oranlar n kademeli olarak afla çekmifl, krizin tahribat n azaltmaya yönelik olarak geniflletici para politikas izlemifltir. Finansal sistemin eski krizler nedeniyle büyük ölçüde konsolide olmufl olmas ve 2000 y l nda bafllayan reform paketi ile birlikte sa l kl bir yap ya kavuflmufl olmas da küresel krizin etkilerini azaltan faktörler olmufltur. K saca, kriz döneminde enflasyona iliflkin kayg lar n azalm fl olmas ; Merkez Bankas n n iktisadi faaliyetlere ve finansal istikrara odaklanmas için gerekli elveriflli ortam haz rlam flt r. y l nda Türkiye en fazla faiz indiren ülkelerden biri olmas na karfl n Türk Liras n n gerek de er de iflimleri bak m ndan gerekse kur oynakl aç s ndan di er geliflmekte olan ülkelerin para birimlerinden belirgin biçimde ayr flmam flt r y l sonunda; 0,5 Amerikan Dolar ile 0,5 Euro dan oluflan Türk Liras sepeti TL iken; 2008 y l nda sepet yüzde 28 oran nda art fl göstererek TL ye yükselmifl ancak y l sonunda da yaklafl k yüzde 1 oran nda gerileyerek 1.81 olarak gerçekleflmifltir. Bilindi i gibi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, 1995 y l bazl Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi (REDK) yay nlamakta ve hem TÜFE (Tüketici Enflasyonu) hem de ÜFE (Üretici Enflasyonu) ile karfl laflt rma yaparak Türk Liras n n de erli olup olmad n ölçmektedir y l sonunda REDK Endeksi TÜFE ile ölçüm yap ld nda 190.3, ÜFE ile ölçüm yap ld nda ise olarak saptanm flt r. Buna göre; Türk Liras TÜFE ye göre yaklafl k yüzde 90, ÜFE ye göre ise yüzde 59 civar nda afl r de erli hale gelmifltir. Ancak 2008 y l nda kurdaki art fl n etkisi ile TÜFE ile hesaplanan REDK Endeksi e, ÜFE ile hesaplanan REDK Endeksi e gerilemifl; yani Türk Liras biraz de er yitirmifl ancak hala de erlili ini sürdürmüfltür. y l sonunda ise REDK endeksi TÜFE ye göre 170.2, ÜFE ye göre ise e yükselmifl bu trend 2010 y l n n ilk aylar nda yükselifl olarak devam etmifltir. Sonuç olarak, Türk Liras y l itibariyle de erlenmeyi sürdürmüfltür TABLO 8: TÜRK YE DE ENFLASYON (TÜFE) Hedef ,5 6,5 Gerçekleflme 29,7 18,4 9,3 7,7 9,7 8,4 10,1 6,5 - Kaynak: TÜ K, TCMB Merkez Bankas 2006 y l ndan bu yana aç k enflasyon hedeflemesi politikas n sürdürmektedir. Merkez Bankas enflasyon hedeflerini hükümetle birlikte belirlemektedir. Hedef olarak da TÜFE nin 12 ayl k de iflimi ile hesaplanan y lsonu enflasyon oranlar esas al nmaktad r y l nda hükümet ile yap lan mutabakatla 2010 ve 2011 y llar enflasyon hedefi s ras yla yüzde 6,5 ve yüzde 5,5 olarak belirlenmifltir. 11

