HIV İnfekte Yaşlı Olguların Değerlendirilmesi*

Transkript

1 flora K L İ N İ K Ç A L I Ş M A/ R E S E A R C H A R T I C L E HIV İnfekte Yaşlı Olguların Değerlendirilmesi* Evaluation of HIV Infected Elderly Patients # Ayşe İNCİ 1, Muzaffer FİNCANCI 2, Ahmet Cem YARDIMCI 3, Esra FERSAN 2 1 Artvin Devlet Hastanesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Artvin, Türkiye 2 İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, İstanbul, Türkiye 3 Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Şanlıurfa, Türkiye * Bu çalışma XVI. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kongresinde poster olarak sunulmuştur. # This research article was presented in the XVI. Turkish Clinical Microbiology and Infectious Diseases Congress as a poster presentation. ÖZET Giriş: HIV/AIDS (Human Immunodeficiency Virus/Acquired Immunodeficiency Syndrome) tanımlandığı günden beri üzerinde en çok çalışılan infeksiyon hastalıklarından biridir. Yaşam süresindeki değişiklikler sonucunda son dönemlerde yaşlanma önemli bir konu haline gelmiştir. Yüksek etkinlikli antiretroviral tedavi (HAART) nin kullanıma girmesiyle birlikte HIV infekte olguların yaşam süresi uzamıştır. Yapılan çalışmalarda HIV ile yaşayan hastalara, yaşları ilerledikçe uygun ve çoğul disiplinli tedavi sağlanmasının önem teşkil ettiği vurgulanmaktadır. Bu çalışmada amacımız kliniğimizce takip edilen yaşlı ve genç HIV infekte olguların demografik özellikler, CD4 sayısı ve fırsatçı infeksiyonlar açısından karşılaştırılmasıdır. Materyal ve Metod: Çalışmamızda; yılları arasında İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Polikliniğinde takip edilmiş olan HIV infekte olgular retrospektif olarak değerlendirildi. Çalışmaya alınan olguların yaş, cinsiyet, bulaş yolu, başvuru anındaki CD4 düzeyleri ve fırsatçı infeksiyonlarının varlığı kaydedildi. Çalışmaya alınan olgular, 50 yaş ve üzeri ve yaş arası olgular olarak iki gruba ayrıldı ve bu iki grubun arasındaki farklılıklar belirlenmeye çalışıldı (grup 1: 50 yaş ve üzeri, grup 2: yaş arası). Bulgular: Çalışmamıza 18 yaşından büyük, Western Blot yöntemiyle doğrulanmış olan anti-hiv pozitif toplam 259 olgu alındı. Olgulardan 50 yaş ve üzeri olgu sayısının 44 (%17), yaş arası olgu sayısının 215 (%83) olduğu görüldü. Grup 1 ve grup 2 nin başvuru sırasındaki CD4 ortalaması sırasıyla ± ve ± olarak bulundu. Fırsatçı infeksiyon varlığı grup 1 de 17/44 (%38.6), grup 2 de 90/215 (%41.9) olarak belirlenmiş ve iki grup arasında başvuru anındaki CD4 ortalaması ve fırsatçı infeksiyon varlığı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür (p> 0.05). Sonuç: Olgu sayısı az olsa da merkezlerin deneyimlerinin paylaşılmasının ülkemiz için bu hasta grubunun takip ve tedavisinde yararlı olacağını, özellikle son yıllarda HIV infekte yaşlı olguların artışı göz önünde bulundurulduğunda bu hastalarla yapılacak çalışmaların HIV infekte geriatrik nüfusa özgü bulguların daha iyi anlaşılmasını, bu olguların yönetimindeki başarının artışını sağlayabileceğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: HIV; Akkiz immünyetmezlik sendromu; Yaşlı 74 Geliş Tarihi/Received: 20/02/ Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 15/09/2014

