Yer in Güneş etrafındaki hareketine dayanan zaman birimine Efemeriz Zaman denir. E.T. ile gösterilir.

Transkript

1 Yer in Güneş Etrafındaki Hareketine Dayanan Zaman Birimi Yer in Güneş etrafındaki hareketine dayanan zaman birimine Efemeriz Zaman denir. E.T. ile gösterilir. Efemeriz zamanın 100 yıllık bir değişimi olduğu tespit edilememiştir. Bu özelliği ile genel zamana bir üstünlük sağlar. Efemeriz zaman (E.T.), 1900 yılında genel zamana (G.Z.) eşit olacak şekilde ayarlanmıştır. Efemeriz zaman ve genel zaman arasında, E.T. = G.Z. + T bağıntısı vardır. T nin bir yıl içindeki değişimleri almanaklarda verilir.

2 Fiziksel (Astronomik Olmayan) Zaman Birimi Cs 133 atomunun iki hiperfin seviyesi arasındaki radyasyon geçişinin peryoduna karşılık gelen zamana uluslararası atom zamanı denir. Efemeriz zaman ile uluslararası atom zamanı arasında, E.T. = T.A.I + 32 s.184 bağıntısı vardır.

3 Zaman Dönüşümü Dünya, bir yılda, ekseni etrafında kez döndüğü için bir yılda Yıldız Günü vardır. Bir yıldaki Ortalama Güneş Günü sayısı ise dir. Herhangi bir zaman aralığındaki Ortalama Güneş Günlerinin sayısı, Ortalama Yıldız Günlerinin sayısından azdır. Aynı düşünce, Ortalama Güneş saati, dakikası ve saniyesi ile Yıldız saati, dakikası ve saniyesi için de doğrudur.

4 Bir Ortalama Güneş saatine karşılık gelen Yıldız saati dir. Tersine olarak, bir Yıldız saati Ortalama Güneş saatidir. Bundan yararlanarak Ortalama Güneş Zamanı cinsinden verilen saat, dakika ve saniyeleri Yıldız Zamanı saat, dakika ve saniyelerine dönüştüren cetveller düzenlenmiştir. 1 Yıl Ortalama Yıldız günüdür 1 Yıl Ortalama Güneş günüdür 1 h (O.G.Z.) = 1 h (O.Y.Z.) Herhangi bir tarihte, bir yere ait Ortalama Güneş Zamanı, o yerin Yıldız Zamanı cinsinden ifade edilebildiği gibi terside olabilir. Bunun için, Greenwich te gece yarısında (G.Z. = 0 h ) Yıldız Zamanı saatinin de bilinmesi gerekir. 0 sembolü ile gösterilen bu değer, her gün için almanaklarda vardır.

5 Genel Zamanda Değişmeler Genel Zaman yıldızların günlük hareketlerinin gözlemlerinden bulunabilir. Bu gözlemlerde, gözlem yerinin meridyeni kullanılır. Yer, tamamen katı olmadığından Dünya nın rotasyonu sabit değildir. Bu sebepten, bulunan Genel Zaman gözlem yerine bağlı olup UT0 ile gösterilir. Presesyondan dolayı Dünya nın kutbu zamanla değiştiğinden gözlem yerinin meridyeni ve buna bağlı olarak da Genel Zaman değişir. Gözlem yerinin meridyeninin değişim etkisi yok edilerek bulunan Genel zaman UT1 ile gösterilir. Genel Zamana mevsimlik değişimlerin de etkisi vardır. Bu etkilerin yok edilmesi ile elde edilen Genel Zaman UT2 ile gösterilir.

6 Takvimler Astronomlar, sadece zamanın günlük hesabı ile ilgilenmeyip uzun peryotlar boyunca da kayıtlar tutarlar. Bu nedenle, özel bir takvimin yapılması çok önemli bir problemdir. Takvim, uzun dönemler için zamanı hesaplamak amacıyla zaman birimlerini düzenleyen bir sistemdir. Takvimin geliştirilmesinde esas öge, yılı uygun birimlere bölmek için bir taslağın ortaya atılmasıdır. Takvimler, tarım, avcılık, göç, dini ve sivil olayların planlanması için temel oluşturur.

