Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Mecerelerinin Hacim Artımının Mecere Yaı, Bonitet Endeksi ve Sıklık Derecesine Göre Deiimi

Transkript

1 Geli Tarihi: 7..6 Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Mecerelerinin Hacim Artımının Mecere Yaı, Bonitet Endeksi ve Sıklık Derecesine Göre Deiimi lker ERCANLI Fatih SVRKAYA Sedat KELE Alkan GÜNLÜ K.T.Ü., Orman Fakültesi, Orman Mühendislii, TRABZON ÖZET Bu çalımada, Erzurum Orman Bölge Müdürlüü, Göle Orman letme Müdürlüü sınırları içerisinde Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflii sınırları içerisinde yer alan doal yolla olumu ve saf Sarıçam (Pinus sylvestris L.) mecerelerinin hacim artımının; mecere yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecelerine göre deiimini modelleyen regresyon denklemi gelitirilmitir. Bu amaçla, yaları -8, bonitet sınıfları I-II-III ve sıklık dereceleri.-. arasında deien adet deneme alanı alınmıtır. Gelitirilen regresyon denkleminin belirtme katsayısı (R ) ve standart hata (S y.x 9 deerleri,.8 ve.89 m /ha dır. Mecere hacim artımının, mecere yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecesine göre deiimini modelleyen regresyon denkleminden elde sonuçlara göre, mecere hacim artımı; mecere yaı ile azalmakta, bununla birlikte bonitet endeksi ve sıklık derecesi ile artmaktadır. Bu çalıma ile gelitirilen regresyon denklemi kullanılarak, Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflikleri sınırları içerisinde yer alan sarıçam meçerelerinin, çeitli ya, bonitet endeksi ve sıklık dereleri için mecere hacim artımının tahmin edilmesi mümkündür. Bu modelden elde tahminler, orman amenajmanı ve silvikültür amaçlı uygulamalarda ve çok çeitli amaçları gerçekletirmek için kullanılabilir. Anahtar Kelimeler: Mecere hacim artımı, Regresyon denklemi, Sarıçam May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

2 The Change of Stand Volume Increment In Scots Pine (Pinus sylvestris L.) Stands to Stand Age, Site Index, and Stand Density Index ABSTRACT In this study, the regression equation modelling Stand volume increment by stand age, site index stand density index was developed for stands of Scots pine (Pinus sylvestris L.) located in Yalnızçam and Uurlu Forest Enterprise. The data were obtained from sample plots with its stand age ranging -8, site quality I-III, and stand density index.-.. The coefficient of determination (R ) and standart error of this regression model are.8 and.89 m /ha. When analyzed this model results, it is concluded that these increment values are increasing with site index and stand density index, decreasing with stand age. With using this model, it is possible that Stand volume increment for stands of scots pine located in Yalnızçam and Uurlu Forest Enterprise are predicted. The increment prediction obtained by this model can be utilized for forest management and silvicultural implementation and other purposes. Keywords: Stand volume increment, Scots pine, Regression equation. GR Orman iletmelerinin planlanması ve yönetiminde, mecerelerde ve bunları içine alan orman alanında meydana gelen yıllık ve periyodik mecere hacim artımının bilinmesine gerek duyulmaktadır (Fırat, 98; Kalıpsız, 999). Orman iletmelerinin ekonomik durumunun belirlenmesi, amenajman planlarının düzenlenmesi, silvikültürel müdahale seçeneklerinin oluturulması ve orman iletmelerinde üretimin planlanması açısından ormanların yıllık artımının büyük bir önem taımaktadır (Fırat, 98). Özellikle meçerelerin bugünkü ve gelecekteki artım deerlerini dikkate almadan, orman iletmelerinin rasyonel bir ekilde planlanması ve yürütülmesinden söz edilemez (Kapucu, ). Ayrıca silvikültür müdahaleleri yönlendirmek, aralamaların zaman ve iddetini belirlemek, ekonomik amaca uygunluunu denetlemek bakımından da meçerelerin artım ilikilerinin bilinmesine ihtiyaç vardır (Gülen, 98). Ormancılıkta, artım ve büyüme olayları aaç ve mecere üzerinde, özellikle belirli bir zaman aralıında gerçekleir. Bu nedenle zaman (yada ya), artım olayının temel bileeni olmaktadır (Kalıpsız, 999). Zaman yanında, aaç türü, mecere May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

