T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU Şubat 2006

2 Kamu Borç Yönetimi Raporu 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un 14. Maddesi gereği üçer aylık dönemler itibarıyla hazırlanmaktadır. Raporun bu sayısı Ocak-Aralık 2005 dönemine ilişkin gelişme ve değerlendirmeleri içermekte olup, söz konusu dönemi takip eden gelişmelere yer verilmemiştir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. Bilgi için: (312) (312) (312) e-posta:

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR... iv 1 BÜTÇE GELİŞMELERİ BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER BORÇLANMA LİMİTİ İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER İÇ BORÇLANMA İÇ BORÇ SERVİSİ İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI İKİNCİL PİYASALAR DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER PROGRAM FİNANSMANI Uluslararası Sermaye Piyasaları Uluslararası Kuruluşlar PROJE FİNANSMANI DIŞ BORÇ SERVİSİ İKİNCİL PİYASALAR İkincil Piyasalardaki Gelişmeler Türkiye nin Kredi Notlarındaki Gelişmeler BORÇ STOKU BORÇ STOKUNUN DEĞİŞİMİ İÇ BORÇ DIŞ BORÇ BORÇ STOKUNUN YAPISI i

4 3.2.1 İÇ BORÇ DIŞ BORÇ BORÇ SERVİSİ PROJEKSİYONU HİBELER KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER HAZİNE GARANTİLİ DIŞ BORÇ STOK YAPISI VERİLEN GERİ ÖDEME GARANTİLERİ KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER KAPSAMINDA YAPILAN ÖDEMELER HAZİNE GARANTİLİ KREDİLERİN GERİ ÖDEME PROJEKSİYONU ALACAK YÖNETİMİ HAZİNE ALACAK STOKUNUN YAPISI VADESİ GEÇMİŞ ALACAK STOKU VADESİ GELECEK ALACAK STOKU ALACAK TAHSİLATI RİSK YÖNETİMİ YILI BORÇLANMA ÖLÇÜTLERİ YILI FİNANSMAN PROGRAMI SÜRE TL CİNSİ NAKİT İÇ BORÇ STOKUNUN SÜRESİ DIŞ TAHVİL STOKUNUN SÜRESİ VADEYE KALAN SÜRE VE VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRE İÇ BORÇ STOKU İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi DIŞ BORÇ STOKU Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi Dış Tahvil Stokunun Vadeye Kalan Süresi ii

5 Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi HAZİNE GARANTİLİ STOK Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresi Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi VADESİ GELECEK ALACAK STOKU,, Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Vadeye Kalan Süresi Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi İÇ BORÇ STOKUNUN REEL FAİZİ KAMU NET BORÇ STOKU EKLER EK 1: TANIMLAR EK 2: YÖNTEM EK 3: KAMU FİNANSMANI VERİLERİ iii

6 TABLOLAR Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri... 2 Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri... 3 Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı... 4 Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti... 5 Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma... 5 Tablo 6: İç Borçlanma... 7 Tablo 7: İç Borç Servisi... 8 Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı... 9 Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı Tablo 15: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Tablo 16: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu Tablo 17: Benzer Kredi Notuna Sahip Ülkelerle Getiri/Spread Karşılaştırması Tablo 18: Eurobond Portföyünün Alıcılara Göre Dağılımı Tablo 19: Türkiye nin Kredi Notunun Gelişimi Tablo 20: Konsolide Bütçe Borç Stoku Tablo 21: Ekim-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 22: Ocak-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 23: Ekim-Aralık 2005 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku Değişimi Tablo 24: Ocak-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi Tablo 25: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Tablo 26: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Tablo 27: 2005 Yılında Hazine Müsteşarlığı nca Alınan Hibeler Tablo 28: Hazine Garantili Dış Borç Stoku Tablo 29: 2005 Yılında Hazine Garantisi Sağlanan Krediler Tablo 30: Risk Hesabı Hareketleri iv

7 Tablo 31: Hazine Alacak Stoku Tablo 32: Hazine Alacak Stokunun Kaynaklara Göre Dağılımı Tablo 33: Hazine Alacak Stokunun Dağılımı Tablo 34: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Tablo 35: Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı Tablo 36: Vadesi Gelecek Alacak Stoku Tablo 37: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı Tablo 38: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu Tablo 39: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı Tablo 40: Gerçekleşen Tahsilatın Kaynaklarına Göre Dağılımı Tablo 41: Kuruluşlar Tarafından Yapılan Ödemelerin Kaynaklarına Göre Dağılımı Tablo 42: Gerçekleşen Tahsilatın Ödeme Tipine Göre Dağılımı Tablo 43: Gerçekleşen Tahsilatın Hesaplara Göre Dağılımı Tablo 44: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi Tablo 45 : Dış Borç Tahvil Stokunun Ortalama Vadeye Kalan Süresi Tablo 46: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Tablo 47: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı Tablo 48: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Alacaklılara Göre Dağılımı Tablo 49: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı Tablo 50: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Alacaklılara Göre Dağılım Tablo 51: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Süresi Tablo 52: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Süresi Tablo 53: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Tablo 54: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Tablo 55: Toplam İç Borç Stokunun Yıllık Bileşik Reel Faizi Tablo 56: Kamu Net Borç Stoku Tablo 57: Kamu Net Borç Stoku Tablo 58: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz-Faiz Yapısı Tablo 59: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Alacaklılara Göre Dağılımı Tablo 60: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stoku Tablo 61: Borçluya Göre Dış Borç Stoku v

8 Tablo 62: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Tablo 63: Dış Borç Tahvil Stoku Tablo 64: Dış Borçların Döviz Kompozisyonu ve Kur Etkisi Tablo 65: Hazine Garantili Dış Borç Stoku Tablo 66: Hazine Garantileri Nedeniyle Üstlenilen Ödemeler Tablo 67: 2005 Aralık İtibarıyla Hazine Alacak Stoku Tablo 68: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Tablo 69: Arasında Gerçekleşen Tahsilatlar Tablo 70: Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri Tablo 71: Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri Tablo 72: 2004 Yılı Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri GRAFİKLER Grafik 1: İç Borç Servisinin Finansman Kaynaklarına Göre Dağılımı... 8 Grafik 2: 2004 ve 2005 Yıllarında İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı Grafik 3: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi Grafik 4: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti Grafik 5: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları Grafik 6: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde Oluşan Faizler Grafik 7: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı Grafik 8: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı Grafik 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı Grafik 11: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri Grafik 12: Ekonomik Sektörlere Göre Dış Proje Kredi Kullanımları Grafik 13: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Grafik 14: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu Grafik 15: Dolar Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı Grafik 16: Euro Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı vi

