Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Transkript

1 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Ocak 1969 No. 6

2 ÖNSÖZ Bültenin bu say ıs ında Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri, ülke Ekonomisi, Merkez Bankas ının Dönem Hesaplar ı ve Genel Banka İstatistikleri şeklinde her üç ayda bir ele al ınan al ışı lm ış konular ın yan ı s ı ra bankac ıl ık kesimine yararl ı olacak baz ı yasal metinlere de yer verilmi ştir. Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı, K.K.T.C. Bankalar Yasas ı ve K.K.T.C. Merkez Bankas ı yasas ının, en son şekilleriyle ve tam metin halinde Bültenin ilk say ı- s ına dahil edildikleri hat ırlardad ı r. Bu defa Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı alt ında ç ıkar ılan Para ve Kambiyo İşleri Tüzü ğünün en son şeklini ve sözü edilen tüzü ğün 64. maddesi alt ında sermaye hareketlerinin düzenlenmesine yönelik olarak 12 Aral ık 1988 tarihli Resmi Gazetede yay ımlanan Bakanlar Kurulu Karar ını tam metin halinde okuyucular ı- m ız ın bilgilerine arzediyoruz. 1

3 İÇ İNDEK İLER I. Bölüm K.K.T.C.'de Merkez Bankas ı ve Bankac ı l ık Faaliyetleri II. Bölüm Ekonomik Geli şmeler 1. Üretim, İstihdam ve Fiy tlar a) Üretim art ışı ve kay aklar ın kullan ı m ı b) İstihdam e) Fiyat hareketleri ve cretler 2. Mali ve Parasal Geli şmel r a) Mali Geli şmeler b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ının Üç Ayl ık Hesaplar ı Bilânço Kâr ve Zarar Hesab ı Hesaplar Hakk ında Ac ıklam lar IV. Bölüm Bankac ı l ık İstatistikleri V. Bölüm Para, Kambiyo ve Bankac ı l ı Mevzuat ı 1. Para ve Kambiyo İşleri T ti ğ il 2. Sermaye Hareketleri ile lgili olarak Para ve Kambiyo İşleri Tüzü ğünün 64. maddesi alt ında Bakanlar Kurulunca al ınan karar VI. Bölüm Tablolar ın Listesi 2

4 I. Bölüm Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren bankalar ın K.K.T.C.'de yerle şik ki şilere belirli ko şullara tabi olmak kayd ıyle döviz kredisi verebilmesi Para ve Kambiyo İşleri Tüzüğü alt ında imkân dahiline getirilmi ştir. Tüzü ğün 8(8) maddesi, döviz kredilerinin türü, vadesi ve al ı m şartlar ının Maliye Bakanl ığınca ç ıkar ılacak bir tebli ğle düzenlenmesini öngörmektedir. Sözü edilen tebli ğ 13 Ocak 1989 tarih ve 4 say ı l ı Resmi Gazetede yay ı mlanm ış olup tam metni a şa ğıdad ı r: 22/1987 say ı l ı Yasa ile De ğ i ştirilmi ş şekliyle 38/1982 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı alt ında ç ıkar ılan Para ve Kambiyo İşleri Tüzüğünün 8. Maddesi Alt ında Tebli ğ. Ekonomi ve Maliye Bakan ı, De ğ i ştirilmi ş şekliyle 38/1982 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı ve bu Yasa alt ında yap ılan ve 2 Kas ım, 1987 tarihli Resmi Gazete'nin Ek III'ünde 603 say ı l ı Amme Enstrüman ı olarak yay ınlanan Para ve Kambiyo İşleri Tüzü ğünün 8 (8) f ıkras ının kendisine verdi ği yetkiyi kullanarak i şbu Tebli ğ ile a şağıdaki hususlar ı tesbit eder. 1. Yetkili Bankalar Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetindeki yerle şik ki şilere Döviz kredisi verebilirler. 2. Bankalar, Döviz olarak aç ılacak krediler ile yap ılacak istikrazlar ın ayni döviz cinsinden faizleriyle birlikte bankaya geri dönü şünü sa ğlayacak tedbirleri al ırlar ve bu i şlemlerden do ğacak muhtemel ihtilâflardan sorumludurlar. 3. Bankalarca döviz olarak aç ılacak kredilerin vadesi azami 1 y ıl olacakt ı r. 4. bankalar, Döviz Kredilerinde ihracata yönelik yat ı r ım yapacak ki şilere öncelik hakk ı tan ırlar. bu şekilde aç ılacak kredilerin faizleriyle birlikte ayni cins dövizle geri ödemesi mutlaka ihracat ve döviz kazand ı r ıc ı i şlemlerle sa ğlanan dövizlerle yap ılmas ı gerekir ve bunun için de yap ılacak ihracat ın bedelinin bankalar ına getirilmesi yönünde gerekli teminat ı al ırlar. 5. Bankalarca verilecek döviz kredileri nedeniyle Tapu ve Kadastro Dairesince yap ılacak ipotek i şlemlerinde tahsili gerekli her türlü harç v.s. ilgili döviz cinsinden tahsil edilir. 6. Bankalarca aç ılacak Döviz kredilerinin ödenmemesi ve ipotek edilecek ta şınmaz mallar ın sat ışı halinde, Tapu ve Kadastro Dairesince ilgili Bankaya geri ödeme, ilgili döviz cinsinden yap ı l ı r. 7. İşbu Tebli ğ amaçlar ı bak ı m ından "ilgili döviz cinsi" bankaca kredi olarak verilen döviz cinsini anlat ı r. 8. Bu Tebli ğ, Resmi Gazete'de yay ı mland ığı tarihten ba şlayarak yürürlü ğe girer. Bankam ıza ula şan bilgilere göre 30 Kas ım 1988 tarihi itibariyle K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd., K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. ve K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. taraf ından verilen toplam döviz kredileri, sterling türünden L1,253,319, ABD dolar ı türünden $ 570,013 ve DM türünden DM olup bunlar ABD dolar ı baz ında 3,127,716 dolara bali ğ olmuştur. 35/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında belirtilen çerçevede bankalar taraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı 3

