01 TÜRKLERDE. DEVLET TEfiK LATI. Atabey Divan- Hümayun Lonca Teokrasi Kap kulu Mutlak monarfli Güçler Birli i Meclis Hükümeti Sistemi Ulusal irade

Transkript

1 01 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI Ulufl Yabgu Kurultay Hatun Kut Sübafl Sultan Melik Pervanecilik Atabey Divan- Hümayun Lonca Teokrasi Kap kulu Mutlak monarfli Güçler Birli i Meclis Hükümeti Sistemi Ulusal irade 9

2 lk Türk devletlerinde devlet anlay fl ve teflkilat n temel unsurlar n, lk Türk devletlerinde hükümdar n özellikleri ve görevlerini, lk Türk devlet teflkilat nda karar verme süreçlerine halk n kat l m ile bunun önemini, slamiyetin kabulü ile Türk devletlerinde yönetim anlay fl ndaki de iflimi, Osmanl devlet teflkilat n n iflleyiflini, Tanzimat la birlikte Osmanl devlet teflkilat ndaki de iflimi, Meflrutiyet Dönemi'nde devlet teflkilat ndaki de iflimi, Cumhuriyetin ilan ile devlet teflkilat ndaki de iflimi kavram fl olaca z. 10

3 KISA KISA Türkler ve Bağımsızlık Türklerde bağımsızlık (oksızlık) kavramı önemlidir. Bu nedenle Türkler çoğu zaman bağımsız yaşamayı, esaret altında yaşamaya tercih ederdi. Türkler ve Ülke Türklerde üzerinde yaşanılan ülke ülke (uluş) olarak adlandırılırdı. Ülke toprakları temelde millete ait olup, millet adına hükümdar ve hanedan tarafından yönetilmiştir. Türk devlet anlayışında ülke toprakları, doğu-batı ya da sağ-sol şeklinde iki kısma ayrılırdı. Türkler ve Töre Kanun anlamına gelen töre, eski Türk sosyal ve siyasi hayatını düzenleyen kurallar bütünü idi. Türklerde devlet töre kurallarına dayalı bir oluşumdu. Devletin varlığı törenin varlığına bağlı idi. Kut Ne Demek? Türkler, hükümdar ve ailesine Gök Tanrı tarafından yönetim yetkisi verildiğine inanırdı. Bu anlayışa kut adı verilirdi. Müslüman Türklerde Hakimiyet Sembolleri Türk İslam devletlerinde hükümdarın hakimiyet sembolü olan unsurlar hutbe, taht, tac, sikke, nöbet, çetr, bayrak, tuğ, kemer, çadır idi. Selçuklularda Karar Alma Mekanizmaları Selçuklularda devlet işleyişine dair kararlar bazı divanlar aracılığıyla alınırdı. Önemli devlet meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı Büyük Divan (Divan-ı Ali) en önemli divan durumundaydı. Selçuklu İdari Yapılanması Selçukluların idari yapılanması eyalet birimleri şeklindeydi. Eyaletlerin başında melik adı verilen hükümdar oğulları ya da şıhne adı verilen eyalet valileri bulunurdu. Eyalet valileri geniş yetkilere sahip olmuşlardır. Osmanlı Yönetim Felsefesi Osmanlı Devleti nin yönetim esasları temelde şu unsurlara dayanmaktaydı: - İslam hukuku, - Türk gelenekleri, - Fethedilen bölgelerin yerel kültürleri Osmanlı Hükümdarları Osmanlı hükümdarları ilk zamanlarda bey, gazi ve sultan unvanları ile adlandırılırken sonraları padişah unvanını almışlardır. İstanbul Farklı Bir Şehir İstanbul un yönetiminden genel anlamda Sadrazam, sorumlu idi. Hukuk işlerine Taht Kadısı güvenlik işlerine ise Yeniçeri Ağası bakardı. Belediye hizmetleri Şehremini tarafından görülürdü. II. Mahmut Dönemi Düzenlemeleri II. Mahmut Dönemi nde Osmanlı merkez teşkilatında önemli değişiklikler meydana geldi. Bu dönemde Avrupa ülkelerinde uygulanan kabine (bakanlar kurulu) usulüne geçildi. Bunun sonucunda nezaretler (bakanlıklar) kurulmaya başlandı. Tanzimat Dönemi nde Yapılan Düzenlemeler Tanzimat Dönemi nde iltizam usulü kaldırıldı. Bunun yerine hazine gelirlerini toplamak için muhassıllıklar kuruldu yılında yapılan yeni düzenleme ile sancaklara bağlı kazalar kuruldu. Sancakların idaresine kaymakam, kazaların idaresine kaza müdürleri getirildi. Meşrutiyet Bir komisyon tarafından hazırlanan ve Türk tarihinin ilk anayasası olan Kanun-ı Esasi 23 Aralık 1876 da ilan edildi. Meşrutiyet in ilanında Avrupa da yetişen ve Avrupa tarzı yönetim biçimlerini benimseyen Genç Osmanlılar grubunun (Jön Türkler) çalışmaları etkili olmuştur. Yeni Türk Devleti nin İlk Anayasası Yeni Türk Devleti nin yönetim biçimini, yasama yürütme ve yargı yetkilerinin nasıl kullanılacağını belirleyen bir temel kanuna yani anayasaya ihtiyaç vardı. Yeni anayasa 20 Ocak 1921 de TBMM tarafından kabul edilmiştir. Ulus İradesi ve TBMM Atatürk, Millet mukadderatını doğrudan doğruya eline aldı ve milli egemenliği bir şahısta değil bütün fertleri tarafından seçilen vekillerden kurulmuş TBMM de temsil etti. Bundan başka saltanat makamı, bundan başka bir hükümet heyeti yoktur ve olamaz demiştir. 11

4 Etkinlik I. İslam öncesi Türklerde devlet teşkilatı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Türkler, hükümdar ve ailesine Gök Tanrı tarafından yönetim yetkisi verildiğine inanırdı. Bu anlayışa kut adı verilirdi. b) Hükümdarın melik adı verilen oğulları, vali olarak ülkenin değişik bölgelerinde görevlendirilirdi. c) İslamiyetten önce Türk devletlerinde hükümdar eşine hatun denirdi. Hatunluk kavramının Hunlardan itibaren var olduğu bilinmektedir. d) Askerlik Türklerde ilk dönemlerden itibaren bir meslek olarak görülmüş, ücretli askerlerden oluşan ordular bulundurulmuştur. e) Türk devletlerinde orduya Sü, ordunun komutanına Sübaşı denilirdi. f) Türklerde en büyük askeri birlik kişiden oluşan Tümen di. Tümenlerin başında tümenbaşı bulunur, diğer birlikler, binbaşı, yüzbaşı, onbaşı adı verilen komutanlar tarafından sevk ve idare edilirdi. II. İslam öncesi Türklerde devlet teşkilatı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Türklerde ülke, doğu-batı ya da sağ - sol şeklinde iki kısma ayrılırdı. Bu şekildeki yönetim biçimi.. olarak adlandırılmıştır. Türk devletlerinde batı toprakları, hakana bağlı kalmak kaydıyla hükümdarın unvanını taşıyan kardeşi tarafından yönetilirdi. İslam öncesi dönemde Türk topluluklarında toplum,.. Urug Bodun biçiminde yapılanırdı. Türklerde toplumun temel birimi dir. III. Selçuklularda devlet teşkilatı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Ülke, hanedan üyelerinin ortak malı sayılırdı b) Hânedan üyeleri arasından seçilen hükümdar, bütün devletin en büyük başkanı olup adına hutbe okunur ve para bastırılırdı. c) Hükümdarlar devletin ilk dönemlerinde yabgu, Dandanakan Savaşı ndan sonra ise sultan unvanını kullanmışlardır. d) Yönetim anlayışının şekillenmesinde Abbasi ve Gazneli devlet teşkilatlarının etkisi olmuştur e) Selçuklularda halktan gelen şikayetler haftanın belli günlerinde bizzat hükümdara ulaştırılırdı. Bu şikayetler Divan-ı Istıfa da dinlenirdi. 12

5 IV. Osmanlı Devleti nde devlet işleyişinin merkezinde yer alan Topkapı Sarayı nın bölümlerini yazınız. Topkap Saray 'n n Bölümleri V. Osmanlı Devleti nde yönetim anlayışı ve devlet teşkilatı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Fatih Dönemi nde yayınlanan.. ile padişaha gereği durumunda kardeşlerini idam ettirme yetkisi verilmiştir. XVII. yüzyıl başlarında.. Dönemi nde tahta en yaşlı şehzadenin geçmesi uygulaması başlatıldı. Osmanlı Devleti nde I. Ahmet Dönemi nde gerçekleştirilen. ve.. düzenlemesi taht kavgalarının önüne geçilmesi amacına yöneliktir. Osmanlı padişahları Yavuz Sultan Selim den itibaren unvanını kullanmaya başlamış ve İslam dünyasının lideri konumuna gelmiştir. Osmanlı hükümdarının erkek çocukları olan şehzadeler küçük yaşlardan itibaren sancaklara gönderilerek buralarda.. konusunda yetiştirilirlerdi. Şehzadelerin yanında eğiminden sorumlu olan ve ismi verilen tecrübeli devlet adamları bulunurdu. VI. Osmanlı Devleti nde İstanbul un yönetimi ilgili görevlileri ve görevleri doğru şekilde eşleştiriniz. Osmanlı Devleti nde İstanbulda kim hangi işlerden sorumlu? 1. Yönetim işleri (.) a. Yeniçeri Ağası 2. Hukuk işleri (.) b. Şehremini 3. Güvenlik işleri (.) c. Sadrazam 4. Belediye hizmetleri (.) d. Taht Kadısı VII. Mustafa Kemal in TBMM nin çalışma düzeni ile ilgili olarak 24 Nisan 1920 de verdiği önergede yer alan maddelerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. kurmak zorunludur.. nin üstünde hiçbir güç yoktur. Geçici bir hükümet başkanı atamak ya da. vekili tanımak doğru değildir.. ve... halifenin durumu barışın sağlanması sonrasında meclisin vereceği karara göre belirlenecektir. TBMM, ve yetkilerine sahiptir. Hükümet işleri meclisten seçilecek bir kurul tarafından yürütülmelidir. aynı zamanda hükümet başkanıdır. 13

6 01.1 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI 1. I. Çin in askeri açıdan güçlenmesi II. III. Göçebe yaşamın korunmak istenmesi İpek Yolu nun denetim altına alınmak istenmesi Yukarıda verilenlerin Türk topluluklarını İslam öncesinde aşağıdakilerden hangisine yönelttiği söylenebilir? A) Yerleşik yaşama geçilmesine B) Hayvancılığa önem verilmesine C) Şehirleşme olgusuna önem verilmesine D) Askeri mücadelelere hazır bulunulmasına E) Ekonomik faaliyetlere önem verilmesine 4. İlk Türk devletlerinde, yönetim yetkisinin hakan ve ailesine Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden olduğu savunulabilir? A) Toplumsal düzenin sarsılmasına B) Boy yapılanmasının sona ermesine C) Töre kurallarının etkisinin azalmasına D) Toplumsal sınıf farklılıklarının oluşmasına E) Hükümdarların otoritesinin güçlü olmasına 5. İslam öncesi Türk devletlerinde yönetim alanında hükümdarın yanında Kurultay meclisinin de etkili olduğu bilinmektedir. Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? 2. İlk Türk devletlerinin siyasi varlığı uzun süreli olmamıştır. Bu durum, I. hayvancılıkla yaygın olarak uğraşılması, II. boylar arasında anlaşmazlıklar yaşanması, III. merkezi yönetim anlayışının güçlendirilememesi olgularından hangilerinin bir sonucu olarak görülebilir? D) I ve III E) II ve III A) Halkın yönetime katıldığına B) Hükümdarların yetkilerinin sınırsız olmadığına C) Dini inançların yönetimde etkili olduğuna D) Göçebe yaşamın gerilemeye başladığına E) Ulusal devlet anlayışının görüldüğüne 6. Asya Hun Devleti, Orta Asya Türk topluluklarını bir bayrak altında toplamıştır. Bu gelişmeye bakıldığında, I. Türk siyasi birliği kurulmuştur. II. Göçebe yaşam yaygınlaştırılmıştır. III. Güçlü bir askeri yapı oluşturulmuştur. yargılardan hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I ve III 3. Hunlar, Çin topraklarına yönelik akınlarla Çinlilere karşı üstünlük elde etmiştir. Bu gelişme aşağıdakilerden hangisinin sonucu olarak gösterilebilir? A) Kültürel etkileşime açık olunması B) Geniş bir bölgede egemen olunması C) Üstün bir askeri güce sahip olunması D) Boy beylerinin yönetimde etkili olması E) Halkın farklı etknik gruplardan oluşması 7. Türk topluluklarının en eski dönemleri ile ilk bilgiler Çin ve Arap kaynaklarından elde edilmektedir. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Türkler arasında farklı dinlerin görülmesi B) Askeri mücadelelere girişilmesi C) Çevre toplumlarla ticaret yapılması D) Yazının Türkler arasında geç yayılması E) Çin kültürünün Türk topluluklarını etkilemesi 14

7 8. Türklerin savaşçı bir millet niteliğine sahip olmasında, I. göçebe yaşamın yaygın olması, II. sözlü hukukun gelişmiş olması, III. yabancı toplumlarla etkileşim içinde olunması durumlarından hangilerinin etkisinden söz edilebilir? D) I ve II E) I ve III 11. Türk devlet geleneğinin tarih içinde süreklilik arz ettiği görülür. Türkler kısa sürede ve çok sayıda devlet kurabilmiş bir topluluktur. Bu özelliğin temel nedeni olarak aşağıdakilerden hangisidir? A) Hayvancılıkla uğraşılması B) Kut anlayışına sahip olunması C) Yabancı kültürlerden etkilenilmesi D) Teşkilatçı bir yapıya sahip olunması E) Merkezi otoritenin kuvvetli olmaması 9. Orta Asya dan Balkanlara göç eden Türk topluluklarından Avarlar ve Hunlar, bölgede güçlü bir siyasi etkinlik sağlamıştır. Bu gelişme, I. askeri etkinliğin güçlü olması, II. yönetimde dinin etkin olmaması, III. Gök Tanrı inancına sahip olunması durumlarından hangilerinin sonucu olarak gösterilebilir? Bir devletin siyasi etkinli inin güçlü olmas için olmazsa olmaz unsurlar dikkate almal s n. 10. İslam öncesinde Orta Asya'da yaşayan Türk toplulukları Çin ile yaptıkları mücadeleleri kaybetmelerine bağlı olarak yurtlarını terk etmek ve başka yörelere göç etmek durumunda kalmıştır. Bu gelişme, I. onlu sisteminin uygulanması, II. bağımsızlığa önem verilmesi, III. demokratik bir yönetim anlayışının benimsenmesi durumlarından hangilerinin bir sonucudur? D) I ve III E) II ve III 12. Göktürk Devleti nin kurucusu Bumin Kağan, ikili yönetim anlayışı gereğince devletin batı bölümünün yönetimini kardeşi İstemi Yabgu'ya bırakmıştır. Bu uygulama aşağıdakilerden hangisini güçleştirmiştir? A) Kut anlayışının sürdürülmesini B) Merkezi otoritenin güçlendirilmesini C) Türk devlet geleneklerinin sürdürülmesini D) Ülkenin hanedanın ortak malı sayılmasını E) Hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılmasını 13. I. Han II. Sultan III. Tanhu IV. Kağan V. İlteber Yukarıda verilenlerden hangisi, İslam öncesi dönemde Türk hükümdarları tarafından kullanılan ünvanlar arasında yer almaz? A) I B) II C) III D) IV E) V 14. İlk Türk devletlerinde hatunlar, I. savaş ilan etme, II. kurultay çalışmalarına katılma, III. yabancı elçilerin kabulünde hazır bulunma yetkilerinden hangilerine sahip olmuştur? D - E - C l E - B - E - D l A - A - B l D - B - B - E 15

8 01.2 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI 1. Karahanlılar Devleti, Karluk, Yağma ve Çiğil boylarının birleşmesiyle kurulmuştur. Karahanlılar Türkler arasında İslam'ı kabul etmelerine rağmen milli benliklerini korumaya çalışmış ve Türkçeyi resmi dil olarak kullanmıştır. Bu bilgiler dikkate alındığında Karahanlılarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Ulusçu bir anlayışa sahip olmuştur. B) İlk Türk-İslam devleti durumundadır C) Halifenin koruyuculuğunu üstlenmiştir. D) Boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir. E) Türk-İslam sentezinin ilk örneklerini ortaya koymuştur. 4. Selçuklu Devleti, siyasi egemenliği altına almayı başardığı geniş coğrafyada, birbirinden farklı etnik toplulukları idare etmeyi bilmiştir. Buna göre, Selçuklu Devleti ile ilgili olarak, I. Selçuklu egemenliği altındaki topraklarda farklı diller konuşulmuştur. II. Büyük Selçuklu Devleti nde batı yönündeki fetihlere yeterince önem verilmemiştir. III. Selçuklular baskıcı bir yönetim anlayışına sahip olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) I ve III E) II ve III 2. Büyük Selçuklularda fethedilen topraklar o bölgeyi fetheden komutanın yönetimine bırakılıyordu. Bu uygulamanın aşağıdakilerden hangisini sağlamaya yönelik olduğu söylenebilir? A) Fetihleri hızlandırma B) Taht kavgalarını önleme C) Veraset sistemini koruma D) Devletin gelirlerini artırma E) Merkezi otoriteyi güçlendirme Bu uygulama uç bölgelerde daha dinamik bir yap kurulmas na yol açm flt r. 5. Karahanlılarda Türk devlet geleneğinin bir devamı olarak ülkenin ikiye bölünerek idare edilmesi uygulaması sürmüş, ülke yönetiminde hakanın yanında kardeşleri de rol almıştır. Bu durumun, I. Türk kültürünün yayılması, II. vergi gelirlerinin artırılması, III. askeri etkinliğin güçlendirilmesi çabalarından hangilerini güçleştirdiği savunulabilir? 3. Tolunoğulları ve İhşidiler Afrika'da kurulan ilk Türk devletleri özelliği taşımış, ancak siyasi varlıklarını uzun sürdürememişlerdir. Tolunoğulları ve İhşidilerle ilgili bu durumda, I. Türklerin İslam'ı kabul etmeye başlaması, II. kuruldukları bölgelerin doğal koşulları, III. halkın büyük çoğunluğunun Türk olmayan unsurlardan oluşması olgularından hangileri etkili olmuştur? 6. Türkiye Selçuklularında ikta sahipleri, görevlerinden alındıklarında iktalarını da yitirirdi. Bu uygulama, I. toprakların mülkiyetinin devlete ait olması, II. ekonomide tarımın önemli bir yerinin olması, III. ikta topraklarının hizmet karşılığında verilmesi durumlarından hangilerinin bir sonucudur? D) I ve III E) II ve III 16

9 7. XIII. yüzyılda yükselen Moğol tehlikesi Horasan bölgesindeki Türk topluluklarının Anadolu ya yönelmesine yol açmıştır. Bu gelişmenin, I. Bizans egemenliğinin güçlenmesi, II. Anadolu da siyasi birliğin sağlanması, III. Anadolu da Türk kültürünün yaygınlaşması sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III 10. Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan Anadolu'da ele geçirilen topraklarda kendisine bağlı Türk beylikleri kurulmasını sağlamıştır. Bu politikanın aşağıdakilerden hangisine yol açtığı ileri sürülebilir? A) Bizans Devleti nin yıkılmasına B) Balkan topraklarına geçilmesine C) Anadolu da ticaretin güçlenmesine D) Anadolu daki egemenlik alanının daha hızlı genişlemesine E) Deniz ticaretinin kontrol edilmesine 8. Türkiye Selçuklularında Büyük Selçuklu Devleti nden farklı olarak, Komutanlara verilen ikta topraklarının küçük ölçekli olmasına dikkat edilmiştir. Subaşıların yetkileri sınırlı tutulmuştur. Bu uygulamaların aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir? A) Merkezi otoriteyi güçlü tutmaya B) Ticari faaliyetleri kolaylaştırmaya C) Fetih politikalarına hız kazandırmaya D) Yabancı ülkelerle olan ilişkileri güçlendirmeye E) Türk kültürünün Anadolu da yaygınlaştırılmasına 11. İslam öncesi dönemde Türk devletlerinde "Ülke hanedanın ortak malıdır." anlayışı benimsenmiştir. Karahanlı ve Büyük Selçuklu devletlerinde Ülke hanedanın ortak malıdır. anlayışı geçerli olmuştur. Bu bilgiler ışığında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Halk yönetimde etkili olmuştur. B) Kadınlar yönetimde görev üstlenmiştir. C) Geniş bir bölgeye egemen olmuştur. D) Mutlak yönetim anlayışı sona ermiştir. E) Türk devlet kültürünün etkinliği sürmüştür. 9. IX. yüzyılda Mısır topraklarında yaşamış olan Tolunoğulları Devleti'nin kurucusu Abbasi Devleti nin Mısır valiliğini yapan bir Türk'tür. Bu bilgi dikkate alındığında, I. Üstün bir ekonomik güce sahip olmuştur. II. Halk arasında en yaygın dil Türkçedir. III. Arap kültürünün etkisinde kalmıştır. yargılarından hangilerinin Tolunoğulları için doğru olduğu söylenemez? 12. İhşidiler, I. Halkının çoğunluğu Araplardan oluşmuştur. II. Abbasilerden ayrılarak bağımsız olmuştur. III. Mısır da Türk hanedanlar tarafından kurulmuştur. Bu özelliklerden hangileri İhşidilerin yaşadıkları coğrafya ile bağlantılıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III C - A - C l E - B - D l C - A - D l D - E - A 17

10 01.3 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI 1. Avrupa da XVIII. yüzyılda çıkan isyanlar mutlak rejimleri yıkarak meşrutiyeti getirirken Osmanlı Devleti nde çıkan ayaklanmalarda ya bazı devlet adamlarının görevden alınması sağlanmış ya da padişah değişikliği yapılmıştır. Buna göre, Osmanlı Devleti'nde görülen isyanların, I. neden, II. sonuç, III. gelişim süreci unsurlarından hangileri bakımından Avrupa'dakilerden farklılık gösterdiği söylenebilir? D) I ve II E) I ve III 4. Osmanlı Devleti nde I. Ahmet Dönemi nde veraset sistemi değiştirilerek "Ekber ve Erşed" sistemi uygulanmaya başlandı. Bu uygulama ile şehzadelerin yaşça en büyüğü padişah olma hakkı elde etti. Bu düzenlemenin, I. taht kavgalarına engel olma, II. hanedan değişikliğine engel olma, III. saray halkını yönetimin uzağında tutma amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III 2. Osmanlı Devleti'nde, II. Bayezid kardeşi Şehzade Cem ile taht mücadelesi yapmıştır. Yavuz Sultan Selim Şehzade Ahmet ve Korkut ile mücadele etmiştir. Bu gelişmeler Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Devletin toprak kaybı yaşadığına B) Devlet teşkilatının güçlü olmadığına C) Devletin yönetim şeklinin değiştiğine D) Azınlıkların şehzadeleri kışkırttığına E) Hanedan üyeleri arasında iktidar mücadelesi yaşandığına 5. Osmanlı Devleti nde XV. yüzyılda 5000 civarında olan Yeniçeri sayısı, XVII. yüzyılda e, XVIII. yüzyılda ise e ulaşmıştır. Bu değişimin, I. vergi gelirlerinin artırılmak istenmesi, II. eyalet askerlerinin sayısının azalması, III. azınlıkların ekonomik etkinliklerinin zamanla güçlenmesi gelişmelerinden hangilerine bağlı olarak gerçekleştiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yanız III D) I ve II E) I, II ve III Osmanl Devleti'nde hükümdarlar n erkek çocuklar na flehzade denirdi. 3. I. Vezir II. Kazasker III. Defterdar IV. Şeyhülislam Osmanlı Devleti nde Divan üyesi olan yukarıdaki görevlilerden hangilerinin sayısı zamanla artmıştır? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) I, II ve IV 6. Osmanlı Devleti nde Rumeli Beylerbeyliği I. Murat Dönemi nde, Anadolu Beylerbeyliği ise daha sonra Yıldırım Bayezid Dönemi nde kurulmuştur. Bu bilgi aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Asker ihtiyacının karşılanamadığına B) Balkan devletleriyle iyi ilişkiler kurulduğuna C) Anadolu da egemenliğinin güçlü olmadığına D) Balkan egemenliğinin öncelikli görüldüğüne E) Balkan uluslarının yönetime bağlı olduğuna 18