9 Grafik 17: Emerging Market Bond Index (EMBI+) İçinde Türkiye Tahvillerinin Performansı Grafik 18: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 19: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 20: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 21: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 22: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu Grafik 23: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 24: 2006 Yılı Kesinleşmiş İç Borç Ödemeleri Grafik 25: 2006 Yılı Kesinleşmiş İç Borç Ödemelerinin TL/Döviz Yapısı Grafik 26: 2006 Yılında Öngörülen Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri Grafik 27: Konsolide Bütçe Toplam Dış Borç Ödeme Projeksiyonu Grafik 28: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Hazine Garantili Dış Borç Stokunun Borçlulara Göre Dağılımı Grafik 29: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla KİT lerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı Grafik 30: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Yerel Yönetimlerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı Grafik 31: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Garantili Dış Borç Stokunun Döviz ve Faiz Kompozisyonu Grafik 32: Risk Hesabı Tahsilatlarının Üstlenimlere Oranı Grafik 33: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Anapara - Faiz Dağılımı *55 Grafik 34: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Bütçe Sınıflarına Göre Dağılımı Grafik 35: 2005 Yılı İtibarıyla Alacak Stokunun Kurumlara ve Kaynaklarına Göre Dağılımı Grafik 36: Alacak Stokunun Kuruluşlara Göre Dağılımı Grafik 37: 2005 Yılı İtibarıyla Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Grafik 38: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku Grafik 39: 2005 Yılı İtibarıyla Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Grafik 40: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu Grafik 41: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı Grafik 42: TL Cinsi Nakit İç Borç Stokunun Süresi vii

10 Grafik 43: Dış Tahvil Stokunun Süresi Grafik 44: İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi Grafik 45: Yıllar İtibarıyla Kamu Net Borç Stoku viii

11 1 BÜTÇE GELİŞMELERİ 2005 yılının dördüncü çeyreğinde konsolide bütçe gelirleri 39,3 milyar YTL, konsolide bütçe harcamaları 40,8 milyar YTL ve bütçe açığı 1,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, faiz dışı denge 8,9 milyar YTL olmuştur. Yılın son üç ayında gerçekleşen faiz dışı fazla yıllık program rakamının yüzde 32,6 sına tekabül etmektedir yılı sonu itibarıyla konsolide bütçe gelirleri 134,8 milyar YTL olmuş ve yıllık programın yüzde 106,6 sı oranında gerçekleşmiştir. Gelirlerde gözlenen bu performans özellikle dolaysız vergiler ile vergi dışı gelirlerde gözlenen iyileşmeden kaynaklanmaktadır. Vergi dışı gelirlerin içerisindeki, 2,8 milyar YTL tutarındaki nakit faiz ödemesi 2005 yılı programında öngörülmemiş olan TMSF nin Hazine ye yaptığı geri ödemedir yılında konsolide bütçe harcamaları 144,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiş ve 2005 yılı toplam ödeneğinin yüzde 92,9 u düzeyinde kalmıştır. Harcamalarda gözlemlenen düşük gerçekleşme oranının en önemli nedeni ise faiz oranlarının ve bütçe finansman ihtiyacının öngörülenden daha düşük seyretmesi nedeniyle, faiz ödeneğinin sadece yüzde 80,9 unun kullanılmış olmasıdır. Öte yandan, özellikle tarımsal destekleme ödemeleri ile sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferlerin programın üzerinde gerçekleşmesi sonucunda, cari transferler kaleminde program rakamı yüzde 8,3 oranında aşılmış bulunmaktadır. Bu gelişmelerin sonucunda 2005 yılı bütçe açığı yıllık programın yüzde 33,4 ü seviyesinde kalmış ve 9,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe faiz dışı fazlası ise 27,3 milyar YTL olan yıllık program rakamını yüzde 31,6 oranında aşarak 35,9 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 1). 1

12 Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Ekim-Aralık 2005 Ekim-Aralık 2005 Ocak-Aralık 2005 Ocak-Aralık 2005 KONSOLİDE BÜTÇE GELİRLERİ , ,58 Vergi Gelirleri , ,30 Dolaysız , ,29 Dolaylı , ,17 Diğer , ,33 Vergi Dışı Gelirler , ,57 Sermaye Gelirleri , ,65 Alınan Bağışlar ve Yardımlar ,95 Katma Bütçe Öz Gelirleri , ,03 KONSOLİDE BÜTÇE HARCAMALARI , ,89 KONSOLİDE BÜTÇE FAİZ DIŞI HARCAMALARI , ,69 Personel Giderleri , ,85 Sosyal Güvenlik Kurumları Devlet Primi , ,62 Mal ve Hizmet Alımları , ,98 Faiz Harcamaları , ,93 İç Borç Faizi , ,44 Dış Borç Faizi , ,10 İskontolu ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz 1 0, ,74 Cari Transferler , ,28 KİT Görev Zararları , ,97 Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Transfer , ,02 Tarımsal Destekleme Ödemeleri , ,24 Diğer , ,59 Sermaye Giderleri , ,16 Sermaye Transferleri , ,06 Borç Verme , ,61 Yedek Ödenekler 0 0,00 0 0,00 BÜTÇE DENGESİ , ,44 FAİZ DIŞI DENGE , ,62 Kaynak: Kamu Hesapları Bülteni, Maliye Bakanlığı Bir önceki yıla göre 2005 yılında konsolide bütçe gelirleri yüzde 21,8 oranında artış göstererek 134,8 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemlerde, faiz dışı harcamalar yüzde 17 oranında artarak 98,9 milyar YTL olmuş, yüzde 19,1 oranında düşüş gösteren faiz harcamaları ise 45,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, 2005 yılında konsolide bütçe faiz dışı fazlası yüzde 37,2 lik bir artışla 35,9 milyar YTL düzeyine ulaşmıştır. Reel değişimler itibarıyla bakıldığında, 2005 yılında bütçe gelirleri yüzde 12,6 faiz dışı harcamalar yüzde 8,1 artmış, faiz harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 25,3 oranında azalmıştır. Faiz dışı fazlada reel olarak kaydedilen artış ise yüzde 26,9 dur (Tablo 2). 2

