Yarýna bir deðer býrak

Transkript

1 Yarýna bir deðer býrak TURÝZM SEKTÖRÜ ÜÇÜNCÜLÜK ÖDÜLÜ

2 Mehmet Kemal Dedeman Araþtýrma ve Geliþtirme ESKÝÞEHÝR DE JEOTERMAL KAYNAKLARA BAÐLI OLARAK GELÝÞTÝRÝLECEK SAÐLIK TURÝZMÝNÝN KAPASÝTESÝ VE EN UYGUN YERÝN SEÇÝMÝ HAZIRLAYANLAR PROF. DR. HURÝYE ÞULE KARAASLAN ÞEHÝR PLANCISI ÖZLEM ÇAKAROÐULLARI EKÝM ANKARA

3 İÇİNDEKİLER TABLOLAR... EKLER... BÖLÜM 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE İZLENEN YÖNTEM Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi ve Problemin Tanımlanması Hipotezler Yöntem Sınırlılıklar... BÖLÜM 2. JEOTERMAL KAYNAKLAR VE ÖZELLİKLERİ Jeotermal Enerji Jeotermal Su Kaynakları Sağlık Turizmi Tedavi Yöntemleri Termal Suların Tedavi Amaçlı Kullanıldığı Hastalıklar Tıbbi Aromatik Bitkilerin Tedavi Amaçlı Kullanımı... BÖLÜM 3. DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE JEOTERMAL KAYNAKLARIN SAĞLIK TURİZMİNDE KULLANIMI Dünya da Sağlık Turizmi SPA Kavramı Uluslararası Termal Merkez Standartları Türkiye de Sağlık Turizmi Türkiye de Termal Turizm Uygulamaları Türkiye deki Termal Turizm Merkezleri Türkiye de Termak Kaynakların Kullanımına İlişkin Yasal Çerçeve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın Görev ve Yetkileri Kaynak Koruma Alanları... BÖLÜM 4. ESKİŞEHİR İLİ NDE SAĞLIK TURİZMİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ARAŞTIRMA Eskişehir in İçinde Yer Aldığı Frigya Vadisi Termal Turizm Bölgesi (Afyonkarhisar, Ankara, Eskişehir, Kütahya, Uşak) Eskişehir de Bulunan Jeotermal Su Kaynakları Eskişehir in Jeolojik Yapısı Eskişehir de Termal Turizm Eskişehir İlçeleri nde Bulunan Termal Merkezler Eskişehir Kent Bütününde Bulunan Termal Su Kaynakları ve Termal Merkezler... 1

4 Sıcak Sular Bölgesi Kızılinler Kaplıcası Hasırca Kaplıcası Yukarı- Aşağı Ilıca Kaplıcaları Güney Kaplıcası Tay Aygırı Ilıcası Eskişehir İli ne Ait Turizm İstatistikleri Türkiye ve Eskişehir İli Turizm Projeksiyonları Sağlık Turizminin Eskişehir de Geliştirilmesi Kent merkezinde Yer Alan Sıcaksular Mevkii nin Geliştirilmesi Eskişehir Ment Merkezinde Geliştirilecek SPA Merkezi nin Bölgeye Olumlu Etkileri Eskişehir Kent Merkezinde Geliştirilecek SPA Merkezi nin Bölgeye Olumsuz Etkileri Eskişehir de Sıcaksullar Mevkiinde Geliştirilecek SPA Merkezi İçin 2020 Yılında Gelecek Turist Sayısı, Gerekli Yatak Kapasitesi ve Turizm İstihdamı Eskişehir Kent Merkezinde Sıcaksulara Alternatif Kızılinler Köyü nde Rekreasyon+ Termal Sağlık Merkezinin Geliştirilmesi Kızılinler Köyü ndeki Rekreasyon + Termal Sağlık Merkezi nin Bölgeye Olumlu Etkileri Rekreasyon + Termal Sağlık Merkezi nin Bölgeye Olumsuz Etkileri Eskişehir Kızılinler Mevkiinde Geliştirilecek Rekreasyon + Termal Sağlık Merkezi İçin 2020 Yılında Gelecek Turist Sayısı, Gerekli Yatak Kapasitesi ve Turizm İstihdamı Sıcaksular Bölgesi ve Kızılinler Köyü Analizlerinin Değerlendirilmesi... BÖLÜM 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... KAYNAKLAR... 2

5 TABLOLAR Tablo Türkiye deki Termal Merkezler... Tablo Türkiye ve Eskişehir e Gelen Turist Sayısı (2000)... Tablo Eskişehir İli Turizm Tesisleri ve Yatak Kapasiteleri (2000)... Tablo Türkiye Gelen Turist Sayısı Projeksiyonu ( )... Tablo Eskişehir e Gelen ve Gelecek Turist Sayısı (2020)... Tablo Eskişehir İlçelere ve Turizm Türlerine Göre Gelen Turist Sayısı (2020)... Tablo Yılı Turist Sayıları ve Yatak Kapasiteleri... Tablo SPA Merkezi İçin Gereken Yatak ve Turizm İstihdamı Sayıları... Tablo Rekreasyon + Termal Sağlık Merkezi İçin Gereken Yatak ve Turizm İstihdamı Sayıları... Tablo Sıcaksular Bölgesi ve Kızılinler Köyü Yer Seçim Kriterleri... EKLER EK1: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Ilan Edilen Termal Turizm Merkezlerinin Illere Göre Dağılımı... EK2: Eskişehir Sıcak Sular Mevkii... EK3: Eskişehir Kızılinler Köyü... 3

6 BÖLÜM 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE İZLENEN YÖNTEM Dünyada gün geçtikçe artmakta olan jeotermal kaynak kullanımı; tarım, sanayi, elektrik elde etme ve ısıtmaya kadar geniş bir kullanım alanına sahip bir enerji türüdür. Türkiye de turizmin çeşitlendirilmesi ve alternatif turizm türleri içinde termal su kaynaklarının sağlık turizmi kapsamında kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Diğer yandan; şifalı sıcak ve soğuk maden suyu tedavilerini de içine alan sağlık turizmi son yılların yükselen değerleri arasına girmiştir. Bu nedenle; termal maden sularının iyileştirici ve düzenleyici etkileri konusunda giderek daha çok bilimsel araştırma yapılırken turizmin bu sektörü, girişimci ve yatırımcıların ilgisini çekmektedir ü aşkın jeotermal su kaynağıyla Avrupa nın ilk 7 ülkesi arasında bulunan Türkiye, termal suların kimyasal içerikleri ve tedavi özelliklerinden dolayı önemli bir termal potansiyeline sahiptir. Güzelleşmek ve daha sağlıklı olmak, stresten uzaklaşmak, bedeni ve zihni dinlendirmek için kaplıcaların kullanımı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de artmaktadır ( Kaynak zenginliği açısından Türkiye nin termal suları, hem debi ve sıcaklıkları hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikleri ile Avrupa daki termal sulardan daha üstün nitelikler taşımaktadır. Ülkemizde sıcaklıkları 20ºC 110ºC arasında, debileri lt/sn arasında değişen 1000 in üzerinde termal kaynak bulunmaktadır (, ). Türkiye'de, 195 adet kaplıcadan yılda 10 Milyon kişi birçok hastalığın tedavisinde, rehabilitasyon ve dinlenme (tatil) amaçlı olarak faydalanmaktadır ( ). Porsuk Çayı ve kolları yanında soğuk ve sıcak yer altı suları ile bir su kenti olan Eskişehir deki termal kaynakların değerlendirilmesi, paralı turisti çekmesi açısından önemlidir. Yine tarihi ve doğal güzelliklere sahip olması ve kültür turizmini de içinde barındırması, termal turizmi destekleyecek önemli özelliklerdir. Termal turizmi destekleyecek sportif ve rekreasyonel faaliyetlerle birlikte ele alınması, termal turizmin çekiciliğini de arttıracaktır. Nitekim İl içersinde bu tür potansiyellere sahip ilçeler ve kent merkezine yakın köyler de mevcuttur. Sıcak sular, kent merkezini de içine alacak biçimde Eskişehir il yüzeyinin tamamına yayılmış haldedir. Günyüzü Çardak Kaplıcası nın termal suyu, Türkiye nin birinci derecede önem ve öncelikli maden suları arasındadır Araştırmanın Amacı Araştırma alanı olarak seçilen Eskişehir de sıcak su kaynaklarının büyük bir bölümü, kent merkezinde bulunan Sıcak Sular Mevkii ndeki hamamlarda ve termal otellerde geleneksel kaplıca anlayışı kapsamında değerlendirilmektedir. Turizm yatırımlarının az olması nedeniyle tüm Eskişenir e yayılmış olan termal kaynaklar, mevcut potansiyelleri doğrultusunda yeteri kadar değerlendirilememektedir. Bu araştırma jeotermal kaynakların sağlık turizmi kapsamında değerlendirildiğinde, Eskişehir kentinin turizmine etkilerini incelemek ve Eskişehir de en uygun turizm yatırım alanını belirlemek amacı ile yapılmıştır. 4