11 7. Osmanlı Devleti nde merkezin sıkı takibi altında tutulan bu valiler, zamanla başkentteki yöneticilerin baskısından uzaklaşmaya çalışmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu gelişmenin sonuçları arasında gösterilebilir? A) Gümrük vergilerinin azalması B) Merkezi otoritenin zayıflaması C) Kapitülasyonların yaygınlaşması D) Egemenlik anlayışının değişmesi E) Avrupalı devletlerle askeri mücadelelerin sona ermesi 10. Osmanlı Devleti nde sancağa çıkma uygulamasının terk edilmesinde aşağıdakilerden hangisinin rolü daha büyüktür? A) Toprak bütünlüğünün korunmak istenmesi B) Yönetim şeklinde değişiklik yapılmak istenmesi C) Ülkede iktidar kavgalarının yaşanmasının önlenmek istenmesi D) Hanedanın yönetimindeki etkinliğinin korunmaya çalışılması E) Şehzadelere yönetim tecrübesi kazandırılmak istenmesi Sanca a ç kma sisteminin kald r lmas flehzadeleri denetim alt nda tutma düflüncesinin ürünüdür. 11. Osmanlı Devleti nde kadılar, 8. Osmanlı Devleti nde İstanbul'un yönetiminde rol olan görevliler kendi alanlarının en üst derecede kıdemine sahip kabul edilirdi. Bu uygulamada İstanbul un, I. devlet merkezi durumunda bulunma, II. önemli bir ticaret merkezi olma, III. hükümdarın yaşadığı yer olma özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I ve III Mahkemelerin yönetiminden sorumlu olmuştur. Bazı vergilerin hazineye aktarılmasını sağlamıştır. Kararlarını İslam hukukunu doğrultusunda vermiştir. Buna göre, kadılarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Devlet otoritesini temsil etmiştir. B) Dini hukuk çerçevesinde çalışmıştır. C) Merkezden bağımsız hareket etmiştir. D) Sosyal düzenin korunmasında rol üstlenmiştir. E) Toplumsal uyuşmazlıkların çözümünde rol oynamıştır. 9. Osmanlı Devleti'nde, yönetimle ilgili kararlar Divan da alınır, fakat padişahın onayı alınmaksızın yürürlüğe girmezdi. Buna göre, Osmanlı Devleti ile ilgili olarak, I. Hükümdarın yetkileri sınırsız değildir. II. Son kararlar hükümdar tarafından verilmiştir. III. Divan bir danışma organı niteliğinde çalışmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 12. Osmanlı Devleti mutlak yetkilere sahip hükümdarlar XVI. yüzyıldan itibaren aynı zamanda halife sıfatını da taşımıştır. Buna göre, Osmanlı Devleti'yle ilgili olarak, I. Dini kurallar yönetimde etkili olmuştur. II. Merkeziyetçi yönetim anlayışı benimsenmemiştir. III. Padişahlar devlet mekanizmasının merkezinde yer almıştır. yorumlarından hangileri yapılabilir? D) I ve II E) I ve III B - E - E l A - B - D l B - E - E l C - C - E 19

12 01.4 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI 1. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda padişahın kişisel otoritesini güçlendirme ve ıslahat sürecini hızlandırma düşüncesine öne çıkmıştır. Aşağıdaki düzenemelerden hangisi bu düşünceye bağlı olarak gerçekleştirilmiştir? A) Mebusan Meclisi nin açılması B) Yeniçeri Ocağı nın kaldırılması C) Kanun-ı Esasi nin hazırlanması D) Islahat Fermanı nın yayınlanması E) Nüfus sayımının gerçekleştirilmesi Kanun-ı Esasisi nde Din ve mezhep ayrımı yapılmaksızın Osmanlı Devleti ne tabi olanlar Osmanlı vatandaşıdır. maddesi yer almıştır. Bu maddenin, I. toplumsal bütünlüğü sağlama, II. azınlıkların yönetime bağlılığını güçlendirme, III. azınlıklara haklar vererek bağımsızlık isyanlarını önleme amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III da padişahlık makamına getirilen ve meşrutiyeti ilan eden II. Abdülhamit, bir sene sonra Kanun-ı Esasi yi yürürlükten kaldırmış ve meşrutiyete son vermiştir. Bu tutumunun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Halkın yeni rejimi kabullenmemesi B) Ekonomik durumun düzeltilmek istenmesi C) Padişahın mutlak yönetim anlayışı oluşturmak istemesi D) Avrupalı devletlerin siyasi desteğinin alınmak istenmesi E) Osmanlı Devleti nin iç işlerine karışılmasının önlenmek istenmesi 3. Osmanlı toprakları XIX. yüzyılda Avrupalı büyük devletler için önemli hale gelmiştir. Bu durumun temel nedeninin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Toplum yapısının çok uluslu olması B) Balkan uluslarının bağımsızlık için isyan etmesi C) Osmanlı topraklarının hammadde kaynağı olması D) Avrupa kültürünün etkinliğinin ileri düzeyde olması E) Avrupalı devletlerin siyasi desteğine ihtiyaç duyulması Avrupal büyük devletler demek güçlü sanayilere sahip devletler demektir. 5. I. Eşkinci Ocağı II. Yeniçeri Ocağı III. Eyalet Askerleri IV. Yaya ve Müsellem V. Nizam-ı Cedit Yukarıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti nde daha önce oluşturulmuştur? A) I B) II C) III D) IV E) V 6. Osmanlı Devleti nde görülen, I. Hendesehane nin açılması, II. Kara Mühendishanesi nin kurulması, III. Avrupa ya geçici elçiler gönderilmesi girişimlerinden hangileri askeri etkinliği artırma amacına yöneliktir? D) I ve II E) I, II ve III 7. Osmanlı Devleti nde yaşanan askeri başarısızlıklar, I. Nizam-ı Cedit birliklerinin kurulması, II. Topçu Ocağı nın yeniden düzenlenmesi, III. Sürat Topçuları nın sayısının arttırılması girişimlerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? D) II ve III E) I, II ve III 20

13 8. Osmanlı devlet adamları, XIX. yüzyılda milliyetçilik isyanlarını sona erdirmek için, I. Meclis-i Mebusan ın açılması, II. Meşrutiyet rejimine geçilmesi, III. Tanzimat Fermanı nın ilan edilmesi girişimlerinden hangilerini gerçekleştirmiştir? D) II ve III E) I, II ve III 12. Osmanlı yönetimi Anadolu da yaşanan Celali İsyanlarını bastırabilmek için şiddet kullanmış, bazen de isyancılara makam verme yoluna gitmiştir. Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Ordunun güçlendirildiğine B) Tarım üretimi korunduğuna C) Avrupa nın etkisinde kalındığına D) Toplumsal birliğin güçlendirildiğine E) İsyanların temel nedenlerinin anlaşılamadığına 9. I. Redif birlikleri II. Eşkinci Ocağı III. Nizam-ı Cedit IV. Sekban-ı Cedit V. Asakir-i Mansure-i Muhammediye Yukarıda verilen askeri birliklerden hangisi Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda kurulmamıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 10. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda, I. siyasi, II. askeri, III. hukuki alanların hangilerinde ıslahat gerçekleştirilmiştir? D) II ve III E) I, II ve III 13. Osmanlı Devleti nde Tanzimat Dönemi nde aşağıdaki düzenlemelerden hangisi gerçekleştirilmemiştir? A) İltizam usulü kaldırılmıştır. B) Hazine gelirlerini toplamak için muhassıllıklar kurulmuştur. C) Sancakların idaresinde kaymakam, kazaların idaresine kaza müdürleri görevlendirilmiştir. D) Taşra yönetimi vilayet, liva (sancak), kaza ve köy şeklinde ayrıldı. E) Sadrazamlık kaldırılmıştır. 14. Osmanlı Devleti nde, I. etnik ve kültürel farklılıkların öne çıkması, II. azınlıklara seçme hakkı verilmesi, III. bağımsızlık düşüncesinin etkinliğini giderek artırması durumlarından hangileri 1876 yılında açılan Meclis-i Mebusan ın uyumlu çalışmasını engellemiştir? D) I ve III E) I, II ve III 11. Osmanlı Devleti nde görülen, I. Kanun-ı Esasi ilanı, II. Sened-i İttifak ın imzalanması, III. Tanzimat Fermanı nın yayınlanması gelişmelerinden hangileri yönetim şeklinin değiştiğine kanıt olarak gösterilebilir? 15. Osmanlı Devleti nde Tanzimat Dönemi nde, I. Şura-yı Devlet, II. Ayan Meclisi, III. Divan-ı Ahkam-ı Adliye kurumlarından hangileri oluşturulmuştur? D) I ve III E) I, II ve III B - C - C l E - D - D - E l E - C - E - A l E - E - D - D 21

14 01.5 TÜRKLERDE DEVLET TEfiK LATI 1. Türkiye de cumhuriyetin ilanından sonra demokratik bir yönetim kurulması için çaba harcanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu çabalar içinde en önemli adım olarak nitelendirilebilir? A) Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması B) Türk Medeni Kanunu'nun kabul edilmesi C) Çok partili hayata geçilme kararı alınması D) Özel girişimcilere ucuz kredi temin edilmesi E) Kadınlara istediği mesleğe seçme hakkı verilmesi Verilenlerden hangisinin siyasi alanla ilgili bir düzenleme oldu una dikkat etmelisin. 4. Cumhuriyetin ilk yıllarında iki defa siyasal partilerin kurulmasına izin verilmiş, ancak yaşanan isyan ve karışıklıkların etkisiyle her iki girişim de başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu durumla ilgili olarak, I. Halkın yeterli siyasi olgunluğa ulaşamadığı düşünülmüştür. II. Çok partili siyasal yaşamın Türkiye ye uygun olmadığına karar verilmiştir. III. Türkiye de demokratikleşme çabaları sona ermiştir. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) I ve III E) II ve III 2. Yeni Türk Devleti nde yaşanan, İstiklal Mahkemeleri nin kurulması, Takrir-i Sükun Kanunu nun çıkarılması, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın kapatılması girişimlerinin aşağıdakilerden hangisini korumaya yönelik olduğu savunulabilir? A) Azınlık hakları B) Ekonomik gelirleri C) Yeni rejimin sürekliliği D) Avrupa yla olan ilişkiler E) Bireysel hak ve özgürlükler 5. Türkiye de, I. halifeliğin kaldırılması, II. güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmesi, III. Şer iye ve Evkaf Vekaleti nin kaldırılması girişimlerinden hangileri teokratik düzen arayışlarını engellemeye yöneliktir? D) I ve III E) II ve III 6. İlk TBMM, güçler birliği ilkesine bağlı olarak çalışmış, yasama, yürütme hatta yargı güçlerini kullanma yetkisine sahip olmuştur. 3. Türkiye de 1923 yılında cumhuriyetin ilan edilmesi, I. rejimin adının koyulması, II. hükümet bunalımlarının önlenmesi, III. devlet yönetiminde yetki ve sorumlulukların paylaşımının gerçekleştirilmesi gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? D) I ve III E) I, II ve III TBMM nin bu yapısında, I. halifelik makamının kaldırılması, II. bağımsız mahkemelere güvenilmemesi, III. kararların daha hızlı alınması ve uygulanma istenmesi durumlarından hangilerinin rol oynadığı savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 22

15 7. Halifelik makamının TBMM tarafından kaldırılmasında, I. ümmetçi anlayışın ürünü olması, II. yeni rejim karşıtlarının dayanağı haline gelmesi, III. halk egemenliğiyle bağdaşmaması gerekçelerinden hangilerinin etkisinin olduğu söylenebilir? D) I ve III E) I, II ve III 10. TBMM'nin açılması Saltanatın kaldırılması Cumhuriyetin ilanı Yukarıdaki gelişmeler birlikte dikkate alındığında, I. ulusal iradenin gücünü öne çıkarma, II. geçmişin yönetim birikimlerinden yararlanma, III. geleceğin ile kararları halkın vermesini sağlama amaçlarından hangilerine ulaşılmak istendiği savunulabilir? D) I ve III E) II ve III Anayasası nda, Devletin dini İslam dır. Egemenlik hakkı TBMM tarafından ulus adına kullanılır. maddeleri yer almıştır. Bu maddelere göre 1924 Anayasası yla ilgili olarak, I. Laik bir nitelik taşımamıştır. II. Güçler birliği anlayışını öne çıkarmıştır. III. Meclisin her gücün üstünde olduğu vurgulanmıştır. 11. Aşağıdaki düzenlemelerden hangisinin Türk Devleti nin çağdaş bir yönetim biçimine kavuşması amacıyla ilgili değildir? A) Cumhuriyetin ilan edilmesi B) Halifelik makamının kaldırılması C) Güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmesi D) Yeni ölçü ve tartı birimlerinin benimsenmesi E) Çok partili hayata geçiş denemelerinin gerçekleştirilmesi yorumlarından hangileri yapılabilir? D) I ve III E) II ve III Bir devletin anayasas nda dine ve dini kurallara at f yap lmas ne anlama gelir? 9. Türkiye de cumhuriyetin ilanı ile birlikte meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmiştir. Bu girişimin aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir? A) TBMM'nin açılması B) Çok partili hayata geçilmesi C) Yeni bir anayasanın hazırlanması D) İstiklal Mahkemeleri nin kurulması E) Hükümetlerin kurulmasının kolaylaştırılması 12. Türk kadını, 1930 da belediye seçimlerine katılma hakkı, 1933 te muhtarlık seçimlerine katılma hakkı, 1934 te milletvekili seçme ve seçilme hakkı elde etmiştir. Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Ekonomik yapı güçlendirilmiştir. B) Laik eğitim sistemi oluşturulmuştur. C) Devletler arası ilişkiler geliştirilmek istenmiştir. D) Mezhep anlaşmazlıklarına engel olunmaya çalışılmıştır. E) Kadınların siyasi haklarıyla ilgili düzenlemeler yapılmıştır. C - C - E l E - D - C l E - D - E l D - D - E 23

16 Birlikte Çözelim Çözüm 14 / 4 İlk Türk devletlerinde, yönetim yetkisinin hakan ve ailesine Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden olduğu savunulabilir? A) Toplumsal düzenin sarsılmasına B) Boy yapılanmasının sona ermesine C) Töre kurallarının etkisinin azalmasına D) Toplumsal sınıf farklılıklarının oluşmasına E) Hükümdarların otoritesinin güçlü olmasına İlk Türk devletlerinde, İlk Çağ da yaşayan diğer topluluklara benzer şekilde yönetim yetkisinin kaynağının tanrısal olduğuna inanılmıştır. Bu durum halkın, görevi tanrıdan aldığına inanılan hükümdara itaat etmesini kolaylaştırmış ve hükümdarların halk üzerindeki otoritesini güçlendirmiştir. Çözüm 16 / 4 Selçuklu Devleti, siyasi egemenliği altına almayı başardığı geniş coğrafyada, birbirinden farklı etnik toplulukları idare etmeyi bilmiştir. Buna göre, Selçuklu Devleti ile ilgili olarak, I. Selçuklu egemenliği altındaki topraklarda farklı diller konuşulmuştur. II. Büyük Selçuklu Devleti nde batı yönündeki fetihlere yeterince önem verilmemiştir. III. Selçuklular baskıcı bir yönetim anlayışına sahip olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? Selçuklu Devleti nin geniş bir coğrafyada ve farklı etnik gruplar üzerinde egemenlik sağlaması, egemenliği altındaki topraklarda farklı dillerin konuşulduğunu gösterir. Ancak bu bilgiden batı yönünde fetihlere önem verilmediği ve Selçukluların baskıcı bir yönetim anlayışına sahip olduğu yargısına ulaşılamaz. Çünkü baskıcı bir yönetim toplulukların kendi dillerini kullanmasına izin vermez. Çözüm 15 / 13 I Han II. Sultan III. Tanhu IV. Kağan V. İlteber Yukarıda verilenlerden hangisi, İslam öncesi dönemde Türk hükümdarları tarafından kullanılan ünvanlar arasında yer almaz? A) I B) II C) III D) IV E) V Han, Tanhu, Kağan, İlteber İslam öncesi dönemde Türk hükümdarları tarafından kullanılan unvanlardır. Sultan ise İslam ın kabulünü izleyen dönemde Türk İslam devletlerinin hükümdarları (ilk olarak Gazne hükümdarı Mahmut) tarafından kullanılmıştır. Çözüm 19 / 12 Osmanlı Devleti mutlak yetkilere sahip hükümdarlar XVI. yüzyıldan itibaren aynı zamanda halife sıfatını da taşımıştır. Buna göre, Osmanlı Devleti'yle ilgili olarak, I. Dini kurallar yönetimde etkili olmuştur. II. Merkeziyetçi yönetim anlayışı benimsenmemiştir. III. Padişahlar devlet mekanizmasının merkezinde yer almıştır. yorumlarından hangileri yapılabilir? Osmanlı padişahlarının dini bir nitelik taşıyan halifelik unvanını da kullanması dinin devlet yönetiminde etkili olduğunu (teokrasi) göstermektedir. Ayrıca padişahların mutlak yetkilere sahip olduğu düşünülürse, devlet yönetiminin merkezinde yer aldıklarında söylenebilir. 24

17 Çözüm 20 / 1 Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda padişahın kişisel otoritesini güçlendirme ve ıslahat sürecini hızlandırma düşüncesine öne çıkmıştır. Aşağıdaki düzenemelerden hangisi bu düşünceye bağlı olarak gerçekleştirilmiştir? A) Mebusan Meclisi nin açılması B) Yeniçeri Ocağı nın kaldırılması C) Kanun-ı Esasi nin hazırlanması D) Islahat Fermanı nın yayınlanması E) Nüfus sayımının gerçekleştirilmesi Mebusan Meclisi nin açılması, Kanun-ı Esasi, Islahat Fermanı ve nüfus sayımı padişahın kişisel otoritesini güçlendirme düşüncesinin ürünü değildir. Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasında ise yeniliklerin hızlandırılması ve sürekli engellemelerde bulunan bir odak ortadan kaldırılarak padişahların rahat hareket etmesi amaçlanmıştır. Çözüm 22 / 6 İlk TBMM, güçler birliği ilkesine bağlı olarak çalışmış, yasama, yürütme hatta yargı güçlerini kullanma yetkisine sahip olmuştur. TBMM nin bu yapısında, I. halifelik makamının kaldırılması, II. bağımsız mahkemelere güvenilmemesi, III. kararların daha hızlı alınması ve uygulanma istenmesi durumlarından hangilerinin rol oynadığı savunulabilir? Normal dönemlerde demokratik yönetimlerde yasama, yürütme ve yargı yetkileri ayrı kurumlar ya da kişiler tarafından (güçler ayrılığı) üstlenilir. Yeni Türk Devleti nin ilk yıllarında ise bunun tersine söz konusu güçler TBMM nin elinde toplanmıştır. Bu uygulamanın amacı olağanüstü koşullar altında kararların vakit kaybedilmeksizin hızlı şekilde alınması ve uygulanmak istenmesidir. Çözüm 21 / 11 Osmanlı Devleti nde görülen, I. Kanun-ı Esasi ilanı, II. Sened-i İttifak ın imzalanması, III. Tanzimat Fermanı nın yayınlanması gelişmelerinden hangileri yönetim şeklinin değiştiğine kanıt olarak gösterilebilir? Osmanlı Devleti nin yönetim şekli XIX. yüzyıl sonlarına kadar mutlakiyet (mutlak monarşi) idi. Dolayısıyla bunda bir değişim gerçekleşmeli. I. öncülde verilen Kanun-ı Esasi Türk tarihinin ilk anayasasıdır ve meşrutiyet yönetimine geçilmesini sağlamıştır. Sened-i İttifak 1808 tarihli padişahın kendi otoritesini güçlendirme girişimidir. Islahat ise ciddi bir yenilik sayılsa da yönetim şeklini değiştirmemiştir. Çözüm 23 / 9 Türkiye de cumhuriyetin ilanı ile birlikte meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmiştir. Bu girişimin aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir? A) TBMM'nin açılması B) Çok partili hayata geçilmesi C) Yeni bir anayasanın hazırlanması D) İstiklal Mahkemeleri nin kurulması E) Hükümetlerin kurulmasının kolaylaştırılması Meclis hükümeti sisteminde hükümet kurulması zordu. Bakanlar tek tek oylanarak meclisin içinden seçiliyordu. Kabine sistemi ile hükümetlerin kurulması kolaylaşmıştır. 25

18 Dört Köfle 1. Büyük Selçuklu Devleti nde devlet yöneticilerinin önemli bir bölümü İran kökenlilerden oluşuyordu. Buna göre, Selçuklularla ilgili, I. Merkezi otorite korunamamıştır. II. Faklı milletleri ve kültürleri bünyesinde barındırmıştır. III. Hoşgörülü bir yönetim anlayışına sahip olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. Osmanlı Devleti, Büyük Selçuklu Devleti nden farklı olarak fethedilen bölgelerin yönetimini fetheden komutana vermemiştir. Bu uygulamayla aşağıdakilerden hangisinin amaçladığı söylenebilir? A) Fetihlerin hızlandırılması B) Askeri etkinliğin artırılması C) Ekonominin güçlendirilmesi D) Merkezi otoritenin güçlü tutulması E) Halkın yönetime katılımının sağlanması 2. Osmanlılar geleneksel Türk veraset sistemini uygulamamış, bu alanda merkeziyetçiliği güçlendirecek düzenlemeler yapmıştır. Aşağıdaki hangisinin bu anlayışın bir sonucu olduğu söylenebilir? A) Dini hoşgörüye sahip olunması B) Ekonomik faaliyetlere önem verilmesi C) Güçlü bir askeri yapı oluşturulması D) Liman kentlerinin alınmasına özen gösterilmesi E) Devletin siyasi varlığının uzun süreli olması 4. Saltanatın kaldırılması Türkiye'de bazı çevrelerden tepki görmüş, eskiye dönüş için bazı çabalar içine girilmesine yol açmıştır. Bu çabaların başarısız olması için, I. TBMM nin açılması, II. İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması, III. Osmanlı hanedanı üyelerinin yurtdışına çıkarılması adımlarından hangileri atılmıştır? D) I ve III E) II ve III 26 D - E - D - E

19 Yaz l Sorular m 1. Türklerde bağımsızlık kavramının neden önemli olduğunu açıklayınız. 2. Türklerde ordu teşkilatının yapısı ve önemi ile ilgili bilgi veriniz. 6. Osmanlı Devleti nde Divan üyelerini ve görevlerini yazınız. 7. Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasının nedenlerini ve sonuçlarını yazınız. Nedenleri: 3. Türklerde İslam öncesi dönemdeki hakimiyet sembolleri nelerdir? 4. Türk hükümdarlarının İslam öncesinde kullandığı unvanları yazınız. 5. Türkiye Selçukluları Devleti ndeki divanları ve görevlerini yazınız. Sonuçları: 8. Güçler Birliği ni tanımlayınız Türkiye nin ilk anayasası ne zaman kabul edilmiştir? Hakkında bilgi veriniz Türkiye de cumhuriyetin ilanının nedenleri nelerdir?

