Erzurum Yöresinde Şeker Pancarı ve Rakip Ürünlerin Mekanizasyon ve Üretim Maliyeti

Transkript

1 Türkiye V Tarım Ekonomisi Kongresi Eylül 2002 Erzurum Erzurum Yöresinde Şeker Pancarı ve Rakip Ürünlerin Mekanizasyon ve Üretim Maliyeti Ramazan ÇAKMAKÇI1 Atilla KESKİN2 1Erzurum Şeker Fabrikası, Erzurum. 2Atatürk Üniversite Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Erzurum. faks: c-posta: akeskin@atauni.edu.tr ÖZET Bu araştırmanın amacı, yılları arasında Erzurum Şeker Fabrikası ekim alanlarında şeker pancarı, buğday, palales, arpa, ayçiçeği, yonca, çayır, kuru fasulye ve lahana üretiminde girdileri ve bu girdilerin üretime katılma oranları belirlemek ve üretim analizi yapmaktır Veri toplama kaşıt yöntemiyle yapılmıştır Yapılan toplu değerlendirmeler sonucu, şeker pancarı, lahana, patates, ayçiçeği, fasulye, yonca, çayır otu, buğday vc arpa için, dekara insan ış gucü gerektinimı sırasıyla 91, 89, 63, 45, 34, J3, 9, 7, 6 saat ve dekara ortalama verim sırasıyla 3 178, 2200, 4636, 189, 115, 950, 434, kg olduğu belirlenmiştir Şeker pancarı, lahana, patates, ayçiçeği, fasulye, yonca, çayır otu, buğday vc arpa için, dekara insan iş gücünün toplam maliyet içindeki oranı sırasıyla % 53 I, 38 2, 29 8, 53 7, , 34 5, ; makine ış gücünün üretim maliyeti içindeki oranı ise sırasıyla % 21 8, 23 1, 17 5, 15 6, 19 6, 23.2, 19 3, alarak tespit edilmiştir En fazla ış gücü şeker pancarı, en az iş gücü buğday ve arpa Üretiminde belirlenmiş ve insan ış gûcu bakım ve hasat, makine ış gücü toprak işleme, hasat- harman ve faşıma işlerinde kullanılmıştır Son 5 yıllık ortalamalara göre gelirgider farkı en yüksek ürünler sırasıyla lahana, patates, fasulye, şeker pancarı vc yonca olurken, en yüksek kârlılık oranı yoncada belirlenmiştir Anahtar Kelimeler; Şeker Pancarı, Üretim Maliyetleri Production Cost and Mechanization of Sugarbeet and Competative Crops in Erzurum ABSTRACT The objeetive of this study is to determine the inputs and their ratio in thc production cost for sugar beet, whcat, potato, barley, s u n f lc n v c r, a If a l fa, h a y, b c a n s a n d c a b b a g c a n d m a k e production analysis. Data colleclion has been done through recordıng. A c c o r d m g to the results of c u m u l a lı v e cvaluations, it h a s been found that labor nequirernems for sugar beet, cabbage, potato, surflovver, bcans. a İf a İfa, h a y, w h e a t a n d b a r le y h a ve b e e n 91, 89, 6 3, 45, 34, 13, 9, 7, 6, hours respeetively and average yields per decar havc been 3178, , 1 8 9, I 1 5, 9 5 0, 4 3 4, 2 0 6, 223 k g. respeetively. The percentagc of labor cost in talal cost for sugar beet, cabbagc, potato. su n flo vver, b eans, a Ifa 1fa, lıay, vvheat and barley are % , 29.8, 53.7, 44.7, 30.5, 34.5, 16.9, 8.9 respeetively. The p r o p o r t ıo n s o f the c o s t of meehanizalion in tolal are % 21.8, 23.1, 17.5, 15.6, 19.6, 23.2, 19.3, 40.6, 38.4 respeetively. Sugar bed requıred the h ig h c s t icvel o f la b o r vvhere vvheat and barley rcquired the leaat. El um an labor was used in treatment, harvest, tillage, and trmnıporutıon v v o r k s The dılterence b e lv v e e n thc cost and benefıt has been thc lowesl in