Türkiye de Tasarruf Açığını Etkileyen Faktörler. Ümit Özlale Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul

Transkript

1 Türkiye de Tasarruf Açığını Etkileyen Faktörler Ümit Özlale Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul

2 Sunum Planı Tasarruf (cari işlemler) açığının seyri Özel kesim tasarruf oranları Hanehalkı bütçe anketi sonuçları Özel kesim tasarruf oranlarını etkileyen faktörler Üretim yapısındaki değişim ve tasarruf açığı Sektörel ithalat bağımlılık oranları Ekonometrik Analiz Sonuç ve bazı politika önerileri

3 Yatırım-Tasarruf İlişkisi Yüksek Gelirli Ülkeler 1,25 1,00 0,75 0,50 0,25 0,00-0,25-0,50 Yatırım-Tasarruf Regresyon Katsayısı % 95 Güven Aralığı

4 Yatırım-Tasarruf İlişkisi Orta ve Düşük Gelirli Ülkeler 1,00 0,75 0,50 0,25 0,00 Yatırım-Tasarruf Regresyon Katsayısı % 95 Güven Aralığı

5 Tasarruf - Yatırım Dengesi (GSYH'ye % oran olarak) Kamu Özel Toplam ,217 14,112 2, ,760 10,330 0, ,818 5,294-2, ,160 0,372-3, ,164-3,252-4, ,532-6,360-5, ,516-4,399-5, ,544-2,756-5, ,333 3,258-2, ,444-3,884-6, ,600-7,600-9,200 Kaynak: Temel Makroekonomik ve Mali Hedefler , Kalkınma Bakanlığı & Turkey Data Monitor

6 Kamu ve özel tasarruf dengesi (%GSYH) * 2012** 2013** 2014** Kamu Tasarruf Dengesi Özel Tasarruf Dengesi Cari İşlemler Dengesi

7 Orta Vadeli Program 'e Göre Hedefler Tasarruf - Yatırım Dengesi (GSYH'ye % oran olarak) Kamu Özel Toplam ,2-5,6-7, ,9-5,4-7, ,5-5,3-6,8 Kaynak: Temel Makroekonomik ve Mali Hedefler , Kalkınma Bakanlığı & Turkey Data Monitor

8 Soru: Tasarruf açığı neden oluşuyor? 1990 lı yılların tersine tasarruf açığı kamu kaynaklı değil, özel kesimin tasarruf açığından oluşuyor. Peki özel kesim daha az tasarruf ettiği için mi yoksa daha fazla yatırım yaptığı için mi bu açık oluşuyor?

9 (1) 2012 (2) Özel Tasarruf Özel Yatırım Kamu Tasarrufu Kamu Yatırımı 25,53 23,44 19,61 16,93 13,13 12,37 13,08 15,07 14,1 12,32 10,45 13,06 11,42 13,11 14,32 16,56 16,39 18,73 17,48 17,83 10,84 16,21 18,05 18,63-7,12-4,85-4,14-0,96 2,8 4,18 2,4 1,73-0,9 1,6 2,87 2,1 4,09 4,91 3,68 3,2 3,96 3,65 3,92 4,27 4,44 4,04 4,43 4,31 Toplam Yurtiçi Tasarruflar 18,41 18,59 15,47 15,97 15,93 16,55 15,49 16,8 13,21 13,92 13,31 15,17

10 Cevap: Tasarruf açığı neden oluşuyor? Yatırım oranlarının, kriz dönemini bir kenara bırakırsak, GSYH içindeki payı fazla değişmiyor. Dolayısıyla, tasarruf açığı, özel kesimin daha fazla yatırım yapmasından değil, daha az tasarruf etmesinden kaynaklanıyor. Peki, hangi özel kesim? Bunun için borçluluk oranlarına ve işletme artığına bakılabilir.