3 orijini, yapısı, yetime ortamı, geçmite yapılmı ve günümüzde de yapılmakta olan kültürel ve silvikültürel müdahaleler artımı etkileyen dier temel faktörlerdir (Günel, 98; Kalıpsız, 999). Sözü edilen bu temel faktörler ve aralarında oluan çeitli etkileimlere göre tek aaçların ve bu aaçları içine alan mecerelerin artım deerlerinin deiimini ortaya koymak, ormancılıın teknik ve ekonomik ileri bakımından gereklidir. Bilindii gibi, artım ve büyüme olayı çok sayıdaki deikenin etkisiyle olumakta ve zamana balı olarak da, bu etkiler deimektedir (Kalıpsız, 999). Dier taraftan, istatistiksel yöntemlerle artım ve büyüme üzerindeki önemli etkenlerin etki yönleri ve dereceleri ölçülebilmektedir (Carus, 99). Ülkemizde, aynı yalı dou kayını mecerelerinde hacim artımının mecere yaı, bonitet, göüs yüzeyi ve sosyal gövde sınıflarına göre deiimini ortaya koyan regresyon modeli gelitirilmitir (Carus, 997). Sarıçam da ise benzer bir çalıma mevcut olmayıp, mecere hacim artımının tahmini; normal sıklıktaki eit yalı sarıçam mecerelerinden alınan geçici deneme alanlarıyla düzenlenen normal hasılat tablosu ile gerçekletirilmektedir (Alemda, 967). Bu hasılat tablosu ile mecere hacim artımı hesabında, ayrılan mecere hacim deerleri kullanılmaktadır. Ayrılan mecere hacimleri ise; geçici deneme alanlarında, ölçüm sırasında mevcut olan kuru ve alt tabakadaki malup aaçların orta aaç hacimlerinin, asli mecere orta aaç hacmine oranlanması ile bulunan K faktörü ile tahmin edilmektedir. Ancak bu ekildeki ayrılan mecere tahmininde, geçmi dönemlerde mecereden ayrılan aaçların hacimlerinin ölçülememesi nedeniyle, güvenilirlik düzeyi düük olmaktadır. Böylece bu hasılat tablosundan elde edilecek mecere hacim artımları, ayrılan mecere hacimlerinin gerçee yakın olarak bilinememesi nedeniyle belirli bir oranda artı ya da eksi yönde hataya sahiptir. Bu nedenle, ayrılan mecere hacmini gerek duymayan bir yöntem ile mecere hacim artımının hesaplanması, ayrılan mecerenin tahmininden kaynaklanan hatanın en aza indirilmesini salayacaktır. Bu açıdan, özellikle çeitli mecere özellikleri ile mecere hacim artımı arasındaki istatistiksel ilikiyi veren regresyon denklemleri ile çeitli koullar altındaki mecere hacim artımı tahmini önem kazanmaktadır. Bu çalımada, Erzurum Orman Bölge Müdürlüü, Göle Orman letme Müdürlüü ne balı Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflii sınırları içerisinde yer alan saf ve doal yolla olumu sarıçam (Pinus sylvestris L.) mecerelerinin hacim artımının, mecere yaı, bonitet endeksi ve mecere sıklık derecesine göre deiimi incelenmi ve regresyon modeli gelitirilmitir. May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 6

