GYODER Gösterge. Türkiye Gayrimenkul Sektörü Çeyrek Raporu. Sayı: 6. Katkılarıyla

Transkript

1 GYODER Gösterge Sayı: 6 Türkiye Gayrimenkul Sektörü Çeyrek Raporu Katkılarıyla

2 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü Çeyrek Raporu Sayı: 6, 1 Kasım 216 Yayın koordinasyonu: GYODER Araştırma ve Rapor Üretimi Komitesi İçerik sağlayan kuruluşlar: AYD Cushman & Wakefield Dalfin Finansal ve Kurumsal Çözümler DD Mortgage EPOS Gayrimenkul Danışmanlık ve Değerleme Eva Gayrimenkul Değerleme ve Danışmanlık İTÜ Çevre ve Şehircilik UYG-Ar Merkezi JLL Türkiye Servotel Corporation TSKB Gayrimenkul Değerleme Veri Yorumlama Üst Kurulu Üyeleri Dr. Kerem Arslanlı Mustafa Aşkın Ersun Bayraktaroğlu Dr. Murat G. Berberoğlu Neşecan Çekici Doç. Dr. Ali Hepşen Füsun Yılmaz Phillipson Cansel Turgut Yazıcı Bu bir yayınıdır. 3 ayda bir yayımlanır. Yayın Sponsoru Editoryal hazırlık, tasarım ve dağıtım: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. Tüm hakları saklıdır. 216 Yasal uyarı GYODER Gösterge Raporu, gayrimenkul sektörüyle ilgili tüm kesimleri bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Tüm veriler, GYODER Gayrimenkul Araştırma ve Rapor Üretimi Komitesi tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan alınmıştır. Burada yer alan fiyatlar, veriler ve bilgilerin tam ve doğru olduğu garanti edilemez. Rapor, her hangi bir yatırım kararı için temel oluşturma amacı taşımaz. Bu kaynakların kullanılması nedeni ile ortaya çıkabilecek hatalardan GYODER ve rapora katkı sağlayan kurumlar sorumlu değildir. Rapor içeriği, haber verilmeksizin değiştirilebilir.

3 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Sunuş ve Değerlendirme Dünya ekonomisi açısından 216 yılı 3.Çeyreği oldukça yoğun geçmiştir. Özellikle küresel sistemik risk unsuru olarak görülen deflasyonist eğilimlerin yarattığı sorunlar ve büyüme problemleri hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemeye devam etmiştir. ABD ekonomisinde yaşanan göreceli toparlanma büyüme ve işsizlik rakamlarında kendisini gösterse de fiyatlar genel seviyesi istenilen noktaya henüz ulaşmamıştır. ABD Merkez Bankası(Fed) parasal genişleme aşamasını sonlandırıp oldukça yavaş bir şekilde daraltıcı politikalar uygulamaya koymaktadır. 216 yılsonu itibarı ile faiz artışı yapması muhtemel görülmektedir. Bu süreç uluslararası fon akımlarından, küresel varlık fiyatlarına ve yerel para birimlerinin değerlerine kadar pek çok değişkeni etkilemektedir. AB de ise deflasyon ve buna bağlı resesyon devam etmekte olup zayıf bir ekonomik görünüm sürmektedir. AB Merkez Bankası (ECB) eksi faiz politikası ile parasal gevşemeyi sürdürmektedir. Gerek Euro gerekse Euro dışı AB üyelerinde ekonominin toparlanmasının daha zaman alacağı öngörülmektedir. Japon ekonomisi de AB ile aynı süreci daha uzun bir süredir yaşamakta olup Japon Merkez Bankasının(BoJ) genişlemeci politikaları sürmekte olup, siyasi iktidar sürece iktisat politikaları ile de destek vermektedir. Gelişmekte olan ülkeler grubuna bakıldığında ise her türlü olumsuzluğa karşın Çin, Hindistan, Endonezya, Türkiye gibi ülkeler büyüme hızları ile dünya ekonomisine destek vermektedirler. 216 yılı üçüncü çeyreği ile son çeyreği büyüme ve küresel merkez bankalarının tutumlarının ekonomileri oldukça etkilediği bir dönem olarak şekillenmektedir. 216 yılı 3.çeyreği Türkiye Ekonomisi açısından değerlendirildiğinde ise iç ve dinamiklerden kaynaklanan risklerin yoğunlaştığı bir dönem olması bakımdan dikkat çekmektedir. Türkiye ekonomisi, ilk çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,8 büyürken ikinci çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre %3,1 büyüyerek beklentileri aşmıştır. Ancak 15 Temmuz darbe gişiminin yarattığı kısa süreli belirsizlik ortamı üçüncü çeyrekte büyüme hızını aşağı çekecek bir görüntü sergilemektedir. 216 yılı için hükümet tarafından 4 Ekim de açıklanan yeni OVP ye göre yılsonu büyüme tahmini %4,5 den %3,2 ye çekilmiştir. Büyüme tahmininde aşağı yönlü bir revizyon yapılmış olsa da yeni belirlenen oran dahi bugünkü dünya konjonktüründe önemli bir rakamı işaret etmektedir. Küresel risk iştahında görülen dalgalanma 216 yılı üçüncü çeyreğinde negatif yönlü bir seyir izlemiş, gelişmekte olan ülkelerden fon çıkışları yaşanmıştır. Bu ve Türkiye deki gelişmelerden (Darbe Girişimi, jeopolitik riskler, not değişikliği gibi) ötürü ülke risk primimizde ufak artışlar yaşanmıştır. Buna rağmen TCMB kararlılıkla faiz seviyelerini düşürerek ekonomiyi canlandırma politikasına devam etmektedir. İnşaat sektörü hem Dünya hem de Türkiye deki gelişmelerden etkilense de belli bir büyüklüğe ulaşmış olmanın verdiği ölçek ekonomisi ile giderek kurumsal bir yapıya kavuşmaktadır. Türkiye konut sektörü dinamiklerine baktığımızda ise sosyal ve ekonomik olarak atlatılan badirelerden sonra toparlanmanın hiçbir ülkede olmayacak ölçüde çabuk olduğu gözlenmiştir. 215 Ocak-Eylül ayları arası ülkemizde toplam konut satışı gerçekleşirken, 216 yılı aynı döneminde rakam olarak gerçekleşmiştir. 1 Sunuş ve Değerlendirme