20 ... derken GÖKTÜRK YAZITLARI ( KÜLT G N YAZITI GÜNEY YÜZÜ )... Sözümü tamam yla iflit. Bilhassa küçük kardefl ye enim, o lum, bütün soyum, milletim. Bu sözümü iyice iflit, adamak ll dinle: Do uda gün do usuna, güneyde gün ortas na, bat da gün bat s na, kuzeyde gece ortas na kadar, onun içindeki millet hep bana tabidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O flimdi kötü de ildir. Türk ka an Ötüken orman nda otursa ilde s k nt yoktur. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sald m, Tibet'e ulaflmama az kald. Bat da nci nehrini geçerek Demir Kap 'ya kadar ordu sald m. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken orman ndan daha iyisi hiç yokmufl. l tutacak yer Ötüken orman imifl. Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaflt m. Alt n, gümüflü, ipe i ipekliyi s k nt s z öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatl, ipek kumafl yumuflak imifl. Tatl sözle, yumuflak ipek kumaflla aldat p uzak milleti öylece yaklaflt r rm fl... Tatl sözüne, yumuflak ipek kumafl na aldan p çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kifli flöyle ö retiyormufl: Uzak ise kötü mal verir, yak n ise iyi mal verir diyip öyle ö retiyormufl. Bilgi bilmez kifli o sözü al p, yak na gidip, çok insan, öldün! O yere do ru gidersen, Türk milleti öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir s k nt n yoktur. Ötüken orman nda oturursan ebediyen il tutarak oturacaks n. Türk milleti, toklu un k ymetini bilmezsin. Açl k, tokluk düflünmezsin. Bir doysan açl düflünmezsin. Öyle oldu un için, beslemifl olan ka an n n sözünü almadan her yere gittin. Hep orada mahvoldun, yok edildin. Orada, geri kalan nla her yere hep zay flayarak, ölerek yürüyordun. Tanr buyurdu u için, kendim devletli oldu um için, ka an oturdum. Ka an oturup aç, fakir milleti hep toplatt m. Fakir milleti zengin k ld m. Az milleti çok k ld m. Yoksa bu sözümde yalan var m?... 28

21 02 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI Urug Boy Töre Nevruz Bozk r Göçebe Kültürü Lonca Ahilik Sosyal dayan flma Vak f Millet Sistemi skan siyaseti Dikey Hareketlilik Yatay Hareketlilik Tebaa Vatandafll k Toplumsal ça dafllaflma Soyad Kanunu Miladi takvim 29

22 lk Türk devletlerinde toplum yap s n n temel özelliklerini, Türk- slam devletlerinde sosyal yap y, Osmanl toplumunda sosyal yap n n flekillenmesinde etkili olan unsurlar, Tanzimat tan sonra Osmanl toplumunda meydana gelen de iflimi, Cumhuriyet Dönemi Türk toplum yap s n n temel özelliklerini kavram fl olaca z. 30

23 KISA KISA İlk Türk Devletlerinde Toplum Yapısı İslâm öncesi dönemde Türk topluluklarında toplum, Oguş-Urug-Boy-Bodun-İl biçiminde yapılanmıştır. Buna göre toplumun temel birimi ailedir. Orhun Kitabeleri nde de ifade edildiği gibi Türkler aileye oguş adını vermişlerdir. Ailelerin birleşmesiyle urug olarak bilinen aile birlikleri oluşurdu. Türkler Nasıl Yaşardı? Göçebe Türk aileleri, sökülebilen keçe çadırlarda yaşar, yaylaya çıkma zamanı geldiğinde bu çadırları da beraberlerinde götürürlerdi. Ev eşyaları taşınabilir ve hafif olma özelliğine sahipti. Türklerde Kölelik Göçebe hayat tarzı Türkler arasında toprağa bağlı bir soylu sınıfının oluşmasını engellemiştir. Yine bu nedenle Avrupa dakine benzer şekliyle toprağa dayalı kölelik Türkler arasında görülmez. Türk İslam Devletlerinde Yaşam İlk Türk-İslâm devletlerinde halkın önemli bir bölümü geleneksel yaşam biçimi olan göçebeliği benimsemiştir. Göçebe halk, hayvancılığa dayalı bir ekonomik yapının şekillenmesini sağlamıştır. Yaz aylarında havaların ısınmasına bağlı olarak yaylalara çıkılır, hayvan sürülerinin otlak ihtiyacı karşılanmaya çalışılırdı. Kış aylarında ise havaların soğumasıyla birlikte yaylalar terk edilirdi. Horasan Erenleri Doğudan Anadolu ya göç eden Türkmen gruplar Türk-İslâm inancının taşıyıcısı oldu. Bölgeye gelen bu gruplar arasında, Alp Eren denilen dervişler önemli roller üstlendi. Ahmet Yesevi gibi büyük mutasavvıflara bağlı olarak hareket eden ve Horasan Erenleri olarak da bilinen bu kişiler, Anadolu da Türk-İslâm kültürünün yaygınlaşmasını sağladı. Osmanlı Millet Sistemi Din, Osmanlı Devleti nde toplumu gruplandırmada esas olarak alınmış ve çeşitli ırk, din ve mezheplere mensup kişiler, etnik kökenlerine bakılmaksızın tanımlanmıştır. Fatih ve Osmanlı Hoşgörüsü II. Mehmet, Rum,Yahudi ve Ermeni milletlerine sırasıyla o zaman hüküm süren Yunan Ortodoks Kilisesi patriği, Başhaham ve Ermeni Kilisesi patriği vasıtasıyla geniş özerklik vermiştir. Fatih, İstanbul u aldıktan sonra Bizanslıların günlük hayatlarını, ibadetlerini sürdürmekte serbest olduklarını bildirmiş ve boş bulunan Rum patrikliği makamı için Rumların eski usullerine uygun olarak seçim yapmalarını istemiştir. Osmanlı, Bir Vakıf Medeniyeti Vakıf diğer İslam devletlerinde olduğu gibi Osmanlılarda da önemi olan, sosyal ve ekonomik hayat üzerinde derin etkiler bırakan bir kurumdur. Osmanlı Devleti eğitim, sağlık, sosyal yardım, şehircilik, belediye ve bayındırlık gibi bazı kamu hizmetlerini vakıflara gördürmüştür. Osmanlı Toplumunda Evlilik Kendi iradesi ile veya ailelerine danışarak evlenmeye karar veren erkek ve kız, bizzat mahkemeye giderek, bazen taraflardan birinin veya her ikisinin mahkemeye vekil göndermeleri sureti ile ya da mahkemeden görevli getirterek şahitler huzurunda evlenir ve bu durum sicil defterlerine kaydedilirdi. Meşrutiyetin Getirdiği Meşrutiyet in 1908 yılında yeniden ilanından sonra yüzlerce dernek kurulmuştur. Kurulan bu derneklerin halkın sosyal ve siyasal gruplaşmasında ve bu yolla ülke meselelerine yaklaşmasında oldukça etkili olmuştur. Yeni Türkiye ve Ulus İradesi Kurtuluş Savaşı öncesindeki kongrelerden başlayarak Türk milleti Türk vatanı ifadesinin ön plana çıkarıldığı görülür. Çok uluslu toplum yapısından ulus devlet anlayışına geçildiğini göstermektedir. Türkiye de Toplumsal Çağdaşlaşma Türkiye'nin modernleşmesi, çağdaşlaşması ve yenileşmesi için toplumsal alanda hızlı bir değişime ihtiyaç vardı. Toplumsal hayatın düzenlenmesi için inkılâplar yapılmıştır. Laiklik Düşünce Sistemi Türkiye de 30 Kasım 1925'te çıkarılan bir kanun ile tekke, zaviye ve türbeler kapatılmıştır. Türbedarlık ile diğer birtakım dinî içerikli unvanlar yasaklanmıştır. Bu kanun ile Türkiye Cumhuriyeti içinde hiçbir tarikat, bunlara mensup hiçbir şeyh, derviş ve mürit bulunamayacağı, bunlara ait özel elbise ve unvanların, türbe ve türbedarlıkların olamayacağı belirtilmiştir. 31

24 Etkinlik I. İlk Türk devletlerinde toplum yapısı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları doğru ifadelerle doldurunuz. a) İslam öncesi dönemde Türk topluluklarında toplum:., urug,.. ve bodun biçiminde yapılanmıştır. b) Buna göre toplumun temel birimi dir. c) Türk tarihinde, yerleşik hayata geçerek şehirler kuran ve kalıcı mimarî eserler ortaya koyan ilk Türk topluluğu dır. d) Türklerin İslâmiyet öncesi dönemdeki hayat tarzı temelde..anlayışa dayanmaktaydı. e) Hayvancılıkla uğraşıldığından dolayı geniş.. ihtiyaç duyulurdu. f) hayatın başlaması, Türklerde tarımın gelişmesine zemin hazırlamıştır. g) Göçebe hayat tarzı Türkler arasında toprağa bağlı bir sınıfının oluşmasını engellemiştir. Yine bu nedenle Avrupa dakine benzer şekliyle toprağa dayalı Türkler arasında görülmez. h)., Türklerin toplumsal yaşamını düzenleyen sözlü hukuk kuralları idi. II. Büyük Selçuklu Devleti nde sosyal amaçlı olarak faaliyet gösteren kurumlar hangileridir? (...) (...) (...) Selçuklu Sosyal Dayan flma Kurumlar (...) (...) (...) III. İlk Türk-İslam devletlerinin toplum yapısı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru-yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Gazneliler Devleti, farklı etnik unsurları bünyesinde barındıran bir toplum q q yapısına sahipti. b) Karahanlılarda halk arasında en yaygın olarak konuşulan dil Türkçedir. q q c) Selçuklularda kölelik olgusu görülmemiştir. q q d) Gazneliler Kuzey Hindistan da İslamiyetin yayılmasını sağlamıştır. q q e) Selçuklular İran kültüründen yoğun şekilde etkilenmiştir. q q f) Tolunoğullarının halkı çoğunlukla Türklerden oluşmuştur. q q 32

25 IV. Osmanlı Devleti nde yöneten sınıf İlmiye, Seyfiye ve Kalemiye adı verilen zümrelerden oluşmuştu. Bu zümrelerin üyelerini boş bırakılan yerlere yazınız. Seyfiye İlmiye Kalemiye a. ( ) ( ) ( ) b. ( ) ( ) ( ) c. ( ) ( ) ( ) d. ( ) ( ) ( ) V. Osmanlı Devleti nde millet sistemi ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru-yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Her milletin başında, o cemaatin seçtiği ve Osmanlı Devleti nin bir beratla onayladığı bir dini lider bulunmuştur. Yüzyıllarca içerikleri değişmeyen bu beratlarda liderin dini ve q q hukuki yetkileri belirtilmiştir. b) Dini lider topluluğun mallarını idare etme, ayin ve diğer dini işleri yürütme, cemaatinden belli miktar vergi toplama, cemaat mensuplarının evlenme, boşanma, miras gibi q q meselelerini çözme yetkisiyle donatılmıştır. c) Gayrimüslimleri cezalandırma yetkisi azınlık liderlerine ait olmuştur. q q d) Her millet eğitim, din, devlet, toplumsal güvenlik gibi görevleri yerine getirmek için kendi q q kurumlarını oluşturup idare etmiştir. e) Azınlıkların dini liderleri hastane, vakıf ve eğitim kurumlarının yönetiminde geniş yetkilere q q sahip olmuşlardır. VI. Osmanlı Devleti nde uygulanan iskan siyaseti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları doğru ifadelerle doldurunuz. l l l l Rumeli ye yerleştirilecek olan topluluğun ayrıldığı yerde. faaliyetlerin ve aksamamasına dikkat edilmiştir. Aralarında. yaşanan topluluklar tercih edilmiştir. Rumeli ye yerleştirilen Türkmenlere verimli araziler tahsis edilerek bir süre için alınmamıştır. İskan edilen bu toplulukların geçerli bir nedenleri olmaksızın izin verilmemiştir. VII. Türk toplumunda görülen bazı uygulamaların Batı medeniyetinden farklı olması çeşitli zorluklar doğurmakta ve özellikle ticari hayatı olumsuz etkilemekteydi. Bu anlamda cumhuriyetin ilk yıllarında bazı düzenlemelere gidilmiştir. Aşağıda verilen düzenlemelerden hangilerinin bu hedefle ilişkili olduğu söylenebilir? Do ru Yanl fl a) Miladi takvimin kullanılmasına karar verilmesi q q b) Milletler arası saat usulünün uygulanmaya başlanması q q c) Arap rakamlarının yerine milletlerarası rakamların yürürlüğe girmesi q q d) Kabotaj Kanunu nun kabul edilmesi q q e) Ağırlık ve uzunluk ölçülerinin değiştirilmesi q q f) Çıkarılan kanun ile hafta tatilinin Pazar gününe alınması q q g) Türk Tarih Kurumu nun kurulması q q 33

26 02.1 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI 1. İlk Türk devletlerinde hükümdarlar halkının Çin topraklarına yerleşmesini engellenmeye çalışmıştır. Bu politikada, I. Türk nüfusunun korunması, II. yerleşik yaşamın yaygınlaştırılmak istenmesi, III. Türklerin milli benliklerini yitirmesinin önlenmesi amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I ve III Çin topraklar na yerleflen Türk topluluklar n n Türk olarak kalmas oldukça zor idi. 2. İlk Çağ da Orta Asya dan göç eden Türk toplulukları kültürlerini de bu bölgelere götürmüştür. Türkler göç ettikleri bölgelerdeki toplumlara madenleri işlemeyi öğretmiştir. Bu bilgilere bakılarak Türk toplulukları ile ilgili, I. Yabancı kültürlerin etkisine açıktır. II. Tarım üretiminde ileri bir düzeydedir. III. İleri bir uygarlık düzeyine sahip olmuştur. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. VII. yüzyılda Kafkasya'da egemen olan Hazarlar farklı din ve milletten insanlara bir arada yaşama imkanı tanımıştır. Bu bilgiye göre, I. Hazarlar Türk kültürünü farklı bölgelere taşımışlardır. II. Hazarlar çok uluslu bir toplum yapısına sahip olmuştur. III. Hazarlarda hoşgörülü bir yönetim anlayışı söz konusudur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 4. I. Türkler matbaa kullanmış ve kağıt üretmiştir. II. Çinliler Türk askeri uygulamalarını örnek almıştır. III. Türk toplulukları arasında Maniheizm yaygınlaşmıştır. Yukarıdakilerden hangileri, Türk topluluklarının Çin etkisinde kaldığına kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve III E) II ve III 5. İslam öncesi Türk devletlerinde görülen göçebe yaşamın, I. tarımın gelişmemesi, II. siyasi birliğin sağlanması, III. İpek Yolu na egemen olunması sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? D) I ve II E) I ve III 6. İslam öncesi dönem Türk topluluklarına ait kurganlarda gerçekleştirilen arkeolojik çalışmalarda ölülerin bazı kişisel eşyaları ve silahları ile gömüldüğü görülmüştür. Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir? A) Toplumsal etkileşim yaşandığına B) Yazılı kültür eserlerinin verildiğine C) Yerleşik yaşam tarzının var olduğuna D) Sözlü hukuk kurallarının egemen olduğuna E) Ölümden sonra yaşamın sürdüğüne inanıldığına 7. Türklerin İslam öncesinde sahip olduğu göçebe yaşamın, I. tarım, II. ticaret, III. hayvancılık uğraşlarından hangilerinin yaygınlaşmasını güçleştirdiği savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 34

27 8. Avrupa'ya göç eden Bulgarlar zamanla Hıristiyanlığı benimsemiştir. Bu durumun, I. Avrupa kültüründen etkilenilmesi, II. ulusal benliğin korunmasının güçleşmesi, III. sosyal alışkanlıklarda değişimler yaşanması sonuçlarından hangilerine neden olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III Din bir toplulu un kültür ve sosyal yap s nda en önemli belirleyicilerden birisidir. 9. Türkler İslam öncesinde geniş bir alanda pek çok devlet kurmalarına rağmen bu dönemlerden günümüze az sayıda yazılı belge ulaşmıştır. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Türklerin kendilerine ait alfabeler üretmesi B) Türklerin ekonomik faaliyetlere yönelmesi C) Türklerin yazıyı geç dönemlerde kullanması D) Orta Asya nın pek çok defa istilaya uğraması E) Türklerin çevre toplumlarla mücadele halinde olması 11. Türklerde töreye aykırı davranmadığı müddetçe hükümdara itaat esastı. Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisi söylenebilir? A) Yazılı kurallar ön plana çıkarılmıştır. B) Hükümdarlık babadan oğula geçmiştir. C) Töre herkes için bağlayıcı nitelik taşımıştır. D) Töre kuralları hükümdar tarafından belirlenmiştir. E) Sosyal yaptırımlar hükümdar tarafından belirlenmiştir. 12. Aşağıdakilerden hangisi, İslam öncesi Türk devletlerinde göçebe yaşam biçiminin benimsenmesinin sonucu olarak gösterilemez? A) Hayvancılığın gelişmesi B) Gök Tanrı inancının benimsenmesi C) Mimari alanda çalışmaların olmaması D) Hapis cezalarının uzun süreli olmaması E) Toprağa dayalı feodal bir sınıfın olmaması 13. Orta Asya Türk toplumlarının bazılarında ölülerin kurgan adı verilen mezarlara konulduğu, bazılarının ise yakıldığı görülür. Bu bilgi, I. Farklı toplumların etkisi altında kalınmıştır. II. Farklı dönemlerde farklı devletler kurulmuştur. III. Toplumsal eşitlik olgusuna önem verilmiştir. yargılarından hangilerini destekler niteliktedir? 10. Bizans ve İran kaynaklarında İslam öncesi Türk toplulukları ile ilgili olarak pek çok ayrıntılı bilgi bulunmaktadır. Böyle durumda, I. Türklerle ilişki içinde olunması, II. Türklerin savaşçı bir toplum olması, III. Türklerin boylar halinde yaşaması olgularından hangilerinin etkisinden söz edilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III 14. Uygurların, I. matbaa kullanması, II. tarımsal faaliyetlerle uğraşması, III. mimari alanda eserler vermesi, IV. savaşçılık özelliklerini yitirmesi özelliklerinden hangileri, günümüze daha fazla bilgi ulaşmasında etkili olmuştur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve IV E) I, III ve IV E - B - E l D - A - E - A l E - C - A l C - B - A - C 35

28 02.2 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI 1. Gazneli ve Büyük Selçuklu devletleri aynı dönemde yaşamış iki Türk-İslam devletidir. Buna karşın iki devletin farklı kültürlerin etkisi altında kaldıkları görülür. Bu gelişmede, I. Türkler tarafından kurulması, II. birbirleri ile askeri mücadelelere girişmeleri, III. egemen oldukları coğrafyaların birbirinden farklı kültürel özelliklere sahip olması durumlarından hangilerinin rol oynadığı savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 4. Ön Asya'da Moğol istilasının yaşanması üzerine batıya doğru yönelen kalabalık göçebe Türkmen grupları ile birlikte çok sayıda, zanaatkar, şair, düşünür, bilim ve din adamı Anadolu'ya yerleşmiştir. Bu durumun Anadolu da aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırdığı söylenebilir? A) Balkanlara geçilmesini B) Bizans la olan ekonomik ilişkileri C) Merkezi otoritenin korunması çabalarını D) Yerleşik yaşam tarzının yayılmasını E) Türk kültürünün yaygınlaşmasını 2. Türklerin Anadolu ya ilk girişleri Hun ve Sabir Türkleri tarafından gerçekleştirilse de Anadolu'da Türklerin yerleşimi Selçuklular tarafından başlatılmıştır. Selçukluların bu başarısında, I. Bizans ın Anadolu daki otoritesinin zayıf olması, II. Göçebe Türkmenlerin planlı bir biçimde Anadolu'ya yönlendirilmesi, III. Anadolu'da farklı etnik gruplardan toplulukların yaşaması durumlardan hangilerinin etkili olduğu söylenemez? 5. Karahanlılar Dönemi nde Türk dilinin güçlü ve en zengin dillerden biri olduğunu göstermek ve Türk dilini geliştirmek amacıyla çalışmalar yapılmıştır. Bu durum Karahanlılarda, I. eşitlik, II. ulusçuluk, III. ulusal egemenlik kavramlarından hangilerinin güçlü olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve II E) I, II ve III 3. İslam öncesi Türk devletlerinde halkın çok büyük bir kısmı göçebe bir yaşam tarzı sürerken İslam ın kabulü sonrasındaki süreçte kurulan Türk devletlerinde halkın bir bölümünün yerleşik hayat tarzını benimsediği görülür. Bu bilgiye göre, I. Türkler İslamiyet'in kabulünden sonra hayvancılık faaliyetlerini terk etmiştir. II. Türkler arasında sosyal hayatta değişimler yaşanmıştır. III. Türklerde toplumsal düzeni korumak zorlaşmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) I ve III E) I, II ve III 6. Türkler İslam kültürü çevresine girdikten sonra da eski bazı alışkanlıklarını devam ettirmiş ve bu alışkanlıkları ile İslam kültürünü bağdaştırmayı başarmışlardır. Buna göre, Türklerle ilgili olarak, I. Türk topluluklarında geleneklere bağlılık güçlüdür. II. Türkler İslam inancı ile Türk kültürünü sentez yapmışlardır. III. Türkler İslam ın kabulü ile birlikte Arap kültürünü etki altına almıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 36

29 7. Anadolu'da kurulan ilk Türk beylikleri, İnşa ettikleri eserlerle imar faaliyetlerinde bulunmuştur. Yaşadıkları bölgelerdeki yer ve isimlerini Türkçeleştirmeye başladı. Bu bilgilere dayanarak, I. Anadolu'nun Türkleşmesi süreci başlamıştır. II. Anadolu'daki Bizans varlığı sona erdirilmiştir. III. Anadolu da Türk-İslam sanatının ilk örnekleri verilmeye başlanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) l ve II E) II ve III 10. İslamiyetten önce farklı dinleri benimseyen Türklerin bir kısmı, milli benliklerini ve Türklük özelliklerini yitirmişlerdi. İslamiyeti kabul eden Türklerin bu şekilde bir süreç yaşamadıkları ve milli benliklerini yitirmedikleri görülür. Buna göre, I. İslam dini Türk kültürüne uygunluk göstermiştir. II. Türkler arasında İslam la birlikte göçebe yaşam güçlenmiştir. III. İslam inancı Türklerin kültürel alışkanlıklarının bütününü terk etmesine yol açmamıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III E) II ve III 8. Selçuklular Dönemi nde Anadolu'nun hemen her şehrinde devlet ya da vakıflar tarafından kurulan, şifahane ve aşevleri bulunmaktaydı. Bu bilgiye bakılarak, I. Selçuklu vakıfları ticareti geliştirmek için çaba harcamıştır. II. Selçuklular Dönemi nde Anadolu da sosyal dayanışma düşüncesi güçlüdür. III. Selçuklularda sosyal devlet anlayışı gelişmiştir. yorumlarından hangileri yapılabilir? 11. Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır da yaptırılan hastanelerde, zengin-fakir, Müslüman-gayrimüslim herkesin tedavisi yapılır ve para talep edilmezdi. Bu uygulamanın, I. hazine gelirlerinin artması, II. halkın devlete bağlılığının artması, III. toplumsal düzenin korunmasının kolaylaşması gelişmelerinden hangilerine yol açtığı savunulabilir? 9. Gazneliler Devleti, farklı etnik unsurları bünyesinde barındıran bir toplum yapısına sahipti. Farklı etnik kökene sahip bu insanların bir arada tutulmasında, I. İslam dini, II. kurucu hanedanın Türk olması, III. bölgede çok sayıda devletin bulunması unsurlarından hangilerinin belirleyici olduğu söylenebilir? 12. Anadolu da güçlü Türk beyliklerinden birisi olan Karamanoğullarında Mehmet Bey Dönemi nde Türkçe resmi dil olarak ilan edilmiştir. Bu girişimin, I. Anadolu'da Türk siyasi birliğinin sağlanması, II. Anadolu'da ekonomik yapının geliştirilmesi, III. Anadolu da Türk kültürünün güçlenmesi olgularından hangileri üzerinde olumlu etki yaptığı söylenebilir? C - C - D l E - B - D l B - E - A l D - E - C 37

