T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MUHASEBE VE FİNANSMAN MUHASEBE DIŞI ENVANTER

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MUHASEBE VE FİNANSMAN MUHASEBE DIŞI ENVANTER ANKARA,2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ ENVANTER (DÖKÜM) İŞLEMLERİ Tanımı Envanter İşlemi Yapacak Olanlar Envanter Çıkarma Zamanları Envanter İşlemlerinin Aşamaları Envanter İşleminin Amaçları Muhasebe Dışı Envanter Varlıkları Miktar Olarak Belirleme Dönem İçi Giderlerinin Tespiti Dönem İçi Gelirlerinin Tespiti Mamul ve Yarı Mamul Sayımı...20 UYGULAMA FAALİYETİ...22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...29 ÖĞRENME FAALİYETİ VARLIKLARI DEĞER OLARAK BELİRLEME Değerlemenin Tanımı Değerleme Çeşitleri Değerleme Ölçüleri Kasadaki Nakitin Değerlemesi Yabancı Paralarda Değerleme Banka Hesaplarının Değerlemesi Menkul Kıymetlerin Değerlemesi Senetli Borç ve Alacakların Değerlemesi Şüpheli Ticari Alacakların Değerlemesi Stokların Değerlemesi Ticari Malların Değerlemesi Üretilen Ürünlerin Değerlemesi Değeri Düşen Malların Değerlemesi Envanter Defteri...42 UYGULAMA FAALİYETİ...45 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...47 MODÜL DEĞERLENDİRME...55 MODÜL PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)...56 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...70 KAYNAKÇA...71 i

4 KOD ALAN AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 344MV0025 Muhasebe ve Finansman DAL/MESLEK Bilgisayarlı Muhasebe Elemanı MODÜLÜN ADI Muhasebe Dışı Envanter MODÜLÜN TANIMI Bilanço esasına göre tutulan defterlerde uygulanan muhasebe dışı envanter işlemlerinin tanıtıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Yevmiye Defteri, Büyük Defter ve Mizan modüllerini almış olmak YETERLİK Tekdüzen muhasebe sistemine göre muhasebe dışı envanter işlemlerini yapmak. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Genel Amaç Bu modül ile, tekdüzen muhasebe sistemine göre muhasebe dışı envanter çalışması yapabileceksiniz. Amaçlar 1. İşletmenin varlık ve borçlarının sayımını yapabileceksiniz. 2. İşletmenin bilançosundaki varlık ve borçlarını değerlemeye tabi tutabileceksiniz. Bilgisayar laboratuvarı, bilgisayar, bilgisayar masası, yazıcı, kâğıt, CD, hesap makinesi, form belgeler, bilanço. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen; modül sonunda sizin üzerinizde ölçme aracı uygulayacak, modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Başarılı işletmeler her şeyden önce vergi ve yasal yükümlülüklerini zamanında yerine getirirler. Bunun için de vergi ile ilgili düzenlemelerin takip edilmesi gerekir. İyi bir muhasebecinin özelliklerinden birisi de defterini tuttuğu işletmenin vergi ile ilgili işlemlerini sorunsuz yürütmektir. Şirketler elde ettikleri yıllık gelirleri üzerinden belirli oranlarda vergi öderler. Ödenecek verginin miktarının hesaplanması tespit edilen gelire bağlıdır. Bir yılda elde edilen gelirin net olarak hesaplanması bu nedenle önemlidir. Şirketler gelirlerini yılsonunda yaptıkları envanter (döküm) işlemleri sonucunda tespit ederler. Envanter işlemleri vergi yasalarına uygun olarak yapılmalıdır. Aksi halde işletme bilmeden birçok usulsüzlük suçu işlemiş sayılabilir. Bu nedenle sizlere, envanterin ilk adımı olan muhasebe dışı envanter işlemlerini tanıtmaya çalışacağız. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Bu modül ile; Vergi Usul Kanunu, Tekdüzen Hesap Planı ve Türk Ticaret Kanunu na göre envanter işlemini tanıyarak muhasebe dışı envanter işlemlerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmaları yapmanız yeterli olacaktır. 1. Alışveriş yaptığınız marketten yetkililerine envanter işlemlerini ne zaman yaptıklarını öğreniniz. 2. İlgili internet sitelerine girerek envanter işlemlerinin aşamalarını indiriniz. 3. Tanıdığınız bir iş yerinden kazancını nasıl tespit ettiğini öğrenerek sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. 1. ENVANTER (DÖKÜM) İŞLEMLERİ Kelime anlamı sayım veya döküm olan işlem hayatımızda her zaman karşılaştığımız bir kavramdır. Taşınırken, seyahate çıkarken almamız gereken eşyaları, cebimizdeki ve bankadaki paramızı zaman zaman sayarız. Resim 1.1: Sayım yapan görevliler İşletmeler de mali durumlarını ve kıymetlerini sayarak tespit ederler. Şirketlerin sayım yapma nedeni net dönem kâr veya zararını vergi kanunları açısından belirlemektir. Kıymetlerin sayımını, muhasebe servisinde çalışanlar gerçekleştirir. 3

8 1.1. Tanımı Defter tutan tacirlerin belirli bir tarihte sahip oldukları varlık ve kaynakların sayımını yaparak ticari defterlerini bu sayım sonuçlarına göre denkleştirmelerine envanter işlemleri denir. Defterlere yapılan bu denkleştirme kayıtlarına envanter kayıtları denir. Envanter kayıtlarından sonra işletmenin Kâr mı yoksa zarar mı? ettiği rakamlar ile ortaya dökülür. Resim 1.2: Depo 1.2. Envanter İşlemi Yapacak Olanlar Vergi Usul Kanunu envanter işlemi yapmak zorunda olanları aşağıdaki gibi belirlemiştir. Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan gerçek ve tüzel kişi tacirler, Her türlü ticaret şirketleri, Kendi isteği ile bilanço esasına göre defter tutanlar, İşletme defteri tutan mal alış satışı üzerine çalışan mükellefler, envanter işlemi yaparak faaliyet sonuçlarını belirlemek zorundadırlar Envanter Çıkarma Zamanları Ticaret şirketleri ve sahıs işletmeleri canlarının istediği zaman envanter işlemi yapabilirler. Envanter çıkarılma zamanlarına ve amaçlarına göre değişik şekillerde isimlendirilmektedir. İşletmenin kuruluş işlemlerinden sonra çıkardığı envantere "Kuruluş Envanteri", Hesap dönemi başlangıcında çıkarılan envantere "Başlangıç veya Dönem Başı Envanteri", Hesap döneminin sonunda faaliyet sonucunu hesaplamak için çıkarılan envantere "Dönem Sonu Envanteri", Şirketin başka birine devri için çıkarılan envantere "Devir Envanteri", Şirketin kapatılması amacıyla düzenlenen envantere Tasfiye Envanteri", 4