7 Takvimlerin Astronomik Temelleri Temel astronomik çevrimler; yıl (Dünya nın Güneş etrafındaki dolanımına dayanır), ay (Ay ın Dünya etrafındaki dolanımına dayanır) ve gündür (Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönmesine dayanır). Bu çevrimler, tam gün sayısı içermediklerinden ve astronomik çevrimler biribirleriyle orantılı olmadıklarından takvim yapmak güçtür.

8 Astronomik ve sivil kullanım için farklı yıl tanımları vardır: Gregorian, tropikal, sideral, anomalistik ve tutulma yılları. Gregorian yılı, Gregorian takvimindeki yılın gün sayısıdır (genel yıl, 365 gün ve artık yıl, 366 gün). Tropikal yıl, Güneş in ilkbahar noktasından ardışık iki geçişi arasındaki zamandır. 365 d t T T 3 T = (JD )/36525, JD; Julian gün sayısıdır. Jülyen Günü, 1 Ocak 4713 (M.Ö.) tarihinin öğlen Genel Zamanından sonra geçen tam gün sayısıdır. Bu gün, Pazartesiye denk gelmektedir.

9 İlk geçen gün, 0. Jülyen Günü olarak ele alındığı için, herhangi bir Jülyen Günü 7 ye tam bölünüyorsa hep Pazartesi olur. Negatif günler de tanımlıdır. ( :08:12) Jülyen tarihi: Jülyen tarihi , 14 Ocak :18:59.9 GZ anlamına gelir. Sideral yıl, Dünya dan bakıldığında Güneş in, her hangi bir sabit yıldızdan geçişini takiben, yine aynı pozisyona dönüşü için geçen zamandır. Anomalistik yıl, Dünya nın kendi yörüngesindeki günberi noktasından art arda iki geçisi arasındaki zamandır. Tutulma yılı, Güneş in aynı bir düğümle art arda iki çakışması arasında kalan zaman aralığıdır. Sinodal ay, Ay ve Güneş in kavuşumları arasındaki ortalama aralıktır ve Ay evrelerinin çevrimine tekabül eder. 29 d t T 2

10 Formüllerden görülüyor ki çevrimler zamanla yavaş da olsa değişiyor. Bu nedenle, tam gün sayılı bir takvim yılı mükemmel olarak tropikal yıla senkronize edilemez. Bu durumdan kaynaklanan üç farklı takvim türü vardır: Güneş Takvimi, Ay Takvimi ve Ay-Güneş Takvimi Güneş Takvimi, tropikal yılla aynı kalması için düzenlenmiştir. Gregorian Takvimi Ay Takvimi, tropikal yıla bakmaksızın Ay ın evre çevrimini izler. İslami Takvim Ay-Güneş Takvimi, hem Ay ın evre çevrimine hem de tropikal yıla dayandırılır. Fakat birkaç yılda bir tropikal yılla aynı fazda olması için bir ay ilave edilir. Çin takvimi

11 Takvimlerin Astronomik Olmayan Temeli: Hafta Takvimler, nümerik çevrimler, yerel çevresel gözlemler veya sosyal otoritelerin kararları gibi astronomik olmayan unsurları da içerirler. Yedi günlük haftanın orijini belirsizdir. Antik toplumlardaki hafta anlayışı, bir günden daha uzun ama bir aydan daha kısa bir zaman aralığı arayışının ürünü olup, belli günlerin, alışveriş ve özellikle ibâdete ayrılması ihtiyacından doğmuştur. Bir çok ilkel toplumda hafta, dört temel madde ya da dört temel yön öğretisine izafeten, dört gün olarak belirlenmiştir. Güney Amerika'da beş günlük, Asur'lularda altı günlük, Hıristiyanlık öncesi Roma kültüründe, "nundinea" adı verilen sekiz günlük haftalara rastlanır.

12 Bir kısım Orta Doğu kültürlerinde görüldüğü gibi Bâbil'liler, muhtemelen yedi gezegenin ve yedi rakamının kutsallığı inancıyla, yedi günlük haftalar düzenlemişlerdir. Mısır'lılar ve Yunanlılar, 30 günlük ayları üç eşit parçaya bölerek, asırlar boyu onar günlük haftalarla yaşamışlardır. En çok bilinen hafta tarifi, yedi günlük sürelerdir. M.S. 325 yılında toplanan İznik Konsilinin kararlarından biri, Musevi geleneğinin tatil günü saydığı "Sabbath" (Cumartesi) yerine, tatil günü olarak Pazar gününün seçilmesidir. English French "Planet" Monday lundi Moon Tuesday mardi Mars Wednesday mercredi Mercury Thursday jeudi Jupiter Friday vendredi Venus Saturday samedi Saturn Sunday dimanche (Sun)