4 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek İnşaat ana sektöründe görülen toparlanmada GYODER ve Emlak Konut GYO A.Ş nin 15 Temmuz sonrası yaptığı satış kampanyası oldukça etkili olmuştur. Bu kampanya sadece sektör ve bileşenlere umut vermekle kalmamış aynı zamanda diğer sektörlere de örnek olmuştur. Özellikle Bankacılık sektörünün bu kampanyayı baz alarak kredi faizlerinde yaptığı indirimler talebi olumlu yönde etkileyerek canlılığı artırmıştır. Türkiye de mevcut duruma baktığımızda, konut fiyatlarının yüksek olması ailelerin konut satın alımında belli bir oranda banka kredisi kullandığı gerçeğini göstermektedir. Türkiye Bankalar Birliği nin ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın istatistikleri incelendiğinde toplamda 2 milyon kişiye ulaşan ve 155 Milyar TL yi yakalayan ölçekte konut kredisi kullanıldığını söylemek mümkündür. Öte yandan, faiz oranları ile konut kredilerinin gelişimini irdelediğimizde ise iki değişken arasında yüksek korelasyonun varlığı herkesçe kabul edilen bir gerçektir. Konut kredisi faiz oranları Ocak-Haziran döneminde ortalama aylık 1,18%, Temmuz ayında ise %1,15 olarak gerçekleşmiş ve hala göreli yüksek kredi maliyeti kredi artış hızını yavaşlatmıştı. Ancak Ağustos ayı ile birlikte Emlak Konut ve GYODER öncülüğünde başlatılan 12 ay ve aylık %,7 faiz oranlı kampanyalar tüketicilerin geçmiş dönemlere kıyasla daha düşük maliyete katlanmaları anlamına gelmiştir. Diğer taraftan, yine Ağustos ayı içerisinde konut kampanyalarının yansıması olarak başlayan faiz oranlarının azalım süreci de dikkate değer bir gelişme olmuştur. Konut kredisi faiz oranlarının yüzde,82 lere kadar düşmesi ve konut kredilerinde yıllık maliyetin %9 gibi tek haneli oranlara indirilmesine yönelik çalışmalar yılın son çeyreğinde sektördeki var olan olumlu havayı daha da arttıracaktır. Dolayısıyla, maliyetlerin düşmesi ile birlikte bugünlerin konut edinimi için doğru zaman olduğunu söylemek gerekir. 216 yılı son çeyreğine girerken baktığımızda Türkiye Gayrimekul sektöründe izlenmesi gereken önemli değişkenler olarak aşağıdaki unsurlar dikkat çekmektedir. Yabancı yatırımcının ilgisinin devam ediyor olması; bu noktada dövizin göreceli olarak değer kazanmasının yarattığı etki yanında; sadece konut niteliği ve niceliğine değil aynı zamanda mülk edindikleri şehri bir yaşam alanı olarak görmelerinin etkileri de dikkat çekmektedir. Bunun en tipik örneği İstanbul da görülen yabancılara yönelik konut satışlarıdır. Yabancı konut alıcıları ve yatırımcıları açısından diğer bir nokta ise yapılması planlanan vize, vatandaşlık, oturma izni ve bürokratik işlemlerinin azaltılması sürecidir. Bu süreç tam anlamı ile hayata geçirildiğinde satışları önemli ölçüde destekleyecektir. 216 nın ilk dokuz aylık döneminde konut satışlarının son yıllar ortalamasında seyrederek dinamik bir yapıya sahip olduğunu göstermiştir. Kredi faizlerinde görülen düşüşün sektöre hareket getirmesi, Tüketicinin giderek daha rasyonel kararlar vererek sadece fiyat kıstasına bakmaması, yapı kalitesi, malzemesi, ulaşım kolaylığı gibi pek çok unsuru değerlendirmesi, İstanbul un finansal bir merkez olması için yapılan çalışmaların daha da somutlaşması, inşaatların hızla ilerlemesi, Altyapı projelerinin cazibe merkezi ve ilgi yaratması (özellikle 216 yılında hizmete giren Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Osmangazi Köprüsü ile önümüzdeki dönemde bitirilmesi planlanan İstanbul Boğazı tüp geçit projeleri, Üçüncü Havalimanı, Kanal İstanbul, Çanakkale Köprüsü, Ankara-İstanbul arası hızlı tren projeleri, ayrıca büyük şehirlerin hemen hemen tamamında görülen raylı taşıma ve metro projeleri ile çalışmaları oldukça dikkat çekmektedir.) Ulaşım araç ve olanaklarının giderek artması sonucu büyük şehir çevrelerinin genişlemesi ve bu çevrelerde şehir merkezlerine nazaran daha planlı sosyal tesisler olması, Kentsel dönüşümün ve buna bağlı düzenlemelerin 216 yılında da hayata geçirilmeye devam etmesi, Sektörle doğrudan ilgili işletmelerin giderek daha kurumsal yönetilmesinin sağladığı yönetsel ve finansal avantajların şirketleri eskiye nazaran daha güçlü hale getirmesi, Köyden kente göçün devam etmesine ek olarak artan mülteci sayısının doğudan büyükşehirlere akması sonucu özellikle batıdaki büyükşehirlerde kira ve mülk fiyatlarının artış trendinin diğer şehirlere göre daha fazla olması, Genç bir nüfus yapısına sahip olmanın getirdiği doğal talebin devam etmesi, Çekirdek aile kavramının değişmesi, evlenme ve boşanmalar nedeniyle artan konut ihtiyacının devam etmesi, olarak özetlenebilir Saygılarımızla, Veri Yorumlama Üst Kurulu Sunuş ve Değerlendirme