cabbage ıhan polatoes, beans, sugar beet, and alfalfa Alfalfa has the h ıgh est o f profıtabılity. Key Marda: Sugar beet, Production cost. 1. GİRİŞ Tarımsal amaçlı yatırımlar, taban fiyatlarının saptanması, çiftçilerin uygun üretim planlamasını gerçekleştirebilmesi ve birim alandan çiftçi gelirinin yükseltilebilmesi için tarımsal ürünlerin üretim maliyetlerinin belirlenmesi gerekli olmaktadır. Ayrıca kırsal alt yapıyı düzenlemekle görevli kuruluşların, toprak, sermaye ve emek gibi üretim kaynaklarının optimum kullanımı ve tarımsal yatırım projelerinin ekonomik analizlerinin yapılabilmesi için tarımsal ürünlerin üretim maliyetlerinin belirlenmesine ihtiyaç vardır Ülkemizin değişik bölgelerinde yürütülen maliyet etüdü çalışmalarında üretim girdilerinin toplam maliyet içindeki payı oldukça değişik bulunmuştur, örneğin bir dekar için gerekli insan iş gücü, şeker pancarında h (Özden, 1986; Ören, 1994; Akınerdem ve Ark., 2002), kuru fasulyede h (Özkan, 1993; ören, 1994), yoncada ise 27-9 h (Kolçak, 1991; Özkan, 1993; Ören, 1994), arpa 8-11 h (Anon., ; Güney ve öztürk, 1979) arasında değiştiği belirlenmiştir. Türkiye şeker fabrikaları maliyet etüdü sonuçlarına göre(anon, ) Şeker pancarında 1960 lı yıllarda h/da olan işçilik, 1970, 1980 ve 1990 h yıllarda , ve h/da düzeyine inmiştir Bölgede verimlilik sıralamasında tahıl, yağlı tohumlar ve yumru bitkilerde Türkiye ortalamasının altında, endüstriyel bitkiler ve yem bitkilerinde ise üzerinde bir çıktı elde edildiği bi Idirilmiştir(Anon., 1998). Makro düzeyde planlamanın başarısı, işletme düzeyinde yapılacak planlama ve girdi-çıktı katsayılarına bağlıdır. Tarımsal ürünlerin maliyeti ürün miktarı değişken olan üretici gelirinin

2 R. ÇAKMAKÇI, A. KESKtN belirsizliğini azaltma ve gelir artışı sağlamada önemlidir. Ülkemizde izlenen tarım politikalarının kararsızlığı fiyatların yıldan yıla değişiklik göstermesine neden olmaktadır. Her yıl bazı ürünler fazla bazıları ise az üretilmekte ve fiyatlar sürekli dalgalanmaktadır. Bu araştırmada Erzurum Şeker Fabrikası ekim alanlarında yetiştirilen temel ürünlerin maliyetleri belirlenmesi ve ekonomik analizinin yapılması amaçlanmıştır. Yörede yaygın olarak yetiştirilen ve ekonomik önemi olan ürünlerin karşılaştırılması yapılarak ekonomik üretim planlamasının yapılabilmesi, hangi ürünün karlı olduğunun belirlenmesi, maliyetlerin düşürülmesi için gerekli kriterlerin ortaya konulması, tarımsal girdilerin azaltılabilmesi için objektif kriterlerin ortaya konulması ve bölgesel tarımsal projelerin planlanmasında yararlanılabilmesi amaçlarıyla bu araştırma uzun yıllık bir süreyle planlanmıştır. 2. METERYAL VE METOT Bu araştırma Erzurum Şeker Fabrikası ekim alanlarında şeker pancarı ve rakip ürünlerin masraf maliyet ilişkileri ve mekanizasyon tekniğinde görülen değişikliklerin ortaya konulması amacıyla yürütülmüştür. Şeker pancarı ve buğday için her yıl 3 tarla; patates, arpa, ayçiçeği, yonca ve çayır için her yıl birer tarla olmak üzere yıllarında maliyet etüt çalışmaları yürütülmüştür. Ayrıca her bitki için 1 tarla olmak üzere, 1994 yılından itibaren fasulye, 1997 yılından itibaren ise lahana maliyet etüdü çalışmaya dahil