11 Borçluluk oranları ve işletme artığı 2003 yılında 3% olan hane halkı borçluluk oranı, 2009 yılında 15.4% ve 2010 yılında 17.3% e yükselmiş. Sanayi ve hizmetler sektöründe 2002 yılında 23.4% olan işletme artığı, 2008 yılında 15.8% e düşmüş. (İmalat sanayinde27.4% den 19.7% ye düşüş var. Tasarruf eğilimi ve kapasitesi önemli ölçüde düşmüş.

12 40 Peki bu oranlar düşük mü? Uluslararası karşılaştırmalı analiz Tasarruf Ortalamaları % ( ) Tasarruf Ortalamaları % ( )

13 f n i 1 n St i (1 d) kyt n(1 d) i 1 n tn ; i 1 n It i (1 d) kyt n(1 d) i 1 k: sermaye-çıktı oranı ratio, d: depreciation rate, d=0.1 I: yatırımlar (sabit fiyatlarla) S: ulusal tasarruf oranı Y: GSYH (sabit fiyatlarla) n: İskonto edilen yıl sayısı Hesaplamalar, dönemi ve 46 ülke için yapılmıştır. Bu ülkeler dünya hasılasının yüzde 90 ını üretmekte ve 19 tanesi orta ve düşük gelirli ülkeden oluşmuştur. Bu oran t zamanı için iskonto edilmiş kümülatif tasarruf ve yatırım oranını göstermektedir. Ülkelerin tasarruf yatırım açığını dönemler arası bir yaklaşımla hesaplamaktadır. Birin üzerinde olması ülkelerin tasarruf fazlası altında olması tasarruf açığı olduğunu göstermektedir 13

14 Self Finance Ratio: Gelişmekte olan ülkeler KAYNAK: Ganioğlu ve Yalçın, TCMB (2012) 1,04 1,02 1,00 0,98 0,96 0,94 0,92 0, Basit Ortalama Ağırlıklı Ortalama

15 Self Finance Ratio: Türkiye KAYNAK: Ganioğlu ve Yalçın, TCMB (2012) 1,00 0,95 0,90 0,85 0,80 0, ,70 0,65 0,

16 Self Finance Ratio: Karşılaştırmalı Analiz KAYNAK: Ganioğlu ve Yalçın, TCMB (2012) 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 Norveç Malezya İsveç Finlandiya Hollanda Belçika Japonya Danimarka Tayland Almanya Çin Güney Kore Endonezya Fransa Kanada Arjantin İtalya Hindistan Şili İrlanda Meksika Güney Afrika İngiltere Türkiye İspanya Avusturalya ABD Polanya Yeni Zelanda Macaristan Romanya Bulgaristan Yunanistan Portekiz İzlanda

17 0, Dönemi Ortalama Yurtiçi Kaynak Kullanım Oranları ( Dönemi Ortalamasına göre Değişim) KAYNAK: Ganioğlu ve Yalçın, TCMB (2012) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1-0,2-0,3-0,4 Malezya Norveç Finlandiya İsveç Endonezya Arjantin Tayland Kanada Almanya İsveç Çin Danimarka Güney Kore Hollanda Meksika Japonya Hindistan Fransa Belçika Avusturalya İngiltere İtalya ABD Yeni Zelanda Macaristan Polanya Türkiye İspanya İrlanda Romanya Güney Afrika Yunanistan Bulgaristan Portekiz İzlanda

18 YKKO Bazında Ülke Dilimleri Ortalama Büyüme Oranları 6,0 5,0 4,0 5,2 4,4 4,5 4,0 3,9 4,0 4,2 3,7 3,0 2,0 2,2 1,3 1,4 1,2 2,6 2,0 1,0 0,0-1,0-2, ,3-1,4 En yüksek yüzde 10 En yüksek yüzde 25 En düşük yüzde 25 En düşük yüzde 10 18

19 6,0 5,0 4,0 YKKO daki Değişim Bazında Ülke Dilimleri Ortalama Büyüme Oranları 5,3 4,5 4,4 4,3 4,1 4,2 4,0 3,9 3,0 2,0 2,8 1,3 1,7 2,5 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2, ,4-1,4 En çok artan yüzde 10 En çok artan yüzde 25 En çok düşen yüzde 25 En çok düşen yüzde 10 19

20 Tasarruf eğilimi ve kapasitesi Bu çalışmada Tasarruf eğilimi, hanehalkı odaklı Tasarruf kapasitesi ise imalat sanayinde ithal girdi kullanımının artması odaklı incelenmektedir.