5 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Temel Ekonomik Veriler Harcamalar Yöntemiyle Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Yıl GSYH (milyon TL) Kişi Başı Gelir (TL) GSYH (milyon USD) Kişi Başı Gelir (USD) Büyüme (%) ,2 1,94 Yıl içi Ortalama Kur (USD/TL) ,9 2, ,713 Kaynak: TÜİK Her ayın son günündeki alış kurları ile o yılın ortalama USD kuru belirlenmiştir. Yıllık Enflasyon* 1 9,58 9,66 9,38 9,16 8,78 8,39 8,9 7,89 7,91 8 7,75 7,61 7,64 7,24 7,55 7,46 6,57 6,58 7,2 9,32 8,79 6,81 9,54 8,5 7,14 Eylül enflasyonunun azalmış olması yıl sonu hedefleri için olumlu bir gelişme olarak kaydedilmiştir. 8,86 8,96 7,95 7,28 7,71 9,15 8,1 8,81 8,17 6 Ocak Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Eylül Ekim Kasım Aralık Kaynak: TÜİK *Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim Temel Ekonomik Veriler

6 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Döviz Kuru* Dolar ve Euro kurundaki artışlar ekonomiyi olumsuz etkilemeye devam etmektedir. 3,5 3, 2,5 2, 2,79 2,22 2,76 2,21 2,82 2,32 2,71 2,4 2,81 2,48 2,83 2,61 2,93 2,66 2,9 1,65 2,98 2,69 3,5 2,78 3,33 2,92 3,39 3,3 3,21 2,91 3,8 2,91 3,18 3,23 2,92 2,96 3,23 2,96 3,21 3,2 2,82 2,81 3,29 3,21 2,96 2,89 3,35 3,1 3,3 2,96 3,36 3,1 1,5 1, 1,26 1,25 1,22 1,13 1,14 1,8 1,1 1,9 1,11 1,1 1,14 1,12 1,1 1,6 1,9 1,9 1,9 1,14 1,14 1,11 1,11 1,11 1,11 1,12,5, Eki'14 Kas'14 Ara'14 21Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 31Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Kaynak: TCMB * Her ayın son günü döviz satış verileri esas alınmıştır. Politika Faizi EUR/TL USD/TL EUR/USD Borç Verme Faizi (%) 8,25 7,75 7,5 Kaynak: TCMB Doğrudan Yabancı Yatırım (milyon USD) Ç3'14 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1' Ç2'16 Doğrudan Yabancı Yatırımların ve Yabancılara Gayrimenkul Satış rakamlarının azalması, gayrimenkul pazarında zorlu koşulların ortaya çıkacağına işaret etmektedir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Doğrudan Yatırım Girişi Yabancılara Gayrimenkul Satışı Temel Ekonomik Veriler