7 1.2. Araştırmanın Önemi ve Problemin Tanımlanması Bu araştırmayla; jeotermal kaynakların sağlık turizminde etkin olarak nasıl kullanılacağı ve sağlık turizminin gelişmesinin Eskişehir turizmine etkileri ortaya konarak kentin gelişiminde nasıl bir rol oynayacağı saptanacaktır. Böylece jeotermal potansiyeli bulunan orta ölçekli kentlerde turizmin geliştirilmesi konusunda yol gösterici bir çalışma ortaya konacaktır. Ayrıca; Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Termal Turizm Yatırım Bölgesi ilan edilen alanda yer alan Eskişehir Kent merkezi ve yine kent merkezine yakın Kızılinler Köyü nün termal merkez olabilecek potansiyellere sahip olup olmadığı, hangisinde bir SPA merkezinin geliştirilmesinin daha iyi sonuç vereceği sorularına cevap aranacaktır Hipotezler Araştırma kapsamında aşağıdaki hipotezler sınanacaktır: 1. Yalnız başına ve yeterli bir sukaynağının bulunması SPA kurulması için yeterli bir potansiyel değildir. 2. Jeotermal kaynakların tam kapasite ile kullanılması durumunda Eskişehir Kent Bütünü ne sağlık turizmi amacı ile gelecek turist sayısı artar. 3. Jeotermal kaynakların kent merkezinde ya da kırsal alanda bulunması turizm sektöründeki istihdamı ve konaklayan turist sayısını farklılaştırır Yöntem Bu araştırmada Dünya ve Türkiye örnekleri incelenerek sağlık turizminin özellikleri ortaya konmuş, daha sonra Eskişehir e özgü veriler irdelenerek, alan araştırması ve çeşitli kurumlardan elde edilen bilgilerle analiz çalışmaları yapılmıştır Sınırlılıklar Araştırmada öncelikle Eskişehir İl bütününe ilişkin istatistiki bilgiler irdelenmiş ve bu bilgilerle projeksiyonlar yapılmıştır. Daha sonra ise Eskişehir Kent Bütünü nde jeotermal kaynak potansiyeline sahip olan Eskişehir Kent Merkezi ndeki Sıcaksular Bölgesi ve Eskişehir Kent Bütünü sınırları içerisinde bulunan Kızılinler Köyü seçilmiştir (Eskişehir Kent Bütünü 5216 sayılı yasayla belirlenen Büyükşehir Belediyesi sınırıdır.) Bu araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde çalışmanın amacı ve izlenen yöntem anlatılmaktadır. İkinci bölümde jeotermal kaynaklar ve özellikleri incelenmiş ve jeotermal kaynakların tedavi amaçlı kullanımına değinilmiştir. Üçüncü bölümde ise Dünya da ve Türkiye de jeotermal kaynakların sağlık turizminde kullanılması ve buna ilişkin örnekler ve istatistiki veriler üzerinde durularak Türkiye de bulunan belli başlı termal merkezler incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Eskişehir İli ne ait tuurizm istatistikleri ve projeksiyonlar yapılarak, Eskişehir de sağlık turizminin geliştirilmesine yönelik analizler ve çözüm önerileri ortaya konmuş, Eskişehir Kent Bütünü nde sağlık turizmine yönelik alternatifler oluşturularak geliştirilebilecek alanlar tespit edilmiş ve Eskişehir turizmine katkıları incelenmiştir. Çalışmanın beşinci ve son bölümünde ise araştırmanın genel bir değerlendirmesi yapılarak, jeotermal kaynaklara bağlı olarak geliştirilen sağlık turizminin Eskişehir turizmine etkileri ortaya konmuştur. 5

8 BÖLÜM 2. JEOTERMAL KAYNAKLAR VE ÖZELLİKLERİ 2.1. Jeotermal Enerji Jeotermal enerji, yer kabuğunun işletilebilir derinliklerinden, olağan dışı olarak birikmiş ısının oluşturduğu, sıcaklığı sürekli olarak 20ºC den fazla olan ve çevresindeki normal yeraltı ve yerüstü sularına oranla, daha fazla erimiş mineraller, tuzlar ve gazlar içerebilen, elektrik üretmede, ısıtmada, çeşitli sanayi tesislerinde enerji hammaddesi olarak kullanılan, kimyasal hammadde üretimine elverişli olabilen, sağlık ve turizm amacı ile de kullanılabilen sıcak su, sıcak su- buhar, buhar ve gazdır. Diğer enerji kaynaklarına göre yenilenebilir özelliği bulunması, çevre dostu olması, araştırma ve üretiminin ucuz olması, maliyetin düşük olması nedeniyle yatırımını kısa zamanda karşılaması bu enerji kaynağının en önemli özelliklerindendir (Demirkazıksoy, M. A., 2004) Jeotermal Su Kaynakları Uluslararası Kaplıcalar Birliği'nin (FITEC) tanımına göre; sıcaklığı 20ºC nin üzerinde olan, bir litresinde en az 1gr. erimiş mineral ve karbondioksit gazı bulunan ve tedavi değeri tıbbi deneyimlerle saptanmış sulara termal (thermal) sular denir. Aynı özelliklere sahip ancak sıcaklığı 20ºC nin altında olan sulara maden suyu ya da hidromineral denir (Ülker, İ., 1998). Jeotermal sular; a) Oluşum Şekillerine Göre; a1) Vadoz (jeotermal) sular, a2) Jüvenil (magmatik) sular, a3) Karışık (miks) sular, b) Sıcaklıklarına Göre; b1) 20ºc nin altında olan sular, b2) 20ºc nin üstünde olan sular, * Soğuk sular * Hipotermal sular (20-34ºc) * İsotermal sular (35-38ºc) * Hipertermal sular (38ºc üzeri) c) İçerdikleri Minerallerin Oranına Göre; c1) Hipertonik sular, c2) İsotonik sular, c3) Hipotonik sular, d) İçerdikleri Mineral ve Gazın Türüne Göre; d1) Alkalik sular, d2) Acı sular, d3) Tuzlu sular, d4) Kükürtlü sular, d5) Karbondioksitli sular, d6) Radyoaktif sulard7) Demirli sular, d8) İyotlu sular, d9) Arsenikli sular, olarak sınıflandırılır (ÜLKER, İ., 1998, s: 54-57) Sağlık Turizmi Sağlık turizmi, şifa bulmak için kaynak sularından (termal sulardan) ve tibbi aromatik bitkilerden yararlanarak tedavi eden bir turizm şeklidir. Bu tedavi hem bedensel hem de ruhsal hastalıkları kapsamaktadır. Sağlık turizminin en önemli kaynağı termal alanlardır. Bu tür turizm "termal turizm" (termalizm) olarak da isimlendirilir. Termal turizmin amacı; değişik kür ve terapi uygulamalarından faydalanarak, vücut direncini arttırmak, mineraller bakımından zengin olan şifalı su kaynaklarını hastalıkların tedavisinde kullanmaktır. Sağlık turizmi yatırımları genellikle yaşlı ve paralı turiste hizmet ettiği için, katma değeri oldukça yüksektir. Türkiye de tesislerdeki doluluk oranlarına bakıldığında; golf turizmi ve tatil köylerinden sonra en yüksek doluluk oranı %41 ile termal otellerdir. 6