2 HIV İnfekte Yaşlı Olguların Değerlendirilmesi İnci A, Fincancı M, Yardımcı AC, Fersan E. SUMMARY Evaluation of HIV Infected Elderly Patients Ayşe İNCİ 1, Muzaffer FİNCANCI 2, Ahmet Cem YARDIMCI 3, Esra FERSAN 2 1 Clinic of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Artvin State Hospital, Artvin, Turkey 2 Clinic of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Istanbul Training and Research Hospital, Istanbul, Turkey 3 Clinic of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Sanlıurfa Training and Research Hospital, Sanliurfa, Turkey Introduction: HIV/AIDS (Human Immunodeficiency Virus/Acquired Immunodeficiency Syndrome) has become one of the most studied infectious diseases since it was defined. As a result of the differences in life expectancy, aging has recently become an important point. Through the use of highly active antiretroviral therapy (HAART), life expectancy of HIV infected cases has prolonged. The studies have emphasized that providing an appropriate and multi-disciplined therapy to the patients with HIV is essential as the ages of the patients increased. In this study, our purpose was to compare elderlyand young HIV infected cases followed-up by our policlinic in terms of demographic features, CD4 count, and opportunistic infections. Materials and Methods: In our study, HIV infected cases followed-up by Istanbul Training and Research Hospital Infectious Diseases and Clinical Microbiology Policlinic between 2002 and 2012 were evaluated retrospectively. The cases included into the study were recorded in terms of their age, gender, mode of transmission, CD4 levels at application, and opportunistic infections. The cases included into the study were categorized into two groups constituting the cases aged 50 and over and cases aged between 18 and 49. The differences between these two groups were attempted to be determined (Group 1: aged 50 and over, Group 2: aged between 18 and 49). Results: In our study, totally two hundred and fifty-nine cases over the age of 18 with anti-hiv positivity confirmed through Western Blot method were included. It was noticed that the number of cases at and over 50 years of age was 44 (17%) and the number of cases between 18 and 49 years of age was 215 (83%). CD4 count of Group 1 and Group 2 during the application was ± and ± 259.8, respectively; the presence of opportunistic infection was determined as 17/44 (38.63%) in Group 1, and as 90/215 (41.86%) in Group 2; and no statistically significant difference was determined between the two groups in terms of mean CD4 and presence of opportunistic infection at application (p>0.05). Discussion: Consequently, we considered that sharing the experiences of centers will be beneficial for the follow-up and treatment of this patient group in our country though the number of cases is limited; and especially considering the recent increase in the number of elderly HIV infected cases, the studies carried out upon these cases will successfully provide an increase in the management of these cases and better understanding of findings particular to HIV infected geriatric population. Key words: HIV; Acquired immunodeficiency syndrome; Aged Giriş HIV/AIDS (Human Immunodeficiency Virus/ Acquired Immunodeficiency Syndrome) tanımlandığı günden beri üzerinde en çok çalışılan infeksiyon hastalıklarından biridir. Bu hastalığın etkeni, Retrovirus grubundan zarflı bir virus olan HIV, revers transkriptaz enzimi aracılığıyla viral RNA yı çift sarmallı DNA ya çevirip, konakçı genetik materyaline