Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 24. Dönem 3. Yasama Yılı 2012

Transkript

1 Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 24. Dönem 3. Yasama Yılı 2012 Rapor, Komisyonun 10 Ekim 2012 tarihli toplantısında kabul edilmiştir.

2 SAKARYA İLİNDE SERBEST İKAMETE TÂBİ SIĞINMACILAR HAKKINDA İNCELEME RAPORU I. BAŞLANGIÇ Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu 8 Aralık 2011 tarihli 4 üncü toplantısında, Türkiye de bulunan mülteciler, sığınmacılar ve yasadışı göçmenlerin sorunlarına ilişkin incelemelerde bulunmak üzere bir Alt Komisyon kurmuştur. Alt Komisyon çalışma konusu kapsamında, Sakarya ilinde serbest ikamete tâbi sığınmacıların durumlarını mahallinde incelemek, ilgili sivil toplum kuruluşları ve üst düzey yerel yetkililerin bilgisine başvurma kararı almıştır. 12 Mart 2012 tarihinde Sakarya ilinde gerçekleştirilen incelemeye Alt Komisyon üyeleri olarak Samsun Mv. ve Alt Komisyon Başkanı Cemal Yılmaz DEMİR, Kahramanmaraş Mv. Nevzat PAKDİL, Konya Mv. Kerim ÖZKUL ve İstanbul Mv. Atila KAYA nın yanı sıra, Sakarya Mv. ve Komisyon Başkanı Ayhan Sefer ÜSTÜN de katılmıştır. Ayrıca Heyete Yasama Uzmanı Kenan ALTAŞ eşlik etmiştir. II. İNCELEMENİN KONUSU VE AMACI İncelemenin konusunu, ülkemizde serbest olarak ikamet ettirilmekte olan ülkemize sığınmış çeşitli ülke vatandaşlarının sorunlarını tespit etmek ve sivil toplum ile mahalli yöneticilerin bu sorunlar karşısında tutum ve davranışları oluşturmuştur. III. İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM Ülkemize sığınan binlerce yabancı göçmen çeşitli illerde ikamet etmektedirler. Bu kişilerin ülkemizde ikamet sürelerinin geçici olması nedeniyle birçok hakka sahip olmamaları dolayısıyla çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların gerek sığınmacılar gerek sivil toplum örgütleri gerekse de mahalli yöneticiler tarafından Komisyonumuza sıkça şikâyet konusu yapılması üzerine, konu hakkında kurulmuş bulunan Alt Komisyonca mesele gündeme alınmış ve inceleme amacıyla Sakarya örnek il olarak seçilmiştir. İncelemeler sırasında Valilikte bir toplantı gerçekleştirilerek İl Valisi, sorumlu Vali Yardımcısı, Belediye Başkanı, il Emniyet Müdürü ve diğer idari yetkililerden bilgi alınmış, sivil toplum temsilcilerinin görüşlerine başvurulmuş ve ilde ikamet eden sığınmacıların Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 1

3 sorunları dinlenerek il yöneticileri ve sivil toplum kuruşlarının fikir ve çözüm önerileri ele alınmıştır. IV. İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ VE YAZILI METİNLER Heyet çalışması sırasında, tarihli Türkiye ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Birleşmiş Milletlerin 28 Temmuz 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi, 31 Ocak 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Protokolü ve ilgili diğer yazılı metinleri dikkate almıştır. V. İNCELEMELER 1. Genel Bilgi 28 Temmuz 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi ve 31 Ocak 1967 tarihli Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Protokol evrensel mülteci hukukunun temelini oluşturmaktadır. Türkiye anılan Sözleşmelere coğrafi çekince ile taraf olmuştur. Mültecilerle ilgili en geniş kapsamlı düzenlemeleri içeren Sözleşmelerde mülteciliğin tanımı yapılmakta, mültecilere sağlanacak korumanın kapsamı belirlenmektedir. Sözleşmelere göre mülteci tanımı, ırkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri nedeniyle takibata uğrayacağından haklı olarak korktuğu için vatandaşı olduğu ülke dışında bulunan ve vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolayı istifade etmek istemeyen ya da uyruğu yoksa ve önceden ikamet ettiği ülke dışında bulunuyorsa oraya dönmeyen veya korkusundan dolayı dönmek istemeyen kişilere denilmektedir. Türkiye nin 1951 Sözleşmesine koyduğu coğrafi çekince ile sadece Avrupa dan gelenleri mülteci olarak kabul etmektedir. Avrupa olarak ifade edilen coğrafi kavram Avrupa Konseyi ne üye ülkeleri belirtmektedir. Dolayısıyla Gürcistan, Ermenistan gibi ülkeler coğrafi olarak Avrupa da olmasa da Avrupa Konseyi ne üye olmaları nedeniyle çekince kapsamı dışında kalmaktadır. Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 2