9 İflasın sonunda (şirketin batması) düzenlenen envantere "İflas Envanteri" denmektedir. Vergi Usul Kanunu normal faaliyet döneminin bir yılda en az 6 en çok 12 ay olmasını emreder. Faaliyetin zamanını kapsayan yaklaşık bir yıla iş yılı (hesap dönemi) denebilir. Yukarıdaki gibi değişik zamanlarda envanter çıkarılabilir. Ancak Vergi Usul Kanunu envanter yapılma zamanlarını vergilendirme açısından aşağıdaki gibi tespit etmiştir. Bir hesap döneminin sonunda (bir yılın sonunda), Özel hesap dönemi olanlar dönemin bittiği son ayda, İşini bırakanlar işi bıraktıkları gün, Vergi dairesinden izin alarak üç yılda bir envanter çıkaranlar (eczaneler, büyük mağazalar, büyük sınai işletmeler), her yıl için büyük defterlerine göre mevcut kıymetlerini envanter defterlerine yazarlar. Faaliyet alanları yoğun olduğu için sayım işlemini üç yılda bir gerçekleştirirler Envanter İşlemlerinin Aşamaları Envanter işlemi ilgili standartlar ve kanunlara göre iki aşamada gerçekleştirilir. Muhasebe Dışı Envanter Muhasebe İçi Envanter Envanter işleminin ön koşulu muhasebe dışı envanter işlemleri tamamlanmasıdır Envanter İşleminin Amaçları İşletmenin dönem sonu itibarıyla varlıklarının ve kaynaklarının fiili durumun belirlemek, Vergi kanunlarına göre her yıl faaliyet gelirlerinden ödenmesi gereken vergi miktarının belirlenmesi için, İşletme yönetimine alınacak kararlarda yardımcı olmak, Defterlerin her yıl kapatılarak tekrar açılmasının yasal bir zorunluluk olmasından dolayı envanter işlemleri yapılmaktadır Muhasebe Dışı Envanter Tacirin ticari defterine yazdığı kıymetlerin fiili olarak işletmede olup olmadığının tespiti işlemlerine muhasebe dışı envanter işlemleri denir. Vergi Usul Kanunu nda envanter aşağıdaki gibi özetlenmiştir. Saymak, Ölçmek, Tartmak, Değerlemek şeklinde tanımlanan bu aşamaları iki başlık olarak belirleyebiliriz. 5

10 Varlıkları Miktar Olarak Belirleme Muhasebede görevlendirilen yetkili kişilerce depo, kasa, cüzdan veya dosya gibi yerlerde saklanan kıymetler envanter günü tek tek sayılır. Resim 1.3: Varlıklar Sayılan varlıkların mevcut miktarları görevlilerce listelere tek tek yazılır. Bu listelere sayım listesi denir. Sayım listelerinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır: Listenin sayfa numarası Sayımın yapıldığı günün tarihi Sayımı yapan görevli veya görevlilerin imzaları Hazırlanan listelerin özet sonuçları envanter defterine yazılır. Listeler defterler gibi Vergi Usul Kanunu na göre 5 yıl saklanmalıdır. Envanter listesine örnek olarak aşağıdaki şekli verebiliriz. Listeler, her varlık çeşidi için ayrı düzenlenerek imzalanır. Tarih... ENVANTERİ Sayfa No SIRA NO CİNSİ MİKTAR BİRİM FİYAT TUTAR NOT TOPLAM Düzenleyen (İsim ) Firma Sahibi veya Vekili (İsim Kaşe) 6

11 Hazır Değerlerin Sayımı Hazır değer denildiğinde ilk akla gelen nakit anlamıdır. İstenildiği anda her türlü ödemenin yapılmasını sağlayan kıymetlerdir. Örneğin kasa, döviz kasası, alınan çekler, bankadaki mevduat hesapları gibi. Kasada sayım günü ne kadar para adedi olduğu tek tek listeye yazılır. Kasadaki dövizler hangi cins yabancı para ise ayrı ayrı sayılarak yazılır. Cüzdanda bulunan çeklerin adedi yazılır. Bankadaki mevduat hesaplarında ne kadar nakit olduğu bankadan alınan dekont ile o gün için belirlenerek envanter defterine yazılır. Örneğin bir işletmenin hazır değerleri aşağıdaki gibi ayrı listelere yazılır Tarihli Kasa Sayımı Listesi KASA ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Cinsi Miktarı Tutarı YTL 1 1 YTL 10 adet YTL 90 adet YTL 20 adet YTL 5 adet YTL 6 adet YTL 4 adet 400 TOPLAM Düzenleyen Firma Yetkilisi 7

12 Tarihli Mevduat Listesi BANKA ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. İlgili banka Hesap Bakiyesi Tutarı 1 Akbank YTL YTL 2 Ziraat Bankası YTL YTL 3 Halkbankası YTL YTL TOPLAM YTL Düzenleyen Firma Yetkilisi Tarihli Dolar Sayımı Listesi DOLAR ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Cinsi $ Miktarı Adet TOPLAM Tutarı (YTL) Düzenleyen Firma Yetkilisi Doların değerlemesi daha sonra yapılacaktır. Merkez Bankası nın $ ın 31 aralık günü sonu kapanış alış fiyatının tespit edilmesi gerekir. 8

13 Tarihli Alınan Çekler Sayımı Listesi ALINAN ÇEKLER ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Hangi olduğu Bankanın Nominal Değeri Tutarı 1 Akbank YTL YTL 2 Ziraat Bankası 5.000YTLl YTL Düzenleyen TOPLAM YTL Firma Yetkilisi Menkul Kıymetlerin Sayımı Menkul kıymetler sahibine gelir getiren, rahatlıkla satılabilen ve para gibi piyasada kabul gören senetlere denir. Şirketlerin aldığı kıymetli evraklar kasa veya cüzdanda korunur. Kaç adet ve hangi tür senet olduğu bir listeye yazılır. Aşağıdaki örnekte yer alan liste sayım sonucu oluşturulmuştur. Resim 1.4: Menkul Kıymetler Tarihli Menkul Kıymetler Sayımı Listesi 9

14 MENKUL KIYMETLER ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Cinsi Miktarı LOT 1 Hisse senedi 10 2 Tahvil 40 3 TOPLAM Tutarı (YTL) Düzenleyen Firma Yetkilisi Menkul değerlerle ilgili envanter listelerinde menkul değerleri ihraç eden işletmelerin adları ve unvanları, menkul değerlerin çeşitleri, serisi ve çıkarılış tarihleri, nominal ve alış bedelleri ilave bilgiler olarak yer alır. Çıkarılan tahviller envanter listesine çıkarılan tahvillerin serisi, numarası, çıkarılış tarihleri, nominal değerleri, ihraç bedelleri, hangi kanalla satıldıkları, itfa edilen tahviller ve itfa tarihleri belirtilir Alacak ve Borçların Sayımı Şirketin başka kişi ve kuruluşlarından olan alacaklarına ticari alacak denir. Bu alacaklar senetli veya senetsiz olabilir. Miktarını belirlemek için ticari defterlere bakılır. Senetlerin vadeleri ve tutarları defterden listeye yazılır. Senetsiz alacak ve borçlar envanter listelerine yazılırken karşı tarafın adı, adresi, alacak veya borcun tutarı, vadesi belirtilir. 10