11 Kriz döneminde enflasyon sorununun ortadan kalkm fl oldu u enflasyon rakamlar nda kendini göstermifltir. Dünyadaki enerji ve emtia fiyatlar ndaki düflüfl iç talepteki daralma ile birleflti inde y l için yüzde 7,5 olarak hedeflenen TÜFE, 6,5 olarak gerçekleflmifltir. Oysa daha önceki y llarda Tablo 8 den de izlenebilece i gibi iç talebin canl oldu u, emtia fiyatlar n n yükselifl trendinde oldu u dönemlerde zaman zaman enflasyon hedeflerinin gerçeklefltirilmesinde sorunlar yaflanm flt r Y l Beklentileri Küresel krizin etkileri hafiflemifl olsa da özellikle geliflmifl ülkelerde etkisini göstermeye devam etmekte; buna paralel olarak söz konusu ülkeler krizle mücadele politikalar n ve düflük faiz uygulamalar n sürdürmektedirler. Türkiye ekonomisinde de paralel geliflmeler gözlenmektedir. Krizin etkisi hafiflemifltir. Ancak olas riskler hala devam etmektedir. Dünyada yeniden artan petrol ve emtia fiyatlar enflasyon riskini art r rken, iktisadi faaliyetlerin zay f olmas dolay s yla talep bask s n n henüz hissedilmemifl olmas nedeniyle Merkez Bankas düflük faiz politikas na devam etmektedir. Ekonomide yeniden canlanma, özel kesim (hanehalk dahil) tüketim ve yat r m harcamalar ndaki art fl ile gerçekleflebilece inden; kamu aç klar n n finansman için finansal kesim fonlar n n kullan lmas özel kesimin nas l finanse edilece i sorusunu gündemde tutmaktad r. Dolay s yla riskler devam etmekle birlikte ekonomide toparlanma ve gelecekle ilgili beklentiler olumlu görünmektedir. Bununla birlikte artan siyasi risk alg lamas ekonominin toparlanmas n n önünde bir engel olarak görülmektedir. Prof. Dr. Sadi UZUNO LU Trakya Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi ktisat Bölüm Baflkan 12

12 MERS N HAKKINDA GENEL B LG LER 13-20

13 TAR H Mersin in Kalkolitik, lk Tunç ve Orta Tunç Ça lar ndan bu yana bir yerleflim yeri oldu u anlafl lm flt r. Yörede Hititler, Asurlar, Fenikeliler, Frikyal lar,yunanl lar, Selefkoslar, Araplar, Selçuklular, Karamano ullar ve Osmanl lar n kültür birikimi mevcuttur. M.Ö yy. aras nda Hititler le ça dafl Kizuvatna Krall hüküm sürmüfl, M.Ö y llar aras nda Kue Krall ve M.Ö. 546 da Persler yöreye yerleflmifllerdir. M.Ö. 334 y l nda Makedonya Kral Büyük skender bölgeyi ele geçirmifl, özellikle Silifke de etkinli ini sürdürmüfltür. Kral Selefkos Nikador, ad n bu ilçeye vererek hükümdarl n M.Ö. 100 y l na kadar devam ettirmifltir. M.Ö. 66 y l nda Roma mparatorlar ndan Pompeus, korsanlar n iflgalindeki Mersin ve çevresini zaptederek Soloi flehrini kendi ad na izafeten Pompeipolis olarak de ifltirmifltir. Böylece Kilikya ve Selefkoslar ülkesi bir Roma eyaleti olmufl, daha sonra do u bölgesi Antonius a verilmifl ve onun yönetiminde Tarsus ile çevresi zenginleflerek bir bilim merkezi olmufltur. M.S. 330 y l na kadar bir yükselme devri yaflayan bölge mparator Julyanus döneminde ( ) putperestli in resmi din olmas ve Hristiyanlara bask yap lmas nedeniyle büyük kar fl kl klar