13 Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri (Değişimler, Milyon YTL) Nominal Değişim (%) Reel Değişim * (%) GELİRLER ,76 12,56 Vergi Gelirleri ,71 9,74 Dolaysız Vergiler ,70 7,88 Dolaylı Vergiler ,62 10,57 Vergi Dışı Gelirler ,09 24,87 HARCAMALAR ,51-5,24 FAİZ DIŞI HARCAMALAR ,98 8,13 FAİZ HARCAMALARI ,13-25,25 FAİZ DIŞI DENGE ,22 26,85 (*) Tüketici Fiyatları Endeksi ile deflate edilmiştir (2003=100). Ort Ocak-Aralık TÜFE Endeks / Ort Ocak-Aralık TÜFE Endeks = 8,18% Program Tanımlı Faiz Dışı Denge yılında program tanımlı faiz dışı fazla 24,1 milyar YTL olup geçen yıla göre yüzde 9,6 oranında artış olmuştur. Bu rakam reel olarak yüzde 1,3 lük bir artışa tekabül etmektedir. Milyon YTL 2004 (*) Konsolide Bütçe Gelirleri (Kamu Hesapları Bülteni) a. Faiz Gelirleri (-) b. Merkez Bankası Karı & Yeniden Değerleme (-) 0 0 c. Özelleştirme (-) d. Kamu Bankalarından Temettü Gelirleri (-) e. Darphane Para Basım Geliri (-) f. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (-) g.devreden Özel Gelir (-) Program Tanımlı Konsolide Bütçe Gelirleri (1-a-b-c-d-e-f-g) Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (Kamu Hesapları Bülteni) g. Risk Hesabı (-) h. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Yapılan Nakit Transfer Farkı (+) i. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (+) Program Tanımlı Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (3-g+h+i) Faiz Dışı Denge (Kamu Hesapları Bülteni) (1-3) Program Tanımlı Faiz Dışı Denge (2-4) (*) 2004 gerçekleşmesi kesin hesap rakamlarını yansıtmaktadır. NOT: (f) ve (i) de yer alan Konsolide Kamu Sektörü ne borç verme-geri ödeme kalemi 2004 yılında ayarlama kalemi olarak uygulanmamakta olup tabloda karşılaştırma yapabilmek amacıyla gösterilmiştir. 1 Program tanımlı faiz dışı denge hakkında ilave bilgi için Şubat 2004 tarihli Kamu Borç Yönetim Raporu na bakınız. 3

14 2004 yılında 30,3 milyar YTL olan konsolide bütçe finansman ihtiyacı, 2005 yılında yüzde 67,3 oranında azalarak 9,7 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Finansman kaynakları alt bileşenlerine göre değerlendirildiğinde, 2005 yılında dış borçlanmada ve hazine bonosu ile yapılan iç borçlanmada, 2004 yılından farklı olarak net geri ödeme yapılmıştır yılında net borçlanma tutarı 20,1 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, net borçlanma tutarının finansman ihtiyacını aşan kısmı kasa/bankada artış sağlamıştır. Bu çerçevede kasa/banka ve diğer işlemler kalemi -12,5 milyar YTL olarak gerçekleşirken, devirli ve garantili borç geri dönüşleri, özelleştirme gelirleri, TMSF tarafından Hazine ye yapılan geri ödemeler ile borç verme kalemlerinin toplamından oluşan borçlanma dışı kaynaklar 2,7 milyar YTL olmuştur. Borçlanma dışı kaynakların 2005 yılı toplam finansmanı içerisindeki payı yüzde 26,3 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3). Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı (Milyon YTL) BÜTÇE DENGESİ BÜTÇE EMANETLERİ DİĞER EMANETLER AVANSLAR NAKİT DENGESİ FİNANSMAN BORÇLANMA (Net) DIŞ BORÇLANMA (Net) Kullanım Ödenen İÇ BORÇLANMA (Net) Satış Ödenen Devlet Tahvili (Net) Satış Ödenen Hazine Bonosu (Net) Satış Ödenen DEVİRLİ VE GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ ÖZELLEŞTİRME GELİRİ TMSF TARAFINDAN HAZİNEYE YAPILAN GERİ ÖDEMELER BORÇ VERME KASA/BANKA VE DİĞER İŞLEMLER

15 2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER 2.1 BORÇLANMA LİMİTİ Net borçlanma limiti mali yıl bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, 2005 yılı için net borçlanma limiti 29,6 milyar YTL olarak belirlenmiştir (Tablo 4) 2. Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti (Milyar YTL) Bütçe Gelir Tahmini 124,3 Bütçe Başlangıç Ödenekleri 153,9 Borçlanma Limiti 29, yılında, 21,3 milyar YTL si net iç borçlanma ve -1,2 milyar YTL si de net dış borçlanma olmak üzere toplam net 20,1 milyar YTL borçlanma yapılmıştır. Yıl sonu itibarıyla yıllık borçlanma limitinin yüzde 67,9 u kullanılmıştır (Tablo 5). Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma (Milyar YTL) Net Borçlanma 20,1 Net İç Borçlanma 21,3 Kullanım 151,5 Ödeme 130,2 Net Dış Borçlanma -1,2 Kullanım 13,6 Ödeme 14, sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, madde 5 ve 5277 sayılı 2005 Mali Yılı Bütçe Kanunu, madde 3. 5

16 2.2 İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER İÇ BORÇLANMA 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde, 35,5 milyar YTL si ihale yoluyla, 674,3 milyon YTL si ise doğrudan satış yöntemiyle olmak üzere toplam 36,2 milyar YTL lik nakit iç borçlanma gerçekleştirilirken, ihale sonrası değişim işlemleriyle ihraç edilen senetlerin toplamı 478,5 milyon YTL olmuştur. Bunun yanısıra, söz konusu dönemde, ilgili kanunlar ve Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Fiskobirlik) Genel Müdürlüğü nün borçlarının tasfiyesi kapsamında Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. ye 152,4 milyon YTL ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na 161,1 milyon YTL olmak üzere toplam 313,6 milyon YTL tutarında özel tertip DİBS ihracı gerçekleştirilmiştir. TMSF ye ihraç edilmiş olan 161,1 milyon YTL lik özel tertip DİBS ise, Fon un Hazine ye olan borçlarından mahsup edilmek üzere iade edilmiştir yılının son çeyreğinde nakit ve nakit dışı olmak üzere toplam 37,0 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir yılının aynı döneminde ise 2,3 milyar YTL si ikrazen özel tertip DİBS ihracı yoluyla olmak üzere toplam 43,6 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir yılının tamamında ise 147,6 milyar YTL si ihale, 2,0 milyar YTL si doğrudan satış, 1,8 milyar YTL si ihale sonrası değişim ve 313,6 milyon YTL si özel tertip DİBS ihracı yoluyla olmak üzere toplam 151,8 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir yılındaki toplam iç borçlanma miktarının 160,4 milyar YTL olduğu dikkate alındığında 2005 yılında bir önceki yıla göre 8,6 milyar YTL tutarında daha az iç borçlanma yapıldığı görülmektedir (Tablo 6). 6