15 Senetli borç ve alacaklarda senedin nominal değeri, reeskont bedeli senedin borçlusu veya alacaklısı yazılır. Örneğin: ALACAK ve BORÇLARIN ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Alacak veya Borcun Cinsi Vadesi Faiz Oranı Kalan gün sayısı Borçlusu veya Alacaklısı Tutarı (YTL) 1 Alacak senedi 3 ay %50 40 Ayşe Kaya Veresiye 1 ay Göksu Ak Borç senedi 4 ay % Pınar Koç Banka Kredisi 5 yıl % 4 Akbank Borç Senedi 1 ay %35 20 Ali Gül TOPLAM Düzenleyen Firma Yetkilisi şeklinde liste oluşturulur. Bilançoda yabancı kaynak, işletmenin borç aldığı kişi ve kuruluşları ifade eder. Alınan borç senetli veya senetsiz olabilir. Senetli ve senetsiz borçlar ayrı ayrı tespit edilerek listelere eklenmelidir. Borç bir bankadan kredi şeklinde alınmış ise bankadan dekont alınarak hesabın durumu netleştirilmelidir Stokların Sayımı Üretim yapan işletmeler, satın aldıkları ham madde ve yardımcı maddeleri, ürettikleri mamul ve yarı mamulleri stok kartlarına işleyerek veya bilgisayar paket programları ile takip ederler. Fiili olarak işletmenin ne kadar mamul ürettiği, ham maddesinin veya yardımcı maddesinin kaç tane, kaç kilo, kaç metre olduğu sayım listesine gruplandırılarık yazılmalıdır. Resim 1.5: Barkod Resim 1.6: Stok sayımı 11

16 Örnek stok sayım listesi aşağıda verilmiştir. STOKLARIN ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Nu. Stokların Cinsi Miktarı (ADET) 1 Fırın 45 2 Televizyon 70 3 Çamaşır Mak Bulaşık makinesi 20 5 B Halı 10 6 A Halı 25 7 A Buzdolabı 10 Maliyet Bedeli YTL Tutarı (YTL) Düzenleyen Firma Yetkilisi Maddi Duran Varlıkların Sayımı Resim 1.7: Duran varlıklar Maddi duran varlık işletmelerde kullanılmak üzere alınan makine, teçhizat, bina, arsa, taşıt, depo gibi kıymetleri ifade eder. Aktifte kayıtlı olan bu varlıkların miktarı ticari defterlere bakılarak belirlenir. Ancak deprem, yangın gibi beklenmeyen durumlarda kaybedilen duran varlıklar listeye yazılmaz. Kaybedilen varlığın akibeti ile ilgili bilgi toplanmalıdır. Örnek; Birikmiş Cinsi Adet Kayıtlı Değeri Amortismanı Ev YTL 250 YTL Taşıt YTL 120 YTL Depo YTL 14 YTL 12

17 Duran varlıkların birikmiş amortismanları onların yıpranma paylarını gösterir. Amortisman hesaplama kurallarının da bilinmesi uygun olacaktır Duran Varlıklara Amortisman Ayırma İşletmenin aktifinde kayıtlı bulunan demirbaşlar, binalar, makineler, tesisler gibi duran varlıklara her yılın sonunda yıpranma payı ayrılır. Bu yıpranma payına amortisman denir. Duran varlıklar ve amortisman işlemleri, amortisman defteri ile veya bilgisayar programları yardımıyla yapılır. Her yıl ayrılan amortismanın rahat takip edilmesi için amortisman defteri tutulur. Ayrılan amortismanlar Vergi Usul Kanunu na göre 690-Dönem Kâr Zarar Hesabı na borçlu olarak aktarılır. Yapılan aktarma kaydı şirketin gelirini azaltan bir işlemdir. Resim 1. 8: Bilgisayar Amortismanlar geliri azalttığından Vergi Usul Kanunu amortisman ayırmayı bazı kurallara bağlamıştır. Buna göre; Duran varlığın maliyet bedeli üzerinden satın alındığı yılın sonunda amortisman ayrılır. Varlıklar işletmeye alındığında maliyet bedeli ile defterlere kaydedilir. Bundan sonra da defterdeki değeri ile işleme tabi tutulur. İlk alış sırasında değeri bilinmeyenler vergi değeri, emsal bedeli gibi değer birimleri ile aktife yazılır. Varlık bina, arsa, tesis, arazi gibi taşınamayan varlık ise her yıl için kayıtlı değer üzerinden, maliyet bedelinden veya vergi değerinden amortisman hesaplanır. İşletmede inşa edilen yollar ve haklar da amortismana tabi tutulur. Arsa ve arazilerin üzeri boş ise buna amortisman hesaplanmaz. Üzerinde meyve ağacı bulunan arsaların fidanlarına aşılanma tarihinden itibaren amortisman ayrılır. Fidanların aşılanma süreleri türüne göre değişir. Bu süreler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan 59 numaralı tebliği (59 numaralı GVK Genel Tebliği tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.) ile düzenlenmiştir. Fidanlıklara aşılanma tarihinden itibaren her yıl % 10 amortisman hesaplanır. İş yerinde kullanılan makinelerin çalışma sürelerine göre amortisman oranı değişmektedir; Yılda saate kadar çalıştırılan makinelere normal amortisman oranı %20, Yılda saat ile saat arasında çalıştırılan makinelere normal amortisman oranının % 25 fazlası yani % 25, Yılda saatten fazla çalıştırılan makinelere normal amortisman oranının % 30 fazlası yani % 26 oranında hesaplanır. 13

18 Yer altı ve yer üstü madenlerin işletilmesi de amortismana tabidir. Ancak bu madenlerin amortisman oranı Maliye ve Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlıklarından alınan özel izin ile belirlenir. Amortismanın hesaplanmasında iki yöntem vardır. İşletme sahibi istetiği yöntemi seçmekte serbestir. Ancak varlığın amortismanı hangi yönteme göre ayrılmış ise bundan sonraki yıllar da aynı yönteme devam edilmesi zorunludur. İşletmelerde beklenmeyen olağanüstü durumlarda fevkalade amortisman ayrılabilir. Bu işlem için Maliye Bakanlığından izin alınır. Ayrılacak amortisman miktarını bakanlık belirler. Ticari işletmeler Vergi Usul Kanunu na göre iki şekilde amortisman ayrılabilir. İstenilen yöntemin seçilmesinde sınır yoktur. Ancak, bir kıymete hangi usulde amortisman ayrılmışsa, diğer yıllarda da aynı yönteme devam edilmesi zorunludur. Buna göre; Normal amortisman: Bu amortisman usulünde her yıl aynı miktarda amortisman hesaplanır. Amortisman oranı, yani varlığın yıllık değer kaybı Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen amortisman oranları kitapçığından alınır. Normal amortisman süresini bulmak için bir sayısı, amortisman oranına bölünür. Sonuç yıl cinsinden amortisman süresidir. Örneğin, demirbaş eşya ve liralık bir iş yerini 2004 yılı içinde satın alan işletme yılın son günü taşıtına % 20, binaya % 10 oranında normal amortisman ayıracaktır. Peki en fazla kaç yıl amortisman ayırılmalıdır? Hadi birlikte belirleyelim. Demirbaş Amortisman Süresi = 1 = 1 = 5 yıl Amortisman Oranı 0,20 Formüldeki bir sayısı, amortisman hesaplanan kıymetin bir bütün olduğunu gösterir. Bir bütün her yıl değerinin %20 sini kaybederse, kaç yıllık ömrü vardır? Demirbaş 5 yıl boyunca her yılın sonunda amortismana tabi tutulacaktır yılı sonunda amortisman defteri aşağıdaki gibi görünecektir. 14