4 Türkiye nin coğrafi çekincesi sonucunda 1994 Yönetmeliğinde mülteci ve sığınmacı biçiminde iki statü belirlenmiştir. Mülteci, Avrupa da meydana gelen olaylar sebebiyle ırkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri nedeniyle takibata uğrayacağından haklı olarak korktuğu için vatandaşı olduğu ülke dışında bulunan ve vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolayı istifade etmek istemeyen ya da uyruğu yoksa ve önceden ikamet ettiği ülke dışında bulunuyorsa oraya dönmeyen veya korkusundan dolayı dönmek istemeyen yabancıyı ifade etmektedir. Sığınmacı ise Avrupa dışından gelen yukarıdaki tanıma uygun yabancıyı ifade etmektedir. Ülkemizin tanıdığı mülteci tanımına uygun mülteci sayısı az olup, 2012 yılı başında bu sayı 10 idi. Avrupa dışından gelen yabancılar ise ülkemizden ancak sığınma talep edebilmekte, talepleri sonuçlandırılıncaya kadar bir ilde serbest olarak ikamet etmelerine izin verilmektedir. Bu kişiler ayrıca Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğine başvurarak üçüncü ülkelere iltica talebinde bulunmaktadırlar. İllerde ikamet eden bu durumdaki kişiler iltica/sığınma başvuru sahibi kişiler olarak ifade edilmektedir. İltica/sığınma başvuru sahipleri 52 ilde (uydu iller) serbest ikamete tabi tutulmaktadır. Bu kişiler yerleştirildikleri şehirde kendi imkânları doğrultusunda kalmaktadırlar. 2. Sakarya İlindeki Sığınmacıların Durumu Sakarya ilinde Mart 2012 itibariyle serbest ikamete tâbi iltica/sığınma başvuru sahibi 2073 kişi bulunmaktadır. Bu kişilerin Sakarya iline yerleştirilmelerine Mart 2011 yılında başlanmıştır. Avrupa dan gelerek iltica talebinden bulunan başvuru sahibi sayısı 40 tır (Mart 2012). Bu kişiler genel olarak Balkanlar ve Kafkasya dan gelerek iltica talebinde bulundukları görülmektedir. İltica başvurusu sahipleri kendi imkânlarıyla ikamet etmekte olup haftada bir imzaya çağrılmaktadırlar. İlde iltica statüsü verilmiş bir kişi bulunmaktadır. Sakarya ilinde ikamet ettirilen sığınma başvurusu sahibi veya başvuru yapmak için sırada bekleyen yabancıların çoğunluğu İran ve Irak tan gelenlerden oluşmaktadır. Bunun haricinde Orta Asya, Ortadoğu ve Kuzey Afrika dan sığınma talebiyle gelenler de bulunmaktadır. Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 3