30 02.3 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI 1. Osmanlı Devleti'nde toplum; yöneten ve yönetilen, şehirli, köylü ve göçebe, Müslüman ve gayrimüslim şeklinde değişik sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Buna göre, I. dini inanç, II. etnik köken, III. ekonomik uğraş unsurlarından hangilerinin halkın sınıflandırılmasında etkili olduğu savunulamaz? 4. Rusya, Osmanlı Devleti nde yaşayan Ortodoksların koruyuculuğunu Küçük Kaynarca Antlaşması ile üstlenmiştir. Bu gelişme, I. Rusların Osmanlı iç işlerine karışması, II. Osmanlı Devleti nde dini hoşgörünün sona ermesi, III. Ortodoksların Osmanlı yönetimine olan bağlılığının artması sonuçlarından hangilerine yol açmıştır? Ortodokslar n koruyuculu u demek, Ortodokslar n haklar n Osmanl yönetimi nezdinde aramak ve savunmak demektir. 2. Osmanlı yönetimi kuruluştan itibaren Anadolu'da isyan çıkarma ihtimali olan toplulukları Balkanlarda yeni fethedilen bölgelere yerleştirme yoluna gitmiştir. Bu uygulamayla, I. toplumsal düzeni koruma, II. Balkanlarda Türk-İslam kültürünün yayılmasını sağlama, III. devlet otoritesini güçlendirme hedeflerinden hangilerine ulaşılmak istendiği savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III 5. Osmanlı Devleti nde III. Selim Dönemi nde, Nizam-I Cedit birlikleri kurulmuştur. Donanma ve tersane ıslah edilmiştir. Bu girişimler, I. idari, II. askeri, III. toplumsal alanların hangilerinde ıslahatlara ağırlık verildiğini gösterir niteliktedir? 3. Lale Devri yenilikleri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir. III. Selim ıslahatları Kabakçı Mustafa İsyanı ile kesintiye uğramıştır. Bu iki bilgi birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Azınlık isyanları ortaya çıkmıştır. B) Avrupa nın etkisinde kalınmıştır. C) Yenilik hareketleri belirli çevrelerden tepki toplamıştır. D) Islahatlar daha çok askeri alanda yapılmıştır. E) Padişahlar yenilik girişimlerine destek olmamıştır. 6. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti nde Lale Devri nde gerçekleştirilen yenilik girişimleri arasında yer almaz? A) İtfaiye bölüğünün kurulması B) İlk çiçek aşısının uygulanması C) Kağıt ve kumaş fabrikalarının açılması D) Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'un açılması E) Matbaanın Müslümanlar tarafından kullanılmaya başlanması 38

31 7. Osmanlı Devleti'nde mahallelerin ortak ihtiyaçları, mahalle halkı tarafından ortaklaşa karşılanmaktaydı. Bu durumun aşağıdakilerden hangisini sağladığı söylenebilir? A) İslam inancının yaygınlaşması B) İnanç özgürlüğünün sağlanması C) Islahat düşüncesinin ortaya çıkması D) Kapıkulu askerlerinin masraflarının azaltılması E) Toplumsal dayanışma olgusunun güçlendirilmesi Birimiz hepimiz, hepimiz birimiz içindir. Ya da bir elin nesi var... yaklafl mlar burada yol gösterici olabilir. 10. Osmanlı Devleti nin Avrupa ülkelerinde sürekli elçilikler kurması ve Avrupa ile ilişkilerin artması, I. Batılı devletlerin durumunu gören ve yeni bir anlayışa sahip reformcu bir neslin ortaya çıkması, II. Osmanlı toplumunda milliyetçilik düşüncesinin etkisinin azalması, III. Osmanlı Devleti nde ıslahat düşüncesinin güçlenmesi gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? D) I ve II E) I ve III 8. Osmanlı Devleti nde azınlık unsurlar genellikle liderleri aracılığıyla yönetici sınıfla ilişki kurmuş, liderler de milletlerinin yükümlülükleri açısından devlete karşı sorumlu olmuşlardır. Bu bilgi dikkate alındığında, I. Azınlık unsurların temsili konusunda düzenleme yapılmıştır. II. Azınlıkların hakları devlet tarafından dikkate alınmıştır. III. Azınlıklar Osmanlı ülkesinde devlet memuru olma hakkı elde etmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 11. Osmanlı Devleti nde şehirler çevre yerleşim birimleri için pazar yeri görevini görmekteydi. Bu durum, I. şehirlerin ekonomik canlılığının artması, II. şehirlerde farklı hukuk kurallarının uygulanması, III. hayvancılığa verilen önemin azalması gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III 12. Osmanlı Devleti nde, I. adalet, II. devlet, III. servet unsurlarından hangileri toplum yapısının temel dayanaklarını oluşturmuştur? D) I ve II E) I, II ve III 9. Osmanlı Devleti nde Balkanlarda uygulanan iskan politikasında gerekli insan kaynağının sağlanmasında, I. göçebe Türkmen gruplar, II. azınlık grupları, III. kan davası yaşayan topluluklar unsurlarından hangilerinin kullanıldığı söylenebilir? D) I ve III E) I, II ve III 13. Osmanlı Devleti nde devlet görevlisi olarak çalışanların oluşturduğu ve askeri olarak adlandırılan grup, I. seyfiye, II. ilmiye, III. kalemiye zümrelerinden hangilerini içerisinde barındırmıştır? D) I ve II E) I, II ve III E - E - C l A - B - D l E - D - D l E - A - E - E 39

32 02.4 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI 1. Vakıflar Osmanlı Devleti nde ekonomik ve sosyal hayatta önemli bir role sahip olmuş; eğitim, sağlık, sosyal yardım, şehircilik, belediye ve bayındırlık alanında bazı işler vakıflara gördürülmüştür. Bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Toplumsal eşitlik sağlanmıştır. B) Vakıflar devletin denetimi dışında çalışmıştır. C) Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi kolaylaştırılmıştır. D) Ekonomik faaliyetlerin bir düzen içinde gerçekleşmesi sağlanmıştır. E) Loncaların esnaf üzerindeki etkinliği güçlendirilmiştir. 4. XIX. yüzyılda Osmanlı genel nüfusunda büyük azalmalar yaşanmıştır. Bu gelişmenin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Toprak kayıpları yaşanması B) Vergi gelirlerinin azalması C) Tanzimat Fermanı nın yayınlanması D) Yönetim şeklinin değişmesi E) Avrupa tarzında düzenlemeler yapılması Bir ülkenin nüfusunda yaflanan büyük azalmalarda hangi geliflmeler belirleyici olur? Bunlar bir gözden geçir. 2. Osmanlı Devleti nde gayrimüslimlerin dini liderleri topluluğun mallarını idare etme, ayin ve diğer dini işleri yürütme, cemaatinden belli miktar vergi toplama, cemaat mensuplarının evlenme, boşanma, miras gibi meselelerini çözme yetkisiyle donatılmıştır. Cezalandırma yetkisi esas itibariyle devlete ait idi. Buna göre dini liderlerin, I. sosyal, II. ekonomik, III. hukuki alanların hangilerinde yetkilerinin bulunduğu savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III 3. Osmanlı yönetimi 1856 Islahat Fermanı ile bütün yurttaşlarını din-dil ayrımı gözetilmeksizin kaynaştırmayı ve eşit bir Osmanlı toplumu oluşturmayı hedeflemiştir. Bu girişimde, I. ayrılıkçı hareketlerin önlenmesi, II. milliyetçilik akımının etkisizleştirilmesi, III. devlet otoritesinin güçlendirilmesi amaçlarından hangilerinin rol oynadığı söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III 5. Tanzimat Fermanı ile Osmanlı Devleti nde halkın hakları ve devlete karşı görevleri belirlendi. Bu bilgiler dikkate alındığında, I. Devlet-toplum ilişkilerinde yeni düzenlemeler getirilmiştir. II. Toplumsal düzenin korunması amaçlanmıştır. III. Bireyin hakları konusu ön plana çıkarılmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 6. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda kahvehaneler, sosyal ve kültürel mekanlar olmaktan çıkmıştır. Kerevetlerin yerini sandalyeler, havuzun yerini de tiyatro temsil edilen sahneler almıştır. Eski mesire yerleri de özelliklerini kaybetmiştir. Bu gelişmelere bakılarak, I. Osmanlı toplumunun sosyal alışkanlıklarında köklü değişimler gerçekleşmiştir. II. Osmanlı toplumunun kültürel düzeyi yükselmiştir. III. Yaşanan değişimlerde Avrupalı devletlerin siyasi baskıları etkili olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? D) II ve III E) I, II ve III 40

33 7. Osmanlı Devleti nde reaya olarak adlandırılan yönetilen sınıfı oluşturanlar arasında, hakim unsur olan Türklerden başka Rumlar, Ermeniler, Museviler, Romenler, Slavlar, Araplar ve daha birçok unsur vardı. Bu bilgi dikkate alındığında Osmanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Çok uluslu toplum yapısına sahip olmuştur. B) Devlet otoritesini korumakta zorlanmıştır. C) Toplumsal dayanışma düşüncesi güçlüdür. D) Ekonomik alanda azınlık unsurlar ön plana çıkmıştır. E) Türk kültürü azınlıklar arasında egemen hale getirilmeye çalışılmıştır. 10. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti nde köyden kente göç olgusu güçlenmiştir. Toprak sisteminin bozulmasına bağlı olarak gerçekleşen bu gelişme, I. köylerin boşalmaya başlaması, II. büyük şehirlerin nüfusunda artışlar yaşanması, III. ülke nüfusunun artması sonuçlarından hangilerine ortam hazırlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Soruda sözü edilen d fl göç de il, iç göçtür. Buna dikkat etmelisin. 8. Osmanlı Devleti nde XVIII. yüzyılın sonları ile XIX. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti ndeki taşınmaz malların önemli bir kısmının vakıfların elinde bulunduğu, toplam taşınmazlar içinde vakıfların payının dörtte üç oranına ulaşmış olduğu ifade edilmektedir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Vakıfların yaygınlığı Osmanlı Devleti nin vergi gelirlerini artırmıştır. B) Vakıflar toplumsal ve ekonomik bakımdan önemli bir olgu haline gelmiştir. C) Devletin sosyal alanda yatırım yapmasına gerek kalmamıştır. D) Osmanlı yönetimi vakıfları denetleyememiştir. E) Gayrimüslimlerin sosyal etkinliği sınırlandırılmak istenmiştir. 9. Osmanlı Devleti nde klasik dönemde her tabakadan insan devlet kadrolarına girebilme imkanı bulabilmiştir. Bu durum, I. Hak eden kişilerin görevlendirilmesine ortam hazırlanmıştır. II. Köklü Türk aileleri yönetimin uzağında tutulmuştur. III. İltimas ve adam kayırma engellenmeye başlanmıştır. yargılarından hangilerini doğrular niteliktedir? D) I ve III E) I, II ve III 11. Osmanlı Devleti nde klasik dönem Osmanlı mahallelerinde zengin fakir aynı gündelik hayatı yaşarlarken XIX. yüzyıldaki iktisadi farklılaşma sonucu ayrımlar yaşanmaya başlamıştır. Bu bilgiye göre, I. Toplumsal eşitsizlik olgusu güçlenmiştir. II. Gelir adaleti sağlanamamıştır. III. Toplumda birlik düşüncesi ekonomik gelişmeye bağlı olarak artmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 12. Osmanlı loncaları orta sandığı veya teavün sandığı adı verilen ve hastalık, evlenme, doğum, iş kurma, işsizlik, ölüm gibi durumlarda kullanılan dayanışma sandıkları kurmuştur. Bu bilgiye göre, I. Loncalar gereği durumunda üyelerine sosyal yardımlar yapmıştır. II. Loncalar devletin hazine gelirlerini artırmıştır. III. Loncalar ülkede bulunan vakıfları denetim altında tutmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III C - E - E l A - E - D l A - B - D l C - D - A 41

34 02.5 TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI 1. Cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleştirilen, Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, Kılık Kıyafet Kanunu nun çıkarılması düzenlemeleri ile, I. imtiyazsız ve ayrıcalıksız bir toplum yapısı oluşturma, II. dini duyguların kötüye kullanılmasını önleme, III. çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma amaçlarından hangilerine ulaşılmak istendiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız Il C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. Türkiye de 1934 yılında yapılan bir yasal düzenleme ile günlük yaşamda dini kıyafetle dolaşılması yasaklanmıştır. Bu düzenlemenin temel hedefinin aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir? A) Halkın ekonomik düzeyini yükseltmek B) Ulusal egemenlik ilkesini güçlendirmek C) Mezhep farklılıklarını ortadan kaldırmak D) İnanç özgürlüğünü anayasal garanti altına almak E) Toplumsal alanda çağdaşlaşma çabalarını güçlendirmek 2. Türkiye de 21 Haziran 1934'te TBMM tarafından çıkarılan bir kanunla her Türk ailesinin bir soyadı alması zorunluluğu getirildi. Bu düzenlemede aşağıdakilerden hangisinin rol oynadığı söylenebilir? A) Batı kültürü ile kaynaşma düşüncesinin güçlendirilmesi B) Resmi işlemlerde karışıklıklar yaşanmasının önlenmek istenmesi C) Ekonomik gücün artırılmak istenmesi D) Siyasi alanda eşitlik sağlanmasının amaçlanması E) Osmanlı Devleti tarafından verilen rütbe ve unvanların kullanımının kolaylaştırılması 5. Atatürk, Türk inkılabının uçurumun kenarına gelmiş, düşmanlarla kanlı mücadeleler veren bir ülkenin, içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni bir vatan, yeni bir devlet için gerçekleştirildiğini ifade etmiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi üzerinde durulduğu savunulabilir? A) Uluslararası barışın sağlandığı B) Yenilik kavramın geliştirildiği C) Avrupalı devletlerin desteğinin alındığı D) Yabancı kültürlerin etkisine kapalı olunduğu E) İnkılapların güç koşullar altında gerçekleştirildiği 3. I. Türk topluluklarını bir çatı altında toplamak II. Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak III. Ortak ideallere sahip bir toplum yapısı oluşturmak Bu amaçlardan hangileri Atatürk ün milliyetçilik düşüncesiyle bağdaşmaz? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. Atatürk İlkeleri insanı merkeze alan, barış ve hoşgörüyü öngören bir anlayışın ürünüdür. Bu bilgilerin aşağıdaki ilkelerden hangisiyle bağdaştığı savunulabilir? A) Ulusal egemenlik B) Ulusal bağımsızlık C) Milli birlik ve beraberlik D) İnsan ve insanlık sevgisi E) Çağdaşlaşma ve Batılılaşma 42

35 7. Atatürk yurt gezilerinde kıyafet konusunda halka örnek olmuş, şapkasını halka göstererek daha medeni bir görüntüye bürünülmesi için şapka kullanılması gerektiğini anlatmıştır. Atatürk ün bu tutumu, I. yenilik girişimlerini halka benimsetme, II. halkın yenilik sürecine katılımını sağlama, III. toplumu görünüşü yönüyle de çağdaşlaştırma amaçlarından hangisine yöneliktir? D) I ve III E) I, II ve III 10. Atatürk bir konuşmasında, En doğru yol, akıl ve medeniyet yoludur." demiştir. Türkiye de gerçekleştirilen, I. köylüye toprak dağıtımı yapılması, II. medreselerin kapatılması, III. tekke ve türbelerin kapatılması düzenlemelerinden hangileri Atatürk ün bu sözü ile bağdaştığı söylenebilir? D) I ve III E) II ve III 8. Laik düşünce sistemini topluma benimsetmek ve ulusal nitelik taşımayan uygulamalara son vererek toplumsal farklılıkları ortadan kaldırmak Yeni Türk Devleti nde önemli hedefler arasında yer almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarından gerçekleştirilen, I. Medeni Kanun un kabul edilmesi, II. Kabotaj Kanunu nun kabul edilmesi, III. Şapka Kanunu nun çıkarılması girişimlerinden hangilerinin toplumsal yaşamda uygulama farklılıklarını ortadan kaldırma düşüncesinin bir sonucu olduğu söylenebilir? D) I ve III E) I, II ve III 11. Atatürk e göre Türkiye de halkın mutluluğu, yine halk tarafından bir bütün olarak sağlanmalıdır. Bunu gerçekleştirmek için de herkesin çalışması gereklidir. Bu hedefin aşağıdakilerden hangisini zorunluluk haline getirdiği savunulabilir? A) Toplumsal dayanışma B) Çok partili yaşam C) İki dereceli seçim sistemi D) Çok uluslu toplum yapısı E) Mezhep birliği Bir toplumun yükselmesi ve ilerlemesi için gerekli olgu hangisi olabilir? 9. Cumhuriyet Dönemi nde gerçekleştirilen inkılap girişimlerinde ekonomik yapının güçlendirilmesi, Batı dünyası ile ticari, sosyal ve siyasi ilişkileri geliştirilmesi amacı güdülmüştür. Aşağıdakilerden hangisinde böyle bir amacın varlığından söz edilemez? A) Şapka Kanunu'nun çıkarılması B) Hafta sonu tatilinin pazara alınması C) Teşvik-i Sanayi Kanunu nun çıkarılması D) Yeni ölçü ve tartı birimlerinin kullanılması E) Miladi takvimin kullanılması kararının verilmesi 12. Atatürk, toplumdaki çeşitli kesimlerin çıkarlarının birbirine denk sayılması gerektiğini ifade etmiştir. Bu görüşün, I. toplumsal barış sağlanması ve sürdürülmesi, II. sınıflar arasındaki çıkar çatışmalarını ortadan kaldırması, III. tek partili yönetim anlayışının sona erdirilmesi konularından hangileri açısından önemli olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III E - B - A l E - E - D l E - D - A l E - A - D 43

36 Birlikte Çözelim Çözüm 34 / 7 Türklerin İslam öncesinde sahip olduğu göçebe yaşamın, I. tarım, II. ticaret, III. hayvancılık uğraşlarından hangilerinin yaygınlaşmasını güçleştirdiği savunulabilir? Türklerin İslam öncesinde sahip oldukları göçebe yaşam, tarımsal faaliyetlerin yapılmasını güçleştirmiştir. Çünkü tarım üretim, sulama yapılmasını ve tarım alanlarının yakınlarına yerleşilerek korunmasını gerekli kılmaktadır. Ancak hayvancılıkla uğraşan Türklerde İslam öncesi dönemde yazın yaylalara, kışın ise ovalara yönelmeyi gerekli kılan bozkır göçebe yaşam biçimi yaygındır. Çözüm 36 / 5 Karahanlılar Dönemi nde Türk dilinin güçlü ve en zengin dillerden biri olduğunu göstermek ve Türk dilini geliştirmek amacıyla çalışmalar yapılmıştır. Bu durum Karahanlılarda, I. eşitlik, II. ulusçuluk, III. ulusal egemenlik kavramlarından hangilerinin güçlü olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? Karahanlıların Türk dilini kullanmaya ve geliştirmeye yönelik girişimlerde bulunması, ulusçuluk düşüncesinin güçlü olduğuna kanıt olarak gösterilebilir. Eşitlik kavramı ve ulusal egemenlik kavramları farklı alanlarla ilgili olgulardır. Çözüm 37 / 10 İslamiyetten önce farklı dinleri benimseyen Türklerin bir kısmı, milli benliklerini ve Türklük özelliklerini yitirmişlerdi. İslamiyeti kabul eden Türklerin bu şekilde bir süreç yaşamadıkları ve milli benliklerini yitirmedikleri görülür. Buna göre, I. İslam dini Türk kültürüne uygunluk göstermiştir. II. Türkler arasında İslam la birlikte göçebe yaşam güçlenmiştir. III. İslam inancı Türklerin kültürel alışkanlıklarının bütününü terk etmesine yol açmamıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? İlk Türk devletleri döneminde geleneksel Türk inancından farklı dinleri benimseyen Türk toplulukları Türklüklerini unuturken, İslam ı seçenlerde böyle bir durum görülmez. Bunda İslam inancının Türk kültürüne uygunluk göstermesi (diğer bir deyişle diğer inançların Türk kültürüne uygun düşmemesi) etkilidir. Ayrıca Müslüman olmak Türklerin -İslam ile çelişmeyen- eski alışkanlıklarını bütünüyle terk etmesini gerektirmemiştir. Çözüm 39 / 13 Osmanlı Devleti nde devlet görevlisi olarak çalışanların oluşturduğu ve askeri olarak adlandırılan grup, I. seyfiye, II. ilmiye, III. kalemiye zümrelerinden hangilerinin içinde yer almıştır? Osmanlı Devleti nde yöneten sınıf olarak adlandırılan topluluk, seyfiye, kalemiye, ilmiye olarak adlandırılan zümrelerden oluşmaktaydı. Dolayısıyla, devlet görevlisi olarak çalışanların (bunları diğer adı askeri idi) oluşturduğu grup her üç zümrenin içinde de yer almıştır. 44