13 Julian Takvimi M.Ö. 48 yılında Mısır ı fetheden Jülius Sezar, burada İskenderiye li ünlü astronom Sosigenes ile tanışır ve ondan, mevcut takvimin düzeltilmesi çalışmalarına başlamasını ister. M.Ö. 45 yılında yürürlüğe konulan ve 1582 yılında Gregorian takvimine geçilene dek batı dünyası tarafından kullanıla gelmiş bu takvim, "Jülien Takvimi"dir. İskenderiye'li astronom Sosigenes'in telkinleri ile toplamı 365 gün olmak üzere, sabit gün adetleri içeren, 12 aylık bir Güneş takvimi düzenlenmiştir. Her 4 senede bir, artık yıl kavramı devreye sokularak yıl, 366 güne çıkarılmıştır. Böylelikle o dönemlerde tam gün kabul edilen tropik yıl ile kesin bir uyum sağlanmış olduğu düşünüldü.

14 Sezar ayrıca 1 Ocak tarihini yıl başı olarak deklare etmişti. Ancak Jülien takviminin uzun ömrü boyunca, 1 Mart'ın, 25 Mart'ın ya da 25 Aralık'ın yılbaşı olarak kabul edildiği evreler ve bölgeler görülmüştür. Yıllar 365 günlük genel yıllar ve 366 günlük artık yıllar olarak sınıflanır. Artık yıl, 4 ile bölünebilen yıllarda meydana gelir.

15 Orijinal Değişiklikler Günümüzdeki Sezar'la Nihaî Aylar Karşılıkları aylar aylar Januarius Ocak 31 gün 31 gün Februarius Şubat 29 gün 28 gün Martius Mart 31 gün 31 gün Aprilis Nisan 30 gün 30 gün Maius Mayıs 31 gün 31 gün Junius Haziran 30 gün 30 gün Quintilis Julius Temmuz 31 gün 31 gün Sextilis Augustus Ağustos 30 gün 31 gün September Eylül 31 gün 30 gün October Ekim 30 gün 31 gün November Kasım 31 gün 30 gün December Aralık 30 gün 31 gün

16 Gregorian Takvim Julian Takviminde belirtildiği gibi, her 4 yılda bir uygulanan artık yıl içerikli ve 365 günlü sene ile Julian takviminde ortalama yıl, tam gündür. Ancak bir tropik Güneş yılı, olarak hesaplanır. Bir başka deyişle, bir Julian takvim yılı, Güneş yılından gün (ya da dakika) uzundur. Fark 131 senede bir güne ulaşır. Papa XIII.Gregory, 24 Şubat 1582 tarihinde yayınladığı bir "Papalık kararnamesi" ile takvim reformunun ya da Gregoryen takvimin esaslarını bildirdi. Uygulama sonucu, 4 Ekim 1582 perşembe gecesi yatanlar, ertesi sabah 15 Ekim 1582 Cuma tarihinde uyandılar. (yaşanmamış on gün) Böylelikle Gregorian takvim düzeni yürürlüğe konmuş oldu.

17 Bu yeni takvim düzeninde hemen her şey, Julian takvim ile aynı esasları taşımaktadır. Tek değişiklik, yukarda bahsedilen dakikalık farka ait uzun vadedeki sonuçların, bir kez daha yaşanmaması için alınan tedbirdir. Julian takvim düzeninde 365 gün olan genel yılların, dörde bölünebilir yıllarda, bir gün ilâvesi ile (29 Şubat) 366 güne (artık yıl) çıkarıldığını hatırlayalım. Gregorian takvim bu alanda çok küçük bir değişiklik getirerek problemi çözdüğünü düşünmüştür. Dört ile bölünen yıllar, artık yıllardır. Ancak sonu 00 ile biten yıllar, 4 ile bölünür olmasına rağmen, her zaman artık yıl değildir. 00'la biten yılların artık yıl olabilmesi için, hem dörtle ve hem de 400 ile bölünmesi gerekmektedir.