5 reeskonta kabul ederek veya l ığında avans vermek sureti ma görevleri Bankam ızca s Bankas ı taraf ından miktar ı üzere Hazineye K ısa vadeli tarihi itibariyle 3,500 mily Aral ık 1988'de Hazine Cari kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şıe, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlardürülmüştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez ari y ıl bütçe ödenekleri toplam ının %5'ini geçmemek vans hesab ı aç ı lmas ı yetkisine kar şı l ık 30 Eylül n Ti, miktar ında olan Hazine K ısa Vadeli Hesab ı Hesab ına mahsub edilmek suretiyle kapat ılm ışt ı r. 30 Eylül 1988 tarihi ifbanyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de avans ve reeskont i şlemlerinden d ğan borç bakiyelerinin , ve tarihleri itibariyle kar şı la şt ı ılmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. Küçük Esnaf ve Sanatkâr senetleri ile imal tc ı-ihracatc ı senetlerinin reeskontunda geli şme gözlenmektedi r. 7 Ekim 1988 tarihli 1 K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu Karar ı ile Devlet Planlama Örgütü ve urizm Bakanl ığının onaylayaca ğı Turizm kredilerinin de azami y ıll ık %35 faizle ontrollü krediler kapsam ına al ınmas ıyle bu konudaki reeskont i şlemlerinin artmas ı beklenmektedir. 4

6 Tablo 1 Kredi Türü 30 Eylül 1988 itibariyle Avans ve Reeskont Borçlu Borç Bakiyesi işlemleri Senet Adedi Milyon Ti. Senet Toplam ı Hazine kefaletini K.T. Sanayi i şletmeleri haiz avans Holding Ltd K.M.S. Cypfruvex i şl. Ltd Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri T.C.M. Konsolide Fonu inki şaf Sand ığı Hazineye K ısa Hazine Cari Hesab ı Vadeli Avans Küçük Esnaf ve K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd It K. Kredi Bankas ı Ltd ihracat Senetleri K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd It K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd Tar ım Senetleri K.T. i"oop. Merkez Bankas ı Ltd K. Vakıflar Bankas ı Ltd imalatç ı-ihracatc ı Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd K. Kredi Bankas ı Ltd Asbank Ltd Türkiye İş Bankas ı A.Ş Genel Toplam

7 Tablo 2 Avans ve Ree ont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık 1986, 31 Aral ık 1987 e 31 Aral ık 1988 itibariyle Kar şılaşt ırması Milyon 'IL Kredi Türü lu 31 Aral ık 31 Aral ık 31 Aral ık Hazine Kefaletini Haiz Avans Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri tl It K.T.S.nayi i şletmeleri Holdi g Ltd K.M.S Cypfruvex İşl. Ltd Tar ım al Donat ım Kurumu Süt E düstrisi Kurumu 13.7 Topra Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri 79.8 T.C.M Konsolide Fonu inki şa Sand ığı Hazin: Cari Hesab ı K. Va ıflar Bankas ı Ltd K. Va K. Ti Türk K. Kr T.C. K.Tür Banka Asban ıflar Bankas ı Ltd. aret Bankas ı Ltd. ankas ı Ltd. di Bankas ı Ltd. iraat Bankas ı K oop. Merkez ı Ltd. Ltd ihracat Senetleri Ticari Senetler It Tar ım Senetleri 6 K. V K. Ti Türk K. Kr K. Ti Türk K. Kr Asban ıflar Bankas ı Ltd. aret Bankas ı Ltd. ankas ı Ltd. di Bankas ı Ltd. aret Bankas ı Ltd. ankas ı Ltd. di Bankas ı Ltd. Ltd. K.T. oop Merkez Banka.' Ltd. T.C. iraat Bankas ı K. V k ıflar Bankas ı Ltd

8 Özel Avanslar K.M.S. Cypfruvex İşl. Ltd İmalâtc ı-ihracat ı Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd II II K. Ticaret Bankas ı Ltd Il II Türk Bankas ı Ltd II II K. Kredi Bankas ı Ltd et II Türkiye İş Bankas ı A. Ş Asbank Ltd Turizm Senetleri K. Ticaret Bankas ı Ltd Genel Toplam

9 K.K.T.C. Merkez Ban as ı çe şitli yabanc ı bankalarla muhabirlik ili şkileri içinde olup en son Nationa Westminster Bank PLC nezdinde döviz hesab ı aç ılm ışt ı r. Bu suretle, Midland Bank PLC Int Commerzbank AG Lon Commerzbank AG Fra American Express Ban Bank of Credit and C 0 rnational Division, Londra ra kfurt Ltd. Londra National Westminster :ank PLC, Londra mmerce International S.A., Londra bankalar ı ile döviz, T.C. Men kez Bankas ı ile hem döviz hem de Türk Liras ı hesaplar ı yürütülmektedir. Döviz rezervlerimiz B. kurundan tuttuklar ı dövizler Bankalar s ın ıfland ırmas ına hesab ında tutulan dövizler sözü edilen süre zarf ında, m ışt ır. Aral ık 1988 sonu bin ABD dolar ı de ğ k ısm ı taahhüt edilmi ş duru durma yetkisine kar şın res topland ığı gözlenmektedir. 8 nkalar ın resmi kurdan tuttuklar ı dövizlerle bankalar O en olu şmaktad ır. K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer öre Ocak-Aral ık 1988 aylar ı itibariyle devletin kur ablo 3'te gösterilmi ştir. Bundan görülece ği üzere evlet pozisyonunda kayda de ğer bir de ğ i şiklik olmaitibariyle resmi kur hesab ında tutulan toplam döviz - rinde olup bunun bin ABD dolar ı de ğerindeki da idi. Bankalar ın s ını rs ız döviz pozisyonu buluni dövizlerin daha çok K.K.T.C. Merkez Bankas ında

