Türk Din Mûsikîsi El Kitabı

Transkript

1 Türk Din Mûsikîsi El Kitabı Genel Editör ve Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Eyüp Baş Editör Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi Yazarlar Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi Prof. Dr. M. Safa Yeprem Prof. Dr. Fazlı Arslan Doç. Dr. Hüseyin Akpınar Doç. Dr. Ahmet Çakır Doç. Dr. Ayşe Başak Harmancı Doç. Dr. Erhan Özden Doç. Dr. Mehmet Tıraşçı Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli Yrd. Doç. Dr. Muhammed Zinnur Kanık Yrd. Doç. Dr. Cemal Karabaşoğlu Yrd. Doç. Dr. Mustafa Demirci Yrd. Doç. Dr. Mehmet Öncel Öğr. Gör. Dr. Fatih Koca Arş. Gör. Dr. Selman Benlioğlu Okutman Can Doğan ISBN: Baskı Ağustos, 2017 / Ankara 2000 Adet Yayınları Yayın No: 239 Web: grafikeryayin.com Kapak, Sayfa Tasarımı, Baskı ve Cilt Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde Sokak No: (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : Pbx Faks : grafiker@grafiker.com.tr Web : grafiker.com.tr

2 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...9 A. DÎNÎ MÛSİKÎ 1. MÛSİKÎ / Ahmet Hakkı Turabi İSLÂM DA MÛSİKÎ / Mehmet Tıraşcı...14 a. Kurân-ı Kerîm de Mûsikî Konusu...15 (1) Mûsikînin Aleyhinde Yorumlanan Âyetler...15 (2) Mûsikînin Lehinde Yorumlanan Âyetler...17 b. Hadislerde Mûsikî Konusu...18 (1) Hadislerden Bazı Örnekler...18 (2) Hadislerde Mûsikî Konusuna Dair Bazı Değerlendirmeler...19 c. İslâm Tarihinde Mûsikî Anlayışına Etki Eden Bazı Faktörler B. TÜRK MÛSİKÎSİ TARİHİ 1. İSLÂM DAN ÖNCE TÜRKLER DE MÛSİKÎ / Mustafa Demirci...25 a. Altay Dönemi Türk Müzik Kültürü...25 b. Hunlar Dönemi Türk Müzik Kültür...27 c. Göktürkler (Kök Türkler) Dönemi Türk Müzik Kültürü...27 d. Uygurlar Dönemi Türk Müzik Kültürü İLK DÖNEM İSLÂM DÜNYASINDA MÛSİKÎ ÇALIŞMALARI / Ahmet Hakkı Turabi...30 a. Câhiliye Dönemi...30 b. Hz. Peygamber ve Dört Halîfe Dönemi...31 c. Emevîler Dönemi...33 d. Abbâsîler Dönemi...35 (1) Halil b. Ahmed el-ferâhîdî...36 (2) İbrâhim el-mevsılî...37 (3) İshâk el-mevsılî...37 (4) İbnü l-müneccim...38 (5) İbn Câmiʻ...38 (6) İhvân-ı Safâ...39

3 TÜRK Dİ N MÛSİ KÎSİ EL Kİ TABI (7) el-kindî...39 (8) el-fârâbî...40 (9) İbn Sînâ YÜZYILLAR ARASINDA MÛSİKÎ / Mehmet Öncel - Fazlı Arslan OSMANLILAR DÖNEMİNDE MÛSİKÎ...47 a. 15. Yüzyıl / Ubeydullah Sezikli...47 b. 16. Yüzyıl / Zinnur Kanık...49 c. 17. Yüzyıl / Hüseyin Akpınar...51 d. 18. Yüzyıl / Cemal Karabaşoğlu...54 e. 19. Yüzyıl / Selman Benlioğlu İSTANBUL DA MÂBED MÜZİĞİ GELENEĞİ / M. Safa Yeprem...66 a. Yahûdîler...67 b. Süryânîler...67 c. Rumlar...68 d. Ermenîler...68 e. Presbiteryenler C. TÜRK DİN MÛSİKÎSİ FORMLARI 1. CÂMİ MÛSİKÎSİ / Fatih Koca - Ahmet Hakkı Turabi...71 a. Kurân-ı Kerîm Tilâveti...73 b. Ezân...74 c. Kâmet...81 d. Salâ...81 e. Tekbîr...89 f. Salât-ı Ümmiye...90 g. Telbiye...91 h. Cumhur Müezzinliği...91 i. Mahfel Tesbîhler/Mahfel Sürmesi...92 j. Cumâ Hutbesi ve Gülbankı...92 k. Tardiyye...93 l. Terâvih Tertibi...93 m. Temcîd ve Münâcât...95 n. Tesbîh...96 o. İstiğfâr...96 p. Mevlid...97 q. Muhammediye...99