5 Sakarya iline ikamet etmek ve işlemlerini yürütmek üzere gelen bir iltica/sığınma başvurusu sahibi çeşitli bürokratik işlemlere tabi tutulmaktadır. Öncelikle anadilde dilekçe istenmekte, ülkesini neden terk ettiğine ilişkin beyanı alınmakta ve bunların çevirisi yapılmaktadır. Kendisine ülke içinde iken uyması gereken kurallar ve neler yapacağına ilişkin özet bilgi verilmekte, ardından üzerinde bulunan pasaport, kimlik, vatandaşlık belgesi ve sair belgeler incelenerek kimlik tespiti işlemlerine başlanmaktadır. Kimlik tespiti yapılan yabancıya fotoğraflı bir Sığınma Başvuru Sahibi Tanıtma Kartı verilmektedir (EK-1). Kimlik tespitinin ardından, yabancının ülkesinde yaşamış olduğu sorunları ile ilgili sorular yöneltilerek ön görüşmesi yapılmaktadır. Ön görüşme sonrası randevu belgesi düzenlenerek son mülakata çağrılmakta ve üçüncü bir ülkeye iltica talebinde bulunmuş ise işlemlerine statü alarak üçüncü bir ülkeye gidene kadar devam edilmektedir. Tüm bu işlemler Valilik tarafından yürütülmektedir. İlde bulunan yabancıların tümü iltica/sığınma başvurusu sahibi konumunda olup, sığınmacı statüsünde yabancı bulunmamaktadır. Ülkemiz topraklarına hukuken ya da teamülen kendisinden sorumlu bir yetişkinin refakati bulunmaksızın gelen ve bu tür bir kişinin bakımına etkin olarak alınmadığı sürece refakatsiz küçük olarak adlandırılan 18 (on sekiz) yaşın altında yabancı uyruklu ya da belli bir uyruğu olmayan kişiler de iltica/sığınma başvurusunda bulunabilmektedir. Türkiye topraklarına giriş yaptıktan sonra refakatsiz kalan iltica/sığınma başvuru sahipleri de bu kapsama girmektedir. İlde refakatsiz küçük çocuk bulunmamaktadır. Yabancı yetişkinlerin refakatinde ise toplam 350 ye yakın çocuk bulunmaktadır. Bunların çoğunluğu 6-14 yaş arasındadır. 3. Sığınmacıların Hak ve Özgürlükleri a. Eğitim. Anayasa nın 42. maddesine göre eğitim herkesin hakkıdır. Bu sebeple zorunlu eğitim süresi boyunca tüm çocukların statüsü ne olursa olsun eğitim ve öğrenime tâbi tutulması zorunludur. İltica/sığınma başvuru sahipleri ile mülteci ve sığınmacıların da bu zorunluluğa tâbi olduklarına şüphe yoktur. Milli Eğitim Bakanlığının tarihli yabancı uyruklu öğrenciler konulu Genelgesi uyarınca Vatansız, sığınmacı/mülteci ve sığınma/iltica başvuru sahibi Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 4

6 durumundaki yabancı uyrukluların kayıt-kabullerinde öğrenim vizesi istenmeyecek, ancak bunların, emniyet makamlarınca kendilerine ve veli veya vasilerine verilen en az altı ay süreli ikamet izinlerinin bulunması şartı aranacaktır. Anılan husus doğrultusunda Sakarya ilinde (yapılan inceleme sırasında) 28 iltica/sığınma başvuru sahibi çocuğu farklı okullarda örgün eğitime devam etmektedir. Öğrencilerin eğitim ihtiyaçları il Milli Eğitim Müdürlüğünce karşılanmaya çalışılmaktadır. İlde ikamet tezkeresi almış olan 379 yetişkin yabancı olup bunların refakatinde 173 çocuk bulunduğu görülmektedir. Dolayısıyla anılan Yönetmelik hükümlerinden az sayıda çocuğun faydalanmakta olduğu saptanmaktadır. En az altı ay ikamet izni alan (ikamet tezkeresi alan iltica/sığınma başvuru sahiplerine verilen en düşük ikamet izin süresidir) her iltica/sığınma başvuru sahibinin çocuğuna eğitim fırsatı verilmeli, kendileri talep etmeseler dahi bu yönde kuvvetli biçimde teşvik edilmelidirler. Kimi iltica/sığınma başvuru sahiplerinin yıllarca ülkemizde ikamet etmek zorunda kaldıkları düşünüldüğünde öğrenim çağındaki çocukların mümkün olduğunca eğitime devam etmeleri kolaylaştırılmalıdır. b. Sağlık. Yönetmeliğin Sağlık Muayeneleri başlıklı 19 ncu maddesine göre, mülteci ve sığınmacıların periyodik sağlık muayeneleri yapılır. Bulaşıcı hastalık tespit edildiğinde, ilgili valilikçe derhal tedbir alınır ve durum ilgili makamlara bildirilir. Ağır bir hastalığa yakalanan veya durumları özel bir tedaviyi, tıbbi müdahaleyi veya hastaneye yatırılmalarını gerektiren yabancıların muayene ve tedavileri ile koruyucu aşıların yapılması devlete ait hastanelerde yapılır ve tedavi ücretleri genel hükümler çerçevesinde karşılanır. Organ nakli, protez, ortez, hemodiyaliz veya uzun süreli tedaviyi gerektiren kronik hastalıkların tedavisine ait ücret ve bedeller ise ilgili kişilerin kendileri tarafından karşılanır. Ülkemizde mülteci ve sığınmacıların sağlık giderlerini kendilerinin karşılaması esastır. Ancak kendi imkânlarıyla sağlık giderlerini karşılayamayan ve ikamet teskeresi almış iltica/sığınma başvuru sahiplerinin sağlık giderleri Devlet tarafından karşılanmaktadır. İkamet teskeresi sahipleri Sağlık Bakanlığına ait sağlık kuruluşlarında gerekli sağlık hizmeti alabilmekte, bu alınan sağlık hizmetinin karşılığı faturalar ilgili sosyal yardımlaşma ve Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 5