21 HBHA sonuçları Ortalama Tasarruf Medyan Tasarruf

22 HBHA Sonuçları 2005 ve 2006 yıllarında yüksek büyümeye rağmen düşük tasarruf oranları gerçekleştiriliyor. Benzer bir şekilde 2010 yılında da yüksek büyüme tasarruf oranlarında bir artış getirmiyor. Dolayısıyla mili gelirin tasarrufları arttırdığına dair bir kanıt, döneminde mevcut değil.

23 Demografik faktörler Cilasun ve Kırdar (2009): Yaşam döngüsü analizi yaş arasında tasarruf eğilimi yüksek Nüfusun yaş profili etkili Eğitim seviyesi yükseldikçe tasarruf eğilimi artıyor.

24 Kırsal kesim ve kentsel kesim 25,00 Ortalama Tasarruf 16,00 Medyan Tasarruf 14,00 20,00 12,00 15,00 10,00 Kır 8,00 Kır 10,00 Kent 6,00 Kent 5,00 4,00 2,00 0, ,

25 Kırsal kesimdekilerin tasarruflarındaki düşüş daha dikkat çekici. Finansmana erişim etkili bir faktör. Ama daha önemlisi, tasarrufun tanımını yapmada. Dayanıklı tüketim mal alımları tasarruf sayılmalı mı? Eğer sayılıyorsa tasarruf oranları arası 20% den 16-17% ye düşmekte.

26 Neden dayanıklı tüketim mal alımları artmış? Konjonktür etkisi: Ertelenen harcamalar gerçekleştirilmiş. Ekonomi politikası: Küresel kriz sonrasında iç talebi canlandırıcı politikalar izlenmiş. Bankacılık etkisi: Tüketici kredileri önemli ölçüde artmış

27 Tüketici Kredilerinin Mal ve Hizmet Gruplarına Göre Dağılımı Taşıt Kredisi Konut Kredisi Diğer Krediler (1) Toplam (bin TL) Kişi Kişi Miktar Kişi Sayısı Miktar Kişi Sayısı Miktar Miktar Sayısı Sayısı

28 Özel tasarrufların belirleyicileri: Regresyon Analizi Bağımlı değişken: Özel tasarruf oranlarındaki değişim Tahmin modeli: Newey-West HAC Consistent Covariance Estimator Data: , Yıllık R-sq (uyarlanmış): 0.72 F-istatistiği: 5.48 Açıklayıcı Değişken Tahmin Katsayısı P> t Sabit terim Kamu tasarrufları Tasarruf mevduat faiz oranı Özel kesime verilen krediler / GSYH Enflasyon Nüfus bağımlılık oranı

29 Sonuçlar Rikardocu bir denklik söz konusu değil. Kamu tasarruflarındaki artışlar özel tasarruflarda aynı ölçüde bir düşmeye yol açmıyor.) Faiz oranlarındaki artış tasarrufları olumlu etkiliyor. Makroekonomik belirsizlik ve demografik faktörlerin etkisi beklenildiği gibi.

30 Sonuçlar Özel kesime verilen kredilerin GSYH ya oranı ise 90% anlamlılık seviyesinde etkili Ekonomik büyüme oranları ve kişi başı milli gelirin ise en azından alınan örneklem içinetkisi yok.