19 Resim 1.9: Amortisman defteri Her varlığa bir sayfa ayrılır. Amortisman defterinin bir sayfasının örneği aşağıda verilmiştir, lütfen inceleyiniz. Demirbaş ve Amortisman Defteri İşletmenin duran varlıklarının izlendiği defterdir. Varlıkların alım tarihi, alış bedeli, yapılan eklentiler (özel maliyet bedelleri) ve bunlara ayrılan amortisman paylarının kaydedildiği defterdir. Duran varlıkların amortismanlarının yanında yeniden değerleme yapıldığında bu değerleme oranı ve değerleme sonrasında elde edilen değerler yazılır. Örneğimizdeki Demirbaşın Normal Amortismanı: Aşağıdaki şeklimizi amortisman defterinin sayfası kabul ederek işlemlerimizi yazalım. SIRA NO TARİH AMORTİSMANA TABİ OLAN İKTİSADİ KIYMETİN İLK GİRİŞİ KAYIT NO ADEDİ CİNSİ AMORT. ORANI ALIŞ BEDELİ DEMİRBAŞLAR VE AMORTİSMAN X1 1 4 Ahşap Tezgah X1 2 1 Çalışma Masası X1 3 2 Koltuk X1 4 1 Yazar Kasa X2 5 1 Ahşap Dolap X2 6 1 Çelik Kasa BİRİKMİŞ AMORTİS. DEĞ.ÖNCEKİ NET DEĞER AMORTİSMAN TUTARI... 20X0... YILI BİRİKMİŞ AMORTİSMAN KALAN KIYMET

20 1 Yıllar Duran Varlık Demirbaş Seçilen Amortisman Yöntemi Normal Normal Normal Normal Normal Seçilen Amortisman Oranı %20 %20 %20 %20 %20 Ayrılacak Amortisman Tutarı yılı sonunda demirbaşa YTL amortisman ayrılacaktır. Amortisman defterinde hangi yılda, hangi orandan, hangi usule göre amortisman hesaplandığı ve hangi oranın kullanıldığı belirtilir. Bu defter sayesinde duran varlıklar daha rahat takip edilir. Örneğimizdeki Bina Normal Amortismanı: Binanın Amortisman Süresi = Bir tam = (Bütün bir olduğu için) 1 = 10 yıl Amortisman Oranı 0,10 Amortisman defterinin diğer sayfası; (000TL) 2 Yıllar Varlık Iş yeri A.Yöntemi Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. Nor. A. Oranı %10 %10 %10 %10 %10 %10 %10 %10 %10 %10 A. Tutarı İş yerine 2007 de olduğu gibi her yıl sonunda YTL amortisman ayrılacaktır. Binanın amortisman ayırma yılı 2013 tür yılında bina için amortisman ayrılmayacaktır. 16

21 Azalan Bakiyeler Usulüne Göre Amortisman Bu yöntemde ayrılacak amortisman oranı 2 ile çarpılır. Varlığın kayıtlı değerine uygulanır. Her yıl ayrılan amortisman miktarı varlığın değerinden çıkarıldıktan sonra amortisman hesaplanır. En son yıl amortisman ayrıldığında varlığın kayıtlı değeri ile birikmiş amortismanı eşit hale gelir. Örneğin; normal amortisman yönteminde çözdüğümüz aynı örnekleri azalan bakiyeler usulüne göre tercih etseydik, hesaplamalarımız aşağıdaki gibi olacaktı. Örnekteki Demirbaşın Azalan Bakiyeler Usulüne Göre Amortismanı: Amortisan oranı (0,20 X 2) 0,40 olacaktır. Demribaşın Amortisman Süresi = Bir tam = (Bütün bir olduğu için) 1 = 5 yıl Amortisman Oranı 0,20 X 2 katı Demirbaş 5 yıl boyunca her yılın sonunda amortismana tabi tutulacaktır yılı sonunda amortisman defteri aşağıdaki gibi görünecektir. 1 Yıllar Duran Varlık Demirbaş Seçilen Amortisman Yöntemi A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye Seçilen Amortisman Oranı %40 %40 %40 %40 Tamamı Ayrılacak Amortisman Tutarı yılında Liranın % 40 ı X 0,40 = YTL bulunur. Demirbaşın değeri 2005 yılında = liranın % 40 ı X 0,40 = YTL bulunur. Demirbaşın değeri 2006 yılında = liranın % 40 ı X 0,40 = YTL bulunur. 17

22 Demirbaşın değeri 2007 yılında = liranın % 40 ı X 0,40 = YTL bulunur. Demirbaşın değeri 2008 yılında 4, = liranın tamamı amortisman yazılır. Örneğimizdeki Binanın Azalan Bakiyeler Usulüne Göre Amortismanı: Binanın Amortisman Süresi = 1 = (Bütün bir olduğu için) 1 = 10 yıl Amortisman Oranı 0,10 Amortisman defterinin diğer sayfası; Deftere her yılın tutarında bir önceki yılın amortismanı çıkarılarak o yılın tutarı bulunur. O yılın bedelinden amortisman hesaplanır. Taşıt örneğinde uygulandığımız yolu aynı şekilde izleyelim. (000TL) 2 Yıllar Varlık Iş yeri ,4 81,92 65, ,5 6,71 A.Yöntemi A.B A.B A.B A.B A.B A.B A.B A.B A.B A.B A. Oranı %20 %20 %20 %20 %20 %20 %20 %20 %20 Tam A. Tutarı ,6 20,48 16,384 13,10 10,48 8,39 6, İşletme 2006 da YTL amorrtismanı yıl sonunda ayıracaktır. Her yıl defterin sonunda belirtilen oranlar sırası ile gider bölümüne yazılır. Son yıl 2013 te ise kalan liranın tamamı amortisman ayrılır. Duran varlıkların amortisman defteri kullanıldığından envanter listesine gerek kalmaz. Direk olarak envanter defterine yazılabilir Öz Kaynakların Sayımı Genel geçici mizanda yer alan ortaklar, payları, geçmiş senelerde elde edilen kâr veya zararlar belirlenmiştir. Ortaklara ait bilgiler pay defterinden izlenerek takip edilir. Belirlenen bu tutarlar da envanter defterine eklenmelidir. Ortaklar Sermaye Payı Tutarı Aydın Fatsu 200 pay YTL Ali Güçlü pay YTL Bir pay 500 YTL dir. Geçen yılın karı YTL dir. 18