9 Tedavi Yöntemleri Sağlık turizmi nde tedavi yöntemi olarak hem jeotermal su kaynakları hem de tıbbi aromatik bitkiler farklı uygulama ve yöntemlerle kullanılmaktadır. Terapi Uygulamaları: Tıpta terapi yoluyla tedavinin başlıcaları şunlardır: * Balneoterapi : Erimiş mineraller içeren termal sularla yapılan kür uygulamalarıdır. * Hidroterapi : Tatlı sularla yapılan kür uygulamalrıdır. * Klimaterapi : Sağlıklı iklim ve ortamlarda bulunarak yapılan iklimsel kürlerdir. * Talassoterapi : Deniz ikliminde deniz suyu ile yapılan kürlerdir. * Peloidoterapi : Çamur banyosu halinde yapılan kürlerdir. * Speleozerapi : Mağara mekanları kullanılarak uygulanan kürlerdir. * Helioterapi : Güneş ışığı aracılığı ile uygulanan kürlerdir (Sağlık Bakanlığı: Kaplıcalar Yönetmeliği, ). Kür Uygulamaları: Şifalı termal sulardan, kullanılan kaynağa ve doktor tarafından gerek görülen tedavi biçimine göre yararlanma şekli değişir. Kaplıca, ılıca vb. ile iklim olanaklarından tedavi ve dinlenme amaçlı olarak yararlanma eylemine kür adı verilir. Bu kürler; * Termal Banyo Kürleri: İnsan vücut sıcaklığına yakın, 35-38º C sıcaklığa sahip olan maden suları ile yapılır. Önerilen zaman aralıklarında termal su dolu bir banyo küvetine veya havuza girilerek gerçekleştirilir. * Termal Buhar Kürleri: Vücut sıcaklığının üzerinde olan sıcaklıktaki maden suyu buharından yararlanılarak gerçekleştirilir. Uygulama biçimi genellikle buharın soluma yolu iledir. Tedavi merkezindeki sıcak su buharı, tavandaki veya zemindeki buhar delikleri aracılığı ile tedavi odasına iletilir. * İçme Kürleri: Bazı maden sularından tedavi amaçlı olarak içilerek faydalanılır. Belli zaman aralıklarında maden suyunun içilmesi biçiminde uygulanan tedavi kürüdür. * Çamur Kürleri: Bazı bölgelerde yüzeye çıkan maden suyu toprağın ıslanarak çamur halini almasına neden olur. Bu çamur, suyun içindeki erimiş madenlerle doymuş haldedir. Çamurun içine yatılması ve vücuda sürülmesi biçiminde uygulanan kürlerdir. (Ülker, İ., Eylül 1998) Termal Suların Tedavi Amaçlı Kullanıldığı Hastalıklar * Solunum Sistemi Rahatsızları: Astma bronşiyal, kronik bronşit, alerjik üst solunum yolları hastalıları. * Cilt Hastalıkları: Egzama, akne, sedef hastalığı * Kas- İskelet Sistemi Hastalıkları: Eklem hastalıkları, kireçlenme, romatizmal hastalılar, yaralanma hasarları. * Mide- Bağırsak Hastalıkları: Mide hatalıkları, şeker hastalığı (diyabet), şişmanlık, gut, karaciğer yetmezliği. * Böbrek Ve İdrar Yolları Hastalıkları: Kronik sistit, böbrek taşları, fonkiyonel yetmezlik. * Kadın Doğum Hastalıkları: Genital organın kronik hastalıkları, kısırlık, genital akıntı. * Nörolojik Hastalıklar: Omurga hastalıkları, travmatik lezyonlar, inme rehabilitasyonu. 7

10 Tıbbi Aromatik Bitkilerin Tedavi Amaçlı Kullanımı Dünya üzerinde arasında bitki türünün bulunduğu tahmin edilmektedir. Gıda olarak kullanılan yabani bitki türü 'in üzerindedir ve bunlar tedavi amacıyla da kullanılırlar yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan bir araştırmada ülkelerde kullanılan ve ticarette bulunulan bitkisel ilaçların miktarı olarak tesbit edilmiştir. Aynı kuruluşun 91 ülkenin tıbbi bitkileri üzerinde yapmış olduğu araştırmaya göre de tedavi amacıyla kullanılan tıbbi bitkilerin toplam miktarı civarındadır. Son yıllarda tıbbi bitkiler ve bunlardan elde edilen aktif maddeler üzerinde yapılan çalışmalar ve bunlara karşı olan ilgi çok artmıştır. Tıbbi bitkilerin ilaç olarak kullanılan kısımları yaprak, çiçek, tohum, kök ve kabuklarıdır. İçlerindeki etkili bileşikler nedeniyle hastalıkları tedavi ettikleri ispatlanmıştır. Toplanan bitkilerin bozulmasını önlemek için uygun şartlarda kurutulması gereklidir. Kurutulmuş bitkilerin tedavi özellikleri bir yıl kadardır ( ). Jeotermal kaynakların değerlendirilerek sağlık turizmininin gelişmesinde, tibbi aromatik bitkilerin kullanılması önemli bir yer tutar. Tıbbi aromatik bitkiler tedavide toz, merhem, tıbbi yağ ve tetür biçiminde kullanılabilirler. 8

11 BÖLÜM 3. DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE JEOTERMAL KAYNAKLARIN SAĞLIK TURİZMİNDE KULLANIMI 3.1. Dünya da Sağlık Turizmi Hızla gelişmekte olan kentleşme ve kirliliğin etkisiyle, sağlıksızlaşan gelişmiş dünya ülkelerinde; insan sağlığına ve sağlıklı yaşam çevreleri oluşturulmasına verilen önem giderek artmaktadır. İnsanların, doğal çevre olanaklarından (doğal kaynaklar, termal sular ve tıbbi aromatik bitkiler) faydalanıp tedavi olmak ve dinlene, rekreasyon, spor ve eğlence gibi insan sağlığını koruyan ve zinde kalmayı sağlayan faaliyetlerde bulunmak amacıyla yapılan turizme sağlık turizmi denir (V. Avrupa SPA Birliği Sempozyumu, 2002) SPA Kavramı Dünya da termal turizm, SPA olarak adlandırılan geniş bir turizm türünün bir parçası olarak kabul edilir. SPA. "su ile gelen iyilik" anlamına gelir. Bu terim Roma döneminden bu yana termal ya da deniz suyunun ağırlıklı olarak kullanıldığı vücut bakımı ve tedavileri için kullanılmaktadır. Gelişmiş SPA merkezlerinde sadece termal olanaklar değil; güzellik, sağlık ve fitnes merkezleri de bulunmaktadır. SPA turizminde ortalama kalış süresi diğer turizm türlerine göre daha uzundur. Almanya'daki spalarda ortalama kalışlar 6, Fransa'da 17-18, Çekoslovakya'da 18 gece'dir. SPA sayısı bakımından İtalya 300 SPA tesisi ile Avrupa'nın lideridir. Almanya 260, İspanya 128 SPA ile ikinci ve üçüncü sırada, 100 SPA ile Türkiye dördüncü sırada yer almaktadır. Avrupa SPA'lar Birliği (ISPA) rakamlarına göre Almanya'da 2001 yılında 105 milyon, Fransa'da 2000 yılında 10 milyon 200 bin, İspanya'da 2000 yılında 3 milyon 800 bin ve Avusturya'da 2000 yılında 1 milyon 700 bin SPA gecelemesi yapılmıştır. ( ) Uluslararası Termal Merkez Standartları Uluslararası Kaplıcalar Birliği standartlarına göre, bir yerin termal merkez olabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekmektedir: * Kür tedavi amaçlı kullanılan termal suların tam analizinin yapılması, * Termal kaynak emniyet alanlarının belirlenmesi ve kirlenmeye karşı korunması, * Termal suların olumlu ve olumsuz etki yaptığı hastalıkların belirlenmesi, * Termal suların bulunduğu bölge ikliminin insan sağlığına etkileri, * Termal yerleşim merkezinde tedavi birimlerinin büyüklüğü ile orantılı olarak konaklama, dinlenme, eğlence ve rekreasyon alanlarının bulunması, * Doktor denetiminde kür ve tedavi yapılması, * Termal merkezin planının yapılması gerekmektedir Termal Merkezde Tedavi Amaçlı Bulunması Gereken Birimler: * Termal tedavi birimleri * Ticaret ve eğlence birimleri * Termal araştırma merkezi * Yeşil alanlar ve spor alanları * İdare birimi * Rekreasyon alanlarıdır. 9