4 . MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalıma kapsamında, Erzurum Orman Bölge Müdürlüü, Göle Orman letme Müdürlüü sınırları içerisinde yer alan Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflii sınırları içerisinde yer alan sarıçam (Pinus sylvestris L.) mecerelerinden, farklı ya, bonitet endeksi ve sıklık derecelerinde mümkün olduu kadar dengeli bir biçimde alınan adet deneme alanı kullanılmıtır. Bu deneme alanları, mecere kapalılıa göre;, 6 ve 8 m büyüklüünde, daire biçimindedir. Deneme alanlarında tüm aaçların göüs yükseklii çapları (d. ), her çap basamaında olabildiince eit sayıda toplam 8- aacın boyu, göüs yükseklii yaı, son yıllık halka kalınlıkları ve kabuk kalınlıı ölçülmütür. Aaçların göüs yüksekliine ulatıkları yıl sayıları, arazide çok sayıdaki fidan ölçümlerinin ortalamalarına balı olarak belirlenmi ve bu deerler göüs yükseklii yaına eklenerek aaç yaları hesaplanmıtır. Her bir deneme alanında ya ölçümü yapılan aaçların, yalarının aritmetik ortalaması alınarak mecere yaı hesaplanmıtır. Mecere üst boyu, hektarda aaç hesabı ile deneme alanına düen sayıda en boylu aaçların ortalama boyu olarak hesaplanmıtır (Vanlear and Akca, 997). Mecere bonitet endeksleri; mecere yaı ve mecere üst boyunun fonksiyonu olarak, Alemda (967) tarafından düzenlenen bonitet endeks tablosu yardımıyla hesaplanmıtır. Mecere sıklık dereceleri, Alemda (967) tarafından normal sıklıktaki Sarıçam mecereleri için LogN = log d biçiminde oluturulan, mecere orta çapı (d)-hektardaki aaç sayısı (N) ilikisi yardımıyla hesaplanmıtır. Bu denklemde mecere orta çapları yerine konularak, normal sıklıktaki ve ha alan için tahmini aaç sayıları hesaplanmıtır. Daha sonra deneme alanlarının göüs yüzeyi orta aacı çapına karılık gelen göüs yüzeyi ile yukarıdaki denklem kullanılarak elde edilen normal sıklıktaki aaç sayısı çarpılarak normal sıklıktaki mecerenin göüs yüzeyi hesaplanmıtır. Son aamada ise, mecerelerin arazide ölçülen hektardaki göüs yüzeyi, normal sıklıktaki göüs yüzeyi deerine bölünmesi ile deneme alanlarına ait sıklık dereceleri hesaplanmıtır (Kapucu ve ark., ). Tablo 'de deneme alanların alındıı mecerlere ilikin çeitli istatistiksel bilgiler verilmitir. Ayrıca bu deneme alanların alındıı mecerelerin ya, bonitet sınıfları ve sıklık derecelerine göre daılımları ekil de verilmitir. May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 7

5 Tablo. Deneme alanlarına ilikin çeitli istatistiksel bilgiler Deikenler Min. Max. Aritmetik Standart Ortalama Sapma Ya (yıl) Aaç sayısı (N.ha - ) Göüs yüzeyi (m.ha - ) Hacim (m.ha - ) Hacim Artımı (m /ha) Bonitet Endeksi (m) Sıklık Derecesi...6. Adet 8 6 Adet 8 6 I II III Bonitet Sınıfları Sıklık Dereceleri Adet Ya Basamakları ekil. Deneme alanlarının ya, bonitet sınıfları ve sıklık derecelerine göre daılımları May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 8

6 Mecere hacim artımı, Meyer in Enterpolasyon yöntemi ile hesaplanmıtır (Kalıpsız, 968). Bu yöntemle bir mecerenin hacim artımının hesaplanabilmesi için aaçların çap basamaklarına göre daılımı, aaç hacim denklemi ve tablosu, çap-çap artımı ilikisinin denklemi ile kabuk faktörünün bilinmesi gerekir (Kalıpsız, 999). Çalımamızda, meyer in enterpolasyon yöntemi ile mecere hacim artımının hesaplanabilmesi özellikle çap basamaı genilii cm alınmı ve her bir deneme alanı için birer çap daılımı oluturulmutur. Deneme alanlarının alındıı mecereler için geçerli olan çift girili aaç hacim denkleminden yararlanarak (Alemda, 967), her bir çap basamaı orta deeri için tek aaç hacimleri hesaplanmıtır. Üçüncü aamada hacim farkları, dördüncü aamada farkların v ortalaması, beinci aamada ise artı faktörü ( ) hesaplanmıtır. Altıncı aamada d kabuklu göüs çapı ile kabuksuz çap artımı ilikisi belirlenmitir. Her bir deneme alanı için istatistiksel olarak yeterli sayıda veri olmaması nedeniyle, tüm deneme alanlarından elde edilen veriler birletirilmi ve birinci (-9) ve ikinci (-9) ya sınıflarında veri olmaması nedeniyle, bu ya sınıfları hariç, -9, 6-79, 8-99, -9, -9 ve -9 olmak üzere er yıllık altı ya sınıfı oluturularak, bu ya sınıfları için ayrı birer çap-çap artımı denklemi elde edilmitir. Ortalama mecere yaının hangi ya sınıfına girdiine balı olarak, bir mecere için kullanılacak çap-çap artımı denklemi belirlendikten sonra çap basamaı orta ' deerlerine karılık gelen yıllık ortalama kabuksuz çap artımları ( Id ), ilgili regresyon denkleminden hesaplanmıtır. Yedinci aamada her bir deneme alanı için ayrı ayrı olmak üzere kabuk faktörü ( k ) deerleri, kabuklu çaplar toplamının kabuksuz çaplar toplamına bölünerek hesaplanmıtır. Sekizinci aamada yıllık ' ortalama kabuksuz çap artımı deerleri ( d ), kabuk faktörü ( k ) ile çarpılarak yıllık ortalama kabuklu çap artımları (d ), dokuzuncu aamada, artı faktörü v deerleri ( ), d deerleri ile çarpılarak her bir çap basamaı için bir aaca d v ilikin hacim artımları ( v = d ) hesaplandıktan sonra, onuncu ve son d aamada ise çap basamaındaki aaç sayıları ile ilgili v deerleri çarpılıp, toplanarak deneme alanındaki toplam hacim artımı deerleri hesaplanıp, hektar deerlerine çevrilmitir (Kalıpsız, 999). May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 9