37 Çözüm 40 / 3 Osmanlı yönetimi 1856 Islahat Fermanı ile bütün yurttaşlarını din-dil ayrımı gözetilmeksizin kaynaştırmayı ve eşit bir Osmanlı toplumu oluşturmayı hedeflemiştir. Bu girişimde, I. ayrılıkçı hareketlerin önlenmesi, II. milliyetçilik akımının etkisizleştirilmesi, III. devlet otoritesinin güçlendirilmesi amaçlarından hangilerinin rol oynadığı söylenebilir? Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda Islahat Fermanı ve buna benzer girişimler azınlıklara yeni haklar verme düşüncesinin bir ürünüdür. Bu düşünce temelde Balkanlarda yaşanan ayrılıkçı hareketlerin önlenmesi, bu hareketlerde etkin olan milliyetçiliğin etkisizleştirilmesi ve bunlara bağlı olarak devlet otoritesinin güçlendirilmesi amaçlarına yöneliktir. Çözüm 42 / 4 Türkiye de 1934 yılında yapılan bir yasal düzenleme ile günlük yaşamda dini kıyafetle dolaşılması yasaklanmıştır. Bu düzenlemenin temel hedefinin aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir? A) Halkın ekonomik düzeyini yükseltmek B) Ulusal egemenlik ilkesini güçlendirmek C) Mezhep farklılıklarını ortadan kaldırmak D) İnanç özgürlüğünü anayasal garanti altına almak E) Toplumsal alanda çağdaşlaşma çabalarını güçlendirmek Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan düzenleme ile sokakta dini kıyafetlerin giyilmesinin yasaklanması, toplumsal alanda çağdaşlaşma düşüncesinin bir ürünüdür. Çözüm 41 / 7 Osmanlı Devleti nde reaya olarak adlandırılan yönetilen sınıfı oluşturanlar arasında, hakim unsur olan Türklerden başka Rumlar, Ermeniler, Museviler, Romenler, Slavlar, Araplar ve daha birçok unsur vardı. Bu bilgi dikkate alındığında Osmanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Çok uluslu toplum yapısına sahip olmuştur. B) Devlet otoritesini korumakta zorlanmıştır. C) Toplumsal dayanışma düşüncesi güçlüdür. D) Ekonomik alanda azınlık unsurlar ön plana çıkmıştır. E) Türk kültürü azınlıklar arasında egemen hale getirilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti nde egemenlik altında bulunan halk arasında Türkler dışında pek çok etnik unsurun bulunması, Osmanlı Devleti nin çok uluslu toplum yapısına sahip olduğunu göstermektedir. Çözüm 43 / 10 Atatürk bir konuşmasında, En doğru yol okul ve medeniyet yoludur." demiştir. Türkiye de gerçekleştirilen, I. köylüye toprak dağıtımı yapılması, II. medreselerin kapatılması, III. tekke ve türbelerin kapatılması düzenlemelerinden hangileri Atatürk ün bu sözü ile bağdaştığı söylenebilir? En doğru yol akıl ve medeniyet yoludur. ifadesi, eğitimin dinin etkisinden uzaklaştırılarak laikleştirilmesi ve çağdaşlaştırılması düşüncesi ile paralellik taşımaktadır. Dini anlayışla eğitimin egemen olduğu medreselerin ve tekkelerin kapatılması halk arasında batıl inançların yayılmasında kusurlu görülen türbe ziyaretlerinin yasaklanması Atatürk ün söz konusu ifadesi ile bağdaşmaktadır. 45

38 Dört Köfle 1. Yeni Türk Devleti nde halkın içindeki çeşitli tabakalar ve gruplar, yalnız iş alanları bakımından farklıdır. Bunun dışında bütün bireyler, birbirine eşittir. Oluşturulmak istenen bu yapının, I. toplumsal sınıf farklılıklarının oluşması, II. ekonomik alanda faaliyetlerin desteklenmesi, III. eşitsizlik olgusunun reddedilmesi durumlarından hangilerine ters düştüğü söylenebilir? 3. Halkçılık ilkesinin Türkiye de, I. fertleri mutlu kılma, II. toplumsal bağı güçlendirme, III. toplumun yararını öne çıkarma amaçlarından hangilerini ön plana çıkardığı söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III 2. Osmanlı Devleti'nden dini farklılıklara bakılmadan tüm halkı hukuk önünde eşit bir statüye kavuşturma çalışmalarının aşağıdakilerden hangisiyle başladığı söylenebilir? A) Tanzimat Fermanı B) Kanunname-i Al-i Osman C) Balta Limanı Antlaşması D) Islahat Fermanı E) I. Meşrutiyet 4. Osmanlı Devleti'nde toplum içinde büyük itibara sahip olan ilmiye sınıfına mensup olabilmek için I. Arapça bilme, II. Müslüman olma, III. Türk olma niteliklerinden hangilerine sahip olmak gereklidir? D) I ve II E) I, II ve III 46 A - A - E - D

39 Yaz l Sorular m 1. Aşağıda verilen kavramları tanımlayınız Oguş:... Urug:... Boy:... Bodun:... İl: Osmanlı millet sistemi hakkında bilgi veriniz. 6. İskan siyasetinin Osmanlı toplumuna etkileri nelerdir? 2. Türk toplumunda "hatun" ve kadının konumu hakkında bilgi veriniz. 3. Türk - İslam devletlerinde farklı etnik gruplar bir arada barış içinde yaşayabilmiştir. Bu durumda etkili olan faktörleri yazınız. 4. Aşağıda verilen Türk - İslam düşünürleri hakkında bilgi veriniz. Ahmed Yesevi :... Yunus Emre :... Mevlana : Toplum yaşamında vakıfların önemi, işleyişi ve vakıflar aracılığıyla gerçekleşen hizmetler hakkında bilgi veriniz. 8. Kafkasya ve Balkanlardan Anadolu ya yapılan göçlerin Osmanlı toplumsal yapısına etkisine değerlendiriniz ve 1924 anayasalarındaki vatandaşlık olgusu hakkında bilgi veriniz. 47

40 ... derken KUTADGU B L G DEN SEÇMELER Baflkalar n n zarar n isteme, kendinde zarar verme; hep iyilik yap, kendi heva ve hevesine hakim ol. Hangi ifle girersen sonunu düflün; sonu düflünülmeyen ifller zarar getirir. E er öfkelenirsen kendini tut, sab rl ol; sab rl insan sonunda sevince kavuflur. Sabreden insan ne der, dinle; insan sabrederse bozulmufl olan ifller düzelir. E er zahmet, kayg ve endifleye düflen kimse sabrederse, kaybetti i huzuru tekrar elde eder. E er devlet gider ve kap s kapan rsa insan sabretmeli; onun bütün iflleri tekrar yoluna girer. Ölümü unutma, haz r ol, onu hiçbir zaman akl ndan ç karma; kendini unutma, asl n daima göz önünde tut. Sab rl ol, sabretmek er kifli iflidir; insan sabrederse gö e bile yol bulur. Toplant larda bulunursan ihtiyatla söz eyle; baflkalar n n evinde gözüne dikkat et. Giderini gelirine göre ayarla; ancak sana yak flacak sözleri sarfet. A z ndan yalan söz ç karma; Yalan sözle insan kendi itibar n düflürür. Tuzu, ekme i bol tut baflkalar na ikram et; bir kimsenin ay b n görürsen açma, üstünü ört. badette gayretli ol. Allah a kulluk et; günahtan uzak dur. Saadete kavuflursan kibirlenme; kötülük etme, elinden geldi i kadar iyilik yap. Bu dünya ile oyalanma, gelip geçer; bu devlete inanma, çabuk ihtiyarlar. Hayata bel ba lama, rüya gibi geçer; bofl saadete güvenme, kufl gibi uçar. Hayat bofluna geçirme, iyilik yap; geçip gidenlerden ibret al. 48

41 03 TÜRKLERDE HUKUK Töre Yargu Yargan Divan- Mezalim fier i hukuk Emir-i dad Kad Leflker Kanunname Kad Kad asker Mecelle Tanzimat Ferman Islahat Ferman Kanun- Esasi Laik hukuk Türk Medeni Kanunu fier i Mahkeme Hukuk Birli i 49

42 lk Türk devletlerindeki hukuki yap n n temel özelliklerini, Türk slam devletlerindeki hukuki yap lanman n genel özelliklerini, Osmanl Devleti hukuk sisteminin genel yap s ve iflleyiflini, Osmanl Devleti nde Tanzimat Dönemi'nde hukuk alan ndaki de iflimi, Cumhuriyet Dönemi'nde hukuk alan ndaki yap lanman n temel özelliklerini kavram fl olaca z. 50

43 KISA KISA İlk Türk Devletlerinde Hukuki Yapı İlk Türk devletlerinin hukuk yapıları yaşadıkları coğrafyadan, farklı toplumların din ve dünya görüşlerinden etkilenmiş, ilişki halinde bulunan toplulukların teşkilatları örnek alınarak kurumlar yapılandırılmıştır. Hun Kanunları Hunlarda küçük suçlar damgalanmak ya da sopayla dövülmek, büyük suçlar ise ölümle cezalandırılırdı. Hırsızlık suçunda bu suçu işleyen kimsenin ailesi de aynı derecede sorumlu tutulmuştur. Hapis cezası ancak on gün kadardı. Göçebe bir devlet yapısına sahip bulunulduğu için hapishane kurulmamıştır. Köni, Yargu ve Yargan Ne Demek? Eski Türklerin "Köni" adını verdiği adliye teşkilatı Göktürklerde önemli gelişme göstermiştir. Bu teşkilât, hükümdarın başkanlığındaki yüksek devlet mahkemesi "Yargu" ile hakan adına örfi hukuku uygulamakla görevli "Yargan" ve bunların yanlarındaki kişilerden oluşmuştur. Törenin Kaynakları Eski Türklerde "Töre" kurallarının üç kaynağı vardır: 1. Halkın örf ve adetleri 2. Kurultay, yani beylerin kararları 3. Hükümdarın yasama çalışmaları sonucunda meydana gelen kurallar Selçuklularda Adalet Teşkilatı Hukuki işlere kadı bakardı. Kadılara vereceği kararlarda hiçbir kişi veya kuruluş müdahale edemezdi. Türkiye Selçuklu Devleti nde bu mahkemelerden başka, askerî davalara bakan mahkemeler de bulunurdu. Askeri davalara ve miras işlerine Kadı Leşker denilen kişiler bakmaktaydı. Türkiye Selçuklularında Emir-i Dad denilen ve gerektiğinde divan üyelerini, veziri adalet önüne çıkaran, tutuklama yetkisine sahip bir görevli vardı. Divan-ı Mezalim Selçuklularda davaların uzamaması için hızlı çalışan bir mahkeme sistemi kurulmuştur. Divan-ı Mezalim adı verilen mahkemelere gelen şikayetleri çoğu zaman hükümdar bizzat dinleyerek sonuca bağlamaya çalışırdı. Şikayetler halkın ekonomik durumu, devlet görevlileri, vakıflar, kadı gibi üst düzey devlet yöneticileri ile ilgili olabilmekteydi. Osmanlılarda Hukuki Yapı İslam hukuku Osmanlı Devleti nin temel yasası niteliğindedir. Ancak Osmanlı hukuku sadece şer i hukuk olarak adlandırılan İslam hukukundan ibaret değildi. Şer'i hukuk kurallarının düzenlemediği alanlara ilişkin olarak padişahın koymuş olduğu kurallardan oluşan bir hukuk alanı daha vardı ki, buna örfi hukuk denilmekteydi. Osmanlı hukuk düşüncesi; eski Türk ve İran yönetim anlayışı ile İslam kurallarından alınmış dinsel hukuk düşüncesinin sentezine dayanmaktaydı. Dinsel hukuk, kişisel davranış ve toplum yaşamı alanlarında ileri derecede gelişmiş idi. Mecelle Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan ve 1876 yılında yürürlüğe giren Mecelle İslam dünyasının ilk medeni kanunudur. Dini nitelik taşıyan Mecelle nin diğer medeni kanunlara göre eksiklikleri vardı. Osmanlı Devleti nde 1917 yılında Aile Hukuku Kararnamesi yayınlanmış, bu kararname ile erkeğin mutlak boşanma hakkına ve yine erkeğin birden fazla kadınla evlenmesine sınırlamalar getirilmiştir. Yeni Hukuk Düzeni Mustafa Kemal, 1922 de Meclis teki konuşmasında, Hukuka verilen öneme değinmiş ve hukuk siteminin çağdaş uygarlık düzeyine çıkarılması gerektiğini belirtmiştir. Mevcut kanunların düzeltileceğini ifade etmiştir. Mecelle nin yetersizliği üzerinde durmuştur. Hakimlerin durumlarının düzeltileceği ve yeni hukukçular yetiştirilmesi için bir hukuk mektebi kurulacağını açıklamıştır. Neden İsviçre Medeni Kanunu? Batı da kabul edilen en son medeni kanundu. Laik ve çağdaş bir nitelik taşıyordu. Akla ve bilime dayalı olmasının yanında, açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştı. Sorunlara pratik çözümler öneriyordu ve esnekti. Yargıca, takdir hakkı tanıyordu. Dönemin Adalet Bakanı İsviçre de hukuk öğrenimi görmüştü. 51

44 Etkinlik I. İlk Türk devletlerinde hukuki yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru a) İlk Türk devletlerinin hukuk yapıları yaşadıkları coğrafyadan, farklı toplumların din ve dünya görüşlerinden etkilenmiştir. b) İlişki halinde bulundukları toplulukların teşkilatları örnek alınarak kurumlar yapılandırılmıştır. c) Eski Türklerin hukuk sistemi günümüzde olduğu gibi kanunlar halinde tespit edilmemiştir. Çünkü o devirlerde yazılı kanunlara sahip devletler azdı. d) Türk hukuku, din ve ahlak kuralları ile örf, adet ve geleneklerden oluşmaktadır. e) Türkler İslam ın kabulü sonrasında yazılı hukuk kuralları hazırlamamıştır. f) Günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş, elimizde bulunan en eski Türk hukuk belgeleri ve sözleşmeler Hunlara aittir. g) İslam öncesi Türk devletlerinin hukuk yapıları ile ilgili bilgi edinilebilecek kaynaklar sınırlıdır. Bu kaynakların başında Batı Roma kaynakları gelir. Yanl fl II. Eski Türklerde "Töre" adı verilen örfi hukukun üç kaynağı vardı. Bu kaynaklar hangileridir? 1., 2., 3., III. İlk Türk devletlerinde hukuki yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Eski Türklerin ".." adını verdiği adliye teşkilatı Göktürklerde önemli gelişme göstermiştir. Türklerde adalet teşkilatı hükümdarın başkanlığındaki yüksek devlet mahkemesi "...." ile hakan adına örfi hukuku uygulamakla görevli ".." ve bunların yanlarındaki kişilerden oluşmuştur. IV. Selçuklularda kadıların görevleri nelerdir? V. Türkiye Selçukluları Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Türkiye Selçuklularında adalet teşkilatı ve.. hukuk kurallarından oluşurdu. Şer i hukuku ilgilendiren davalara.. bakardı. Kadıların başında.. bulunurdu. Ordu mensuplarının davalarına ise başında 'in bulunduğu askeri mahkemeler bakardı. 52

45 ..,.. gibi suçlara örfi mahkemeler bakardı. Örfi davalara bakan mahkemeye Divan üyesi olan. başkanlık ediyordu. VI. Osmanlı Devleti nde hukuki yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Osmanlı hukuk düşüncesi; eski Türk ve İran yönetim anlayışı ile İslam kurallarından alınmış dinsel hukuk düşüncesinin sentezine dayanmaktaydı. b) Dinsel hukuk, kişisel davranış ve toplum yaşamı alanlarında gelişmiş idi. c) Padişah yasama faaliyetinde bulunurken, sınırsız yetkilere sahip olmuştur. d) Osmanlı Devleti gelenekleri temel yasa olarak kabul etmiştir. e) Osmanlı padişahları İslam hukukunu uygularken zamanın gerektirdiği düzenlemeleri yapmaktan geri durmamışlardır. f) Padişah İslam hukukunun kendisine tanımış olduğu bazı alanlara ilişkin olarak yasa yapma yetkisine sahip olmuştur. g) Hukuk sistemi ulus devlet anlayışı dikkate alınarak yapılandırılmıştır. h) Kamu düzenini sağlamak amacıyla konulmuş örfi hukuka itaat yasal bir zorunluluktu. VII. Osmanlı Devleti nde hukuki yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Osmanlı Devleti nde hukuk alanında II. Mahmut Dönemi nde,. uygulaması kaldırılmıştır. Devlet memurlarının.. durumları iyileştirilmeye çalışılmıştır. Avrupa dakine benzer şekilde.. ve hükümet kurulmuştur. adıyla bir kurul oluşturulmuş, bu kurul askerlik işleriyle ilgili karar taslaklarını hazırlamakla görevlendirilmiştir... ve.. oluşturuldu. Bu kurullar yönetimle ilgili bazı karaları almakla ve memurların yargılanması ve devlet-birey uyuşmazlıklarının çözümü konusunda görevlendirilmiştir. Hazırlanan kanunların yayınlanması için. adıyla ilk resmi gazete çıkarılmıştır. VIII. Türk Medeni Kanunu nda büyük oranda İsviçre Medeni Kanunu nun örnek alınmasının nedenleri ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadeleri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl Batı da kabul edilen en son medeni kanun idi. Laik ve çağdaş bir nitelik taşıyordu. İsviçre kantonlardan oluşan federal bir yönetim anlayışa sahipti. Akla ve bilime dayalı olmasının yanında, açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştı. Arap harflerinin değiştirilmesi planlanıyordu. Sorunlara pratik çözümler öneren esnek bir kanundu. Yargıca takdir hakkı tanıyordu. Dönemin Adalet Bakanı İsviçre de hukuk öğrenimi görmüştü. Avrupa ile olan ekonomik ilişkiler güçlendirilmek isteniyordu. 53

46 03.1 TÜRKLERDE HUKUK 1. İlk Türk devletlerinde coğrafi koşullar ve onun beraberinde getirdiği göçebe yaşam, hukuk alanındaki uygulamaları da etkilemiştir. Türklerde görülen, I. devlete isyanın ağır suç sayılması, II. hapis cezalarının kısa süreli olması, III. savaştan kaçanlara idam cezası verilmesi uygulamalarından hangileri bu bilgiyi destekler niteliktedir? 4. I. Uygurlar II. Göktürkler III. Kırgızlar IV. Oğuzlar V. Hunlar Günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş, elimizde bulunan en eski Türk hukuk belgeleri ve sözleşmeler yukarıdakilerden hangisine aittir? A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve III E) II ve III 2. İlk Türk devletlerinde toplum düzeni, Türk geleneklerine dayanan sözlü kurallar tarafından şekillendirilmiştir. Bu bilgi dikkate alındığında, I. Türkler farklı toplumların birikimden yararlanmıştır. II. Kendine özgü bir hukuk anlayışı oluşmuştur. III. Türk hukuk sistemi yabancı etkisine kapalıdır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I ve III 5. İslam öncesi Türk devletlerinin hukuk yapıları ile ilgili ilk ve en eski bilgiler, I. Çin, II. Batı Roma, III. Germen kaynaklarının hangilerinden elde edilmektedir? D) I ve II E) I ve III Türkler'in Orta Asya'da hangi topluluklarla iliflki içinde oldu u bilgisine dikkat etmelisin. 3. İslam öncesi Türk hukuk sisteminde, I. dini inanç, II. ahlak kuralları, III. örf unsurlarından hangilerinin belirleyici olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III 6. Uygurlardan önceki dönemlere ait Türk devletlerinin hukuki yapılarını aydınlatacak nitelikte arkeolojik kaynaklara rastlamak oldukça güçtür. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Türklerin askeri etkinliklerinin üstün olması B) Çok sayıda Türk devletinin kurulmuş olması C) Yazının kullanımının yaygınlaşmamış olması D) Toplumun boylar şeklinde yapılanması E) Devletin boyların birleşiminden meydana gelmesi 54

47 7. Arkeolojik kaynaklardan elde edilen bilgilere göre Hunlarda kan gütme adeti yoktur. Herhangi birisini öldüren kimse idam edilmiştir. Bu bilgi, I. Hunların ceza kanunlarında kısas uygulaması öngörülmüştür. II. Türkler toplumsal düzeni koruma konusunda özenli davranmıştır. III. Türklerde devleti yönetme yetkisi tanrısal bir nitelik taşımıştır. yargılarından hangilerini destekler niteliktedir? 10. İlk Türk devletlerinin hukuk yapıları ile ilgili olarak, I. Yaşadıkları coğrafyadan etkilenmiştir. II. Farklı toplumların din ve dünya görüşlerinden etkilenmiştir. III. Kurumlarını yerleşik yaşam biçimini örnek alarak yapılandırmıştır. yargılarından hangileri doğru olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I ve III D) I ve II E) I ve III 8. I. Yargan II. Yargu III. Tigin IV. Şad Yukarıdakilerden hangileri, Göktürk Devletinde adalet teşkilatı içinde yer alan görevliler arasında yer almaktadır? D) I ve II E) I, II ve III 11. Eski Türklerde töre adı verilen hukuk anlayışının oluşmasında, I. kurultay kararları, II. halkın örf ve adetlerinden çıkan hukuk kuralları, III. hükümdarın yasama çalışmaları sonucunda meydana gelen kurallar unsurlarından hangilerinin rolünden söz edilebilir? D) I ve III E) I, II ve III 9. Bir anlaşmazlık durumunda sorunu barışçı yollardan halletmeye çalışan Hunlara göre normal uluslararası ilişki şekli barıştır. Ayrıca elçilerin dokunulmazlığı ilkesi de esastı. Bu bilgi aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Hunlarda uluslararası hukuka ait ilkelerin mevcut olduğunun B) Hunlarda hukuk olgusunun yeterince gelişmiş olmadığının C) Hunların askeri etkinliğinin güçlü olduğunun D) Hun kanunlarının Çin kanunlarından etkilenilerek hazırlanıldığının E) Hunların savaşçı özelliklerinin zayıfladığının 12. Göktürklerde cezalar devlet adına ve kamu yararları göz önünde tutularak verilmiş ve uygulanmıştır. Buna göre, I. Devlet otoritesi korunmaya çalışılmıştır. II. Toplumsal düzenin korunması için düzenlemeler yapılmıştır. III. Suçlara verilen cezalar sadece kısas esasına dayanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III B - B - E l A - A - C l D - D - A l D - E - C 55

48 03.2 TÜRKLERDE HUKUK 1. İslamiyet i kabul eden Türk toplumları ve devletlerinde hukuk sistemi de İslami bir nitelik kazanmaya başlamıştır. Bu gelişmede, I. İslam ın dini kurallar yanında aynı zamanda bir hukuk düzeni öngörmesi, II. İslam ın hızlı yayılan bir din olması, III. Türklerde töre hukukunun yaygın olması durumlarından hangilerinin etkisinden söz edilebilir? D) I ve III E) I, II ve III 4. Türkiye Selçukluları Devleti nde Divan-ı Mezalim adı verilen mahkemelere gelen şikayetleri çoğu zaman hükümdarlar bizzat dinler ve bir sonuca bağlamaya çalışırdı. Bu bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini destekler niteliktedir? A) Hükümdarlar adaletin sağlanması konusunu önemli görmüştür. B) Türkiye Selçuklularında yargı bağımsızlığı sağlanamamıştır. C) Türkiye Selçuklularında toplumsal düzenin korunması güçleşmiştir. D) Türkiye Selçuklularında toplumsal davalar uzun sürmüştür. E) Hükümdarlar askeri etkinliğin zarar görmemesi için çaba harcamıştır. 2. Selçuklularda davalara şer i mahkemelerin yanında bir de örfi mahkemeler bakardı. Örfi mahkemelerin, I. asayişin bozulması, II. kanunlara itaatsizlik, III. devlete isyan suçlarından hangileriyle ilgili davalara baktığı söylenebilir? D) I ve III E) I, II ve III 5. I. Vezir II. Kazasker III. Kadı'ul kudat IV. Tuğrai V. Müstevfi Büyük Selçuklu Devleti nde şer i hukuku ilgilendiren davalara bakan kadıların başında yukarıdakilerden hangisi yer almıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Gaznelilerde devlet yönetiminin davaların uzamamasına özen gösterdiği görülür. Bu bilgilere bakılarak I. Hızlı çalışan bir mahkeme sistemi kurulmuştur. II. Halkın devlete olan güveni sağlamlaştırılmaya çalışılmıştır. III. Adaletin en kısa sürede ortaya çıkması hedeflenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III E) I, II ve III Davalar n uzamas ve zaman nda sonuçland r lamamas n n neler getirece i önemlidir. 6. Selçuklu hükümdarları başkanlık yapmak üzere Divan-ı Mezalim'e gelememişse vezir başkanlık etmekteydi. Büyük Selçuklu Devleti nde Divan-ı Mezalim haftada iki gün toplanırdı. Türkiye Selçukluları Devleti de bu uygulamayı sürdürmüştür. Bu bilgiye dayanarak, I. Selçuklularda hukuk alanında süreklilik sağlanmıştır. II. Divan-ı Mezalim düzenli olarak toplanmıştır. III. Vezir hükümdarın vekili olarak görev yapmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III E) I, II ve III 56