17 Tablo 6: İç Borçlanma (Milyon YTL) (*) Ocak-Mart Nisan-Haziran İ Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık İÇ BORÇLANMA (**) , , , , , ,7 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , , , ,5 İhale , , , , , ,6 TAP 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Halka Arz 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Doğrudan Satış 2.990,1 714,6 0,0 659,1 674, ,9 ÇTTH 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 5.239,6 156,9 672,8 532,4 478, ,6 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 NAKİTDIŞI 2.340,9 0,0 0,0 0,0 313,6 313,6 İkrazen Özel Tertip 2.340,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Özel Tertip 0,0 0,0 0,0 0,0 313,6 313,6 (*) Geçici, (**) Kur farkları hariç. Muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan finansman verilerinden farklılık gösterebilmektedir. Yıllık bazda net borçlanma verilerinde herhangi bir fark bulunmamaktadır İÇ BORÇ SERVİSİ 2005 yılında gerçekleştirilen 170 milyar YTL tutarındaki toplam iç borç servisinin yüzde 76,9 u (130,7 milyar YTL) anapara ve yüzde 23,1 i (39,3 milyar YTL) ise faiz ödemelerinden oluşmaktadır. Toplam iç borç servisinin en büyük kısmını yüzde 86,3 lük pay ile (146,6 milyar YTL) ihale, TAP, halka arz, doğrudan satış yöntemleriyle piyasalardan yapılmış borçlanmaların geri ödemeleri oluşturmaktadır. Bunu yüzde 6,1 lik pay ile (10,4 milyar YTL) özel tertip DİBS lere ilişkin olarak yapılan ödemeler takip etmektedir. Aynı dönemde, ikrazen Özel Tertip DİBS ler, Çalışanları Tasarrufa Teşvik Hesabı (ÇTTH) için yapılan erken itfa ve değişim işlemlerinde geri alınan senetlerin ödemelerinin toplamı ise toplam iç borç servisi içinde yüzde 7,6 lık bir paya ulaşmıştır (Tablo 7, Grafik 1) yılında gerçekleştirilen anapara ödemeleri bir önceki yıla göre 1,4 milyar YTL artış gösterirken, faiz ödemeleri 10,8 milyar YTL tutarında azalış kaydetmiştir. 7

18 Tablo 7: İç Borç Servisi (Milyon YTL) (*) Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEMESİ (1) , , , , , ,3 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , , , ,9 ÇTTH 3.867,2 897,3 885,8 856,3 897, ,5 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 4.503,6 151,9 666,2 526,7 491, ,3 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 2.991,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip (2) 6.279, ,0 293, , , ,6 Özel Tertip 1.158,4 309, ,9 0, , ,0 Bilgi için: Senet İadeleri Hariç İç Borç Anapara Ödemesi , , , , , ,6 İÇ BORÇ FAİZ ÖDEMESİ (3) , , , , , ,6 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , , , ,7 ÇTTH 727,8 262,7 294,2 303,7 382, ,6 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 743,0 7,1 17,4 7,5 9,7 41,8 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 1.229,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 1.549,9 861,4 637,4 291,6 183, ,9 Özel Tertip 8.298, , , , , ,6 TOPLAM İÇ BORÇ SERVİSİ , , , , , ,8 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış , , , , , ,6 ÇTTH 4.595, , , , , ,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 5.246,7 159,0 683,7 534,1 501, ,1 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 7.829, ,4 930, , , ,5 Özel Tertip 9.456, , , , , ,6 (*) Geçici (1) Anapara ödemeleri, muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan verilerden farklılık gösterebilmektedir. (2) TMSF tarafından, 2004 yılı Ocak ayında 100 milyon YTL tutarında ve 2005 yılı Mayıs ayında 293,2 milyon YTL tutarında yapılan senet iadeleri ile T.C. Ziraat Bankası tarafından 2004 yılı Haziran ayında 1,85 milyar YTL tutarında yapılan senet iadesi dahildir. Söz konusu tutarlar bütçe rakamlarında yer almamaktadır. (3) Genel gider ve iskonto gideri hariç Grafik 1: İç Borç Servisinin Finansman Kaynaklarına Göre Dağılımı 2005 İkrazen Özel Tertip 4 % Özel Tertip 6 % Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 1 % ÇTTH 3 % İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 86 % İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI 2005 yılı Ekim Aralık döneminde finansman amacıyla yüzde 79,2 oranında sabit faizli ve yüzde 20,8 oranında değişken faizli borçlanma gerçekleştirilmiştir. Söz konusu borçlanmaların yüzde 7,2 si döviz, yüzde 92,8 i ise YTL cinsindendir. 8

19 2005 yılının tamamında ise piyasalardan yapılan iç borçlanmanın yüzde 69,1 lik kısmı sabit faizli ve yüzde 30,9 luk kısmı ise değişken faizli enstrümanlarla gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde, piyasalardan yapılan iç borçlanmanın döviz dağılımı incelendiğinde, söz konusu tutarın yüzde 12,8 inin döviz ve yüzde 87,2 sinin ise YTL cinsinden olduğu görülmektedir (Tablo 8). Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı (%) Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Sabit Faizli 84,0 71,8 62,8 63,1 79,2 69,1 Değişken Faizli 16,0 28,2 37,2 36,9 20,8 30,9 Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 TL Cinsi 90,3 94,1 82,9 79,8 92,8 87,2 Sabit Faizli 78,7 69,8 62,8 54,3 77,4 65,8 Değişken Faizli 11,6 24,3 20,1 25,5 15,4 21,4 Döviz Cinsi 9,8 5,9 17,1 20,2 7,2 12,8 Sabit Faizli 5,4 2,0 0,0 8,8 1,8 3,3 Değişken Faizli 4,4 3,9 17,1 11,4 5,4 9, yılı Ekim Aralık döneminde, piyasalardan gerçekleştirilen iç borçlanma, ağırlıklı olarak (yüzde 63,2) iskontolu YTL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleriyle sağlanmıştır. Söz konusu dönemde değişken faizli YTL cinsi tahvillerin piyasadan yapılan borçlanmalar içindeki payı yüzde 15,4, değişken faizli döviz cinsi tahvillerin payı ise yüzde 5,4 seviyesinde olmuştur yılının son çeyreğinde gerçekleştirilen sabit kuponlu YTL cinsi ihraçlar toplam iç borçlanmanın yüzde 14,1 ini oluştururken, döviz cinsi sabit kuponlu senetler için ise söz konusu oran yüzde 1,8 olmuştur yılında, senetlerin ihraç yöntemlerine göre dağılımına bakıldığında, iç borçlanmanın yüzde 59,5 inin iskontolu YTL cinsi, yüzde 21,4 ünün değişken faizli YTL cinsi, yüzde 9,5 inin değişken faizli döviz cinsi ve yüzde 6,2 sinin sabit kuponlu YTL cinsi senet ihracı yoluyla gerçekleştirildiği görülmektedir yılında ise iskontolu YTL cinsi borçlanma yüzde 76,1, değişken faizli YTL cinsi borçlanma yüzde 11,2, değişken faizli döviz cinsi borçlanma yüzde 4,4, sabit faizli döviz borçlanma yüzde 3,7 ve sabit kuponlu YTL cinsi senet ihracı yüzde 2,6 seviyelerindedir (Grafik 2). 9