edilmiştir. Seçilen işletmenin üretim yapılan bölgeyi temsil edebilecek şekilde dağılımına özen gösterilmiştir. Etüt tarlaları yörede yaygın olarak uygulanan tarım tekniğini temsil edebilecek ve kayıt tutabilecek gönüllü çiftçiler arasından seçilmiştir. Araştırmaya konu olan kültür bitkilerinin seçiminde bitkilerin yoğun olduğu yörelerin seçimi, tarım kültürünün, topografyanın, toprak yapısının ve iklim gibi faktörlerin fazla farklılık göstermemesine dikkat edilmiştir. Veri toplama işlemi çiftçi tarlalarında kayıt metoduyla yürütülmüştür. Veriler tek ürün kayıt ve anket metoduna göre yapılmıştır. Her yılın sonbaharında köylere gidilerek çiftçilere çiftçi kayıt defterleri verilmiş, yapılan işlemler defterlere işlenmesi sağlanmıştır. Ekim hazırlığı başlamadan önce tarlaların alanları ölçülmüştür. Etüt yapılan işletmeler tarımsal işlemlerin yoğun olduğu dönemlerde daha sık olmak üzere sürekli izlenmiş, kayıtlar bizzat tutulmuş, kayıtlar gözden geçirilmiş, işletmelere ait insan işgüçleri erkek iş birimine çevrilmiştir. Ürünlerde kullanılan işgücü cinsiyet, yaş ve üretim yılında çalışılan sürelere göre belirlenmiş ve erkek iş birimine çevrilmiş, insan işgücüne traktör sürücülerinin işgücü dahil edilmiştir. Yaş G ru p la n E r k e k K a d ın İşletmelerde üreticilerin tarım şekline herhangi bir etkide bulunulmamış, çiftçilerin uygulamaları benimsenerek yapılan çalışmaların tümü kaydedilmiştir. Arazi kirası benzer özelliklere sahip arazileri kiraya veren ve kiralayanlarla yapılan görüşmelerle saptanmış ve ortalamaları alınmıştır. Üretim girdilerinin birim fiyatları üreticinin girdiyi kullandığı dönemdeki fiyatlar dikkate alınarak kaydedilmiştir. Dekara üretim maliyetleri toplam üretim harcamalarından yan ürün geliri düşülerek hesaplanmıştır. Yan ürünü bulunmayan ürünlerde dekara üretim harcamaları, dekara üretim maliyeti olarak alınmıştır. Elde edilen veriler dekara çevrilmiştir. Dekara verim ile ürün satış fiyatı çarpılarak gayrisafi üretim değeri hesaplanmıştır. Çeşitli giderler, masraflar toplamının % 5' i, yönetim giderleri ise masraflar toplamına çeşitli giderlerin eklenmesiyle bulunan değerin % 3 ü şeklinde hesaplanmıştır. Arazi kirası yörede her yıl oluşan raiç değerlere göre belirlenmiştir. Bu değerin dekara maliyet miktarına bölünmesiyle karlılık oranı bulunmuştur Toplu değerlendirmeler ortalama üretim girdileri, tartılı aritmetik ortalama ile bulunmuştur. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma yörede ekonomik önemi olan, şeker pancarı, patates,buğday, yonca, arpa, çayır otu ve ayçiçeği olmak üzere 7 ürün üzerinde yılları arasında 12 yıl süreyle yürütülmüştür (Tablo 1-4). Ayrıca araştırmaya 1994 yılında fasulye, 1997 yılında ise lahana dahil edilmiştir. Araştırmaya alman ürünlerin üretiminde kullanılan üretim girdilerinin üretime katılma miktarları belirlenip, yıllar itibariyle dekara maliyetleri saptanmıştır. Yörede ürünlerin üretiminde emek-yoğun üretimin hakim olduğu belirlenmiştir. On iki yıllık ortalamalara göre dekara 91 saat insan iş gücü kullanımıyla şeker pancarı en fazla emek gerektiren ürün olarak belirlenmiş bunu 89 saat/da ile lahana ve 63 saat/da ile patates takip etmiştir (Tablo 1-. Ayçiçeği, fasulye, yonca,çayır otu, buğday ve arpa yetiştiriciliğinde dekara sırasıyla 45, 34, 13, 9, 7 ve 6 saat işçilik kullanılmıştır (Tablo 1-4). 147