31 Tsarruf kapasitesi: Üretim yapısının ithalat bağımlılığı Tasarruf açığı aynı zamanda bir cari işlemler açığı olarak düşünüldüğünde üretim yapısında ithalat bağımlılığının artması cari işlemler açığını tetikleyerek mevcut tasarruf açığını daha da arttıracaktır. İmalat sanayinin ithal bağımlılık oranının yükselmesi aslında değer bazında üretimde kullanılan ithal ara ve yatırım malı miktarının üretimden daha fazla artması anlamına gelmektedir. Bu da özel kesim tasarruflarını olumsuz etkileyecektir.

32 İthalat bağımlılığı Üretim yapısının ithalat bağımlılığının arttığını biliyoruz. Peki, yüksek büyüme döneminde bu bağımlılık daha fazla mı artıyor? Eğer öyleyse, o zaman yüksek büyüme dönemlerinde yüksek tasarruf açıklarını açıklamak için ayrı bir hikayemiz daha olur..

33 Yöntem SITC-Revize-3 sınıflandırması esas alınmak suretiyle 3 dijitli kırılımda 260 SITC kodu, 36 sektör başlığı altında toplulaştırılmıştır. Bu şekilde 260 farklı ürün çeşidi 36 sektör altında birleştirilmiştir. TÜİK tarafından Yıllık sanayi ve hizmet istatistikleri kapsamında sınıflandırılan yaklaşık 90 bin firmadan imalat sanayinde faaliyet gösteren firma, çalışılmış olup ticaret ya da hizmet firmaları kapsam dışında bırakılmıştır.

34 Yöntem Çalışmada kullanılan ikinci firma setinde, ilkinden farklı olarak yalnızca dış ticaret firmaları kapsama alınmıştır. İmalat yapmamakla beraber ithalat odaklı çalışan dış ticaret firmalarının listesi, 2010 yılında ithalat yapmış firmalar içinden ticaret firması olanların ve bu firmalar içinden de en fazla ithalat gerçekleştiren firmanın seçilmesi suretiyle oluşturulmuştur. İmalat firmalarında kullanılan yönteme paralel olarak ithalatçı firmaların 36 sektör bazında dağılımında da firmanın en çok hangi üründe ithalat yaptığı tespit edilmiş ve buna uygun sektörde firmanın faaliyet gösterdiği kabul edilmiştir.

35 Yöntem Firmaların sektörlerinin tespitinde iki farklı yöntem kullanılmıştır: (1) Firma ihracatının %80 den fazlasını hangi üründe yapıyorsa, o ürüne karşılık gelen sektörde faaliyet gösterdiği varsayılmıştır. (2) İhracatı olmayan ya da %80 oranının altında kalan firmalar için TÜİK sınıflandırmasında firma için atanan sektör kodlarından yararlanılmıştır.

36 Yöntem 36 sektörde sınıflandırılan imalat firmasının yıllık üretim verileri, Maliye Bakanlığının verileri esas almak suretiyle türetilmiştir. Gelir tablosu kalemlerinden net satışlar, firmanın yurtiçi ve yurtdışı satışlarının toplamı olarak alınmıştır.

37 Yöntem 36 sektörün aylık üretim verisi ise iki ayrı verinin birleştirilmesi suretiyle türetilmiştir. Maliye Bakanlığının aylık Beyan Satış verileri yurtiçi satışları, Ekonomi Bakanlığı nın aylık ihracat verileri ise yurtdışı satışları göstermektedir firmanın aylık bazda söz konusu iki verisi bir araya getirilmiş, bu şekilde sektörler bazında üretimden satışlar Ocak 2008-Kasım 2011 arası 47 ay için aylık bazda belirlenmiştir.