7 dayanışma vakıflarınca sağlık kuruluşlarına ödenmektedir. Buna rağmen, uygulamada sağlık hizmetinin faturasının ısrarla kişilerden istendiği öğrenilmiştir. Sakarya ilinde Sağlık Bakanlığına bağlı müesseseler yanında Sakarya Büyükşehir Belediyesine ait sağlık kuruluşları tarafından da sığınma başvuru sahiplerine sağlık hizmeti sunulmaktadır. Belediye tıp merkezinde tıbbi tetkik ve tedavileri yapılmakta olup ilaçlar - ücretsiz verilmektedir. Ancak, ikamet teskeresi henüz alamamış olan ve kendi maddi imkânları da yetersiz olan mülteci/sığınmacılar için yer yer uygulamadan kaynaklı sorunlar doğduğu görülmekte ise de yetkili makamlarca bu sorunlara çözüm üretilmekte olduğu ayrıca tespit edilmiştir. c. Çalışma. İltica/Sığınma Başvuru Sahibi Yabancılar 4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkındaki Kanun hükümleri gereğince, çalışmaya ilişkin gerekli şartlara sahip olmaları kaydıyla, yurt içinden çalışma izin başvurusunda bulunabilmektedirler. İltica Sığınma Yönetmeliğinin 27 inci maddesine göre Mülteci ve sığınmacıların ülkemizde kalacakları süre ile sınırlı olarak çalışmaları genel hükümlere tabidir. hükmünü amirdir Sözleşmesinin 17. Maddesine göre Taraf Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden her mülteciye, ücretli bir meslekte çalışmak hakkı bakımından, aynı şartlar içinde yabancı bir memleketin vatandaşına uyguladıkları en müsait muameleyi uygulayacaklardır. hükmünü içermektedir. Bu kapsamda, en az 6 (altı) ay ikamet tezkeresi düzenlenen başvuru sahipleri ile mülteci ve sığınmacıların çalışma izni için müracaat etmeleri mümkün olup, çalışma izni almaları konusunda teşvik edilmekte ve yardımcı olunmaktadır. Böylece hem ülkemizde kaldıkları müddetçe ülke ekonomisine katkıları sağlanacak, hem de kendi ayakları üzerinde durmaları sağlanmış olacaktır. ç. Maddi Yardımlar. Sakarya ilindeki sığınmacı ailelere valilik, büyükşehir belediyesi ve sivil toplum örgütlerince önemli ölçüde yardım yapıldığı görülmektedir. Bu yardımlar yiyecek, giyecek, barınma ve parasal yardımı içermektedir. Örnek olarak, Adapazarı, Serdivan ve Erenler Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca 212 mülteci/sığınmacı ailesine TL maddi yardım yapılmış; sobalı evlerde kirada oturan Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 6