10 Tablo 3 Tarih K.K.T.C. Merkez Bankası ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Ocak-Aral ık 1988 aylar ı itibariyle Devletin Kur Hesabında Tutulan Dövizin ABD Dolar ı Karşıl ığı ve Mevcut Taahhütler Bin ABD $ Bankalar 30 Ocak 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 27 Şubat 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 30 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 28 Mayıs 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 3 Eylül 1988 Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Toplam Döviz $ Toplam Taahhüt $ Serbest $ ( ) ( ) ( ) ( )

11 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (56.5) Toplam Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ( ) Toplam Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (177.3) Toplam Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam

12 Yine K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmas ına göre bankalar kurundan özel ve tüzel ki şiler ad ına aç ı lan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ındaki dövizlere ait bilgiler Tablo 4 'te verilmi ştir. Sözü edilen tablonun tetkikinden görülece ği üzere Aral ık 1988 sonunda 3413 adet döviz tevdiat ve adet döviz mevduat hesab ında toplam olarak bin ABD dolar ı de ğerinde döviz muhafaza olunmu ştur. Haziran 1988 ' den itibaren göze çarpan sürekli art ışlar ın esas nedeni tasarruf arac ı olarak dövizin tercihinde aranmal ıdı r. 11

13 Tablo 4 K.K.T.C. Merke Bankas ı ve Diğer Bankalar Tasnifine göre Ocak-Aralık 1988 Ayları itibariyle Bankalar Kurundan Özel ve Tüzel Kişiler adına tutulan Döviz Tevdiat ve Mevduat Hesaplarmm ABD Dolar ı arşılığı ve Hesap Türüne Göre Dökümü Tarih 31 Ocak Bankalar K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 29 Şubat 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Mart 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Nisan 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 May ıs 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Haziran 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Temmuz 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 A ğustos 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Döviz mevduat Döviz Mevduat Toplam Hesap Miktar Hesap Miktar Döviz Adedi $ Adedi $ $ a

14 30 Eylül 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Kas ım 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Aral ık 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar, Toplam

15 Döviz rezervlerimiz d t ında görülmektedir. Devl lerdir. Bankalar kuru ba ş l ait döviz tevdiat ve mevd tuttuklar ı dövizlerden olu ş bariyle Devlet kurunda 46. yon ABD dolar ı olmak üze rindedir. Aylara göre 198 dolar ı ve Bankalar kuru dö t ır. Böylece Bankalar Ku 14 vlet kuru ile bankalar kuru ad ı alt ında iki ba ş l ık al t kuru hesab ında tutulan dövizler tahsise tabi dövizğı alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel ki şilere at hesaplar ı ile bankalar ın kendi nam ve hesaplar ına aktad ır. Tablo 5'ten görülece ği gibi Aral ık 1988 itimilyon ABD dolar ı ve Bankalar kurunda mile toplam dövizlerimiz milyon ABD dolar ı de ğeortalamas ı Devlet Kuru dövizlerde 43.9 milyon ABD zlerinde 79.6 milyon ABD dolar ı olarak hesaplanm ış- u dövizlerin daha büyük h ızla artt ığı gözlenmektedir.

16 Tablo 5 Döviz Rezervletinin Art ış H ızı Tarih - Döviz Niteli ği Ocak 1988 Devletin Kur Hesab ınc'a Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam Miktar Bin ABD $ Bir cnceki ayla kar şı la şt ı rmas ı Şubat 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan : a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Mart 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam May ıs 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Haziran 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam

17 Temmuz 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri A ğustos 1988 Topla Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula : a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Eylül 1988 Topla Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula : a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Ekim 1988 Topla Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Kas ım 1988 Topla Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Aral ık 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutula : Topla a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Topla

18 Aral ık 1988 ay ına ait Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ın ın Cins ve Vadelerine göre Dökümünü gösteren Tablo 6, vade yönünden incelendi ğinde, ilk s ıran ın Döviz Tevdiat Hesaplar ında vadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat Hesaplar ında bir y ıl vadeli hesaplar taraf ından i şgal edildi ğini görürüz. Döviz cinsine göre en popüler para sterlin, daha sonra ABD dolar ı ve DM görülmektedir. 17

19 Tablo 6 Aral ık 1988 ayına ait Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının Cins ve Vadelerine Göre Dökiimil Bin ABD Döviz Tevdiat Hesaplar ı Sterlin B.Alman Mark ı ABD Dolar ı K ıbr ıs Liras ı $ Kar şıl ığı Vadesiz ' ' 1 y ıl vadeli Toplam Döviz Mevduat Hesaplar ı =$ ( ) ( ) ( ) (351.2) Vadesiz ay vadeli y ıl vadeli Toplam =$ ( ) ( ) ( ) (761.7) Kur Fark ı Genel Toplam =$ ( ) ( ) ( ) ( )