23 Öz sermaye ile ilgili envanter listelerinde, kayıtlı sermaye, ödenmiş sermaye, sermaye taahhütleri miktar ve tarihleri ile ihraç edilen hisse senetlerinin serisi, cinsi, numarası, nama yazılı olup olmadığı, nominal ve ihraç bedelleri; ayrılan ihtiyat ve karşılıkların miktar ve tarihleri yer alır Dönem İçi Giderlerinin Tespiti İşletmeler, faaliyetlerini sürdürebilmek için iş yılı içinde bazı masraf ve giderlere katlanmak zorundadırlar. Gider, genel geçici mizandan alınarak tespit edilir. Bu iş yılına ait olmayan giderler varsa bunlar toplamdan düşülür. Kalan net giderler tespit edilir. Örneğin; 770 Genel Yönetim Giderl. Hs. 632 Paz. Satış Dağ. Gid.Hs Toplam Toplam Hesapların toplamlarına göre muhasebecinin aşağıdaki soruları cevaplandırması gerekir. 1. Toplam YTL olan genel yönetim giderinin tamamı bu iş yılına ait midir? 2. Toplam YTL olan pazarlama giderinin tamamı bu iş yılına ait midir? Soruların cevabı evet ise bu giderlerin tamamı, ilgili hesaplara devredilmek üzere belirlenir. Cevap hayır ise bu döneme ait olmayan tutarlar belirlenerek toplamdan çıkarılır, devredilecek net gider tutarları tespit edilir Dönem İçi Gelirlerinin Tespiti İş yılı içinde giderler olabileceği gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanan gelirler de olacaktır. Elde edilen gelir hesaplarına yazılacaktır. Dönem sonunda gelir hesaplarının alacak kalanları toplanarak bu yıla ait olmayan gelirler varsa bunlar çıkarıldıktan sonra net gelirler tespit edilecektir. Gelir ve giderler toplamında önemli olan bu kalemlerin bu iş yılına ait olması ve vergi yasaları açısından kabul edilir olmasıdır. Kanunen kabul edilmeyen gider veya gelirler dönem sonunda kâr veya zarar hesaplanırken dikkate alınmaz. Örneğin, gelir hesaplarının durumu aşağıdaki gibi olan muhasebeci; 19

24 645 Menkul Kıym. Satış Kâr. Hs. 642 Faiz Gelirleri Hs Toplam Toplam 800 aşağıdaki soruları cevaplandırmalıdır. 1. Toplam YTL olan menkul kıymet satış kârlarının tamamı bu iş yılına mı aittir? 2. Toplam 800 YTL olan faiz geliri bu döneme mi aittir? Soruların cevabı evet ise bu giderlerin tamamı ilgili hesaplara devredilmek üzere belirlenir. Cevap hayır ise bu döneme ait olmayan gelirler belirlenerek toplamdan çıkarılır, devredilecek net gelir hesaplanır Mamul ve Yarı Mamul Sayımı Maliyet, ürünlerin üretim aşamasında yapılan masrafların tümünü ifade eder. Üretim tamamlandıktan sonra yapılan maliyetler ürünlerin miktarına göre dağıtılarak birim maliyet hesaplanır. Dönem sonunda üretimi tamamlanan ürünlere maliyetler paylaştırılarak dağıtılır. Bu dağıtım, gider dağıtım tablosu ile yapılır. Envanter aşamasında bilinmesi gereken yarı mamul ve mamul miktarı ve tutarlarıdır. Bunlar da envanter defterine birim maliyetinden yazılır. Aşağıdaki gibi bir liste oluşturulabilir. Cinsi Miktarı Birim Maliyet Tutar A mamulü 200 metre 10 YTL YTL B mamulü 500 metre 60 YTL YTL C mamulü 100 metre 40 YTL YTL Toplam YTL Bu işletmenin iş yılına ait toplam liralık mamulü stoklarında mevcuttur. Sayım işlemi listedeki gibi belirlenmiştir. Resim 1.10: Ticari defterler 20

25 Tarih... ENVANTERİ Sayfa No SIRA NO CİNSİ MİKTAR BİRİM FİYAT TUTAR NOT TOPLAM Düzenleyen (İsim ) Firma Sahibi veya Vekili (İsim Kaşe) 21

26 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları İşletmenin iş yılının başlangıç ve bitiş tarihlerini bilgisayarınızdan belirleyiniz. Envanter tarihi itibari ile genel geçici mizanı bilgisayardan alınız. Mizanda yer alan hazır değerleri sayarak listeye yazınız. Öneriler Bilgisayarınızda işletme tanımları bölümünden hesap dönemi seçeneğinden dönemin son gününü öğrenebilirsiniz. Kullandığınız muhasebe paket programından mizan menüsünden genel geçici mizanı alabilirsiniz. Büyük defterden hesapları ve toplamlarını sayarak alabilirsiniz. Şirketin menkul kıymetlerini sayarak listeye yazınız. Şirketin alacaklarını senetli ve senetsiz olmak üzere vadelerini dikkate alarak listeleyiniz. Şirketin duran varlıklarını demirbaş defterine bakarak amortismanları ile birlikte listeye yazınız. Senetli senetsiz borçların vadelerini dikkate alarak listeleyiniz. Şirketin öz kaynaklarını ticari defterlere bakarak tespit ediniz. Şirketin genel geçici mizanındaki gelir ve gider hesaplarının net tutarlarını belirleyiniz. Maliyet hesapları var ise mamul miktarını ve birim maliyetini listeleyiniz. Hisse senedi, bono, tahvil gibi mevcut olan kıymetli evrakları menkul kıymetler cüzdanından bulabilirsiniz. Alacakların türü ve vadelerini ilgili hesapların yardımcı hesaplarından edinebilirsiniz. Kullandığınız paket programın büyük defter dökümlerinden ve amortisman defterinden gerekli bilgileri alabilirsiniz. Şirket borçlarını, dökümünü cari hesaplardan, kredi borçlarını büyük defter dökümlerinden alabilirsiniz. Büyük defter dökümlerinden ilgili bilgileri alabilirsiniz. Gelir ve gider hesaplarının tamamının bu döneme ait olup olmadığını kayıtlardan araştırınız. Üretim yapan işletmelerde mamul stoklarını depolara giderek sayabilirsiniz. 22

27 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Örnek; Hesap dönemi 1 Ocak 2006 günü başlayıp günü biten şirketimizin sahip olduğu değerlere ait envanter listelerini ve ilgili işlemleri yapınız. Kasada; 2 adet 20 YTL, 10 adet 50 YTL, 5 adet 100 YTL mevcuttur. Şirketin elindeki çekleri; 1 adet 2 ay vadeli 500 YTL, 1 adet 3 ay vadeli 300 liralık çek mevcuttur. Alacak Senetleri; 7 ay vadeli 700 liralık alacak senedi, vadesine 10 gün kaldı. 3 ay vadeli 500 liralık alacak senedi, vadesine 30 gün kaldı. Menkul kıymetleri; lot Erdemir hissesi lotu 5 liradan, lot Akbank hissesi lotu 6 liradan aktifte kayıtlıdır. Stokları: Depoda yapılan sayımda aşağıdaki mallar tespit edilmiştir. Malların birim maliyetleri stok kartlarından edinilmiştir. Cinsi Miktarı Birim Maliyet A malı 200 metre 10 YTL B malı 500 metre 60 YTL C malı 100 metre 40 YTL D malı 400 metre 15 YTL E malı 800 metre 20 YTL F malı 600 metre 30 YTL Şirketin duran varlıkları: İş yeri ve depoya % 10, demirbaş ise % 20 normal amortisman ayrılacaktır. Cinsi Adet Kayıtlı Değeri Birikmiş Amortisman İş yeri YTL 12 YTL Demirbaş YTL 24 YTL Depo YTL 7 YTL İlgili hesaplamaları yaparak amortisman defterini işleyiniz. 23

28 Borçların mevcudu defterlerden aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Cinsi Vadesi Tutarı Adedi Borç Senedi 1 ay 400 YTL 1 Banka Kredisi 5 yıl YTL Öz kaynakları: Ortaklar Sermaye Payı Tutarı Aysun Karaman pay YTL Beyhan Can pay YTL Ayşe Duman pay YTL bir pay 0,5 YTL dir. Genel geçici mizana göre gelir ve gider hesaplarının durumu: Geçen yılın kârı YTL dir. Bu döneme ait toplam giderler YTL Bu dönemin net gelirleri YTL dir. Gelir ve gider rakamlarının tamamı bu döneme aittir. Listelerinizi aşağıdaki tablolara yazınız. Kasanın envanteri; KASA.. ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Cinsi Miktarı Birim Fiyatı Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket 24