7 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek Yaş İşsizlik (%) Aylık Ortalama* Eki 15 Kas 15 Ara 15 Oca 16 Şub 16 Mar 16 Nis 16 May 16 Haz 16 Tem 16 1,5 1,5 1,8 11,1 1,9 1,1 9,3 9 1,2 1,7 Kaynak: TÜİK * İşsizlik verilerinde son 3 ay olan iş arama süresi 15 Mayıs 215 itibariyle son 4 hafta olarak revize edilmiştir. Yıllık Ortalama 15 14, 12 11,9 1,3 1,5 1,8 1,6 1,2 1,3 11, 9,8 9,9 1,3 9 8,4 9,2 9, Kaynak: TÜİK Beklenti ve Güven Endeksleri 15 Temmuz süreci sonrasında atılan adımlar Beklenti ve Güven Endekslerinde artışa sebep olmuştur Ç4'12 Ç1'13 Ç2'13 Ç3'13 Ç4'13 Ç1'14 Ç2'14 Ç3'14 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Ç3'16 Kaynak: TCMB Reel Kesim Beklenti Endeksi Tüketici Güven Endeksi Temel Ekonomik Veriler

8 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Büyük Şehirlerdeki Nüfus Artışı (bin kişi) İstanbul Ankara Antalya İzmir Bursa Büyük Şehirlerdeki nüfus artışı konut sektörüne olan talebin artmaya devam edeceğini işaret etmektedir. Kaynak: TÜİK 6 Yaş Grubu ve Cinsiyete göre Nüfus, Kaynak: TÜİK Kadın Erkek Temel Ekonomik Veriler

9 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 İnşaatın Cari Fiyatlarla GSYH dan Aldığı Pay ,8 37,4 34, 27,3 25,1 24,9 24,9 26,5 16,4 14,4 11,9 14,7 8,9 5, 4,5 4,2 4, 4,4 4,4 4,7 4,9 7,6 4,7 3,8 4,2 4,5 4,4 4,4 4, * ,1 4,4 7,7 215 Kaynak: TÜİK *213 yılı ve öncesi rakamlarda güncelleme yapılmıştır. Büyüme Hızı (%) Sektör Payları (%) GSYH İçindeki Pay (%) ,5 4,7 4,2 4,4 4,7 5, 4,3 4,3 4,5 4,8 4,1 4,2 4,5 4,9 Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Büyüme (%) ,3 6,6 14,4 17,5 19,5 17,2 14,4 8, 3,3 11,1 8, 8,3 13,8 12, Kaynak: TÜİK I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek IV. Çeyrek İnşaat Sektörü - Milli Gelir Büyüme Rakamları Karşılaştırması (%) ,8 14,4 9,8 8 7,9 12,8 8 12,2 8,3 13,6 11,1 12,2 13,8 9, 12, ,3 Ç3'14 Kaynak: TÜİK Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 GSYIH Büyüme Oranı (%) İnşaat Sektörü Büyüme Oranı (%) Temel Ekonomik Veriler

10 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Konut Yapı İzinleri Konut Stoku 2 yılı bina sayımı raporunda belirtilen toplam daire (bin adet) yılları arasında iskan belgesi alan toplam daire (bin adet) Yapı Ruhsatı 51,5 44,4 39,7 43,8 52,4 53,4 5, Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Yapı Kullanma İzin Belgesi , ,4 32,6 41,6 32,1 37, Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Kaynak: TÜİK Toplam Alan (milyon m 2 ) Daire Sayısı (bin adet) Konut

11 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Konut Satışları (adet) Geçen yılın aynı dönemine göre 3. Çeyrek te konut satışlarının artış göstermesi olumlu bir gelişme olarak kaydedilmiştir. İlk Satış İkinci El Satış Toplam Satış İpotekli Satış Ç Ç Toplam Ç Ç Ç Ç Toplam Ç Ç Ç Kaynak: TÜİK İlk Satış: konut üreticisi tarafından veya üreticiyle kat karşılığı anlaşan kişiler tarafından bir konutun ilk defa satılması. İkinci el satış: ilk satıştan ev alan kişinin bu konutu tekrar başka bir kişiye satması. Konut Satışları (adet) Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas' Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl' Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz' Tem' Eyl' İlk Kez Satılan Konut (adet) İkinci Satış (adet) İpotekli Konut Satışı (adet) Konut