20 Aral ık 1987 baz ına göre Hayat Pahal ı l ığı Endeksinde Aral ık 1988 sonu itibariyle kaydedilen %62.57 oran ındaki art ışı sözü edilen dönemin enflasyon oran ı olarak kabul edersek Aral ık 1987'de milyar TL miktar ındaki mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Aral ık 1988'de milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Mevcut durumda Aral ık 1987 baz ına göre Türk Liras ı mevduatta art ış kaydedilmedi ği söylenebilir. Var ılan bu sonuç Aral ık 1987'deki 52.6 milyar TL'den Aral ık 1988'de 81.1 milyar TL'ye yükselen Ti, tasarruf Mevduat ı için de geçerlidir (Tablo 7). Ayni dönemin döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ına göz att ığı m ızda Aral ık 1987'de 65.1 milyon ABD dolar ı miktar ında olan toplam dövizin Aral ık 1988'de 83.5 milyon ABD dolar ına yükselerek %28.3 oran ında art ış kaydetti ğini görürüz. Resmi mevduat ın K.K.T.C. Merkez Bankas ı ile di ğer bankalar aras ında Aral ık Aral ık 1988 süresindeki bölünümü Tablo 8'de verilmi ştir. Buna göre bölünüm ortalama olarak Aral ık 1986'da 66.7:33.3, 1987'de 65.4:34.6 ve 1988'de 68.8:31.2 oranlar ında gerçekle ş mi ştir. 19

21 Tablo 7 Ocak 1988 Resmi Ticari Tasarruf Türk Liras ı Mevduat ın Art ış H ızı Mevduat ın Niteli ğine göre Dökümü Toplam Milyon TL Bir önceki ayla kar şıla şt ırmas ı Şubat 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Nisan 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Toplam May ıs 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Haziran 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam

22 Temmuz 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam A ğustos 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Eylül 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Ekim 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Kas ım 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam

23 I I e e!t 4,19,- e. Tablo 8 Tarih Aral ık 1986 Ocak 1987 Şubat 1987 Mart 1987 Nisan 1987 May ıs 1987 Haziran 1987 Temmuz 1987 A ğustos 1987 Eylül 1987 Ekim 1987 Kas ım 1987 Aral ık 1987 Ocak 1988 Şubat 1988 Mart 1988 Nisan 1988 May ıs 1988 Haziran 1988 Temmuz 1988 A ğustos 1988 Eylül 1988 Ekim 1988 Kas ı m 1988 Aral ık 1988 K.K.T C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar Nezdinde Resmi Mevduat Milyon Ti, K.K.T.C. Merkez Di ğer Toplam Bankas ı % Bankalar %

24 Türk Liras ı Mevduat art ış h ız ı ve Plâsman art ış h ız ın ın Aral ık 1986-Kas ı m 1988 dönemindeki kar şı laşt ırmas ı Tablo 9'da İskonto Senetleri ve Bankalar Plâsmanlarm ın dökümü ve geçmi ş dönemle kar şılaşt ı rmas ı ise Tablo 10'da gösterilmi ştir. Plâsmanlar ın sektörel da ğı l ı m ında Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Aral ık 1987'de %42.4'ten Kas ı m 1988'de %42.7'ye yükselmi ştir. Hükümet ve Kamu Kurum ve Kurulu şlar ın ın pay ı Aral ık 1987'de %17.2'den Kas ı m 1988'de %16'ya düşerken ayni dönemde Tar ım da %14.1'den %14'e dü ş müş ve. Şahsi ve Mesleki Borçlar %12.1'den %12.7'ye yükselmi ştir. 23

25 Tablo 9 Milyon Ti, Tûr. Liras ı Mevduat Art ış H ızı ile Toplam lasman Art ış H ızının karşılaşt ırması Toplam Ti, Mevduat Bir önceki Toplam ayla kar şılaş- Plasman t ırmas ı Bir önceki ayla kar şı laşt ırmas ı Aral ık 1986 Mart 1987 Nisan 1987 May ıs 1987 Haziran 1987 Temmuz 1987 A ğustos 1987 Eylül 1987 Ekim 1987 Kas ım 1987 Aral ık 1987 Ocak 1988 Şubat 1988 Mart 1988 Nisan 1988 May ıs 1988 Haziran 1988 Temmuz 1988 A ğustos 1988 Eylül 1988 Ekim 1988 Kas ı m

26 Tablo 10 İskonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlar ın ın Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırmas ı Aral ık 1987 Miktar Milyon Ti, Kas ı m 1988 Miktar Hükümet ve Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı Tar ı m Madencilik imalât Sanayii Yük Ta şımac ı l ığı Yurtiçi ve Yurtd ışı ticaret Bina ve in şaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto Senetleri Not: Hükümet ve Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı kalemi kar şıs ında gösterilen Miktar Bankam ızca Hazineye K ısa vadeli avans ve çe şitli sektörlerdeki kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti Kar şı l ığı verilen avanslar ı da içermektedir (Bak Tablo 2). Hazineye K ısa VAdeli Avans ve T.C.M. Konsolide Fonu inki şaf Sand ığı Kredisi Aral ık 1988'de kapat ılm ışt ı r. 25

27 ..