7 Eit yalı mecerelerde hacim artımı; çok sayıdaki faktörün etkisiyle olumasına karın (Kalıpsız, 999), mecere yaı, bonitet endeksi ve mecere sıklıı temel faktörler olarak kabul edilebilir. Bu açıdan, mecere hacim artımını; mecere yaı, bonitet endeksi ve mecere sıklık derecesinin fonksiyonu olarak tahmin eden regresyon deklemleri gelitirilebilir. Bu regresyon denklemlerinde; bonitet endeksi ve sıklıının sabit kalması kouluyla yaa balı olarak mecere hacim artımının belirli bir yaa kadar yükselip, maksimuma ulatıktan sonra dümeye balaması, ya ve sıklıın sabit tutulması durumunda, bonitet endeksine balı olarak mecere hacim artımın artması, ya ve bonitet endeksinin sabit kalması durumunda ise sıklık artıkça hacim artımının artması; temel büyüme yasaları ile uyumlu deiimlerdir (Kalıpsız, 999). Mecere hacim artımı ile mecere yaı (t ), bonitet endeksi ( Be ) ve mecere sıklıı ( Sd ) arasındaki istatistiksel ilikinin belirlenmesinde, SPSS. paket programından yararlanılmıtır (SPSS Institute Inc., ). Baımsız deiken olarak secilen t, Be, ve Sd deerlerine ek olarak t, Be, Sd,,,, t Be Sd t Be, t Sd, Be Sd, t Be Sd gibi çok sayıda deiken türetilmi ve baımlı deikenin dönüümsüz ( v ) ile logaritmik dönüümlü ( ln v ) deerleri ile ayrı ayrı ilikiye getirilmi ve SPSS programındaki Regresyon-Linear-Stepwise seçenekleri kullanılarak aamalı regresyon teknii ile tüm katsayıları p<. düzeyinde anlamlı olan regresyon denklemleri oluturulmutur. Oluturulan regresyon denklemi grafiklerle sunulmu ve beklenen temel büyüme yasalarını yansıtıp yansıtmadıı yorumlanmıtır.. BULGULAR Bu çalımada, birinci (-9) ve ikinci (-9) ya sınıflarında deneme alanı bulunmamaktadır. Bu nedenle; bu ya sınıfları dıındaki altı ya sınıfı için ayrı ayrı olmak üzere oluturulan regresyon denklemlerine ilikin parametre tahmin deerleri, belirtme katsayısı, standart hata, F istatistii ve önem düzeyi deerleri Tablo de verilmitir. Regresyon denklemlerine ilikin grafiklerin verildii ekil ve den de görülecei üzere, her bir ya sınıfı için çap-çap artımı dorusal bir iliki göstermektedir. May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

8 Tablo. Ya sınıflarına göre çap-çap artımı denklemlerine ilikin istatistiksel deerler Ya sınıfı b b R S y.x F hesap III IV V VI VII VIII III. Ya Sınıfı IV. Ya Sınıfı Yıllık Ortalama Çap Artımı (mm),,,,, 6 Göüs Çapı (cm) Yıllık Ortalama Çap Artımı (mm),,,,, Göüs Çapı (cm) Yıllık Ortalama Çap Artımı (mm) V. Ya Sınıfı,,,,, 6 7 Göüs Çapı (cm) Yıllık Ortalama Çap Artımı (mm) VI. Ya Sınıfı,,,,, 6 8 Göüs çapı (cm) ekil. III., IV., V. ve VI. ya sınıflarına göre çap-çap artımı ilikisi May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