yaflam flt r. lk Kral Arcadius zaman nda Kilikya eyaleti üçe bölündü: Silifke, Tarsus ve Anavarza flehirleri merkez seçildi. Bu dönemde Neapolis (Kanl divane) flehri kuruldu. Bizans döneminde flehirleflme geliflmifl daha sonra slam Ordular K br s ve Silifke yi, Muaviye döneminde de Kilikya y ele geçirmifllerdir. Ancak bir süre sonra Bizansl lar bölgeyi egemenlikleri alt na alm fllard r. Bölgenin 705 y l nda slam Ordular taraf ndan tekrar ele geçirildi i ve 250 y l süre ile egemenliklerini sürdürdükleri bilinmektedir. Çok k sa bir süre Selçuklular n elinde kalan çel, 1516 y l nda Yavuz Sultan Selim zaman nda Osmanl topraklar na kat lm flt r. Ancak M s r Valisi Kavalal Mehmet Ali Pafla ayaklanmas s ras nda Mersin ve çevresi brahim Pafla taraf ndan ele geçirilmifl, 1852 Kütahya Anlaflmas ile Osmanl lar yeniden egemen olmufllard r. Osmanl Devletinin son zamanlar nda çel de müstakil mutasarr fl k ve Sancak kurulmufl, Sanca n Merkezi Silifke ve bir sürede Ermenek olmufltur. Önceleri Tarsus lçesi Gökçeli buca na ba l olan Mersin 1850 y l nda Bucak Merkezi olmufltur y l nda Mersin de Kaza Teflkilat, 1894 y l nda da merkezi Mersin ile Tarsus u içine alan Adana Vilayetine ba l Sancak Teflkilat kurulmufl, 1915 y l nda müstakil mutasarr fl k olmufltur. Birinci Dünya Savafl ndan sonra 1918 y l nda tüm Çukurova y iflgal eden Frans z ve ngilizler, Kurtulufl Savafl sonunda Ankara Anlaflmas ile 3 Ocak 1922 de Mersin i terk etmifllerdir y l nda Mersin Vilayeti kurulmufltur y l nda, Merkezi Silifke olan çel Vilayeti la vedilerek Silifke, Anamur, Gülnar, Mut lçeleri Mersin e ba lanm fl ve vilayetin ad çel olarak de ifltirilmifltir y l nda Erdemli, 1989 y l nda Ayd nc k (Gilindire), Bozyaz ve Çaml yayla lçelerinin kurulmas yla çel in Merkezi lçe Mersin ile birlikte ilçe say s 10 a yükselmifltir. çel ad, tarihli ve 4764 say l kanunun 1.maddesinde Mersin olarak de ifltirilmifltir. Kaynak: l Kültür ve Turizm Müdürlü ü 13>20 Mersin Hakk nda Genel Bilgiler 15

14 MERS N KRONOLOJ S Mersin Hakk nda Genel Bilgiler 13>20 M.Ö Neolitik Dönem M.Ö Kalkolitik Dönem M.Ö lk Tunç Ça M.Ö Orta Tunç Ça M.Ö Kizuvatna Krall M.Ö Kue Krall M.Ö Persler Dönemi M.Ö Selefkos Dönemi M.Ö. 101-MS 395 Roma Dönemi M.S Bizans Dönemi 661 Muaviye nin çel de baz yöreleri ele geçirmesi Yörenin Bizansl lar ile Araplar aras nda s k s k el de ifltirmesi 960 Bizansl lar n yöreye egemen olmas 1082 Süleyman fiah n çel yöresini ele geçirmesi 1129 Ermeniler in Tarsus u ele geçirmesi 1224 Alaaddin Keykubat n çel yöresinin büyük bölümünü ele geçirmesi 1254 Karamano ullar n n çel yöresinde egemenli i 1357 Silifke nin Karamano ullar Beyli i nin eline geçmesi 1473 Gedik Ahmet Pafla n n Silifke yi Osmanl topraklar na katmas 1516 Mersin