28 II. Bölüm EKONOMIK GELIŞMELER 27

29 1. Üretim, istihdam ve Fiy a) Üretim Art ışı ve Ka 1986, 1987 ve 1988 de ğerlerinin büyüme 12'de sabit üretici KONOM İK GELIŞMELER tlar naklar ın Kullan ı m ı : yıllar ında G.S.M.H.'n ın da ğı l ı m ı ve sektöre! katma h ızlar ı Tablo 11'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo iyatlar ıyla kar şılaşt ı rmal ı olarak gösterilmi ştir sabit fiyatlar ı la 1986'da milyon TL olan G.S.M.H. 1987'de milyon TL'ye ulaş m ış ve 1988'de milyon TL olarak gerçekmaktad ır. Bu itibarla sabit fiyatlarla büyüme h ız ı leşece ği tahmin (Atı 1987'de % 6.8 ve 19 : 8'de %8.1 olarak görülmektedir. 28 Sabit üretici fiyatla s ının sektör paylar ı % 21.7, %21.2 ve % %18.9 oranlar ı ile i ıyle hesaplanan 1986, 1987 ve 1988 yıllar ı G.S.Y.I.H. a göz att ığı m ızda her üç y ılda Kamu Hizmetlerinin 9.7 oranlar ı ile ilk s ı rayı, Ticaretin %18.7, %18.7 ve inci s ı ray ı, Tar ı m ın %12.5, %12.1 ve %12.9 oranlar ı ile üçüncü s ıray ı i şgal etti ğini görürüz. Bunlar ı %11.5, %11.4 ve %11.5 oranlar ı ile Sanayi e %11.0, %10.9 ve %10.8 oranlar ı ile Ula şt ırma ve Haberle şme sektörle i izlemektedir.

30 Tablo 11 G.S.M.H.inın Dağılımı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları,..." V ı.g1...1 /1 GL/10.11 ıa LVIAL VI/ IL,/ Sektörler Büyüme H ız ı Da ğı l ı m Yüzdesi Gerçekle şme On :Tahmini Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ıl ık c) Bal ıkç ı l ık Sanayi a) Maden ve Taşocakç ılığı b) imalât Sanayi c) Elektrik ve su 1474e3 ( inşaat Ticaret a) Toptan ve perakende ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ılık Ulaşt ırma ve Haberle şme Mali Müesseseler Konut Gelirleri Serbest Meslek ve Hizmetler Kiamu Hizmetleri İthalk Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış Alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f.) ,) Kaynak : Devlet Plttr ılama Örgütü

31 Tablo 12 G.S.M.H.'nın Dağılımı ve Sektörel Değerlerin Büyüme H ızları 1977 Üretici Fi atl r ı 1 Sektörler Büyüme H ızı Da ğı l ı m Yüzdesi Gerçekleş me ön tahmini Tar ım a) Çiftçilik b) Ormanc ılık c) Bal ıkç ıl ık Sanayi a) Maden ve Taşocakç ılığı b) Imalât Sanayi c) Elektrik ve Su inşaat Ticaret a) Toptan ve perakende ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ıl ık f Ulaşt ırma-haberle ş me Mali Müesseseler Konut Gelirleri Serbest Meslek ve Hizmetler Kamu Hizmetleri Ithalât Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış Alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f.) Kaynak : Devlet Plânlama Örgütü

32 y ıllar ına ait kar şı la şt ı rmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi Tablo 13'tedir. Cari fiyatlarla G.S.M.H.'n ın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1987'de %94.1 iken bu oran 1988'de %94.8'e yükselmi ş, D ış Aç ığın pay ı ise %5.9'dan %5.2'ye düş müştür. Böylece Toplam Kaynaklarda Yurtiçi Kaynaklar lehine bir geli şme olmu ş ve d ışa bağıml ı l ık azalm ışt ır y ı l ında Toplam Kaynaklar ın %19.5'i Yat ı r ımlara ve %80.5'i Tüketime gitmi ş 1988'de ise bu oranlar s ıra ile %15.6 ve %84.4 olarak görülmektedir. Bu suretle 1988 y ı l ında Tüketimin Pay ı artm ış Yat ı r ı mlar ın pay ı ise azalm ışt ır. Sabit Sermaye Yat ı r ı mlar ında Kamunun Pay ı 1987'de %38.8'den %28.0'e dü ş müş, Özel Sektörün pay ı ise %61.2'den %72.0' yükselmi ştir. Toplam Tüketimde Kamunun Pay ı 198'7'de %24.1'den 1988'de %22.0'ye düş müş, Özel Sektörün pay ı ise %75.9'dan %78.0'e yükselmi ştir. 31

33 Tablo 13 Kaynaklar - Harcamalar Dengesi Miyon İL ** Değiş me % G.S.M.H.'ya oran ı Cari Sabit* Cari Sabit* Cari Sabit* I. Toplam Kaynaklar G.S.M.H. (a.f.) D ış Aç ı k II. Toplam Yat ı r ı mlar Sabit Sermaye a) Kamu b) Özel Stok De ğ i şmeleri a) Kamu b) Özel III. Toplam Tüketim Kamu Tüketimi Özel Tüketim IV. Toplam Yurtiçi Tasarruflar ı sabit fiyatlar ıyla ** Gerçekle şme Tahmini Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

34 b) istihdam 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ında istihdam ın sektörel da ğı l ı m ı kar şı la şt ırmal ı olarak Tablo 14'de verilmi ştir. Her üç y ılda yakla şık %30 payla Tar ım birinci s ı ray ı i şgal etmekte bunu yakla şık %22 payla Kamu Hizmetleri ve yine yakla şık %10 payla Sanayi Sektörü izlemektedir. Tar ım ve Kamu Hizmetleri Sektörleri düşüş trendi gösterirken özellikle in şaat sektöründe t ırmanma göze çarpmaktad ı r. 1986'da olan çal ışan nüfus 1987'de 66212'ye ve 1988'de 68076'ya yükselmi ştir. i şsiz say ıs ı ise 1986'daki 1568'den 1987'de 1210'a ve 1988'de yap ı- lan ön tahmine göre 881'e dü şmüştür. Bu suretle i şsizlik oran ı 1986'da %2.4, 1987'de %1.8 ve 1988'de %1.3 olarak görülmektedir. 33