49 7. Türkiye Selçuklularında sultan şer'i davaları genellikle kadıya havale eder, örfi davaları da Divan aracılığıyla hallederdi. Bu uygulama dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisinin söylenmesi doğru olur? A) Toplumsal sorunların çözümlenmesinde aksaklıklar yaşanmıştır. B) Azınlık unsurlar kendi davalarını kendi dinlerine göre çözümlemiştir. C) Adalet sisteminde işbölümüne gidilmiştir. D) Hükümdarlar iktidar mücadelelerini engellemeye çalışmıştır. E) Devlete karşı işlenen suçlara kadılar bakmıştır. 10. Türkiye Selçukluları Devleti'nde adalet mekanizması devletin yıkılış yıllarında ve özellikle de 1270 lerden sonra bozulmuştur. Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Siyasi otoritenin sarsılması adli alanda olumsuz yansımalara yol açmıştır. B) Türk beylikleri Selçuklu adalet sistemine zarar vermiştir. C) Selçuklu hukuk sistemi diğer Türk İslam devletleri tarafından örnek alınmıştır. D) Halkın devlete bağlılığı korunmuştur. E) Devletin yıkılışının önlenmesi için adli alanda düzenlemeler yapılmıştır. 8. Türkiye Selçuklularında önemli devlet görevlilerinden birisi olan kadı'ül kudatın, I. memurlar sınıfının başı olma, II. adalet teşkilatının başında sultan ve vezirden sonra en yetkili kişi olma, III. askeri düzenin korunmasına nezaret etme özelliklerinden hangilerine sahip olduğu söylenemez? D) I ve III E) I, II ve III 11. Selçuklu Devleti nde tuğrai olarak adlandırılan görevli devletin iç ve dış yazışmalarını düzenler hükümdar adına yazılan bütün ferman, menşur ve emirnameleri, yabancı hükümdarlara ya da ülkenin farklı yörelerine gönderir, fetihnameler ve antlaşmaları kaleme alırdı. Bu bilgilere göre tuğrai ile ilgili olarak, I. Devlet düzenin korunması bakımından önemli bir görev üstlenmiştir. II. Padişah adına bazı yazışmaları yönlendirmiştir. III. En yüksek rütbeli devlet memuru konumundadır. yorumlarından hangileri yapılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 9. Türkiye Selçuklularında gerektiğinde divan üyelerinin ve vezirin de adalet önüne çıkarılabildiği, onları tutuklama yetkisine sahip görevlilerin var olduğu bilinmektedir. Buna göre, I. Adli uygulamalar devletin çeşitli kademelerinde görev yapan herkes için geçerli olmuştur. II. Yüksek devlet görevlilerinin ekonomik etkinliklerini artırması engellenmek istenmiştir. III. Devlet görevlilerinin görevlerini kötüye kullanması önlenmek istenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III E) I, II ve III 12. Moğol kanunları, Türk hukuk anlayışının etkisinde şekillenmiştir. Türk töresi esas alınarak hazırlanan bu kanunlar, devlet yönetiminin temel esaslarını belirlemekteydi. Buna göre, I. Türk hukuk anlayışı yabancı toplumlarca taklit edilmiştir. II. Moğollar zamanla Türk İslam kültürünü benimsemiştir. III. Türk-Moğol siyasi ilişkileri hukuk kuralları üzerinden devam etmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III E) I, II ve III A - E - E l A - C - E l C - D - D l A - D - A 57

50 03.3 TÜRKLERDE HUKUK 1. Osmanlı Devleti nde XIX yüzyılda Şer i Mahkemeler, Nizamiye Mahkemeleri, Konsolosluk Mahkemeleri ve Cemaat Mahkemeleri aynı anda faaliyette bulunmuştur. Bu bilgiye dayalı olarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşabilir? A) Avrupa hukukundan etkilenilmiştir. B) Hukuki alanda bütünlük sağlanamamıştır. C) Toplumsal anlaşmazlıklar sona erdirilmiştir. D) Yabancı devletlerin müdahalesi önlenmiştir. E) Ekonomik faaliyetler devlet tarafından denetlenmiştir. 4. Osmanlı Devleti nde adalet teşkilatında üst düzey yönetici olarak, I. Vezir, II. Kazasker, III. Reisülküttap görevlilerinden hangilerinin yer almıştır? 5. Osmanlı kadıları aynı zamanda kaymakam ve belediye başkanı vazifelerini de görmüştür. 2. Osmanlı Devleti nde Beylerbeyi yönettiği eyaletin askeri ve idari amiri durumunda idi. Eyaletlerde görevli devlet memurları beylerbeyine bağlıydı. Bunun tek istisnası eyalet kadısı idi ve doğrudan merkeze bağlı idi. Eyalet kadısı ile ilgili bu durum, I. eyalet isyanlarını önleme, II. yargı bağımsızlığını sağlama, III. yargının siyasi baskı altında kalmasını önleme hedeflerinden hangileri ile ilişkilendirilebilir? Buna göre, I. Kadılar idari görevler de üstlenmiştir. II. Osmanlı yönetimi idari yapıda yeterli sayıda görevli yetiştirememiştir. III. Kadılar idari alanda en yetkili görevli durumunda olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Kad lar n hukuk d fl nda baflka alanlarda görevler yüklendi i söylenebilir. 3. Osmanlı Devleti nde başlangıçta İznik ve Bursa da olmak üzere iki kadılık var iken, geçen dönem içinde yeni egemenlik altına alınan yerlerde yeni kadılıklar kuruldu. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Adalet teşkilatında örgütlenme girişimleri gerçekleştirilmiştir. B) Adalet teşkilatında yaşanan düzenlemeler ülke topraklarının genişlemesini sağlamıştır. C) Osmanlı topraklarında toplumsal düzen sağlanamamıştır. D) Ulemanın siyasi yapının uzağında tutulması sağlanmaya çalışılmıştır. E) Hukuk alanında tek başlılık gerçekleştirilmiştir. 6. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyıl başlarında, erkeğin mutlak boşanma hakkına sahip olmasına, erkeğin birden fazla kadınla evlenmesine sınırlamalar getirilmiştir. Bu girişimler dikkate alındığında Osmanlı Devleti ile ilgili olarak, I. Kadınlara hukuki bazı haklar tanınmıştır. II. Dinin hukuk alanındaki etkinliği sona erdirilmiştir. III. Sosyal alanda eşitlik düşüncesi sağlanmaya çalışılmıştır. yorumlarından hangileri yapılabilir? D) I ve II E) I ve III 58

51 7. Osmanlı Devleti nde kadıların, I. miras işlemlerini karara bağlama, II. vergilerin toplanmasını sağlama, III. merkezin emirleri halka duyurma görevlerinden hangilerini üstlendiği söylenebilir? D) I ve III E) I, II ve III 10. Tanınmış gezgin D Ohsson, Osmanlı Devleti ile ilgili olarak, mahkemelerde iki veya üç celse nadirdir. Davaların çoğunluğu bir celsede hükme bağlanır. demektedir. Bu bilgiler, I. yargı bağımsızlığının sağlanamadığı, II. Osmanlı ülkesinde adaletin geciktirilmediği, III. mahkemelerde yeterli özenin gösterilmediği yargılarından hangilerini destekler niteliktedir? 8. Osmanlı Devleti nde ceza hükümlerinde temel esas dini emirler olmakla birlikte, bazı konular ve cezalar dini uygulamalardan kısmen ayrılarak devrine göre ya hafifletilmiş ya da şiddetlendirilmiştir. Bu bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini destekler niteliktedir? A) Osmanlı Devleti nde şer i kurallar zamanla değişikliğe uğrayabilmiştir. B) Dini kuralları Osmanlılar tarafından değiştirilmeksizin uygulanmıştır. C) Osmanlı hukuk sistemi dinin etkisinden uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. D) Kadılar devlet yönetimindeki etkinliklerini zamanla artırmıştır. E) Osmanlı adalet teşkilatı merkezden bağımsız hareket etmiştir. 11. Osmanlı Devleti nde 1869 da İslam hukukunun dine dayalı vatandaşlık kavramının sona erdirilmesine yönelik olarak Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi çıkarıldı. Bu girişimin amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Azınlık unsurlara siyasi alanda görevler verilmesi B) Yabancıların Osmanlı ülkesindeki ekonomik faaliyetlerinin kolaylaştırılması C) Medeni Kanunu nun laikleştirilmesi D) Modern vatandaşlık kavramına dayalı bir yapının oluşturulması E) Yabancılara vatandaşlık hakkının tanınması 9. Osmanlı Devleti nde şeriat, cemaat, ticaret ve konsolosluk mahkemelerine ek olarak XIX. yüzyılda görevi sınırlı da olsa laik nitelikli Nizamiye Mahkemeleri kurulmuştur. Bu girişimin, I. adli alandaki karışıklık ve çok başlılığın giderilmesi, II. hukuk alanında çağdaşlaşma hareketlerinin sürdürülmesi, III. adli alanda dinin etkinliğinin sona ermesi sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir? D) I ve III E) II ve III 12. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyıl başlarında Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye ve Dar-ı Şura-yı Babıali oluşturuldu. Bu kurulların, I. ekonomiyle ilgili bazı kararların alınması, II. memurların yargılanmasının düzenlenmesi, III. devlet-birey uyuşmazlıklarının çözümünün kolaylaştırılması düşüncelerinden hangileri dikkate alınarak oluşturulduğu söylenebilir? B - E - A l B - A - E l D - A - B l B - D - E 59

52 03.4 TÜRKLERDE HUKUK yılında TBMM tarafından kabul edilen, Türk Medeni Kanunu'nun, I. kadınlara boşanma hakkının verilmesi, II. kadınların milletvekili seçilme hakkı tanınması, III. hukuk alanında kadın - erkek eşitliğinin sağlanması konularından hangileriyle ilgili düzenlemeler içerdiği söylenemez? Türk Medeni Kanunu siyasi bir düzenleme içermemifltir. 4. Türkiye de gerçekten laik ve çağdaş esaslara dayalı bir cumhuriyet için, I. çağın gereklerine uygun kanunların hazırlanması, II. kanunlar hazırlanırken dini ve mezhep farklılıklarının dikkate alınması, III. toplumsal gelişmeye zemin hazırlayan bir hukuk sisteminin kurulması girişimlerinden hangilerinin bir zorunluluk olarak görüldüğü söylenebilir? D) I ve II E) I ve III 2. Türkiye de cumhuriyet döneminde hukuk alanında gerçekleştirilen inkılaplarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Ülkede Avrupa kültürü egemen kılınmak istenmiştir. B) Avrupalı devletlerle olan siyasi ilişkiler güçlendirilmeye çalışılmıştır. C) Batıdan alınan kanunlarla Türk hukuk sistemi yepyeni bir çevreye girmiştir. D) Denge siyaseti izlenmeye çalışılmıştır. E) Geleneksel hukuk anlayışı yeni bir anlayışla sürdürülmek istenmiştir. 5. Yeni Türk Devleti nde Milli Mücadele Dönemi nde hukukla ilgili ciddi bir düzenlemeye gidilememiştir. Bu durumda, I. düşmanın henüz yurttan çıkarılmamış olması, II. ülkenin olağanüstü koşullar altında olması, III. askeri hazırlık ve çabalara öncelik verilmesi olgularından hangilerinin etkisinden söz edilebilir? D) I ve II E) I, II ve III 3. Türkiye de yeni hukuk sisteminin kurulmasıyla ilgili ilk ciddi adım 1925 yılında Ankara da Hukuk Mektebi nin açılmasıdır. Mustafa Kemal okulun açılışında yaptığı konuşmada yeni kanunlara duyulan ihtiyaca değinmiştir. Bu okulun amacının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenemez? A) İstiklal Mahkemelerinin işlerliğini artırma B) Çağdaş hukuk eğitiminin kurulmasını sağlamak C) Kanun yapma çabalarını kolaylaştırma D) Adalet teşkilatını günün ihtiyaçlarını karşılar hale getirme E) Yeni bir hukuk nesli yetiştirmek 6. Mustafa Kemal, 1 Mart 1922 de Meclis in açılış konuşmasında ve adliyenin bütünüyle uygar sosyal hayatın düzeyine çıkarılması gerektiğini, bunun için mevcut kanun ve usullerin düzeltileceğini ifade etmiştir. Buna göre, I. Adliyeye verilen öneme değinilmiştir. II. Hukukun çağdaşlaştırılmasının zorunluluk olduğu ortaya koyulmuştur. III. Hukuk alanında reformların ulusal nitelik taşıması gerektiği vurgulanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I ve III 60

53 7. Yeni Türk Devleti nin Osmanlı Devleti nden devraldığı hukuk sisteminin, I. hukuk birliğinden uzak olma, II. kadılara yargı yetkisi tanıma, III. ihtiyaçları karşılayabilecek kanunları içermeme özelliklerinden hangilerine sahip olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III 8. Türk Medeni Kanunu nun bazı düzenlemeler yapılmak kaydıyla İsviçre Medeni Kanunu tercüme edilerek hazırlanmasında aşağıdakilerden hangisinin herhangi bir etkisi olduğu söylenemez? A) Batıda kabul edilen en son medeni kanun olması B) Laik ve çağdaş bir nitelik taşıması C) Açık ve anlaşılır bir dille yazılmış olması D) İsviçre de idari alanda eyalet sisteminin geçerli olması E) Esnek olması ve yargıca takdir hakkı tanıması 9. Türk Medeni Kanunu kişinin doğumundan, hatta doğum öncesi ana rahmine düşmesinden başlayarak ölümünden sonraya kadar, özel hukuk açısından önemli olan yaşam ilişkilerini düzenleyen bir kanundur. Bu bilgi Medeni Kanun la aşağıdakilerden hangisini destekler niteliktedir? A) Devletin yönetim şeklini doğrudan belirlemiştir. B) Toplum ve insan yaşamında önemli bir yer tutmaktadır. C) Ülkede çok partili siyasal yaşama geçişi sağlamıştır. D) Kadınların siyasi alanda haklar elde etmesini sağlamıştır. E) Ekonomik kalkınmanın planlı gerçekleşmesini sağlamıştır. 10. Türk Medeni Kanunu nun kabul edilmesi, I. Türk aile yapısında önemli değişiklikler meydana gelmesi, II. ticaret yaşamının yeniden düzenlenmesi, III. azınlıkların ekonomik alandaki etkinliklerinin sona erdirilmesi gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? D) I ve II E) I ve III 11. Türkiye'de 1926 yılında çok kadınla evlilik yerine tek kadınla evlilik kuralı getirilmiştir. Buna göre, I. Evlilikte erkek ile kadın arasında eşitliğin sağlanmasına çalışılmıştır. II. Yeni ve ileri bir aile düzeni oluşturulmuştur. III. Türkiye de kadın hakları konusunda çalışmalar başlatılmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I, II ve III 12. Türkiye de cumhuriyetin ilk yıllarında uygulamaya sokulan kanunların yeniden hazırlanmak yerine Avrupa dan alındığı görülür. Bu tercihte, I. hukuk devrimini bir an önce gerçekleştirme, II. Lozan Barış Antlaşması nı geçersiz hale getirme, III. yabancıların ve azınlıkların adli alandaki ayrıcalıklarını bir an önce sona erdirme düşüncelerinden hangilerinin rol oynadığı savunulabilir? D) I ve II E) I ve III 13. Türkiye de cumhuriyetin ilanını takip eden yıllarda hemen her alanda olduğu gibi hukuk alanında da yeniliklere girişilmiş ve yapılacak yeniliklerle ilgili komisyonlar kurulmuştur. Bu komisyonların, I. düzenlemelerin planlı bir şekilde gerçekleştirilmesi, II. Avrupa daki hukuki uygulamaların incelenmesi, III. devletin yönetim anlayışının demokratikleştirilmesi amaçlarından hangilerine yönelik olarak faaliyet gösterdiği söylenebilir? D) I ve II E) I ve III B - C - A l E - E - D l E - D - B - A l E - A - D 61

54 Birlikte Çözelim Çözüm 54 / 6 Uygurlardan önceki dönemlere ait Türk devletlerinin hukuki yapılarını aydınlatacak nitelikte arkeolojik kaynaklara rastlamak oldukça güçtür. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Türklerin askeri etkinliklerinin üstün olması B) Çok sayıda Türk devletinin kurulmuş olması C) Yazının kullanımının yaygınlaşmamış olması D) Toplumun boylar şeklinde yapılanması E) Devletin boyların birleşiminden meydana gelmesi İlk Türk devletleriyle ilgili araştırmalarda Uygurlardan öncesi dönemlere ait hukuki nitelikte belge bulunamamıştır. Bu durumda rol oynayan temel etken, yazının kullanımının Türkler arasında Uygurlar Dönemi ne kadar yaygınlaşmamış olmasıdır. Çözüm 56 / 3 Gaznelilerde devlet yönetiminin davaların uzamamasına özen gösterdiği görülür. Bu bilgilere bakılarak I. Hızlı çalışan bir mahkeme sistemi kurulmuştur. II. Halkın devlete olan güveni sağlamlaştırılmaya çalışılmıştır. III. Adaletin en kısa sürede ortaya çıkması hedeflenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Gaznelilerde devlet yönetiminin davaların uzamamasına özen göstermesi, hızlı çalışan bir mahkeme sisteminin kurulduğunun kanıtıdır. Ayrıca adalet duygusunun güçlü olduğu ve adaletin en kısa sürede ortaya çıktığı yönetimlerde halkın devlete güveni daha güçlü olacaktır. Çözüm 55 / 12 Göktürklerde cezalar devlet adına ve kamu yararları göz önünde tutularak verilmiş ve uygulanmıştır. Buna göre, I. Devlet otoritesi korunmaya çalışılmıştır. II. Toplumsal düzenin korunması için düzenlemeler yapılmıştır. III. Suçlara verilen cezalar sadece kısas esasına dayanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Çözüm 57 / 11 Selçuklu Devleti nde tuğrai olarak adlandırılan görevli devletin iç ve dış yazışmalarını düzenler hükümdar adına yazılan bütün ferman, menşur ve emirnameleri, yabancı hükümdarlara ya da ülkenin farklı yörelerine gönderir, fetihnameler ve antlaşmaları kaleme alırdı. Bu bilgilere göre tuğrai ile ilgili olarak, I. Devlet düzenin korunması bakımından önemli bir görev üstlenmiştir. II. Padişah adına bazı yazışmaları yönlendirmiştir. III. En yüksek rütbeli devlet memuru konumundadır. yorumlarından hangileri yapılabilir? Göktrürklerde cezaların devlet adına ve kamu (toplum) yararı gözetilerek verilmesi, devlet otoritesinin ve toplumsal düzenin korunmasına önem verildiğini göstermektedir. Soruda kısastan yani cezaların niteliğinden söz edilmemiştir. Sorunun paragraf bölümünde tuğrainin çok sayıda görevi olduğu, bu görevlerden birinin de padişahın yazışmalarını gerçekleştirmek olduğu görülmektedir. Bu da devlet düzeninin korunması adına önemli görevler üstlendiğini göstermektedir. Ancak tuğrainin en yüksek rütbeli devlet memuru olduğu söylenemez 62

55 Çözüm 58 / 4 Osmanlı Devleti nde adalet teşkilatında üst düzey yönetici olarak, I. Vezir, II. Kazasker, III. Reisülküttap görevlilerinden hangilerinin yer almıştır? Osmanlı Devleti nde; vezir, sadrazamın kendilerine verdiği görevleri yerine getirirdi. Reisülküttap başlangıçta Nişancıya bağlı olarak çalışırken XVIII. yüzyıldan itibaren devlet dış işleri bakanlığı görevini üstlenmiştir. Kazasker ise kadıların tayinini yapan ve Divan a gelen davaları çözüme kavuşturan dolayısıyla da adalet teşkilatının içinde yer alan bir görevli durumundaydı. Çözüm 60 / 5 Yeni Türk Devleti nde Milli Mücadele Dönemi nde hukukla ilgili ciddi bir düzenlemeye gidilememiştir. Bu durumda, I. düşmanın henüz yurttan çıkarılmamış olması, II. ülkenin olağanüstü koşullar altında olması, III. askeri hazırlık ve çabalara öncelik verilmesi olgularından hangilerinin etkisinden söz edilebilir? Milli Mücadele Dönemi nde hukuk alanında ciddi bir düzenlemeye gidilememesinde düşmanın henüz yurttan çıkarılamaması, bu nedenle askeri hazırlık ve çabalara öncelik verilmesi, yani olağanüstü koşullar altında bulunulmasının etkisi olduğu söylenebilir. Çözüm 58 / 5 Osmanlı kadıları aynı zamanda kaymakam ve belediye başkanı vazifelerini de görmüştür. Buna göre, I. Kadılar idari görevler de üstlenmiştir. II. Osmanlı yönetimi idari yapıda yeterli sayıda görevli yetiştirememiştir. III. Kadılar idari alanda en yetkili görevli durumunda olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Çözüm 61 / 10 Türk Medeni Kanunu nun kabul edilmesi, I. Türk aile yapısında önemli değişiklikler meydana gelmesi, II. ticaret yaşamının yeniden düzenlenmesi, III. azınlıkların ekonomik alandaki etkinliklerinin sona erdirilmesi gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? Kaymakamlık ve belediye başkanlığı vazifeleri idari görevlerdir. Osmanlı kadılarının mahkemelere başkanlık etmelerinin yanında idari görevler de üstlendiği söylenebilir. Bu durum yeterli idari görevli yetiştirilemediği ya da kadıların en yetkili idari görevli olduğu anlamlarına gelmez. Medeni kanunlar evlilik, boşanma ve miras işlemleri konularında düzenlemeler içeren kanunları kapsar. Bu nedenledir ki, Türk Medeni Kanunu geleneksel Türk aile anlayışında köklü değişimler meydana getirmiştir. Medeni Kanun ticaret yaşamının yeniden düzenlenmesi amacı taşımamıştır. 63

56 Dört Köfle 1. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda hukuk alanında aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmemiştir? A) Yeni yargılama yöntemleri geliştirilmesi B) Yeni mahkemelerin kurulması C) Osmanlı vatandaşlarının hukuksal durumunun düzene sokulması D) Kanunlaştırma kavramının ilk kez çağdaş niteliğiyle tanınması E) Adalet sisteminde dini kuralların etkinliğine son verilmesi 3. Osmanlı Devleti nde Tanzimat Dönemi nde gerçekleştirilen hukuk alanındaki düzenlemelerde, I. kapitülasyonları sona erdirme, II. değişime uymayan kanunları yenileme, III. siyasal ve sosyal durumun gereklerini karşılayan bir yapı oluşturma düşüncelerinden hangilerinin rolünden söz edilebilir? 2. Yeni Türk Devleti nin ilk yıllarında Adalet Bakanlığı yapan Mahmut Esat Bey, hukukta reform değil devrim yapılması gerektiğini ifade etmiştir. Bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Hukuk alanında uzman ihtiyacı karşılanmıştır. B) Hukuk alanında köklü değişiklikler öngörülmüştür. C) Eski kanunlarda değişiklikler yapılması yeterli görülmüştür. D) Halkın yönetime katılımı sağlanmaya çalışılmıştır. E) Toplumsal alanda dinin etkinliği sona erdirilmek istenmiştir. 4. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda yapılan düzenlemelerle Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki farkın yalnız ibadet biçimlerinde olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu girişimlerin, I. toplumsal eşitlik, II. ulusal bağımsızlık, III. laik hukuk sistemi kavramlarından hangileriyle ilişkili olduğu savunulabilir? D) I ve III E) II ve III 64 E - B - E - D