20 Grafik 2: 2004 ve 2005 Yıllarında İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı (*) 2004 Doğrudan Satışlar Değişken Faizli 2,0% TL Cinsi DİBS İhalesi 11,2% Sabit Kuponlu TL DİBS İhalesi 2,6% Döviz Cinsinden Sabit Faizli DİBS İhalesi 3,7% Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS İhalesi 4,4% İskontolu TL DİBS İhalesi 76,1% 2005 Sabit Kuponlu YTL DİBS İhalesi %6,2 Değişken Faizli YTL DİBS İhalesi %21,4 Döviz Cinsi İskontolu DİBS İhalesi %2,0 Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS İhalesi %9,5 Döviz Cinsi Sabit Faizli DİBS İhalesi 1,3% İskontolu YTL DİBS İhalesi %59,5 (*) İhale sonrası değişim işlemleri ve senet değişim ihaleleri hariç 2005 yılında nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 2004 yılı sonuna göre belirgin bir şekilde uzamıştır yılı sonunda 14,7 ay olan nakit iç borçlanmanın kümülatif ortalama vadesi, 2005 yılı sonunda 27,4 ay seviyesine yükselmiştir (Grafik 3). Söz konusu artış, 2005 yılı başından itibaren önceki dönemlere kıyasla daha uzun vadeli iskontolu senet ihraçları ile değişken ve sabit kuponlu olmak üzere 5 yıl vadeli senet ihraçları yoluyla sağlanmıştır. 10

21 Grafik 3: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi (yıllık ort: 27,4 ay) Ay (yıllık ort: 14,7 ay) Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara ,8 13,4 16,0 13,1 9,4 14,5 13,1 14,0 14,8 18,6 12,1 20, ,0 33,8 32,2 22,0 23,1 32,5 15,1 33,1 36,5 36,1 20,2 32,2 Piyasalardan yapılan borçlanmanın büyük kısmını oluşturan iskontolu YTL cinsi senetlerin ortalama ihraç maliyeti, 2004 yılında ortalama yüzde 24,7 seviyesindeyken 2005 yılında 8,4 puan azalarak ortalama yüzde 16,3 seviyesinde gerçekleşmiştir (Grafik 4). Grafik 4: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti (yıllık ort: 24,7) Bileşik faiz (%) (yıllık ort: 16,3) Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara ,5 24,0 24,4 23,2 28,8 27,5 26,3 24,9 25,4 22,8 22,9 23, ,4 17,6 17,0 17,2 17,3 15,6 16,0 16,1 14,8 14,6 14,1 14, İKİNCİL PİYASALAR 2005 yılı başında yaklaşık yüzde 20 seviyesinde olan ikincil piyasa DİBS faizleri, yaklaşık 6 puan gerileyerek 2005 yılı sonunda yüzde 14 lerin altında gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde Merkez Bankası kısa vadeli faizlerinin dokuz defa indirilmesi ile birlikte yılın başında yüzde 18 (yıllık bileşik yüzde 19,7) olan gecelik borçlanma faiz oranı yıl sonunda yüzde 13,5 (yıllık bileşik yüzde 14,5) olmuştur yılı son çeyreğinde ise yaklaşık 1 puan gerileyen ikincil piyasa DİBS 11

22 faizleri, ileriye dönük olumlu beklentilerin güçlü olması ile birlikte TCMB fonlama maliyetinden düşük seviyelerde seyretmiştir (Grafik 5). Bu gelişmeler çerçevesinde yatırımcıların YTL cinsi enstrümanlara güveni artmış, 2005 yılı içerisinde yabancı yatırımcıların YTL cinsi senet ihraçları hızlanarak yıl sonu itibarıyla 8,1 milyar YTL olmuştur. Grafik 5: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları (*) 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13, İkincil Piyasa Faizi TCMB Gecelik Faiz (*) İkincil piyasalarda en çok işlem gören senetlerin faiz oranıdır. Diğer taraftan, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım Pazarındaki işlem hacmi 2004 yılı ortalama işlem hacmiyle karşılaştırıldığında artış göstermiştir. Söz konusu piyasada, 2004 yılı genelinde 1,5 milyar YTL civarında olan net bazda günlük ortalama işlem hacmi, 2005 yılında 1,9 milyar YTL ye yükselmiştir (Grafik 6). 12

23 Grafik 6: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde (*) Oluşan Faizler Bileşik Faiz (%) Milyon YTL İMKB TBP Net İşlem Hacmi İkincil Piyasa Faizi İhalede Oluşan Faiz (*) 3 ay vadeli referans bono ihraçları hariç, iskontolu TL cinsinden senet ihalelerini içermektedir. Piyasa Yapıcılığı sistemiyle yüzde lar seviyesine çıkan piyasa yapıcı bankaların ihalelerdeki alımları 2005 yılında da artmaya devam etmiştir yılı son çeyreğinde söz konusu oran yüzde 92,6 olmuştur (Grafik 7) yılında piyasa yapıcı bankaların ihale alımları, 2004 yılı toplamına göre yaklaşık bir puan artarak yüzde 90,3 seviyesine yükselmiştir. Bunun yanında, piyasa yapıcılığı uygulaması Devlet İç Borçlanma Senetlerinin ikincil piyasalardaki işlem hacimlerini de artırmıştır (Grafik 8). Grafik 7: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı % 80 Piyasa Yapıcılığı Sistemine Geçiş Öncesi Dönem 86,4 86,7 81,1 87,6 81,4 80,0 91,5 89,5 85,5 79,8 87,0 97,3 94,5 93,9 92,8 92,2 91,4 93,9 90,2 91,4 90,8 88,5 88,4 88,5 86,4 89,6 87,4 84,5 84,4 82,0 96,7 85,7 96,2 93,8 93,5 91,0 86,9 96,4 90, ,5 74,1 72,6 76, ,6 67,9 69,1 66,2 71,5 O Ş M N M H T A E E K A O Ş M N M H T A E E K A O 04 Ş 04 M N M H T A E E K A O Ş M N M H T A E E K A 05 Not: Üç aylık referans bono ihaleleri dahil olup Rekabetçi Olmayan Teklif (ROT) ve İhale Sonrası Teklif (İST) yoluyla yapılan satışlar hariçtir. 13