3 Erzurum Y öresinde Şeker Pancarı ve Rakip Ürünlerin M ekanizasyon ve Üretim M aliyeti Tablo I Şeker Pancarı (a) ve Patates (b) Maliyet Etüt Sonuçları ( x 1000 TL) FtÜt yılı ŞEKER PANCARI Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL/kg Ürün maliyeti TL/kg Ürün geliri TLZda Y. ürün gelin TL/da Toplam gelir Tl/da Net gelir TL/da Toplam işçi (saat/da) PATATES Kıra Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL./kg Ürün maliyeti TL./kg Toplam gelir TL./da Net gelir TL./da Toplam işçi (saat/da) \4%

4 Tablo 2. Buğday (a) ve Yonca (b) Maliyet Etüt Sonuçları ( x î 000 TL) F.töt vılı 19<X) BUĞDAY Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL/kg Üriln maliyeti TL/kg Ürün geliri TL/da Y. ürün geliri TL/da Toplam gelir TLVda Net gelir TL/da Toplam işçi (saat/da) YONCA Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Diğer _ Mas. TOPLAM Genel Toplam Venm (kgyda) Ürün fiyatı TL./kg L Ürün maliyeti TL./kg Toplam gelir TL./da Net gelir TL./da Toplam işçi (saat/da)

5 Erzurum Yöresinde Şeker Pancarı ve Rakip Ürünlerin Mekanizasyon ve Üretim Maliyeti Tablo 3. Arpa (a) ve Çayır Otu (b) Maliyet Etüt Sonuçlan ( x 1000 TL) Etüt yılı ARPA Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL./kg Ürün maliyeti TL./kg Ürün geliri TIVda Y.ürün geliri TL/da Toplam gelir TL7da Net gelir TL./da İşçilik (saat/da) ÇAYIR OTU Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL Ag Ürün maliyeti TL A g Toplam gelir TL./da Net gelir TL./da \scil\k (saat/da^ M 10 8 %-**!

6 Tablo 4. Ayçiçeği (a), Kuru Fasulye (b) ve Lahana (c) Maliyet Etüt Sonuçları Etüt yılı AYÇİÇEĞİ Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL/kg Ürün maliyeti TLAg Toplam gelir TL/da Net gelir TL/da İşçilik (saat/da) KURU FASULYE LAHANA Etüt yılı Kira Gübre İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer Mas. TOPLAM Genel Toplam Verim (kg/da) Ürün fiyatı TL/kg Ürün maliyeti TL/kg Toplam gelir TL/da Net gelir TL/da İşçilik (saat/da)

7 Erzurum Yöresinde Şeker Pancarı ve Rakip Ürünlerin Mekanizasyon ve Üretim Maliyeti Tablo 5. Ürünlere Ait Verim, Maliyet, Gayri Safı Üretim Değeri, Gelir- Gider Farkı ve Kârlılık Oranı ( yılları o r t). Ürün Verim (kg/da) Maliyet Satış Fiyatı (TL/kg) G. S. Ü.D. (x 1000 TL/da) Fark (ılooo TL/da) Kirlilik Oranı (xl000 TL/da) TUkx) Pancar Patates Buğday Yonca Arpa Ayçiçeği I 33 Fasulye Lahana Çayır Otu Tablo 6. Üretim Masraflarının Gider Grupl arına Göre Oransal Dağılımı (% ) Şeker Patates Lahana Ayçiçeği Fasulye Buğday Arpa Yonca Ç.y r Girdiler Pancarı Kira Gübre ,7 7.4 İşçilik Çeki gücü Tohum Diğer İnsan iş gücünün en yoğun olarak kullanıldığı işlemler bakım, hasat ve harman işlemleridir. Dekara insan iş gücünün yoğun olarak kullanıldığı şeker pancarı, lahana, patates, ayçiçeği ve fasulyede iş gücünün toplam üretim masrafları içindeki oranı sırasıyla % 53.1, 38.2, 29.8, 53.7 ve 44.7 olmuştur. Araştırmanın ilk yıllarında ( ) patates, yonca ve arpa üretim masraflarının % 44.9, 41.1 ve 21.9 Iuk kısmını işçilik masrafları