12 3.2. Türkiye de Sağlık Turizmi Önemli bir jeotermal kuşak üzerinde bulunan Türkiye'de, sıcaklıkları ºC, debileri 2-500lt./sn. arasında değişen 1300 dolayında çoğu doğal çıkışlı termal ve mineralli su kaynağı bulunmaktadır. Kaynak zenginliği açısından Dünya'da ilk 7 ülke arasında yer alan Türkiye'nin termal suları, hem debi ve sıcaklıkları hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikleri ile Avrupa'daki termal sulardan daha üstün nitelikler taşımaktadır. Türkiye'deki ''doğal çıkışlı ve bol'' olarak nitelendirilen termal sular, eriyik maden değeri açısından yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından da zengindir ( ) Türkiye de Termal Turizm Uygulamaları Türkiye deki kaplıcaların sağlık ve tedavi amaçlı kullanımı bin yıl öncesine dayanan ve hala devam eden bir gelenektir. Almanya, Fransa, İtalya, Japonya gibi ülkelerde kaplıca tedavisi yüksek bir kalite standartına ulaşırken ve kaplıca, kür tıbbı, terapi ve rehabilitasyon alanlarında sağlıkta sektörleşmeye giderken, Türkiye'nin de içinde bulunduğu bir çok ülkede kaplıca tedavisinin geleneksel niteliği pek değişmemiştir. Ülkemizde hipotermal sular ile yapılan banyo kürüne ılıca, hipertermal sular ile yapılan içme kürüne içmece adı verilmektedir. Ancak bir çok hasta yüzyıllara dayanan geleneği ve deneyimi sürdürerek tıbbi kontrolden geçmeden ılıcalara ve kaplıcalara gitmektedir. Ayrıca Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsat verilen termal merkezlerin çoğunda gerekli tıbbi donanım ve hekim kontrolü yoktur. Kaplıca tedavisinde 300 den fazla kaplıca faaliyet göstermektedir. Ancak bu tesislerin sadece 30 tanesi Sağlık Bakanlığı'ndan ruhsatlıdır. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün yapmış olduğu yabancı ziyaretçiler anketine göre; ülkemize sağlık nedenleri ile gelen yabancı turist sayısı 2002 yılı itibariyle kişidir. 5 milyona yakın yerli turist ise yıl boyunca termal merkezleri ziyaret etmektedir. Türkiye'de termal merkezlerde yurtdışından gelen yabancı ziyaretçilere hizmet verebilecek nitelikte ve en az bir termal havuzu bulunan e yakın Turizm Bakanlığı ve belediye belgeli yatak kapasitesi mevcuttur. Bu kapasitenin 8 bin 600'ü 5 ve 4 yıldızlı tesislerden oluşmaktadır. Ancak, bu termal kapasitenin pek azı gelişmiş ülke pazarlarına hitap edebilecek gerçek birer SPA merkezi niteliğindedir ( ) Türkiye deki Termal Turizm Merkezleri Türkiye de Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlı, tedavi ve dinlenme amaçlı kullanılabilecek ilk 10 kaplıca merkezi, yatak sayıları, termal su sıcaklık ve kapasiteleri ile birlikte Tablo 3.01 de gösterilmektedir. (Bkz. Ek1) 10

13 Tablo Türkiye deki Termal Merkezler Kaynak: 7CA1048A18346BE5C7E646045A3C, , 16:15. 11

14 Eskişehir Sarıcakaya da bulunan Sakarıılıca Kaplıcaları; termal su üretimi bakımından 28. sırada, yatak kapasitesi bakımından 15. sırada yer almaktadır Türkiye de Termak Kaynakların Kullanımına İlişkin Yasal Çerçeve Kültür ve Turizm Bakanlığı nın Görev ve Yetkileri İlan edilen turizm alan ve merkezlerinde yer alan ve menfaatleri kamuya ait oldukları için Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki termal sular ile bu özellikteki termal suları kullanan hak sahibi tesis ve işletmelerde 2634 sayılı "Turizmi Teşvik Kanunu" ve bu Kanuna ek madde olarak eklenen 3487 sayılı Kanuna göre; 927 sayılı "Sıcak ve Soğuk Maden Sularının İstismarı ile Kaplıcalar Tesisatı Hakkında Kanun", 6977 sayılı "Madenlerin Aranma ve İşletilmesi Hakkında 4268 sayılı Kanun'un İkinci Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun" hükümleri doğrultusunda belirtilen kurumların yetkileri Kültür ve Turizm Bakanlığı na aittir. Turizm Alan ve Merkezlerinde Yer Alan Termal Suların Kullanma Hakkı ve İşletilme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te bir kişinin günde bir kez banyo yapacağı varsayılarak sıra banyo tedavisinde 400lt/gün/kişi termal su kullanılacağı belirtilmektedir. (Dördüncü bölüm Madde 10) Buna göre saniyede 50 lt. lik debiyle akan bir termal kaynağın; 1 gün = sn sn x 50 lt.= lt su / 400= kişi hesabıyla, kişiye hizmet verebileceği görülmektedir Kaynak Koruma Alanları Bütün su kaynakları ve çevresinde iki veya üç koruma kuşağı ve sınırları belirlenir. Bu kuşaklar, kaynak çevresinin bitki örtüsü, topoğrafyası ve hidrojeolojik yapısına göre seçilir. I. Derece Koruma Kuşağı (1.zon) Kaynaktan en az 50m. uzaklıktaki ilk kuşaktır. Bu alanda''mutlak koruma'' vardır. Her türlü kirlenmenin önlenmesi gereklidir. Yapı yasağı vardır. Bu alanda yalnızca kaynak suyunun depolanması için su deposu, sarnıç gibi fonksiyon gereği zorunlu yapılar yapılabilir. Alanın çevresi dikenli tel ile çevrilmelidir. Bitki örtüsü içindeki bitki türleri incelenir. Kökleri kirletici olanlar sökülür ve yerine yenisi dikilemez. Bu alanda tarım, ilaçlama, gübreleme yapılamaz. Alanın taşkından korunması gereklidir. II. Derece Koruma Kuşağı (2. Zon) Kaynaktan en az 100m. uzaklıktaki ikinci kuşaktır. Bu alanda da yapı yasağı vardır. Kısıtlı peyzaj düzenlemesi yapilabilir. Kökü derine gitmeyen bazı ağaçlar dikilebilir. Gübreleme ve ilaçlama yapılması yasaktır. Bu bölgede kirlenmeye yol açacak malzeme depolanmasına izin verilmemesi gerekir. III. Derece Koruma Kuşağı (3. Zon) Alanda tampon bir yeşil kuşak düzenlenmelidir. Gezinti, yollar, manzara terasları, piknik alanları tasarlanabilir. Kirlenmeye neden olacak artıkları emniyetle koruma alanı dışına atılamayacak kuruluşlara izin verilmemesi gerlidir. 12

15 BÖLÜM 4. ESKİŞEHİR İLİ NDE SAĞLIK TURİZMİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ARAŞTIRMA 4.1. Eskişehir in İçinde Yer Aldığı Frigya Vadisi Termal Turizm Bölgesi (Afyonkarhisar, Ankara, Eskişehir, Kütahya, Uşak) Kültür ve Turizm Bakanlığı, alternatif turizm türlerinin ön plana çıkarılması ve yatırımlarla desteklenmesi amacıyla başlatmış olduğu ''Termal Turizm Kentleri'' projesinde ülkemizdeki jeotermal potansiyeller dikkate alınarak bölgesel olarak yeni alanlar tespit edilmiştir. Diğer turizm türleri ile entegre olabilecek ve destinasyon oluşturabilecek kapasiteye sahip olan 4 bölgeden biri olan (Güney Marmara Termal Turizm Bölgesi -Çanakkale, Balıkesir, Yalova,- Güney Ege Termal Turizm Bölgesi -İzmir, Manisa, Aydın, Denizli-, Orta Anadolu Termal Turizm Bölgesi -Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Niğde) Afyon, Ankara, Eskişehir, Kütahya ve Uşak illeri sınırları içerisinde bulunan Frigya Vadisi, ''Termal Turizm Bölgesi'' olarak ilan edilmiş ve yatırım alanı olarak belirlenmiştir. Bu bölgelerin her birinin destinasyon merkezi olarak geliştirilmesi ve bu bölgeler içinde termal kaynaklı tesisler başta olmak üzere golf, doğa turizmi, su sporları vb. turizm türleri ile bütünleşmesi ve yakın çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmesi hedeflenmektedir. Bu bölgeler içinde yer alan jeotermal kaynak odaklı 'turizm merkezi' ve/veya "kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi" ilan edilebilecek alanların belirlenerek fiziki planlarının tamamlanmasından sonra turizm yatırımcılarına tahsisini kısa bir sürede gerçekleştirilmesine Kültür ve turizm Bakanlığı çalışmaktadır. Ayrıca ''frigya vadisi tarihi milli parkı kanunu'' teklifi de TBMM Başkanlığı na sunulmuştur. Dünya Kültür Varlığı niteliğindeki bu vadi; Görenoluk, Büyükyayla, Gökbahçe, Kümbet, Oynaş, Yapıldak, Gökçegüney, Çukurca, Şükranlı ve Yazılıkaya köylerini de içine alan 28 bin hektar genişliğinde bir alandan oluşmaktadır ( ) Eskişehir de Bulunan Jeotermal Su Kaynakları Yeraltı suları açısından son derece zengin olan Eskişehir, tarih boyunca ''Şifalı Frigya''(phrygra salutaris) olarak bilinen bölgenin en önemli yerleşimlerinden birisi olmuştur. Eskişehir in jeotermal su kaynakları civar ilçelerde ve merkezde ''sıcak sular bölgesi'' olarak adlandırılan alanda balneolojik olarak değerlendirilmektedir Eskişehir in Jeolojik Yapısı Mineral yapısı zengin Eskişehir Ovası suları; * Yüzeye yakın yeraltı suları, * Derin yer altı suları olarak sınıflandırılmaktadır. Eskişehir Ovası çakıl ve değişik kalınlıktaki kum tabakalarından oluşan alüvyon ile kaplanmıştır. Ovanın tamamını kaplayan çakıl tabakası 5-6 metreye ulaşmaktadır. Bu tabaka yere göre 1 ile 3 metre arasında değişen kalınlıkta balçık tabakası ile örtülmüştür. Yılın yoğun yağış alan dönemlerinde yüzeyde biriken su, balçık tabakasının altına sızmakta, çakıl tabakasının altında su deposu oluşturmaktadır. Porsuk Çayı ve ona bağlı kolların bir bölümüne ait sular, yer altı sularına karışmaktadır. Yapılan çalışmalarda, Porsuk Çayı'na yakın kuyulardaki sular, dağlara yakın kuyulardaki sulara göre daha serttir. Dağlara yaklaştıkça suyun sertlik derecesi düşmektedir. 13