8 mülteci/sığınmacılara kömür yardımı yapılmıştır. Sakarya Büyükşehir Belediyesince 413 mülteci/sığınmacı aileye erzak, ev eşyası ve yakacak yardımında bulunulmuştur. Yine Belediye tarafından yemek yapamayacak durumda olanlara yemek yardımı yapılmaktadır. Yine birçok sivil toplum kuruluşunca kira yardımı, sıcak yemek hizmeti, giyecek gibi kayda değer yardımlar yapılarak sığınmacıların insanca şartlarda yaşayabilmeleri sağlanmaktadır. VI. DEĞERLENDİRME ve SONUÇ 1. Bir buçuk yıl önce uydu kent olarak tayin edilen Sakarya iline, bu kısa süre içinde iki binin üzerinde sığınma başvuru sahibi yerleştirilmiştir. Her ne kadar hem Sakarya halkı ve sivil toplum örgütleri hem de valilik ve belediye ortaklaşa çalışarak sorunun üstesinden gelmektelerse de gönderilecek sığınma başvurusu sahibi sayısındaki belirsizlik bu birimleri endişeye sevk etmektedir. Bu belirsizliği ve endişeyi bertaraf etmek için her uydu kentin ne kadar sığınma başvurusu sahibi hazmetme kapasitesinin olduğu belirlenmelidir. Böylece her uydu kentin alt yapısını ve örgütlenmesini buna göre düzenlemesine olanak verilmelidir. Kapasite belirlenirken, o ilin sosyal, kültürel ve ekonomik durumu da mutlaka göz önüne alınmalıdır. 2. Sığınmacıların tümünün yardıma muhtaç oldukları göz önüne alınarak, binlerce sığınmacının yiyecek, giyecek, eğitim, sağlık ve konut hizmetlerini sağlamak üzere valilik, belediye, kaymakamlık, diğer kamu kurumlar ve sivil toplum örgütlerince işbirliği içinde büyük gayret sarf edildiği görülmüştür. 3. Sığınmacıların başta sağlık hizmeti alımı olmak üzere birçok hakka erişimlerinin önündeki en büyük engel ikamet tezkeresidir. Bu belge Valiliklerce verilmekte ancak bedeli 210 sayılı Değerli Kağıtlar Kanuna göre her yıl Maliye Bakanlığı tarafından belirlenmektedir için bu bedel 172 TL olarak belirlenmiştir. Ancak kimi sığınmacıların bu bedeli karşılama güçleri bulunmamaktadır. Oysaki sağlık, eğitim ve sosyal yardım ve hizmetlerden faydalanabilmek bu belgeye sahiplik şartına (tezkeredeki geçici kimlik numarasına) bağlanmıştır. Sığınmacıların hizmetlere daha kolay erişmelerini sağlamak ve kamu kurumlarının da iş ve işlemlerini kolaylaştırmak için ikamet tezkeresi harcının çok daha düşük bir bedelle tayin edilmesi yerinde olacaktır. Böylece karşılaşılan en temel sorun giderilebilecektir. Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 7

9 4. Sakarya ilindeki sığınmacıların kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının gayretlerinden ziyadesiyle memnun oldukları kendileriyle yapılan görüşmelerde müşahede edilmiştir. Öyle ki, şehrin yardımseverliği nedeniyle başka illerde yaşayan sığınmacılar tarafından Sakarya en başta talep edilen uydu kent konumundadır. 5. Sığınmacıların ikamet tezkeresinden kaynaklı sıkıntılar yanında başkaca temel bir problemleri bulunmamakla birlikte, ülkemizde bulundukları süre içinde çalışmayı arzuladıkları görülmektedir. Özellikle de, üçüncü bir ülkeye kabul edilene kadar geçen sürenin iki yılı bulabildiği dikkate alındığında sığınmacıların çalışabilmelerinin kolaylaştırılması gerekmektedir. Nitekim ülkemizde halen bazı meslek dallarda işgücü açığı bulunmaktadır. Ayrıca çalışmanın bireylerin topluma yükünü de azaltacağı unutulmamalıdır. Ayhan Sefer ÜSTÜN Sakarya Milletvekili Komisyon Başkanı Cemal Yılmaz DEMİR Samsun Milletvekili Alt Komisyon Başkanı Nevzat PAKDİL Kahramanmaraş Milletvekili İncelemeye Katılmadı Kerim ÖZKUL Konya Milletvekili İncelemeye Katılmadı Refik ERYILMAZ Hatay Milletvekili Atila KAYA İstanbul Milletvekili Sakarya İlinde Serbest İkamete Tâbi Sığınmacılar Hakkında İnceleme Raporu 8

10

11 Komisyon raporlarına, adresinden ulaşabilirsiniz. Adres: TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Bakanlıklar-ANKARA Tel: Faks: E-posta: insanhaklarikom@tbmm.gov.tr