24 Grafik 8: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri Milyon YTL % Eylül 02 Ekim 02 Ekim 02 Kasım 02 Aralık 02 Ocak 03 Şubat 03 Mart 03 Nisan 03 Mayıs 03 Haziran 03 Temmuz 03 Ağustos 03 Eylül 03 Ekim 03 Kasım 03 Aralık 03 Ocak 04 Şubat 04 Mart 04 Nisan 04 Mayıs 04 Haziran 04 Temmuz 04 Ağustos 04 Eylül 04 Eylül 04 Ekim 04 Kasım 04 Aralık 04 Ocak 05 Şubat 05 Mart 05 Nisan 05 Mayıs 05 Haziran 05 Temmuz 05 Ağustos 05 Eylül 05 Ekim 05 Kasım 05 Aralık 05 Günlük İşlem Hacmi (Sol Eksen) Ağırlıklı Ort. Faiz (Sağ Eksen) Aylık Ortalama İşlem Hacmi (Sol Eksen) Piyasanın elinde bulunan DİBS lerin dağılımı incelendiğinde, 2005 yılında ihraç edilen senetlerin vadesinin uzamasına paralel olarak yatırımcı tabanında da değişim gözlenmiştir. Bu çerçevede, özellikle 2005 yılı içinde ihraç edilen 5 yıl vadeli tahvillere talep gösteren yurtdışı yerleşiklerin ve bankacılık kesiminin payı artış kaydetmiştir yılı Aralık ayında piyasa stokunun içerisinde yüzde 10,9 luk paya sahip olan yurtdışı yerleşiklerin sahip oldukları DİBS lerin payı 2005 yılı Aralık sonu itibarıyla yüzde 14,7 ye yükselmiştir. Aynı dönem içerisinde, menkul kıymet yatırım fonlarının payı da artış göstererek 2004 yılı Aralık ayındaki yüzde 10,9 luk seviyesinden, 2005 yılı Aralık ayında yüzde 11,6 ya yükselmiştir (Tablo 9). 14

25 Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı (*) (%) Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05 Ara.05 Bankacılık Kesimi 42,9 43,0 44,2 47,0 48,4 Bankacılık Dışı Kesim 1 46,2 46,3 44,6 41,4 40,0 Gerçek Kişi 22,7 22,0 20,6 17,3 15,2 Tüzel Kişi 12,6 12,1 10,7 10,6 10,1 Yurt Dışı Yerleşikler 2 10,9 12,2 13,3 13,4 14,7 Menkul Kıymet Yatırım Fonları 3 10,9 10,7 11,2 11,6 11,6 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 (Milyar YTL) Piyasadaki Senetlerin Toplam Piyasa Değeri 4, 5 153,5 165,2 170,8 179,0 186,2 Piyasadaki Senetlerin Toplam Anapara Değeri 5 141,1 150,5 155,8 164,2 169,3 (*) Geçici. Piyasa tarafından tutulan DİBS payında ilk ihraç verileri esas alınmaktadır. Bankacılık dışı kesim ile menkul kıymet yatırım fonlarına ilişkin veriler TCMB den temin edilmiştir. 1) Banka dışı kesim; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı ve İşsizlik Sigortası Fonu dışındaki diğer tüzel kişileri kapsamaktadır. 2) Yurtdışı yerleşiklere saklama hizmeti veren bankaların raporlarından hesaplanmaktadır. 3) 5 Mart 2004 tarihinden itibaren Yatırım Fonlarının Takasbank nezdindeki saklama bakiyeleri kullanılarak hesaplanmış, önceki dönem ise Sermaye Piyasası Kurulu verilerinden derlenmiştir. 4) Piyasadaki senetlerin Resmi Gazete fiyatlarıyla piyasa değerini göstermektedir. 5) İmar Bankası Mevduatları için TMSF'ye ihraç edilen senetler (6,7 Milyar YTL), 2004 Yılı Ocak ayından itibaren piyasa içerisinde gösterilmektedir yılı içerisinde ihraç edilen borçlanma senetlerinin vadelerinin uzamasına paralel olarak Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan DİBS lerin vadeleri de uzamıştır. Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan 2 yıl ve üzeri yabancı para cinsinden senetlerin payı 2004 yılı Aralık ayında yüzde 7,5 iken özellikle 2005 yılının son iki çeyreğinde ihraç edilen uzun vadeli döviz cinsi senetlere paralel olarak bu oran yüzde 50 nin üzerine çıkmıştır (Tablo 10). 15

26 Yüzde Dağılım Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı (*) TL Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + YP Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 26.Ara.03 2,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0,4 27,4 13,1 0,0 21,6 38,0 0,0 26.Mar.04 8,8 20,9 28,4 25,7 15,8 0,4 0,0 20,4 22,9 9,8 46,4 0,5 25.Haz.04 13,6 23,3 22,9 24,3 15,9 0,0 0,0 24,1 1,0 36,9 37,3 0,7 24.Eyl.04 4,9 27,6 19,9 23,6 24,0 0,0 0,0 1,0 13,2 75,1 7,8 2,9 31.Ara.04 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 0,0 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5 25.Mar.05 2,4 14,9 20,7 27,5 27,2 7,4 0,0 21,4 37,0 6,2 14,2 21,2 24.Haz.05 8,2 13,1 22,1 21,6 25,9 9,1 12,8 29,1 7,4 10,8 7,5 32,3 30.Eyl.05 6,7 17,1 13,2 34,3 16,3 12,4 10,1 0,0 0,0 17,5 17,6 54,8 30.Ara.05 3,4 10,5 15,1 31,6 25,1 14,3 0,0 0,0 18,2 0,0 28,0 53,8 (*) Geçici. Vade dağılımı TL ve YP cinsinden senetler için ayrı ayrı hesaplanmış olup, söz konusu senetlerin vadesine kalan gün sayısına göredir. Senetlerin dağılımında nominal değerler esas alınmıştır. Not: Yurtiçi ve yurtdışı şubeler konsolide edilmiştir. Kaynak: BDDK Haftalık Bülteni, Geçici veriler, Veriler BDDK tarafından geriye doğru revize edilmiştir. Müşteriler adına bankalar emanetinde saklanan 2 yıl ve üzeri TL cinsinden senetlerin payı 2004 yılı Aralık ayında yüzde 1,9 iken 2005 yılı içerisinde gerçekleştirilen 5 yıl vadeli senet ihraçları sonucunda 2005 yılı Aralık ayı sonunda yüzde 14,3 e yükselmiştir. Yine aynı vade aralığına sahip YP cinsinden DİBS lerin payı ise 2004 yılında yüzde 7,5 seviyesindeyken 2005 yılı sonu itibarıyla yüzde 53,8 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 9, Grafik 10). Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı ,4 10,5 15,1 31,6 25,1 14, ,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1, ,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0, % 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 16