16 Ovada açılan kuyularda kolaylıkla suya ulaşılması, Eskişehir Ovası'nın altında yüzeye çok yakın bol miktarda su olduğunu doğrulamaktadır. Kent merkezinde metre derinliklerde su katmanına ulaşmak mümkündür (Banger G., 2002) Eskişehir de Termal Turizm Eskişehir'de termal sular çok eski çağlardan beri dinlenme ve tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. M.Ö.200 yıllarında antik Donürylaeum kentinin kuruluş yeri Eskişehir merkezindeki Sıcak Sular Bölgesi olarak bilinmektedir. Şifalı sıcak suları nedeniyle, Bizans döneminde imparatorların dinlenme merkezi; Roma döneminde ise Köprübaşı ve Sıcak Sular Bölgesi tercih edilen bir yerleşim yeri olmuştur. (Çarşı semtinde bulunan Erler Hamamı Bizans döneminde inşa edilmiştir (Demirkazıksoy M. A., 2004) Eskişehir Ilçeleri nde Bulunan Termal Merkezler Sarıcakaya İlçesi Sakarıılıca Kaplıcası (Mihalgazi-Gümele) Eskişehir merkez ilçeye 33 km. uzaklıkta bulunan Sarıcakaya ilçesindedir yılında ''Sarıcakaya Termal Turizm Merkezi'' olarak ilan edilmiştir. Sıcaklığı 56ºC olarak ölçülen suyun ph değeri 7.6, debisi 9 lt/sn. dir. Aynı yörede sıcaklığı 25ºC olarak ölçülen başka bir maden suyu daha vardır ancak bu su henüz değerlendirilememektedir. Özellikleri: Hipertermal, hipotonik bir maden suyudur. Bikarbonat, sodyum, magnezyum, kalsiyum, sülfat ve nitrat içerir. Tedavi Ettiği Hastalıklar: Diabet, şişmanlık, gut gibi hastalıklarda kanda birikmiş unsurları, bu arada şeker ve yağları temizler. Asit ürik fazlalığının idrarla atılmasını sağlar. Böbrek taşlarının büyümesine engel olur. Konaklama Tesisleri: Belediyeye ait 150 odalı ve 400 yatak kapasiteli bir tesis ve 20 oda ve 40 yatak kapasitesine sahip Aytaç Turistik Tesisleri bulunmaktadır. Günyüzü İlçesi Çardak (Hamamkarahisar) Kaplıcası Sivrihisar-Polatlı-Ankara karayolunun güneyinde, Eskişehir'e 120, Ankara'ya 130 km uzaklıktadır. Kaplıca; radyoaktif özelliği nedeni ile yüksek termal niteliğe sahiptir. Tek bir kaynaktan çıkan 35ºC sıcaklığındaki suyun debisi 45lt./sn., ph değeri ise 7.5 olarak ölçülmüştür. Özellikleri: Kaplıca suyu, bikarbonatlı, kalsiyumlu, sodyumlu ve bromürlü bir yapıya sahiptir. Radyoaktif özelliklidir. Su aynı zamanda kükürtlü ve toprak alkali hidrokarbonatlıdır. Tedavi Ettiği Hastalıklar: Romatizma, kalp ve damar rahatsızlıklarıi kan dolaşım bozuklukları, sinir ve kas yorgunluğu, böbrek ve idrar yolu rahatsızlıklarında tedavi amaçlı kullanılabilir. Konaklama Tesisleri: İl özel idaresinin denetiminde kiraya verilen termal tesiste 100 yatak mevcuttur. Diğer tarihi ve kültürel değeri olan hamam Ayvalı Köyü Hamamı dır. Mihalıçcık İlçesi Yarıkçı Kaplıcası Mihalıçcık İlçesi ne 15km. uzaklıkta bulunan kaplıcanın, termal su kaynağı Yarıkçı Köyü nün doğusunda Hamam Deresi'nin kenarındadır. 39ºC sıcaklıktaki suyun debisi 6 lt./sn. olarak ölçülmüştür. 14

17 Özellikleri: Termal suda bol miktarda kükürt bulunur. Karbondioksit yönünden de zengindir. Tedavi Ettiği Hastalıklar: Kaplıca suyu romatizma, kalp-damar hastalıkları böbrek ve idrar yolu rahatsızlarında tedavi amaçlı kullanılabilir. Konaklama Tesisleri: Mayıs-Eylül döneminde yoğun ilgi gören kaplıcada konaklama tesisi yoktur. Barınma yerleri ve gıda satış merkezi bulunmaktadır. Diğer tarihi ve kültürel değeri bulunan hamam Yarıkçı Dağ Hamamlarıdır. Alpu İlçesi Uyuzhamam Kaplıcası Kaynak suyu, Eskişehir'in doğusunda Alpu ilçesi'nin 16km. güneydoğusunda çıkmaktadır. 29ºC sıcaklıktaki suyun debisi 1lt./sn. dir. Özellikleri: İçme ve banyo amaçlı kullanılan suda bol miktardakalsiyum ve magnezyum bulunmaktadır. Hafif kükürt kokulu ve gazlıdır. Tedavi Ettiği Hastalıklar: Kaplıca suyu ve su yatağındaki çamur deri hastalıkları tedavisinde kullanılmaktadır Konaklama Tesisleri: Konaklama tesisi bulunmamaktadır. İnönü İlçesi Kaplıca ve Ilıcaları Ana kaynak Eskişehir'e 30 km. mesafede İnönü İlçesi nin batısında sarp kil kayalıklarındadır. Su sıcaklığı 28-29ºC dolaylarındadır. Termal suyun debisi 100lt./sn.dir. Genellikle yaz aylarında sayfiye yeri olarak kullanılan ılıcada konaklama ve yeme içme tesisleri bulunmaktadır. Çifteler İlçesi Hamamı ve Ilıcası Ana kaynaklar İsmetpaşa'nın güneydoğusundadır. Bol miktardaki su Bardakçı Suyu'na karışır. Kükürt içerir. Romatizmal rahatsızlıkların ve deri hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Sivrihisar Gümüşkonak Ilıcası İlçe merkezinin güneybatısında Aktaş Köyü ile Ağaçköy arasındadır. Sıcak ve kükürt kokulu bir termal maden suyudur. Ağrılı hastalıkların tedavisi için kullanılır. Ayrıca ilçede; Kumacık Hamamı, Seyyide Hamamı, Küçük Hamam, Çifte Hamamı ve Gavur Hamamı bulunmaktadır. Seyitgazi Alpanos Ilıcası Kaynak Seyitgazi ilçe merkezinin 20km. kuzeybatısında Sarayören Köyü'ndedir. Termal su sıcak ve kükürt kokuludur. Basit kubbeli ve havuzlu bir kaplıca bulunmaktadır. Romatizma ve deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. İlçede ayrıca; Selçuklu Hamamı, Sücaattin Hamamı, Gavur Hamamı, Uyuz Hamamı ve Bardakçı Hamamı bulunmaktadır (Banger, G., 2002) Eskişehir Kent Bütününde Bulunan Termal Su Kaynakları ve Termal Merkezler Yeraltı suları zengin olan Eskişehir'de; İnönü'nün batısından Beylikova'nın doğusuna kadar uzanan büyük fay hattı üzerinde çok sayıda soğuk ve sıcak su kaynağı bulunmaktadır. Bu nedenle Eskişehir merkezi ve ilçelerindeki kaplıcaların bir çoğu bu hat üzerindedir. Fay hattı 15