integre etme özelliği taşır [1]. Yaşam süresindeki değişiklikler sonucunda son dönemlerde yaşlanma önemli bir konu haline gelmiştir. Tüm dünyada yaşlı nüfus oranı giderek artmaktadır. Bu artışla birlikte yaşlı hastaların değerlendirilmesi ve bakımı da oldukça önemli hale gelmektedir [2,3]. Yüksek etkinlikli antiretroviral tedavi (HA- ART) nin kullanıma girmesi ve bu hastaların tanı oranındaki artış nedeniyle HIV/AIDS hastalarının yaşam sürelerinde belirgin düzeyde bir artış görülmüştür ve HIV infekte olguların yaşam süresi uzamıştır [4,5] yılına kadar Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde tüm HIV infekte olguların yarısından fazlasının 50 yaş ve üzeri olacağı tahmin edilmektedir. ABD de, HIV ile yaşayan tüm insanların %24 ünün 50 yaşın üzerinde olduğu bildirilmektedir [6,7]. Elli yaş üzeri, yaşlı olarak tanımlanmamakla birlikte Centers for Disease Control and Prevention (CDC) HIV/AIDS istatistiklerinde yaşlılık için eşik değer olarak kabul edilmiştir [8]. Ülkemiz HIV/AIDS için düşük sıklığı olan ülkeler arasında yer almaktadır. Ülkemizde HIV ile infekte olgu sayısı yıllar içinde artmakta ancak 75

3 Tablo 1. Türkiye de 50 yaş ve üzeri HIV/AIDS olgularının yıllara göre dağılımı Yıl Toplam sayı 50 yaş ve üzeri (n) 50 yaş ve üzeri (%) klinik çalışmalar yetersiz olduğundan bu olguların özellikleri çok ayrıntılı bilinmemektedir [9,10]. Türkiye de toplam bildirilen olgu sayısının, Haziran 2013 verilerine göre 6802 olduğu görülmektedir. Ülkemizdeki olgu sayısının yıllara göre dağılımı ve bu olgulardan 50 yaş ve üzerindeki olguların oranları Tablo 1 de görülmektedir [11]. HIV ile infekte bireyler antiretroviral tedavi ile daha uzun yaşamaya başladıkça sistemik metabolik komplikasyonlar da daha sık görülmeye başlamıştır. Yaşlı hastalarda HIV infeksiyonunun yönetimi komorbid hastalıklar, polifarmasi, ilaç toksisitesi ve potansiyel ilaç-ilaç etkileşimleriyle daha komplike hale gelmektedir. Yapılan çalışmalarda HIV ile yaşayan hastalara, yaşları ilerledikçe uygun ve çoğul disiplinli tedavi sağlanmasının önem teşkil ettiği vurgulanmaktadır [12-14]. Bu çalışmada amacımız, kliniğimizce takip edilen yaşlı ve genç HIV infekte olguların demografik özellikler, CD4 sayısı ve fırsatçı infeksiyonlar açısından karşılaştırılmasıdır. Materyal ve Metod Çalışmamızda; yılları arasında İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Polikliniği tarafından takip edilmiş olan HIV infekte olgular retrospektif olarak değerlendirildi. Bu değerlendirme bilgisayar kayıtları ve hasta takip dosyaları incelenerek yapıldı. Çalışmaya 18 yaşından büyük, Western Blot yöntemiyle doğrulanmış olan tüm anti-hiv pozitif olgular alındı. Çalışmaya alınan olguların yaş, cinsiyet, bulaş yolu, başvuru anındaki CD4 düzeyleri ve fırsatçı infeksiyonları kaydedildi. Çalışmaya alınan olgular 50 yaş ve üzeri, yaş arası olgular olarak iki gruba (grup 1: 50 yaş ve üzeri, grup 2: yaş arası) ayrıldı ve bu iki grubun arasındaki farklılıklar belirlenmeye çalışıldı. Serumda CD4 tespiti FITC monoklonal antikorlar (Becton Dickinson Immunocytometry Systems SanJose, USA) yöntemiyle saptandı. Bulgular Çalışmamıza 18 yaşından büyük, Western Blot yöntemiyle doğrulanmış olan anti-hiv pozitif toplam 259 olgu alındı. Olgulardan 50 yaş ve üzeri olgu sayısının 44 (%17), yaş arası olgu sayısının 215 (%83) olduğu görüldü. Çalışmamızda 50 yaş ve üzeri olgularda