18 Bir başka deyişle dört ile bölünür olmasına rağmen, 1700, 1800, 1900 ve 2100 yılları artık yıl değildir. Ama 1600 ve 2000 yılları artık yıllardır. 400 yılda ortaya çıkan farklılık X 400 = 3.12 gün olmaktadır. Bu dört yüz yıl içersinde 100., 200. ve 300. senelerdeki artık yıl uygulaması yok edildiğinde, farkın 3 günü ortadan kaldırılmış olacak ve 400 yılda 12/100 ya da 0.12 günlük ihmal edilebilir bir seviyeye inecektir. Türkiye 1927'de bu yeni takvim düzenini kabul etti.

19 İbrâni Takvimi İbranî takvimi, aylar itibariyle Ay, yıllar itibariyle Güneş esaslı (Ay-Güneş) bir takvimdir. Bâbil takvim düzeninin büyük ölçüde etkisi altında kalmıştır, ancak ondan hareketle yarattıkları ve çok daha karmaşık ögeler taşıyan bir düzeni kullanmışlardır. Tüm Orta Doğu ve Bâbil kültüründe görüldüğü gibi gün, günbatımında başlar ve bir sonraki günbatımında sona erer. Musevi kültürü çerçevesinde hafta, yedi gündür. Günler, birinci, ikinci, üçüncü,. altıncı gün ve sabbath olarak isimlendirilmiştir. Altıncı gün, (Cuma) Sabbath arifesi ya da hazırlık günü dür. İbrani ayları, (Yerah / Hodesh / Mehtap) kameri aylardır. Her ay, Yeni Ay'ın ilk görünüşü ile başlar ve bir sonraki yeni Ay'ın görünüşüne kadarki süreyi kapsar.

20 Güneş takvimi ile 12 ay olarak hesaplanan bir yıl, kameri esaslı takvim söz konusu olduğunda 12.4 ay olarak hesaplanmaktadır. Bu farkın kapatılması için İbrani takvimine belli aralıklarla bir ay ilâve edilmektedir. 19 yıllık bir çevrim içersinde, 3., 6., 8., 11., 14.,17. ve 19. yıllardaki Adar ayının arkasına, "İkinci Adar" ismi verilen bir ay daha ilave edilmektedir. 1- Nisan / Nissan Iyyar / İyar Siwan / Sivan Tammuz Abh / Av Elûl Tishri Marheshwan / Cheshvan / Kislew / Kislev / Tebeth / Tevet Shebhat / Shevat Adar Adar II / 30 İbrani takviminin başlangıç yılı, M.Ö ya da 3761'dir. Miladi takvim yılı, Eylül ayına kadar 3760, Ekim'den (Ekim dâhil) Aralık sonuna kadar, 3761 eklenerek tesbit edilir.

21 İslâmî Takvim İslami takvim düzeni, tam anlamıyla Ay esaslı bir takvimdir. Her bir gün, günbatımında başlayıp, bir sonraki gün yine günbatımında sona ermektedir. Yedi günlük haftanın günleri, kutsal sayılan Cuma günü dışında, rakamlarla ifâde edilmektedir. Her ay, yeni Ay'ın göründüğü gün başlar ve bir sonraki yeni Ay'ın ortaya çıkışı ile sona erer. Yıl 29 ya da 30 günlük 12 aydan oluşur. 354 günlük yıllar, belli aralıklarla (30 yıllık dönemsel bir süre içinde, 2., 5., 7., 10., 13., 16., 18., 21., 24., 26. ve 29. yıllar) 355 gün olarak yaşanmaktadır. İslami takvimin başlangıcı olarak Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göç ettiği tarih esas alınmıştır.

22 Başlangıç tarihi 1 Muharrem, 16 Temmuz 622 Cuma günü olarak kabul edilmektedir. Ay esaslı olduğundan Hicri yıllar ile Güneş esaslı takvimler arasında her yıl ortalama 11 günlük bir fark doğmaktadır. Bu yüzden mevsimlerin konumu değişmekte ve 33 yıllık bir döngü içersinde tekrar çakışmaktadır. Muharrem 30 gün Safer 29 gün Rebîyülevvel 30 gün Rebiyülâhır 29 gün Cemaziyelevvel 30 gün Cemaziyelâhır 29 gün Recep 30 gün Şaban 29 gün Ramazan 30 gün Şevval 29 gün Zilkadde 30 gün Zilhicce 29 gün