18 üzerindeki en önemli sıcak su kaynakları kent merkezinde bulunmaktadır. Eskişehir merkezi'nin sıcak su deposu; Porsuk Çayı'nın güneydoğu kıyısında 8 hektarlık bir alan içerisinde yer almaktadır. Suyun çıkış noktasında sıcaklığı 47ºC dolaylarındadır. Kent merkezindeki termal suyun sıcaklığı 38ºC - 47ºC arasındadır. Ana su kaynağının yaklaşık 24x24 m² ölçülerinde bir alandan oluştuğu belirtilmektedir. Termal sular belediyenin ana kaptaj kuyusunun yanında diğer artezyenler ile birlikte 300 metre çapında bir alanda 3 ile 750 metre arasında değişen derinlikten elektrik motorları ile çıkartılmaktadır. Sıcak suyun soğuk sulara karışmaması için kaptaj yerine taşlar ile sağlam bir duvar örülmüş, yaklaşık 30 cm derinliğinde ve 3000 m² yüzeye sahip bir havuz oluşturulmuştur. Ancak bu havuz sonradan yapılan binalar nedeni ile toprak altında kalmıştır. Termal suyun havuzun içinden veya dışından alınmasına göre sıcaklığı 35ºC - 45ºC arasında değişmektedir. Bazı noktalarda hamam suyu 55ºC sıcaklığa kadar yükselmektedir. Porsuk Çayını yükseldiği dönemlerde termal su sıcaklığının düştüğü gözlenmiştir. Suyun ana kaynağı Çarşı Camii'nin giriş kapısında Hamamyolu Caddesi üzerindedir. Sıcak suların, derinliği belli olmayan bir fay kırığından çıktığı tahmin edilmektedir. Suyun 5 ayrı yerden çıktığı belirtilmekle birlikte ana kaynak dışındakiler bu kaynağın kaçaklarıdır. Bu kaynakların tamamı, Çarşı Camii'nin altına denk gelen geniş bir çatlak üzerindedir. Hamamlar bölgesinin altı gerçek bir sıcak su havuzudur (Demirkazıksoy M. A., 2004) Sıcak Sular Bölgesi Sıcak Sular Bölgesi'ndeki kaplıca ve termal otellerin çoğu aynı zamanda su kaynaklarının merkezi olan Hamamyolu, Çarşı Camii ve civarında bulunmaktadır. Sıcak Sular Bölgesi'ndeki termal merkezlerin çoğu banyo ve tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. ''Şifalı su''yun tedavi amaçlı kullanıldığı hastalıklar; kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları, kas ve eklem ağrıları, kronik iltihabi ve dejeneratif romatizmalar, travmatik sinir hastalıkları, spastik felç, şişmanlık, gut ve böbrek taşı rahatsızlıklarıdır. Bölgedeki diğer termal merkezleri ise şunlardır: * Sultan Hamamı: 25 adet küvetli banyo ve 4m x 5m x 1.2m boyutunda bir havuz. * Yıldız Hamamı: 12 adet özel banyo, 3m x 5m x 1.5m boyutunda bir havuz. * Önkal Hamamı: 21 adet duş, 6 adet küvet. * Keçeciler Hamamı(1): 2m x 3m x 1.3m boyutunda bir havuz, 16 adet küvet. * Ferah Hamamı: 3.5m x 3.5m x 1.5m boyutunda bir havuz. * Erden Hamamı: 3m x 3m x 1m boyutunda bir havuz, 10 adet küvet. * Erkekler Hamamı: 3m x 6m x 1.2m boyutunda bir havuz, 8 adet özel banyo. * Sultan Termal Otel: 31 odalı ve tüm odalar küvetli. * Yeni Hamam: 4m x 15m x 5-8m x 1.2-5m ve 3m x 2m x 1m boyutlarında iki havuz. * Has Hamam: Otel ve banyo olarak kullanılır. 6 gün erkeklere 1 gün bayanlara hizmet verir. * Şengül Hamamı: 2m x 2.5m x 1.2m boyutunda bir havuz. * Keçeciler Hamamı(2): 4m x 2m x 1.3m boyutunda bir havuzi 8 adet küvet, 8 adet duş. * Işık Hamamı: 3.5m x 3.5m x1.5m boyutunda bir havuz, 10 adet özel banyo. * Beyazsaray Hamamı: 5m x 2.7m x 1.1m boyutunda bir havuz, 10 adet özel banyo. (BANGER G.''Eskişehir'in Şifalı Sıcak Su Zenginliği'', Eskişehir Ticaret Odası, 2002) 16

19 Kızılinler Kaplıcası Adını çevresindeki kırmızı kayalardan ve mağaralardan alan Kızılinler Köyü; Kütahya yolu üzerinde Eskişehir merkezine 15 km. uzaklıktadır yıl önce Friglerin yaptığı hamam ve kızıl kayalara oyulmuş Frig evleriyle, doğal ve tarihi bir değere sahip olan köyün sıcak su kaynağı 1956 yılında ortaya çıkmıştır.1964'e kadar değerlendirilemeyen kaynak, bu sürede köylüler tarafından yıkanma ve içme suyu olarak kullanılmıştır yılında köy muhtarlığının yaptırdığı hamam termal merkez olarak kullanılmaktadır. Termal kaynak, Hasırca'dan kuzeydoğu doğrultusunda uzanan fay hattı üzerinde yer almaktadır. Tek kaynaktan 38ºC sıcaklığında, 0.4 lt./sn debiyle su akmaktadır. 10m³'lük bir havuzu ve 7-8 kişilik banyo taşları bulunan kaplıcanın suyu; üre, cilt rahatsızlıkları, kadın hastalıkları ve egzama gibi rahatsızların tedavisinde kullanılabilir. Eskişehir ve çevresinin, 2005 yılında ''Frigya Termal Turizm Yatırım Bölgesi'' olarak ilan edilmesiyle, Kızılinler Köyü nde; yeni kaynak arama ve sondaj çalışmaları başlatılmış ve olumlu sonuç alınmıştır. Açılan ilk kuyudan saniyede 30 litre 42ºC derece sıcaklıkta su çıkmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Eskişehir İl Özel İdaresi ve Valiliğin ortaklaşa yürüttüğü çalışmada 46 dekar alanda 6 kuyu açılması planlanmaktadır. İkinci kuyunun sondaj çalışmaları başlatılmış ancak olumsuz hava koşulları nedeni ile yarım kalmıştır. Eğer ikinci kuyudan da benzer verimde su çıkarsa bölgeye uluslararası standartlarda bir termal merkez kurulması düşünülmektedir Hasırca Kaplıcası Eskişehir Kent Merkezi'den 30km., Kızılinler Köyü'nden 7km. uzaklıktaki Hasırca Köyü'ndeki su kaynağı, aynı güneybatı-kuzeydoğu fay hattı üzerinde bulunmaktadır. 32ºC derece sıcaklığında ve 5lt./sn. debisindedir. Kalsiyum, magnezyum ve sodyum içeren su; romatizmal hastalıklar, dolaşım ve kalp hastalıkları ve metabolizma bozuklukları gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanılmaktadır Yukarı- Aşağı Ilıca Kaplıcaları Termal kaynak, Eskişehir Kent Merkezi'nin 30km. güneyinde, Kalabak Deresi'ne karışan ılıca suyu kenarındadır. Sıcaklığı 29ºC derece olan suyun debisi 80lt./sn olarak tahmin edilmektedir. Hafif kükürtlü olan su yıkanmak ve ağrılı hastalıkların tedavisi için kullanılmaktadır Güney Kaplıcası Eskişehir Kent Merkezi'ne 23 km. uzaklıktadır. Sıcaklığı 30ºC derece, debisi 2.5lt./sn. dir. Mineralce fakirdir. Banyo amaçlı kullanılır Tay Aygırı Ilıcası Eskişehir Kent Merkezi'ne 25km. uzaklıktadır. Birbirine 75m. uzaklıkta iki kaynak bulunmaktadır. 1. kaynağın sıcaklığı 33.5ºC derece, debisi 15.5lt./sn., 2. kaynağın sıcaklığı 32º C derece, debisi 2.7lt./sn dir. Mineralce fakirdir. Yarış atları için yapılmıştır. 17

