???? Doç.Dr.Hacer HARLAK

Transkript

1 ????

2 TUTUMLAR ve ilişkili kavramlar

3 Tutum terimi Tutum attitude Lat. Aptus eyleme uygun ve hazır Bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir şekilde oluşturan bir eğilimdir. Tutum Bireysel Doğrudan gözlemlenemez Psikolojik obje ye yönelik Duygu+düşünce+davranış bütünlüğü

4 Tutumun ögeleri Bilişsel (düşünce) Obje hakkındaki bilgi ve değerlendirmeler Duygusal Objeye yönelik duygular Davranışsal Objeye yönelik davranışlar (davranış niyeti)

5 Tutumların özellikleri Bireyin bazı tutumları daha merkezidir. bazı tutumları güçlü bazıları zayıftır. bazı tutumları yalın, bazıları karmaşıktır. bazı tutumları tutarlı bazıları tutarsızdır. Tutarlılık-tutarsızlığın iki yönü vardır: Ögelerarası Tutumlararası

6 Tutum ve davranış Tutum tek başına davranışı meydana getirebilir mi? Kişinin tutumunu biliyorsak davranışını tahmin edebilir miyiz? LaPiere, 1934 Davranış-önyargılı tutum ilişkisi araştırmaları Tutum davranış Eksik!

7 Tutum ve davranış Tutum Davranış Ortamsal etkenler (gerekli ve önemli)

8 Tutum ve davranış Hangi koşullarda davranışın sebebi tutum? Şunlar önemlidir: Hangi tutumlar? Genel tutumlardan çok duruma özgü (spesifik) tutumlar Zaman faktörü Davranıştan ne kadar önce ölçüldü? Tutumun gücü Bilişsel ögenin zengin, duygusal ögenin belirgin ve davranışa dönüşmüş olması gerek

9 Tutum ve davranış Tutumun ulaşılabilirliği Tutum objesi 1 Bellekten çağrılan tutum Tutum objesi ve durumun algılanışının değişmesi Tutum objesine karşı davranışın etkilenmesi Hangi tutumun bellekten çağrılacağını 1 deki bağlantının rolü belirler. Farkındalık

10 Tutum oluşumu Tutumlar öğrenilmiştir. Davranışçı yaklaşımlar Doğrudan deneyimin etkileri Klasik koşullama Araçsal öğrenme Gözlemsel öğrenme/model alma

11 Tutum oluşumu Bilişsel açıklamalar Bilişsel tutarlılık kuramları Enformasyon bütünleştirme kuramı Bem in Kendini Algılama Kuramı Öğrenmenin kaynakları Ebeveynler Kitle İletişim araçları

12 Tutumlarla ilişkili kavramlar DEĞER Değerler (Values) (Rokeach, 1960) Değer, belirli bir davranış biçimi ya da nihai varoluş durumunun, ona zıt ya da onun aksi bir davranış biçimi veya nihai varoluş durumuna kişisel ya da sosyal olarak tercih edilebildiği kalıcı bir inançtır. Değerler bireyin özgül tutumlarını etkiler. Amaç değerler Araç değerler

13 AMAÇ DEĞERLER AHİRET SELAMETİ AİLE GÜVENLİĞİ BARIŞ İÇİNDE BİR DÜNYA BAŞARI HİSSİ BİLGELİK EŞİTLİK GERÇEK DOSTLUK GÜZELLİKLER DÜNYASI HEYECANLI BİR YAŞAM İÇ HUZURU KENDİNE SAYGI MUTLULUK OLGUN SEVGİ ÖZGÜRLÜK RAHAT BİR YAŞAM SOSYAL ONAY ULUSAL GÜVENLİK ARAÇ DEĞERLER BAĞIMSIZ BAĞIŞLAYICI CESARETLİ DÜRÜST ENTELEKTÜEL GENİŞ GÖRÜŞLÜ HAYAL GÜCÜ KUVVETLİ HIRSLI İTAATKAR KENDİNİ KONTROL EDEN KİBAR MANTIKLI MUKTEDİR NEŞELİ SEVECEN SORUMLULUK SAHİBİ TEMİZ ZEVK Doç.Dr.Hacer YARDIMSEVER HARLAK

14 Rokeach in değerler kavramının temelindeki varsayımlar 1. Bir kişinin sahip olduğu değerlerin toplam sayısı göreli olarak azdır. 2. Her yerde, herkes aynı değerlere farklı düzeylerde sahiptir. 3. Değerler değer sistemleri içinde örgütlenir. 4. İnsan değerlerinin temelleri kültüre, topluma ve toplumun kurumlarına bağlıdır. 5. İnsan değerlerinin sonuçları, sosyal bilimcilerin incelemeye ve anlamaya değer buldukları tüm olgularda kendini gösterir.