4 TÜRK Dİ N MÛSİ KÎSİ EL Kİ TABI r. Ta rîf s. Ferâciye t. Mirâciye u. Regâibiye TEKKE MÛSİKÎSİ / Ahmet Çakır a. İsm-i Celâl b. Durak c. Mersiye d. Nefes e. Deyiş f. Mevlevî Âyini g. Savt h. Salât-ı Kemâliye i. Nevbe/Nevbet j. Gülbank/Gülbang CÂMİ VE TEKKE MÛSİKÎSİ ORTAK FORMLARI / Ahmet Hakkı Turabi - Fatih Koca a. Na t b. Kasîde c. Tevşîh d. İlâhî e. Şuğul D. TÜRK MÛSİKÎSİ NAZARİYATI 1. SES EĞİTİMİ / Can Doğan a. Ses ve Sesin Oluşumu b. Sesin Özellikleri (1) Sesin Fizikî Özellikleri (2) Sesin Âhenk Özellikleri c. İnsan Sesinin Oluşumu (1) Algılayan Sistem (2) Harekete Geçiren Sistem (3) Titreşen Sistem (4) Yankılayan Sistem d. Ses Bilimi e. Sesin Oluşumunda Rol Oynayan Organlar f. Sesin İşitilmesinde Rol Oynayan Organlar g. Sesleri Nasıl İşitiriz?...137

5 TÜRK Dİ N MÛSİ KÎSİ EL Kİ TABI 6 h. İnsan Sesinin Müzik Eğitimindeki Önemi (1) Ses Türleri (2) Ses Bölgeleri (3) Mutasyon Döneminde Sesin Değişim Gelişim ve İşleyiş Özellikleri (4) Ses Sağlığı NOTA VE MÛSİKÎ İŞARETLERİ / Erhan Özden - Başak Harmancı..141 a. Temel Müzik İşaretleri (1) Porte (2) Nota Değerleri (3) Nokta (4) Anahtar (5) Ölçü (6) Usûl Rakamı (7) Legato (Bağlı) (8) Durgu (Puandorg) (9) Tekrar İşareti (10) Dolap (11) Senyo (12) Diyez (13) Bemol (14) Naturel (Bekar) (15) Da Capo (D.C.) (16) Koda (17) Ayırma Çizgisi (Çift Çizgi) (18) Bitirme Çizgisi (Final Çizgisi) MAKAMLAR VE ÖRNEK ESERLER / Başak Harmancı a. Arel-Ezgi-Uzdilek Nazarî Sistemi b. Arel-Ezgi-Uzdilek Sisteminde Dörtlü ve Beşli Kalıpları c. Dizi ve Makam Kavramı (1) Seyir Türleri (2) Seyrin Unsurları d. Makamlar (1) Rast Makamı (2) Uşşak Makamı (3) Bayâtî Makamı (4) Hüseynî Makamı (5) Nevâ Makamı...167

6 TÜRK Dİ N MÛSİ KÎSİ EL Kİ TABI (6) Hicaz Makamı (7) Hümâyun Makamı (8) Uzzal Makamı (9) Kürdî Makamı (10) Sûznâk Makamı (11) Hüzzam Makamı (12) Segâh Makamı (13) Hicazkâr Makamı (14) Bûselik Makamı (15) Acemaşîran Makamı (16) Sabâ Makamı (17) Evc Makamı (18) Mâhur Makamı (19) Nihâvend Makamı TÜRK MÜZİĞİNDE USÛLLER / Başak Harmancı a. Nim Sofyan b. Semâî c. Sofyan d. Türk Aksağı e. Yürük Semâî f. Devr-i Hindî g. Düyek h. Aksak i. Evfer j. Raks Aksağı k. Aksak Semâî DİZİN YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ...209