20 4.4. Eskişehir İli ne Ait Turizm İstatistikleri 2000 yılında Türkiye ve Eskişehir iline gelen ve konaklayan turist sayısı Tablo 4.01 de gösterilmektedir. Türkiye ye gelen turistlerin % 85 inin konakladığı görülmektedir. Tablo 4.01: Türkiye ve Eskişehir e Gelen Turist Sayısı (2000) Kaynak: Eskişehir ilinde bulunan turizm tesisleri ve yatak kapasiteleri ilçelere göre Tablo 4.02 de verilmektedir. Eskişehir deki mevcut kültür ve turizm değerleri gözönüne alındığında geceleme süresi turizm türlerine göre 2-14 gece arasında değişmektedir. Ortalama geceleme süresi 7 gece olarak kabul edildiğinde gerekli olan yatak kapasitesi, (Konaklayan Turist Sayısı x Ortalama Geceleme Süresi) / 365 Gün formülü kullanılarak hesaplanmıştır. Bu hesaba göre Eskişehir deki gerekli yatak kapasitesi 58234x7/365= 1117 dir. Böylece Eskişehir ilinde 2000 yılı için konaklayan turist sayısı dikkate alındığında gereken yatak kapasitesi 1120 (1117) olarak bulunmuştur. Buna göre mevcuttaki 615 yatak kapasitesinin yetersiz olduğu söylenebilir (Bkz. Tablo 4.01,4.02). Tablo 4.02: Eskişehir İli Turizm Tesisleri ve Yatak Kapasiteleri (2000) Kaynak: 18

21 4.5. Türkiye ve Eskişehir İli Turizm Projeksiyonları Türkiye deki planlama çalışmaları genellikle yıl sonrası tahmin edilerek yapıldığından, Türkiye ye gelen turist sayısı için 2020 yılı esas alınarak turizme ait projeksiyonlar yapılmıştır. Bu hesaplamada turizm türleri kıyı-plaj turizmi ve diğer turizm türleri olarak iki başlık altında ele alınmıştır. Son yıllarda turizm beklentileri, değişmiştir. Kıyı ve plaj turizminin yanısıra, sağlık, kültür, doğa turizmi gibi alternatif turizm türlerine olan talep artmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı yapmış olduğu çalışma ile yılları turist sayılarını belirlemiştir. Bakanlık kıyı ve plaj turizmindeki talebin biraz azalacağını; buna karşılık sağlık, kültür ve doğa turizmine olan talebin artacağı yönünde tahminlerde bulunmaktadır. Bakanlığın rakamları ve tahminleri esas alınarak, 2005 yılından itibaren kıyı ve plaj turizmi için gelen turist sayısının artış hızı 2020 yılına kadar azaltılmış ve gelen turist sayısının 2020 yılında kişi olacağı hesaplanmıştır. Diğer turizm türleri için ise, mevcut artış hızları dikkate alınarak arttırılmış ve 2020 yılında gelen turist sayısı kişi olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak Türkiye ye 2020 yılında tüm turizm türleri için gelecek turist sayısı kişi, konaklayan turist sayısı ise kişi olarak belirlenmiştir (Bkz Tablo: 4.03) yılı itibariyle Eskişehir e gelen turist sayısı, Türkiye ye gelen turist sayısının %0,14 ünü oluşturmaktadır yılı için Eskişehir e gelecek turist sayısı hasaplanırken; ildeki kültürel ve doğal değerlerin turizm potansiyeli oluşturması, ilin İstanbul, Ankara, Bursa gibi metropoliten kentlerle olan ulaşım bağlantıları ve hızla gelişmekte olan ekonomisiyle ülke turizminden alacağı payın artacağı öngörülmüş ve % 0,14 lük değerin % 1 e yükseleceği varsayılmıştır (Bkz.Tablo:4.04). Bu araştırmada Eskişehir ilindeki mevcut ve potansiyel turizm türleri 7 ana başlık altında toplanmıştır. İlçelerde bulunan potansiyel turizm değerleri belirlenmiş ve önemine gore her bir turizm türüne ağırlıklı katsayılar verilmiştir. Bu ağırlık belirlenirken; şu anda ziyaret edilip edilmediği, o turizm türünü gerçekleştirecek diğer yan faktörlerin bulunup bulunmadığı, geliştirilecek alanın var olup olmaması, erişebilirliğinin fazla olması, halkın turizme yatkın olması, turizmi destekleyecek rekreasyon faaliyetleri için potansiyelin bulunup bulunmadığı..ve bunun gibi faktörler esas alınmıştır. Bu değerler aldıkları katsayılarla çarpılarak ağırlıklı puanları bulunmuş ve Eskişehir e 2020 yılında gelecek toplam turist sayısı dikkate alınarak her bir ilçeye gelecek turist sayıları hesaplanmıştır (Bkz. Tablo:4.05). 19

22 Tablo Türkiye Gelen Turist Sayısı Projeksiyonu ( ) Kaynak: DPT, Vizyon

23 Tablo Eskişehir e Gelen ve Gelecek Turist Sayısı (2020) Eskişehir ilinde 2020 yılında konaklayan turist sayısına gereken yatak kapasitesi; ortalama geceleme süresi 7 gün kabul edilerek; (Konaklayan Turist Sayısı x Ortalama Geceleme Süresi) / 365 Gün; formülü kullanılarak hesaplanmış ve 5050 yatak olarak bulunmuştur (263707x7/365= kişi). İlçelerde bulunan turizm değerlerine göre belirlenen 2020 yılı gelen turist sayısının %85 inin konakladığı kabul edilmektedir. Konaklayan turist sayısının ortalama geceleme süresi ile çarpımının 365 güne bölünmesiyle hesaplanan yatak sayıları ilçelere göre Tablo 4.06 da gösterilmektedir. Tablo Eskişehir İlçelere ve Turizm Türlerine Göre Gelen Turist Sayısı (2020) 21

24 Tablo Devamı : Eskişehir İlçelere ve Turizm Türlerine Göre Gelen Turist Sayısı (2020) 22

25 Tablo Devamı: Eskişehir İlçelere ve Turizm Türlerine Göre Gelen Turist Sayısı (2020) Tablo Yılı Turist Sayıları ve Yatak Kapasiteleri 23