57 Yaz l Sorular m 1. İlk Türk devletlerinde yasama yetkisinin dayanaklarını açıklayınız. 2. İlk Türk devletlerindeki adalet anlayışı hakkında bilgi veriniz. 3. Aşağıdaki terimleri tanımlayınız. Töre:... Yargu:... Yargan: Divan-ı Mezalim kurumunun yapısı, işleyişi ve önemi hakkında bilgi veriniz. 5. Osmanlılarda Divan-ı Hümayun un üst mahkeme niteliği ile ilgili bilgi veriniz. 6. II. Mahmut Dönemi'nde hukuk alanında yapılan değişiklikleri değerlendiriniz. 7. Tanzimat Fermanı ile hukuk alanında meydana gelen değişimi ele alınız. 8. Mecelle hakkında bilgi veriniz. 9. Kanun-i Esasi yi, padişahın yasama yetkisinin sınırlanması çerçevesinde ele alınız. 10. Osmanlılarda kadıların görevlerini yazınız. 11. Osmanlılarda hukukun kaynakları nelerdir? 12. Türkiye de laik hukuk sistemine geçiş için atılan adımlar ve yapılan düzenlemeleri yazınız. 65

58 ... derken LK TÜKET C HAKLARI Tüketici haklar na yönelik ilk çal flmalar n 1945 y l nda ABD taraf ndan, 1950'li y llardan sonra Avrupa'da bafllad s kl kla ifade edilir. Bu da dünyada ilk Standart ve Tüketici Koruma Kanunu'nun, II. Bayezid Dönemi nde haz rland n n bilinmedi ini ortaya koymaktad r. Kanun Mevlana Yaraluca Muhyiddin taraf ndan haz rlanm flt r. Haz rlan fl tarihi 1502 ila 1507 tarihleri aras ndad r. Her biri yaklafl k 100 maddeyi bulan bu üç kanunname tüketici haklar aç s ndan dünyada bir ilk olma özelli i tafl yor. 66 Kanunun maddelerinden baz örnekler flöyle: " ve mahkeme karar yla yiyecek ve içecek ve giyecek ve hububut ki; çarfl da ve pazarda vard r, gözedilüb her meslek sahibi teftifl oluna. E er terazuda ve kilede ve arflunda eksük bulunursa, muhtesib (belediye baflkan ) haklar ndan gele. Ekmekçiler, belirlenen miktar yla al nan ekme i narh üzere pak iflleyeler, eksik ve çi olmaya. Ekmek içinde kara bulunursa ve çi olursa, taban na let uralar; eksük olursa tahta külah uralar veyahud para cezas alalar. Ve her ekmekçinin elinde iki ayl k, en az bir ayl k un buluna. Ta ki, aniden bazara un gelmeyüb Müslümanlara darl k göstermeyeler. E er muhalefet edecek olurlarsa, cezaland r la. Eyle ol cak ekmek gayet eyü ve ar olmak gerektir. Aflç lar biflürdükleri afl pak biflüreler ve çanaklar n pak su ile yuyalar ve tezgahlar nda kafir olmaya. Ve iç yagiyle nesne biflürmeyeler. Ve bir akçelik eti her ne narh üzerine alurlar ise befl pare olur. Bir akçelik afl alan n afl na bir pare koyalar. ki pulluk dahi ekmek vereler. Bir akçelikden artuk alsalar ya eksük alsalar, bu hisab üzerine vereler. Cemi Edirne'nin aflc lar ittifakiyle teftifl olund. Ve aya yaramaz bargiri iflletmeyeler. Ve at ve kat r ve eflek aya n gözedeler ve semerin göreler. Ve a r yük urmayalar; zira bunlar dilsüz canavard rlar. Her kang s nda eksük bulunursa, sahibine tamam etdüre. Eslemeyeni gere i gibi hakk ndan gele. Ve hammallara a r yük vurmayalar, makul üzerine ola. Sirke ve yo urda su koymayalar. Su kat lm fl olub bulunursa, teflhir edeler veyahud tahta külah uralar, gezdireler."

59 04 TÜRKLERDE EKONOM pek Yolu Ribat Kapitülasyon Baharat Yolu Gümrük vergisi Lonca T mar sistemi Öflür Cizye ltizam Esham Kaime Duyun- Umumiye Kabotaj Kanunu Devletçilik Teflvik-i Sanayi Kanunu zmir ktisat Kongresi Misak- ktisadi 67

60 lk Türk devletlerindeki ekonomik yap y, Türk- slam devletlerindeki ekonomik yap y de iflim ve süreklilik aç s ndan, Osmanl Devleti nin klasik dönem ekonomi anlay fl n ve yap lanmas n, XVII. yüzy ldan itibaren Osmanl Devleti nin ekonomisinde meydana gelen de iflimi, Cumhuriyet in ilk y llar nda Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin ekonomi anlay fl n kavram fl olaca z. 68

61 KISA KISA İlk Türk Devletlerinde Ekonomik Yapı Türklerin temel geçim kaynakları hayvancılıktı. Bu durumda Orta Asya nın iklim şartları, yer şekilleri ve Türklerin hayat tarzları belirleyici olmuştur. Türkler kalabalık at, koyun ve sığır sürüleri beslemiştir. Koyun yününden iplik yapılır, bu iplikler halı, kilim ve kumaş yapımında kullanılırdı. Göktürkler ve Tarım Göktürklere ait bazı kurganlarda kürek ve pulluklara rastlanmıştır. Yine Göktürkler tarafından kullanıldığı bilinen Fergana daki Tötö Kanalı nın uzunluğu yaklaşık 10 kilometreye yakındır. Türkler ve Ticaret Türkler, İslâmiyet öncesi dönemde komşu milletlerle ticarî ilişkiler de kurdu. Asya Hunları, Göktürkler ve Uygurlar daha ziyade Çin ile, Avrupa Hunları ise Bizans ile ticarî ilişkiler kurmuş ve anlaşmalar yapmışlardır. Türk İslam Devletlerinde Ticari Yaşam Türk-İslâm devletleri ekonomik hayatın canlılığının korunması için büyük çaba harcadı. Tolunoğulları, Mısır da ticaretin ve tarımın gelişmesini sağladı. Tarımın geliştirilmesi için bentler ve su kanalları yaptırdı. Mısır, Tolunoğlulları döneminde ekonomik bakımdan çok yüksek bir seviyeye ulaştı. Karahanlılar, Orta Asya da yaşadıkları bölgelerde tarım üretimini artırmak için gayret sarf etti. Gazneliler, ticarete önem verdi. İpek ve Baharat yolunun ülke topraklarından geçmesi, Gaznelilerin ekonomik zenginliğe kavuşmasını sağladı. İkta Sistemi Selçuklu köyiüsü, işlediği topraktan elde ettiği ürünün vergisini doğrudan devlete vermez, bu vergileri toplamakla görevlendirilen ikta sahibine öderdi. Eğer toprak bir vakfın mülkiyetinde ise, vergiler doğrudan o vakfa ödenirdi. Selçuklularda Ekonomik Hayat Selçukluların egemen olduğu Horasan, İran, Irak, Anadolu ve diğer Orta Doğu ülkeleri ekonomik bakımdan uluslararası ticarette köprü görevi görüyordu. Selçuklu ülkesinin her türlü tarım ürünlerinin yetişmesine uygun iklim, coğrafî ve doğal zenginliklere sahip olması sayesinde bol ürün yetişiyordu. Tahıl sıkıntısı çekilmeyip, o günkü şartlarda fiyatı da ucuzdu. Osmanlılarda Üretimi Koruma Çabaları Osmanlılarda devlet güvenlik ve düzen sağlama görevinin yanında köylü de bazı şartları yerine getirmek zorundaydı. Toprağını sebepsiz olarak terk edemezdi. Toprağını sebepsiz olarak üç yıl üst üste boş bırakamazdı. Bu durumda toprağı elinden alınırdı. Vergilerini düzenli olarak sipahiye ödemek zorundaydı. Hayvancılık Et, süt ile gıda kaynağı oldukları gibi kıl, yapağı ve derileri ile sanayi hammaddesi durumunda idi. Hayvancılıkla uğraşanlardan alınan ağnam vergisi Osmanlı Devleti nin önemli gelir kalemi durumundaydı. İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat 1923 de toplanan kongrede alınan kararlardan bazıları şunlardır: özel girişimcilerin desteklenmesi, yatırımcılara kredi için bankaların kurulması, hammaddesi yurt içinde olan endüstri kollarının kurulması, günlük tüketim mallarına öncelik verilmesi, önemli kuruluşların millileştirilmesi, limanlarımızda kabotaj hakkımızın kullanılması Cumhuriyet ve Demir Ağlar Cumhuriyetin ilk yıllarında yabancı şirketlerin yönetiminde bulunan demiryolları 1924 de Anadolu demiryollarının devletleştirilmesi hakkındaki kanun ile devletleştirilmiş ve bir yandan da yeni demiryollarının yapımına önem verilmiştir. Kabotaj Kanunu da Ne? Ulaştırma alanında yapılan diğer önemli atılımlar da denizcilik sektöründedir. Osmanlı Devleti, verilen imtiyazlar nedeni ile kabotaj hakkına sahip değildi ve birçok limanın işletilmesi yabancıların elindeydi da Kabotaj Kanunu çıkarılarak bu hak yabancıların elinden alınmış, Türk karasularında yalnız Türk gemilerinin yolcu ve yük taşıyabileceği kabul edilmiştir. 69

62 Etkinlik I. İlk Türk devletlerinde ekonomik uğraş alanları ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri doğru yanlış şeklinde işaretleyiniz. Do ru Yanl fl a) Hunların en önemli ekonomik uğraşı tarım üretimi idi. b) Göktürklerde her ailenin ekip biçtiği sulak bir arazisi vardı. c) Göktürklere ait bazı kurganlarda kürek ve pulluklara rastlanmıştır. d) Avrupa Hunları Fergana da 10 kilometre uzunlunda Tötö Kanalı nı inşa etmiştir. e) Bazı Oğuz ve Karluk topluluklarının sulak bölgelerde tarım yaptıığı görülür. f) Türkler başta buğday olmak üzere tahıl çeşitleri, yetiştirilen tarım ürünleri arasındadır. g) Göktürklerden itibaren yerleşik hayata geçilmeye başlanınca tarım üretimine ağırlık verilmiştir. h) Yerleşik yaşamın biçiminin Türk toplulukları arasında zamanla yaygınlaşması, hayvancılığın ve buna dayalı ticaretin ön plana çıkmasına ortam hazırlamıştır. i) Türgişler ve Göktürkler parayı kullanan ilk Türk topluluklarıdır. II. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerde yer alan boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz. Türkler, İslâmiyet öncesi dönemde,.. ve. ile yoğun şekilde ticari ilişkiler kurmuş ve anlaşmalar yapmıştır. Özellikle.. Dönemi nde Çin ile olan ticaretin hacminin arttığı anlaşılmaktadır. Türkler İslam öncesi dönemde komşu devletlere başta. olmak üzere,,,,.. gibi hayvansal gıdalar satar, karşılığında..,.. ve. ürünleri alırlardı. Dönemi nde Çin sınıra yakın bir şehrin iki topluluk arasında ortak pazar bölgesi olarak kullanılmasına karar verilmiştir. III. Türk-İslam devletlerinin başlıca gelir kaynakları nelerdir? Gümrük gelirleri IV. Selçuklularda uygulanan ikta sisteminin yararlarını yazınız.. Ekilebilir toprakların boş kalması engellenmiştir.... Devlet otoritesi ülkenin en ücra köşelerine kadar götürülmüştür.. 70

63 V. Osmanlı Devleti nde Miri arazileri oluşturan topraklar hangileridir? (...) (...) (...) Miri arazi (...) (...) (...) VI. Osmanlı Devleti nde devletin güvenlik ve düzen sağlama görevinin yanında tarımla uğraşan köylü de şu şartları yerine getirmek zorundaydı: VII. Köylünün bu görevlerine karşılık vergileri devlet adına toplayan dirlik sahibi sipahiler de şu yükümlülüklere sahipti: VIII. Yeni Türk Devleti nin ekonomi programını belirlemek için 17 Şubat 1923 de İzmir İktisat Kongresi toplandı. Kongrede çiftçi, sanayici, tüccar, işçi temsilcilerinden oluşan 1135 delegenin ortak çalışmaları sonucunda, aşağıdaki kararlardan hangileri alınmıştır? Do ru Yanl fl a) Özel girişimciler desteklenmelidir. b) Yatırımcılara kredi sağlayacak bankalar kurulmalıdır. c) Avrupalı devletlerle ekonomik ilişkilerden kaçınılmalıdır. d) Hammaddesi yurt içinde olan endüstri kollarını kurulmalıdır. e) Günlük tüketim mallarına öncelik verilmelidir. f) Tarım alanındaki faaliyetlere öncelik verilmelidir. g) Önemli kuruluşların millileştirilmelidir. h) Yabancı yatırımcılar kolaylık gösterilmelidir. i) Kendi limanlarımızda kabotaj hakkımız millileştirilmelidir. 71

64 04.1 TÜRKLERDE EKONOM 1. İslam öncesi dönem Türk hükümdarları ticari gelirlerin artırılması için çaba harcamışlardır. Türk hükümdarlarının bu yönde, I. siyasi birliğin kurulmaya çalışılması, II. askeri yapıda onlu sistemin uygulanması, III. İpek Yolu nun denetimi için Çin ile mücadele edilmesi adımlarından hangilerini attığı söylenebilir? D) I ve II E) I ve III 4. Türklerin İslam öncesinde Çin den satın aldığı temel maddeler tahıl ürünleri idi. Bu durumun, I. İpek Yolu için mücadele edilmesi, II. tarımsal faaliyetlerin fazla yaygın olmaması, III. Türklerin savaşçı özelliklerinin ağır basması olgularından hangilerinin bir sonucu olduğu söylenebilir? D) I ve III E) II ve III 5. Aşağıdakilerden hangisi ilk Türk devletlerinin gelir kaynakları arasında yer almaz? 2. Türklerin İslam öncesindeki en önemli ihraç ürünleri çeşitli deri malzemeler ve dokuma ürünleri idi. Buna göre, I. tarım, II. madencilik, III. hayvancılık uğraşlarından hangilerinin Türkler arasında yaygın olduğu savunulabilir? Türklerin ihraç ürünlerini hangi kaynaktan elde ettiklerine dikkat etmelisin. 3. Türk topluluklarının İslam öncesi dönemde Orta Asya dan göç etmeye başlamasında bölge kaynaklarının nüfusu beslemede yetersiz kalması önemli bir etkendir. Bu bilgi dikkate alındığında, I. dini, II. siyasi, III. ekonomik unsurlardan hangilerinin göçlerde rol oynadığı söylenebilir? D) I ve II E) I ve III A) Savaş ganimetleri B) Halktan alınan vergiler C) Ticaret kervanlarından alınan gümrük vergileri D) Bağlı devletlerin ödedikleri vergiler E) Vakıf topraklarının gelirleri 6. İslam öncesi dönemde, I. Göktürk, II. Türgiş, III. Hun topluluklarından hangileri kendi paralarını basmıştır? 7. İslam öncesi Türk devletlerinde, I. Ticari faaliyetlere önem verilmiştir. II. Bozkır göçebe yaşam tarzı benimsenmiştir. III. Ülke hanedanın ortak malıdır. anlayışı yönetime egemen olmuştur. Bu özelliklerden hangilerinin, Türklerde tarımsal faaliyetlerin gelişmemesinde rolü olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I ve III 72

65 8. Orta Asya'da İlk Çağ a ait bir yerleşim biriminde gerçekleştirilen kazılarda, I. Sulama kanalları ortaya çıkarılmıştır. II. İşlenmiş deri ve halılarla karşılaşılmıştır. III. Değirmen taşları bulunmuştur. Bu buluntulardan hangileri, tarım üretimi ile uğraşıldığına kesin kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve II E) I ve III 11. Türklerde görülen ordu millet anlayışı uyarınca eli silah tutan herkes savaş zamanında orduya katılırdı. Bu durum Türklerde, I. çevre topluluklarla olan ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi, II. askeri harcamaların artmasının önlenmesi, III. yeni ticaret yollarının oluşturulmaya çalışılması sonuçlarından hangilerine yol açmıştır? D) I ve II E) I ve III Türklerde askerlik uzun süre bir meslek olarak görülmemifltir. O halde bunun için kaynak ay rmak gerekir mi? 9. Orta Asya Türk topluluklarının ekonomik yapılarıyla ilgili olarak, I. Temel geçim kaynağını hayvancılık oluşturmuştur. II. Ekonomi sadece askeri mücadelelerden elde edilecek gelirlere dayandırılmıştır. III. Yalnızca komşu toplumlarla ticari faaliyetlerde bulunulmuştur. yargılarından hangilerinin doğru olduğu söylenemez? 12. Türklerin İlk Çağ da Orta Asya da hayvancılıkla uğraşmasında, I. coğrafi koşul, II. dini inanç, III. töre unsurlarından hangilerinin belirleyici olduğu savunulabilir? D) I ve II E) I ve III 10. Göçebe yaşam sürdüren Türkler mevsim değişikliklerine bağlı olarak yer değiştiriyordu. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin önemini artırmıştır? A) İpek Yolu nun B) Siyasi birliğin C) Kut anlayışının D) Gümrük vergilerinin E) Atın kullanılmasının 13. Orta Asya da belli dönemlerde bölgesel olarak büyük kuraklıklar yaşanmıştır. Bu durumun, I. göçlerin yaşanması, II. yeni otlakların aranması, III. tarımsal faaliyetlerin zorlaşması sonuçlarından hangilerine yol açtığı savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III C - C - C l B - E - D - B l A - E - E l B - A - E 73

66 04.2 TÜRKLERDE EKONOM 1. Anadolu'da XIII. yüzyılda zaman zaman yaşanan kuraklık, çekirge akınları ürün miktarının azalmasına, iç karışıklıklar ise ihtiyaç fazlası ürünün toplanmasına ve ülke dışına satılmasına engel olmuştur. Bu gelişmeler dikkate alındığında, I. yönetim anlayışı, II. coğrafi koşulların elverişsizliği, III. toplumsal çalkantıların yaşanması unsurlarından hangilerinin Anadolu'da tarım üretimine zarar verdiğinden söz edilebilir? 4. Büyük Selçuklu Devleti nde hükümdarlar halka din ve ırk ayrımı gözetmeksizin toprak dağıtımı yapmıştır. Bu uygulamanın, I. toprak bütünlüğünü koruma, II. ülkede üretim artışı sağlama, III. halkı yönetime katma amaçlardan hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? 2. Selçuklularda görülen ahi teşkilatı Osmanlı Devleti'nde lonca adıyla varlığını sürdürmüştür. Bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A) Her iki devlet de aynı dönemde yaşamıştır. B) Osmanlılar Selçuklu etkisi altında kalmıştır. C) Osmanlılar ticaretin korunmasına daha fazla önem vermiştir. D) Selçuklular ve Osmanlılar aynı hanedan tarafından kurulmuştur. E) Selçuklular siyasi güçlerini Osmanlılar kadar artıramamıştır. 5. Türkiye Selçukluları Devleti nde denizcilik faaliyetleri ileri düzeyde iken Büyük Selçuklu Devleti nde bu alanda bir çalışma görülmez. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedenleri arasında gösterilebilir? A) Ticari faaliyetlerin Anadolu da canlı olması B) Anadolu nun ticaret yollarına yakın olması C) Selçukluların ticaret yollarının güvenliğini sağlaması D) Büyük Selçukluların açık denizlere uzak olması E) Türkiye Selçuklularının askeri faaliyetlere önem vermesi 3. Selçuklularda devlete ait toprakların bir bölümü devlet görevlilerine maaş karşılığı olarak verilirdi. Bu görevliler kendilerine verilen toprakların gelirinin bir kısmıyla kendi geçimlerini karşılar, geri kalan kısmı ile de asker beslerlerdi. Bu uygulama göz önüne alındığında, I. Topraklar özel mülk haline getirilmiştir. II. Ülkede feodal yönetim anlayışı güç kazanmıştır. III. Askeri harcamalar azaltılmaya çalışılmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve II E) I ve III 6. Büyük Selçuklu merkezi yönetimi Anadolu'ya gelen göçebe Türkmen boyların dağınık biçimde yerleşmelerine izin vermemiş ve yakın köyler kurmasını istemiştir. Bu şekilde, I. Türk kültürünü yayma, II. tarım üretimini artırma, III. boyların denetimini kolaylaştırma amaçlardan hangilerinin hedeflendiği söylenebilir? D) I ve III E) II ve III 74

67 7. Anadolu Türk beyliklerine ait paralar XIII. yüzyılda İtalyan şehir devletlerinde kullanılabiliyordu. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Tarım üretimi en önemli uğraş alanıdır. B) Avrupalı tüccarlarla rekabet edilememiştir. C) Avrupalı tüccarlara kapitülasyon verilmiştir. D) Avrupa toplumlarıyla ticari ilişkiler kurulmuştur. E) Avrupa nın ekonomik baskısı altında kalınmıştır. 8. Eyyubiler egemenlikleri altına aldıkları Mısır ı ciddi bir refaha ve siyasi güce kavuşturmuştur. 11. Türkiye Selçukluları yönetimi, Anadolu da malları saldırıya uğrayan tüccarların zararlarını karşılamıştır. Bu politikanın aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir? A) Ticari canlılığı korumak B) Mimari eserleri korumak C) İnanç özgürlüğü sağlamak D) Ahilerin desteğini sağlamak E) Yeni ticaret yolları oluşturmak Günümüzde insanlar ekonomik varl klar n ve iflletmelerini sigortalatt r yor sence neden? Bu durumun, I. Mısır ın ticari etkinliğinin artması, II. Eyyübi Devleti'nin vergi gelirlerinin artması, III. Halifeliğin Türk devletleri tarafından temsil edilmesi sonuçlardan hangilerine yol açtığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 9. Selçukluların ticaret yolları üzerinde belirli aralıklarla inşa ettirdiği kervanlarda tüccarların bir süre ücretsiz konaklamasına izin veriliyordu. Bu uygulama, I. sınır güvenliğini artırma, II. ticari canlılığını artırma, III. toplumsal kaynaşmayı sağlama 12. Türkiye Selçukluları I. Gıyasettin Keyhüsrev Dönemi nde, Antalya ve Samsun u egemenlik altına almıştır. Venedikliler ile ticaret antlaşması yapmıştır. Bu gelişmelerin, I. vergi gelirlerini artırma, II. askeri yapıyı güçlendirme, III. deniz ticareti üzerinde denetim sağlama amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenebilir? D) I ve II E) I ve III amaçlarından hangilerine yöneliktir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 10. Karahanlılar ticaret yolları üzerinde ribat adı verilen konaklama mekanları inşa etmiştir. Bu girişimin aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir? A) Azınlık haklarının korunması B) Yerleşik hayatın özendirilmesi C) Ticari faaliyetlerin desteklenmesi D) Farklı inançların bir arada yaşaması E) Toplumsal dayanışmanın güçlendirilmesi 13. Türkiye Selçuklularında, I. toplumsal uyuşmazlıkların çözümünde kadıların görevlendirilmesi, II. taşrada eşkiyalık faaliyetlerinin önlenmeye çalışılması, III. şehir ve kasabalarda han ve bedestenlerin inşa edilmesi girişimlerinden hangileri ticareti geliştirmeye yöneliktir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III E - B - C l B - D - C l D - C - B - C l A - E - E 75