en sık bulaş yolunun %56.8 ile olası heteroseksüel bulaş yolu olduğu görüldü. HIV infekte olguların demografik özellikleri Tablo 2 de görülmektedir. Grup 1 ve grup 2 nin başvuru sırasındaki CD4 ortalaması sırasıyla ± mm 3, ± mm 3 olup, fırsatçı infeksiyon varlığı grup 1 de 17/44 (%38.6), grup 2 de 90/215 (%41.9) olarak belirlendi ve iki grup arasında başvuru anındaki CD4 ortalaması ve fırsatçı infeksiyon varlığı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı görüldü (p> 0.05). Tablo 2. Olguların demografik özellikleri (Grup 1: 50, Grup 2: 18-49) Toplam Grup 1: 50 n (%) Grup 2: (18-49) n (%) Sayı n (%) (17) 215 (83) Yaş 38.9 ± ± ± 7.2 ortalaması Erkek n (%) 186 (72) 36 (82) 150 (70) Kadın n (%) 73 (28) 8 (18) 65 (30) 76

4 HIV İnfekte Yaşlı Olguların Değerlendirilmesi İnci A, Fincancı M, Yardımcı AC, Fersan E. Tartışma Etkin antiretroviral tedavi sonucu HIV infeksiyonu ölümcül değil, kronik bir hastalık olarak kabul edilmektedir. HIV ile infekte hastalarda yaşam beklentisi 1990 lı yıllarda ortalama 9.1 iken, günümüzde artık bu süre yıl olarak bildirilmektedir [15]. UNAIDS ve Dünya Sağlık Örgütü dünyada HIV/AIDS ile yaşayan 40 milyon insanın yaklaşık 2.8 milyonunun 50 yaş ve üzeri olduğunun tahmin edildiğini bildirmektedir [8]. Yapmış olduğumuz bu çalışmada 259 HIV infekte olgunun %17 sinin 50 yaş ve üzeri olduğu belirlenmiştir. Konuyla ilgili yapılmış diğer çalışmalara bakıldığında, toplam 2864 hastayla yapılan bir çalışmada 50 yaş ve üzeri hasta sayısının 286 (%11) olduğu görülmüştür. Navaro ve arkadaşlarının çalışmasında ise bu oran %10 olarak bulunmuştur. İspanya dan yapılan bir diğer çalışmada ise 50 yaş üstü oran %7.9, Tumberallo ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada %10.1 olarak belirlenmiştir [16-19]. Bizim çalışmamızdaki %17 olan oranın diğer çalışmalardan yüksek olmasının nedeninin ülkemizde HIV tanısındaki gecikmelere bağlı olabileceği ve bu hastaların hekime daha geç başvurduğunun bir göstergesi olabileceğini düşünmekteyiz. Çalışmamızda HIV infekte 50 yaş üzeri olguların yaş ortalaması 57.6 ± 5.6 yıl, erkek oranı %81.8 olarak bulunmuştur. Konuyla ilgili yapılmış bazı çalışmaların bulguları Tablo 3 te görülmektedir. Olgularımızın yaş ortalamalarına ve cinsiyet dağılımına bakıldığında sonuçlarımızın bu çalışmaların sonuçlarıyla benzer olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı Haziran 2012 verilerine göre Türkiye den bildirilen tüm HIV/AIDS olgularının olası bulaşma yollarına bakıldığında en sık bulaş yolunun %48.9 oranıyla heteroseksüel bulaş olduğu bildirilmiştir [11]. Çalışmamızda 50 yaş ve üzeri olgularda olası heteroseksüel bulaş yolu oranı %56.8 olarak bulunmuşken, diğer çalışmalarda bu oran, bu yaş grubunda sırasıyla %17, %52, %44.4 ve %52 dir [16-19]. Tablo 3. Yapılan bazı çalışmalarda 50 yaş ve üzeri HIV infekte olguların yaş ve cinsiyet dağılımları Çalışma yıl Yaş ortalaması Erkek oranı Zingmond ve %84 ark. [16] Navarro ve %84.4 ark. [17] Nogueras %91.7 ve ark. [18] Tumbarello %76 ve ark. [19] Emlet [20] %49.2 Keller ve ark. [21] Ena ve ark. [22] %86 Ülkemizden yapılmış ve yaş aralığı olan 27 HIV/AIDS olgusunun değerlendirildiği çalışmada en sık bulaş yolunun %89 ile cinsel ilişki olduğu bildirilirken, Erbay ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada heteroseksüel bulaş oranının %80 olduğu bildirilmiştir [23,24]. Kliniğimizden 