26 4.6. Sağlık Turizminin Eskişehir de Geliştirilmesi Tablo 4.05 de görüldüğü gibi 2020 yılında sağlık turizmi için Eskişehir e gelecek turist sayısı dür. Bu sayı toplam turist sayısının (310244) % 6,9 unu oluşturmaktadır. Mevcut jeotermal kaynakların etkin olarak kullanılması ve yeni kaynak alanlarının belirlenmesiyle bu sayının artabileceği gözönüne alındığında; mevcut termal tesislerin oldukça yetersiz kaldığı açıktır. Bölgenin yatırım bölgesi olarak ilan edilmesiyle hızlanan jeotermal kaynak arama ve sondaj çalışmaları, Eskişehir de 2020 yılı vizyonuna uygun olarak farklı kullanıcı taleplerine yönelik turizm tesis alanları oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bu araştırmada Eskişehir İli nin Kent Merkezinde yer alan mevcut iki önemli termal alanı Sıcaksular mevki ve yine merkeze çok yakın olan Kızılinler Köyü ele alınarak; hangisinde ne tür ve kapasitede bir turizm yatırımı yapılırsa, bu yatırımın yer aldığı bölge içindeki etkisi ve turizm planlaması açısından hangi özelliklere bağlı olarak doğru bir yaklaşım olacağı, ortaya konacaktır. Bu amaca yönelik olarak Eskişehir kent merkezinde yer alan iki potansiyel alan karşılaştırılacaktır. Bu iki potansiyel alanda yer alacak iki farklı turizm türünün çekeceği turist sayısı ve gerekli yatak kapasitesi, bazı varsayımlara dayalı olarak ortaya konacaktır. Bu nedenlerle Bölüm de Sıcaksular mevkii, de ise Kızılinler Köyü ele alınacaktır. Bu iki yerin incelemesinden sonra, termal turizme ilişkin ileriye dönük en iyi yatırım yapılabilecek yer belirlenecektir Kent Merkezinde Yer Alan Sıcaksular Mevkii nin Geliştirilmesi Eskişehir de sağlık turizminin geliştirilmesi amacı doğrultusunda değerlendirilebilecek alanlar ve bu alanlarda bulunan jeotermal kaynakların özellikleri bu araştırmanın bölümünde sunulmuştu. Bu bölümdeki incelemeler dikkate alındığında, Eskişehir Kent Merkezi nde bulunan Sıcaksular Mevkii nin, gerek kaynak verimliliği gerekse günümüzdeki yatırımlarıyla sağlık turizmine verdiği hizmet ile, gelecekte sağlık turizminin ana merkezi olabilecek potansiyele sahip oduğunu göstermektedir. (Ek 2: Sıcaksular Mevkii Kaynak Analizi). Ancak yine kent merkezine en yakın ve hem sağlık turizminin termal özelliği, hem de rekreasyon potasiyeli ile Kızılinler Köyü de önemli bir merkez olabilicek niteliktedir. Bu iki merkezde farklı termal turizmin düşünülmesi gerekir. Sıcaksular mevkii SPA için uygun bir alan iken, hemen yakındaki Kızılinler Köyü ise Termal merkez ve yanında rekreasyona yönelik işlevlerin bulunabileceği alana sahiptir. Bugünkü haliyle Sıcaksular mevkii, dünya SPA ları ile yarışabilecek nitelikte değildir. Sıcaksular mevkinin; Dünya SPA ları niteliğinde yüksek standartlara sahip bir sağlık turizmi çekim merkezi olarak geliştirilmesi için yer alması gereken fonksiyonlar şunlardır: Sağlık Merkezi - Fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezi. (Termal havuzlar, tuzlu su banyoları, rehabilitasyon havuzları, bitki banyoları) - Konaklama birimi. (5 yıldızlı bir SPA) - Yönetim ve idari birimler. - Ticaret birimleri.(alışveriş merkezi, hediyelik eşya ve süs bitkileri satış birimleri) - Eğlence birimleri. (Restoran, cafe, bar) 24

27 Eğitim Birimleri Turizm meslek yüksek okulu. Fizik tedavi rehabilitasyon okulu. Balneoloji okulu. (Termal su ile tedavi) Tüm bu fonksiyonlar dikkate alındığında yapılacak SPA merkezinin kent merkezine olumlu ve olumsuz birçok fiziksel ve sosyo-ekonomik etkileri olacağı açıktır. Bu etkiler aşağıda incelenmektedir Eskişehir Ment Merkezinde Geliştirilecek SPA Merkezi nin Bölgeye Olumlu Etkileri Yukarıda sayılan nitelikleri taşıyan bir Sıcaksular Termal merkezinin Eskişehir Kent Merkezine ve bölgesine hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilecektir. Olumlu etkileri aşağıda sıralanmaktadır: 1.Eskişehir İli'nin dünya çapında bir sağlık turizmi çekim merkezi haline gelmesi. 2.Oluşacak yeni iş sahalarıyla istihdamın artması. 3.Sağlık turizminde tedavi süresinin uzun olmasından dolayı turistin konaklayarak turizm gelirinin artması ve sağlanan gelirin Eskişehir kent merkezinin ekonomisini canlandırması. 4. İstihdamın ve gelir düzeyinin artması ile kent merkezinde sosyal yaşam standartlarının yükselmesi. 5.Geliştirilecek SPA merkezinin kent merkezinde olmasından ötürü diğer turizm türleri (eğlence, iş- kongre, kültür-tarih) ile etkileşimin artması. 6.Geliştirilecek SPA merkezinin kent merkezinde olmasından ötürü sosyo-kültürel etkileşimin artması. 7.Turizmde kalifiye eleman yetiştirmek amacı ile yeni eğitim kurumları açılacaktır. - Turizm meslek yüksek okulu - Turizm işletmeciliği - Seyahat acenteliği, turizm rehberliği - Fizik tedavi meslek yüksekokulu - Balneoloji okulu (termal su ile tedavi) eğitimi başlayacaktır Eskişehir Kent Merkezinde Geliştirilecek SPA Merkezi nin Bölgeye Olumsuz Etkileri 1.Sağlık turizmi çekim merkezi olarak geliştirilecek Sıcaksular Bölgesi nin bugünkü ticari işlevini yitirmesi. 2.Oluşacak yoğun kullanımlardan dolayı Sıcaksular Bölgesi ndeki tarihi nitelikteki yapıların fiziksel zarar görmesi, hatta yıkılması. 3.Oluşacak yoğun kullanımların Porsuk Çayı'nı kirletici etkisinin olması. 4.Oluşacak yoğun kullanımlardan dolayı sıcak su kaynaklarının ve koruma zonlarının kirlenmesi ve kaynaklarda oluşacak olası sıcaklık değişimleri. 5.SPA lar için gerekli olan «rekreasyon faaliyetleri» ne yönelik yeterli büyüklükte alanlar oluşturulamaması (bugünkü yoğun ticaret ve konut işlevlerinden dolayı yeterli alan yoktur.). 25

28 6.Tedavi amaçlı kullanılacak tıbbi aromatik bitkilerin yetiştirileceği alanlar oluşturulamaması (yoğun kullanımlardan dolayı). 7.Yüksek ücretlerin ve lüks ürünlerin yerel halka hitap etmemesi. 8. SPA merkezi geliştirilecek kent merkezinde, SPA alanı yapılabilecek alanda halen mevcut kent nüfusunun ikamet ediyor olması ve bu nüfusun yüksek olması Eskişehir de Sıcaksular Mevkiinde Geliştirilecek SPA Merkezi İçin 2020 Yılında Gelecek Turist Sayısı, Gerekli Yatak Kapasitesi ve Turizm İstihdamı 2020 yılında Eskişehir'e sağlık turizmi için gelecek turist sayısı dür. Bu alanda geliştirilecek olası sağlık merkezinin dünya standartlarında bir kaliteye ve niteliğe sahip olacağı dikkate alındığında, gelen turistin %85'inin konaklayacağı, %15'inin ise günübirlik geleceği varsayılabilir. Buna göre ihtiyaç duyulan yatak sayısı konaklayan tursit sayısının, sağlık turizmi için gereken ortalama geceleme süresiyle (14 gün) çarpılmasıyla ve çıkan sonucun da bir yıldaki gün sayısına bölünmesiyle 691 olarak bulunmuştur (21200x%85 =18020x14) /365=691). Turizm sektörü için istihdam edilecek kişi sayısı da, yatak başına 0.5 kişi doğrudan istihdam, diğer hizmetler (idare, gatronomi, eğlence) için de 0.05 kişi kabul edilerek toplamda 379 kişi olarak bulunmuştur. (Tablo 4.07) Tablo SPA Merkezi İçin Gereken Yatak ve Turizm İstihdamı Eskişehir Kent Merkezinde Sıcaksulara Alternatif Kızılinler Köyü nde Rekreasyon+ Termal Sağlık Merkezinin Geliştirilmesi Sağlık turizminin geliştirilmesi amacı ile değerlendirilebilecek alanlardan bir diğeri de Kent Bütünü sınırları içerisinde yer alan Kızılinler Köyü dür. Jeotermal kaynak özellikleri Bölüm de açıklanan ve Eskişehir kent merkezine 15 km uzaklıkta olan bu bölge, doğal güzellikleri ve bozulmamış kırsal özellikleri ile alternatif bir sağlık merkezi potansiyeli taşımaktadır (Ek 3: Kızılinler Köyü). Kızılinler Köyü nde geliştirilecek olası sağlık merkezi, köyün kırsal karakteriyle özdeşleşebilecek ve rekreasyonel kullanımlarla desteklenerek farklı bir termal hizmet sunabilecek potansiyele sahiptir. Gelişmiş bir SPA niteliğinde olmayan; farklı daha küçük ölçekli turizm tesisleri ve sunduğu imkanlarla hem yabancı hem yerli turiste hizmet sunabilecek olan sağlık merkezinde tedavi ünitelerinin yanı sıra ağırlıklı olarak açık alan faaliyetleri ve rekreasyonel kullanımlar yer alacak ve bu kullanımlar da tedavi amaçlı olacaktır. Kızılinler Köyü nün rekreasyon destekli sağlık merkezi olarak geliştirilmesi durumunda içinde bulundurması gereken fonksiyonlar şunlardır: 26