9 Tablo de verilen her bir regresyon denklemine ilikin katsayılar p<. önem düzeyi ile anlamlı olup, III., IV., V., VI., VII. ve VIII. ya sınıfları için belirtme katsayıları sırasıyla;.7,.6,.,.,.6 ve. dir. Bu denklemlerin standart hataları ise sırasıyla;.7 mm,.6 mm,. mm,. mm,. mm,.9 mm dir. Ya sınıfları itibari ile gelitirilen dorusal regresyon denklemlerinin belirtme katsayıları incelendiinde, genç yalarda çap-çap artımı ilikisinin, orta yalı ve yalı mecerelere oranla daha yüksek olduu anlaılmaktadır (Tablo ). Ayrıca genç mecerelerden, orta yalı ve yalı mecerelere doru, çap-çap artımı dorusunun eimi azalmaktadır (ekil -). VII. Ya Sınıfı VIII. Ya Sınıfı Yıllık Ortalama Çap Artımı aaaaa,,,,, Yıllık Ortalama Çap Artımı aaaaa,,,,, 6 8 Göüs Çapı (cm) 6 8 Göüs Çapı (cm) ekil. VII. ve VIII. ya sınıflarına göre çap-çap artımı ilikisi Meyer in enterpolasyon yöntemi ile hesaplanan mecerelerin hacim artımı ile mecerelerin yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecesi arasındaki istatistiksel ilikiyi gösteren regresyon denklemi; Iv [. (.998 Ln ( t) ) + (.6 ln( Be) ) + (. Ln ( Sd ))] = e () May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

10 R düz. =.8, S y. x =.89 m /ha ve F hesap =.7 biçiminde elde edilmitir. Bu regresyon denkleminde yer alan t mecere yaını, Be bonitet endeksini, sd sıklık derecesini, R belirtme katsayısını, S y.x tahminin standart hatasını ve F hesap ise F istatistiini göstermektedir. Regresyon denklemine ilikin tüm katsayılar p<. önem düzeyi ile anlamlı bulunmutur. Oluturulan regresyon modelinden yararlanarak, mecere hacim artımının, mecere sıklık derecesi sabit olmak üzere (. için) ya ve bonitet endeksine göre ekil te, bonitet endeksi sabit olmak üzere (. m için) ya ve sıklık derecesine göre deiimi ise ekil te verilmitir. Hacim Artımı 7 (m/ha) 6 9 7,,, 6 Ya (Yıl) Bonitet Endeksi (m) ekil. Mecere hacim artımının mecere yaı ve bonitet endeksine göre deiimi (Sd=.). May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

11 Hacim Artımı (m/ha) Ya (Yıl) 9,,6, Sıklık Derecesi ekil. Mecere hacim artımının mecere yaı ve sıklık derecesine göre deiimi (Be=. m).. SONUÇ ve TARTIMA Bu çalımada, Erzurum Orman Bölge Müdürlüü, Göle Orman letme Müdürlüü sınırları içerisinde yer alan Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflii sınırları içerisinde yer alan doal yolla olumu, saf ve eit yalı sarıçam (Pinus sylvestris L.) mecerelerinin hacim artımının, mecere yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecelerine göre gösterdii deiim incelenmi ve regresyon denklemi gelitirilmitir. Bu amaçla çeitli mecere yaları, bonitet sınıfları ve mecere sıklık derecelerinde adet deneme alanı alınmıtır. Bu deneme alanları; -8 ya, bonitet sınıfı ve.-. sıklık derecelerinde daılmaktadır (ekil ). Bu deneme alanlarından elde edilen veriler ile mecere hacim artımının ( v ), mecere yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecesine göre deiimini modelleyen regresyon denklemi gelitirilmitir. Bu regresyon denkleminin belirtme katsayısı (R ) ve standart hatası (S y.x ) sırasıyla;.8 ve.89 m /ha olarak hesaplanmıtır. Böylece mecere hacim artımındaki deikenliin % 8. nin, mecere yaı, bonitet endeksi ve mecere sıklık derecesi May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