29 Alınan çeklerin envanteri; ALINAN ÇEKLER... ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Cinsi Miktarı Miktarı Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket Alacak senetlerinin envanteri; ALACAK SENETLERİ. ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Cinsi Miktarı Vadesine Kalan Süre Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket 25

30 Menkul kıymetlerin envanteri; MENKUL KIYMETLER. ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Cinsi Miktarı Alış Bedeli birim fiyatı Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket Stokların envanteri; TİCARİ MALLAAR.. ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Sıra Cinsi Miktarı Birim Fiyatı Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket 26

31 Duran varlıkların envanteri; Yıllar Duran Varlık İş Yeri Seçilen Amortisman Yöntemi Normal Normal Normal Normal Normal Seçilen Amortisman Oranı % 10 % 10 % 10 % 10 % 10 Ayrılacak Amortisman Tutarı Yıllar Duran Varlık Demirbaş Seçilen Amortisman Yöntemi Normal Normal Normal Normal Normal Seçilen Amortisman Oranı %20 %20 %20 %20 %20 Ayrılacak Amortisman Tutarı Yıllar Duran Varlık Depo Seçilen Amortisman Yöntemi Normal Normal Normal Normal Normal Seçilen Amortisman Oranı % 10 % 10 % 10 % 10 % 10 Ayrılacak Amortisman Tutarı 27

32 Borçların envanteri; BORÇ SENETLERİ. ENVANTERİ Tarih: Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Cinsi Miktarı Vadesine Kalan Süre Tutarı Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket Öz kaynakların envanteri; ÖZ KAYNAKLARIN ENVANTERİ Sayfa Nu.: 1 Nu. Sıra Ortak Payı Bir Payın Değeri Tutarı Tarih: Not Toplam Düzenleyen Yetkilisi Şirket 28

33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplandırarak kendinizi değerlendiriniz. 1. Envanterin kelime anlamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sayım B) Uygulama C) Yazım D) Muhasebe 2. Ticari işletmelerin 6 aydan az 12 aydan fazla olamayacak iş yılına ne ad verilir? A) Sayım B) Hesap dönemi C) Bir yıl D) Bir ay 3. Aşağıdakilerden hangisi şirketlerin envanter çıkarma nedenlerinden değildir? A) Varlıkları belirlemek B) Kâr veya zararı bulmak C) Ödenecek vergiyi hesaplamak D) Hiçbiri 4. Aşağıdakilerden hangisi envanterde yapılan sayımların yazıldığı listedir? A) Yevmiye defteri B) Envanter listeleri C) Büyük defter D) Kasa defteri 5. Aşağıdakilerden hangisine sayım bilgileri öncelikli olarak yazılarak yetkililerce imzalanır? A) Raporlar B) Envanter ve bilanço defteri C) Sayım listeleri D) Tutanaklar 6. Sayım işlemleri hangi gün yapılır? A) Dönem biterken B) Dönem sonunda C) Yılsonuna bir gün kala D) Dönemin bittiği son günü 7. Envanter işlemleri ne zamana kadar bitirilmelidir? A) Yeni yılın ilk ayında B) Yeni yılın ilk 3 ayında C) Yılsonuna kadar D) Yeni yılın ilk günü 8. Sayım listelerinin yazıldığı deftere.defteri denir. A) Yevmiye B) Büyük C) Envanter D) Demirbaş DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız, cevaplarınız doğru değilse faaliyeti tekrar gözden geçiriniz. Doğru cevaplar verdiyseniz bir sonraki öğrenme faaliyetine geçebilirsiniz. 29

34 Aşağıda listelenen davranışları, davranışlarınızın her birinde uyguladıysanız Evet, uygulamadıysanız Hayır bölümlerini işaretleyiniz. Yukarıdaki bilgilere göre şirketin itibarıyla düzenlenecek sayım listelerini hazırlayınız. Listenin altını muhasebe müdürü olarak kendinizin, şirket yetkilisi olarak da arkadaşınızın isminizi yazarak imzalayabilirsiniz. Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırarak işlemlerinizi kontrol ediniz. MODÜL ADI: Muhasebe Dışı Envanter İşlemleri UYGULAMA FAALİYETİ: Varlıkları miktar olarak belirleme ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI: SINIF VE NU.: AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Şirketin faaliyet dönemini tespit ettiniz mi? 2. Genel geçici mizanı bilgisayardan aldınız mı? 3. İşletmenin hazır değerlerine ait listeyi hazırladınız mı? 4. Menkul kıymetlerin sayım listesini hazırladınız mı? 5. İşletmenin alacaklarını gruplandırarak listelediniz mi? 6. Maddi duran varlıkların amortismanlarını hesaplayarak listelediniz mi? 7. Yabancı kaynakları listelediniz mi? 8. Öz kaynakları sayarak listelediniz mi? 9. Bu yıla ait gelir ve gider hesaplarının net tutarını tespit ettiniz mi? 10. İşletme üretim yapıyorsa, üretimi tamamlanan mamullerin sayımını listelediniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz Evet ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. Hayır larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Hepsi Evet ise bir sonraki ögrenim faaliyetine geçiniz. 30

35 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Bu modül ile Vergi Kanunları na göre değerleme işlemlerini tanıyarak sayım sonuçlarını değerleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: 1. Çevrenizde bulunan bir ticari işletmeyi ziyaret ederek işletmelerin, deposundaki malı saydıktan sonra nasıl değerlediğini sorunuz. 2. Çevrenizdeki bir muhasebeciden değerleme esaslarını neye göre belirlendiğini öğreniniz. 2. VARLIKLARI DEĞER OLARAK BELİRLEME Sayım işleminde varlıklar miktar olarak belirlenmiştir. Yıl içinde çeşitli tarihlerde değişik fiyatlarla elde edilen varlıklardan, envanter gününde elimizde kalanların değerinin belirlenmesi gerekir Değerlemenin Tanımı Değerleme envanter işlemlerinin ikinci aşamasıdır. Varlıkların vergi matrahının hesaplanmasında kullanılan takdir ve tespit şekli olarak Vergi Usul Kanunu nda tanımlanmıştır. Genel olarak anlamı sayılan varlıkların hangi fiyattan veya tutardan envanter defterine yazılacağını gösterir. Sahip olduğumuz varlıkları nasıl değerleyebiliriz? 31