35 Tablo 14 İstihdamm Sektöre! Da ğılım ı ve Nüfus Sektörler Say ı 1986 Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı % Sayı 1987 Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı. % Sayı 1988 (ön tahmin) Toplam Çal ışan Nüfus Oranı % 1. Tar ı m Sanayi a aienc ı ı ve - ocakç ıl ığı b) İmalât Sanayii c) Elektrik-Su inşaat Ticaret-Turizm a) Toptan ve Perakente ticaret b) Otelcilik Lokantac ı l ık Ulaşt ırma-haberle şme Mali Müesseseler Serbest MesLA ve Hizmetler Kamu Hizmetleri (K İT ve Belediyeler dahil) Toplam Çal ışan Nüfus i şsiz Say ıs ı Toplam Nüfus Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

36 c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ı fiyat hareketleri kar şılaşt ı rmal ı olarak Tablo 15'de verilmi ştir. Devlet Planlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı anketi yap ı lm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre a ğı rl ıkl ı, yeni bir tüketim kal ıb ı haz ırlanarak 1 Ocak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya ba şlanm ışt ı r. Hayat pahal ı l ığı 1984'de %70.72, 1985'de %43.04, 1986'da %48.09, 1987'de %43.01 ve 1988'de %62.57 olarak saptanm ış olup bunun mal ve hizmet gruplar ına göre da ğı l ı m ı Tablo 16'da gösterilmektedir. Yüksek enflasyonist ortamda maa ş ve ücretlerin sat ın alma gücünü korumak düşüncesiyle 1983 y ıl ından beri e şel mobil sistemi uygulanmaktad ır y ıl ı sonuna kadar her dön ay sonundaki hayat pahal ıl ığı art ışı dikkate al ınarak maa ş ve ücretlere yans ıt ılan art ışlar 1986 y ı l ından itibaren her üç ay sonundaki duruma göre ayarlanmaya ba şlanm ışt ır. Asgari Ücret Komisyonunca 1 Ocak 1987'den itibaren, ayda TL olarak saptanan asgari ücret sözü edilen Komisyonun 9 Aral ık 1987 tarihli tavsiye karar ı uyar ınca 1 Ocak 1988'den itibaren ayda t'ye yükseltilmi ştir. Asgari Ücret Saptama Komisyonunun 2 Aral ık 1988 tarihli toplant ısında al ınan tavsiye karar ı ile 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren ayda i olarak saptanan asgari ücret 7 say ı ve 19 Ocak 1989 tarihli Resmi Gazetede yay ımlanarak Bakanlar kurulunca yürürlü ğe konmu ştur. 35

37 Tablo 15 Hayat Pahal ıl ığı Ocak Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ı m Aral ık Kaynak: D vlet Plânlama Örgütü 36

38 Tablo 16 Hayat Pahal ılığının Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağılım ı Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim ilaç ve T ıp Eğitim Ta şıt Hizmetler E ğlence ve Okuma Sigara Şahsi Harcamalar Toplam Ocak 1988 den itibaren yeni döküm uygulanm ışt ı r, şöyleki: 1988 G ıda Giyim 5.57 Ev E şyas ı 6.49 Sa ğ l ık ve Ki şisel Bak ım ile ilgili Harcamalar 3.36 Ula şt ırma ve Haberle şme 9.62 Kültür, E ğitim ve E ğlence 4.78 Konut ve Konut ile ilgili Harcamalar 3.15 Sigara Toplam Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü. 37

39 2. Mali ve Parasal Geli şm ler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı i 985'te 45.8 milyar TL, 1986'da, 70.5 milyar TL 1987'de milyar Ti, ve 1988' n ilk 11 ayl ık uygulamas ında milyar TL olarak gerçekle şmi ştir. Bu har amalarda yerel gelir katk ıs ı 1985'de %46.9, 1986'de %47.2, 1987'de %55.6 ve 1 88'de %71.9 oranlar ıyla istikrarl ı bir geli şme içindedir. Öte yandan 1985 v 1986 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın yakla şık olarak %17'si oran ında gerçekle şen yere gelirler 1987'de %24.4 oran ı ile belirgin bir iyile ş me göstermi ştir. (Tablo 17 v 18) 1987 y ıl ı sonu itiba iyle birikmi ş bütçe 'aç ıklar ı 73.8 milyar 1L's ına bali ğ olmuştur. Söz konusu aç ı T.C. Ziraat Bankas ı Kredileri ve di ğer borçlanmalarla kar şılanm ışt ır. (tablo 19) T.C. Ziraat Bankas ı dan sa ğlanan krediler faizler hariç olmak üzere 1987 yı l ı sonunda 55.9 milyar tutar ındad ır. Bunun y ıllara göre dökümü Tablo 20'de verilmektedir. 38

40 Tablo 17 G.S.M ile Karşılaşt ırmal ı Bütçe Analizi Milyar Ti. Gerçekle ş me 85 G.S.M.H. Yüzdesi Gerçekleş me 1986 G.S.M.H Yüzdesi 1987 Gerçekleşme G.S.M.H. Yüzdesi 1988 Gerçekle şme (11 ayl ık) I. Bütçe Yerel Gelirleri Vergi Gelirleri 17.6 a) Dolays ız Vergiler 8.6 b) Dolayl ı Vergiler Di ğer Gelirler 3.9 Bütçe Giderleri Cari Giderler 35.7 a) Personel Giderleri 17.2 b) Di ğer Cari Giderler 2.9 c) Transferler Sosyal - Di ğer 2. Savunma Giderleri Yat ı r ı mlar 6.5 III.D ış Yard ım ve Borçlanmalar D ış Yard ı mlar - Borçlanmalar (Aç ı k) Not: G.S.M.H tahmin) Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