12 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Konut Fiyat Endeksleri (Türkiye Geneli) 2 15 Reidin GYODER Yeni Konut Fiyat Endeksi (Ocak 21=1) 152,9 152, 152,4 153,9 154,5 156,4 158, 159,9 161,4 159,2 16,2 163,5 164,7 166,1 Reidin GYODER Yeni Konut Fiyat Endeksinde Haziran sonrasında ufak düşüşler yaşanmıştır. Bu değişim Konut Yatırımı Geri Dönüş Süresi de aşağıya çekmiştir. 166,7 168,6 169,9 17,4 169,3 167,5 169,7 17,2 169,9 169, Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Eki'14 Kas'14 Ara'14 Oca'15 Mar'15 Nis'15 May'15 Haz'15 Tem'15 Eyl'15 Eki'15 Kas'15 Ara'15 Oca'16 Mar'16 Nis'16 May'16 Haz'16 Tem'16 Eyl'16 Reidin 2.El Konut Satış Fiyat Endeksi (Ocak 212=1) 179, 182,1 168,1 172,5 176,5 181, 162,7 177,7 181,6 151,4 154,6 157,7 165,6 17,5 174,3 18,2 145,1 148,4 156,1 159,3 149,8 153, 143,6 146,8 Reidin Konut Kira Değer Endeksi (Ocak 212=1) 17,8 153,8 158, 164,7 168,2 161,7 171,4 141,2 143,1 145,6 148,2 137,7 139,6 166,4 169,6 155,9 159,9 163,4 151,2 14,6 142,1 144,4 146,8 138,4 Reidin Konut Yatırımı Geri Dönüş Süresi (Yıl) 17,7 17,8 17,86 17,92 18,1 18,8 18,15 18,18 18,23 18,21 18,25 18,26 18,28 18,29 18,32 18,33 18,26 18,12 18,4 18,32 18,3 18,32 18,19 18,5 Kaynak: REIDIN Konut

13 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Yabancılar Tarafından Tercih Edilen İlk 1 İl Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü (bin m²) SAKARYA 164 BİLECİK 154 HATAY 16 İSTANBUL AYDIN AYDIN 164 YALOVA 184 ANKARA 274 ADANA KOCAELİ 275 İlk 9 Ay SAKARYA 2 YALOVA 354 BURSA 378 Toplam Kişi Adeti (İlk 9 Ay) ANTALYA 416 MUĞLA 671 ANTALYA 355 BURSA 398 Geçen yıla göre yabancılara satış rakamlarında metrekare ve kişi sayılarında artış tespit edilmiştir. İlk 9 ayda Muğla alan olarak, Istanbul ise kişi olarak birinci sırada yer KOCAELİ almıştır İlk 9 Ay MUĞLA 1.97 İSTANBUL İlk 9 Ay Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü m 2 Toplam Kişi Adeti İlk 9 Ay Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü m 2 Toplam Kişi Adeti Antalya Aydın Bursa Yalova Sakarya Ankara Kocaeli Bilecik Antalya Aydın Bursa Yalova Sakarya Kocaeli Hatay Adana *Rakamlar tüm gayrimenkul cinsindeki satışları ve bunlara ait işlemleri içermektedir. Konut

14 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Türkiye yi Tercih Eden İlk 1 Ülke Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü (bin m²) Tercih eden ülke sıralamasında ise bu sene Almanya Suudi Arabistan ı geride bırakarak birinci sıraya yerleşmiştir. YEMEN 96 BAE 94 RUSYA 151 IRAK 164 ABD 217 ALMANYA 22 KATAR İlk 9 Ay KUVEYT 491 BAHREYN SUUDİ ARABİSTAN 85 İNGİLTERE 492 KKTC123 RUSYA 158 LÜBNAN IRAK KUVEYT KATAR İlk 9 Ay İNGİLTERE 519 ALMANYA 599 SUUDİ ARABİSTAN Toplam Kişi Adeti (İlk 9 Ay) 215 IRAK İNGİLTERE 2.87 KUVEYT 1.83 RUSYA 1.78 SUUDİ ARABİSTAN ALMANYA 791 BAE 236 KATAR 214 YEMEN 179 ABD IRAK İNGİLTERE SUUDİ ARABİSTAN KUVEYT 1.32 RUSYA ALMANYA KATAR 196 LÜBNAN 161 KKTC 127 BAHREYN 49 Türkiye Geneli Yabancılara Yapılan Konut Satış Sayıları Ocak Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Eylül Ekim Kaynak: TÜİK *Rakamlar tüm gayrimenkul cinsindeki satışları ve bunlara ait işlemleri içermektedir. Kasım Aralık İlk 9 Ay Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü m 2 Toplam Kişi Adeti İlk 9 Ay Toplam Hisseye İsabet Eden Yüzölçümü m 2 Toplam Kişi Adeti Konut