12 deikenleri birlikte açıklamaktadır. Geriye kalan %8. lık açıklanmayan kısım ise, modelde yer alamayan ve kontrol edilemeyen dier deikenlerden kaynaklanmaktadır. Meyer in enterpolasyon yöntemiyle mecere hacim artımı hesabında, her bir deneme alanı için istatistiksel olarak yeterli sayıda veri olmaması nedeniyle; deneme alanlarından elde edilen veriler birletirilerek, er yıllık her ya sınıfı için çap-çap artımı denklemleri gelitirilmitir (Tablo ). Ancak mecerelerde çapçap artımı ilikisi, mecere yaı yanında, bonitet endeksi ve sıklık derecesi gibi faktörlere balı olarak deimektedir. Bu açıdan, aynı ya sınıfı içinde bonitet endeksi ve sıklık derecesinin etkisinin de ortaya konması gerekir. Özellikle mecere yaı, verim gücü ve sıklık derecelerinde dengeli daılım gösteren ve istatistiksel olarak yeterli sayıda deneme alanı elde edilmesi durumunda; çap artımları çok deikenli bir regresyon denklemi ile güvenilir ve pratik bir ekilde tahmin edilebilir. Ancak çalımamızda, her bir ya sınıfı içinde farklı bonitet sınıfı ve sıklık derecelerinde istatistiksel olarak yeterli sayıda veri olmaması nedeniyle, yalnız ya sınıfları için çap-çap artımı denklemleri gelitirilebilmitir. Tablo den de görülebilecei gibi, her bir ya sınıfı için oluturulan çap-çap artımı ilikisine ait belirtme katsayıları mecere yalandıkça genellikle dümektedir. Ayrıca mecere yaına balı olarak çap-çap artımı ilikisine ilikin dorunun eimin azalmaktadır (ekil -). Bu deiimler, Yalı mecerelerde galip aaçların çounlukta olması nedeniyle aaçlar arası rekabetin azalması ve buna balı olarak çap artımının çaptan çok etkilenmemesi, genç mecelerde ise aaçlar arasındaki rekabetin daha fazla olması nedeniyle daha az baskı gören aaçların daha fazla çap artımı yapması ve bunun sonucu olarak çapların kalınlaması, çap-çap arasındaki ilikinin gücünü artırmı olması ile açıklanabilir (Kalıpsız, 999; Husch and Miller, 98). Mecere hacim artımının, mecere yaı, bonitet endeksi ve sıklık derecesine göre deiimini modelleyen regresyon denklemine ilikin sonuçlara göre, mecere hacim artımı; mecere yaı ile azalmakta, bununla birlikte bonitet endeksi ve sıklık derecesi ile artmaktadır (ekil -). Gelitirdiimiz regresyon modelinde, mecere hacim artımının ya ile azalması, mecereyi oluturan aaçların yalarının artması ile büyüme güçlerinin dümesi ve daha küçük çap artımları yapmasının bir sonucudur. Ancak çap artımının yaa balı olarak beklenen deiimi; erken yalarda küçük bir deerden balayıp artması ve belirli bir ya periyodunda en yüksek noktaya ulaıp, bu deerden sonra devamlı azalmasıdır (Kalıpsız, 999). Bununla birlikte, gelitirdiimiz model ile hacim artımının yaa balı olarak May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu

13 beklenen bu deiimi, ilk yıllar için elde edilememitir. Bunun nedeni, erken yalarda farklı verim gücü ve sıklık derecelerinde yeterli veri olmaması olarak gösterilebilir. Özellikle - yıllık ya periyodunda hiçbir veri bulunmamaktadır. Böylece erken yalarda, deneme alanının ve bu deneme alanlarından elde edilecek verilerinin olmaması, bu verilere dayalı olarak gelitirilen regresyon modelinde, hacim artımının maksimuma ulama durumunu yansıtamamasına ve bu ya periyodu için beklenen sonucu verememesine neden olmutur. Gelitirilen hacim artımı denkleminde, bonitet endeksi ile hacim artımı arasındaki pozitif iliki bulunması, bonitet endeksinin artması ile, yetime ortamı koullarının iyilemesine ve böylece aaçların daha büyük çap artımı yapması ile açıklanmaktadır. Mecere sıklık derecesinin artması, yetime ortamından daha fazla aacın yararlanması nedeniyle, tek aaçlarda çap artımının azalmasına neden olmaktadır (Kalıpsız, 999). Ancak sık mecerelerde birim alanda aaç sayısı, aynı bonitet endeksi ve ya için, seyrek olanlara oranla daha fazla olup, sık mecerelerde tek aaçların hacim artımı toplamları, aaç sayısı fazlalıı nedeniyle, sıklıı düük mecelerin toplam hacim artımından daha fazla hesaplanabilmektedir. Böylece, Sıklık derecesi ile hacim artımı arasındaki bu pozitif ilikinin nedeni; aynı bonitet endeksi ve ya için, sık mecerelerdeki aaç sayısının birim alan (hektardaki) deerleri bakımından seyrek mecereye oranla daha fazla olması ile hesaplanan toplam mecere hacim artımının sık mecerelerde daha büyük olması gösterilebilir (Avery and Burkhart, 98). Bu çalıma ile Yalnızçam ve Uurlu Orman letme eflikleri sınırları içerisinde yer alan saf ve doal yolla olumu sarıçam meçerelerinin, çeitli ya, bonitet endeksi ve sıklık dereleri için mecere hacim artımının tahmin edilmesi mümkündür. Bu modelden elde tahminler, orman amenajmanı ve silvikültür amaçlı uygulamalarda ve çok çeitli amaçları gerçekletirmek için kullanılabilir. Bu çalıma bu iki iletme efliinden elde edilen veriler yardımıyla gerçekletirilmi olup, sarıçam yayılı gösterdii dier alanlardan elde edilecek veriler ile genel anlamda ülke geneli için geçerli bir hacim artım modeli gelitirilebilir. Bu çalımada kullanılan veriler, geçici deneme alanlarından elde edilen veriler yardımıyla gerçekletirilmi olup, bunun yanında farklı ya, yetime ortamı ve sıklık derecelerindeki mecerelerde tesis edilecek devamlı deneme alanlarının oluturulması ve periyodik olarak ölçülmesi, mecere hacim artımın gerçee yakın bir ekilde tahmin edilmesi imkanını salayacaktır. Bu bilgiler ııında, mecerelerin bugünkü ve gelecekteki hacim artımını dikkate alarak, tutarlı ve rasyonel bir ekilde planlaması ve organize edilmesi mümkün olacaktır. May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 6

14 KAYNAKLAR Alemda,.., 967. Türkiye deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluu, Verim Gücü ve Bu Ormanların letilmesinde Takip Edilecek Esaslar, Ormancılık Aratırma Enstitüsü Teknik Bülten No:. Avery, T. E.,Burkhart, H. E.. 98, Forest Measurement, Third Edition, Mcgraw-Hill Book Company. Carus, S., 99. Aynı Yalı Dou Kayını (Fagus Orientalis Lispky) Meçerelerinde Çap Artımının Meçere Ya ve Göüs Yüzeyine Göre Deiimi,. Ü. Orman Fakültesi Dergisi,, 9- Carus, S., 997. Aynı Yalı Dou Kayını (Fagus Orientalis Lispky) Meçerelerinde Hacim Artımının Mecere Yaı, Bonitet, Göüs Yüzeyi ve Sosyal Gövde Sınıflarına Göre Deiimi,. Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 7, 6-8 Fırat, F., 98, Dendrometri,. Ü. Orman Fakültesi Yayın No:, s. Günel, A., 98. Orman Hasılat Bilgisi Ders Notları, stanbul Orman Fakültesi, Basılmamıtır Husch, B., Miller, C. I., and Beers, T. W., 98. Forest Mensuration, John Willey Sons Inc., 7 p. Kalıpsız, A., 999. Dendrometri, stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, stanbul. Kapucu, F., Yavuz, H., Gül, A.U. ve Mısır, N.,. Kestane Mecerelerinin Hasılatı ve amenajman Esasları, TÜBTAK TOGTAG-TARP 9 Nolu Proje, Sonuç Raporu. Kapucu, F.,. Orman Amenajmanı, K.T.Ü. Orman Fakültesi yayın No:, s. SPSS Institute Inc.,. SPSS Base. User s Guide, 7 p. Van Lear, A., Akça, A., 997. Forest Mensuration, Cuvillier Veilage, Göttingen, p. May-7 Vol:7 No: ISSN -99 Journal of Forestry Faculty, Kastamonu Uni.-Kastamonu 7