41 Tablo 18 Karşılaşt ırmal ı Bütçe özeti Milyar Ti. Gerçekleşme 1985 % Gerçek leşme 1986 % Gerçek leşme 1987 % 1988 Gerçekle şme % 1989 Gerçek leşme % Bütçe Finansman ı Yerel Kaynaklar D ış Yard ı m ) Borçlanma Cari Harcamalar Savunma Harcamalar ı Yat ı r ım Harcamalar ı * * 1988 y ı l ın ın 11 ayl ık döneminde gerçekle şen 7.0 milyar Ti, tutar ındaki yat ı r ım harcamalar ın ın 4.0 milyar TL's ı T.C., 3.0 milyar TL's ı K.K.T.C. Kaynakl ıd ı r. Ayr ıca projelerle ilgili olarak sözü edilen dönemde Ankara'da ödenen 16.2 milyar Ti, bu rakama dahil de ğildir. Bu suretle toplam yat ı r ı m harcamalar ı yani 23.2 milyar Ti, olmaktad ı r. Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

42 Tablo 19 Yıllar itibariyle Bütçe Aç ıklar ı Milyar Ti. Bütçe Aç ığı G.S.M.H. Yüzdesi 1975 y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ıl ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı sonu birikmi ş bütçe aç ığı 73.8 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 41

43 Tablo 20 T.C. iraat Bankas ından sağlanan Kredilerin (f zler hariç) y ıllar itibariyle &kimi] Milyar TL s , ı Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 42

44 b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ında imzalanan Ekonomik İşbirli ği Protokolünün Para, Kambiyo, Bankac ı l ık Bölümü alt ında yer alan maddeler peyder pey uygulama alan ına konulmaktad ı r. 26/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ğişiklik) Yasas ı 1 Haziran 1987, 35/1987 say ı l ı yeni Merkez Bankas ı Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 22/1987 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise 1 Kas ım 1987 tarihinden itibaren yürürlüğe konmu ştur. 22/1987 say ıl ı yasa ile de ğişik şekliyle 38/1982 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı alt ında verilen yetkilere dayan ılarak Bakanlar kurulunca yap ılan Para ve Kambiyo İşleri Tüzüğü'de 2 Kas ım 1987 tarih ve 116 say ı l ı Resmi Gazetede yay ımlanarak ayni gün yürürlü ğe girmi ştir. Böylece öngörülen yeni düzenlemeler için gerekli alt yap ı haz ı rlanm ış bulunmaktad ı r. 43

45 3. Ticaret, Pazarlama ve Öd meler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama Toptan ve perakent ticaret K.K.T.C. ekonomisinde önemli bir yer i şgal etmektedir. Bu sektörden do ğan ka 1987'de milyon Ti, olarak tahmin edilmektedir. ticaret sektöründe çal ışanlar saptanm ışt ır. Bu suretle ki şi 11.1 milyon Ti, ve 1988'de 18 Tablo 21 incelendi ğinde daki bölümünün Türkiye'den sat ımın ise %12-22 aras ında münün ise di ğer ülkelere yap ıld ığını görürüz. Genelde d ışal ımlar ı m ız dışındaki Avrupa Ortak Paza lemi ş, dışsat ımlar ı m ızda ise Orta Doğu IsUrn ülkeleri ve 22). Tar ım ürünleri d ışsat ı oluştururken %22 ile %43 ar muştur. D ışal ımda ise yakl mineral ürünleri görülmekte. D ış ticaret aç ığı m ız d döneminde d ışsat de ğişti ği görülmektedir (Tab ma de ğer cari fiyatlarla 1986'da milyon Ti, olarak gerçekle ş mi ş ve 1988'de milyon Ti, istihdam aç ıs ından bak ıld ığında toptan ve perakente 1986'da 4544, 1987'de 4651 ve 1988'de 4796 olarak başına katma de ğer 1986'da 7.6 milyon Ti. 1987'de 4 milyon Ti, şeklinde ortaya ç ıkmaktad ı r y ıllar ı itibariyle d ışal ı m ın %41-46 aras ınve %54-59 aras ındaki biatimünün di ğer ülkelerden, d ış i bölümünün Türkiye'ye ve %78-88 aras ındaki bölü- a Türkiye birinci s ı ray ı al ırken onu Birle şik Krall ık Ülkeleri, Birle şik Krall ık ve Uzak Do ğu Ülkeleri izen büyük pay Birle şik Krall ığa daha sonra Türkiye, di ğer Avrupa Ortak Pazar ülkelerine gitmi ştir (Tablo lar ı m ız ın %56 ile %78 aras ında de ğ i şen bir oran ını s ında de ğişen bir oran ı da sanayi ürünlerinden olu ş- şık %10 tar ımsal ürünlere kar şı l ık %90 sanayi ve ir (Tablo 23 & 24). lar baz ında y ılda 175 milyon ABD $'na yükselmi ştir. m ın d ışal ım' kar şılama oran ının %25 ile %47 aras ında o 25). D ış ticaretimizin geli ş esinde ula şım ve haberle şme en büyük etkenlerdendir. Politik ve ekonomik nemenlerle K.K.T.C. deniz ve hava limanlar ına uluslaraaras ı ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği şekilde düzenli uçak ve gemi seferleri yap ılamamaktad ır. D ış dünya ile haberle şme imkâ'nlanm ız da arzu edilen düzeyde de ğildir. Bütün bun ara kar şın çok say ıda yabanc ı ülke ile tic ıri ilişkiler tesis edilmi ş olup durum n iyile ştirilmesi yönünde çal ışmalar sürdür''.nektedir. 44