oluştururken, yıllarında bu oranlar sırasıyla % 29.9, 29.3 ve 8.3 düzeyine inmiştir. Tahıllar ve yoncada hasadın mekanizasyonu, pancar ve patateste ilkbahar çalışmalarının mekanizasyonundaki gelişmeler son yıllarda işçilik giderlerini azaltmıştır. Bu gelişmelere rağmen, tahıl, çayır ve yonca dışındaki ürünlerde insan iş gücü makine iş gücünden fazla kullanılmaktadır. Makine iş gücünün üretim masrafları içindeki oranı buğday, arpa, yonca, lahana, pancar, fasulye, çayır, patates, ve ayçiçeğinde sırasıyla 40.6, 38.4, 23.2, 23.1, 21.8, 19.6, 19.3, 17.5 ve 15.6 olmuştur. Makine iş gücü en fazla toprak işleme başta olmak üzere bakım, hasat-hannan ve taşıma işlerinde kullanılmaktadır. En yüksek tohumluk gideri patates (% 28.4) yetiştiriciliğinde belirlenmiş bunu lahana (% 15.1) ve fasulye (% 12.1) takip etmiştir. Yapılan harcamaların toplam harcamalara oranı ürünlere göre değişmekle birlikte genellikle en yüksek masraf lahana ve patates üretiminde ortaya çıkmıştır. Son beş yıllık ortalamalara göre dekara üretim masrafları toplamı lahana, patates, pancar, fasulye, ayçiçeği, yonca, çayır, buğday ve arpa yetiştiriciliği için sırasıyla , , , , , , , , TL olmuştur Aynı dönemde gayri safı ürün değeri ile masraf farkı en yüksek lahana ( TL) yetiştiriciliğinden alınmış bunu TL ile patates takip etmiştir Yörede karlılık oranı en yüksek ürün yonca (2.08) en düşük ürün ise çayır (1.29) olmuştur. D a h a az üretim girdisi kullanılan tahıllarda, çapa bitkilerinde oranla, daha yüksek karlılık oranı belirlenmiştir. Karlılık oranı bakımından pancar, lahana ve fasulye birbirine yakın olurken, karlılık oranları aynı olan patates ve ayçiçeği çayır otu dışındaki ürünlerden d ah a dilşllk karlılık oranı sağlamıştır. Uzun yıllık ortalamalara göre şeker pancan, patates, lahana, ayçiçeği, fasulye, buğday, arpa, yonca ve çayır otunun dekara verimi sırasıyla 3178, 2200, 4636, 189, 115, 206, 223, 950 ve 434 kg olmuştur. Araştırma konusu tüm ürünlerde dekara maliyetler ve gayri safı üretim değerleri yıllar itibariyle sürekli artmıştır, ancak gelir-gider farkı ve karlılık oranları dalgalanma göstermiştir. Bazı yıllar maliyet artışları üretim değerinin artışından fazla olduğundan gelir-gider farkı negatif bulunmuştur. Bu durum o yıllardaki ürün verimlerinden çok, bazı ürünlerin maliyetinin yüksekliği ve serbest piyasadaki satış fiyatının düşük oluşundan kaynaklanmıştır. Gelir-gider farkı en çok dalgalanan ürünler patates, çayır otu, yonca ve arpa olmuştur. Şeker pancarı dışındaki ürünler yılın belli bir döneminde pazara sunulmakta, satış fiyatları 152

8 R. ÇAKMAKÇI» A. KESKİN maliyetin altına düşmekte» dekara verim uygun olsa dahi üreticiler zarar etmektedir. Bu durum belli süre depolanabilen kuru fasulye, ayçiçeği ve yonca için geçerli değildir Araştırmanın 1997 yılında verim 1998 yılından 600 kg fazla olmakla birlikte patates zarar etmiş, aynı durum 1999 yılında bir önceki yıla göre daha düşük fiyata satılması ve gelirin düşük oluşu ile de ortaya çıkmıştır. Son 5 yıllık ( ) ortalamaya göre lahana, patates, pancar, fasulye, yonca, ayçiçeği, buğday, arpa ve çayır otu için dekara gelir-gider farkı sırası ile , , , , , , , ve TL olmuştur. Dekara