7 ÖN SÖZ Hak-bâtıl, semâvî-gayri semâvî, büyük-küçük bütün inanç sistemlerinde mûsikînin yer aldığı ve diğer sanat dallarından daha çok kullanıldığı bilinen bir gerçektir. Her kültürün mûsikîsi olduğu gibi her mûsikînin de bir kültürü vardır. İslam mûsikîsinin kültürü de bu dinin esaslarına dayanır. Nitekim İslam kültüründe mûsikînin de yer aldığı sanatlar, Allah güzeldir ve güzeli sever düstûrundan neş et etmiştir. Bu çerçevede kısaca ses sanatı, ses mühendisliği (hendese-i savt) demek olan mûsikî, başta Allah Kelâmı olan Kur ân-ı Kerîm in tilâveti olmak üzere salât, duâ, zikir ve tesbîhatta kullanılmıştır. Zira müminler için en güzel örnek olan Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav), Kur ânı seslerinizle süsleyiniz buyurmaktadır. Bu anlamda dînî mûsikîmizin temeli Kur ân tilâvetidir ve diğer formlar da bu doğrultuda ve İslâmî ritüeller çerçevesinde şekillenmiştir. Kur ân ın güzel seslerle süslenmesi, insanlar üzerindeki mevcut tesirini artırmayı ve onların kalplerine derinden nüfuz etmeyi amaçlamaktadır. Bu meyanda mûsikî, tesiri çok güçlü ve hedefe süratle ulaştıran en önemli araç olmuştur. Amaç ile aracı birbirine karıştırmayan ecdadımız câminin yanı sıra, nefsi tezkiye ve kalbi tasfiye yi amaçlayan tasavvufta da mûsikînin bu gücünden ve nüfûzundan çokça istifade etmiştir. Bu anlayışla hareket eden Müslümanlar tarih boyunca büyük bir İslâm Mûsikî Kültürü meydana getirmişlerdir. Farklı coğrafyalara bağlı olarak çeşitlilik arz eden bu müzik hazinesi ülkemizde Türk Din Mûsikîsi olarak isimlendirilmektedir. İslâm dünyasında Riyâzî (Matematik) ilimlerden sayılan mûsikî, Osmanlı Dönemi nde İlm-i Şerîf (yüce bir ilim) olarak tanımlanmıştır. Mûsikînin nazarî/teorik ve icrâ yönünün olması, kalbe tesir etmesi yüce bir ilim olmasının en önemli sebeplerindendir. Dolayısıyla tarih boyunca İslâm sanatları içerisinde mümtaz bir yere sahip olan mûsikînin hem bu tarihî süreçteki gelişimini hem de bizim kültürümüzde aldığı şekli ana hatlarıyla tespit ederek ve anlaşılmasını kolaylaştırarak gelecek nesle aktarmak gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı bahsedilen kültürel aktarımı gerçekleştirmeye yönelik katkılarda bulunmaktır. Özellikle İlahiyat sahasında bu türden çalışmaların azlığı araştırmamızı teşvik eden unsurlar arasında zikredilmelidir. 9

8 TÜRK DİN MÛSİKÎSİ EL KİTABI 10 Elinizdeki kitap, mûsikînin manası, dindeki yeri, Hz. Peygamber döneminden itibaren günümüze kadar tarihî seyri, bu uzun süreç içerisinde gerek câmi gerek tekkelerde şekillenen formları, ses eğitimi ve nazarî kurallarını anlatan dört bölümden oluşmaktadır. Bilhassa formlar, imkân dâhilinde notalarla örneklendirilmiştir. Her ne kadar bu formlardan bir kısmı günümüzde ait oldukları mekânlarda icrâ edilmemekle birlikte kültür hazinemizin en kıymetli eserleri olarak uzmanları tarafından aynı zevk ile okunmaktadır. Dînî mûsikîmizde en çok kullanılan Türk Mûsikîsi makamları anlatılırken ilâhi formları örnek olarak verilmiştir. Son olarak çok kıymetli birikim ve emeklerini böyle bir çalışmada bir araya getiren yazarlarımız ve aynı zamanda mûsikî sanatçılarımız Prof. Dr. M. Safa Yeprem, Prof. Dr. Fazlı Arslan, Doç. Dr. Hüseyin Akpınar, Doç. Dr. Ahmet Çakır, Doç. Dr. Ayşe Başak Harmancı, Doç. Dr. Erhan Özden, Doç. Dr. Mehmet Tıraşçı, Yrd. Doç. Dr. Ubeydullah Sezikli, Yrd. Doç. Dr. Muhammed Zinnur Kanık, Yrd. Doç. Dr. Cemal Karabaşoğlu, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Demirci, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Öncel, Öğr. Gör. Dr. Fatih Koca, Arş. Gör. Dr. Selman Benlioğlu ve Okutman Can Doğan a, çalışmanın redaksiyonunu yapan Fatma Zehra Karışman a; dînî mûsikîmizi önemseyerek Türk Din Mûsikîsi ve Nazariyatı kitabımızı okurlarla buluşturan Grafiker Yayınları yetkililerine teşekkür ederim. Editör Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi İstanbul, Ağustos, 2017