46 Tablo 21 Y ıllar D ış Al ı m Türkiye % Di ğer Ülkeler K.K.T.C.'nin Türkiye ve Di ğer Ülkelerle olan D ış Ticareti ?C Toplam Türkiye D ı Sat ı m Diğer Ülkeler Milyon ABD $ Toplam (Ocak-Eylül devresi) Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plitınlama Örgütü

47 Tablo 22 Ülkeler itibariyle D ış Ticaret Milyon ABD $ Ülkeler I. Türkiye II. Di ğer Ülkeler 1.Birleşik K rall ık 2.Di ğer AET ülkeleri 3.Orta Doğu islam Ülkeleri 4.Uzak Doğu Ülkeleri 5.Di ğer 1985 D ış % D ış al ım sat ı m De ğer Değer Toplam D ış % D ış al ım sat ı m De ğer Değer D ış % al ım Değer j D ış sat ı m Değer (Ocak-Eylül) D ış % D ış al ı m sat ı m Değer De ğer , Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

48 Tablo 23 D ışsat ı m ın Yapısı Milyon ABD $ Grup 1984 % 1985 % 1986 % 1987 % 1988 % (Ocak-Eylii1) 1. Tar ım Ürünleri a) Narenciye b) Patates c) Canl ı 6.8 Hayvanlar d) Qi ğer Tar ı m Ürünleri Sanayi Ürünleri a) işlenmi ş Tar ı m b) Di ğer Sanayi Ürünleri 3. Mineraller TOPLAM Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

49 Tablo 24 Mal Gruplarına Göre D ış Al ım Milyon ABD $ Grup 1. Yiyecek ve Canl ı Hayvan 2. içkiler ve Tütün 3. Yakıttan gayr ı yanrnayan hammadde 4. Mineral yak ıtlaş ya ğlayıc ı madde ve ilgili olanlar 5. Hayvan ve Sebze ya ğlar' 6. Kimyevi Maddeler 7. Hammaddesine göre tasnif edilenler 8. Makine ve Nakliye Araçlar ı 9. Çeşitli Mamuller % % (Ocak - Eylül) TOPLAM Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Planlama Örgütü

50 Tablo 25 Di ş Ticaret Milyon ABD Y ıllar D ış Al ı m D ış Sat ı m Aç ık D ışsat ı m ın D ışal ı m' Karşılama Oran ı ( tahmin) % % % % % % % % % %

51 b) Ödemeler Dengesi 1986 y ılında ilyon ABD $ olan ticaret aç ığının 1988 y ıl ında milyon ABD $'na yüksel esi beklenmektedir. Genelde d ışsat ı mla ı m ız d ışal ı mlar ı m ız ın yüzde 31'ini kar şılayabilmi ştir dönemi d ış tic retini gösteren Tablo 25 incelendi ğinde en iyi perforın %47.1'ini kar şıladığı 1980 y ıl ında, en kötü perfor- mans ın, ihracat ın, ithali mans ın ise ithalat ın sade e %24 9'unu kar şılayabildi ği 1987 y ı l ında olduğu görülür. Görünmeyen i şlemhrde, Turizmin katk ıs ı 1986'da 52.0 milyon ABD dolar ından, 1988'de milyon ABD dolar ına yükselece ği tahmin edilmi ştir. Di ğer görünmeyenlerin de, olum u katk ıs ıyla Cari İşlemler Dengesindeki aç ık 1986 y ıl ındaki 21.6 milyon ABD d lar ından 1988 y ı l ında 19.1 milyon ABD dolar ına düşecektir y ıl ında K..T.C.'ye gelen turist say ıs ı rakam ı ile yüksek bir düzeydedir. Bunun %80.3'ü Türkiye %19.7'si ise di ğer ülke turistlerinden oluşmaktad ı r y ı l ına toplam turist say ıs ı olarak gerçekle şmi ştir. Bunun 75.6's ı Türkiye %24.4'ü ise di ğer ülkelerdendir. Bu suretle turist say ıs ında kaydedilen sa ğ l ıkl ı geli şmenin yan ı s ıra kompozisyon itibariyle döviz kaz nd ıran yabanc ı turistler lehine önemli bir art ış göze çarpmaktad ı r. Di ğer Görünmeyen Gücünün K ıbr ıstaki harc Bölgesinde çal ışanlar ın meler, yabanc ı ülkelerde olanlar ın harcamalar ı ve ç ıkt ıktan sonra kalan mi 50 İşlemler Kalemi yurt d ışından gelen havale, Türk Bar ış malar ı ve Birle şmi ş Milletler Bar ış Gücü ve İngiliz Üs zançlar ından, sivil uçak kiralanmas ı için yap ılan ödeokuyan öğrencilerin masraflar ı, yabanc ı ülkelerde tedavi Hükümet görevlileri ile d ış temsilciliklerin harcamalar ı tar ı göstermektedir.

52 Tablo 26 L Cari İşlemler A. D ış Ticaret Ödemeler Dengesi (tahmin) Milyon ABD $ Deği şme % D ışsat ım D ışal ım D ış Ticaret Dengesi B. Görünmeyen İşlemler 1. Turizm (net) Di ğer Görünmeyenler (net) Görünmeyen İşlemler Dengesi Cari i şlemler Dengesi II. sermaye Hareketleri 1. T.C. Yard ım ve Kredileri Di ğer D ış Yard ı mlar Bedelsiz D ışal ı m K ısa Vadeli Di ğer Sermaye Hareketleri Sermaye Hareketleri Dengesi Genel Denge III. Rezerve Hareketleri (-Art ış +Azal ış) IV. Net Hata ve Noksan Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 51