toplam üretim maliyeti en yüksek ürün lahananın toplam üretim maliyeti 100 kabul edildiğinde patates, pancar, fasulye, ayçiçeği, buğday, arpa, yonca ve çayır otu üretim maliyeti sırası ile 88.4, 66.6, 42.9, 42,5, 19.4, 17.1, 16.4 ve 14.0 olarak hesaplanmıştır. Bu durum girdi, fınans ve tarım bilgisi yetersiz olan yöre çiftçisinin daha az girdi ve bilgi gerektiren tahıl ekiminde ısrar etmesinin önemli bir nedeni olarak ortaya çıkmıştır. Bu sonuç, düşük üretim girdisi gerektiren yonca üretiminin en yüksek karlılık oranı da dikkate alınırsa, yöre için oldukça ümitvar olacağını göstermiştir. Pazarlama ve fiyat istikrarı bakımından en çok sorunu olan ürün patates ve ayçiçeği olmuştur. Yörede işletme sayısının çok fazla, dağınık ve küçük olması verimliliği etkilemekte, mekanizasyonu güçleştirip, maliyeti artırmaktadır. Araştırmaya alınan pancar, patates, ayçiçeği ve fasulyede çapanın mekanizasyonu; pancar, patates, yonca ve çayır otu için hasat işlemlerinin mekanizasyonu; patates ve lahana için uygun ve ucuz tohumluk temini; yonca için etkin bir tarımsal bilgilendirme ve yayım faaliyeti sonucu yörede üretim maliyetleri düşürülebileceği gibi üretici geliri de önemli ölçüde artacaktır. Ürün veriminin yükseltilebilmesi, tarım tekniklerinin günün şartlarına göre iyileştirilmesi, üreticilerin eğitilmeleri, makinenin üretimin tüm kademelerine girmesi, malzeme fiyatlarının artışının engellenmesi, devlet destekli ürün kapsamının genişletilmesi, bazı girdi fiyatlarının sübvanse edilmesi, kooperatifleşmenin teşviki ve ürün deseninin değiştirilerek arz-talep miktarı ve fiyatlarda denge sağlanması gereklidir. KAYNAKLAR Akınerdem, F., Oğuz, C., vc öztûrk, Ö., 2002 Konya bölgesi şeker pancarı tarımında maliyet unsurları vc ekonomik analizi İkinci Ulusal Şeker Pancarı Üretimi Sempozyumu, Şeker Pancarı Üretiminde Verim ve Kalitenin Yükseltilmesi, , Mars Matbaası, Ankara Anonim, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş Tarım Raporları ve Maliyet etütleri. Anonim, Erzurum Şeker Fabrikası Maliyet Etütleri Anonim, 1998 Cumhuriyetin 75. Yılında Erzurum Güney, D., öztürk, O., Tokat-Aıtova yöresinde arpanın üretim girdileri ve maliyeti. Tokat Bölge Topraksu Arş. Ens. Müd Yay. Genci Yayın No: 38 Kolçak, M., Erzurum yöresinde patates vc yonca, İğdır yöresinde pamuğun üretim girdileri ve maliyetleri. Köy Hizmetleri Erzurum Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No 18. ören, E., Ağrı yöresinde şekerpancarı, yonca Erzincan yöresinde kuru fasulye Erzurum yöresinde ayçiçeği üretim girdileri vc maliyetleri. Erzurum Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No: 44,Erzurum Özden, M Erzurum ve İğdır yörelerinde Şeker pancarı ve buğdayın üretim ve maliyetleri. Köy Hizmetleri Erzurum Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No 13 Özkan, E., Trakya bölgesinde mısır, yonca, kuru soğan, sarımsak ve kuru fasulyenin üretim girdileri vc maliyetleri. Kırklareli Atatürk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No 37 Tortopoglu, A.1,2002 Kamu şeker fabrikaları özelleştirilmeli mi? TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Tarım Politikaları Yayın Dizisi No: 2,Ankara 153