36 Değerlemede esas, varlıkların vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda sahip oldukları kıymetlerdir. Envanter sonrası düzenlenen bilançolar kıymetlerin genel bir özetini gösterir. Bilanço dönem sonunda sahip olunan değerleri fiili olarak gösterir hale getirilir Değerleme Çeşitleri Elimdeki senetleri, binaları, demirbaşları, menkul kıymetleri saydım, neye göre değerleyeceğim? Değerleme işlemi çeşitli yasalara göre üç grupta toplanabilir: Türk Ticaret Kanunu na göre değerleme: Envanterin listelere hazırlanabileceğini ancak listelerin çok uzaması halinde liste toplamlarının envanter defterine yazılabileceğini hükme bağlamıştır. Sermaye Piyasyası Kanunu na göre değerleme: Menkul kıymetlerin nasıl değerlendirilebileceğini hükme bağlamıştır. Vergi Usul Kanunu na göre değerleme: Muhasebeciler bu değerleme esaslarını dikkate almaktadırlar. Envanterin hazırlanmasının bir nedeni de ödenecek vergiyi belirlemek idi, bu nedenle bizler Vergi Usul Kanunu nda yer alan hükümlere göre değerleme üzerinde duracağız Değerleme Ölçüleri Vergi Usul Kanunu na göre dikkate alınması gereken ölçüler aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Maliyet bedeli: Bir mal veya hizmetin işletmeye getirilip satışa sunulana kadarki süreç içinde yapılan ödemelerin tamamına maliyet bedeli denir. Üretim maliyeti Satın alma maliyeti olarak gruplandırılabililir. 32

37 Borsa rayici: Menkul kıymetler borsasına, kambiyo borsasına veya ticaret borsalarına kayıtlı olan menkul kıymetler borsa rayicine göre değerlenirler. Değerleleme gününün sonunda borsadaki menkul kıymetin fiyatı kaçtan kapanmış ise o fiyat değerlemede kullanılır. Son gün fiyatlarda tutarsızlık varsa 30 günlük ortalama fiyat hesaplanarak menkul kıymet değerlendirilir. Tasarruf değeri: Değerleme gününde bir kıymetin sahibi için ifade ettiği değerdir. Senetli alacak ve borçlar bu değerleme esasına göre değerlendirilir. 500 Liralık bir ay vadeli senet sahibi açısından o gün için 450 Lira edebilir. Mukayyet değer (kayıtlı değer): Ekonomik kıymetin muhasebe kayıtlarına alındığı değerdir. Yani deftere hangi değerden işlenmiş ise değerleme de o değer kullanılır. İtibari değer (nominal değer): Varlığın üzerinde yazan değerdir. Genellikle kıymetli evrak sayılan senetlerde kullanılır. Rayiç bedel: Varlığın o günkü alım satım değerini ifade eder. Muhasebede sadece maliyet bedeli bilinmeyen bina ve araziler için kullanılır. Emsal bedeli ve emsal ücreti: Gerçek bedeli bilinmeyen veya tespit edilemeyen malın değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran alacağı değerdir. Vergi değeri: Bina ve arsaların rayiç bedeli olarak dikkate alınır. Envanter işlemlerinde aşağıdaki kıymetler maliyet bedeli ile değerlendirilir. DEĞERLEME TABLOSU DEĞERLEME TÜRÜ Maliyet Bedeli İtibari Değer (Nominal Değer) Kayıtlı Değer (Mukayyet Değer) UYGULANACAK HESAPLAR Gayrimenkuller ve onların tamamlayıcı parçaları, Makine ve tesisler, Taşıtlar ve gemiler, Gayrimaddi haklar, Üretilen ürünler, Mamul veya gayrimenkulun temini sırasında yapılan tüm ödemeler, Ticari mallar, Ticari malın takibinde stok kartı kullananlar, stok kartlarındaki alış fiyatlarına göre maliyetlerini belirler. Kasa, Çıkarılan tahviller, Çekler, Tahviller, Gider ve gelir hesapları, 33

38 Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti Tasarruf Değeri Vergi Değeri, Rayiç Bedel Gider ve gelir tahakkukları, Karşılıklar, Dönem kâr veya zarar hesapları, Senetsiz ve senetli alacak ve borçlar Özel hallerde; değeri belirli olmayan kıymetlerin önce vergi değeri, o yoksa borsa rayici, o da yoksa emsal bedeli dikkate alınır. Değeri %10 dan fazla düşen mallar, Ortalama maliyet veya takdir esasına göre emsal bedeli belirlenir. Senetli alacaklar ve borçlar, Bankalardan, sigorta şirketlerinden ve bankerlerden olan alacak ve borçlar, Değeri tespit edilemeyen maddi duran varlıklar için kullanılabilir. Yukarıdaki tabolada verilen değerleme ölçütleri, işletmenin envanter listeleri çıkarıldıktan sonra bazı sayım listesindeki miktar bölümünün yanına yazılarak toplam tutara ulaşılır. Böylece listeler son şeklini almış olacaktır. Bu işlemden sonra envanter defterine listeler çok uzun ise toplamları, değilse hepsi yazılarak işlemler tamamlanır Kasadaki Nakitin Değerlemesi Kasadaki nakdin değerlemesi ikiye ayrılır: Türk parasının değerlemesi, Yabancı paraların değerlemesi Türk Parasında Değerleme Kasadaki para üzerinde yazılı değeri ile değerlenir. Değerlendikten sonra kasadaki toplam nakit listeye yazılır. Resim 2.1: Sayım görevlisi 34

39 Kasa sayım listesi Sayfa Nu.: 1 KASA ENVANTERİ Tarih: Sıra Nu. Cinsi Miktarı Tutarı YTL 1 1 YTL 10 adet YTL 90 adet YTL 20 adet YTL 5 adet YTL 6 adet YTL 4 adet 400 TOPLAM Düzenleyen Firma Yetkilisi Fiili Sayım Sonucunun Tutarı = Kasa Hesabının Borç Kalanı olmalıdır. Kasa hesabının fiili sayım sonucu ile aynı olması muhasebe kayıtları ile sağlanacaktır. Değerlemede amaç varsa aradaki farklılığın hesaplanmasıdır. Kasa hesabında görünen nakit fiili kasada yoksa bu duruma kasa sayım noksanı, hesapta görünen nakitten fiili kasadaki nakit fazla ise kasa sayım fazlası adını alır. Kasadaki farklılığın nedeni araştırılarak bulunmalıdır. Sebebi bulunamayan farklılıklar ilgili hesaplara aktarılır. Örneğin; yapılan kasa sayımında toplam YTL nakit olduğu belirlenmiştir. Sayım sonucu ile kasa hesabının borç kalanı ile karşılaştırılır. 100-KASA HESABI Yan tarafta işletmenin kasa defterinin toplamları yer almaktadır Toplam Nakit girişi toplamı Nakit çıkışı toplamı Kasada olması gereken nakit : = hesapta görünen 35

40 Kasadaki nakit defterdeki tutara eşit mi? Resim 2.2: Nakit kontrolü Fiili sayım sonucu olan lira ile kasa hesabının borç kalanının aynı olması sağlanmalıdır. Bu durumda; Kasada YTL görünmektedir. Kasada 10 YTL fazlalık vardır. Sayımdan kaynaklanan fazlalığın nedeni bulunmak üzere yevmiye ve büyük defterlere kayıt yapılmalıdır. Sayım sonucu defterdeki kalandan az çıkarsa aradaki fark kasa noksanı olarak isimlendirilir. Noksan olan tutar defterlere bulunmak üzere kaydedilir. Kasa Fazlasının Nedenleri Tahsil edilen nakitler yanlışlıkla fazla alınmış olabilir. Senetsiz alacaklardan biri ödenmiş, ancak belgesi işlenmemiş olabilir. Hatalı sayım yapılabilir. Kasa Noksanının Nedenleri Faturalar fazla veya hatalı ödenmiş olabilir. Ödemeler defterlere işlenmemiş olabilir. Malzeme alış faturası gelmemiş olabilir Yabancı Paralarda Değerleme Yabancı para cinsinden yapılan ticari işlemler o günkü alış kuru üzerinden değerlendikten sonra defterlere işlenir. Ancak işlemin karşılığı olan yabancı para kasada tutulabilir. Kasadaki yabancı paralar, miktarları sayıldıktan sonra 31 aralık günü T.C. Merkez Bankası nın ilan ettiği son alış kuru üzerinden değerlenir. Değerleme işlemi Vergi Usul Kanunu na göre yapılmaktadır. Örneğin; bir şirketin günü yapılan kasa sayımında $ vardır. Doların defterlere kaydedildiği gün alış kuru 1,4 YTL dir. 31 aralık günü dolar alış kuru 1,6 YTL den kapanmıştır. Deftere kayıt günüdeki değeri = $ X 1,4 YTL = YTL Bu günkü değeri = $ X 1,6 YTL = YTL Aradaki fark YTL 36