ve Tarsus yöresinin Osmanl yönetimine kat lmas 1839 M s rl brahim Pafla n n yöreyi ele geçirmesi 1852 çel yöresinin yeniden Osmanl yönetimine kat lmas Adana-Mersin demiryolunun hizmete girmesi 17 Aral k 1918 Mersin in ngiliz ve Frans z birliklerince iflgal edilmesi 19 Aral k 1918 Tarsus un Frans zlar taraf ndan iflgal edilmesi 17 Mart 1920 Frans zlarla ilk silahl çat flma Baflnalar Savafl 20 Temmuz 1920 Frans zlarla Ba lar Savafl 05 A ustos 1920 Pozant Kongresi 20 Aral k 1921 Çukurova n n iflgalciler taraf ndan boflalt lmas için Frans zlarla Ankara Anlaflmas 27 Aral k 1921 Tarsus un Kurtuluflu 03 Ocak 1922 Mersin in Kurtuluflu 1924 Mersin Vilayeti nin Kuruluflu Kaynak: Mersin Valili i co rafi konumu KOMfiU LLER VE UZAKLIKLARI ENLEMLER KUZEY 34 o l stikamet Uzakl k (km) BOYLAMLAR DO U 34 o ADANA Do u 69 Kaynak: Mersin Valili i ANTALYA Bat 487 KARAMAN Kuzey bat 236 KONYA Kuzey 367 N DE Kuzey do u 198 Kaynak: Mersin Valili i 16

15 MERS N L K LOMETRE CETVEL Mersin 224 Anamur Ayd nc k Bozyaz Ç.Yayla Erdemli Gülnar Mut Silifke Tarsus Kaynak: Mersin Valili i LÇELER N YÜZÖLÇÜMÜ (km 2 ) MERS N MERKEZ ANAMUR AYDINCIK 410 BOZYAZI 625 ÇAMLIYAYLA 675 ERDEML GÜLNAR MUT L N S L FKE DAR DURUMU TARSUS TOPLAM Kaynak: Mersin Valili i L N DAR DURUMU lçesi Belediye Say s Köy Say s AKDEN Z 1 8 MEZ TL 3 16 TOROSLAR 6 31 YEN fieh R 2 8 ANAMUR 3 37 AYDINCIK 1 10 BOZYAZI 3 14 ÇAMLIYAYLA 2 10 ERDEML GÜLNAR 5 41 MUT 2 90 S L FKE 9 66 TARSUS TOPLAM Kaynak: Mersin Valili i 13>20 Mersin Hakk nda Genel Bilgiler 17

16 ÖNEML CO RAF B LG LER Ovalar Vadiler Yaylalar Akarsular Göller Baraj Gölleri Göletler Da lar Tepeler Geçitler Obruklar Mersin-Berdan ve Efrenk Ovalar, Silifke, Gilindire(Ayd nc k) Ovalar, Anamur, Bozyaz, Ovac k-e ribük Ovalar, Anamur,Erdemli,Göksu(Silifke),Tarsus, Anamur da Kafl, Abanoz, Befloluk, Akp nar Ayd nc k da Sö üt, Göcüm, Karagöl Bozyaz da Elmagözü, Koza ac Erdemli de Sorgun, Mühlü, P narbafl,avgad (Ayd nlar),karak zderesi, Küçük Sorgun (Toros Köyü), Nohutlu, Güneyli, Küçükf nd k, Güzeloluk Gülnar da Bardat, Tersakan, Balyaran Mersin (Merkez) de Gözne, F nd kp nar, So ucak, Bekiralan, Mihrican, Ayvagedi i (Fatih), Arslanköy, K z lba (Güzelyayla), Sunturas(Ça larca), Mut ta Kozlar, Çivi, Sö ütözü, Sertavul, Elmap nar, Da Pazar Silifke de Baland z, Gökbelen, K robas (Mara Köyü), Uzuncaburç Tarsus da Gülek. Çaml yayla da Sebil,Atda Berdan, Efrenk(Müftü), Lamas, Göksu, Dragon(Anamur) Çaml yayla da krater göllerinin en büyü ü Çinili göl, Gülnar da Kam fll, Uzun, Ç plak, Silifke de set gölü (Akgöl,Keklik,Paradeniz) Tarsus da Berdan, Gülnar da Ayg r, Mut da Gezende, Merkezde(Evcili De irmendere, Tepeköy Gölp nar ),Tarsus da (Çavufllu Kaleönü) Erdemli de (Karak z, Esenp