27 Grafik 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı ,2 28,0 53, ,1 24,5 56,6 2,3 7, ,4 13,1 21,6 38, % 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER 2005 yılının dördüncü çeyreği itibarıyla konsolide bütçe kapsamında gerçekleştirilen toplam 3,2 milyar ABD Doları tutarındaki dış borç kullanımlarının, 2,8 milyar ABD Doları program finansmanıyla ve 484 milyon ABD Doları da proje finansmanıyla sağlanmıştır yılının tamamında yapılan toplam 11 milyar ABD Doları tutarında dış borç kullanımlarının ise 8,9 milyar ABD Doları program kredileri ve 2,1 milyar ABD Doları ise proje kredilerinden yapılmıştır (Tablo 11). Sağlanan program finansmanının yüzde 45 i ABD Doları, yüzde 28 i Euro, yüzde 27 si ise SDR cinsindendir. 17

28 Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı (Milyon ABD Doları) Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık Toplam Program Finansmanı Tahvil İhracı (1) Uluslararası Kuruluşlar Proje Finansmanı (2) (1) T.C.Merkez Bankası'nın işlem tarihinden bir gün önceki döviz alış kurlarına göre hesaplanmıştır. (2) İşlem tarihi kurları itibarıyladır PROGRAM FİNANSMANI Uluslararası Sermaye Piyasaları 2005 yılında uluslararası sermaye piyasalarından dört adet yeni tahvil ihracı ve iki adet tahvil artırımı ile yaklaşık 6,5 milyar ABD Doları tutarında borçlanma yapılmıştır. Bu çerçevede, 5,5 milyar ABD Doları tutarındaki 2005 yılı borçlanma hedefinin tamamı gerçekleştirilmiş, 2006 yılına yönelik olarak yaklaşık 1 milyar ABD Doları tutarında ön finansman sağlanmıştır yılı tahvil ihraçlarının yaklaşık olarak yüzde 62 si ABD Doları, yüzde 38 i ise Euro cinsinden gerçekleştirilmiştir. ABD Doları cinsinden tahvil ihraçlarının 2004 yılında 18,7 yıl olan ortalama vadesi, 2005 yılı itibarıyla 16,7 yıl olarak gerçekleşirken ortalama maliyet yüzde 8,1 den yüzde 7,3 e gerilemiştir. Euro cinsinden tahvil ihraçlarının ortalama vadesi ise 8,2 yıldan 9,6 yıla yükselmiş, ortalama maliyetleri de yaklaşık bir puan azalarak yüzde 5,3 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 12). 18

29 Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları Yatırımcıya Getirisi Döviz Miktar Kupon İhraç Tarihi Vade (yıl) Cinsi (milyon) (%) (%) Spread (bp) Dolar ,375 7,52 UST Euro ,500 5,70 Bund Dolar ,000 7,22 UST Euro 650 4,750 4,95 Bund (1) 10 yıl + 5 ay Dolar 750 7,250 6,69 UST (2) 7 Euro 350 4,750 4,73 Bund Toplam Dolar UST: ABD Hazine Tahvili Getirisi Bund: Alman Hazine Tahvili getirisi bp: baz puan (100 bp = %1.00) (1) tarihinde ihraç edilen 10 yıl vadeli tahvilin artırımı (2) tarihinde ihraç edilen 7 yıl vadeli tahvilin artırımı 2005 yılında, ülkemizin uluslararası tahvil ihraçları için ödediği risk primleri geçmiş yıllara göre azalmaya devam etmiştir (Grafik 11). Grafik 11: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri (*) (bp) (5 yıl) 238 (5 yıl) 192 (7 yıl) 246 (10 yıl) (12 yıl) (30 yıl) 283 (20 yıl) Euro 5-7 yıl Euro yıl Dolar 10 yıl Dolar yıl (*) Kullanılan veriler, yıl içerisinde belirtilen vadede gerçekleştirilmiş olan tahvil ihraçlarının risk primlerinin tahvil miktarları ile ağırlıklandırılmış ortalamalarıdır. Buna ilaveten, benzer kredi notuna sahip, sıklıkla borçlanan ülkelerle karşılaştırıldığında, dış tahvil ihraçlarının uygun koşullarda yapıldığı gözlenmiştir. 19

30 Uluslararası Kuruluşlar Uluslararası Para Fonu ile yürütülmekte olan ondokuzuncu Stand-By Düzenlemesi kapsamında, 2005 yılının Ekim-Aralık döneminde Fon dan 1,6 milyar ABD Doları (1,1 milyar SDR) tutarında kullanım gerçekleştirilmiştir yılının son çeyreğinde Merkez Bankası tarafından Uluslararası Para Fonu na herhangi bir borç ödemesi yapılmamıştır. Bununla beraber, aynı dönemde, Hazine Müsteşarlığı nca Uluslararası Para Fonu na yapılan borç servisi; 2,2 milyar ABD Doları (1,5 milyar SDR) anapara, 214 milyon ABD Doları (150 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 2,4 milyar ABD Doları (1,7 milyar SDR) tutarında gerçekleşmiştir. Böylece, 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde, Uluslararası Para Fonu na yapılan net geri ödeme, faiz dahil, 789 milyon ABD Doları (552 milyon SDR) tutarında olmuştur yılının tamamı dikkate alındığında, Merkez Bankası tarafından Uluslararası Para Fonu na 246,5 milyon ABD Doları (166,3 milyon SDR) anapara, 3,8 milyon ABD Doları (2,6 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 250,4 milyon ABD Doları (168,8 milyon SDR) geri ödeme yapılmıştır. Aynı dönemde, Hazine Müsteşarlığı nca gerçekleştirilen borç servisi ise 7,4 milyar ABD Doları (5,1 milyar SDR) anapara, 937,6 milyon ABD Doları (641,1 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 8,3 milyar ABD Doları (5,7 milyar SDR) dır yılında Uluslararası Para Fonu na yapılan net geri ödeme, faiz dahil, 6,2 milyar ABD Doları (4,2 milyar SDR) tutarında olmuştur. Ayrıca, Merkez Bankası tarafından Hazine ye ikrazen kullandırılan Uluslararası Para Fonu kaynaklarına ilişkin ödemeler de 2005 yılında tamamlanmıştır. 20