68 04.3 TÜRKLERDE EKONOM 1. Osmanlı Devletinde dirlik sisteminde, toprakların mülkiyeti devlete, işleme hakkı köylüye, vergiyi toplama hakkı ise tımarlı sipahiye ait idi. Bu yapılanmayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Askeri yapı olumsuz etkilenmiştir. B) Devletin otoritesi korunamamıştır. C) Ahilerin etkinliği sınırlandırılmıştır. D) Zengin sosyal grupların oluşması sağlanmıştır. E) Toprak sistemi devlet denetimi altında olmuştur. 4. Osmanlı mali yapısında vergiler, şer i ve örfi olarak iki grupta toplanırdı. Bu vergi sistemi aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır? A) Askeri gücün artırıldığının B) Sosyal devlet anlayışının benimsendiğinin C) Din ve geleneklerin mali alanda belirleyici olduğunun D) Çok uluslu toplum yapısına sahip olunduğunun E) Geniş bir bölgede egemenlik kurulduğunun 2. Osmanlı yönetimi, toprakların kayıt işlemlerini düzenli şekilde yürütülmesine özen gösterir ve bu bilgilerin on yılda bir güncellenmesine dikkat ederdi. Bu bilgi dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Egemenlik anlayışı değişmiştir. B) Bağımsızlık korunmaya çalışılmıştır. C) Askeri yapıda ıslahatlar planlanmıştır. D) Hazine gelirleri korunmaya çalışılmıştır E) Halka yeni vergiler koyulmaya çalışılmıştır. 5. Osmanlı Devleti temelde bir tarım devleti idi. Bu nedenle de tarım üretiminin artırılması için önemli çabalar harcanıyordu. Aşağıdakilerden öncelikle hangisi bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir? A) Dirlik sisteminin uygulanması B) Merkezi otoritenin güçlü tutulması C) Etkin bir donanmanın oluşturulması D) Vakıf topraklarından vergi alınmaması E) Ordunun bir bölümünün maaşlı olması Kay t ifllemlerin düzenli flekilde tutulmas vergi kaynaklar n n belirlenmesi düflüncesi ile ilgilidir. 3. Osmanlı Devleti nde dirlik sistemi ile bazı devlet görevlilerine maaş yerine tarım topraklarının vergi gelirleri tahsis edilirdi. Bu uygulamanın, I. ahilerin etkinliğinin artırılması, II. hazinenin ödeme yükünün azaltılması, III. yeni toprakların fethinin kolaylaşması amaçlarından hangilerine yönelik olduğu söylenemez? D) I ve II E) I ve III 6. Osmanlı Devleti'nin en önemli gelir kaynaklarından birini oluşturan vergi gelirlerinde XVIII. yüzyıldan itibaren belirgin düşüşler yaşanmaya başlanmıştır. Bu gerilemede aşağıdakilerden öncelikle hangisinin etkili olduğu söylenebilir? A) Vergi oranlarının artırılmak istenmesi B) Toprak sisteminin bozulması C) Eğitim sisteminde bozulmalar yaşanması D) Yabancı devletlerle olan ekonomik ilişkilerin artması E) Toprakların büyük oranda devlet mülkiyetinde olması 76

69 7. Osmanlı yönetimleri lonca üretiminin XIX. yüzyıldan itibaren çöküntüye uğraması karşısında, I. bazı sanayi hammaddelerinin ihracının yasaklanması, II. deri, bez ve dokuma fabrikalarının açılması, III. haraç ve cizye vergilerinin kaldırılması girişimlerinden hangilerinde bulunmuştur? 8. Osmanlı Devleti nde 1860 lı yıllarda Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur. Bu girişimin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Çökmek üzere olan sanayi kuruluşlarını yeniden canlandırmak B) Tarımdan elde edilen vergileri artırmak C) Avrupalı devletlerle olan ekonomik ilişkileri güçlendirmek D) Medreselerde fen dersleri koyulmasını sağlamak E) El tezgahlarının sayısını artırmak 11. II. Mahmut Dönemi nde buharlı vapurlar alınarak Boğaz da kullanılmaya başlandı te kurulan Fevaidi Osmaniye şirketi, bu gemileri Marmara, Ege ve Karadeniz de çalıştırmaya başladı. Bu çabaların aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yeni limanların kurulması B) Vergi gelirlerinin artırılması C) Devlet otoritesinin güçlendirilmesi D) Hazinenin nakit para ihtiyacının karşılanması E) Deniz ulaşımının yabancıların elinde alınması 12. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda, I. Posta Nezareti nin kurulması, II. Telgraf Müdürlüğü nün kurulması, III. Redif birliklerinin kurulması girişimlerinden hangilerin ticari alanda olumlu etkiler doğurduğu söylenebilir? 9. Osmanlı Devleti nde yerli esnaf XIX. yüzyılda şirketleşmeye özendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla aşağıdaki adımlardan hangisi atılmıştır? A) Çok ortaklı sanayi şirketleri kurulmaya başlanması B) Meşrutiyetin ilan edilmesi C) Yeni kapitülasyonların verilmesi D) Avrupa ülkeleri ile ekonomik anlaşmaların yapılması E) Tanzimat Fermanı nın yayınlanması 10. Avrupalı tüccarların Osmanlı ülkesinde etkinliklerini artırmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Sened-i İttifak ın imzalanması B) Ayanlığın kaldırılması C) Yabancılara mülk edinme hakkı verilmesi D) Muhtarlıkların kurulması E) Nezaretlerin kurulması 13. I. Bank-ı Dersaadet II. Bank-ı Osmani III. Halk Bankası IV. Memleket Sandığı V. Ziraat Bankası Osmanlı Devleti nde kurulan ilk banka yukarıdakilerden hangisidir? A) I B) II C) III D) IV E) V 14. Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyılda yerli sanayi çökmeye başladı. El tezgahlarının bir birbiri ardına kapanması işsizliği ve ithalatı artırdı. Bu durum aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırmıştır? A) Toprak kayıpları yaşanmasını B) Yeniçeriliğin kaldırılmasını C) Avrupa için açık pazar haline gelinmesini D) Tımar sisteminin sona erdirilmesini E) Kapitülasyonların kaldırılmasını E - D - E l C - A - B l D - A - A - C l E - D - B - C 77

70 04.4 TÜRKLERDE EKONOM 1. Türkiye de gerçekleştirilen, I. Medeni Kanun'un kabul edilmesi, II. III. Misak-ı İktisadi nin kabul edilmesi, Kabotaj Kanunu nun kabul edilmesi girişimlerinden hangilerinin ekonomik alanda yenileşme çabaları arasında yer aldığı söylenemez? 4. Atatürk ün devletçiliği öne çıkaran karma ekonomik modeli, I. özel mülkiyetin kısıtlanması, II. yerli sanayi girişimlerinin desteklenmesi, III. merkezi yönetimin yetkilerinin paylaşılması ilkelerinden hangileriyle bağdaşmaz? D) I ve III E) II ve III 2. Devletin ekonomik alanda doğrudan yatırımlar gerçekleştirmesi Toplumun bütün bireylerinin yönetime eşit biçimde ve etkin bir şekilde katılabilmesi İnanç ve ibadet özgürlüğünün yasal garanti altına alınması Bu nitelikler sırasıyla aşağıdaki Atatürk İlkeleri nden hangileriyle ilişkilidir? A) Laiklik Halkçılık - İnkılapçılık B) Halkçılık Devletçilik - İnkılapçılık C) Laiklik - Milliyetçilik - Cumhuriyetçilik D) Cumhuriyetçilik - Laiklik - Devletçilik E) Devletçilik Halkçılık - Laiklik 5. İlk muhalefet partisi olarak 1924 te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırka nın programında, TCF Liberal ekonomik politikalardan yanadır. ifadesine yer verilmiştir. Bu ifade aşağıdakilerden hangisine karşı olunduğunun göstergesidir? A) Ulus egemenliği ilkesine B) Tek partili yönetim anlayışına C) Dini inançlara baskı yapılmasına D) Kişisel özgürlüklerin sınırlandırılmasına E) Devletin ekonomik alanda etkin olmasına 6. Yeni Türk Devleti nde gerçekleştirilen aşağıdaki yeniliklerden hangisinde tarımı geliştirme amacı söz konusu değildir? A) Aşar vergisinin kaldırılması B) Veteriner Okulu nun açılması C) Merkez Bankası'nın kurulması D) Çiftçiye ucuz kredi imkanı sağlanması E) Tohum Islah İstasyonları nın kurulması 3. İzmir İktisat Kongresi'nin düzenlenmesi ve bu kongrede Misak-ı İktisadi nin kabul edilmesi, I. Ekonominin kalkınmanın esasları belirlenmeye çalışılmıştır. II. Ekonomik kalkınma ulusal bağımsızlık için önemli görülmüştür. III. Ulusal egemenlik ilkesi güçlendirilmiştir. yargılarından hangilerini destekler niteliktedir? 7. I. Yeni ölçü ve tartı birimlerinin kabulü II. Hafta sonu tatilinin Pazar a alınması III. Teknik eğitimin geliştirilmeye çalışılması Yukarıdaki girişimlerinden hangileriyle ekonomik alanda dışa bağımlılığın sona erdirilmesi amaçlanmıştır? D) I ve II E) I, II ve III 78

71 8. Türkiye de cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomik alanda sorunlar yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi rol oynamamıştır? A) Yatırımlara devlet desteğinin sağlanması B) Kurtuluş mücadelesinin ekonomik kaynakları tüketmesi C) Sermaye birikiminin yeterli olmaması D) Ulaşım imkanlarının yetersiz olması E) Kapitülasyonların mali yapıyı alt üst etmesi 11. Atatürk, "Siyasi zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazsa kalıcı olmaz ve az zamanda söner." demiştir. Bu sözle aşağıdakilerden hangisinin vurgulandığı söylenebilir? A) Diplomatik girişimler B) Bağımsızlıktan ödün verilmeme C) Kurtuluş Savaşı'nda verilen mücadele D) Ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesi E) Ekonomik gelişmelerin tarım alanında olması 9. İzmir İktisat Kongresi nde yabancı devletlerin ekonomik yönlendirmesi olmaksızın yerli çabalarla, öz kaynakların değerlendirilmesi kararı alınmıştır. Bu bilgiye göre İzmir iktisat Kongresi'nde, I. Halkçılık, II. Cumhuriyetçilik, III. Milliyetçilik düşüncelerinden hangilerinin öne çıkarıldığı söylenebilir? D) I ve II E) I, II ve III Yerli olan n öne ç kar lmas olgusuna dikkat et. 12. Atatürk ün devletçilikle ilgili, Devletçiliğin manası şudur: Fertlerin özel girişimlerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin bütün ihtiyaçlarını ve birçok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket ekonomisini devletin eline alması. demiştir. Buna göre, devletçi ekonomi uygulamalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Zorunluluktan kaynaklanmıştır. B) Demokratik bir yönetim anlayışı öngörmüştür. C) Özel girişimcilerin çabalarını sınırlandırmayı öngörmüştür. D) Devletin bütün mali kaynakları eline alması anlamına gelmektedir. E) Halkın elindeki sermaye birikimini devlete bırakmasını amaç edinir. 13. Yeni Türk Devleti nde gerçekleştirilen, 10. Türkiye de II. Beş Yıllık Kalkınma Planı nı uygulama çalışmaları başarılı olmamıştır. Bu durum temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Il. Dünya Savaşı nın yaşanması B) Devletin ekonomi politikalarını yönlendirmesi C) Yabancı yatırımcıların geri planda tutulması D) Çok partili hayata geçiş denemeleri yapılması E) Demokratikleşme hareketlerinin gerçekleştirilmesi I. çıkarılan bir kanunla Anadolu demiryolları ve Ergani Bakır İşletmesi nin devletleştirilmesi, II. şeker, petrol ve benzin tekelinin devlete geçmesi, III. Türk Parasını Koruma Kanunu nun kabul edilmesi girişimlerinden hangilerinde devletçi ekonomi anlayışının etkisinden söz edilebilir? D) I ve II E) I, II ve III A - E - D l D - E - C - C l A - C - A l D - A - E 79

72 Birlikte Çözelim Çözüm 73 / 13 Orta Asya da belli dönemlerde bölgesel olarak büyük kuraklıklar yaşanmıştır. Bu durumun, I. göçlerin yaşanması, II. yeni otlakların aranması, III. tarımsal faaliyetlerin zorlaşması sonuçlarından hangilerine yol açtığı savunulabilir? Çözüm 75 / 9 Selçukluların ticaret yolları üzerinde belirli aralıklarla inşa ettirdiği kervanlarda tüccarların bir süre ücretsiz konaklamasına izin veriliyordu. Bu uygulama, I. sınır güvenliğini artırma, II. ticari canlılığını artırma, III. toplumsal kaynaşmayı sağlama amaçlarından hangilerine yöneliktir? Orta Asya da yaşanan kuraklıklar hayvancılığın temel uğraş olması nedeniyle Türk topluluklarını zor durumda bırakmıştır. Bundan dolayıdır ki, Türkler yaşadıkları yörelerden göç etmeye yönelmiş ve yeni otlaklar aramıştır. Ayrıca sınırlı olarak gerçekleştirilse de tarımsal faaliyetler kuraklıklardan olumsuz etkilenmiştir. Çözüm 74 / 6 Büyük Selçuklu merkezi yönetimi Anadolu'ya gelen göçebe Türkmen boyların dağınık biçimde yerleşmelerine izin vermemiş ve yakın köyler kurmasını istemiştir. Bu şekilde, I. Türk kültürünü yayma, II. tarım üretimini artırma, III. boyların denetimini kolaylaştırma amaçlardan hangilerinin hedeflendiği söylenebilir? Türklerde boy alışkanlıkları Türk devletlerini çoğu zaman zor durumda bırakmış ve iç mücadelelere yol açmıştır. Bu nedenledir ki, Selçuklular Anadolu ya gelen Türkmen boylarının dağınık yerleşmesini istememiş, denetimi kolaylaştırmak istemiştir. Türk kültürünü yayma ya da tarım üretimini artırma düşüncesi bu uygulamada etkin değildir. Selçukluların ticaret yolları üzerinde çok sayıda kervansaray inşa etmesi ve hatta buralarda tüccarların bir süre ücretsiz kalmalarına izin vermesi, ülkede ticari yaşamı canlı tutma ve ticaret kafilelerinin Selçuklu toprakları tercih etmesini sağlama amacına yöneliktir. Kervansaraylar ekonomik amaçlı yapılardır. Sınır güvenliği ya da toplumsal kaynaşmayı sağlama gibi işlevleri yoktur. Çözüm 76 / 5 Osmanlı Devleti temelde bir tarım devleti idi. Bu nedenle de tarım üretiminin artırılması için önemli çabalar harcanıyordu. Aşağıdakilerden öncelikle hangisi bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir? A) Dirlik sisteminin uygulanması B) Merkezi otoritenin güçlü tutulması C) Etkin bir donanmanın oluşturulması D) Vakıf topraklarından vergi alınmaması E) Ordunun bir bölümünün maaşlı olması Osmanlılar tarım üretimini korumak ve daha da artırmak için toprakların en verimli şekilde kullanılması ve işlenmesini sağlamaya çalışmıştır. Bu anlamda dirlik sistemi oluşturulmuş, devlet mülkiyetindeki topraklar köylüye ücretsiz şekilde tahsis edilmiştir. Köylüde bu şekilde işlediği toprağın vergisini devletin belirlediği görevliye ödüyordu. 80

73 Çözüm 77 / 10 Avrupalı tüccarların Osmanlı ülkesinde etkinliklerini artırmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Sened-i İttifak ın imzalanması B) Ayanlığın kaldırılması C) Yabancılara mülk edinme hakkı verilmesi D) Muhtarlıkların kurulması E) Nezaretlerin kurulması Avrupalı tüccarların Osmanlı ülkesinde etkinliklerini artırmasında XIX. yüzyılda yabancılara mülk edinme hakkının verilmesi etkili olmuş, bu sayede Avrupalılar Osmanlı topraklarında daha kolay faaliyet gösterme imkanı elde etmişlerdir. Çözüm 79 / 10 Türkiye de II. Beş Yıllık Kalkınma Planı nı uygulama çalışmaları başarılı olmamıştır. Bu durum temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Il. Dünya Savaşı nın yaşanması B) Devletin ekonomi politikalarını yönlendirmesi C) Yabancı yatırımcıların geri planda tutulması D) Çok partili hayata geçiş denemeleri yapılması E) Demokratikleşme hareketlerinin gerçekleştirilmesi Türkiye de II. Beş Yıllık Kalkınma Planı nın başarısız olmasında II. Dünya Savaşı koşullarının oluşturduğu olumsuzluk ortamı içinde bulunulması etkili olmuştur. Çözüm 78 / 3 İzmir İktisat Kongresi'nin düzenlenmesi ve bu kongrede Misak-ı İktisadi nin kabul edilmesi, I. Ekonominin kalkınmanın esasları belirlenmeye çalışılmıştır. II. Ekonomik kalkınma ulusal bağımsızlık için önemli görülmüştür. III. Ulusal egemenlik ilkesi güçlendirilmiştir. yargılarından hangilerini destekler niteliktedir? Çözüm 79 / 13 Yeni Türk Devleti nde gerçekleştirilen, I. çıkarılan bir kanunla Anadolu demiryolları ve Ergani Bakır İşletmesi nin devletleştirilmesi, II. şeker, petrol ve benzin tekelinin devlete geçmesi, III. Türk Parasını Koruma Kanunu nun kabul edilmesi girişimlerinden hangilerinde devletçi ekonomi anlayışının etkisinden söz edilebilir? İzmir İktisat Kongresi ve Misak-ı İktisadi, Türkiye de ekonomik kalkınmanın hangi esaslarla gerçekleşebileceğini ortaya koymuştur. Bu da ekonomik kalkınmanın ülke için önemli bir unsur olduğunu ortaya koymaktadır. Ulusal egemenlik ilkesi halkın yönetimde söz sahibi olması demektir ve bu girişimlerle doğrudan bir ilgisi yoktur. Devletçi ekonomik devletin ekonomik alanda etkin bir rol üstlenmesi, iktisadi işletmelerin yönetimini bizzat eline almasıdır. Bu bakımdan Anadolu demiryolları ve Ergani Bakır İşletmeleri nin devletleştirilmesi, bazı sektörlerde devletin tekel haline gelmesi ve Türk Parasını Koruma Kanunu nun kabul edilmesi devletçi ekonomik modelin etkin olduğunun göstergesidir. 81

74 Dört Köfle 1. Osmanlı Devleti nde toprak sisteminin bozulmasıyla birlikte köylülerin topraklarını terk ettikleri ve şehirlere göç etmeye başladıkları görülür. Bu gelişmenin sonuçlarıyla ilgili olarak, I. Tarım üretimi azalmıştır. II. Şehirlerde işsizlik artmıştır. III. Sanayi üretimine verilen önem artmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 3. I. Öşür II. Haraç III. Cizye IV. Avarız V. Ganimet Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nde gayrimüslimlerden alınan ürün vergisidir? A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Osmanlı Devleti'nde şehirlerde işsizliğin artması ve paranın değer kaybetme sürecine girmesinde, I. bütçe dengelerinin bozulması, II. köyden kente göçün yoğunlaşması, III. ithal malların kolay şekilde iç piyasaya girmesi gelişmelerinden hangilerinin rolünden söz edilebilir? D) I ve II E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti nde paranın değerinin düşürülmesi ve kapıkulu askerlerinin maaşlarının bu parayla ödenmesi yeniçeri isyanlarına yol açmıştır. Buna göre, isyanların aşağıdakilerden hangisine bağlı olarak ortaya çıktığı savunulabilir? A) Yenilik çabaları B) Yabancı devletlerin baskısı C) Savaş masraflarının artması D) Ekonomik yapının bozulması E) Üretim artışının sağlanamaması 82 D - E - B - D

75 Yaz l Sorular m 1. Orta Asya nın coğrafi özelliklerinin Türk topluluklarının ekonomik faaliyetlerine etkileri nelerdir? 2. Yerleşik hayatın Türklerin ekonomi anlayışında meydana getirdiği değişiklikler nelerdir? 3. Aşağıda verilen kavramları tanımlayınız. İpek Yolu:... Kürk Yolu: İkta sisteminin Selçuklu ekonomisindeki yeri hakkında bilgi veriniz. 7. Kapitülasyonların ekonomik gerekçeleri nelerdir? 8. Osmanlı üretim yapısındaki çözülmenin iç ve dış nedenlerini yazınız. 9. Coğrafi Keşiflerin Osmanlı ekonomisine etkileri nelerdir? 10. Sanayi İnkılabı nın Osmanlı ekonomisine etkilerini yazınız. 5. Ahilik teşkilatının Türk İslam devletlerindeki önemini açıklayınız. 11. Türkiye de milli ekonominin kurulması amacıyla atılmış adımları yazınız. 6. Türkiye Selçuklu Devleti nin ticareti geliştirmek için aldığı önlemleri yazınız. 12. İzmir İktisat Kongresi ve Misak-ı İktisadi hakkında bilgi veriniz. 83

76 ... derken DUYUN-I UMUM YE DARES Osmanl Devleti 6 Ekim 1875 kararnamesi ile resmen iflas n ilan etmifl, borç ödemeleri durmufltur. Muharrem Kararnamesi ad verilen bir yönetmelikle Osmanl borçlar birlefltirilmifl ve 1881 y l nda alacakl devletler taraf ndan kurulan ve "Duyun-u Umumiye daresi" denilen bir örgüt ile devletin mali kaynaklar na el konulmufltur. Bu kurum alacakl lar ad na yedi temsilciden olufluyordu. Bu temsilciler bir ngiliz, bir Frans z, bir Alman, bir Avusturya-Macaristan, bir talyan, bir Osmanl delegesi ve bir Galata bankerleri temsilcisinden oluflmaktayd. Hükümet gerekti inde bu kurumu askeri kuvvetle himaye edecekti. Hükümetle idare aras ndaki ihtilaflarda hakem tayin edilecekti ve hakemin karar kesindi. Duyun- Umumiye Osmanl lar n Hangi Gelirlerine El Koymufltur? Avrupa devletlerinin temsilcileriyle yap lan görüflmeler sonucunda Rüsüm- Sitte denilen tuz, tütün, ispirto, pul, ipek ve bal k vergilerinin toplanmas ile iç ve d fl bütün borçlar n tasfiyesi Düyun- Umumiye daresi ne b rak ld. Bu gelirlerden baflka Bulgaristan emaneti vergisi, K br s vergisinin art fl, Do u Rumeli vergisi, Tömbeki vergisi, Gümrük gelirleri fazlas, Temettü vergisi fazlas, Berlin Antlaflmas na göre S rbistan, Yunanistan ve Karada n Düyun- Umumiye ye kat lmak maksad yla hükümete verecekleri vergiler bulunmaktad r. Yine bunlar n d fl nda Osmanl gelir kaynaklar aras nda ald m z cizye ve gelirleri ile kira kontratlar için al nan damga resmi ve keflifl ile papazlar n ald klar flaraplar için al nan vergiler de bunlar aras ndad r. 84