nar) Bolkar, Kümpet, Elma, Alamusa, Büyüke ri, K z l, Geven, Kayrak, Naldöken, Kabakl, Karaziyaret, Tol, Sunturas, Medetsiz, Balkalesi, Ayvagedi i, Makamtepesi, Kaflkaya Sertavul, Gülek Cennet, Cehennem, Kanl divane Mersin Hakk nda Genel Bilgiler 13>20 Ma aralar fiifal Su Kaynaklar fielâle K y Uzunlu u Bitki Örtüsü klimi Kaynak: Mersin Valili i Anamur: Köflekbükü, Çukurp nar (Düden), Ü ü, Bicikli Ayd nc k: Aynal Göl (Mavi Göl) Bozyaz : Çalt Çaml yayla: Mehribakan, Hac Sar n n,saydibi, Karain Mut: Dereköyü Kuzeyi, Sason Kanyonu Ma aralar, Gökden Kap z Bölgesi Ma aralar, Çay rharman, Kar koca,karain, K ravga, Alaoda, Silifke: Cennet Çökü ü,cehennem Çukuru, Ast m- Dilek, Ekizin Düdeni, Sumakl Düden Tarsus: Eshab-I Kehf Gülnar da Kafesin Suyu, Mut da Hocant, Tarsus ta Akçakoca ve Keflbükü, Silifke de Saparca, Mersin de Güneysu-Güneyyolu, Gülnar da (Il su Köyünde Düflensu), Tarsus fielâlesi, 326 Km. K y ile m. yükseklik aras nda görülen maki, Akdeniz Bölgesinin yaz ve k fl yeflil kalan tipik bitki toplulu udur. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, mersin, zakkum, kozayemifl, bö ürtlen, kuflburnu bu kuflakta do al olarak yetiflmektedir. Makilerden sonra ormanlar bafllar. Mefle m., k z lçam m., karaçam 1500 m., sedir ve ard ç ise 2000 m. Yüksekliklerde yetiflir m. den sonra çal l klara ve otlaklara rastlan r. Mersin in k y kesiminde yazlar s cak ve kurak, k fllar l k ve ya fll Akdeniz iklimi, iç kesimlerde ve yükseklerde kara iklimi görülür. 18

17 YABAN HAYATI KORUMA ALANLARI Anamur Çaml yayla Mut Silifke Tarsus K z laliler Keklik Koruma Alan (4.500 Ha.) Cehennemdere Yaban Keçisi Koruma Alan ( Ha.) Kestel Da Yaban Keçisi Koruma Alan (1.961 Ha.) Hisar ve Gedik Da Yaban Keçisi Koruma Alan (4.763 Ha.), Göksu Deltas Su Kufllar Koruma Alan (4.350 Ha.) Karabucak Turaç Koruma Alan (1.635 Ha.) Hopur-Topafl r Da keçisi Koruma Alan (9.014 Ha.) Kaynak: Mersin Valili i YILI MERS N METEOROLOJ K DE ERLER AYLAR Ortalama S cakl k o C En Yüksek S cakl k o C En Düflük S cakl k o C Ortalam Aç k Günler Say s OCAK 11,1 20,3 0,2 4 17,2 61,4 171, ,5 fiubat 12,1 21,5 3,6 3 16,9 66,8 135, ,1 MART 13,8 23,7 6,3 5 16,8 61,3 98, ,9 N SAN 17,9 26,0 11,0 6 18,9 65,0 12,9 8 4,8 MAYIS 22,0 29,6 15, ,6 64,9 28,0 6 12,9 HAZ RAN 26,9 33,1 19, ,1 68, ,0 TEMMUZ 29,0 34,0 23, ,4 72,3 1,5 1 1,5 A USTOS 29,5 34,8 23, ,5 63, EYLÜL 26,1 33,7 15, ,2 63,1 12,1 6 5,7 EK M 24,2 35,4 16, ,5 54,8 23,0 4 10,4 KASIM 16,6 27,8 9,6 9 22,9 63,1 125,6 9 30,7 ARALIK 13,6 22,0 6,8 2 19,4 70,2 227, ,9 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlü ü 13>20 Mersin Hakk nda Genel Bilgiler Ortalama Deniz Suyu S cakl o C Ortalama Nisbi Nem % Toplam Ya fl Miktar (mm) Ya fll Gün Say s Ayl k Maksium Ya fl Miktar (mm) 19