15 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Konut Kredileri Kullandırılan Konut Kredisi Dönem Ç3 14 Ç4 14 Ç1 15 Ç2 15 Ç3 15 Ç4 15 Ç1 16 Ç2 16 Kullandırılan kredi toplamı (milyon TL) Kullandırılan kredi sayısı (adet) Konut Ortalama Kredi Tutarı (bin TL/adet) Ç3'14 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 Kaynak: TBB Konut Kredileri

16 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Konut Kredisi Faiz Oranları (%) Aylık Faiz 1,2 1,13 1,8 1,1 1,1 1,13 1,13 1,13 1,11 1,9 1,8 1,8 Bileşik Faiz 15 14,41 13,74 14,3 14,8 14,41 14,43 14,44 14,13 13,93 13,79 13,72 1, 1, ,94 12,7 12,5,95,95,8 25Eyl'15 3Eki'15 27Kas'15 31Ara'15 29Oca'16 25Mar'16 29Nis'16 27May'16 24Haz'16 29Tem'16 3Eyl' Eyl'15 3Eki'15 27Kas'15 31Ara'15 29Oca'16 25Mar'16 29Nis'16 27May'16 24Haz'16 29Tem'16 3Eyl'16 Kaynak: TCMB 14 Konut Kredisi - Toplam Bireysel Krediler Karşılaştırması* Ara 14 Mar 15 Haz 15 Eyl 15 Ara 15 Mar 16 Haz 16 Eyl 16 Konut Kredisi (milyar TL) Toplam Bireysel Krediler (milyar TL) Konut Kredisinin Toplam Bireysel Kredilere Oranı (%) 35 33,7 34,5 35,2 35,4 35,7 36,4 36,8 36,9 3 Ara'14 Mar'15 Haz'15 Eyl'15 Ara'15 Mar'16 Haz'16 Eyl'16 Kaynak: TCMB *Sadece Mevduat Bankaları yer almaktadır. Konut Kredileri

17 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Bankalara Göre Konut Kredisi Dağılımı Konut Kredisi Hacmi Dağılımı (milyon TL) * Yabancı Ortaklı Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 3 %3 % %8 *Haziran 216 (216 2Ç) tarihli BDDK verileri Katılım Bankaları %32 %31 Kamu Mevduat Bankaları Yerli Özel Mevduat Bankaları Banka Sayısı Kalkınma ve Yatırım Bankaları 13 Katılım Bankaları 4 Kamu Mevduat Bankaları 3 Yerli Özel Mevduat Bankaları 11 Yabancı Ortaklı Mevduat Bankaları 17 Konut Kredisi Stoku ve Takipteki Krediler 15 Ara 14 Mar 15 Haz 15 Eyl 15 Ara 15 Mar 16 Haz 16 Eyl 16 Toplam stok (milyon TL) Takipteki krediler toplamı (milyon TL) ,6 Takipteki Kredilerin Toplam Stoğa Oranı (%) Konut kredilerinin toplam krediler içerisindeki payının artması olumlu, 3. Çeyrekte takipteki kredilerin yükselişi ise dikkat edilmesi gereken bir gelişme olarak kaydedilmiştir.,5,49,49,47,47,48,47,47,55,4 Ara'14 Mar'15 Haz'15 Eyl'15 Ara'15 Mar'16 Haz'16 Eyl'16 Kaynak: TCMB Konut Kredileri

18 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Ofis Avrupa Yakasında belirli bölgelerde Birincil Kiralarda hafif düşme yaşanmıştır. Boşluk oranlarındaki azalmalar yakın zamanda kiraların yükseleceğine işaret etmektedir. Bölgelere Göre İstanbul Ofis Pazarı Ç4 15 Ç1 16 Ç2 16 Ç3 16 Avrupa Yakası Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) 16 Levent-Etiler , , , ,7 42 Maslak 87 22, , , ,6 3 Z.Kuyu- Şişli Hattı (Z.kuyu- Gayrettepe- Esentepe- Mecidiyeköy- Şişli) , , , ,9 29 Taksim ve çevresi (Taksim- Elmadağ-Bomonti- Piyalepaşa) 151 8, , , Kağıthane 169 4, , , ,8 18 Beşiktaş (Nişantaşı- Akaretler- Barbaros- Maçka-Teşvikiye) Batı İstanbul (Güneşli- Yenibosna- Bakırköy-İkitelli) 17 16, , , , ,9 15 Kaynak: Ofis verileri Cushman&Wakefield tarafından GYODER için özel olarak hazırlanmıştır. Ofis