38 Doğrudan ve Dolaylı İthalat Doğrudan ithalat, Ekonomi Bakanlığı verilerinde imalatçı firmanın her birinin kendisinin yaptığı ara ve yatırım malı ithalatını; Dolaylı ithalat, imalat firmalarının kendisinin yapmadığı ancak çalışma kapsamında incelenen ithalatçı firmadan yaptıkları ara/sermaye malı alımlarını kapsamaktadır. Dolaylı ithalat, Maliye Bakanlığı nın Beyan Alış verileri esas alınmak suretiyle hesaplanmıştır. Bu şekilde, imalat firmalarının ithalat yapan dış ticaret firmalarından yaptığı alımları gösteren Beyan Alış verileri ile (dolaylı ithalat) imalat firmalarının kendi ara ve yatırım malı ithalatları (doğrudan ithalat) toplanarak 2008 Ocak Kasım dönemine ilişkin aylık ve sektörel bazda ithalat rakamları tespit edilmiştir.

39 Sonuç olarak Sonuç olarak her bir imalatçının ve dolayısıyla 36 sektörün her birinin yılları arası aylık ve yıllık bazda yurtiçi satışlar (Yİ), ihracat (İ), doğrudan ara ve yatırım malı ithalatı (DOGİT) ve dolaylı ithalat (DOLİT) olmak üzere 4 ayrı değişken hesaplanmıştır. Söz konusu değişkenler kullanılarak hesaplanan sektörel ithal bağımlılık oranının formülü ise şu şekildedir: İthalat Bağımlılık Oranı= (DOGİT+DOLİT)/(Yİ- Sektör İçi Satışlar +İ)

40 Sektörel bağımlılık oranları (İthal ara malı ve yatırım malı payları)

41 İmalat sanayinde ithalat bağımlılığı Türkiye İmalatının İthalat Bağımlılığı 44% 43% 43% 42% 41% 40% 39% 38% 37% 36% 35% İmalatın İthalat Bağımlılığı

42 Ara malı ve yatırım malı ithalat serisi Eylül 11 Temmuz 11 Mayıs 11 Mart 11 Ocak 11 Kasım 10 Eylül 10 Temmuz 10 Mayıs 10 Mart 10 Ocak 10 Kasım 09 Eylül 09 Temmuz 09 Mayıs 09 Mart 09 Ocak 09 Kasım 08 Eylül 08 Temmuz 08 Mayıs 08 Mart 08 Ocak 08 Üretimde Kullanılan İthal Ara/Yatırım Malı (Milyon $)

43 İmalat sanayi ithal bağımlılık oranları 0,39 0,38 0,37 0,36 0,35 0,34 0,33 0,32 0,31 0,3 0,29 Eylül 11 Temmuz 11 Mayıs 11 Mart 11 Ocak 11 Kasım 10 Eylül 10 Temmuz 10 Mayıs 10 Mart 10 Ocak 10 Kasım 09 Eylül 09 Temmuz 09 Mayıs 09 Mart 09 Ocak 09 Kasım 08 Eylül 08 Temmuz 08 Mayıs 08 Mart 08 Ocak 08 İmalat Sanayi İthalata Bağımlılık Oranı

44 İmalat sanayinde ithalat bağımlılığının belirleyicileri

45 Bağımlı değişken: İthalat Bağımlılığı Tahmin modeli: Newey-West HAC Consistent Covariance Estimator Data: 2008:Nisan-2011:Kasım, Aylık R-sq (uyarlanmış): 0.53 F-istatistiği: Açıklayıcı Değişken Tahmin Katsayısı P> t Sabit terim Nominal Kur (Gecikmeli 4 aylık ortalama) Tüketici Kredileri / GSYH Değişim -2.80* Toplam Satışlar 1.51* Toplam Satışlar (Gecikmeli değer) 1.67*

46 Sonuçların yorumlanması Değerli TL ithalat bağımlılığını arttırıyor. Toplam satışlar hem cari hem de gecikmeli değeri ile ithalat bağımlılığını arttırmaktadır. Bu da, ekonomideki talebin güçlü olduğu dönemlerde ithalat bağımlılığı daha yüksek olan mallara daha fazla bir talep olduğunu göstermektedir. Peki, ithal girdi için kur ve toplam satış esnekliği nasıl değişiyor?