31 Uluslararası Para Fonu ndan Kaynak Kullanımı ve Geri Ödemeler Milyon SDR Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık TOPLAM I. Kullanım (**) II. Borç Servisi (**) Anapara Faiz III. Net Kullanım (I-II) Faiz Hariç Net Kullanım (**) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. Milyon ABD Doları (*) Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık TOPLAM I. Kullanım (**) II. Borç Servisi (**) Anapara Faiz III. Net Kullanım (I-II) Faiz Hariç Net Kullanım (*) Dönem sonu kurları itibariyle (**) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. (***) Hazine tarafından yapılan ödemeler içinde, Merkez Bankası'nın Hazine'ye ikrazen kullandırdığı kaynaktan yapılan 2005 yılı son dönemine ait ödemelerin 326 milyon ABD Doları anapara, 4,4 milyon ABD Doları faiz; 2005 yılı tamanındaki ödemelerin ise 2,6 milyar ABD Doları anapara, 51,8 milyon ABD Doları faizdir yılında Dünya Bankası ndan program kredileri kapsamında herhangi bir kullanım yapılmamıştır PROJE FİNANSMANI Konsolide bütçe kuruluşlarının 2005 yılının son çeyreğinde dış proje kredi finansmanı çerçevesinde yaptığı kredi kullanımı 484 milyon ABD Doları tutarındadır. Söz konusu tutarın yüzde 38 i ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri ve yüzde 23 ü ise elektrik, gaz ve su sektörleri ile ilgili projeler için kullanılmıştır. Ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektöründe yapılan kullanımların yüzde 71,1 i otoyol yapımı ve demiryolu taşımacılığı alanlarında kullanılmıştır. Enerji sektöründe ise yapılan kullanımların yüzde 88,5 i elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı ile geri kalan bölümü suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması alanlarına yönelik olarak yapılmıştır yılı son çeyreğinde toplam kullanımlar içerisinde sağlık işleri ve sosyal hizmetler sektöründeki kullanımların payı yüzde 20, tarım, avcılık ve ormancılık sektöründeki kullanımların payı yüzde 10 ve kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik sektöründeki kullanımların payı ise yüzde 8 olarak gerçekleşmiştir yılı Ekim-Aralık döneminde bir önceki döneme göre ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinin payı 13 puan azalırken elektrik, gaz ve su 21

32 sektöründe 5 puanlık bir artış gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, en büyük artış 10 puanla sağlık işleri ve sosyal hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir (Tablo 13). Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı Milyon ABD Doları 2005 Yüzde Dağılımı (%) Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam Ulaştırma, Haberleşme Ve Depolama Hizmetleri Kamu Yönetimi Ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik Sağlık İşleri Ve Sosyal Hizmetler Elektrik, Gaz Ve Su Tarım, Avcılık Ve Ormancılık Eğitim Hizmetleri Diğer (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır 2004 ve 2005 yıllarında dış proje kredilerine yönelik yapılan kullanımların sektörel dağılımı karşılaştırıldığında, 2005 yılında 2004 yılı toplamına göre enerji sektöründe 12 puanlık bir azalış, sağlık sektöründe 8 puanlık bir artış ve ulaştırma ve haberleşme sektöründe ise 10 puanlık bir artış olduğu görülmektedir (Grafik 12) yılı içerisinde proje finansmanı amacıyla konsolide bütçe kapsamında toplam 2,1 milyar ABD Doları tutarında kullanım gerçekleştirilmiştir. Üçer aylık dönemler itibarıyla incelendiğinde en fazla kullanımın 616 milyon ABD Doları ile Nisan-Haziran döneminde gerçekleştiği görülmektedir yılı son çeyreğinde dış proje kredi kullanımlarında ilk sırayı yüzde 65 ile parasal kuruluşlar, ikinci sırayı ise yüzde 31 ile uluslararası kuruluşlar almıştır (Tablo 14). 22

33 Grafik 12: Ekonomik Sektörlere Göre Dış Proje Kredi Kullanımları 50% 45% 45% (Yüzde) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1% 0.2% 30% 18% 19% 16% 13% 5% 9% 7% 35% 1% 1% Eğitim Hizmetleri Enerji Sektörü Kamu Sağlık Hizmetleri Sektörü Tarım ve Hayvancılık Sektörü Ulaştırma ve Haberleşme Diğer 2005 yılı geneline bakıldığında parasal kuruluşlardan sağlanan kredilerin toplam kullanımlar içindeki payı yüzde 62 ile ilk sıradadır ve 2005 yıllarına ait toplam kullanımlar karşılaştırıldığında ise uluslararası kuruluşlardan sağlanan kredilerde yedi puanlık bir artış söz konusu iken hükümet kuruluşlarından sağlanan kredilerde beş puanlık bir azalış gerçekleşmiştir (Tablo 14). Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam Hükümet Kuruluşları Parasal Kuruluşlar (1) Parasal Olmayan Kuruluşlar Uluslararası Kuruluşlar (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır (1) Ticari Bankalar ve Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar Milyon ABD Doları 2005 Yüzde Dağılımı (%)

34 Diğer Kamu Sektörünün Dış Proje Kredi Kullanımları Konsolide bütçe dışındaki kuruluşların proje finansmanı amaçlı sağladıkları kredi kullanım tutarı 2005 yılı son çeyreğinde, toplam 135 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe dışındaki kamu sektörü proje kredisi kullanımlarında en büyük payı 108 milyon ABD Doları ile yerel yönetimler teşkil etmektedir yılının tamamında ise konsolide bütçe dışındaki kuruluşların proje finansmanı amaçlı sağladıkları kredi kullanım tutarı 409 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiş ve söz konusu tutardaki en büyük payı yüzde 67 ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri nin proje kredisi kullanımları oluşturmuştur. Milyon ABD Doları Yüzde Dağılımı (%) Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam Kamu İktisadi Teşebbüsleri Yerel Yönetimler Vakıf Üniversiteleri Bütçe Dışı Fonlar Kamuya Ait Yatırım Ve Kalkınma Bankaları (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır 24