19 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 İstanbul Ofis Pazarı Stok Boşluk Oranı %17, Boşluk Oranı %17, Boşluk Oranı %18, Kiralama Ç3'15 Ç2'16 Ç3'16 Gerçekleşen Toplam Kiralama İşlemi (bin m 2 ) [Prime] Birincil Kira (USD/m 2 /ay) Ç3' Ç2' Ç3' Yeşil Bina Sertifikalı Ofis Stoku (bin m 2 ) Gelecek Arz (İnşaat halinde, bin m 2 ) Toplam Stok (bin m 2 ) Bölgelere Göre İstanbul Ofis Pazarı [Prime] Birincil Getiri Oranı (%) 6,8 6,8 6,8 Yeşil Bina Sertifikalı Ofis stokunun artması olumlu bir gelişme olarak kaydedilmiştir. Birincil kiraların Istanbul pazarındaki en yüksek kira değeri olması önem arz etmektedir. 17 Ç4 15 Ç1 16 Ç2 16 Ç3 16 Anadolu Yakası Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Stok (bin m 2 ) Boşluk Oranı (%) Birincil Kira ($/m 2 /ay) Kavacık 127 5, , , ,1 17 Ümraniye 569 9, , , ,6 22 Altunizade 6, Kozyatağı (İçerenköy- Göztepe- Ataşehir) Doğu İstanbul (Küçükyalı- Maltepe- Kartal-Pendik) , , , , , , , ,1 15 Ofis

20 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 AVM AVM Endeksleri Aylara Göre Ciro Endeksi Ocak Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Eylül Ekim Kasım Aralık 18 Kaynak: AYD Aylara Göre Ziyaretçi Endeksi Ziyaretçi sayılarındaki artışın benzer biçimde cirolara yansımaması olumsuz bir sinyal olarak tespit edilmiştir Ocak Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Eylül Ekim Kasım Aralık Kaynak: AYD Fonksiyonunu Kaybetmiş AVM ler Kiralanabilir Alan (m 2 ) İstanbul Ankara 24.5 Diğer Fonksiyonunu Yitiren AVM'lerin m² Dağılımı Yüzde (%) 5-1 bin 8% 1-2 bin 36% 2 bin ve üzeri 56% TOPLAM Kaynak: Eva Gayrimenkul Değerleme AVM tanımı: 5. m 2 üstünde kiralanabilir alan, en az 15 bağımsız bölüm, tek elden ve ortak yönetim anlayışı ile sinerji yaratan organize alışveriş alanları. AVM

21 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Türkiye AVM Gelişimi AVM sayısı ve GLA* KIRKLARELİ 1 ÇANAKKALE 5 İZMİR 21 EDİRNE 3 İSTANBUL 12 TEKİRDAĞ YALOVA 1 5 BALIKESİR 9 MANİSA 5 AYDIN 1 MUĞLA 1 BURSA 16 KÜTAHYA 3 UŞAK 2 KOCAELİ 12 SAKARYA 4 BİLECİK 1 ZONGULDAK DÜZCE 3 KASTAMONU 1 KARABÜK 1 ESKİŞEHİR 4 AFYON 2 DENİZLİ 4 ISPARTA 1 ANTALYA 16 BOLU 3 Kaynak: Eva Gayrimenkul Değerleme *Eylül 216 itibariyle 1 kişi başına düşen AVM alanı Yıllara Göre Açılan AVM ve GLA 3 ANKARA 33 KONYA 8 ÇANKIRI 1 KIRIKKALE 3 NEVŞEHİR AKSARAY 1 2 KARAMAN 1 MERSİN 5 SAMSUN 7 GİRESUN TRABZON ORDU AMASYA 1 1 TOKAT 1 KAYSERİ 7 ADANA 3 HATAY 4 K.MARAŞ 1 OSMANİYE 1 MALATYA 2 2 GAZİANTEP 4 ERZİNCAN 1 Genel ekonomik olumsuzluklar GLA ve açılan AVM sayılarında azalmaya sebep olmuştur. 3 ELAZIĞ 2 DİYARBAKIR 6 ARTVİN 1 ERZURUM 2 BATMAN 1 ŞANLIURFA 2 MARDİN 2 BİTLİS 1 SİİRT 1 VAN m m m 2-5 m * Kaynak: Eva Gayrimenkul Değerleme *216 Eylül ayı itibariyle güncel verilerdir. Açık AVM Sayısı GLA (bin m 2 ) AVM