15 Değerler Tutumlar 1. Bir değer, tek bir inançtır. 2. Değer, objeleri ve durumları aşar. 3. Değer bir standarttır. 4. Değerler az sayıdadır. 1. Tutum, belirli bir obje ve duruma ilişkin birtakım inançların örgütlenmiş halidir. 2. Tutum belli bazı obje veya durumlara odaklanır. 3. Tutum herhangi bir standart oluşturmaz. 4. Tutumlar değerlerden çok daha fazla sayıdadır. Değerler insanın kişiliğinde ve bilişsel sisteminde tutumlara kıyasla çok daha merkezi konumdadır; dolayısıyla tutumların da belirleyicisidir.

16 Tutumlarla ilişkili kavramlar İdeoloji Kavram olarak değerle kesişir. Genellikle sosyal veya politik bir referansı olan bütünleşmiş bir inanç sistemidir. İdeoloji değer İdeolojiler iki niteliğe göre değişirler: Belirli değerlere belirli öncelikler atfedebilirler. Bazı ideolojiler çoğulcu bazıları tekilcidir.

17 Tutum ölçümü Thurstone Eşit görünen aralıklar tekniği Likert Toplamalı sıralama tekniği Guttman Scalogram Birikimli ölçekleme tekniği Osgood- Duygusal anlam/anlamsal fark ölçeği

18 Tutum Yapısı ve Değişimi

19 sorular - sorular - sorular Birisi size ödül olarak verilen yarış bisikletiniz için 500YTL teklif ediyor, siz de uygun bir fiyat olduğunu düşünüyorsunuz. Alıcı, banka hesabını kontrol ettikten sonra teklifini 450YTL ye indiriyor ve ancak bu kadar para çıkarabileceğini söylüyor. Bu bir taktik olabilir mi?

20 sorular - sorular - sorular Askere yeni gittiniz. Başka erlerle birlikte zorlu savaş koşullarında hayatta kalma tekniklerinin kullanımında yetişmiş bir subaydan şaşırtıcı bir konuşma dinliyorsunuz. Sizden, başka şeylerin yanısıra kızarmış çekirge yemenizi istiyor: Bu durumu gerçekmiş gibi hayal etmeye çalışın. Biliyorsunuz bir gün hayatınızı kurtarmak için yapmak zorunda kalabilirsiniz. İlk andaki tepkinize rağmen, gider yersiniz. Subayın sunumu sıcak/arkadaşça olduğunda veya soğuk/uzak olduğunda sonuçta lezzetten daha fazla mı hoşlanırsınız?

21 Tutum Yapısı ve Değişimi 1950 ve 1960 larda bilişi vurgulayan tutum kuramları Bilişsel Denge Kuramı Bilişsel Çelişki Kuramı İnançları vurgular + tutarsızlığın rahatsız edici olduğunu kabul eder. Tutarsızlık sonucunda bunu yaratan inancı değiştirmeye güdüleniriz.

22 BİLİŞSEL DENGE (Heider, 1946; 1958; Cartwright ve Harary, 1956) Heider Gestalt ekolünden Bir bireyin bilişsel alanının yönleri insanlara, objelere ve olaylara ilişkin algılarıdır. Kişi-diğeri-obje (veya konu) dengeli ise tutarlı. Denge öğeler arasındaki ilişkilerin sayısı veya türleri sevme-sevmeme ve birlikte olma-olmama ilişkisi

23 BİLİŞSEL DENGE (Heider, 1946; 1958; Cartwright ve Harary, 1956) 8 Olası kombinasyon Ben + + B B B Sen + Obje S O S O S O (1) (2) (3) (4) + B - S + O + B + S - O - B + S + O - B - S - O (5) (6) (7) (8)

24 BİLİŞSEL ÇELİŞKİ KURAMI Festinger, 1957 İki bilişten biri diğeri ile uyuşmuyorsa ya da tersini gerektiriyorsa çelişkilidir. Çelişki bireyde psikolojik bir gerilim yaratır. Önem x Çelişen bilişlerin sayısı Çelişki = Önem x Uyuşan bilişlerin sayısı

25 BİLİŞSEL ÇELİŞKİ KURAMI Çelişki çözümü için ne yaparız? Çelişen bilişlerin sayısı azaltılır. Uyuşan bilişlerin sayısı arttırılır. Önemi azaltabiliriz.

26 BİLİŞSEL ÇELİŞKİ KURAMI Karar sonrası bilişsel çelişki Olmuş bir davranış ve buna ters bir tutumun yarattığı tutarsızlık... marka televizyon aldım. İyi yaptım.

27 BİLİŞSEL ÇELİŞKİ KURAMI Zorunlu uyma ya da davranışa gerekçe bulma Festinger ve Carlsmith (1959) çalışması Yalan söylemeniz için 1$ verildiğinde mi yoksa 20 $ verildiğinde mi söylediğiniz yalana siz de inanırsınız? Gerçek tutuma ters davranış için açıkça zorlayıcı bir neden bulunamıyorsa tutum değişimi yaşanır.

28 Gruplararası tutumların değişmesi Temasın etkisi Araştırma sonuçları tutarlı değil. Temas sonucu olumlu yönde de olumsuz yönde de tutum değişimi olabilir. Hiç etkisi olmayabilir.