47 Bağımlı değişken: İthalat Girdi Miktarı Tahmin modeli: Ordinary Least Square Regression Data: 2008:Nisan-2011:Kasım, Aylık R-sq (uyarlanmış): 0.93 F-istatistiği: Açıklayıcı Değişken Tahmin Katsayısı P> t Sabit terim İthal Girdi Miktarı (1 dönem gecikmeli değeri) Nominal Kur (1 dönem gecikmeli değeri) Toplam Satışlar (Cari ve 1 dönem gecikmeli değer ortalaması)

48 İthal girdinin gecikmeli değerindeki artış bu dönemdeki ithal girdiyi olumsuz etkilemektedir. Diğer bir ifade ile firmalar bir önceki ay ithalatını yaptıkları girdiyi yalnızca o ayda değil aynı zamanda takip eden ayda da kullanmaktadırlar.

49 Kurun gecikmeli değeri de negatif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahiptir. Esneklik katsayısının -0,38 olması bize, Türk Lirasındaki yüzde 1 lik bir değerlenmenin takip eden dönemde ithal girdi miktarını 0.38% oranında arttırdığı sonucunu vermektedir. Bir başka deyişle ithal girdi miktarı kura karşı (beklenen işareti almakla beraber) esnek değildir.

50 Toplam satışların mevcut ve bir gecikmeli değerlerinin ortalamasını aldığımızda ithal girdinin toplam satış esnekliğinin yüksek olduğu bulunmaktadır. Toplam satışlardaki yüzde 1 lik bir artış, ithal girdiyi 1.79% arttırmaktadır.

51 Ekonometrik analiz özeti Kur ve toplam satışlar ithalat bağımlılığını ve ithal girdi miktarını farklı düzeylerde ancak istatistiksel olarak anlamlı şekilde etkilemektedir. Değerli Türk Lirası imalat sanayinin ithalat bağımlılığını ve ithal girdi kullanımını birebirden daha az bir oranla etkilerken toplam satışlar çok daha fazla etkili olmaktadır. Bu da özellikle cari açığın önemli bir bileşeni olan ithal ara/yatırım malı kullanımında büyümenin ve aynı zamanda kurun etkilerinin analizi açısından önem arz etmektedir.

52 Yüksek büyüme, yüksek ithalat bağımlılığı mı demek?

53 Sonuç olarak imalat sanayinin ithal bağımlılık oranının yükselmesi aslında toplamda değer bazında üretimde kullanılan ithal ara ve yatırım malı miktarının üretimden daha fazla artması anlamına gelmektedir. Bu da üretim değeri içinde yerli sanayinin payının ya da yerlilik payının azalmasına neden olmaktadır.

54 Finansal açıdan değerlendirildiğinde ise ithalat faturasının üretimin değerinden daha fazla artması, özel kesimden (şirketlerden) dış dünyaya fon transferi anlamına gelmektedir. Sonuç olarak, imalat sanayindeki büyüme, ithalat bağımlılığındaki artış kanalıyla özel kesim tasarruflarında bir azalma ve dolayısıyla cari açıktaki bir artış olarak karşımıza çıkmaktadır.

55 Sonuçlar Yüksek tasarruf açığı, özel kesimin daha az tasarruf etmesinden kaynaklanmaktadır. Hanehalkı tasarruflarında demografik faktörler ve makroekonomik faktörler etkilidir. Dayanıklı tüketim malları tasarruf oranı sayıldığında tasarruflarda düşme daha ılımlıdır.

56 Sonuçlar Üretimde ise, özellikle yüksek büyüme dönemlerinde, ortalamanın üstünde büyüyen sektörlerde ithalat bağımlılığı daha yüksek olduğundan, tasarruf açığı artmaktadır. İthal bağımlılığının toplam satış esnekliği yüksektir. Bu da talebin ve büyümenin canlı olduğu dönemlerde ithalat bağımlılığının neden daha fazla olduğuna dair ek bir açıklama sunmaktadır.