22 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Lojistik Lojistik Toplam Stok (A, B, C Sınıfı (bin m 2 )) Lojistik toplam stok rakamlarında yeni proje ve inşaatların olumsuz koşullara rağmen devam etmesi pozitif bir pazar göstergesi olarak kaydedilmiştir Mevcut Stok İnşaat Halinde Proje Halinde Toplam Kiralama İşlemleri (bin m 2 ) I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek IV. Çeyrek Boşluk Oranları (%) ,4 3,4 3,5 216 I. Çeyrek 216 II. Çeyrek 216 III. Çeyrek 2,8 2,4 2,4 Boşluk oranlarının stabil bir biçimde seyri devam etmektedir. 4,2 4,2 4,2 Kocaeli Kaynak: Lojistik verileri Jones Lang Laselle tarafından GYODER için özel olarak hazırlanmıştır. Lojistik

23 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Otel Turizm ve Otel Performansı Toplam Yabancı Ziyaretçiler (milyon kişi) ,91 36,84 35, ,12 11,51 11,3 1,47 11,84 12,4 7, 12,6 5 Antalya Kaynak: STR Global *Henüz açıklanmadı. * 3,8 3,15 3,8 1,49 1,41 1,29 1,2,57 1,57 1,44,8 * Ankara 216 (Q3) Türkiye 216 (Q3) Türkiye 215 Türkiye 214 Türkiye 213 Türkiye 21 İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayısı 215 İşletme Belgeli Yatırım Belgeli Tesis Oda Tesis Oda Antalya Muğla İstanbul İzmir Ankara Türkiye Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Otel

24 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Otel Doluluk Oranı (%)* Antalya Ankara Türkiye Antalya Ankara Türkiye Kaynak: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı * Turizm Bakanlığı nın yayınlamış olduğu doluluk oranları oda doluluğunu değil yatak doluluğunu göstermektedir. Toplam Yerli Yabancı Toplam Turist & Harcamalar (216 Ç2) Yabancı turist sayılarındaki azalmanın piyasalara olumsuz etkisi devam etmektedir. Toplam Yabancı Turist Kişi Başı Harcama($) Türkiye Otel

25 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 GYO lar BIST GYO Endeks Performansı* GYO ların Borsa Istanbul daki performans seyri genel endeks ile orantılı bir biçimde devam etmektedir Eki'14 3Kas'14 1Ara'14 2Oca'15 2Mar'15 1Nis'15 4May'15 1Haz'15 1Tem'15 1Eyl'15 1Eki'15 1Kas'15 2Ara'15 4Oca'16 1Mar'16 1Nis'16 2May'16 1Haz'16 1Tem'16 1Eyl'16 Kaynak: BIST *Her ayın ilk günü endeks kapanış fiyatları dikkate alınmıştır. BIST1 Kapanış (TL) XGMYO Kapanış (TL) GYO Piyasa Değeri Ç4'12 Ç1'13 Ç2'13 Ç3'13 Ç4'13 Ç1'14 Ç2'14 Ç3'14 Ç4'14 Ç1'15 Ç2'15 Ç3'15 Ç4'15 Ç1'16 Ç2'16 GYO Sayısı Milyon TL Milyon USD Kaynak: SPK Dolar Kuru, bir sonraki çeyrek dönemin ilk döviz işlem günü kuru olarak alınmıştır. SPK nın açıkladığı raporda Q3 verisi 21 Ekim 216 itibari ile yayınlanmamıştır. GYO lar

26 GYODER Gösterge, Türkiye Gayrimenkul Sektörü 3. Çeyrek 216 Şirket Bazında Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Genel Bilgileri Ortaklığın Ünvanı Konsolide Olmayan Aktif Toplamı (TL) Piyasa Değeri (TL) 24 1 AKFEN GYO AKİŞ GYO AKMERKEZ GYO ALARKO GYO ATA GYO ATAKULE GYO AVRASYA GYO DENİZ GYO DOĞUŞ GYO EMLAK KONUT GYO HALK GYO İDEALİST GYO İŞ GYO KİLER GYO KÖRFEZ GYO MARTI GYO NUROL GYO ÖZAK GYO ÖZDERİCİ GYO PANORA GYO PERA GYO REYSAŞ GYO SAF GYO SERVET GYO SİNPAŞ GYO TORUNLAR GYO TSKB GYO VAKIF GYO YAPI KREDİ KORAY GYO YENİ GİMAT GYO YEŞİL GYO Kaynak: SPK, 1. Çeyrek 216 verileri GYO lar

27

28 Katkılarından Dolayı Teşekkür Ederiz Cumhuriyet Caddesi Pegasus Evi No:48 Harbiye / İstanbul Tel: Fax: info@gyoder.org.tr