41 Dolar kasasının YTL artırılması gerekecektir. Doların değeri düşseydi o zaman aradaki fark kadar dolar kasasının azaltılması gerekecekti Banka Hesaplarının Değerlemesi Şirketler, nakitlerini işletmede tutmak yerine bankalarda tutarlar. Bankalardaki hesaplar 102- Bankalar Hesabı nda izlenir. Envanter zamanında şirketler, bankalardan dekont alarak hesaplarında ne kadar para olduğunu öğrenmelidirler. Bankanın kayıtları ile şirketin kayıtları arasında farklılıklar varsa bunlar muhasebe kurallarına göre düzeltilmelidir. Resim 2.3: Banka gişesi Örnek: Bankadan alınan tarihli dekontta hesabımızda YTL nakit olduğu belirlenmiştir. Hesabın defterdeki görünümü şöyledir: 102-BANKALAR HESABI Toplam Bankaya yatırılan Hesaptan çekilen Şirketin kayıtlarında hesapta olması gereken nakit : = YTL dir. Bankadan alınan dekontta YTL olduğu görülmektedir. Bizim defterimizde ise YTL dir. Belgeyi incelediğimizde aradaki YTL nin dönem sonu faizi olarak hesabımıza işlendiğini öğreniyoruz. Bunu envanter listemizde göstermemiz gerekmektedir. Bankadaki mevduat yabancı paralı ise hesap kalanının o gün sonu alış kuru üzerinden değerlenmesi gerekir. Yukarıdaki işlem bankalardaki tüm hesaplar için ayrıca yapılmalıdır Menkul Kıymetlerin Değerlemesi Şirketler fazla nakitlerini değerlendirmek için kıymetli evrak özelliği taşıyan bu belgeleri satın alırlar. Defterlere alış değerinden kaydedilen belgelerin envanter günü gözden geçirilerek o günün değerine getirilmesi gerekir. 37

42 Sermaye piyasası kurulu, Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu na göre değerleme esasları aşağıdaki gibidir. Menkul kıymetler faiz artışlarından faydalanmak amacıyla alınır. Alındığında aktife alış bedelinden kaydedilir. Şirketin kendisinin çıkardığı menkul kıymetler, belgenin üzerindeki yazılı değerinden değerleme işlemi yapılır. Borsadan alınan menkul kıymetler borsa o gün sonu kapanışının alış fiyatından değerleme işlemi yapılır. Hazine bonosu ve devlet tahvilleri Merkez Bankası nın günü açıkladığı göstergelerden değerleme işlemi yapılır. Yatırım fonları, katılma belgeleri ve kâr-zarar ortaklığı belgeleri alış bedellerinden değerleme işlemi yapılır Senetli Borç ve Alacakların Değerlemesi Şirketin başkalarından olan alacaklarını ve borçlarını sayıp belirledikten sonra dönemin son günündeki değerini hesaplamak zorundadır (Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği hükümleri uyarınca). Alacak hakkını bugün tahsil etmeye kalkan şirket ne kadar alır? Borcunu bugün ödemek istese ne kadar öder? sorularına cevap aranmalıdır. Hakkın bu günkü değerini bulmak için hesaplanan faize reeskont (ikinci indirim) denir. Borç ve Alacakların Reeskonta Tabi Tutulma Şartları Borç veya alacak bir senede bağlı olmalıdır (banka, banker ve sigorta şirketleri hariç). Senedin bir vadesi olmalıdır. Senedin vadesi 31 aralık itibarıyla gelmemiş olmadır. Senet, defterlerde kayıtlı olmalıdır. Alacak senedinin karşılığında gelir elde edilmelidir. Borç senedinin karşılığında gider yapılmalıdır. Reeskont İşleminin (İkinci İndirim) Yapılabilmesi için Gereken Şartlar Senedin üzerindeki faiz oranı, faiz oranı belli değilse; itibarıyla T.C. Merkez Bankası nın ilan ettiği kısa vadeli borçlanma faiz oranı kullanılır. Senedin vadesine bakılarak tahsile; 31 aralıktan sonra kaç gün kaldığı hesaplanır. Senedin kayıtlı değeri envanter listesinden alınır. Her senet için ayrı ayrı hesaplanır. Reeskont Faizi = Nominal Değer X Faiz Oranı X Tahsile Kalan Gün Sayısı 360+ (Faiz Oranı X Tahsile Kalan Gün Sayısı) 38

43 Her senet için bu formül kullanılarak hesaplama yapılır. Hesaplamada makine kullanılmalıdır. Örnek: İşletmenin elinde bulunan 60 gün vadeli, liralık bir alacak senedinin faiz oranı % 40 tır. 31 aralık günü senedin vadesinin dolmasına 30 gün kaldığına göre dönem sonu reeskontunu hesaplayalım. Reeskont faizi = YTL X 0,40 X 30gün = = YTL 360+(0,40X 30gün) 372 Senedi tahsil etmeye kalktığımızda bize = YTL ödenecektir. Senedimizin vadesi dolduğunda lira edecektir Şüpheli Ticari Alacakların Değerlemesi Tahsil edilmesinde sorun çıkan ticari alacakları tahsil etmek üzere yasal yollara başvurulur. Senedin mahkemeye verilmesi ile alacak senedi Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı na aktarılır. Süreç devam ederken dönem sonunda senedin tahsilinin güçleşmesi halinde bu senetlere tahsil edilemeyecek tutar kadar karşılık ayrılılr. Envanter defterine alacak kaydedilirken şüpheli alacak olarak kayıtlı değerinden, ayırılan karşılık da hemen altına yazılır Stokların Değerlemesi Sizce depomuzda ne kadar malımız kaldı? Stoklar; işletmenin satmak, kullanmak ve üretmek üzere edindiği malzeme, ticari mal, yarı mamul, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede nakite çevrilebilen varlıklardan oluşur Ticari Malların Değerlemesi Stoklardaki mallar Vergi Usul Kanunu na göre maliyet fiyatları ile değerlenir. Sayım sonuçlarının karşısına her ürünün maliyet fiyatı yazılır. Ürünün miktarı ve maliyet fiyatı çarpılarak tutar bulunur. Tüm malların tutarlarının toplamı envanter sonucunda bulunan stok miktarını verir. Stoktaki ticari mal veya diğer ürünler stok kartlarına işlenerek işletmede izlenir. Her ürüne bir kart açılır. Kartın üzerine ürünün adı, kodu ve dönem yazılır. Ürün giriş çıkışı ve 39