2009 yılında 100 HIV infekte olguyu değerlendirdiğimiz bir çalışmada olası heteroseksüel bulaş oranı %43 olarak bulunmuştur [25]. HIV pozitif hastaların sağkalım oranları, yüksek düzeyde aktif antiretroviral tedavi (HAART) sonrasında belirgin düzeyde artmakta ve bununla birlikte bulaş yolları da benzer olduğundan kronik hepatit gibi uzun dönemli sağlık problemleri de ön plana çıkmaya başlamaktadır [26,27]. Gebo ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada HIV infekte hastaların karaciğer ile ilişkili komplikasyonlardan dolayı hastaneye yatışlarının %8 den %13 e çıktığı bildirilmiştir. Karaciğer ilişkili hastalık HIV pozitif hastalarda hastaneye yatışın artan bir nedenidir [28]. Yine kliniğimizden yapmış olduğumuz ve HIV/ HBV koinfeksiyonlu olguları değerlendirmiş olduğumuz bir çalışmada ise HIV/HBV koinfeksiyonlu sekiz olgunun üçünün 50 yaş ve üzeri olduğu belirlenmiştir [29]. 77

5 Zingmond ve arkadaşlarının yapmış olduğu çalışmada başvuru sırasında CD4 sayısına bakıldığında 50 yaş üzeri grupta 290 olduğu görülmüştür. Navaro ve arkadaşlarının yapmış olduğu çalışmada ise başvuru anında saptanabilir viral yükün 50 yaş ve üzerindeki hasta grubunun %95 inde mevcut olduğu belirlenmiş ve aynı çalışmada başvuru anındaki CD4 düzeyleri < 200, ve > 350 olarak üç gruba ayrılmıştır. Elli yaş üzeri grupta CD4 düzeyi 200 ün altında olanların oranı %54.2, arası olanların oranı %19.1, 350 ve üzerinde olanların oranı ise %36.6 olarak tespit edilmiştir [16,17]. Konuyla ilgili bir diğer çalışmada ise ilk başvuruda yaşlı grupta CD4 sayısının ortalaması 180 olarak belirlenmiştir [18]. Ülkemizden daha önce HIV infekte yaşlı olgularla ilgili benzer bir çalışma olmadığından ülkemiz verileriyle karşılaştırılma yapılamamıştır. Sonuç olarak; olgu sayısı az olsa da merkezlerin deneyimlerinin paylaşılmasının ülkemiz için bu hasta grubunun takip ve tedavisinde yararlı olacağını, özellikle son yıllarda HIV infekte yaşlı olguların artışı göz önünde bulundurulduğunda HIV infekte geriatrik nüfusa özgü bulguların daha iyi anlaşılmasını, bu olguların yönetimindeki başarının artışını sağlayabileceğini düşünmekteyiz. Kaynaklar 1. Badur S yılında AIDS: Nereden nereye geldik? ANKEM 2007;21: Akıncı Tan A. Yaşlılarda inflamasyon. Türk Geriatri Dergisi 2009;12: Yavuz BB. Geriatrik değerlendirme ve testler. İç Hastalıkları Dergisi 2007;14: Grabar S,Weiss L,Costagliola D. HIV infection in older patients in the HAART era. J Antimicrob Chemother 2006;57: Korkusuz R, Altuntaş Aydın Ö, Kumbasar Karaosmanoğlu H, Erdoğan Döventaş Y, Karahasanoğlu R, Nazlıcan Ö. HIV/AIDS hastalarında D vitamini eksikliğinin sıklığı ve kemik mineral dansitesi ile ilişkisi. Türk Osteoporoz Dergisi 2012;18: Effros RB, Fletcher CV, Gebo K, Halter JB, Hazzard WR, Horne FM, et al. Aging and infectious diseases: Workshop on HIV infection and aging: what is known and future research directions. Clin Infect Dis 2008;47: Centers for Disease Control and Prevention. HIV/AIDS among persons aged 50 and older:cdchiv/aidsfacts over50.pdf 8. Nguyen N, Holodniy M. HIV infections in elderly. Clin Interv Aging 2008;3: Özkaya Parlakay A, Kara A, Cengiz AB, Çelik M, Ceyhan M. Üç olgu nedeniyle perinatal HIV ve koruma. Türk Ped Arş 2012;47: Kaptan F, Örmen B, Türker N, El S, Ural S, Vardar İ ve ark. İnsan immün yetmezlik virüsü ile enfekte 128 olgunun retrospektif olarak değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2011;31: T.C. Sağlık Bakanlığı 2013 verileri. hacettepe.edu.tr. Sağlık Bakanlığı HIV/AIDS verileri Tükenmez Tigen E, Korten V. HIV infeksiyonu ve antiretroviral tedavinin osteopeni gelişimine etkileri. Klimik Dergisi 2012;25: Simone MJ, Appelbaum J. HIV in older adults. Geriatrics 2008;63: Saag MS. Editorial commentary: HIV now firmly established in the Middle Ages. Clin Infect Dis 2011;53: Lugassy DM, Farmer BM, Nelson LS. Metabolic and hepatobiliary side effects of antiretroviral therapy (ART). Emerg Med Clin North Am 2010;28: Zingmond DS, Wenger NS, Crystal S, Joyce GF, Liu H, Sambamoorthi U, et al. Circumstances at HIV diagnosis and progression of disease in older HIV-infected Americans. Am J Public Health 2001;91: Navarro G, Nogueras MM, Segura F, Casabona J, Miro JM, Murillas J, et al; PISCIS Study Group. HIV-1 infected patients older than 50 years. PISCIS cohort study. J Infect 2008;57: Nogueras M, Navarro G, Antón E, Sala M, Cervantes M, MaJosé Amengual MJ, et al. Epidemiological and clinical features, response to HAART, and survival in HIV-infected patients diagnosed at the age of 50 or more. BMC Infectious Diseases 2006;6: Tumbarello M, Rabagliati R, de Gaetano Donati K, Bertagnolio S, Montuori E, Tamburrini E, et al. Older age does not influence CD4 cell recovery in HIV-1 infected patients receiving Highly Active Anti Retroviral Therapy. BMC Infectious Diseases 2004;4: Emlet CA. A comparison of HIV stigma and disclosure patterns between older and younger adults living with HIV/AIDS. AIDS Patient Care STDS 2006;20: Keller MJ, Hausdorff JM, Kyne L, WeiJ Y. Is age a negative prognostic indicator in HIV infection or AIDS? Aging 1999;11: Ena J, Valls V, López Aldeguer J, Garcia Gasco MP, Anon S, Navarro V, et al. Clinical presentation of HIV infection in patients aged 50 years or older. J Infect 1998;37:

6 HIV İnfekte Yaşlı Olguların Değerlendirilmesi İnci A, Fincancı M, Yardımcı AC, Fersan E. 23. Taşdelen-Fışgın N, Tanyel E, Sarıkaya-Genç H, Tülek N. HIV/AIDS olgularının değerlendirilmesi. Klimik Dergisi 2009;22: Erbay A, Kayaaslan B, Akıncı E, Öngürü P, Eren SS, Gözel G ve ark. HIV/AIDS olgularının epidemiyolojik, klinik ve laboratuar özelliklerinin değerlendirilmesi. FLORA 2009;14: İnci A, Ceylan B, Eren G, Soysal HF, Fincancı M. HIV infeksiyonlu olguların ilk başvurularında HCV ve HBV koinfeksiyonu açısından değerlendirilmesi. X. Ulusal Viral Hepatit Kongresi Kongre Kitabı 1-4 Nisan 2010, Antalya/Türkiye. P: Thio CL, Netski DM, Myung J, Seaberg EC, Thomas DL. Changes in hepatitis B virus DNA levels with acute HIV infection. Clin Infect Dis 2004;38: Shire NJ, Rouster SD, Stanford SD, et al. The prevalence and significance of occult hepatitis B virus in a prospective cohort of HIV-infected patients. J Acquir Immune Defic Syndr 2007;44: Gebo KA, Fleishman JA, Moore RD. Hospitalizations for metabolic conditions, opportunistic infections, and injection drug use among HIV patients: trends between 1996 and 2000 in 12 states. J Acquir Immune Defic Syndr 2005;40: İnci A, Fincancı M, Soysal F. HIV/HBV koenfeksiyonlu olguların değerlendirilmesi. J Clin Analytical Medicine DOI: /JCAM. Yazışma Adresi/Address for Correspondence Uzm. Dr. Ayşe İNCİ Artvin Devlet Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği Artvin-Türkiye E-posta: ays.2004@yahoo.com.tr 79